Τσικολάτας Α. (2017) Η Πλατφόρμα Moodle. Ένα σχολείο στα σύννεφα. Αθήνα

Περίληψη
Το Moodle (Modular Object Oriented Developmental Learning Environment) είναι ελεύθερο λογισμικό διαχείρισης μαθημάτων (Course Management System), ένα σύστημα διαχείρισης μάθησης Learning Management System (LMS) ή σύστημα εικονικής μάθησης (Virtual Learning Environment – VLE) ή πακέτο λογισμικού για τη διεξαγωγή ηλεκτρονικών μαθημάτων μέσω Διαδικτύου, που προσφέρει ολοκληρωμένες υπηρεσίες Ασύγχρονης Τηλεκπαίδευσης. Είναι μια μοναδική εκπαιδευτική πλατφόρμα, που συνεχώς εξελίσσεται και ενσωματώνει νέα χαρακτηριστικά. Προσανατολίζει την ενέργεια του μανθάνειν σε τέσσερις κύριους άξονες, την ποικίλη προσέγγιση του εκπαιδευτικού υλικού μέσα από διαφορετικές γλώσσες επικοινωνίας (κείμενα, εικόνες πολυμέσα) και τον προσανατολισμό της διδασκαλίας στην δημιουργία περιεχομένου, την ενεργή στάση του μαθητή απέναντι στο εκπαιδευτικό υλικό, την αυτοδιδασκαλία και τη μαθησιακή του αυτονόμηση, την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και την ανάπτυξη της συνεργατικότητας και της ευελιξίας στην ανάληψη ποικίλων ρόλων στο πλαίσιο μιας ερευνητικής ομάδας. Έτσι, η τάξη μετατρέπεται σε εργαστήριο και ο μαθητής, ασκούμενος στην επικοινωνία σε μια πληθώρα γλωσσών αποκτά ολοένα περισσότερες ικανότητες ερμηνείας και αναπαράστασης του κόσμου. Κάποιες από τις λειτουργίες/δραστηριότητες είναι: μαθήματα, σημειώσεις, ασκήσεις ή ανάθεση εργασιών, απορίες και chat, διάλογοι, βιβλία, εργαστήρια, wikis, λεξικά, εκπαιδευτικά παιχνίδια (κουίζ, σταυρόλεξο, φιδάκι, εκατομμυριούχος, Sudoku). Κάποιες από τις ενότητες (blocks) είναι: αναζήτηση, χρήστες, διαχείριση, πρόσφατη δραστηριότητα, επικείμενα γεγονότα, ημερολόγιο, αξιολόγηση. Στην παρούσα εργασία θα γίνει παρουσίαση της πλατφόρμας moodle: εκπαιδευτική Πύλη – Αλέξανδρος Τσικολάτας, http://e-learning.ilei.sch.gr/moodle/course/view.php?id=3507 (απαιτείται εγγραφή χρήστη).
Λέξεις-κλειδιά: moodle, εκπαίδευση, πλατφόρμα μαθημάτων.

Εισαγωγή
Η πλατφόρμα του Moodle όπως και κάθε άλλη εκπαιδευτική πλατφόρμα δίνει πρόσβαση σε έναν δικτυακό χώρο όπου οι εκπαιδευτές μπορούν να αποθηκεύουν τα μαθήματα τους και ότι άλλο αυτοί επιθυμούν σαν συνοδευτικό υλικό και οι εκπαιδευόμενοι να αλληλοεπιδρούν με αυτούς διαβάζοντας το εκπαιδευτικό υλικό και πραγματοποιώντας ανταλλαγή πληροφοριών.
Η διαδικασία της δημιουργίας ενός δικτυακού μαθήματος δεν είναι μόνο τεχνικό θέμα. Για να είναι εφικτή χρειάζονται οι τεχνολογικές εξελίξεις οι οποίες, σύμφωνα με έρευνες, προσφέρουν μαθησιακά κέρδη όταν αυτές συνδέονται με συγκεκριμένο μαθησιακό πλαίσιο, το οποίο έχει επιλέξει ο εκπαιδευτικός ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι που έχει θέσει. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να σχεδιάσει μικτά μαθήματα με σαφείς παιδαγωγικούς στόχους και προσεγγίσεις που έχουν καθοριστεί με σαφήνεια για να μπορέσει να τους πετύχει, όπως ακριβώς θα συνέβαινε και στην πραγματική τάξη. Δηλαδή ο εκπαιδευτικός πρέπει να σχεδιάσει μικτά μαθήματα χρησιμοποιώντας ένα υγιές σχέδιο διδασκαλίας και εξαρτάται από τον εκπαιδευτικό σε ποιο βαθμό θα χρησιμοποιήσει το moodle για τη διδακτέα ύλη. (Καραμπίνης Α., 2010)

Χρήση και δομή πλατφόρμας Moodle
Εσωτερικά (αφού ο χρήστης συνδεθεί), η πλατφόρμα είναι οργανωμένη γύρω από τα μαθήματα, τα οποία είναι ουσιαστικά ιστοσελίδες μέσα στο Moodle με εκπαιδευτικό υλικό και δραστηριότητες. Οι χρήστες με ρόλο teacher (καθηγητής -εκπαιδευτικός) μπορούν να προσθέσουν περιεχόμενο και να οργανώσουν τα μαθήματα ανάλογα με τις ανάγκες τους. Τα μαθήματα έχουν συνήθως μια κεντρική ενότητα στην οποία εμφανίζεται το εκπαιδευτικό υλικό και πλαϊνά τμήματα (που ονομάζονται blocks) με επιπρόσθετες πληροφορίες και λειτουργίες. Οι μαθητές μπορούν να εγγραφούν είτε μόνοι τους σε κάποιο μάθημα, είτε χειροκίνητα από το δάσκαλό τους ή αυτόματα από το διαχειριστή του ιστοτόπου.

2.1. Εγκατάσταση με χρήση του Moodle Installer Package
Προαπαιτούμενο για την εγκατάσταση του Moodle είναι η ύπαρξη ενός εξυπηρετητή Παγκόσμιου Ιστού (όπως για παράδειγμα ο Apache), η υποστήριξη κάποιας γλώσσας προγραμματισμού από τον εξυπηρετητή Παγκόσμιου Ιστού (όπως για παράδειγμα η PHP), καθώς και ένας εξυπηρετητής διαχείρισης βάσεων δεδομένων (όπως η MySQL). Επιπλέον το moodle είναι πλήρως παραμετροποιήσιμο.

Κύρια χαρακτηριστικά πλατφόρμας
Τα κύρια χαρακτηριστικά της πλατφόρμας μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Πλήρη λειτουργικότητα στην διαχείριση των μαθημάτων, ανθεκτικό, ελαφρύ , απλό και αποδοτικό, απλή εγκατάσταση καθώς απαιτείται μόνο μία πλατφόρμα που να υποστηρίζει PhP και μία βάση δεδομένων. Οι κοινότητες μάθησης μπορεί να είναι άλλοτε μικρές και άλλοτε μεγάλες ανάλογα με τις ανάγκες του μαθήματος. Προσφέρει την δυνατότητα για διαφορετικά στυλ διδασκαλίας (σύγχρονη και ασύγχρονη). Μεγάλη προσαρμοστικότητα ανάλογα με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του χρήστη. Διεξαγωγή ενεργειών που προωθούν την μάθηση (τεστ δεξιοτήτων κλπ). Άμεση και εύκολη πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό του κάθε μαθήματος. Εξ αποστάσεως εκπαίδευση που δεν εφαρμόζεται απαραίτητα μόνο σε εκπαιδευτικά ιδρύματα αλλά και σε επιχειρήσεις και αλλού.

3.2. Μαθήματα
Φυσικά, θα πρέπει να γίνει προσθήκη μαθημάτων, εκπαιδευτικού υλικού και δραστηριοτήτων. Αυτό μπορεί να γίνει κάνοντας κλικ στο κουμπί «Add a new course», ώστε να προστεθεί ένα νέο μάθημα. Εναλλακτικά, μπορεί να γίνει από την ιστοσελίδα «Home» → «Site administration» → «Courses». Αρχικά, θα γίνει προσθήκη μιας νέας κατηγορίας μαθημάτων από την επιλογή «Add a category». Η νέα κατηγορία θα ονομάζεται «Introductory courses» και θα βοηθάει στην ταξινόμηση των μαθημάτων που θα προστεθούν στον ιστότοπο. Στη συνέχεια, θα δημιουργηθεί ένα νέο μάθημα, με όνομα «Εισαγωγή στο Moodle» το οποίο θα ανήκει στην κατηγορία «Introductory courses». Παρατηρούμε ότι μπορεί να γίνει εισαγωγή διάφορων στοιχείων για το νέο μάθημα, όπως: Πλήρες όνομα του μαθήματος, σύντομο όνομα, κωδικός μαθήματος, περίληψη μαθήματος, αρχεία περίληψης μαθήματος (επισύναψη αρχείου περιγραφής του μαθήματος), μορφή (αν π.χ. το μάθημα θα διδάσκεται σε διδακτικές εβδομάδες), αριθμός εβδομάδων (πόσες διδακτικές εβδομάδες θα περιλαμβάνει), ημερομηνία έναρξης μαθήματος., allow guest access (αν θα επιτρέπεται σε απλούς επισκέπτες της πλατφόρμας η πρόσβαση στο μάθημα).
Στην ιστοσελίδα «Navigation» → «Home» → «Current courses» → «Participants» εμφανίζονται οι συμμετέχοντες στο μάθημα. Οι πιθανοί ρόλοι που μπορούν να έχουν οι χρήστες μας σε ένα μάθημα είναι: μαθητές, διαχειριστές, καθηγητές, βοηθός, κ.λπ.
Υπάρχουν διάφορα τμήματα σε πλαίσια στα οποία εμφανίζονται οι διάφορες λειτουργίες της πλατφόρμας. Τα τμήματα αυτά ονομάζονται «blocks» και περιλαμβάνουν το ημερολόγιο, τα μενού, τις ανακοινώσεις, τις δραστηριότητες, κ.λπ. Μπορούν να προστεθούν στην αριστερή, δεξιά ή κεντρική στήλη κάθε ιστοσελίδας στο Moodle. Μπορούν, επίσης, να προστεθούν στο κέντρο της ιστοσελίδας «My Home» (My Moodle). Τα βασικά blocks είναι τα ακόλουθα: Σύνδεση, δραστηριότητες, σελιδοδείκτες διαχειριστή, ημερολόγιο, σχόλια, κατάσταση (status) συμπλήρωσης μαθήματος, περιγραφή μαθήματος/ιστοτόπου, μαθήματα, πιο πρόσφατα νέα, συνδεδεμένοι χρήστες, πλοήγηση, αποτελέσματα τεστ (quiz). Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο από τα blocks που είναι διαθέσιμα στο Moodle. Πέρα από αυτά, υπάρχουν και διαθέσιμα blocks στην ιστοσελίδα των πρόσθετων εφαρμογών (plugins) του Moodle. Οι βασικές ενέργειες που μπορούν να γίνουν στα blocks είναι: ενεργοποίηση/απενεργοποίηση block, απόδοση πρόσβασης σε συγκεκριμένους μόνο ρόλους χρηστών, εμφάνιση/απόκρυψη block, και ορισμός θέσης block στον ιστότοπό μας. Η διαχείριση των blocks γίνεται από την ιστοσελίδα «Home» → «Site administration» → «Plugins» → «Blocks» → «Manage blocks».

3.2. Εργαλεία πλατφόρμας
Προσθήκη πηγών πληροφορίας. Οι πηγές πληροφοριών είναι περιεχόμενο όπως εκπαιδευτικό υλικό ή πληροφορίες που θέλει να προσθέσει στο μάθημα ο καθηγητής. Θα μπορούσαν να είναι προκαθορισμένα αρχεία φορτωμένα στον εξυπηρετητή του μαθήματος, σελίδες επεξεργασμένες απευθείας στο moodle ή εξωτερικές ιστοσελίδες δημιουργημένες για να αποτελούν μέρος του μαθήματος.
Σελίδα απλού κειμένου (Text page). Αυτός ο τύπος πηγής οδηγεί στη σύνθεση απλής σελίδας γραμμένης με απλό κείμενο. Υπάρχουν διάφορα διαθέσιμα είδη τροποποίησης που επιτρέπουν τη μετατροπή του απλού κειμένου σε καλοσχηματισμένο κείμενο ιστοσελίδας.
Σελίδα υπερκειμένου (Web page). Με αυτή την επιλογή είναι δυνατή η δημιουργία ολοκληρωμένης ιστοσελίδας μέσω του ειδικού συντάκτη του moodle. Αυτή η σελίδα θα αποθηκευτεί στη βάση δεδομένων και όχι ως απλό αρχείο. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν όλες οι επιλογές που υπάρχουν στη γλώσσα HTML καθώς και να προστεθεί κώδικας Javascript.
Σύνδεση με αρχείο ή ιστότοπο. Η επιλογή αυτή επιτρέπει τη σύνδεση με οποιαδήποτε αρχείο ή ιστοσελίδα στο διαδίκτυο αλλά και τη σύνδεση με τα αρχεία του μαθήματος. Οι απλές ιστοσελίδες εμφανίζονται όπως ακριβώς είναι ενώ η διαχείριση των αρχείων πολυμέσων γίνεται με έξυπνο τρόπο και μάλιστα είναι δυνατό να ενσωματωθούν σε ιστοσελίδα. Για παράδειγμα, τα αρχεία MP3 εμφανίζονται χρησιμοποιώντας ενσωματωμένο εργαλείο καθοδήγησης, όπως και τα αρχεία ταινιών και οι κινούμενες εικόνες.
Κατάλογος (Directory). Η επιλογή κατάλογος εμφανίζει έναν κατάλογο (και τους υποκαταλόγους) από την περιοχή των αρχείων του μαθήματος. Οι φοιτητές μπορούν να δουν όλα αυτά τα αρχεία. Προσθήκη ετικέτας (Insert label) Μπορεί να τοποθετηθεί κείμενο ή γραφικά ανάμεσα στις δραστηριότητες. Να προστεθούν δηλαδή διάφορες σημειώσεις ή πληροφορίες στην λίστα των δραστηριοτήτων ή να τοποθετηθούν ετικέτες για τη δραστηριότητα που ακολουθεί.
Προσθήκη δραστηριοτήτων. Ο καθηγητής μπορεί να προσθέσει δραστηριότητες στην κάθε ενότητα του μαθήματος. Σημειώνεται ότι το σύνολο των δραστηριοτήτων του μαθήματος παρουσιάζεται και στο μπλοκ «Δραστηριότητες» στο αριστερό μενού της αρχικής σελίδας του μαθήματος.

3.3. Δραστηριότητες πλατφόρμας
Παρακάτω περιγράφονται οι δραστηριότητες που υποστηρίζει το moodle.
Chat. Η δραστηριότητα αυτή επιτρέπει στους συμμετέχοντες να έχουν μια συγχρονισμένη συζήτηση σε πραγματικό χρόνο στο διαδίκτυο. Μπορούν να υπάρχουν πολλά Chats για ένα μάθημα που να αφορούν διαφορετικά θέματα. Ο καθηγητής μπορεί να συνομιλήσει με τους φοιτητές του και οι φοιτητές μεταξύ τους με την προϋπόθεση να είναι συνδεμένοι στη πλατφόρμα και να έχουν ανοικτό το ίδιο chat.
Γλωσσάριο. Αφορά στη δημιουργία και διατήρηση ενός καταλόγου ορισμών. Το κάθε μάθημα μπορεί να έχει ένα βασικό και πολλά δευτερεύοντα γλωσσάρια. Στο γλωσσάριο μπορούν να συνεισφέρουν και οι φοιτητές, καταχωρώντας εγγραφές στα δευτερεύοντα γλωσσάρια, τις οποίες μπορούν να επεξεργαστούν ή να διαγράψουν. Τις εγγραφές αυτές ο καθηγητής μπορεί να τις επεξεργαστεί, να τις διαγράψει ή να τις μεταφέρει στο βασικό γλωσσάριο. Είναι επίσης εφικτό να δημιουργηθούν αυτόματα σύνδεσμοι σε αυτούς τους ορισμούς μέσα από τα μαθήματα.
Lesson. Παρουσίαση του μαθήματος με ευέλικτο τρόπο που να προκαλεί το ενδιαφέρον. Το κάθε Lesson αποτελείται από πολλές σελίδες. Στο τέλος κάθε σελίδας υπάρχει μια ερώτηση και διάφορες πιθανές απαντήσεις. Ανάλογα με την επιλογή της απάντησης του φοιτητή είτε συνεχίζει στην επόμενη σελίδα είτε επιστρέφει πίσω σε μια προηγούμενη σελίδα.
SCORM. Το SCORM (Shareable Content Object Reference Model) αποτελεί σύστημα χρήσης μαθησιακού περιεχομένου, το οποίο βρίσκεται στο διαδίκτυο ως αντικείμενο εκμάθησης στη βάση ενός κοινού τεχνικού πλαισίου για elearning. Το πακέτο SCORM είναι σύνολο περιεχομένων στο δίκτυο που ακολουθεί το σύστημα αυτό. Τα πακέτα αυτά περιλαμβάνουν συνήθως ιστοσελίδες, γραφικά, προγράμματα Javascript, παρουσιάσεις και οτιδήποτε λειτουργεί σε έναν web browser. Η δραστηριότητα SCORM επιτρέπει την εύκολη “φόρτωση” ενός πακέτου SCORM ώστε να καταστεί τμήμα των μαθημάτων.
Wiki. Πρόκειται για εργαλείο το οποίο καθιστά δυνατή τη συλλογική συγγραφή κειμένων χρησιμοποιώντας ένα web browser. Μπορεί να αποδειχθεί πολύ εύχρηστο σε περιπτώσεις ομαδικών εργασιών.
Έρευνα. Παρέχεται ένας αριθμός ελεγμένων ερευνών που είναι χρήσιμες στην αξιολόγηση και ενίσχυση της μάθησης στο περιβάλλον του διαδικτύου. Οι καθηγητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις έρευνες αυτές για να συλλέξουν δεδομένα από τους φοιτητές τους, τα οποία μπορούν να τους βοηθήσουν να μάθουν καλύτερα τη τάξη τους αλλά και το τρόπο που διδάσκουν.
Επιλογή. Ο καθηγητής μπορεί να κάνει μια ερώτηση στους φοιτητές και να καθορίσει πολλαπλές απαντήσεις ώστε να ενημερωθεί για την άποψη τους σχετικά με ένα θέμα. Η επιλογή μπορεί να φανεί χρήσιμη σαν μια γρήγορη ψηφοφορία, για να υποκινήσει τη σκέψη για ένα θέμα, για να επιτρέψει στους μαθητές να ψηφίσουν μια κατεύθυνση για το μάθημα ή για να συγκεντρώσει τη συγκατάθεση για κάποιο θέμα.
Εργασία. Δίνεται η δυνατότητα στον καθηγητή να καθορίσει μια εργασία που απαιτεί από τους φοιτητές να δημιουργήσουν ένα αρχείο και να το υποβάλουν. Αυτή η ενότητα περιλαμβάνει ευκολίες βαθμολόγησης.
Εργαστήριο. Το εργαστήριο είναι ένα είδος αξιολόγησης με πολλές επιλογές. Επιτρέπει στους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν τις μεταξύ τους εργασίες, καθώς και τα υποδείγματα των εργασιών με πολλούς τρόπους. Επίσης, συντονίζει τη συλλογή και κατανομή αυτών των εκτιμήσεων.
Κουίζ. Ο καθηγητής μπορεί να σχεδιάσει και να δημιουργήσει τεστ, που να περιέχουν ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, σωστό ή λάθος καθώς και ερωτήσεις με σύντομες απαντήσεις. Αυτές οι ερωτήσεις φυλάσσονται σε μια κατηγοριοποιημένη βάση δεδομένων και μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν στο μάθημα ακόμα κι ανάμεσα σε δύο μαθήματα. Τα κουίζ επιτρέπουν και πολλαπλές προσπάθειες. Αυτή η ενότητα περιλαμβάνει ευκολίες βαθμολόγησης.
Ομάδες συζήτησης – forum. Οι ομάδες συζητήσεων μπορούν να δομηθούν με διάφορους τρόπους και να συμπεριλάβουν εκτιμήσεις των συμμετεχόντων για κάθε μήνυμα. Τα μηνύματα μπορούν να εμφανιστούν με ποικιλία μορφών και μπορούν να περιέχουν συνημμένα. Με τη συνδρομή σε μια ομάδα συζητήσεων, οι συμμετέχοντες μπορούν να λαμβάνουν αντίγραφα κάθε νέου μηνύματος στο ηλεκτρονικό τους ταχυδρομείο. Ο καθηγητής μπορεί να επιβάλει τη συνδρομή σε όλους αν το επιθυμεί. Σημειώνεται ότι σε κάθε μάθημα συμπεριλαμβάνεται μία προκαθορισμένη ομάδα συζητήσεων, η ομάδα συζητήσεων ειδήσεων, η οποία περιλαμβάνει τα νέα του μαθήματος. Τα μηνύματα που δημοσιεύονται στη συγκεκριμένη ομάδα, εμφανίζονται στο μπλοκ «Τελευταία νέα» στα αριστερά της οθόνης. Αντίστροφα, ό,τι θέμα προστίθεται στο συγκεκριμένο μπλοκ, αποτελεί μέρος της ομάδας συζητήσεων ειδήσεων.
Διαχείριση συμμετεχόντων στο μάθημα. Ο χρήστης ο οποίος είναι εγγεγραμμένος σε ένα μάθημα, έχει το ρόλο είτε του καθηγητή, είτε του φοιτητή.
Μπλοκ «Άτομα». Στο μπλοκ Άτομα υπάρχει η δυνατότητα ενημέρωσης για τους συμμετέχοντες στο μάθημα. Παρουσιάζεται το προφίλ και η δραστηριότητα τους, υπάρχει επιλογή για αποστολή email και προσωπικού μηνύματος. Σημειώνεται ότι το συγκεκριμένο μπλοκ είναι διαθέσιμο όχι μόνο στους καθηγητές αλλά και στον οποιοδήποτε χρήστη ο οποίος έχει πρόσβαση στις σελίδες του μαθήματος.
Διαχείριση καθηγητών. Επιλέγοντας «καθηγητές» από το αριστερό μενού της διαχείρισης που βρίσκεται στην κεντρική σελίδα του μαθήματος, παρουσιάζεται ένας πίνακας με τους καθηγητές του μαθήματος. Ο καθηγητής μπορεί να αφαιρέσει έναν καθηγητή ή να προσθέσει επιλέγοντας έναν από τους χρήστες της πλατφόρμας με τη βοήθεια της φόρμας αναζήτησης η οποία βρίσκεται στο κάτω μέρος του πίνακα.
Διαχείριση Φοιτητών. Οι καθηγητές είναι δυνατόν, αν χρειαστεί, να εγγράψουν ή να διαγράψουν φοιτητές στο μάθημά τους. Επιλέγοντας «φοιτητές» στο αριστερό μενού της διαχείρισης που βρίσκεται στην κεντρική σελίδα του μαθήματος εμφανίζεται μία νέα σελίδα με δύο λίστες χρηστών της πλατφόρμας. Στην αριστερή λίστα περιέχονται οι φοιτητές του μαθήματος και στη δεξιά όλοι οι άλλοι εγγεγραμμένοι χρήστες της πλατφόρμας. Για τη μετακίνηση φοιτητών μεταξύ των λιστών, ο καθηγητής επιλέγει τα ονόματα και χρησιμοποιεί τα βέλη.
Ομάδες με αυτή την επιλογή, εμφανίζεται μία σελίδα με την οποία ορίζονται ομάδες φοιτητών. Αυτή η δυνατότητα είναι χρήσιμη στην περίπτωση όπου κάποιες δραστηριότητες γίνονται ομαδικά. Στη σελίδα που εμφανίζεται, στην αριστερή λίστα περιέχονται οι φοιτητές του μαθήματος και στη δεξιά όλοι οι άλλοι εγγεγραμμένοι χρήστες της πλατφόρμας. Για τη μετακίνηση φοιτητών μεταξύ των λιστών, ο καθηγητής επιλέγει τα ονόματα και χρησιμοποιεί τα βέλη.
Αξιολόγηση. Οι διάφορες δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν οι φοιτητές είναι δυνατό να βαθμολογηθούν. Συγκεκριμένα, στις ρυθμίσεις κάθε δραστηριότητας, όπως τα κουίζ, οι ομάδες συζητήσεων, οι ασκήσεις, υπάρχει επιλογή της εκτίμησης / αξιολόγησης είτε μόνο από τον καθηγητή είτε και από τους μαθητές.
Κλίμακες. Για τη βαθμολόγηση υπάρχουν τυποποιημένες κλίμακες οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Είναι όμως δυνατή και η δημιουργία νέων κλιμάκων για τη βαθμολόγηση των δραστηριοτήτων. Ο καθηγητής μπορεί να δει και να επεξεργαστεί τις κλίμακες βαθμολογίας επιλέγοντας «Κλίμακες» από το μενού της διαχείρισης. Έπειτα, στις ρυθμίσεις κάθε δραστηριότητας που επιδέχεται βαθμολόγηση, υπάρχει και το πεδίο της επιλογής κλίμακας, το οποίο περιλαμβάνει τόσο τις τυποποιημένες κλίμακες, όσο και τις κλίμακες που έχει δημιουργήσει ο ίδιος ο καθηγητής.
Βαθμοί. Ο καθηγητής, εφόσον έχει επιλέξει την ανάλογη ρύθμιση, βαθμολογεί τις διάφορες δραστηριότητες των φοιτητών. Έπειτα, επιλέγοντας «Βαθμοί» στο μενού της διαχείρισης, βλέπει μία λίστα με όλους τους φοιτητές και τις βαθμολογίες τους στις δραστηριότητες του μαθήματος. Μπορεί να γίνει αποθήκευση της βαθμολογίας όλων των μαθητών σε μορφή Excel ή αποθήκευση σε μορφή απλού κειμένου. Επιπλέον ο καθηγητής έχει διάφορες δυνατότητες σε σχέση με τη διαμόρφωση της τελικής βαθμολογίας, για παράδειγμα προσδιορίζοντας βάρη στις επιμέρους βαθμολογίες, ορίζοντας κατηγορίες βαθμολογιών κ.α.
Παρακολούθηση μαθήματος. Επιλέγοντας «Αναφορές» από το αριστερό μενού της διαχείρισης, ο καθηγητής ελέγχει τις κινήσεις των συμμετεχόντων στο μάθημά του τις τελευταίες μέρες.
Αντίγραφο ασφαλείας. Υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας αντιγράφων ασφαλείας και είναι καλό να χρησιμοποιείται σε τακτά χρονικά διαστήματα και ειδικότερα κάθε φορά που γίνονται προσθήκες στο μάθημά ή τροποποιήσεις. Σε περίπτωση επιπλοκής του συστήματος, θα είναι δυνατή η επαναφορά του μάθημά στην κατάσταση του αντιγράφου ασφαλείας. Πατώντας στο σύνδεσμο «Αντίγραφο ασφάλειας», εμφανίζεται μία λίστα από την οποία ο καθηγητής επιλέγει ποια αντικείμενα του μαθήματος θα αντιγραφούν. Έπειτα πατάει στο κουμπί «Συνέχεια». Εμφανίζεται μία λίστα επιβεβαίωσης για τα αντικείμενα που θα αντιγραφούν καθώς και ένα πεδίο στο οποίο ο καθηγητής συμπληρώνει το όνομα του αρχείου προς αποθήκευση. Αν είναι όλα εντάξει πατάει το «Συνέχεια». Δημιουργείται το αντίγραφο ασφαλείας και εμφανίζεται ο πίνακας με τα αποθηκευμένα αντίγραφα ασφαλείας του μαθήματος.
Επαναφορά. Δίνεται η δυνατότητα επαναφοράς του μαθήματος σε μια προηγούμενη κατάσταση, επιλέγοντας το αντίγραφο ασφαλείας που θα χρησιμοποιηθεί.
Εισαγωγή. Επιλέγοντας «Εισαγωγή», ο καθηγητής, εφόσον διαθέτει και άλλο μάθημα στην πλατφόρμα, μπορεί να εισάγει στο παρόν μάθημα δραστηριότητες ή περιεχόμενο που έχει δημιουργήσει σε άλλο μάθημά του στην πλατφόρμα. Επιπλέον, μπορεί να δημιουργήσει ομάδες φοιτητών στο μάθημα φορτώνοντας ένα κατάλληλα διαμορφωμένο αρχείο που τις περιγράφει.
Καθαρισμός μαθήματος. Με την επιλογή αυτή ο καθηγητής μπορεί να καθαρίσει το μάθημά του από τα δεδομένα των χρηστών, διατηρώντας τις δραστηριότητες και τις άλλες ρυθμίσεις.

3.4. Συνοπτικός οδηγός χρήσης του Moodle για τον Μαθητή
Είσοδος σε μάθημα. Η δυνατότητα εισόδου σε ένα μάθημα εξαρτάται από το είδος της πρόσβασης το οποίο έχει ορίσει ο καθηγητής του μαθήματος. Συγκεκριμένα υπάρχουν οι ακόλουθες περιπτώσεις: Το μάθημα έχει ελεύθερη εγγραφή, οπότε ο κάθε χρήστης ο οποίος έχει λογαριασμό στην πλατφόρμα εγγράφεται σε αυτό πατώντας πάνω στον τίτλο του. Το μάθημα διαθέτει κλειδί εγγραφής. Αυτό σημαίνει ότι ο χρήστης ο οποίος επιθυμεί να εγγραφεί στο μάθημα, θα πρέπει να γνωρίζει μία λέξη-κλειδί, για την οποία θα τον πληροφορήσει ο καθηγητής. Για την εγγραφή θα πρέπει να πατήσει στο όνομα του μαθήματος στην κεντρική σελίδα του moodle και να εισάγει την λέξη κλειδί, όταν του ζητηθεί. Ο καθηγητής από μόνος του εγγράφει τους φοιτητές στο μάθημα. Σε αυτή την περίπτωση ένας φοιτητής, αφού φτιάξει λογαριασμό στην πλατφόρμα, θα πρέπει να επικοινωνήσει με τον καθηγητή, δίνοντάς του τα στοιχεία του. Σημειώνεται ότι για να εγγραφεί κάποιος ως φοιτητής σε ένα μάθημα, θα πρέπει πρώτα να έχει ανοίξει λογαριασμό στην πλατφόρμα (όνομα χρήστη- κωδικό πρόσβασης). Είναι δυνατό να επιτρέπεται η είσοδος σε ένα μάθημα σε επισκέπτες (δηλαδή χρήστες χωρίς λογαριασμό), εφόσον έχει κάνει τη σχετική ρύθμιση ο καθηγητής. Ένας επισκέπτης μπορεί να βλέπει, αλλά δεν μπορεί να αλλάζει το περιεχόμενο ενός μαθήματος.
Βοήθεια. Υπάρχει η δυνατότητα χρήσης της διαθέσιμης βοήθειας του moodle σε κάθε σχεδόν ενέργεια. Η πρόσβαση είναι δυνατή μέσω του εικονιδίου του ερωτηματικού.
Άτομα. Στο μπλοκ Άτομα υπάρχει η δυνατότητα ενημέρωσης για τους συμμετέχοντες σε ένα μάθημα. Παρουσιάζεται το προφίλ τους και υπάρχει επιλογή για αποστολή email και προσωπικού μηνύματος.
Διαχείριση. Στο μπλοκ Διαχείριση προσφέρονται ορισμένες επιλογές στο φοιτητή.
Βαθμοί. Εμφάνιση λίστας με τις διαθέσιμες βαθμολογίες σε διάφορες δραστηριότητες του μαθήματος.
Επεξεργασία του προφίλ. Δίνεται η δυνατότητα για αλλαγές στο δηλωμένο προφίλ του φοιτητή. Εναλλακτικά, η επεξεργασία του προφίλ μπορεί να γίνει πατώντας στο ονοματεπώνυμο του χρήστη στο πάνω δεξιά μέρος της σελίδας.
Αλλαγή του κωδικού πρόσβασης. Δυνατότητα για αλλαγή του κωδικού πρόσβασης του φοιτητή.
Ακύρωση εγγραφής. Σε περίπτωση που κάποιος φοιτητής αποφασίσει να διακόψει τη παρακολούθηση του μαθήματος μπορεί να ακυρώσει την εγγραφή του με αυτή την επιλογή.
Τα μαθήματά μου. Στο μπλοκ «Τα Μαθήματά μου» είναι δυνατή η μεταφορά στο περιβάλλον κάποιου άλλου μαθήματος ή στην κεντρική σελίδα όλων των μαθημάτων επιλέγοντας «Όλα τα μαθήματα».
Ημερολόγιο. Αποτελεί ένα απλό και συμπαγές μέσο παρακολούθησης του προγράμματος δραστηριοτήτων των μαθημάτων, του συστήματος του moodle και των χρηστών. Είναι προσβάσιμο και από το μπλοκ «Επικείμενα Γεγονότα».
Πρόσφατη δραστηριότητα. Το μπλοκ αυτό περιέχει συνδέσμους οι οποίοι επιτρέπουν στους φοιτητές να παρακολουθούν την πρόσφατη δραστηριότητα σε ένα μάθημα.
Τελευταία νέα. Ανακοινώσεις για τα πιο πρόσφατα μηνύματα που έχουν καταχωρηθεί στην ομάδα συζητήσεων ειδήσεων. Μέσω αυτού του μπλοκ οι φοιτητές μπορούν να ενημερώνονται για τα πρόσφατα μηνύματα.
Επικείμενα γεγονότα. Εμφάνισης λίστας των βασικών γεγονότων του μαθήματος που πρόκειται να συμβούν σύντομα η οποία μπορεί να βοηθήσει τους φοιτητές να προγραμματίσουν καλύτερα τις δραστηριότητές τους.
Προσωπικά μηνύματα. Αποστολή και λήψη προσωπικών μηνυμάτων, όπως ακριβώς ισχύει και σε ένα ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, αλλά μέσα από το moodle.
Συνδεδεμένοι χρήστες. Το μπλοκ αυτό παρέχει μια λίστα των χρηστών που συμμετέχουν στο μάθημα και είναι αυτή τη στιγμή συνδεδεμένοι. Οι μαθητές μπορούν να δουν ποιοι άλλοι συμμαθητές τους είναι συνδεδεμένοι την ίδια στιγμή στο moodle.
Πηγές πληροφοριών. Ο φοιτητής μπορεί να δει εκπαιδευτικό υλικό μέσα από τις πηγές πληροφοριών που αποτελούν ένα κομμάτι του άμεσου υλικού του μαθήματος. Μπορεί να είναι ένα απλό κείμενο ή ένα κείμενο σε μορφή HTML, μια αναφορά σε κάποιο βιβλίο, περιοδικό, ένα πρόγραμμα, ένας κατάλογος ή ένα αρχείο «φορτωμένο» στο moodle ή ένας σύνδεσμος σε μια ιστοσελίδα.
Απορίες. Κάθε μαθητής μπορεί να εκφράσει κάποια απορία δίνοντας τίτλο, περιγραφή, λέξεις-κλειδιά και να λάβει απάντηση είτε από αυτές που ήδη υπάρχουν, είτε αν δεν καλυφθεί από τις ήδη υπάρχουσες απαντήσεις, να λάβει μια νέα απάντηση από τον καθηγητή.
Απουσιολόγια. Ο μαθητής μπορεί να δει την παρακολούθηση των παρουσιών του που κατεγράφησαν με βάση τη συμμετοχή του σε ένα διαδικτυακό μάθημα ή την δραστηριότητα του στο μάθημα. Καταχώριση παρουσιών των μαθητών σε κάποια συνεδρία ή κατά την επίσκεψη της ιστοσελίδας. Η καταχώρηση μπορεί να γίνει με δύο τρόπους είτε μηχανικά από τον καθηγητή είτε αυτόματα με βάση τη συμμετοχή του μαθητή σε κάποια δραστηριότητα σε διάστημα 24 ωρών μέσα σε ένα 24ωρο μέσω των αρχείων καταγραφής. Υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας πολλαπλών απουσιολογίων.
Ασκήσεις. Υποβολή από το μαθητή της αξιολόγησης της εργασίας που έκανε και του ανέθεσε ο εκπαιδευτής και υποβολή της ίδιας της εργασίας. Ο εκπαιδευτής μπορεί να αναθέσει άσκηση (έκθεση, αναφορά, παρουσίαση) στον μαθητή. Δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να αξιολογήσουν μόνοι τους την άσκηση πριν την υποβάλλουν στο εκπαιδευτή. Ο εκπαιδευτής μπορεί να δώσει ανατροφοδότηση στον μαθητή και να του ζητήσει να βελτιώσει την άσκηση του και να την υποβάλλει εκ νέου. Ο βαθμός που θα πάρει ο μαθητής για την άσκηση, είναι ένας συνδυασμός του πόσο καλή ήταν η άσκηση και πόσο σωστή ήταν η βαθμολόγηση που έδωσαν στον εαυτό τους για την άσκηση αυτή.
Βιβλία. Το βιβλίο αποτελεί ένα εκπαιδευτικό υλικό που αναπτύσσεται σε πολλαπλές σελίδες. Είναι σαν να διαβάζετε ένα βιβλίο στο διαδίκτυο. Το βιβλίο μπορεί να χωρίζεται σε κεφάλαια και υποκεφάλαια. Οι μαθητές μπορούν μόνο να δουν το βιβλίο και δεν μπορούν να επέμβουν στην δημιουργία του.
Διάλογοι. Παρέχει μια απλή μέθοδο επικοινωνίας μεταξύ των συμμετεχόντων (μαθητών και εκπαιδευτών). Ένας μαθητής μπορεί να ανοίξει διάλογο με έναν εκπαιδευτή, ο εκπαιδευτής με την σειρά του μπορεί να ανοίξει διάλογο με κάποιον μαθητή και είναι δυνατό να δημιουργηθεί συνομιλία ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους μαθητές μεταξύ τους.
Επιλογές. Δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές να εκφράσουν την άποψη τους για κάποιο θέμα που θα ορίσει ο εκπαιδευτής. Οι επιλογές λειτουργούν σαν ψηφοφορία και έτσι οι μαθητές μπορούν να αποφασίσουν για κάποιο θέμα που τους αφορά. Ο εκπαιδευτής μπορεί να κάνει μια ερώτηση στους μαθητές και να καθορίσει μια επιλογή πολλαπλών απαντήσεων για να δει την άποψη τους πάνω σε ένα θέμα. Η επιλογή μπορεί να φανεί χρήσιμη σαν μια γρήγορη ψηφοφορία για να υποκινήσει τη σκέψη για ένα θέμα, για να επιτρέψει στην τάξη να ψηφίσει μια κατεύθυνση για το μάθημα ή για να συγκεντρώσει τη συγκατάθεση για την έρευνα.
Εργασίες ή αναθέσεις. Υποβολή εργασίας των μαθητών που τους ανατέθηκε από τον εκπαιδευτή τους. Οι αναθέσεις δίνουν τη δυνατότητα στον εκπαιδευτή να καθορίσει μια εργασία που απαιτεί από τους μαθητές να δημιουργήσουν ένα αρχείο και να το υποβάλουν «φορτώνοντάς» το στη σελίδα. Οι συνηθισμένες αναθέσεις περιλαμβάνουν δοκίμια, εργασίες, εκθέσεις κ.λπ. Αυτή η ενότητα περιλαμβάνει ευκολίες βαθμολόγησης και γι’ αυτό μπορεί πολύ εύκολα να χρησιμοποιηθεί.
Λεξικά. Μπορείτε να δημιουργήσετε και να διατηρήσετε έναν κατάλογο ορισμών, όπως ένα λεξικό. Κάθε μάθημα μπορεί να έχει ένα βασικό και πολλά δευτερεύοντα λεξικά. Ο μαθητής μπορεί να χρησιμοποιήσει το λεξικό που όρισε ο εκπαιδευτής και του δίνεται η δυνατότητα αναζήτησης με τη χρήση λέξεων κλειδιά, με αλφαβητική αναζήτηση, αναζήτηση ανά κατηγορία κα αναζήτηση με βάση το συγγραφέα. Μπορεί να δοθεί στο μαθητή η δυνατότητα να συνεισφέρει στον εμπλουτισμό του λεξικού καταχωρώντας εγγραφές στα δευτερεύοντα λεξικά, τις οποίες μπορεί να επεξεργαστεί ή να διαγράψει, και να εισπράξει βαθμολογία. Τις εγγραφές αυτές ο εκπαιδευτής μπορεί να τις επεξεργαστεί, να τις διαγράψει ή να τις μεταφέρει στο βασικό λεξικό. Είναι επίσης εφικτό να δημιουργηθούν αυτόματα σύνδεσμοι σε αυτούς τους ορισμούς μέσα από τα μαθήματα.

Συζήτηση
Τα βασικά χαρακτηριστικά της εφαρμογής Moodle είναι ότι μπορεί να υποστηρίζει μικρές και μεγάλες κοινότητες μάθησης, εξ αποστάσεως εκπαίδευση στα σχολεία και στις επιχειρήσεις, δια βίου μάθηση, διαφορετικά στυλ μάθησης και διδασκαλίας, διανομή δραστηριοτήτων μάθησης, καθώς και δημοσίευση πόρων συνεργασίας και επικοινωνίας, συμβατότητα με διαφορετικές προδιαγραφές και εργαλεία και εύκολη προσαρμογή για τους χρήστες με διαφορετικές ανάγκες. (Κάργα Σ., Κατσάνα Κ., Τρίμμη Φ., 2007)

Βιβλιογραφικές αναφορές
Dougiamas, M., & Taylor, P. C. (2000). Improving the effectiveness of tools for Internet based education. In A. Herrmann and M. M. Kulski (Eds.) Proceedings of the 9th Annual Teaching Learning Forum, Flexible Futures in Tertiary Teaching, Perth.
Dougiamas, M., & Taylor, P. C. (2002). Interpretive analysis of an internet-based course constructed using a new courseware tool called Moodle. In Proceedings of the 2nd Conference of Higher Education Research and Development Society of Australasia (pp. 7-10). Moodle (2015).
Καραμπίνης Α., (2010) Μεταπτυχιακή Διπλωματική εργασία, Αξιοποίηση Περιβάλλοντος moodle στη σχολική εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Διδακτικής της τεχνολογίας και Ψηφιακών συστημάτων.
Κάργα Σ., Κατσάνα Κ., Τρίμμη Φ., Οδηγός για το σύστημα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης Moodle.
Κεφάλα, Α., Δημητρίου, Α. και Χειλάς, Κ. (2006). Υπηρεσίες τηλεδιάσκεψης και σύγχρονης τηλεκπαίδευσης, Ακαδημαϊκό Διαδίκτυο GUNet.
Κόκκος Α., (1998), Αρχές Μάθησης Ενηλίκων. Στο: Ανοικτή εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Σχέσεις διδασκόντων-διδασκομένων, τόμος Β, Πάτρα 1998
Κόμης Β., (2004) Εισαγωγή στις Εφαρμογές των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Αθήνα, Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών.
Κόμης & Μικρόπουλος, (2001) Πληροφορική και Εκπαίδευση. Πάτρα: Εκδόσεις Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.
Κρίβας Σ., Παιδαγωγική Επιστήμη: βασική Θεματική, Εκδόσεις Παιδαγωγική Σειρά Gutenberg, Αθήνα 2004, σελ. 139
Μουζάκης, Χ. (2004). Ολοκληρωμένα Διαδικτυακά Περιβάλλοντα – Θέματα Σχεδιασμού, Εφαρμογής και Αξιολόγησης, στο Π. Αναστασιάδης (επιμ). Πρακτικά της 1ης Διημερίδας για τη «Δια βίου και εξ αποστάσεως εκπαίδευση» Πανεπιστήμιο Κρήτης στις 23 – 24 Οκτωβρίου 2004.
Παπανικολάου, Κ. και Γρηγοριάδου, Μ. (2005). Προσαρμοστικά εκπαιδευτικά συστήματα υπερμέσων στο Διαδίκτυο, στο Σ. Ρετάλης (επιμ.) Οι προηγμένες τεχνολογίες Διαδικτύου στην Υπηρεσία της μάθησης, Αθήνα, Καστανιώτης.

Τσικολάτας Α. (2017) Εκπαίδευση και επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με αναπηρία. Ιστορίες ζωής. Αθήνα

Περίληψη
Για την αναπηρία υπάρχουν διάφορες θεωρίες και μοντέλα, που την μελετούν από την δική τους οπτική γωνία και την εξετάζουν με τα δικά τους εργαλεία. Ακόμη και οι ίδιοι οι ανάπηροι έχουν μεταξύ τους διαφορετικές θέσεις για την αναπηρία. Έτσι, φωνές αντιμάχονται και ισχυρίζονται ότι είναι ιατρικό ζήτημα ή προσωπική τραγωδία του ατόμου που την βιώνει, ή προϊόν της ατέρμονης σχέσης της κοινωνίας με τον ανάπηρο ή ότι είναι. Η αναπηρία είναι κοινωνικά παραγόμενη, εκδηλώνεται μέσω της στάσης της κοινωνίας απέναντι στα ανάπηρα άτομα ή μέσω των αδυναμιών της να προσαρμόσει τις δομές της σε αυτούς. Η κατασκευή της δομείται σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής, του λόγου και της αλληλεπίδρασης.
Τόσο στην κοινωνιολογία όσο και στην ψυχολογία, η μεθοδολογία μελέτης περιπτώσεων είναι πλουραλιστική. Στην παρούσα ερευνητική ποιοτική εργασία διερευνήθηκαν με τη μέθοδο των ιστοριών ζωής, οι προσωπικές αφηγήσεις τεσσάρων ατόμων με αναπηρία, σχετικά με την εκπαίδευσή τους και την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Μέσα από τις αφηγήσεις στόχος είναι να μελετηθεί το πώς τα άτομα με αναπηρία κατασκευάζουν την εικόνα του εαυτού, την εκπαιδευτική τους πορεία, την εξέλιξή τους στην κοινωνία, την στάση τους απέναντι σε αυτήν, την γνώμη τους για την αναπηρία καθώς και την επαγγελματική τους αποκατάσταση και εξέλιξη.
Από την έρευνα αυτή προέκυψαν αφηγηματικά κείμενα που προσφέρουν στοιχεία για τον τρόπο δόμησης της έννοιας της αναπηρίας, όπου η ανάλυση αυτών συμμετέχει στην κατανόηση της κατασκευής ταυτότητας εαυτού και των τηρούμενων κοινωνικών στάσεων, καθώς και πληροφορίες για την εκπαίδευση και επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με αναπηρία.

Λέξεις κλειδιά: ιστορία ζωής, εκπαίδευση, επαγγελματική αποκατάσταση, ταυτότητα, εικόνα εαυτού, αναπηρία

Abstract
There is a plurality of theories and models about disability exist various theories and models. Even between disabled people there are different positions on disability. So, it is claimed that disability is a medical issue or a personal tragedy of the person who experiences it. From the other side, it is claimed that disability is socially produced, manifested through the attitude of society towards disabled people or through failures to adapt its structures to them. Its construction takes at all levels of social life, speech and interaction.
Both in sociology and psychology, the case study methodology is plural. This qualitative study used the method of life stories, to analyze the personal stories of four people with disabilities, on their education and vocational rehabilitation. Through these narratives the objective was to study how people with disabilities build their self image, their educational progress, their development in society, their attitude toward it, their opinion about disability as well as their rehabilitation and development.

Keywords: life story, education, vocational rehabilitation, identity, self-image, disability

Εισαγωγή
Ένα πλήθος μελετών έχει πραγματοποιηθεί (όπως αναφέρεται στο Ζώνιου-Σιδέρη Α., 2011; Ζώνιου-Σιδέρη, Α., 2004) σχετικά με την διαδικασία εκπαίδευσης των ατόμων με αναπηρία, διερευνώντας την επαγγελματική τους αποκατάσταση και διαβίωση στην κοινωνία. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε πολλά για τους τρόπους που οι ίδιοι βιώνουν το πέρασμά τους από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας. Μέσα από τις αφηγήσεις τους μπορεί να συλληφθεί μια εικόνα της καθημερινότητάς τους, της ποικιλίας και των αποχρώσεών της (Court, 2004).
Σε μια απόπειρα κάλυψης αυτού του κενού, μέσα από την παρούσα εργασία, παρουσιάζονται με την μέθοδο των ιστοριών ζωής, το θέμα της εκπαίδευσης και της εισόδου στην αγορά εργασίας ή της δυσκολίας αυτής, τεσσάρων ατόμων με αναπηρία. Η μέθοδος ενδείκνυται για τη μελέτη του τρόπου με τον οποίο τα υποκείμενα βιώνουν, επεξεργάζονται και αντιμετωπίζουν μεταβολές της κατάστασής τους (ανακατατάξεις, ρήξεις, μεταβάσεις) ως δυναμικές διαδικασίες (Schutze, 1982). Με αυτό τον τρόπο αμφισβητούνται οι κυρίαρχες θεωρίες που προβλέπουν μια αναμενόμενη και προβλέψιμη βιογραφική διαδρομή (Alheit, 2005).
Με το ερευνητικό εργαλείο των ιστοριών ζωής, μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτά που τα υποκείμενα προσδιορίζουν ως σημαντικά. Η βιογραφική προσέγγιση αφορά την γνώση για τη ζωή μεμονωμένων ατόμων, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη το κοινωνικό πλαίσιο των συνθηκών όπου αυτά διαμορφώνουν τις εμπειρίες τους. Ο τρόπος που γίνεται η αφήγηση δίνει στον ερευνητή σημαντικά στοιχεία για την εικόνα που έχει το υποκείμενο για τον εαυτό του και την πορεία του στην αποκρυστάλλωση αυτής της εικόνας, την εμπειρία του για την εκπαίδευσή του καθώς και την άποψή του για το πώς θα έπρεπε να είναι και τέλος για τον τρόπο εισόδου στην αγορά εργασίας και την επαγγελματική του αποκατάσταση ή ανέλιξη.
Έτσι δίνεται μεγάλη προσοχή στα κεντρικά θέματα της αφήγησης και τα αφηγηματικά μοτίβα (leitmotiv) που χρησιμοποιεί κάθε άτομο ώστε να παρουσιαστούν και βαθύτερες έννοιες που ενδεχομένως κρύβονται στον λόγο ή την απουσία αυτού. Επιπλέον, το άτομο ως μια υποκειμενικότητα που ενυπάρχει στο καθορισμένο κοινωνικό-ιστορικό πλαίσιο, αναδεικνύει μέσα από την αφήγηση της ιστορίας της ζωής του το πώς τέμνεται η προσωπική του ιστορία με την ιστορία της εποχής του και η κατασκευή της αυτοεικόνας (Τσιώλης, 2006).
Συνοψίζοντας τα παραπάνω, οι στόχοι της εργασίας είναι να ερευνηθούν οι τρόποι που τα άτομα με αναπηρία νοηματοδοτούν και ανακατασκευάζουν την εκπαιδευτική και επαγγελματική τους διαδρομή, πάντα μέσα από τις αφηγήσεις (ή και τα υποστηρικτικά κείμενα αυτής), για την κατασκευή της προσωπικής τους ταυτότητας.
Η εργασία χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται η θεωρητική ανασκόπηση και περιλαμβάνει το φαινόμενο της αναπηρίας ως κοινωνική κατασκευή, τις δομές εκπαίδευσης των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα, την επαγγελματική αποκατάστασή τους και τέλος ο σκοπός και τα ερευνητικά ερωτήματα της εργασίας. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η μεθοδολογία που περιλαμβάνει τις διαδικασίες επιλογής του δείγματος και την ταυτότητά τους, την μέθοδο συλλογής δεδομένων μέσα από τις ιστορίες ζωής και παρουσίαση των θεματικών αξόνων που θα κινηθεί η εργασία και τέλος την διαδικασία ανάλυσης των δεδομένων. Στο τρίτο μέρος γίνεται η δομική ανάλυση των ιστοριών ζωής των τεσσάρων ατόμων όπου παρουσιάζονται αποσπάσματα της αφήγησής τους συνοδευόμενα από ερμηνευτικά σχόλια. Στο τέταρτο μέρος παρουσιάζονται θέματα προς συζήτηση για την διαδικασία εκπαίδευσης, απασχόλησης και σχηματισμού εικόνας εαυτού των ατόμων με αναπηρία, παρουσιάζονται προτάσεις για μελλοντική συνέχιση της εργασίας και παρατίθενται συμπληρωματικά στοιχεία της εργασίας.

1 Θεωρητικό Πλαίσιο
1.1 Κοινωνική κατασκευή αναπηρίας και θεωρίες ταυτοτήτων
Ο λόγος για την αναπηρία περιλαμβάνει μια μακροχρόνια διαμάχη κυρίως μεταξύ της βιολογικής και της κοινωνικής κατανόησης του ζητήματος. Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκαν διάφορα μοντέλα και η αναπηρία προσεγγίστηκε μέσα από διαφορετικές οπτικές, ανάλογα με τα κοινωνικά και ιστορικά συμφραζόμενα κάθε περιόδου και σύμφωνα με τη γενικότερη ιδεολογική αφετηρία αυτών που ασχολήθηκαν με το ζήτημα.
Όπως αναφέρει ο Oliver (1990), «H αναπηρία είναι μια κατηγορία πάρα πολύ ιδιαίτερη και ρευστή, καθώς οποιοσδήποτε που σήμερα θεωρείται «φυσιολογικός» θα μπορούσε αύριο να είναι ο ίδιος ή κάποιος από το πολύ κοντινό του περιβάλλον, άτομο με αναπηρία».
Είναι γεγονός πως οι πρώτες προσεγγίσεις της αναπηρίας είχαν θρησκευτική βάση και θεωρούνταν ως τιμωρία ή δοκιμασία από το Θεό. Αργότερα διατυπώθηκαν θεωρίες για την προσέγγισή της. Μέχρι τη δεκαετία του ΄80 το μοντέλο που επικρατούσε ήταν το ιατρικό/ατομικό το οποίο μελετά τον άνθρωπο βιολογικά, οπότε στο θέμα της αναπηρίας θα πρέπει να εξεταστεί ιατρικά, από ειδικούς. Υπό αυτό το πρίσμα επιδιώκεται η ιατρικοποίηση της αναπηρίας και αναφέρεται πως η κοινωνία μπορεί να προσφέρει μόνο συμπόνια και οίκτο και οι εκάστοτε επαΐοντες μπορούν μόνο να τους καταστήσουν όσο γίνεται πιο «κανονικούς» (Καραγιάννη και Ζώνιου-Σιδέρη,2006).
Η ιατρική άποψη ότι οι κοινωνικοί περιορισμοί για τους ανάπηρους αποτελούν συνέπεια των φυσικών δυσλειτουργιών τους, μεταστράφηκε σε μια ριζοσπαστική κίνηση που υποστήριζε ότι οι άνθρωποι με βλάβες καθίστανται ανάπηροι εξαιτίας των φραγμών που θέτει η κοινωνία στην καθολική τους συμμετοχή. Η θεωρία του κοινωνικού μοντέλου ξεκίνησε από τη Βρετανία τη δεκαετία του 1970, μέσω της Ένωσης Ατόμων με Κινητικές Βλάβες κατά του Διαχωρισμού (Union of Physically Impaired Against Segregation), γνωστή και ως UPIAS, η οποία σηματοδότησε την έναρξη της αμφισβήτησης του ιατρικού μοντέλου της αναπηρίας και των ορισμών που αυτό έδινε για τις έννοιες της βλάβης, της αναπηρίας και της μειονεξίας, θέτοντας το ζήτημα της καταπίεσης και της κοινωνικής περιθωριοποίησης που βιώνουν τα ανάπηρα άτομα στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας. Από τους πρωτοπόρους του μοντέλου αυτού υπήρξαν ο Michael Oliver, όπου αναφέρει πως το πρόβλημα βρίσκεται στην αναπηρία της κοινωνίας να εντάξει ομαλά τα άτομα με αναπηρία και να επιδιώξει αλλαγή του τρόπου σκέψης του κοινωνικού συνόλου και ο Finkelstein (2001) όπου αναφέρει ότι από τα πρώτα στάδια του σχηματισμού της Ένωσης, αναζητήθηκαν διάφορες ερμηνείες της αναπηρίας μέσα από συζητήσεις, με στόχο τη δημιουργία μιας νέας θεωρίας.
Αναφέρουμε πως, η αναπηρία δε θεωρείται πλέον ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ατόμου αλλά ως κοινωνικός περιορισμός, μιας κοινωνίας όπου καθιστά ανάπηρα τα άτομα και τους αποκλείει, με διαφόρους τρόπους, το δικαίωμα συμμετοχής τους στο κοινωνικοπολιτισμικό γίγνεσθαι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το δικαίωμα εκπαίδευσης των ατόμων με αναπηρία που ο αποκλεισμός τους είναι μεγάλος και οι λόγοι αφορούν από την προσβασιμότητα και την δομική υποστήριξη, μέχρι τις βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις εκπαιδευτικών και της λοιπής εκπαιδευτικής κοινότητας για την δυνατότητα εκπαίδευσής τους. Επιπλέον οι ανάπηροι δυσκολεύονται να αξιοποιήσουν όλες τις δυνατότητές τους εξαιτίας της καταπίεσης των μη αναπήρων σε διάφορα επίπεδα. Έτσι, η ευθύνη της αλλαγής τοποθετείται μάλλον στην κοινωνία παρά στα ανάπηρα άτομα. Συνεπώς δεν ωφελεί σε τίποτα ο διαχωρισμός σε διάφορες ομάδες με βάση το είδος της βλάβης (προβλήματα όρασης, κινητικά προβλήματα, νοητική καθυστέρηση, κλπ.), κάτι που αποτελεί συνήθη πρακτική των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, των σχολείων και άλλων οργανισμών. Αυτό αποτελεί σημαντικό στοιχείο στη συλλογική εμπειρία της αναπηρίας (Watson, 2004).
Το μοντέλο του Oliver αναφέρει πως η «βλάβη» είναι κάποιου είδους δυσλειτουργία, ενώ η «αναπηρία» αναφέρεται στον περιορισμό που οδηγεί αυτή η δυσλειτουργία τα άτομα με αναπηρία, επειδή η κοινωνία δεν είναι έτσι οργανωμένη και δομημένη ώστε να τους παρέχει τις υποδομές, με αποτέλεσμα να αποκλείονται. Αυτός ο διαχωρισμός είναι σημαντικός και τονίζει το γεγονός ότι οι ανάπηροι δεν αξιοποιούν τις δυνατότητές τους καθότι η κοινωνία αυτό που κάνει είναι να τονίζει τις αδυναμίες τους. Τα άτομα με αναπηρίες παύουν να αποτελούν το αντικείμενο της επέμβασης και επανατοποθετούνται ως υποκείμενα στη δική τους ζωή (Watson, 2004).
Ο Vygotsky τόνισε τη διαφοροποίηση των πρωτογενών και δευτερογενών πτυχών της αναπηρίας, επισημαίνοντας ότι ενώ οι πρωτογενείς συνδέονται με την ίδια τη σωματική ατέλεια, οι δευτερογενείς ατέλειες απορρέουν από τις στάσεις και τις πρακτικές αντιμετώπισης της οργανικής αδυναμίας από την κοινωνία και αποτελούν κοινωνικές συνέπειες. Τα προβλήματα των ατόμων με «ειδικές ανάγκες» σχετίζονται περισσότερο με τις δευτερογενείς πτυχές της αναπηρίας, με τον τρόπο που η κοινωνία κρίνει, αξιολογεί και στιγματίζει την κατάστασή τους. Οι δευτερογενείς πτυχές της αναπηρίας έχουν κοινωνικό χαρακτήρα και είναι δυνατή η ιστορική τους υπέρβαση. Ο Vygotsky ασκώντας έντονη κριτική στην αντιμετώπιση της αναπηρίας ως έλλειψης, διατύπωσε την άποψη ότι η οργανική ατέλεια δεν επιδρά άμεσα στην προσωπικότητα, διότι το μάτι και το αυτί δεν είναι μόνο φυσικά αλλά κοινωνικά όργανα και η απεικόνιση του κόσμου μέσω των αισθήσεων είναι κοινωνικά διαμεσολαβημένη. Η αναπηρία θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κοινωνικό πρόβλημα και όχι ως στενά οργανικό (Δαφέρμος, 2002).
Η τοποθέτηση του Oliver ότι η αναπηρία δεν έχει καμιά σχέση με το σώμα και ότι η βλάβη στην πραγματικότητα είναι η περιγραφή του φυσικού σώματος, οδηγεί στη λογική ότι το σώμα δεν είναι τίποτα περισσότερο από τη βλάβη του και αφήνει ελεύθερο το πεδίο στα «χειροτεχνήματα» των γιατρών. Όταν το σώμα γίνεται κατανοητό ως ένα φυσικό αντικείμενο, εντάσσεται σε μια περιοχή ριζικά αντίθετη από την πολιτική του κοινωνικού χώρου. Οι Hughes και Paterson (1997) διακρίνουν τα εξής:

Το Βιολογικό Το κοινωνικό
Διαταραχή / Βλάβη Αναπηρία
Σώμα Κοινωνία
Ιατρική Πολιτική
Θεραπεία Χειραφέτηση
Πόνος Καταπίεση
Ιατρικό μοντέλο Κοινωνικό μοντέλο

Ο Finkelstein (1980) σε μια υλιστική προσέγγιση της αναπηρίας, υποστηρίζει ότι η βιομηχανοποίηση υπήρξε η αιτία απομάκρυνσης από την παραγωγική διαδικασία των ατόμων με αναπηρία και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον κοινωνικό αποκλεισμό τους. O Oliver (1990) τονίζει τη σημασία των οικονομικών σχέσεων στη δημιουργία της αναπηρίας, εξ’ αιτίας της μεγάλης αξίας που δίνει η σύγχρονη κοινωνία στην εργασία για το κύρος του ατόμου. Η Erevelles (1996) προτείνει και αυτή μια θεώρηση της αναπηρίας σύμφωνα με την οποία ο Μαρξισμός, απαντά στο ερώτημα γιατί δημιουργήθηκε η ιδεολογία της αναπηρίας στην κοινωνία μας. Ο ιστορικός υλισμός, αναζητά να αποκαλύψει τις συγκεκριμένες υλικές συνθήκες που παράγουν τις συμπεριφορές απέναντι στα άτομα με αναπηρία. Έτσι, τοποθετεί στο κέντρο της ερμηνείας του την ιδέα της εργασίας, ως το θεμέλιο της κοινωνίας και ένα σημαντικό στοιχείο στην κοινωνική παραγωγή της ζωής (Erevelles, 1996).
Σύμφωνα με τον Finkelstein ωστόσο, το κοινωνικό μοντέλο άλλαξε προσανατολισμό από τη δεκαετία του 1990 και στράφηκε από τη λαϊκή του βάση στην κοινοβουλευτική πολιτική πίεση προώθησης συμφερόντων, θέτοντας ως κέντρο των διεκδικήσεών του τα «κοινωνικά δικαιώματα», με αποτέλεσμα να ερμηνεύεται ως μοντέλο των «δικαιωμάτων». Επίσης, σε συμπόρευση με το αναπηρικό κίνημα των ΗΠΑ, προώθησε την ιδέα της «ανεξάρτητης διαβίωσης» (Independed Living) σε αντίθεση με την «ολοκληρωμένη διαβίωση» (Integrated Living), που πρότεινε ο Finkelstein (2007).
Η κοινωνική ταυτότητα και το πώς αυτή διαμορφώνεται, είναι κάτι που μελετάται στην παρούσα εργασία. Η μεταμοντέρνα προσέγγιση της αναπηρίας, προκειμένου να κατανοήσει την αναπηρία, μελετά την ιστορία, την κουλτούρα, την γλώσσα και την διαμόρφωση της ταυτότητας των μελών της και της κοινωνίας ευρύτερα. Η αποκάλυψη της μίας και μοναδικής αλήθειας δεν είναι ο στόχος των μεταμοντέρνων θεωριών. Έχει σημασία να κατανοηθεί η ζωή της αναπηρίας μέσα από βιογραφικές τροχιές και να κατανοηθούν οι βιογραφικοί πόροι των ατόμων με αναπηρία, αφού κάτι τέτοιο μπορεί να συμβάλει στην αποδόμηση των στερεοτύπων για την αναπηρία και την κατανόησή της. Σύμφωνα με τον Watson (2004), εκείνο που χρειάζεται είναι μια προσέγγιση θεμελιωμένη σε στρατηγικές του λόγου. Αυτή η προσέγγιση θα ανοίξει τον πολιτικό λόγο σε ζητήματα γλώσσας και διαφορετικότητας και της σχέσης τους με την άνιση κατανομή της γνώσης. Θα επιτρέψει την πλήρη διερεύνηση του κοινωνικού παράγοντα και του ζητήματος των στάσεων και της γλώσσας της προκατάληψης. Η αναπηρία πρέπει να εξεταστεί ως η σχέση μεταξύ βλάβης και καταπίεσης.
Σύμφωνα με τη Δραγώνα (2004), η έννοια της ταυτότητας αναφέρεται στο σύνολο των αντιλήψεων, πεποιθήσεων και συναισθημάτων που αφορούν τον εαυτό μας. Η συνοχή μεταξύ εμπειρίας, ιδεών, αξιών και πεποιθήσεων διασφαλίζεται μέσω της ταυτότητας. Η ταυτότητα επιτρέπει να τοποθετηθεί κανείς απέναντι στους άλλους, να αναγνωρίσει όσους του μοιάζουν και να διαφοροποιηθεί από τους υπόλοιπους. Το ερώτημα δεν είναι απλώς «ποιος είμαι;» αλλά «ποιος είμαι σε σχέση με τον άλλο; Πώς με βλέπει ο άλλος και πώς βλέπω εγώ τους άλλους;». Στην έννοια της ταυτότητας ενυπάρχει κάτι το παράδοξο, υπονοείται το ίδιο, το ταυτόσημο και παράλληλα το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή το ξεχωριστό, το μοναδικό. Το θέμα της ταυτότητας είναι κατεξοχήν θέμα ορίων, τόσο εσωτερικών όσο και εξωτερικών, ανάμεσα στο όμοιο και το διαφορετικό, ανάμεσα στον εαυτό και τους άλλους, ανάμεσα στο οικείο και το ξένο, το γνωστό και το άγνωστο. Με αυτή την έννοια, της διαλεκτικής του ίδιου και του άλλου, είναι αδύνατο να διαχωριστεί η ταυτότητα από την ετερότητα.
Στις συνθήκες της ύστερης νεωτερικότητας, ωστόσο, η ταυτότητα έχει χάσει τα σταθερά και αμετάβλητα χαρακτηριστικά της και διακρίνεται από μια ρευστότητα. Η Μακρυνιώτη (2004) αναφέρει πως τα ζητήματα σχετικά με την ταυτότητα έχουν αποκτήσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή, σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό περίγυρο, τα σχήματα που περιβάλλουν την ταυτότητα αποσταθεροποιούνται, δημιουργώντας συνθήκες ανασφάλειας και αμηχανίας αλλά και πρόκλησης λόγω της διαρκούς αναπροσαρμογής και αναδιαμόρφωσης. Η ταυτότητα του υποκειμένου χάνει τον ενιαίο και σταθερό χαρακτήρα του παρελθόντος και οι αλλαγές της δεν είναι πλέον ούτε αναμενόμενες ούτε προβλέψιμες και δεν ακολουθούν την προδιαγεγραμμένη πορεία της ζωής του υποκειμένου. Η ταχύτητα και το εύρος των αλλαγών αυτών ακυρώνουν την αντίληψη του ενοποιημένου υποκειμένου και η αίσθηση της ταυτότητας και του εαυτού γίνεται ρευστή, ασταθής, αποσπασματική και ατελής.
Ο Goffman (2001) διακρίνει δυο είδη ταυτότητας, την προσωπική και την κοινωνική. Η κοινωνική και προσωπική ταυτότητα αποτελούν μέρος των ενδιαφερόντων και των ορισμών που διαμορφώνουν άλλοι άνθρωποι για το άτομο του οποίου η ταυτότητα είναι υπό συζήτηση. Η κοινωνία καθιερώνει τα μέσα κατηγοριοποίησης ανθρώπων και το σύνολο των γνωρισμάτων που θεωρούνται συνηθισμένα και φυσιολογικά για τα μέλη καθεμιάς από αυτές τις κατηγορίες. Κάθε κοινωνικός περίγυρος καθιερώνει τις κατηγορίες ανθρώπων που μπορεί να συναντήσει κανείς στο πλαίσιό του. Οι κανονικότητες της κοινωνικής συνεύρεσης σε καθιερωμένους περίγυρους μας επιτρέπουν να αντιμετωπίζουμε αναμενόμενους άλλους χωρίς ιδιαίτερη προσοχή ή σκέψη. Όταν λοιπόν ένας ξένος εμφανιστεί μπροστά μας, οι πρώτες εντυπώσεις θα μας επιτρέψουν κατά πάσα πιθανότητα να προεξοφλήσουμε την κατηγορία και τα γνωρίσματά του, δηλαδή, την κοινωνική του ταυτότητα. Ο Goffman δέχεται ότι το άτομο κατασκευάζει την εικόνα του εαυτού του από τα ίδια υλικά με τα οποία και οι άλλοι διαμορφώνουν αρχικά μια αντίληψη για την κοινωνική και προσωπική του ταυτότητα, έχοντας όμως τη δυνατότητα να διαχειριστεί σημαντικές πληροφορίες για τον εαυτό του.
Ο Shakespeare (1996) αναφέρει ότι υπάρχουν δύο κυρίως προσεγγίσεις για τον τρόπο που οι ανάπηροι αποκτούν ταυτότητα ως ομάδα. Η μια βασίζεται στην ιατρική προσέγγιση (αρνητική ταυτότητα) και η άλλη στην κοινωνικό-πολιτισμική κατανόηση της αναπηρίας (θετική ταυτότητα). Οι ιατρικές προσεγγίσεις της αναπηρίας θεωρούν ότι η αρνητική ταυτότητα του εαυτού είναι αποτέλεσμα της φυσικής βλάβης και εστιάζουν στην ανάγκη για προσαρμογή, για πένθος και για συμβιβασμό με την απώλεια. Αντίθετα οι κοινωνικές προσεγγίσεις της αναπηρίας βλέπουν τη θετική ταυτότητα ως αποτέλεσμα της εμπειρίας των καταπιεστικών κοινωνικών σχέσεων και εστιάζουν την προσοχή τους στις δυνατότητες αλλαγής της κοινωνίας, της ενδυνάμωσης των αναπήρων και στην προώθηση μιας διαφορετικής κατανόησης του εαυτού. Ένας ιδιαίτερα χρήσιμος τρόπος κατανόησης και των δύο αυτών προσεγγίσεων παρέχεται από την ιδέα της ταυτότητας ως αφήγηση που επικεντρώνεται στις ιστορίες για τον εαυτό και τη ζωή οι οποίες δομούν ερμηνείες που περιλαμβάνουν πλοκή, αιτιώδεις σχέσεις και αντιφάσεις.
Η ταυτότητα των αναπήρων φαίνεται να συγκροτείται πάντα σε αντιδιαστολή με αυτή των μη αναπήρων. Ενώ οι μη ανάπηροι προσδιορίζονται σε σχέση με αυτά που μπορούν να κάνουν, οι ανάπηροι ορίζονται ως προς το τι δε μπορούν να κάνουν. Η κοινωνική ταυτότητα αυτών που ορίζονται ως «κανονικοί» επιβεβαιώνεται μόνο μέσα από μια διαδικασία που περιλαμβάνει το συστηματικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση των άλλων (αναπήρων) οι οποίοι ταυτίζονται με την απόκλισή τους από μια ιδεατή ιδανική εικόνα. Από την πλευρά των αναπήρων, η προσωπική και η κοινωνική τους ταυτότητα συγκροτείται μέσα σε ένα πλαίσιο από το οποίο οι ίδιοι έχουν αποκλειστεί (Swain and Cameron, 1999). Ο εαυτός ανακύπτει, εξελίσσεται και διατηρείται μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, δεν υφίσταται ή είναι διαμορφωμένος κατά τη γέννηση, ούτε αποτελεί αναπόφευκτη συνέπεια της βιολογικής εξέλιξης του ατόμου. Γι’ αυτό δεν υπάρχει ένας πραγματικός εαυτός, παρά μόνο ένα σύνολο εκδηλώσεων του εαυτού, προσαρμοσμένων στην εκάστοτε περίσταση (Goffman, 2006).
Οι Shakespeare και Watson (2002) θέτουν το ζήτημα των πολλαπλών ταυτοτήτων. Ενώ κάποια άτομα με αναπηρία αντιδρούν στον προσδιορισμό της ταυτότητάς τους ως ανάπηροι γιατί θέλουν να βλέπουν τον εαυτό τους ως «κανονικό», κάποιοι άλλοι προτιμούν να προσδιορίζονται σύμφωνα με διάφορες πτυχές της εμπειρίας τους. Για παράδειγμα, το φύλο, η εθνικότητα, η κοινωνική τάξη, ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή η οικογενειακή κατάσταση μπορεί να αποτελούν βασικότερα χαρακτηριστικά της ταυτότητάς τους. Η έρευνα π.χ. στο χώρο των ομοφυλόφιλων με αναπηρία έδειξε ότι προτεραιότητα για τους συμμετέχοντες είχε η σεξουαλική ταυτότητα, ενώ αγνοούνταν η εμπειρία της βλάβης. Οι περισσότεροι άνθρωποι τοποθετούνται ταυτόχρονα σε μια ευρεία γκάμα θέσεων υποκειμένου. Η υπόθεση ότι η αναπηρία αποτελεί πάντα το κλειδί της ταυτότητας ισοδυναμεί με το λάθος που κάνει το ιατρικό μοντέλο αναπηρίας, το οποίο ορίζει τους ανθρώπους σύμφωνα με τη βλάβη τους. Κάθε ανάπηρο άτομο μπορεί κατά περίπτωση να ορίζεται άλλοτε ως άτομο με συγκεκριμένη αναπηρία, γενικά ως ανάπηρο, άλλοτε ως προς την ιδιότητα του κοινωνικού του φύλου, της εθνικότητας, της σεξουαλικότητας, της θρησκείας, του επαγγέλματος ή της ποδοσφαιρικής ομάδας που υποστηρίζει. Το ζήτημα της ταυτότητας, κατά τους Shakespeare και Watson, συνεπώς είναι ζήτημα ατομικής επιλογής.
Ο διαχωρισμός του σώματος από την κουλτούρα και της βλάβης από την αναπηρία, που προτείνει το κοινωνικό μοντέλο, μπορεί να έχει μεγάλη αξία στην ανάπτυξη πολιτικών για την αναπηρία. Το κοινωνικό μοντέλο εκχώρησε το σώμα στην ιατρική καθιστώντας το συνώνυμο με τη βλάβη του ή τη φυσική δυσλειτουργία και κατανόησε τη βλάβη με όρους ιατρικού λόγου. Σύμφωνα με τους Hughes και Paterson (1997), το κοινωνικό μοντέλο, σχετικά με τη θεώρησή του για το σώμα και την επαναδιαπραγμάτευση αυτού, πρέπει να υπερβεί τον Καρτεσιανό δυϊσμό (σώμα/νους) χωρίς να οδηγηθεί σε μια αντιδραστική οπτική και να ταυτιστεί με το ιατρικό μοντέλο αναπηρίας. Θα πρέπει δηλαδή να υπερβεί το δίλημμα ή να κατανοεί το σώμα με όρους βιολογικούς/ιατρικούς ή να το αγνοεί. Αυτό συνεπάγεται για το κοινωνικό μοντέλο πως θα πρέπει να αποδεχθεί ως επιστημολογική αναγκαιότητα ότι το ανάπηρο σώμα αποτελεί ένα κομμάτι στη σφαίρα της ιστορίας, της κουλτούρας και του νοήματος και όχι ένα ανιστορικό, προ-κοινωνικό, φυσικό αντικείμενο, όπως θεωρεί το ιατρικό μοντέλο. Ως θεωρητικές αφετηρίες για την κοινωνιολογία του σώματος, οι Hughes και Paterson ορίζουν τον μεταδομισμό και τη φαινομενολογία, στο πλαίσιο των οποίων το σώμα αποτελεί κοινωνιολογικό ζήτημα πέρα από τον καρτεσιανό δυϊσμό.
Έτσι, ενώ η κοινωνιολογική θεωρία και η θεωρία του σώματος αναδύονται ταυτόχρονα, ακολουθούν διαφορετικές προσεγγίσεις. Κάτω από τις συνθήκες της μετανεωτερικότητας, τα άτομα βρίσκονται σε μία κατάσταση διαρκούς κατασκευής και ανακατασκευής. Οι συνθήκες αυτές καθιστούν το σώμα όλο και πιο διαχειρίσιμο, με το καρτεσιανό σώμα-μηχανή να βρίσκεται πάλι στο προσκήνιο, όπου το σώμα προσλαμβάνεται ως περίπλοκη μηχανή που έχει τη δυνατότητα να επισκευαστεί και να επαναπρογραμματιστεί με την βοήθεια τεχνολογικών, χημικών, μηχανικών δυνάμεων. Οι κοινωνιολογικές μελέτες επιχειρούν να ξεφύγουν από το κυρίαρχο ιατρικό μοντέλο. Η Ζώνιου-Σιδέρη (2004, σελ. 49) αναφέρει ότι ο τρόπος αντιμετώπισης της αναπηρίας κατασκευάζει την αναπηρία και τοποθετεί τον ανάπηρο σε μια περιθωριακή θέση εξάρτησης, φτώχειας, ανεργίας και διάψευσης των ίσων δικαιωμάτων που δικαιούται ως πολίτης.
Εν κατακλείδι, τα διάφορα κοινωνικά μοντέλα που αναπτύχθηκαν (βρετανικό, αμερικάνικο) κρίνονται ως θετικά καθότι εστιάζουν στον άνθρωπο και όχι στην αναπηρία. Επιπλέον αντιμετωπίζουν τον κοινωνικό αποκλεισμό σε ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, εστιάζουν στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά εμπόδια που αποκλείουν τα άτομα με αναπηρία από την κοινωνική τους ένταξη και θέτουν σε αμφισβήτηση τη θεσμοθετημένη καταπίεση και διάκριση (Thomas και Woods, 2008).
1.2 Βιογραφικές διαδρομές
Η κανονική (εργασιακή) βιογραφία ορίζει πως κεντρικός άξονας της πορείας της ζωής του ανθρώπου είναι η επαγγελματική διαδρομή και άρχεται με την προπαρασκευαστική φάση (εκπαίδευση), συνεχίζει με την παραγωγική φάση (εργασία, οικογένεια) και τελειώνει με την φάση της απόσυρσης (σύνταξη) (Τσιώλης, 2006).
Όπως αναφέρει ο Βeck (1986), η είσοδος και η έξοδος από το εκπαιδευτικό σύστημα, η διάρθρωση της εκπαιδευτικής διαδρομή, η μετάβαση από την εκπαίδευση στην εργασία, η επαγγελματική σταδιοδρομία, η κατοχύρωση συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων, ο οικογενειακός κύκλος (γάμος, οικογένεια, παιδιά), αποτελούν διαδικασίες που ρυθμίζονται κοινωνικά βάσει βιογραφικών υποδειγμάτων. Οπότε πλέον μιλούμε για θεσμοποίηση της βιογραφικής διαδρομής (Kohli, 1981).
Οι βιογραφίες λοιπόν δεν κατανοούνται πλέον μόνο ως εργαλείο ή υλικό που παρέχει στον ερευνητή προνομιακή πρόσβαση στην εσωτερική σκοπιά των υποκειμένων (Thomas, Znaniecki), στους τρόπους βίωσης (Schutze) ή στις λανθάνουσες δομές νοήματος του ατομικού βίου (Oevermann, Bude). Η βιογραφία θεωρείται ως μια ιδιάζουσα κοινωνική πραγματικότητα, ως κοινωνικό μόρφωμα. Οι παραδοσιακοί κοινωνικοί θεσμοί δεν αποτελούν πλέον τους αυτονόητους παραγωγούς νοήματος. Η βιογραφία είναι λοιπόν κάτι περισσότερο από την εξιστορημένη ιστορία ζωής, είναι η βιογραφικά αποκτημένη γνώση και η ουσιαστική πηγή για τη διασφάλιση μιας εσωτερικής συνεκτικότητας εντός της πολυπλοκότητας των σύγχρονων κοινωνικών κόσμων. Είναι η επιλεκτική αναπαραγωγή της επιτελεστικότητας γεγονότων του βίου. Επιλεκτική γιατί δεν περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία των γεγονότων του βίου και επιλεκτικότητα διότι εμπεριέχει το στοιχείο της ενδεχομενικότητας (Nassehi, 1994).
Ωστόσο η διαδρομή του βίου έχει διέλθει στην ύστερη νεωτερικότητα όπου για πρώτη φορά στην ιστορία οι νέοι άνθρωποι μεγαλώνουν με τους γονείς τους και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από αυτούς. Οπότε πλέον γίνεται λόγος για το «γηράσκον παιδί» (Watkins). Αλλά και η φάση της τρίτης ηλικίας έχει επέλθει αύξηση φθάνοντας σήμερα να αποτελεί μεγάλο μέρος της ζωής του ανθρώπου. Επιπλέον, η παραγωγική φάση που έχει την μεγαλύτερη χρονική έκταση και οφείλει να χαρακτηρίζεται από σταθερή, συνεχή και πλήρη απασχόληση, έχει απορυθμιστεί. Μιλούμε λοιπόν πλέον για τάσεις από-τυποποίησης των βιογραφικών διαδρομών. Έτσι ενώ κάποιες βασικές δραστηριότητες του βίου παλαιότερα αναφέρονταν αυστηρά σε ορισμένες ηλικιακές περιόδους, στις σύγχρονες κοινωνίες μετατίθενται σε άλλες ηλικιακές φάσεις ή η κάθε φάση έχει διαφορετική διάρκεια.
Πέραν των αλλαγών που διέρχονται οι φάσεις, διακρίνονται και διαρθρωτικές αλλαγές όπου οι περίοδοι της εργασίας διακόπτονται από νέες προπαρασκευαστικές φάσεις (επανεκπαίδευση). Έτσι η βιογραφική ταυτότητα του ατόμου που θέλει σταθερότητα και συνέχεια εαυτού, υπόκειται σε κρίσεις.
Ενδεχομένως στο μέλλον οι βιογραφικές διαδρομές να ταυτιστούν με τις εκπαιδευτικές βιογραφίες και να αποκοπούν ή να έρθουν σε δεύτερη μοίρα με τις εργασιακές βιογραφίες. Η βιογραφική διαδρομή μοιάζει να μετατρέπεται απροσχεδίαστα σε ένα είδος εργαστηρίου, στο οποίο το άτομο πρέπει να αναπτύξει ικανότητες για τις οποίες όμως δεν έχει προετοιμαστεί κατά την κοινωνικοποίησή του (Alheit, 2005).
1.3 Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία, Νομοθεσία, Ειδική Αγωγή και Ένταξη
Αποτελεί γεγονός πως η εκπαίδευση είναι ένας χώρος όπου αναπαράγονται και εντείνονται οι κοινωνικές ανισότητες. Συμβιώνουν διάφορες κοινωνικές ομάδες που δε δέχονται ισότιμη μεταχείριση και συμμετοχή στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ο ρατσισμός, η προσβασιμότητα, η εντατικοποίηση της εκπαίδευσης, η ετικετοποίηση, είναι κάποιες από τις δυσκολίες. Δυστυχώς στα σχολεία κυριαρχούν στερεότυπες αντιλήψεις για την διαφορετικότητα και το ανταγωνιστικό κλίμα που επικρατεί την ενισχύει. Επίσης, οι συγκεντρωτικές οδηγίες που ισχύουν σε εθνικό επίπεδο, οι πρακτικές όπου η επιτυχία του μαθητή ισοδυναμεί με το «άριστα» και η επιτυχία ή η αποτυχία θεωρούνται προσωπική υπόθεση του μαθητή, εκφράζουν την ανταγωνιστική ιδεολογία που διαπερνά την εκπαιδευτική διαδικασία, στην οποία τα ανάπηρα παιδιά δεν έχουν θέση (Barton, 2000).
Οι μαθητές με αναπηρία πολύ εύκολα τοποθετούνται στο περιθώριο αφού η σχολική δομή που είναι προσανατολισμένη στις ανάγκες της οικονομίας και της αγοράς, της αξιολόγησης και των εξετάσεων, της δομής και της μεθοδολογίας, οδηγούν τους μαθητές στην ειδική εκπαίδευση. Έτσι στην εκπαιδευτική πορεία του ατόμου, ενώ οι δυσκολίες παρακολούθησης είναι ήδη αυξημένες, τότε αυτές πολλαπλασιάζονται όταν αλλάζει βαθμίδα. Έτσι παρατηρείται μεγάλη μαθητική διαρροή, όπου ένα μεγάλο ποσοστό περνά το περισσότερο μέρος της ζωής του στο σπίτι, χωρίς εργασία και προοπτική, πέρα από αυτή των επιδομάτων και της φιλανθρωπίας.
Για να γίνει κατανοητή η μελέτη των αφηγήσεων των τεσσάρων συμμετεχόντων στην παρούσα έρευνα, κρίνεται απαραίτητη η μελέτη της ιστορικής διαδρομής της εκπαιδευτικής πολιτικής καθώς και η μελέτη της νομοθεσίας της κάθε περιόδου. Κατά την μεταπολεμική περίοδο (μετά τη λήξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου), η εκπαίδευση των μαθητών βασίζονταν στην ιδιωτική πρωτοβουλία και είχε σχεδόν πάντα ιδρυματική μορφή. Οι ορολογίες που ακολουθούνταν για τους μαθητές με αναπηρία τότε ήταν «μη εκπαιδεύσιμος», «αποκλίνοντας», «διαταραγμένος», «ανώμαλος». Η κρατική παρέμβαση περιορίζονταν απλά στη λήψη οργανωτικών μέτρων που αποτέλεσαν και τη βάση για τη θεσμοθέτηση της ειδικής αγωγής (Ζώνιου-Σιδέρη, 1998).
Ακολούθησε ο Ν. 905/1951 ο οποίος αφορούσε την εκπαίδευση των τυφλών καθώς και της επιδοματικής πολιτικής τους. Ο Νόμος αυτός δεν περιλάμβανε αναφορές σχετικά με την εκπαίδευση και δεν υποχρέωνε την πολιτεία να αναλάβει ευθύνες και έτσι παρέμενε άτυπη αρμοδιότητα του εκκλησιαστικού φορέα.
Στα τέλη της δεκαετίας του ΄50, στα πορίσματα της πρώτης Επιτροπής Παιδείας, περιέχονται ελάχιστες αναφορές στην Ε.Α. που ασφαλώς, για την εποχή εκείνη, εισηγούνταν διαχωρισμό από την γενική εκπαίδευση. Έτσι η ειδική αγωγή παραμένει στιγματισμένη με την ιδεολογία της κλειστής περίθαλψης μέχρι το 1974 με την πτώση του διδακτορικού καθεστώτος (Ζώνιου-Σιδέρη, 2009; Κουρουμπλής, 1997).
Στο μεταδικτατορικό Σύνταγμα του 1974 στο άρθρο 20, παρ. 2 αναφέρεται για πρώτη φορά η υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για τους «πάσχοντες από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο», ενώ στο άρθρο 16 γίνεται ιδιαίτερη μνεία για την υποστήριξη των σπουδαστών που έχουν ανάγκη «ειδικής προστασίας».
Με τον Ν.227/75 η μονοετής μετεκπαίδευση των δασκάλων και νηπιαγωγών στην Ε.Α. γίνεται διετής και το Π.Δ. 147/76 συστήνεται η Διεύθυνση Ε.Α. Κατά την περίοδο αυτή εξακολουθούσε να επικρατεί η άποψη ότι η Ε.Α. αποτελεί ξεχωριστό τμήμα του εκπαιδευτικού συστήματος. Έτσι προκύπτει ότι «μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80, η Ε.Α. στηριζόταν σε αποσπασματικές νομοθεσίες και διατάγματα» (Ζώνιου-Σιδέρη, 2009). Την ίδια χρονιά, η Αναθεωρητική Βουλή κατοχύρωσε συνταγματικά με το άρθρο 21 το δικαίωμα στην εκπαίδευση του «προβληματικού ατόμου» (Κουτρομάνος, 1996; Πολυχρονοπούλου, 2003). Η κατοχύρωση αυτή σήμαινε και τη δέσμευση της Πολιτείας για τις διαδικασίες διορισμού εκπαιδευτικών στις δομές παροχής ειδικής αγωγής.
Ο Ν.1143/1981 «Περί Ειδικής Αγωγής, Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως, Απασχολήσεως και Κοινωνικής Μερίμνης των αποκλινόντων εκ του φυσιολογικού ατόμων και άλλων τινών εκπαιδευτικών διατάξεων» (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 1981), είναι ο πρώτος νόμος για την Ε.Α. όπου για πρώτη φορά η πολιτεία ανέλαβε επίσημα τα καθήκοντά της απέναντι στα άτομα με ειδικές ανάγκες (Ζώνιου-Σιδέρη, 2009). Με το άρθρο 12 του νόμου αυτού, συστήθηκαν νέες θέσεις καθώς και κλάδοι εκπαιδευτικών Α/θμιας (δασκάλων και νηπιαγωγών) και Β/θμιας Εκπαίδευσης. Το άρθρο 13 προέβλεπε τη διαδικασία κάλυψης των θέσεων είτε με διορισμό ή μετάταξη και την πλήρωση θέσεων εκπαιδευτικών με τύφλωση ή κώφωση σε αντίστοιχα σχολεία, εφόσον έχουν τα απαραίτητα προσόντα για διορισμό χωρίς όριο ηλικίας. Το άρθρο 14 αφορούσε στα προσόντα των εκπαιδευτικών της Β/θμιας Εκπαίδευσης. Το άρθρο 16 αφορούσε στην τριετή υποχρεωτική υπηρεσία δασκάλων που αποφοιτούσαν από το Διδασκαλείο. Το άρθρο 23 έθετε τη διαδικασία κατάταξης των ήδη υπηρετούντων εκπαιδευτικών σε κλάδους, αναφερόταν σε θέματα μετεκπαίδευσης του προσωπικού Α/θμιας χωρίς ειδίκευση στην ειδική αγωγή και προέβλεπε την καταβολή επιδόματος δυσμενών συνθηκών εργασίας. Το επίδομα αυτό μετονομάστηκε σε επίδομα ειδικής αγωγής με το άρθρο 8, παρ.12 (β) του Ν.3205/2003 (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 2003α). Ωστόσο ο διαχωρισμός ανάμεσα σε φυσιολογικά και μη άτομα δεν έπαψε να υφίσταται, ετικετοποιόντας μαθητές και θέτοντάς τους στο περιθώριο.
Στη συνέχεια με τον Ν.1566/85 «Δομή και λειτουργία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις» (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 1985), έχουμε για πρώτη φορά την διατύπωση ότι ο θεσμός των ειδικών σχολείων αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της γενικής εκπαίδευσης και η ευθύνη της Ε.Α. μετακυλείται οριστικά στο Υπουργείο Παιδείας. Ενσωματώνει την Ειδική Αγωγή ισότιμα ως μέρος του συστήματος της γενικής εκπαίδευσης σε όλο το φάσμα των βαθμίδων της (Α/θμια και Β/θμια) χωρίς να απωλέσει την ιδιαιτερότητά της ως κλάδος των επιστημών της αγωγής (Πολυχρονοπούλου, 2003). Στο πνεύμα αυτό κινείται και το άρθρο 35, σύμφωνα με το οποίο οι θέσεις του εκπαιδευτικού προσωπικού των δημόσιων μονάδων ειδικής αγωγής και ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης περιλαμβάνονται στο σύνολο των οργανικών θέσεων εκπαιδευτικού προσωπικού κατά βαθμίδα εκπαίδευσης. Ως εκ τούτου, οι σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής και ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης στελεχώνονται, ανάλογα με την περίπτωση, από προσωπικό που υπηρετεί στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επομένως, το προσωπικό της ειδικής αγωγής, ως προς την υπηρεσιακή του κατάσταση, δε διαφέρει από το προσωπικό που υπηρετεί στα κοινά σχολεία και γίνεται αναπροσαρμογή του επιδόματος δυσμενών συνθηκών.
Σε ό, τι αφορά την τοποθέτηση δασκάλων και νηπιαγωγών, απαιτείται πτυχίο διετούς μετεκπαίδευσης στο τμήμα ειδικής αγωγής του Μαρασλείου Διδασκαλείου Δημοτικής Εκπαίδευσης (Μ.Δ.Δ.Ε.) ή μετεκπαίδευση σε Α.Ε.Ι. ημεδαπής ή αλλοδαπής ή πενταετής διδακτική υπηρεσία σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής. Τυφλοί και κωφοί έχουν δικαίωμα διορισμού, όπως και με τον Ν.1143/1981. Στα άτομα αυτά, με τον παρόντα νόμο (Ν.1566/1985), συμπεριλαμβάνονται και οι έχοντες κινητικά προβλήματα. Το 50ό έτος καθορίζεται ως το ανώτατο όριο ηλικίας για διορισμό, σε αντίθεση με τον Ν.1143/1981 όπου δεν ίσχυε το όριο αυτό. Ωστόσο η κατηγοριοποίηση των μαθητών διατηρείται και ενδυναμώνεται το ιατρικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας (Vlachou, 2006). Ο θεσμός της ένταξης προωθείται με την λειτουργία Ειδικών Τάξεων μέσα στα γενικά σχολεία.
Στο κομμάτι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ο Ν.1946/91 επιτρέπει την εισαγωγή στα ανώτερα ακαδημαϊκά σκαλοπάτια των ατόμων με τύφλωση, κώφωση, μεσογειακή αναιμία, δρεπανοκυτταρική αναιμία και υδροκεφαλία χωρίς εξετάσεις ή με προσαρμοζόμενες στις ανάγκες τους εξετάσεις για τους «φυσικώς αδυνάτους». Σήμερα έχουν προστεθεί και άλλες κατηγορίες αναπηρίας όπως τα άτομα με κινητικές αναπηρίες άνω του 67% και η εισαγωγή τους στα Ανώτατα Ιδρύματα πραγματοποιείται με την κατάθεση Μηχανογραφικού Δελτίου σε ποσοστό 5% επί των εισακτέων. Ωστόσο πολλές φορές διαπιστώνεται ότι οι ανάπηροι φοιτητές οδηγούνται στον αποκλεισμό και στη μη ολοκλήρωση των σπουδών τους λόγω της έλλειψης του πλαισίου, του εκπαιδευτικού υλικού, εξοπλισμού, προσβασιμότητας, αντανακλώντας έτσι την γενική κοινωνική κατάσταση.
Έπειτα από δεκαπέντε χρόνια ψηφίζεται ο Ν.2817/2000 για την «Εκπαίδευση των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και άλλες διατάξεις» (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 2000) όπου το άρθρο 4 αυτού, αφορά τον διορισμό και υπηρεσιακή κατάσταση των εκπαιδευτικών σε Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής (ΣΜΕΑ) και Τμήματα Ένταξης (ΤΕ). Συγκεκριμένα, προβλέπει διαδικασίες μετάθεσης σε όσους έχουν τίτλους μετεκπαίδευσης στην ειδική αγωγή ή στη σχολική ψυχολογία και, σε περίπτωση έλλειψης εκπαιδευτικών με τα προσόντα αυτά, πενταετή εμπειρία σε ΣΜΕΑ. Ο νόμος αυτός διακρίνεται να είναι περισσότερο ενταξιακός. Οι Ειδικές Τάξεις μετονομάζονται σε Τμήματα Ένταξης και αναπτύσσεται ένα πλήρες ειδικό εκπαιδευτικό σύστημα παράλληλα με αυτό της γενικής εκπαίδευσης. Ωστόσο ουσιαστικές αλλαγές δεν παρατηρούνται για την διαδικασία φοίτησης των μαθητών (Ζώνιου-Σιδέρη, 2004; Vlachou, 2006). Επιπλέον στοιχείο είναι ότι προβλέπει διορισμό κατόχων βασικού πτυχίου ή μεταπτυχιακού τίτλου με το διαγωνισμό του Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ), σε ποσοστό επί του αριθμού των διοριζόμενων κάθε έτος στον οικείο κλάδο με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠ.Ε.Π.Θ), καθώς επίσης και κάλυψη των θέσεων με ένα ποσοστό 20% του συνόλου των κενών θέσεων από εκπαιδευτικούς τυφλούς, κωφούς και άτομα με ειδικές ανάγκες. Προβλέπονται αποσπάσεις εκπαιδευτικών που έχουν τριετή εμπειρία σε ΣΜΕΑ, ενώ συγχρόνως, για πρώτη φορά, προβλέπεται η διαδικασία πρόσληψης προσωρινών αναπληρωτών σε περίπτωση που οι κενές θέσεις δεν καλύπτονται με διορισμό ή μετάθεση μονίμων εκπαιδευτικών. Ο Νόμος αυτός προσφέρει μια πιο συγκεκριμένη και συγκεντρωτική εικόνα σχετικά με τα προσόντα και την υπηρεσιακή κατάσταση του εκπαιδευτικού προσωπικού της ειδικής αγωγής.
Ο Ν.3194/2003 «Ρύθμιση εκπαιδευτικών θεμάτων και άλλες διατάξεις» (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 2003β) και συγκεκριμένα το άρθρο 2 αυτού, αφορά θέματα ειδικής αγωγής. Αναλυτικότερα, σε ότι αφορά διαδικασίες διορισμού και μετάθεσης στις ΣΜΕΑ, ΤΕ και Εργαστήρια Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ), σύμφωνα με το άρθρο 2, παρ. 7 (στ) του Ν.3194/2003, αυτές πραγματοποιούνται από εκπαιδευτικούς που έχουν επιτύχει στο διαγωνισμό του ΑΣΕΠ με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Σε ό, τι αφορά την υπηρεσιακή κατάσταση των εκπαιδευτικών στα ΤΕ, σύμφωνα με το άρθρο 2, παρ. 8 του ιδίου Νόμου, ιδρύονται σε κάθε Κέντρο Διάγνωσης Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΚΔΑΥ) θέσεις εκπαιδευτικών για τα ΤΕ. Οι εκπαιδευτικοί αυτοί διατίθενται για ένα σχολικό έτος από τον προϊστάμενο κάθε ΚΔΑΥ σε σχολεία αρμοδιότητας της Υπηρεσίας, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες και την κίνηση του μαθητικού πληθυσμού. Ο Ν.3194/2003 εισήγαγε διαφορετικές διαδικασίες σε σχέση με τους προγενέστερους και ειδικά σε σχέση με το Ν.2817/2000, όσον αφορά στα προσόντα, το διορισμό και την υπηρεσιακή κατάσταση του προσωπικού της ειδικής αγωγής. Αντιδράσεις εστίαζαν, κυρίως, στο γεγονός της χρονικής στιγμής ψήφισης του συγκεκριμένου Νόμου, λίγους μόλις μήνες πριν τις Εθνικές Εκλογές του 2004. Έτσι λοιπόν χαρακτηρίζεται ως «ψηφοθηρικός», αφορμώμενος από πελατειακές σχέσεις και συμφέροντα, επιφέροντας αναστάτωση στην εκπαιδευτική κοινότητα με τις τροποποιήσεις του σε θέματα εργασιακά και επιστημονικά στο χώρο της Ειδικής Αγωγής (Συντακτική Επιτροπή Πανελλήνιου Επιστημονικού Συλλόγου Ειδικής Αγωγής-ΠΕΣΕΑ, 2004). Συμπερασματικά, ο Ν.3194/2003 προσπάθησε να προκαλέσει αλλαγές σε διαδικασίες σε σημείο ανατροπής. Δεδομένης της χρονικής στιγμής που ψηφίστηκε, σε συνδυασμό με τις αντιδράσεις του εκπαιδευτικού κόσμου και της κυβερνητικής αλλαγής, οι πιο πολλές από τις κυριότερες ρυθμίσεις του είτε παρέμειναν ανενεργές, είτε εφαρμόστηκαν επιλεκτικά (Σταυρόπουλος, 2013).
Ο Ν.3499/2008 «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, 2008) επέφερε αλλαγές όσον αφορά στα προσόντα που καθορίζουν τη σειρά μετάθεσης των εκπαιδευτικών στην ειδική αγωγή και εκπαίδευση (ΕΑΕ). Γίνεται ξεκάθαρα λόγος για τον υποχρεωτικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης των μαθητών με αναπηρία, ενώ διαφαίνεται και μια πιο ενταξιακή κατεύθυνση στην εκπαίδευσή τους. Ο νόμος, αποτέλεσε προϊόν διαλόγου της πολιτικής ηγεσίας του τότε ΥΠΕΠΘ με γονεϊκούς και εκπαιδευτικούς φορείς, ο οποίος, αν και κάπως εσπευσμένος, κινήθηκε στο πνεύμα της αποδεδειγμένα ορθής πρακτικής η οποία συνιστά τη συλλογική διαπραγμάτευση ως την αποτελεσματικότερη δίοδο για την εφαρμοσιμότητα ενός νομοθετικού εγχειρήματος. Έτσι λοιπόν, ακολουθούνται τα κριτήρια υπηρεσιακών μεταβολών που ισχύουν και στη γενική εκπαίδευση και εισάγονται νέοι κλάδοι/ειδικότητες εκπαιδευτικών προς όφελος της εκπαίδευσης μαθητών/τριών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή αναπηρία. Οπωσδήποτε, ο νόμος αποτελεί μια προσπάθεια από πλευράς Πολιτείας να βάλει ένα τέλος σε μια ιδιότυπη πολυνομία η οποία προήλθε από πρακτικά ανεφάρμοστες διατάξεις του Ν.3194/2003 διατάξεις πρωτοφανείς για το υπηρεσιακό συγκείμενο της δημόσιας εκπαίδευσης, όπως αυτό διαμορφώθηκε στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης και παγιώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’80, όπου ορθά η Ειδική Αγωγή, σύμφωνα με τις διεθνείς εξελίξεις και την ευρύτερη φιλοσοφία της ένταξης, θεωρείται και εξακολουθεί να θεωρείται αναπόσπαστο μέρος της γενικής εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό, ο ισχύων νόμος αυτός αποτελεί μια προσπάθεια εξισορρόπησης των πρακτικών που διέπουν το επαγγελματικό προφίλ και την υπηρεσιακή κατάσταση των εκπαιδευτικών ΕΑΕ, αφενός με τη θεσμοθέτηση νέων κλάδων και αφετέρου με την κατά το δυνατό πιο ορθολογική και δίκαιη αξιοποίηση των πολλαπλών τύπων εξειδίκευσης που διαθέτουν οι εκπαιδευτικοί αυτοί.
Ωστόσο ο Ν.3499/2008 πέφτει σε αντιφάσεις αφού από τη μια μεριά προωθεί την ενταξιακή εκπαίδευση ενώ ταυτόχρονα προαναγγέλλει τη δημιουργία νέων ειδικών δομών και προσθέτει νέες κατηγορίες μαθητών, οι οποίοι αξιολογούνται ως έχοντες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, δίνοντας με αυτό τον τρόπο ιδιαίτερο βάρος στην διάγνωση. Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση, «διασφαλίζεται το σοβαρό και όχι ευκαιριακό ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών για την ΕΑΕ και διασφαλίζονται υψηλότερα ποσοστά σταθερότητας των εκπαιδευτικών ΕΑΕ, γεγονός που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την πρόοδο των μαθητών» (Βουλή των Ελλήνων, 2008, σελ. 5). Μια τέτοια εξέλιξη κρίνεται ιδιαίτερα θετική, αν ληφθεί υπόψη ότι τα δεδομένα της σύγχρονης ερευνητικής αρθρογραφίας αναδεικνύουν ως μείζον το θέμα της αποχώρησης των εκπαιδευτικών από την Ειδική Αγωγή. Πιο συγκεκριμένα, οι εκπαιδευτικοί της ειδικής αγωγής αποτελούν μια από τις ειδικότητες των εκπαιδευτικών με τον υψηλότερο ρυθμό αποχώρησης από το επάγγελμα (Ingersoll, 2001) και παρουσιάζουν επίσης υψηλότερο ρυθμό αλλαγής εκπαιδευτικής δομής (σχολείου) συγκριτικά με τους συναδέλφους τους που υπηρετούν στη γενική αγωγή (Boe, Cook, & Sunderland, 2008). Οπωσδήποτε, η σταθερότητα αυτή μπορεί να εξασφαλιστεί και με τους συσταθέντες κλάδους εκπαιδευτικών με βασικό πτυχίο, οι οποίοι υπηρετούν κατεξοχήν στην ΕΑΕ. Επίσης, σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση (ό.π., 2008), το πεδίο ορισμού της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης καθορίζει το πλαίσιο της εκπαίδευσης και εξειδίκευσης των εκπαιδευτικών ειδικής αγωγής, ούτως ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του νέου ρόλου τους. Ενός ρόλου που δεν περιορίζεται στο πλαίσιο των μαθησιακών και βασικών δεξιοτήτων, αλλά αφορά επιπλέον σε κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες. Με αυτό τον τρόπο αναγνωρίζεται ο συμβουλευτικός και υποστηρικτικός ρόλος παράλληλα με το διδακτικό για το σχεδιασμό και υλοποίηση των προγραμμάτων εκπαίδευσης, μετεκπαίδευσης και εξειδίκευσης των μελλοντικών εκπαιδευτικών ΕΑΕ και των δύο βαθμίδων. Παράλληλα λοιπόν με την υπηρεσιακή υπόσταση, ο νέος νόμος αναγνωρίζει την ευρύτητα του ρόλου του εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής πλέον ως εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (ΕΑΕ), ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο το επαγγελματικό και επιστημονικό του προφίλ. Από την άλλη πλευρά, οι πολλαπλοί ρόλοι και ειδικεύσεις που αναδεικνύονται στο πλαίσιο των δομών παροχής ΕΑΕ οφείλουν να προάγουν αφενός την κατά το δυνατό πιο αποτελεσματική εκπαίδευση των μαθητών/τριών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή αναπηρία και αφετέρου τη διάχυση γνώσεων και εμπειρίας μεταξύ του προσωπικού, καθιστώντας τα πλαίσια παροχής ΕΑΕ πραγματικούς οργανισμούς μάθησης.
Με τον ισχύων Ν. 4115/2013, άρθρο 39, «Οι ΣΜΕΑΕ αποτελούν και Κέντρα Υποστήριξης ΕΑΕ μιας ενότητας σχολικών μονάδων της γενικής δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης, ανεξαρτήτου βαθμίδας. Οι ενότητες αποτελούν αποκεντρωμένες και αδιαβάθμητες υπηρεσιακές μονάδες της ΕΑΕ και οι σχολικές μονάδες που τις συνθέτουν συνιστούν Σχολικό Δίκτυο Εκπαίδευσης και Υποστήριξης (ΣΔΕΥ)». «Κάθε ΣΔΕΥ έχει σκοπό την προώθηση της συνεργασίας, το συντονισμό του έργου των σχολικών μονάδων και την ενδυνάμωσή τους στην ανταπόκριση στις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών τους καθώς επίσης και την ένταξη και συμπερίληψη των μαθητών με αναπηρία στο σχολείο των συνομήλικων τους και την υποστήριξη των Τμημάτων Ένταξης (ΤΕ), της παράλληλης στήριξης-συνεκπαίδευσης και των μαθητών στους οποίους εφαρμόζεται κατ’ οίκον διδασκαλία».
Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν περισσότερες πληροφορίες για τα όργανα που δημιουργήθηκαν με τον νέο νόμο. Σε κάθε σχολική μονάδα της γενικής εκπαίδευσης που ανήκει σε ΣΔΕΥ λειτουργεί ΕΔΕΑΥ (Επιτροπή Διαγνωστικής Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης και Υποστήριξης), ως πρωτοβάθμιο όργανο για τη διαγνωστική εκπαιδευτική αξιολόγηση και υποστήριξη των εκπαιδευτικών αναγκών των μαθητών της και αποτελείται από τα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας (εκπαιδευτικός ΕΑΕ, ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός) και το διευθυντή της σχολικής μονάδας. Η ΕΔΕΑΥ μπορεί να καλεί και τις άλλες ειδικότητες ΕΕΠ που υπηρετούν στο ΣΔΕΥ προκειμένου να διαμορφώσει καλύτερη άποψη. Οι αρμοδιότητες είναι η Διαγνωστική εκπαιδευτική αξιολόγηση των εμποδίων εκπαίδευσης και των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών, πρόγραμμα διαφοροποιημένης διδασκαλίας για μαθητές με διαπιστωμένη δυσκολία μάθησης ή και συμπεριφοράς σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό της τάξης στην οποία φοιτά ο μαθητής, συνεργατική διεπιστημονική αντιμετώπιση των δυσκολιών του μαθητή, παραπομπή του μαθητή που χρειάζεται υποστήριξη σε ειδικές δημόσιες εξωσχολικές Υπηρεσίες. Σε περίπτωση που προκύπτουν σαφείς ενδείξεις προβλημάτων ψυχικής υγείας ή παιδικής κακοποίησης ή γονεϊκής παραμέλησης συνεργάζεται με ΙΠΔ (ιατροπαιδαγωγικές) ή άλλες ιατρικές ή ψυχολογικές δημόσιες Υπηρεσίες της περιοχής της, με κοινωνικές Υπηρεσίες και με τις αρμόδιες δικαστικές Αρχές. Ωθεί διαμόρφωση προγράμματος προσχολικής πρώιμης παρέμβασης σε συνεργασία με παιδιατρικές υπηρεσίες ΙΠΔ της περιοχής αρμοδιότητάς της. Αναλαμβάνει οργάνωση ειδικών επιμορφωτικών προγραμμάτων για γονείς με παιδιά ηλικίας έως έξι (6) ετών σε συνεργασία με τις αρμόδιες Υπηρεσίες του οικείου Δήμου, παρακολούθηση της εφαρμογής του εξατομικευμένου προγράμματος εκπαίδευσης (ΕΠΕ) και του προγράμματος υποστήριξης της οικογένειάς τους και για μαθητές με κατ’ οίκον διδασκαλία. Παραπέμπει μαθητές που χρειάζονται γνωμάτευση από το ΚΕΔΔΥ όταν συνεχίζουν, παρά την υποστήριξη στο σχολείο τους, να έχουν δυσκολίες μάθησης ή συμπεριφοράς ή ένταξης στο σχολικό περιβάλλον.
Οι ΕΔΕΑΥ αποτελούν ένα νέο καινοτόμο θεσμό του εκπαιδευτικού συστήματος. Στηρίζεται στις νέες αντιλήψεις και τις πρακτικές που επιτάσσουν Διεθνείς Συμβάσεις για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και για την εκπαίδευση των παιδιών (Ν. 2101, ΦΕΚ 192Α/1992) και ιδιαίτερα αυτών με αναπηρία (Ν. 4074/2012, ΦΕΚ 88 Α/2012) και έχουν στόχο τη διεπιστημονική ενίσχυση του σχολείου και του εκπαιδευτικού στο κοινό σχολείο. Οι ΕΔΕΑΥ συγκροτούνται από το διευθυντή της ΣΜΕΑΕ, ο οποίος τελεί χρέη Συντονιστή σύμφωνα με αυτά που προβλέπονται στο άρθρο 39 του Ν. 4115/2013. Η λειτουργία της ΕΔΕΑΥ αποτυπώνεται σε ένα ωρολόγιο εβδομαδιαίο πρόγραμμα το οποίο συστήνεται σύμφωνα με τις προβλεπόμενες για τις Σχολικές Μονάδες οργανωτικές διατάξεις και κατά ακολουθία ενός πρωτόκολλου συνεργασίας. Όλες οι πράξεις, ενέργειες και εισηγήσεις της Ε.Δ.Ε.Α.Υ. έχουν εκπαιδευτικό προσανατολισμό. Αποσκοπούν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και στη βελτίωση των ικανοτήτων και δεξιοτήτων τους. Όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται διεπιστημονικά και υπό την αιγίδα του Προέδρου της ΕΔΕΑΥ, ο οποίος, σύμφωνα με το άρθρο 39 του Ν. 4115/2013 δεν έχει δικαίωμα ψήφου.
Ωστόσο πολλοί αναφέρουν ότι η ψήφιση του Ν.4115/2013 και του άρθρου 39 αποτελεί το «κύκνειο άσμα» της δημόσιας δωρεάν ειδικής αγωγής. Στην πραγματικότητα, με πρόσχημα την «αποασυλοποίηση», υλοποιείται η πολιτική της Ε.Ε., κλείνουν τα ειδικά σχολεία (ΣΜΕΑΕ) και τα παιδιά με ειδικές ανάγκες μεταφέρονται στο γενικό σχολείο χωρίς την κατάλληλη υποδομή και επάνδρωση. Στην ουσία, όσα από τα παιδιά με ειδικές ανάγκες έχουν βαριές αναπηρίες, σωματικές και νοητικές, δε θα εκπαιδευτούν ποτέ, με αποτέλεσμα να μη μπορέσουν ποτέ να αυτοεξυπηρετηθούν, να αποκτήσουν ένα επάγγελμα και πολύ περισσότερο να ενταχθούν στην κοινωνία που είναι το ζητούμενο. Ταυτόχρονα θα βιώσουν την περιθωριοποίηση ακόμα και τα ρατσιστικά φαινόμενα που ίσως αναπτυχθούν στα σχολεία. Επιπλέον η συγκεκριμένη διαδικασία ένταξης θα δημιουργήσει πλείστα προβλήματα στα ήδη επιβαρυμένα γενικά σχολεία. Η ευθύνη για τη διδασκαλία παιδιών με ειδικές ανάγκες μεταφέρεται στον εκπαιδευτικό της τάξης. που είναι αδύνατο να ανταποκριθεί.
Η εθνική εκπαιδευτική πολιτική φαίνεται να προάγει την ανισοτιμία αφού δεν προάγει την ένταξη ή όπου αυτή επιχειρείται, γίνεται στο πλαίσιο της γενικής εκπαίδευσης όπου τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές με αναπηρία διακρίνονται σε προβλήματα προσβασιμότητας στο δομημένο περιβάλλον του σχολείου, μη υποστηρικτική στάση των εκπαιδευτικών στην εκπαιδευτική διαδικασία, έλλειψη κατάλληλης υποστήριξης στην τάξη από βοηθητικό προσωπικό, απουσία θεραπειών, αδυναμία συμμετοχής σε δραστηριότητες πέρα από το αναλυτικό πρόγραμμα, εχθρική ή επιθετική συμπεριφορά από κάποιους εκπαιδευτικούς, κοινωνική απομόνωση στο σχολείο, απαξίωση και τραμπουκισμοί (bulling), εντατικοποιημένος ρυθμός εργασίας που τους αφαιρεί την ισότιμη συμμετοχή (Pitt and Curtin, 2004).
Γίνεται φανερό ότι ένταξη δε σημαίνει τοποθέτηση ή μετακίνηση ενός παιδιού από ένα πλαίσιο σε ένα άλλο ή εγκατάλειψη των παιδιών σε ένα περιβάλλον χωρίς να έχει προηγηθεί συγκεκριμένος προγραμματισμός (Barton, 2000, σελ. 59). Αλλά απευθύνεται σε μια ομάδα μαθητών που ανάλογα με τα κοινωνικά και ιστορικά συμφραζόμενα, αντιμετωπίζονται ως «μειονεκτικά παιδιά με καθυστερημένη ή διαταραγμένη προσωπικότητα» (Καλαντζής, 1972), «παιδιά που αποτελούν εξαιρέσεις από τον κανόνα» (Ξηρομερίτη-Τσακλαγκάνου, 1984), «παιδιά με μειονεξίες» ή τελευταία «παιδιά με ειδικές ανάγκες» (όπ. αναφ. στο Ζώνιου-Σιδέρη 1998. σελ. 66).
Τα ειδικά σχολεία, που μαζί με τα τμήματα ένταξης και την παράλληλη στήριξη ανάπηρων μαθητών αποτελούν και τις βασικές μορφές της ειδικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, είναι «κλειστές» δομές. Αδυνατούν να βρουν διεξόδους και να σπάσουν το φράγμα των προκαταλήψεων. Η σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού τους είναι αναντίστοιχη με εκείνη της κοινωνικής πραγματικότητας, επειδή δεν παρουσιάζει ποικιλία. Οι μαθητές επιλέγονται με βάση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά με αποτέλεσμα τον αποκλεισμό των ίδιων, των οικογενειών τους αλλά και των ειδικών σχολείων. Οι μαθητές των ειδικών σχολείων γκετοποιούνται, καθώς περιορίζονται με τους «όμοιούς» τους, με αποτέλεσμα να μην καταφέρνουν συχνά να κοινωνικοποιηθούν αποτελεσματικά και να ενταχθούν κοινωνικά. (Ζώνιου-Σιδέρη, 1997, σελ. 772 και Ζώνιου-Σιδέρη, 2000α, σελ. 34).
Στο πλαίσιο της «ειδικής αγωγής» τονίζεται η διαφορά και η ανομοιότητα σε σχέση με τα «κανονικά» παιδιά. Τα παιδιά με αναπηρία παρουσιάζονται σαν ξεχωριστός τύπος παιδιών που έχει ανάγκη ιδιαίτερων παιδαγωγικών μεθόδων σε ένα «ειδικό» σχολείο, όπου εφαρμόζεται ένα «ειδικό» πρόγραμμα σπουδών (Δαφέρμος, 2002, σελ. 101-103). Μια ορθότερη αντιμετώπιση θα ήταν η εστίαση στις ικανότητες του ατόμου με αναπηρία, στο τι μπορεί να κάνει και όχι στις αδυναμίες του, δηλαδή στο τι δεν μπορεί να κάνει. Έτσι, η «ειδική αγωγή», λειτουργώντας δορυφορικά και περιθωριακά ως προς τον κύριο κορμό της εκπαίδευσης, παραβλέπει τη σημασία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης στην ανάπτυξη της προσωπικότητας και στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων των ανάπηρων μαθητών.
Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκε ένας μεγάλος αριθμός ιδιωτικών ειδικών εκπαιδευτικών κέντρων με διάφορους επαΐοντες με αποτέλεσμα να εμφανίζεται ένα σκηνικό έντονης ιδιωτικοποίησης της ειδικής εκπαίδευσης (Vlachou & Zoniou-Sideri, 2000). Ο θεσμός της παράλληλης στήριξης υπολειτουργεί και οι ίδιοι γονείς προσφεύγουν σε πρόσληψη ατόμων ειδικών και μη για τη παράλληλη στήριξη του παιδιού τους.
Η ειδική αγωγή, έχοντας ως αφετηρία το ιατρικό μοντέλο αναπηρίας, συνιστά ένα πεδίο στο οποίο ο νομικός, ψυχολογικός, επιστημονικός, κοινωνικός, πολιτισμικός, ιστορικός και ένας ολόκληρος δεσμός λόγων περιπλέκονται, χωρίς ωστόσο να κατευθύνουν τη δράση τους στην κοινωνική αλλαγή. Έτσι η ένταξη φαίνεται να είναι ο μόνος τρόπος να αρθούν οι ανισότητες των μαθητών με αναπηρία. Προσοχή πρέπει να ληφθεί στον ορισμό της ένταξης από αυτόν της αφομοίωσης, όπου το άτομο χάνει την ταυτότητά του και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και αφομοιώνεται στο σύνολο. Σύμφωνα με τη Ζώνιου-Σιδέρη, η ουσιαστική ενταξιακή εκπαίδευση θέτει υπό διαπραγμάτευση την κυρίαρχη «αρχιτεκτονική» της φοίτησης στα σχολεία, δηλαδή τι διδάσκεται και με ποιο τρόπο (Ζώνιου-Σιδέρη, 2004). Προϋπόθεση για μια ενταξιακή παιδαγωγική αποτελεί η αναγνώρισή της στα πολιτικά και κοινωνικά πλαίσια στα οποία μπορεί να έχει εφαρμογή. Η ένταξη, σύμφωνα με τη Ζώνιου-Σιδέρη (Ζώνιου-Σιδέρη, 1997), πρέπει να κατανοηθεί ως κοινωνική και κοινωνικοπολιτική υπόθεση, που σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουν και να διαφοροποιηθούν τόσο το κοινωνικό σύστημα όσο και οι εκπαιδευτικοί φορείς, ώστε τα ανάπηρα παιδιά να βρουν το ρόλο τους ως μαθητές του γενικού σχολείου. Η ένταξη απευθύνεται σε όλο τον μαθητικό πληθυσμό και, σύμφωνα με τον Barton, ασχολείται με τις αιτίες, τον τρόπο, το χρόνο και τα ενδεχόμενα αποτελέσματα της εκπαίδευσης όλων των μαθητών. Επίσης, σχετίζεται με την πολιτική της αναγνώρισης, αφού εξετάζει ποιοι περιλαμβάνονται και ποιοι αποκλείονται από το εκπαιδευτικό σύστημα. Προϋπόθεση θεωρείται η μετατροπή των σχολείων σε οργανισμούς που είναι έτοιμοι και πρόθυμοι να υποδεχθούν όλο το μαθητικό πληθυσμό, με στόχο να μη μείνει κανένας μαθητής έξω από το σχολείο (Barton, 2000).
1.4 Επαγγελματική αποκατάσταση ατόμων με αναπηρία
Από τους ακρογωνιαίους λίθους εσωτερικής και κοινωνικής ισορροπίας του ανθρώπου αλλά και μέσο προσδιορισμού της ταυτότητας, αποτελεί η άσκηση εργασίας. Αυτή δεν αποτελεί μόνο πηγή εισοδήματος αλλά και ευκαιρία για κοινωνική αλληλοδιάδραση και συνεισφορά όπου η έλλειψή της αποτελεί μείζων θέμα. Για τα άτομα με αναπηρία, η ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία αποτελεί το κύριο εφόδιό τους στον αγώνα για ανεξαρτησία και επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι αντιλαμβάνονται και συγκροτούν τον εαυτό τους και την ταυτότητά τους (Barnes & Mercer, 2005). Το οικονομικό όφελος της κοινωνίας από την εργασία των ατόμων με αναπηρία είναι πολλαπλό. Προέρχεται από την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και την αυξημένη αγοραστική δύναμη που μπορούν να έχουν τα άτομα αυτά, μη όντας πλέον οικονομικά εξαρτώμενα (Barnes, 2000).
Είναι γεγονός ωστόσο πως, αν η διαδρομή για εύρεση εργασίας είναι δύσκολη για το μεγαλύτερο ποσοστό πληθυσμού, για τους ανάπηρους είναι αδιάβατη. Τα ποσοστά ανεργίας σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό είναι αυξημένα και βιώνουν μακρύτερες περιόδους εκτός εργασίας (Hale et all, 1998). Τα προβλήματα έγκεινται στις προσφερόμενες θέσεις εργασίας αλλά και στην διατήρηση αυτών. Συνήθως οι θέσεις που προσφέρονται είναι χαμηλού κοινωνικού κύρους, με μικρές απολαβές, φτωχές εργασιακές συνθήκες και ελάχιστες ευκαιρίες εξέλιξης (Barnes, 2003). Τα εμπόδια είναι πολλαπλά όπως ο προσπελάσιμος χώρος εργασίας, η αδυναμία των μέσων μαζικής μετακίνησης, η μειωμένη αυτοεκτίμηση, οι στεγανές συνθήκες της αγοράς εργασίας, οι διακρίσεις και η ετικετοποίηση, οι στάσεις και οι προκαταλήψεις των εργοδοτών και των συναδέλφων, η απόρριψη των δεξιοτήτων, ο ανταγωνισμός (Κουρουμπλής, 2000). Ειδικά με τον ανταγωνισμό, μοντέλα εργασίας που δίνουν έμφαση σε αυτόν αλλά και τον ατομικισμό και τη συνεχή απόκτηση δεξιοτήτων αποκλείουν εξαρχής κάποια κομμάτια του πληθυσμού.
Κατά τον Wilson-Kovacs, Ryan and Rabinovich (2008), οι εργοδοσίες θεωρούν ότι οι ανάπηροι εργαζόμενοι τους κοστίζουν περισσότερο. Αυτό εξαιτίας των εξόδων που οφείλουν να αναλάβουν προκειμένου να τροποποιήσουν το εργασιακό περιβάλλον σύμφωνα με τις ανάγκες των ανάπηρων εργαζομένων, των αυτοτραυματισμών που υποθέτουν ότι θα προκαλέσουν και των συνεπαγόμενων ασφαλιστικών εξόδων με τα οποία θα πρέπει να επιβαρυνθούν και της πεποίθησης ότι οι διαδικασία απόλυσης θα είναι προβληματική. Έτσι, για τους εργοδότες η πρόσληψη και πολύ περισσότερο η προαγωγή των ανάπηρων εργαζομένων θεωρείται ανάληψη σημαντικού ρίσκου που είναι σκόπιμο να αποφεύγεται. Κατ’ επέκταση, τα άτομα με αναπηρία θεωρούνται ανίκανα για εργασία (unemployable) (Oliver, 1986) όπως ορίζει το ιατρικό μοντέλο και η ανταπόκριση του κράτους είναι η επιδοματική πολιτική. Ίσως η διεκδίκηση επιδόματος για τα άτομα με αναπηρία να ήταν απαραίτητο εφόδιο στην πορεία προς την ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία στο παρελθόν, το αίτημα όμως σύμφωνα με μεγάλο αριθμό αναπήρων που συμμερίζονται το λόγο του κοινωνικού μοντέλου, είναι ότι το ενδιαφέρον του κράτους οφείλει να μετατοπιστεί στην ισότιμη συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική και παραγωγική διαδικασία (Oliver, 1992).
Επιπλέον, ενώ οι ανάπηροι μπορεί να έχουν ισότιμη ακαδημαϊκή εκπαίδευση με μη ανάπηρους συναδέλφους τους, δεν εκπροσωπούνται στις ίδιες (υψηλές) θέσεις αλλά στις χαμηλόμισθες, χωρίς υψηλό κοινωνικό γόητρο όπου δεν τους παρέχεται ισότιμη ευκαιρία για επαγγελματική ανέλιξη διότι κρίνονται βάση της αναπηρίας τους (Wilson-Kovacs, Ryan and Rabinovich, 2008). Αυτό έρχεται σε αντίθεση με αυτά που υποστηρίζει το κοινωνικό μοντέλο όπου μετατοπίζει το βάρος της εργασιακής ευκαιρίας από τις μειωμένες ικανότητες στον τρόπο που είναι οργανωμένη η εργασία. Ζητά την πλήρη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία και δρα στην παραγωγική διαδικασία, διεκδικώντας το δικαίωμα στην αμειβόμενη εργασία.
Η τάση γενικά των εργοδοτών τόσο στον ιδιωτικό όσο και τον δημόσιο τομέα, είναι να αποφεύγουν την πρόσληψη ανάπηρων εργαζομένων τόσο εξαιτίας των ανεπαρκών γνώσεών τους για την αναπηρία όσο και των υποθέσεων για μειωμένη παραγωγικότητα και έκπτωση στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Υποθέτουν ότι είναι επιρρεπείς στην συστηματική αποχή από την εργασία λόγω των δυσκολιών τους, είναι αντικοινωνικοί με αποτέλεσμα την αδυναμία συγκρότησης κλίματος συνεργασίας στον εργασιακό κόλπο και ότι είναι λιγότερο δεσμευμένοι στις εργασιακές τους υποχρεώσεις γενικά. Επιπλέον, η απαξίωση της εργασιακής δυναμικής των αναπήρων διαβλέπεται και σε άλλες εκφάνσεις όπως σπάνια να τους ανατίθενται απαιτητικοί ρόλοι, απουσιάζουν οι αμοιβές και άλλα κίνητρα εργασίας, οδηγώντας έτσι τους αναπήρους στην απαξίωση και στο περιθώριο. Η πατερναλιστική κουλτούρα που επικρατεί πολλές φορές δεν βοηθά σε τίποτα από το να υποσκελίζει τα άτομα με αναπηρία και να χαρακτηρίζει τις διακρίσεις και την εχθρότητα (Wilson-Kovacs et. al., 2008). Οι συνθήκες γίνονται ακόμη δυσκολότερες όταν ο ανάπηρος εργαζόμενος είναι γυναίκα ή μεγάλης ηλικίας όπου υφίσταται διπλό και τριπλό αποκλεισμό (Jones et all, 2006). Επιπλέον αποκλείονται διπλά, αφού είναι οι τελευταίοι που προσλαμβάνονται σε μια οικονομικά θετική συνθήκη και οι πρώτοι που απολύονται σε περιόδους κρίσης.
Οι κυριότερες πηγές εισοδήματος των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα κατηγοριοποιούνται ως εξής (Ε.Σ.Α.μεΑ, 2005): Παθητικές πηγές (επιδόματα, σύνταξη), ενεργητικές πηγές (εξαρτημένη απασχόληση, αυτοαπασχόληση, επιχειρηματική δραστηριότητα), συμμετοχή σε συνεταιρισμό. Με τον ίδιο τρόπο ομαδοποιούνται και οι πολιτικές για τα άτομα με αναπηρία όπου περιλαμβάνουν προνοιακές πολιτικές (επιδόματα, συντάξεις), εργοδοτικές πολιτικές (επιχορήγηση επιχειρήσεων, υποστηριζόμενη απασχόληση), πολιτικές προσφοράς εργασίας (αυτοαπασχόληση, επιχειρηματική δραστηριότητα).
Είναι γεγονός πως οι αλλαγές στην οργάνωση εργασίας ακολουθούν τις οικονομικές εξελίξεις όπου η εργασία πλαισιώνεται από την αναζήτηση του μέγιστου κέρδους για το κεφάλαιο και τον ανταγωνισμό μεταξύ των εργαζομένων. Επιπλέον τα παραδοσιακά επαγγέλματα υποχωρούν έναντι των νέων χάρη στην τεχνολογική ανάπτυξη, αφήνοντας πίσω όσους δεν έχουν προλάβει αυτή την εξέλιξη. Οι Shier et. al. (2009) υποστηρίζουν ότι τα τελευταία χρόνια οι αναπτυγμένες βιομηχανικές χώρες προσπαθούν να μειώσουν την κοινωνική πρόνοια και να αυξήσουν τα κίνητρα στην εργασία. Σύμφωνα με τη Brine (2001), στην οικονομική πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης, η ανεργία ή η υποαπασχόληση θεωρείται ατομικό πρόβλημα που οφείλεται στην αδυναμία των ίδιων των ατόμων να αποκτήσουν τα απαιτούμενα προσόντα και τις δεξιότητες ή ακόμη δεν επιδεικνύουν την απαραίτητη κινητοποίηση προκειμένου να αποκτήσουν και να διατηρήσουν μια θέση εργασίας. Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (2003), το 18,2% του πληθυσμού έχει κάποιου είδους αναπηρία και η συντριπτική τους πλειοψηφία είναι οικονομικά ανενεργοί (84%).
Υπάρχει η αντίληψη ότι εκείνο που χρειάζεται για την άρση των εμποδίων στη διείσδυση στην αγορά εργασίας των ατόμων με αναπηρία, είναι μια εναλλακτική στρατηγική που θα αμφισβητεί την εργασία με την τρέχουσα έννοια και τις πολιτικές που επικεντρώνονται αποκλειστικά στους ανάπηρους εργαζόμενους. Ο Barnes (2003) υποστηρίζει πως χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση που θα περιλαμβάνει την επαναδιαμόρφωση του νοήματος της εργασίας για τους ανάπηρους, τον αποστιγματισμό των παροχών κοινωνικής πρόνοιας και τις θεωρητικές βάσεις που έχουν ήδη τεθεί από το κοινωνικό μοντέλο και την «ανεξάρτητη διαβίωση».
Σύμφωνα με την ανάλυση του κοινωνικού μοντέλου για την εργασία, η μειονεκτική θέση των αναπήρων στην αγορά εργασίας, είτε ως άτομα είτε ως ομάδα, συνδέεται με την κοινωνική οργάνωση της εργασίας. Κατά τον Barnes (2000), η ανεργία ή η υποαπασχόληση των ανάπηρων εργαζομένων δεν μπορεί να ειδωθεί ανεξάρτητα από παράγοντες όπως η εκπαίδευση, το δομημένο περιβάλλον, η μεταφορά, η προσβασιμότητα, η ιδεολογία και η κουλτούρα.
1.5 Αφήγηση
Η αφήγηση είναι ένα πολιτισμικά κατασκευασμένο γλωσσικό προϊόν, που μαθαίνεται σχετικά νωρίς στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης (Callero, 2003). Οι ιστορίες λένε για το ποιοι είμαστε και ποιοι δεν είμαστε και με αυτό τον τρόπο σταθεροποιείται μια εαυτική ταυτότητα. Πιο συγκεκριμένα, μέσω των προσωπικών αφηγήσεων επιτελείται μια λειτουργία διατήρησης του αισθήματος σταθερότητας και της προβλέψιμης κατανόησης του κόσμου. Όταν μια ανακολουθία γίνεται αντιληπτή χρειάζεται να εξηγηθεί και οι αφηγήσεις παρέχουν το κατάλληλο πλαίσιο, δίνοντας τη δυνατότητα για τη διατήρηση μιας θετικής αυτοαντίληψης (Callero, 2003). Οι αφηγήσεις ωστόσο θα μπορούσαν να θεωρηθούν κυρίαρχα κοινωνικές καθότι δεν αποτελούν ατομικά προϊόντα αλλά καθορίζονται από τους κυρίαρχους κοινωνικούς λόγους και σχέσεις. Το άτομο συχνά στις αφηγήσεις του προσπαθεί να εγκαθιδρύσει συνεκτικές συνδέσεις ανάμεσα στα γεγονότα της ζωής του και να κατανοήσει αυτά ως συστηματικά αλληλοσυνδεόμενα. Έτσι, όπως αναφέρουν οι Gergen & Gergen (1988), η παροντική ταυτότητα που έχει διαμορφώσει κάποιος δεν αποτελεί ένα ξαφνικό γεγονός αλλά ένα αποτέλεσμα μιας ιστορίας ζωής (life story).
Ο όρος αφήγηση, είναι αρκετά σημαντικός (έναντι του λέω ή μιλώ) και αποτελεί μορφή αναβίωσης και έκθεσης καταστάσεων. Βασική προϋπόθεση για αφήγηση είναι το αφηγηθέν να είναι άξιο αφήγησης, να εμπεριέχει δηλαδή νόημα για τον λήπτη της αφήγησης. Η αφήγηση δεν είναι η περιγραφή, όπου τα γεγονότα παρουσιάζονται αποστασιοποιημένα και αποστερημένα από βιωματική επένδυση και δεν είναι επίσης η επιχειρηματολογία, η αξιολόγηση ή ο απολογισμός.
Περιλαμβάνεται επιπλέον η χρονική αλληλουχία των γεγονότων, η πλοκή, το πλαίσιο δράσης, η κατάληξη, η στάση ενεργητικής ακρόασης του ακροατή, η έκθεση του αφηγητή, η υποχρέωση της ολοκλήρωσης της αφήγησης. Στην τελευταία περίπτωση αναφέρεται το γεγονός όπου δε μπορεί κάποιος να ξεκινήσει να αφηγείται και ξαφνικά να διακόψει ή να μεταπηδήσει σε άλλο γεγονός. Υπάρχει επιπλέον η υποχρέωση παράθεσης των αναγκαίων λεπτομερειών (σκηνή, χρονικό διάστημα) ώστε ο ακροατής να νιώσει ότι έχει εμπλακεί και ο ίδιος στα γεγονότα και στις καταστάσεις (κατασκευή εικόνας) του φορέα της βιογραφίας. Τέλος, με την υποχρέωση συμπύκνωσης και εστίασης στα σημαντικά, ο αφηγητής επιδιώκει να μην γίνει κουραστικός και αποπροσανατολίσει ή αποσβέσει την προσοχή του ακροατή του (Τσιώλης 2006, σελ 63).
Οι βασικές αφηγηματικές μορφές είναι η σταθερή, όπου κατά την σύνδεση και εξιστόρηση των γεγονότων ο εαυτός του αφηγητή παραμένει απαράλλαχτος, είτε πρόκειται για αρνητική είτε για θετική αφήγηση. Δεύτερον, διακρίνεται η προοδευτική αφήγηση όπου παρουσιάζεται μια συνεχής πρόοδος για την επίτευξη κάποιου αξιακού τέλους που θα αποδώσει νόημα για την αφηγηματική κατασκευή. Τέλος, κατά την οπισθοδρομική αφήγηση, αντιλαμβανόμαστε μια συνεχή απομάκρυνση από τον στόχο (Stanzel F. K., 1999).
Οι παραπάνω αφηγηματικές μορφές αποτελούν τα θεμέλια των τύπων αφήγησης, όπως διακρίνονται σε κωμωδία, ρομάντζο, τραγωδία, σάτιρα. Κατά την κωμωδία, η πρόκληση ή το εμπόδιο αντιμετωπίζεται ως γεγονός προς υπερπήδηση προκειμένου να επιτευχθεί η τελική κοινωνική αρμονία όπου είναι ο σκοπός. Τα άτομα δεν (αυτό)παρουσιάζονται ως έρμαια υποκείμενα της μοίρας αλλά ως κατασκευαστές της δικής τους κοινωνικής πραγματικότητας. Tο ρομάντζο ή μελοδραματική πλοκή (Kielhofher, 2008), αφορά μια σειρά επεισοδίων όπου ο πρωταγωνιστής βιώνει μια σειρά από προκλήσεις και εμπόδια ή απειλές όπου έπειτα από μια σειρά αγώνων βγαίνει νικητής. Η πορεία αυτή διακρίνεται από θετικές και αρνητικές μεταβάσεις καθώς και διαρκούς αγώνες. Βασίζεται στην υπόθεση ότι τα πάντα στον κόσμο διακατέχονται από ένα βαθύτερο νόημα το οποίο μετά από μια διαδικασία κάθαρσης ο ήρωας ανακαλύπτει (Czarniawska, 2004). Στη μορφή αυτή είναι τα συνεχόμενα χτυπήματα της μοίρας είναι που δημιουργούν το δράμα και όχι τα ίδια τα συμβάντα. Ακολουθεί η τραγωδία όπου διακρίνεται από την εναλλαγή στην αφηγηματική κλίση, αρχικά είναι προοδευτική και στην συνέχεια οπισθοδρομεί εξαιτίας ενός δυσάρεστου γεγονότος που παρεμβαίνει σε μια προγενέστερη θετική πορεία. Εδώ το υποκείμενο εμφανίζεται ως έρμαιο της μοίρας. Τέλος, η σάτιρα αποκαλύπτει τον παράλογο χαρακτήρα των διαδραματιζόμενων γεγονότων και συνεπώς όλων των προαναφερθέντων αφηγηματικών συμβάσεων. Η ειρωνεία αξιοποιείται σε μεγάλο βαθμό.
Έτσι οι ερευνητές γνωρίζοντας αυτά τα χαρακτηριστικά της αφήγησης προσπαθούν μεθοδολογικά να προκαλέσουν κατά κάποιο τρόπο αφηγήσεις (Schutze, 1987) αφού πρώτα επικυρωθεί μεταξύ τους το διαπραγματευόμενο είδος δράσης όπου η αφήγηση θα ανθίσει σε ένα έδαφος εμπιστοσύνης και ελευθερίας.
Ο τρόπος με τον οποίο περιπλέκεται το παρελθόν και το μέλλον είναι αξιοσημείωτος και αποκαλύπτει την πλοκή της αφήγησης. Η παρελθοντική επιτυχία δεν προκαταβάλλει την συνέχειά της και στο μέλλον. Σε μια προοδευτική ιστορία οι αποτυχίες του παρελθόντος λαμβάνονται ως μαθήματα ή νέα εφόδια για το μέλλον. Εκτός όμως από τη σημαντικότητα της σύνδεσης παρελθόντος και μέλλοντος για την πορεία της αφήγησης, ο ρόλος των μελλοντικών γεγονότων νοηματοδοτείται σε σχέση με το παρελθόν και το παρόν. Το πώς παρουσιάζονται να συνδέονται με το παρελθόν και το παρόν εξαρτάται επίσης από τι αντανακλά την πλοκή της αφήγησης. (Kielhofher, 2008). Έτσι φτάνουμε στο σημείο στις ιστορίες ζωής να μελετάμε το «παροντικό παρελθόν» και το «παροντικό μέλλον» που δείχνει τη στάση που θα ήθελε να έχει το άτομο.
Προκειμένου όμως να ευοδωθεί η αφήγηση μιας ιστορίας ζωής, απαιτείται και ο ερευνητής να υπακούσει κάποιους κανόνες. Όπως ορίζει ο Alheit (1986), ο ερευνητής χρειάζεται να προετοιμάσει σωστά στη συνέντευξη, να πάρει συνέντευξη από τα υποκείμενα για τα θέματα που πραγματικά τον ενδιαφέρουν, να δηλώσει ανοικτά τον σκοπό της συνέντευξης, να διηγηθεί κάτι δικό του, να ελέγξει την επικύρωση της αφήγησης, να έχει συγκρατημένες εκδηλώσεις κατά τη συνέντευξη, να αποφύγει ερωτήσεις αιτιολόγησης (γιατί αυτό; κτλ.). Τέλος παροτρύνει τον αφηγητή να μη φοβάται τα λάθη, να προβεί σε διευκρινιστικές ερωτήσεις προς το τέλος της συνέντευξης και να γνωρίζει πως απαιτείται χρόνος και αμείωτο ενδιαφέρον.
1.6 Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα
Στο πρώτο κεφάλαιο του θεωρητικού μέρους της παρούσας εργασίας αναφέρθηκε ο ορισμός του κοινωνικού μοντέλου όπου η ανάλυση και εξέταση της αναπηρίας βρίσκει απόηχο σε όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες του ατόμου, τόσο σε επίπεδο κοινωνικών αφηγήσεων όσο και καθημερινής αλληλοδιάδρασης.
Δύο από τα πλέον βασικά πλαίσια δόμησης της κοινωνικής εικόνας του εαυτού είναι η εκπαίδευση και η επαγγελματική αποκατάσταση. Πλήθος ερευνών έχει γίνει σε αυτά τα θέματα (Barton, 1997; Barton & Slee, 1999; Barnes, 2000; Wolfe & Candela, 2002; Burchardt, 2004; Roulstone, 2004; Barnes & Mercer, 2005) υιοθετώντας τόσο ποιοτικές όσο και ποσοτικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις.
Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο να μελετήσει την εκπαίδευση και επαγγελματική αποκατάσταση των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα με τη χρήση της μεθοδολογίας των ιστοριών ζωής (ποιοτική μέθοδος), η οποία βασίζεται στην αφήγηση, προσεγγίζοντας το ζήτημα από την οπτική της κοινωνικής κατασκευής της αναπηρίας. Οι αφηγήσεις για την αναπηρία μπορούν να παρουσιάσουν τον τρόπο κατασκευής της κοινωνικής πραγματικότητας καθώς και τον τρόπο που ο αφηγητής εσωτερικεύει, νοηματοδοτεί και δρα, καθώς και ο τρόπος που διαμορφώνεται ο εαυτός του.
Σκοπός της έρευνας είναι να διερευνηθεί το πώς τα άτομα με αναπηρία νοηματοδοτούν και ανακατασκευάζουν την εκπαιδευτική και επαγγελματική πορεία, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο συγκροτούν την εαυτική τους ταυτότητα μέσα από τον λόγο τους κατά τη διάρκεια της συνέντευξης.
Τα ερευνητικά ερωτήματα της μελέτης είναι τα ακόλουθα:

1. Πώς περιγράφουν τα άτομα με αναπηρία την εκπαιδευτική τους πορεία;
2. Πώς περιγράφουν τα άτομα με αναπηρία την επαγγελματική τους διαδρομή;
3. Πώς κατασκευάζεται και παρουσιάζεται ο εαυτός των ατόμων με αναπηρία μέσα από τις αφηγήσεις τους;

2 Μεθοδολογία
1.1 Ιστορία ζωής
Το έργο των Thomas W. και Znaniecki Fl. (1958), «Ο πολωνός χωρικός στην Ευρώπη και στην Αμερική» θεωρείται η απαρχή της βιογραφικής έρευνας όπου μελετά τον τρόπο με τον οποίο η μαζική μετανάστευση οδήγησε σε αλλαγές στον τρόπο αντίληψης της κοινωνίας και του εαυτού των ατόμων που μεταναστεύουν. Από τα μέσα του 1970 υπάρχει η τάση να μειώνονται οι ποσοτικές ερευνητικές δραστηριότητες και να μελετάται περισσότερο ποιοτικά η ανθρώπινη δραστηριότητα. Από το 1990 και μετά αρχίζει να αξιοποιείται το απόθεμα των ιστοριών ζωής και της υποκειμενικής οπτικής για την μελέτη της σχέσης κοινωνίας και ατόμου (Τσιώλης 2006, σελ. 27).
Στην παρούσα εργασία, το ερευνητικό εγχείρημα θα πραχθεί με την αφηγηματική – δομική ανάλυση, που ανέπτυξε ο Schutze Fritz, των ιστοριών ζωής ως καταλληλότερη μέθοδο από αυτή των ημιδομημένων συνεντεύξεων. Οι ημιδομημένες συνεντεύξεις βασίζονται σε έναν αριθμό ερωτήσεων που ο ερευνητής θέτει στο υποκείμενο και επιδιώκεται η κάλυψή τους με συγκεκριμένη απάντηση και γίνεται καταγραφή των απόψεών τους. Έτσι εγκαθιδρύεται ένας τύπος μονόδρομης επικοινωνίας (ερωτοαπόκριση), ενώ ο ρόλος του ερωτώμενου είναι παθητικός. Στην ανοικτή, μη δομημένη συνέντευξη δίνεται η δυνατότητα στον ερωτώμενο να ενεργοποιήσει επικοινωνιακές μορφές (αφήγηση, περιγραφή, επιχειρηματολογία, διάλογο) που προσιδιάζουν στον καθημερινό τρόπο ζωής του (Kohli, 1978). Η μέθοδος της αφηγηματικής – δομικής ανάλυσης των ιστοριών ζωής στηρίζεται στην ανάλυση της αφήγησης της ιστορίας ζωής του ατόμου έπειτα από μια ανοιχτή ερώτηση που θα του γίνει στην αρχή της διαδικασίας. Αναμένεται οι αφηγητές να δείξουν ενδιαφέρον σε αυτή την μεθοδολογία που τους αντιμετωπίζει ολιστικά και την διακρίνει η αμεσότητα, ο δυναμισμός, η συνεργασία, η υποκειμενικότητα και η εμπλοκή (Dominice, 2000).
Μέσα από την ανάλυση των αφηγήσεών τους αναμένεται να κατανοηθεί ο τρόπος που τα ίδια τα άτομα με αναπηρία κατασκευάζουν την εικόνα για τον εαυτό τους καθώς και το πέρασμά τους από την εκπαίδευση και την επαγγελματική αρένα. Θα αξιοποιηθεί το μέσο της μαγνητοφώνησης. Η βιογραφική μέθοδος παρέχει στον ερευνώμενο τη δυνατότητα να αναπτύξει τον δικό του λόγο εντός του δικού του συστήματος αναφοράς. Επομένως η επιλογής μιας αφηγηματικής μεθοδολογίας θα μπορούσε να παράγει ιστορίες που θα αποδώσουν μια βαθύτερη κατανόηση σχετικά με την πορεία εκπαίδευσης και επαγγελματικής αποκατάστασης ατόμων με αναπηρία και κυρίως του τρόπου με τον οποίο τα ίδια άτομα κατανοούν και κατασκευάζουν την εαυτική τους ταυτότητα. Οι ιστορίες ζωής προσφέρονται για τη διερεύνηση περιοχών της ζωής, όπως η μελέτη της υποκειμενικότητας και των ταυτοτήτων και το πώς τα άτομα ως ενεργητικοί δρώντες κατασκευάζουν τις ζωές τους στην πορεία αυτή.
2.1 Στάδια ανάλυσης ιστοριών ζωής
Αρχικά, όπως αναφέρει ο Τσιώλης (2006, σελ. 203-212), προτείνεται μια ανάλυση διαδρομής του βίου στη χρονολογική της σειρά, όπου περιλαμβάνει τους σημαντικότερους σταθμούς του αφηγητή και γίνεται ανεξάρτητα από τη σειρά παρουσίασής τους στην βιογραφική αφήγηση. Μπορούν επίσης να συμπληρωθούν με αντικειμενικές πηγές (γραπτά κείμενα). Έτσι δίνεται η δυνατότητα να σχηματιστεί μια πρώτη εικόνα σχετικά με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του αφηγητή (καταγωγή, εκπαίδευση, επάγγελμα, οικογένεια) και για την εξέλιξή του βίου του (μεταβάσεις). Στο στάδιο αυτό γίνεται βιβλιογραφική επισκόπηση από τον ερευνητή και συλλογή στοιχείων για την κατάσταση της τότε εποχής και κοινωνικής δόμησης.
Στο δεύτερο στάδιο της ανάλυσης γίνεται επεξεργασία της διαδοχικής αλληλουχίας των μερών του κειμένου (κειμενική διάρθρωση) όπου η αλλαγή της αφηγηματικής διαδρομής ή του χρονικού πλαισίου ή της αλλαγής του λόγου, αποτελούν ενδείξεις για το διαχωρισμό των ενοτήτων. Ο ερευνητής αποκτά εποπτική εικόνα και προσδιορίζονται τα βιογραφικά στοιχεία, η μεταξύ τους συνάρθρωση και το είδος λόγου που χρησιμοποιείται.
Στη συνέχεια, στο στάδιο της δομικής περιγραφής, οι ενότητες του κειμένου αναλύονται σειρά προς σειρά και διατυπώνονται υποθέσεις. Ακολουθείται η αρχή της διαδοχικότητας, δηλαδή τα τμήματα του κειμένου αναλύονται στη φυσική τους σειρά και αλληλοδιαδοχή. Εξετάζεται η τοποθέτηση του κάθε τμήματος για το λόγο θέσης εντός της συνολικής κειμενικής δομής, ο τρόπος σύνδεσης και η λειτουργία του στο πλαίσιο της ευρύτερης αφηγηματικής ενότητας. Κατά την ανάλυση του κειμένου λαμβάνονται υπόψη τα δεδομένα του περιεχομένου των λεχθέντων αλλά και τα μορφολογικά στοιχεία της εκφοράς του λόγου, όπως το είδος λόγου (αφηγηματικός, περιγραφικός, επιχειρηματολογία) ή η συντακτική απόδοση (παθητική ή ενεργητική σύνταξη). Για τη βοήθεια του ερευνητή επιδιώκεται να απαντηθούν ερωτήματα (Lucius-Hoene και Deppermann) όπως, τι παρουσιάζεται στο απόσπασμα, πως παρουσιάζεται, γιατί αυτό το απόσπασμα και όχι άλλο, γιατί σε αυτή τη χρονική θέση και όχι αλλού, γιατί με αυτό τον τρόπο και όχι άλλο. Ο ερευνητής οφείλει να διακρίνει τους δύο χρόνους, δηλαδή το χρόνο βίωσης (ανασυγκρότηση παρελθοντικής σκοπιάς και σημασία γεγονότος στο χρόνο βίωσης) και τον παροντικό χρόνο αφήγησης (σημασία από την παροντική οπτική). Στην πρώτη περίπτωση, αυτή του παρελθοντικού παρόντος, ο ερευνητής διατυπώνει υποθέσεις σχετικά με τα στοιχεία δόμησης αυτοεικόνας, τρόπο κατανόησης κοινωνικής θέσης, την άρθρωση βιογραφικών σχεδίων, αποκρυσταλλωμένες δράσεις, το πλέγμα σχέσεων με τους άλλους. Στη δεύτερη περίπτωση, αυτή του παροντικού παρελθόντος, ο ερευνητής διατυπώνει ερωτήματα αναφορικά με το τι αφηγείται ο φορέας της βιογραφίας, με ποιο τρόπο, τι δεν περιλαμβάνει και σε ποια θεματικά πεδία εντάσσει τα βιογραφικά του βιώματα. Εδώ εξετάζεται το πώς το υποκείμενο συγκροτεί την συνεκτική ιστορία ζωής του από το παροντικό σημείο, πως εντάσσει τις μεταβολές, πως επαναδιαπραγματεύεται την εικόνα του εαυτού προσοικειωνόμενος την νέα πραγματικότητα καθώς και τα μελλοντικά του σχέδια (Τσιώλης, 2006).
Στο τέταρτο και τελευταίο στάδιο ανάλυσης, αυτό της αναλυτικής αφαίρεσης, ο ερευνητής αποστασιοποιείται από τις λεπτομέρειες των τμημάτων και προβαίνει σε συνολικές αποτιμήσεις. Εξετάζει προσδιορισμούς γύρω από τους οποίους δομείται η εαυτική ταυτότητα (επάγγελμα, συνδικαλισμός, ενεργητικότητα, ευστροφία, δημόσιες σχέσεις, σχέσεις εαυτού με άλλους, πολιτική τοποθέτηση, αλληλεγγύη, κριτική σκέψη, ικανότητα επαγγελματικών μετατοπίσεων). Έτσι η ανασυγκρότηση της δομής της περίπτωσης λαμβάνει χώρα στα εξής στάδια: Ανασυγκρότηση της μορφής της συνολικής βιογραφικής αφήγησης (εμπειρίες, οπτική σκοπιά), ανασυγκρότηση της βιογραφικής συγκρότησης της περίπτωσης (προσδιορισμοί και κατηγορήματα, εικόνα εαυτού, πλέγματα αξιολογικών προσανατολισμών, αποκρυσταλλωμένες μορφές δράσης και οικείες πρακτικές, τοποθετήσεις του εαυτού στον κοινωνικό χώρο, σχέση με άλλους, προσδιορισμός του οικείου χώρου), ανασυγκρότηση του ειδικού τρόπου με τον οποίο η εξεταζόμενη περίπτωση συγκεκριμενοποιεί το ερευνώμενο φαινόμενο (βιογραφική σημασία μεταβολών) (Τσιώλης, 2006).
2.2 Διαδικασία επιλογής και ταυτότητας συμμετεχόντων
Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν τέσσερα άτομα με αναπηρία, από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, τρεις άντρες και μια γυναίκα. Η εύρεση των μελών του δείγματος έγινε με την μέθοδο της χιονοστιβάδας. Οι βιογραφικοί πόροι (τάξη, φύλο, γενιά) περιλαμβάνουν άντρες και γυναίκες, είναι είτε απόφοιτοι γ’βάθμιας είτε β’βαθμιας εκπαίδευσης, από επαρχία και από αττική. Όλα τα παραπάνω έχουν σκοπό την διαφοροποίηση του δείγματος και την άντληση διαφοροποιημένων προσωπικών εμπειριών.
Απαιτούμενα του δείγματος είναι να είναι εργαζόμενοι ή να έχουν εργασιακή εμπειρία (άνεργοι), να είναι άνω των 18 ετών και να έχουν πτυχίο ή βεβαίωση κατάρτισης ή απολυτήριο γυμνασίου ή λυκείου, γενικής ή ειδικής αγωγής. Η εκπαίδευσή τους μπορεί να προέρχεται από δημόσιο ή ιδιωτικό σχολείο ειδικής ή γενικής αγωγής, πανεπιστήμιο, εργαστήρια, ιδρύματα, σύλλογοι.
2.3 Μέθοδος: Βιογραφική αφηγηματική συνέντευξη
Σύμφωνα με την παράδοση του Πραγματισμού, η κοινωνική πραγματικότητα πρέπει να εξεταστεί στο πεδίο της καθημερινής ζωής, της κοινωνικής πράξης και της βιωμένης εμπειρίας, όχι αφηρημένα και συμπερασματικά. Η εμπειρία θεωρείται ως διαμεσολαβητής της αλήθειας και δίνει τη δυνατότητα υπέρβασης των δυισμών αντικειμενικό-υποκειμενικό και εαυτός-κοινωνία.
Έτσι στην εργασία αυτή, επιλέχθηκε να αξιοποιηθεί η βιογραφική αφηγηματική συνέντευξη όπου όπως αναφέρει ο Τσιώλης (2006, σελ. 170), «πρόκειται για ένα είδος ανοιχτής συνέντευξης, στην οποία ο ερωτώμενος καλείται απροσχεδίαστα να αφηγηθεί την ιστορία της ζωής του συνολικά ή μια περίοδό της, ανακαλώντας στην μνήμη του προσωπικές εμπειρίες και βιώματα, γεγονότα στα οποία ο ίδιος είχε προσωπική ανάμειξη».
Κατά την διαδικασία της αφήγησης, ο ρους των γεγονότων καθώς και τα θιγόμενα θέματα επιλέγονται από τον αφηγητή δημοκρατικά και εξετάζεται έτσι η βιώμενη εμπειρία του (Elliot, 2005). Όπως αναφέρει ο Schutze (1987, σελ. 14), οι αφηγήσεις αποτελούν έκφραση εμπειριών που έχουμε βιώσει οι ίδιοι. Καταφεύγουμε δηλαδή σε αυτές ως μέσο κοινοποίησης, όταν πρόκειται να γνωστοποιήσουμε σε κάποιον άλλον ένα προσωπικό μας βίωμα. Ως εκ τούτου, μπορούμε να μιλάμε για την αφήγηση ως έναν στοιχειώδη θεσμό της ανθρώπινης επικοινωνίας, ως μορφή επικοινωνίας που λαμβάνει χώρα καθημερινά.
Επισημαίνεται ότι η εμπειρία και η αφήγηση αυτής επηρεάζεται από τον τρόπο βίωσης του ατόμου (Schutze & Luchmann, 1979) και δεν είναι αυτόνομη και αυθαίρετη (Thomson, 1980). Οι καθημερινές δράσεις και επιλογές, εκπαιδευτικές, επαγγελματικές ή άλλες, αντανακλούν τις ιστορίες ζωής.
Είναι γεγονός πως υπάρχει μια διαρκή ρήξη μεταξύ αντικειμενικής και υποκειμενικής οπτικής με αποτέλεσμα η ατομική βιογραφία να διακρίνεται από άλματα, στασιμότητα, διαλείμματα, νέες εκκινήσεις από το μηδέν (Kohli, 1985). Οι βιωμένες εμπειρίες επηρεάζουν το τώρα και την αντίληψη για το παρόν όπως αναφέρει ο Fischer & Kohli (1987), «εμπειρία σημαίνει να γνωρίζω κάτι καλύτερα από πριν». Κατ’ επέκταση, ο αφηγητής της ιστορίας ζωής προβάλει όχι μόνο το άτομο που ήταν στο παρελθόν και φέρει στη μνήμη του αλλά και το άτομο που θα ήθελε μελλοντικά να είναι ή να τον βλέπουν έτσι (Osterland, 1983).
Με την παρούσα ερευνητική μέθοδο, οι ερωτήσεις έχουν σκοπό να ενεργοποιήσουν και να παρακινήσουν το άτομο με αναπηρία στην διερεύνηση του τρόπου εκπαίδευσης και επαγγελματικής, ο ερευνητής έχει το ρόλο του ενεργητικού ακροατή. Ασφαλώς ο ερευνητής έχει σημαντικό ενεργητικό ρόλο αφού κατά τη διαδικασία της αφήγησης υπάρχει αλληλεπίδραση. Φροντίζει να μην αποκλίνει η αφήγηση από τους άξονες που έχει θέσει η έρευνα όπου με τον τρόπο αυτό κατασκευάζει μαζί με το υποκείμενο την αφήγηση. Είναι γεγονός πως η γλώσσα είναι διάσταση της διαμορφωμένης ταυτότητάς μας, μέσο κατανόησης και αντίληψης του κόσμου και επικοινωνίας με τους άλλους όπως αναφέρουν μεταμοντερνιστές (postmodernists) και μεταδομιστές (poststructuralists). Ακόμη κι έννοιες όπως αναπηρία, μειονεξία, ένταξη, εκπαίδευση, κοινωνία, εργασία, γίνονται αντιληπτές και μεταφράζονται διαφορετικά από τον καθένα αφού έχει να κάνει με τις εμπειρίες, αντιλήψεις και τρόπους αποκωδικοποίησης των μηνυμάτων του άλλου. Το πρόβλημα γίνεται ακόμη πιο έντονο όταν η γλώσσα (γραπτή ή προφορική) δεν είναι η μητρική του δέκτη του μηνύματος.
Επιπλέον ο ερευνητής πρέπει να προσέξει αυτό που συμβαίνει συνήθως στις καθημερινές διαδράσεις, δηλαδή να ταυτιστεί το παραγόμενο νόημα με αυτό που εννοούσε ο διαντιδρών και προσπαθούμε να ανιχνεύσουμε τις προθέσεις του. Η ερευνητική ματιά δεν οφείλει να αναζητά την κρυμμένη σημασία πίσω από την επιφάνεια, αλλά να εστιάσει στην επιλεκτικότητα της αφήγησης ή του κειμένου, σε εκείνες τις επικοινωνιακές στρατηγικές, οι οποίες επιτρέπουν να παρουσιάζονται τα πράγματα έτσι όπως παρουσιάζονται. Όπως λέει και ο Nassehi (1994), «δεν είναι η αξιούμενη ομολογία μεταξύ κειμένου και ζωής που καθιστά τις βιογραφικές αφηγήσεις ενδιαφέρουσες, αλλά ακριβώς η ενδεχομενικότητα και η απροσδιοριστία της γένεσής τους.
Είναι γεγονός ότι ο συνεντευκτής μπορεί να υποβοηθήσει τον αφηγητή να ανακαλέσει στη μνήμη του σημαντικά γεγονότα ή εξελίξεις, κάνοντας ερωτήσεις που αφορούν στοιχεία και λεπτομέρειες του πλαισίου της δράσης και του σκηνικού (προσπαθήστε να θυμηθείτε τη στιγμή που… , ήταν κάποιος άλλος μαζί σας;). Η ανάκληση στη μνήμη μιας λεπτομέρειας μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για ενεργοποίηση μεγαλύτερων περιοχών της μνήμης (Τσιώλης, 2006).
Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι γραπτές αφηγήσεις ιστοριών ζωής των άλλων καθώς και οι ερμηνείες τους, εμπεριέχουν και στοιχεία της κοινωνικής και πολιτιστικής καταγωγής και των μελών της έρευνας αλλά και του ερευνητή (Miller 1993, 2007, Plummer 2001). Η βιογραφική ταυτότητα του ατόμου προκύπτει ως το αποτέλεσμα των σύνθετων μαθησιακών διαδικασιών, είναι περισσότερο περίπλοκη, εξατομικευμένη και ακανόνιστη. Επισημαίνεται ότι ο ερευνητής μπορεί να ανήκει σε ορισμένη επιστημονική ή επαγγελματική κοινότητα όπως ψυχολόγος, εκπαιδευτικός, κοινωνιολόγος, ειδικός ανθρώπινου δυναμικού και έτσι να ερμηνεύει ανάλογα. Έτσι πρέπει να καλλιεργηθούν δεξιότητες για τις οποίες δεν υπάρχουν «προδιαγεγραμμένοι σχεδιασμοί» (Dominice 1990).
2.4 Αντικειμενική ερμηνευτική
Η αντικειμενική ερμηνευτική του Oevermann θεωρείται ως μια καθολική ερμηνευτική πρόταση, η οποία δεν περιορίζεται στην ανάλυση κειμένων που προκύπτουν από συνεντεύξεις αλλά και από την εξέταση γραπτών κειμένων και άλλων αποτυπώσεων. Έτσι γίνεται μελέτη των κειμένων που αποτελούν αποτυπώσεις της κοινωνικής πραγματικότητας και γίνεται διάκριση μεταξύ υποκειμενικά εννοούμενου νοήματος και λανθανουσών δομών (αντικειμενικού) νοήματος, το οποίο υπάρχει ανεξάρτητα από τις προθέσεις των ατόμων και θέτει ως στόχο την αποκρυπτογράφηση των κρυφών νοημάτων και νοηματοδοτήσεων της κοινωνικής πραγματικότητας. Επιδιώκεται να αποκαλυφθεί η λανθάνουσα κανονικότητα που οργανώνει τον ατομικό βίο. Δεν περιορίζεται στο πεδίο της βιογραφικής έρευνας αλλά αποτελεί μια θεωρητική και μεθοδολογική πρόταση για επεξεργασία κειμένων.
Σύμφωνα με τον Oevermann, ο ως έχων νόημα δομημένος κόσμος συγκροτείται μέσω της γλώσσας και αποκτά υλικότητα με τη μορφή κειμένων (Wernet, 2000). Τα κείμενα ή το εμπειρικό υλικό όπως αναφέρεται, μπορεί να είναι προσωπικά γράμματα, ημερολόγια, φωτογραφίες, αναφορές τρίτων, γράμματα σε εφημερίδες, αγγελίες, λογοτεχνικά κείμενα, έργα τέχνης, φιλμ, αρχιτεκτονικά μνημεία, ηχογραφήσεις. Ως κείμενο λοιπόν μπορεί να νοηθεί καθετί που παράγει νόημα εντός του βιοκόσμου (Wagner, 1999). Σύμφωνα με τον Oevermann, αυτά αναπαριστούν ταυτόχρονα την κειμενική μορφή της κοινωνικής πραγματικότητας. Αποτελούν τα αποτυπώματα μιας λανθάνουσας δομής νοήματος που προσδιορίζει τους τρόπους παραγωγής και εξέλιξης της κοινωνικής ζωής του φορέα της βιογραφίας.
Ο τρόπος της ανάλυσης των κειμένων και της ανίχνευσης των λανθανουσών δομών νοήματος δεν αποτελεί μια περιγράψιμη διαδικασία, αλλά μια ευέλικτη διεργασία που προσομοιάζει στην εμπειροτεχνία. Εξάλλου ο τρόπος με τον οποίο το υποκείμενο προσοικειώνεται την κοινωνική πραγματικότητα και επενδύει με νόημα τα κοινωνικά συμβάντα, είναι πάντοτε διαμεσολαβημένος από μια λανθάνουσα δομή νοήματος που εδράζεται στην βιογραφική του εμπειρία (Alheit & Dausien, 1990). Η έρευνα οφείλει να αποκωδικοποιεί τις δομές του νοήματος που ενυπάρχουν στις εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της διαδικασίας του κατανοείν, της ανακατασκευής δηλαδή του νοήματος. Για παράδειγμα ο ερευνητής δεν ενδιαφέρεται να κατανοήσει τι ακριβώς έχει στο νου του ο ερωτώμενος αλλά εστιάζει στο τι τελικά εξέφρασε.
Ένα παράδειγμα για να κατανοηθούν καλύτερα τα παραπάνω παρουσιάζει ο Τσιώλης (2006) όπου αναφέρει τον τρόπο σκέψης του Σέρλοκ Χόλμς στα μυθιστορήματα. Αναφέρει πως η μέθοδος της αστυνομίας είναι να ξεκινά διατυπώνοντας μια υπόθεση, όπως ότι ο αδελφός είναι ο δολοφόνος και αναζητά όλες εκείνες τις ενδείξεις που στηρίζουν αυτή την υπόθεση (απουσία άλλοθι, κληρονομικές διαφορές, καυγάδες). Αντίθετα, ο Σέρλοκ Χόλμς, ακολουθώντας την επαγωγική λογική, ξεκινά από τα παρατηρίσιμα δεδομένα (το δωμάτιο του θύματος είναι κλειδωμένο και το παράθυρο σπασμένο) και προσπαθεί να βρει όλους τους δυνατούς τρόπους ανάγνωσης του στοιχείου αυτού (το σπασμένο τζάμι μπορεί να δηλώνει τον τρόπο εισόδου ή εξόδου του δολοφόνου ή και μια προσποιητή είσοδο).
Ο Oevermann και οι συνεργάτες του (1979), μιλούν για δυο διαφορετικά επίπεδα πραγματικότητας, αυτό της πραγματικότητας των λανθανουσών δομών νοήματος και της πραγματικότητας των υποκειμενικών σημασιών ενός κειμένου που παρουσιάζονται εμπρόθετα από τα δρώντα υποκείμενα.
2.5 Διαδικασία βιογραφικής αφηγηματικής συνέντευξης
Η πρώτη συνάντηση με τους αφηγητές είναι συνάντηση γνωριμίας όπου έχει προηγηθεί η τηλεφωνική επικοινωνία, ορίζεται ο τόπος και χρόνος που ικανοποιούν τον συμμετέχων, γίνεται αυτοπαρουσίαση του ερευνητή και του σκοπού της συνάντησης καθώς και η θεματική της έρευνας και ο φορέας που υλοποιείται. Ο ερευνώμενος μαθαίνει για ποιο λόγο έχει επιλεχθεί να συμμετάσχει στην έρευνα καθώς και πώς ο ερευνητής έφτασε σε αυτόν. Του γνωστοποιείται πως θα αξιοποιηθεί το συλλεχθέν υλικό, ο ερευνητής εγγυάται ότι οι αφηγήσεις θα κρυπτογραφηθούν ώστε σε πιθανή δημοσίευση να μην αποκαλυφθεί το πρόσωπο του αφηγητή και αφού εδραιωθεί μια σχέση εμπιστοσύνης και δηλώσει ο αφηγητής την πρόθεσή του να συμμετάσχει με την υπογραφή της «Φόρμας Συμμετοχής σε Διπλωματική Εργασία» ακολουθείται δεύτερη συνάντηση. Δηλώνεται ότι ο ρόλος του ερευνητή είναι κυρίως ρόλος ακροατή, ωστόσο, για λόγους ισότητας της επικοινωνιακής κατάστασης χρειάστηκε ο ερευνητής να διηγηθεί κάτι από τον εαυτό του και αναφέρει τον λόγο που ενδιαφέρεται για τις βιογραφικές συνεντεύξεις.
Έπειτα από την συνάντηση γνωριμίας, ακολουθεί άλλη δεύτερη συνάντηση σε κοντινό χρονικό διάστημα και σε μέρος που επιθυμεί ο συμμετέχον. Το μέρος αυτό είναι απαλλαγμένο από εξωτερικούς θορύβους ή άλλα διασπαστικά χαρακτηριστικά. Η έναρξη της αφήγησης γίνεται με την ερώτηση: «μίλησέ μου για την ζωή σου ως άτομο με αναπηρία, πώς μεγάλωσες, την εκπαιδευτική σου πορεία και την επαγγελματική σου σταδιοδρομία.». Με αυτή τη διατύπωση φαίνονται καθαρά οι άξονες πάνω στους οποίους θα κινηθεί η αφήγηση.
Η αφηγηματική συνέντευξη κινείται σε τρεις άξονες, την παρουσίαση του οικογενειακού και ευρύτερου περιβάλλοντος του ατόμου τα πρώτα χρόνια της ζωής του, την εκπαιδευτική του πορεία και την επαγγελματική του πορεία. Είναι ολιστική η προσέγγιση και δε προσανατολίζεται μόνο στις καταστάσεις αρνητικής βίωση, δηλαδή τα εμπόδια και τα προβλήματα που συνάντησε στην πορεία της ζωής του. Ασφαλώς ο διαχωρισμός αυτός των αξόνων δεν γνωστοποιείται στους συμμετέχοντες αφού στόχος είναι η ενεργοποίηση της αφήγησης με μια συνέχεια και όσο το δυνατό χωρίς την κατεύθυνση του ερευνητή (Bauer, 1996).
Η στάση που διατηρεί ο ερευνητής είναι αυτή της ενεργητικής ακρόασης όπου ολόκληρος γίνεται δέκτης της αφήγησης που με τον τρόπο του υποκινεί και ενθαρρύνει τον αφηγητή να εμβαθύνει στην αφήγησή του και να δώσει λεπτομέρειες. Ο συνεντευκτής παρέχει μόνο ενδείξεις στον αφηγητή ότι τον παρακολουθεί με αμείωτο ενδιαφέρον και αξιοποιεί μη λεκτικά μηνύματα όπως νεύματα, κινήσεις κεφαλής, παραγλωσσικές εκφράσεις. Κάποιες από τις δεξιότητες του ερευνητή για τη δημιουργία θετικής στάσης έγκειται σε δεξιότητες προσεκτικής παρακολούθησης (οπτική επαφή, μη-λεκτική επικοινωνία, εκφράσεις προσώπου, ύφος φωνής, λεκτική ακολουθία, αντανακλαστικές δεξιότητες, δεξιότητες διευκρίνησης (Nelson-Jones, 2009). Σε όλο αυτό το διάστημα ο ερευνητής εντοπίζει κενά, ασάφειες, σιωπές και τις σημειώνει για να θέσει παρεπόμενες ερωτήσεις.
Όταν τελειώνει η φάση της κύριας αφήγησης τότε γίνονται παρεπόμενες ερωτήσεις που έχουν έναν διττό ρόλο, αρχικά να δοθούν εναύσματα για τη συνέχιση αφηγηματικών διαδρομών που έμειναν ημιτελείς ή να προκληθούν νέες αφηγήσεις με αφορμή κομβικά σημεία της κύριας αφήγησης όπως σιωπές, ασάφειες, υπεκφυγές και με αυτό τον τρόπο να καλυφθούν τα κενά της αφήγησης.
Μετά το πέρας της συνέντευξης, ο ερευνητής συντάσσει έκθεση όπου παραθέτει τις συνθήκες όπου διαμορφώθηκε η αφήγηση καθώς και την εξελικτική της διαδικασία. Η σύνταξη γίνεται σε άμεσο χρονικό διάστημα μετά το πέρας της αφήγησης ώστε η μνήμη του ερευνητή να είναι γεμάτη από νωπές εντυπώσεις.
2.6 Μέθοδος ανάλυσης αφηγήσεων
Κατά την μέθοδο αυτή γίνεται ανάλυση της χρησιμοποιούμενης γλώσσας και των προσωδιακών στοιχείων της. Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται θα δώσει σημαντικά στοιχεία. Οι αφηγηματικοί αναλυτές εξετάζουν την πρόθεση και τη γλώσσα, δηλαδή το πώς και γιατί τα γεγονότα εξιστορούνται, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ο λόγος των συμμετεχόντων είναι προσανατολισμένος προς τη δράση, όχι απλά το περιεχόμενο στο οποίο αναφέρεται η γλώσσα (Willig, 2008). Ένα από τα στοιχεία που θα ληφθεί υπόψη είναι, όπως αναφέρει η θυμόσοφη ρήση, «σημασία δεν έχει τι λες, αλλά πώς το λες» ή όπως αναφέρει ο Riemann (2003), «η μέθοδος αποτελεί μια συστηματική εστίαση στο “πώς” που μπορεί να οδηγήσει στη βαθύτερη κατανόηση του “τι” ή όπως αναφέρει ο Court (2004), κυρίαρχο στοιχείο στην αφηγηματική ανάλυση είναι η αντιμετώπιση των αφηγήσεων όχι ως «αληθινών ιστοριών» του τι συνέβη αλλά ως «κατασκευών». Θα επιδιωχθούν να βρεθούν σημεία χαράς, πικρίας, ευγνωμοσύνης, περηφάνιας, ήττας, νίκης κτλ. στις αφηγήσεις. Εξάλλου η μέθοδος της αφηγηματικής ανάλυσης δεν στοχεύει στη σύλληψη των αντικειμενικών γεγονότων του βίου αλλά στον τρόπο με τον οποίο βιώθηκαν από το φορέα της βιογραφίας και τον τρόπο που τα αφηγείται.
Ωστόσο πρέπει να αναφερθούν οι τρεις δεσμεύσεις του αφηγηματικού ενεργήματος που κατά τον Schutze είναι, η ολοκλήρωση του αφηγήματος, όπου το άτομο οφείλει να φέρει εις πέρας την ιστορία του, η συμπύκνωση και εστίαση στα σημαντικά γεγονότα και η παράθεση αναγκαίων λεπτομερειών. Το άτομο μαθαίνει αυτές τις αφηγηματικές δεσμεύσεις κατά την κοινωνικοποίησή του και τις εσωτερικεύει. Όταν το άτομο αποφεύγει να παραθέσει λεπτομέρειες για συμβάντα που είναι επενδεδυμένα αισθηματικά, τότε κατά κανόνα οδηγείται σε αντιφάσεις. Η εστίαση σε κάποιο γεγονός ασφαλώς θα αφορά κάποιο κομβικό γεγονός. Όταν ο ομιλητής παρασυρθεί στο ρεύμα της αφηγηματικής απόδοσης και βρεθεί αντιμέτωπος εσωτερικά με την τριπλή δέσμευση, τότε το περιεχόμενο και η μορφή της αφήγησης δεν καθορίζονται από τις προθέσεις του αφηγητή αλλά αντιστοιχούν στην εσωτερική μορφή της εμπειρίας (Schutze, 1982). Επιπλέον, όταν ο αφηγητής θελήσει να αποφύγει την απόδοση της βιωματικής διάστασης των πραγμάτων, εγκαταλείπει τον αφηγηματικό λόγο και περιορίζεται σε ένα γενικευμένο λόγο που έχει νομιμοποιητικό χαρακτήρα και μπορεί να επιχειρήσει με επίμονες παύσεις, ερωτήσεις και προκλήσεις, να παραδώσει το λόγο στον ακροατή, μεταβάλλοντας την αφηγηματική έκθεση σε μια συζήτηση γενικών απόψεων.
Κατά τη διαδικασία θα επισημανθούν τα σημαντικά γεγονότα στη βιογραφία του αφηγητή, οι μορφές σχέσεων που έχουν συναφθεί, οι συνθήκες που είχε να αντιμετωπίσει, θα εντοπιστούν τυχόν κενά, παραλείψεις και σιωπές και θα γίνουν εκτιμήσεις για την ακρίβεια των αναθυμήσεων.
Ο Schutze προτείνει κάποια στάδια επεξεργασίας βιογραφικών αναφορών. Αρχικά την μορφολογική ανάλυση κειμένου, όπου γίνεται διαχωρισμός των αφηγηματικών μερών από τα μη αφηγηματικά (περιγραφές, αιτιολογήσεις, επιχειρηματολογίες). Δίνεται έμφαση στον τρόπο σύνδεσης των μερών και στην αλληλουχία τους, εξετάζεται το τι προηγείται, τι έπεται, πως αρχίζει, πως τελειώνει και πως διαρθρώνεται ο λόγος. Έτσι θα έχει παραχθεί ένα διάγραμμα. Σε δεύτερη φάση γίνεται μια σειρά προς σειρά ανάλυση και λαμβάνονται υπόψη μορφολογικά στοιχεία που αποδίδουν τον τρόπο σύνδεσης των γεγονότων (τότε, για να, επειδή κτλ.) καθώς και δείκτες λόγου που αποδίδουν τη χρονική αλληλουχία (ακόμη, ήδη, τώρα πια, ήδη) και δείκτες λόγου που δηλώνουν ελλιπή αληθοφάνεια (παύσεις, επιβράδυνση λόγου, ξαφνική πτώση βαθμού αφήγησης, αυτοδιορθώσεις). Σε επόμενη φάση γίνεται η γνωστική ανάλυση των τρόπων που το άτομο προσεγγίζει θεωρητικά, ερμηνεύει και αποτιμά μεμονωμένα γεγονότα ή περιόδους ή ολόκληρη τη ζωή του. Εφαρμόζεται σε περιορισμένο αριθμό αποσπασμάτων και ιδιαίτερα όπου εμφανίζεται μεταβολή της βιωματικής στάσης. Τέλος γίνεται συγκριτική ανάλυση όπου αναζητούνται ομοιότητες με το υπόλοιπο δείγμα και ακολουθείται η λογική της ελάχιστης διαφοροποίησης και συνεχίζεται η διαδικασία με την μεγιστοποίηση της διαφοροποίησης όπου αντιπαραβάλλονται ανόμοιες μεταξύ τους περιπτώσεις (Bude, 1984).
Έτσι η ανάλυση γίνεται στον τρόπο με τον οποίο αφηγούνται την έναρξη της ζωής τους ως άτομα με αναπηρία καθώς και την αντιμετώπισή τους από τα διάφορα περιβάλλοντα. Αναζητείται το μοντέλο αναπηρίας που πρεσβεύουν με βάση την αφήγησή τους καθώς και το αφηγηματικό μοντέλο που χρησιμοποιούν. Ακολουθείται η παράθεση και ανάλυση των εμπειριών τους κατά την εκπαιδευτική τους πορεία, τα συναισθήματα τα οποία αποτυπώνονται στην αφήγησή τους, καθώς και οι αλληλεπιδράσεις με τους μετέχοντες στην εκπαιδευτική τους πορεία. Τέλος αναλύεται ο τρόπος εύρεσης εργασίας, η σχέση της με την εκπαίδευσή τους, η ικανοποίησή τους μέσα από αυτή καθώς και τα μελλοντικά τους σχέδια και γίνονται οποιεσδήποτε διευκρινιστικές ερωτήσεις, είτε από τον ερευνητή, είτε από τον συμμετέχοντα.

3 Αποτελέσματα
Ακολουθούν οι τέσσερις ιστορίες ζωής των αφηγητών αναφορικά με την εκπαιδευτική τους διαδικασία, την επαγγελματική τους αποκατάσταση καθώς και της διαμορφούμενης εαυτικής ταυτότητας.
1.1 Σύνταξη έκθεσης διαδικασίας συνέντευξης Στέλιου
Η γνωριμία με τον αφηγητή έγινε πριν τέσσερα χρόνια στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης του ερευνητή στο ειδικό δημοτικό σχολείο όπου εργαζόταν. Λόγω του πλαισίου η γνωριμία αποτελούνταν από μερικές ολιγόλεπτες συζητήσεις στα διαλείμματα με θεματολογία κυρίως την καλύτερη διαχείριση της εκπαιδευτικής διαδικασίας των μαθητών στην τάξη.
Τέσσερα χρόνια μετά, ο ερευνητής τον επισκέφθηκε στο ίδιο σχολικό κτίριο όπου του παρουσίασε τους λόγους αναζήτησής του. Ο ίδιος φανέρωσε ότι θυμόταν τον αφηγητή από τα διαλείμματα και με χαρά θα δεχόταν να συμμετάσχει στη διαδικασία αναφέροντας πως το έχει ήδη κάνει πολλές φορές με άλλους ερευνητές και με άλλες μεθόδους, οπότε έδειξε ενδιαφέρον για την μέθοδος των ιστοριών ζωής.
Έτσι τρεις εβδομάδες μετά, ο αφηγητής επισκέφθηκε το σπίτι του ερευνητή έπειτα από προγραμματισμένη συνάντηση. Η συνέντευξη έγινε στο καθιστικό χωρίς την παρουσία τρίτων παρά μόνο του σκύλου οδηγού. Ο αφηγητής έδειχνε άνετος, χαρούμενος και ευγενικός με μια μικρή αμφιβολία για τον αν ο ερευνητής θα έχει πρόβλημα με την παρουσία του σκύλου οδηγού στο χώρο, γεγονός που αποτυπώθηκε με τις καταθέσεις ότι ο σκύλος είναι («…καθαρός, υπάκουος»). Ο ερευνητής τον καθησύχασε λέγοντας πως δεν υπάρχει κανένα απολύτως πρόβλημα αφού και ο ίδιος είναι ιδιοκτήτης σκύλου και γνωρίζει τη σχέση. Έτσι διαμορφώθηκε και η άνεση στην ατμόσφαιρα και η είσοδος στην ερευνητική διαδικασία χωρίς κάποια εναρκτήρια δήλωση (τι θα έλεγες να ξεκινούσαμε την συνέντευξη;) όπου ο ερευνητής ήθελε να αποφύγει.
Η συνέντευξη διήρκησε τέσσερις σχεδόν ώρες. Άξιο αναφοράς για τον ερευνητή έγινε το γεγονός ότι μετά το πέρας της ανάγνωσης της ιστορίας ζωής του αφηγητή, ο ερευνώμενος δεν θέλησε να προβεί σε αλλαγές, σημειώνοντας ότι ο ερευνητής κατάφερε και αποτύπωσε κατά 90% την πορεία ζωής όπως ακριβώς συνέβη. Το υπόλοιπο 10% αφορά κυρίως περισσότερα περιστατικά τα οποία θα ήθελε ο ερευνώμενος να αναφερθούν αλλά έτσι θα χρειάζονταν («…καμιά χιλιοστή σελίδες μόνο για μένα») όπου ο ίδιος ανέφερε με σαρκαστική διάθεση.
3.1 Σύντομο ιστορικό του Στέλιου
Η αφηγηματική διαδικασία ξεκινά με το γεγονός ότι οι γονείς του Στέλιου διαπίστωσαν το πρόβλημα της όρασης όταν ήταν τριών ετών. Τα συμπτώματα που είχαν δει οι γονείς του δεν είναι γνωστά στον Στέλιο αλλά μεταφράστηκαν ως «σκουντουφλήματα», παρότι «…τότε έβλεπα αρκετά, βέβαια ποτέ δεν έβλεπα κανονικά, αλλά έβλεπα αρκετά». Η επανάληψη της έκφρασης όπου ο Στέλιος έβλεπε κάποτε αρκετά, ερμηνεύεται από τον ερευνητή ως διάθεση να τονιστεί ένας εαυτός μη τυφλός εκ γενετής. Μεγάλωσε σε χωριό πόλης της Μακεδονίας όπου εκεί πήγε τα πρώτα του χρόνια στο σχολείο, ενώ αργότερα μετακινήθηκε στην πόλη για να συνεχίσει την φοίτησή του στο Λύκειο όπου με υποτροφία συνεχίζει τις σπουδές του πλέον στο εξωτερικό. Όπως ο ίδιος αναφέρει, οικοδομεί ισχυρή προσωπικότητα, επιλέγει τις κοινωνικές του συναναστροφές βάση των προτιμήσεών του και σχεδιάζει την επαγγελματική του πορεία. Επιστρέφει στην Ελλάδα και περνά από διάφορες θέσεις εργασίας όπου αναζητά λύσεις στα εμπόδια που του παρουσιάζονται εξαιτίας της αναπηρίας του. Γνωρίζει την γυναίκα του και διορίζεται σε σχολείο. Μάχεται για τα δικαιώματά του και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής του.
3.2 Α. Πρώτη αφηγηματική ενότητα: Γέννηση στο χωριό και διαπίστωση του προβλήματος με την όραση.
Ο αφηγητής ξεκινά την κατάθεση της ιστορίας ζωής του αυτοπροσδιοριζόμενος ως άτομο με αναπηρία, εκ γενετής ημιβλέπων και τώρα τυφλός, διαφοροποιούμενος όμως από τις θέσεις άλλων τυφλών (…όπως θα καταλάβεις από τις θέσεις μου, δεν είμαι σαν τους άλλους και θα δεις…). Γεννήθηκε το 1978 σε χωριό της Θεσσαλονίκης. Οι γονείς του εργαζόμενοι και οι δύο, ο πατέρας σε εργοστάσιο και η μητέρα εποχιακή γαζώτρια. Από μικρή ηλικία η μητέρα έμαθε και στα δύο παιδιά της να κάνουν όλες τις δουλειές του σπιτιού. Από πάντα θυμάται να είχε πρόβλημα με την όραση (…αν και τότε έβλεπα αρκετά, βέβαια ποτέ δεν έβλεπα καλά…) αλλά οι γονείς του το διαπίστωσαν σε ηλικία τριών ετών. Η αναφορά στο χρόνο εμφάνισης των πρώτων σημαδιών της αναπηρίας προέρχεται από τις καταθέσεις των γονέων του, των σημαντικών αυτών άλλων, στον ίδιο (…κάτι βλέπαν συνέχεια, χτυπούσα το κεφάλι στις γωνίες του τραπεζιού, πήγαινα πολύ κοντά στα αντικείμενα…). Καταθέτει πως (…στο σόι μας δεν υπήρχε ποτέ κανένας ανάπηρος, παρ’ όλα αυτά στους γονείς μου τους έτυχα …) δίνοντας έμφαση στον παράγοντα τύχη.
Σημαντική είναι η συμβολή των γονέων του Στέλιου που πάντα του φέρθηκαν ισότιμα, τον στήριξαν και τον ενίσχυσαν, («…με αντιμετώπισαν καλύτερα και από ανθρώπους που είχαν στον περίγυρό τους άτομο με αναπηρία ή είχαν κάποια εκπαίδευση»), («…με αντιμετώπιζαν πάντα κανονικά»), («…οι γονείς μου έχουν τελειώσει και φυσιοθεραπεία μαζί μου…»), («ήμουν μεγαλύτερος και έπρεπε να φροντίζω τον αδελφό μου και όχι αυτός εμένα. Συμμετείχα σε όλα κανονικά, δεν είχα κάποια διαφοροποίηση»). Γρήγορα ανατρέπεται η εικόνα του αναπήρου ως μειονεκτικού που χρειάζεται βοήθεια και την αντιστρέφει, παρουσιάζοντας έναν εαυτό κοινωνικά ικανό. Η σχέση με τον αδελφό του δεν διέφερε από τα αδέλφια άλλων οικογενειών. Ο Στέλιος ήταν μεγαλύτερος και έπρεπε όπως λέει να τον προσέχει. Επίσης, («νιώθω πολύ τυχερός γιατί δεν μ έκαναν οι γονείς μου· ο αδελφός μου να με αισθανθεί σαν βάρος»). ¬ Ο Στέλιος γνωρίζει, λόγω των συναναστροφών του με οικογένειες άλλων τυφλών ή αναπήρων, πως τα ανάπηρα άτομα βιώνονται ως οικογενειακό βάρος από τα λοιπά μέλη της οικογένειας και αναγνωρίζει το πλεονέκτημα της δικής του. Θυμάται οικογένειες άλλων αναπήρων να αναφέρουν πως δε μπορούσαν να βγουν από το σπίτι είτε από ντροπή είτε επειδή η περιποίηση του αναπήρου απαιτούσε πολύ χρόνο. Ωστόσο έρευνες καταδεικνύουν ότι η φροντίδα για ένα άτομο με αναπηρία μπορεί να οδηγήσει στον περιορισμό των κοινωνικών δικτύων του φροντιστή (Schofield et al., 1998) καθώς και να έχει αρνητική επίδραση στην οικογενειακή συνοχή, την ευελιξία και την οικογενειακή ευτυχία (Higins et al., 2005). Έτσι ο Στέλιος από σχετικά μικρή ηλικία γνωρίζει ότι μεγαλώνει σε διαφορετικό οικογενειακό περιβάλλον όπου οι δεσμοί είναι δυνατοί και σέβονται τα άτομα.
Αναφέρει πως («…μια βοήθεια ασφαλώς θα τη ζητήσω, όπως κάθε άλλος άνθρωπος, απλά για κάποιο πράγμα που κάποιος άλλος μπορεί να μη το χρειαστεί. Και εγώ θα τους βοηθήσω αν με χρειαστούν και η γνώμη μου θα ακουστεί»). Έτσι ο Στέλιος ορίζει τον εαυτό του ως άτομο αυτόνομο και ικανό, όπως είναι ή θα έπρεπε να είναι όλοι οι άνθρωποι. Με την λέξη «ασφαλώς» που χρησιμοποιεί ίσως προσπαθεί να αποφύγει τον σχηματισμό λάθους αντίληψης από τον ακροατή του. Δηλώνεται έτσι η στάση του Στέλιου απέναντι στη ζωή, ότι γενικά δε θέλει να διαφέρει ή να αντιμετωπίζεται διαφορετικά.
Οι γονείς του Στέλιου όντας (άνθρωποι του χωριού…) δεν γνώριζαν ότι υπάρχει σχολείο για άτομα με προβλήματα όρασης, οπότε η μετάβαση στην δεύτερη αφηγηματική ενότητα, αυτή της εκπαίδευσης, εισάγεται με αυτό τον τρόπο.
3.3 Σύνοψη πρώτου μέρους
Ο αφηγητής μοιράζεται κάποιες πληροφορίες αναφορικά με το οικογενειακό του υπόβαθρο και τις φέρνει σε αντιδιαστολή με άλλες οικογένειες που έχουν άτομα με ειδικές ανάγκες. Αναγνωρίζει τον αγώνα των γονέων του για οικοδόμηση ισχυρής προσωπικότητας και ίσης μεταχείρισης. Τονίζει το γεγονός ότι του συμπαραστάθηκαν και δεν έδειξαν ποτέ οίκτο. Μιλάει για αυτούς με θαυμασμό και υπερηφάνεια. Επίσης, πιστεύει στον παράγοντα τύχη και θεωρεί ότι έχει σταθεί αρκετά τυχερός στη ζωή του.
3.4 Β. Δεύτερη αφηγηματική ενότητα: Η εκπαιδευτική διαδρομή του Στέλιου.
Η δεύτερη αφηγηματική διαδρομή αφορά την περίοδο από την φοίτηση στο νηπιαγωγείο και όλη την εκπαιδευτική διαδρομή μέχρι και το πανεπιστήμιο. Όπως αναφέρει και ο Goffman (2001), η είσοδος στο γενικό σχολείο αναφέρεται συχνά ως η στιγμή που κάποιος διαμορφώνει το στίγμα του. Από την άλλη, η διαφορά αυτή σε σχέση με το μαθησιακό επίπεδο γενικών και ειδικών σχολείων μας προσφέρει πληροφορίες πλαισίου όσον αφορά την κατάσταση που επικρατούσε στην ειδική εκπαίδευση τη δεκαετία του ’80.
Οι γονείς του Στέλιου αποφάσισαν να πάει στο σχολείο του χωριού καθότι θα ήταν καλύτερο για τον ίδιο, θα είχε περισσότερη προσοχή από το δάσκαλο, τα παιδιά ήταν μόλις οκτώ στον αριθμό. Πάντα υπήρχε και η δυνατότητα να πάει σε κάποιο σχολείο στην πόλη, αλλά για την καλύτερη σχολική διαβίωση του Στέλιου, οι γονείς συναποφάσισαν να παραμείνει στο χωριό.
Αξιοσημείωτη ήταν η παρέμβαση των γονέων στο εκπαιδευτικό υλικό του Στέλιου από τις πρώτες κιόλας σχολικές τάξεις, (…τότε με ένα μαρκαδοράκι μου τα αντέγραφαν οι δικοί μου στο τετράδιο […] ή τα περνούσαν από πάνω στο βιβλίο με το μαρκαδοράκι και διάβαζα […] μετά στην Τρίτη δημοτικού μου τα αντέγραφαν οι δικοί μου σε κόλλες αναφοράς με πιο χοντρό μαρκαδόρο γιατί είχα χάσει κι άλλη όραση και διάβαζα […]).
Σημαντική είναι και η θετική συμβολή του δασκάλου του στο δημοτικό, που βοήθησε ενισχυτικά και υποστηρικτικά στη μαθησιακή διαδικασία και τη διαμόρφωση προσωπικότητας του Στέλιου, (…είχα έναν άνθρωπο που δεν είχε ποτέ τυφλό μαθητή αλλά ήταν συνεργάσιμος […]).
Ο Στέλιος δέχτηκε διάφορες λεκτικές μορφές στιγματισμού από την σχολική κοινότητα, (…προβλήματα δεν αντιμετώπισα στο δημοτικό πέρα από τα κλασικά πειράγματα των παιδιών που πατάν καθένα εκεί που πονάει, όπως ήταν η Μαρία η κουτσή, ο τάδε ο γυαλαμπούκας, ήταν και ο Στέλιος ο τυφλός και τα λοιπά. Αυτό με έτσουζε και λιγάκι γιατί ήμουν και παιδάκι…). Τα προβλήματα αυτά παρουσιάζονται συνηθισμένα αλλά δεν είναι.
Τις τρείς τελευταίες τάξεις του δημοτικού ο αφηγητής τις παρακολουθεί σε σχολείο τυφλών. Η αιτία ήταν η γνωστοποίηση ενός οφθαλμίατρου στους γονείς για την ύπαρξη ενός τέτοιου σχολικού πλαισίου. Την περίοδο αυτή η όραση του Στέλιου έχει μειωθεί περισσότερο, πλέον διαβάζει μόνο από πολύ χοντρό μαρκαδόρο (πάχος 3). Εκεί ο Στέλιος μαθαίνει την γραφή των τυφλών και (…τα πήγα πάρα πολύ καλά…) είναι από τους λίγους που θα κερδίσουν μια υποτροφία για να συνεχίσουν τις σπουδές τους, γυμνάσιο και λύκειο, σε αμερικανικό κολλέγιο. Αναφέρει πως, (…είχα ΠΆΡΑ πολύ καλή συμπεριφορά, θεωρώ ότι ήμουν πάρα πολύ τυχερός που πήρα την υποτροφία […], είχα μια ΠΟΛΎ νορμάλ συμπεριφορά από τους καθηγητές, σε αντίθεση με άλλους τυφλούς που οι καθηγητές τους είναι προκατειλημμένοι και έτσι τα παιδιά έχουν μεγάλα κενά για παράδειγμα στα μαθηματικά που κάνουν μόνο θεωρία […] εγώ είχα μια ΠΟΛΎ καλή συμπεριφορά και από τους συμμαθητές μου). Έτσι διαφαίνεται πως οι παράγοντες της επιτυχίας του είναι η οργάνωση του σχολικού περιβάλλοντος, γεγονός που καταδεικνύει την κοινωνική κατασκευή της αναπηρίας.
Ήδη από το γυμνάσιο αλλάζει ο τρόπος μελέτης, χωρίς όμως στην αφήγηση να εμφανίζεται ως βιογραφική ρήξη. Πλέον η ύλη είναι τεράστια και ο μαρκαδόρος δε βολεύει, οπότε τα μαθήματα γίνονται με ηχητικά βιβλία και γραφή braille. Επίσης έχει αλλάξει και ο τρόπος εξέτασης όπου οι εξετάσεις γίνονταν πλέον μόνο προφορικά. Ο Στέλιος γράφει τα μαθήματα των θετικών επιστημών σε μηχανή braille και διαβάζει στον καθηγητή τι έγραψε. Στο σημείο αυτό όμως εισβάλει στη ζωή του Στέλιου ο υπολογιστής όπου έρχεται να αποτελέσει μέσο υπερπήδησης εμποδίων. Αναφέρει πως, («…είναι απίστευτο πόσο βοηθά ο υπολογιστής, όπως απίστευτο είναι και το γεγονός που δεν τον χρησιμοποιούν ευρέως οι άλλοι τυφλοί»). Τονίζει ότι υπάρχουν εκτυπωτές που εκτυπώνουν φύλλα σε γραφή braille και δείχνει ενημερωμένος και εξοικειωμένος με την τεχνολογία. Εδώ παρουσιάζεται άλλο ένα σημείο όπου η αναπηρία κατασκευάζεται κοινωνικά. Σε ένα διαφορετικά οργανωμένο περιβάλλον, αίρονται τα εμπόδια.
Σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη της ζωής του Στέλιου είναι το ταξίδι στην Αμερική όπου θα συμμετείχε σε μονοετές πρόγραμμα τυφλών μαζί με άλλους τυφλούς από διάφορα κράτη για βελτίωση της αγγλικής γλώσσας, εκμάθηση μαθημάτων leadership και business. («Έως εκείνο το σημείο ήθελα να σπουδάσω ηχοληψία, από εκείνη τη στιγμή και πέρα, μετά από ένα αυχενικό που με ταλαιπώρησε πάρα πολύ… τα είδα όλα (4), άλλαξα και πήγα να σπουδάσω φυσιοθεραπεία…)». Η διαμονή στην Αμερική φαίνεται να άνοιξε νέους ορίζοντες. Χρονικά φαίνεται να αλλάζει τα σχέδια της ζωής του («Έως εκείνο το σημείο ήθελα να…») και από σπουδές στην ηχοληψία να αλλάζει εκ διαμέτρου επαγγελματική κατεύθυνση. Η επιλογή της φυσιοθεραπείας αποτελεί σταθμό καθώς είναι το σημείο αναφοράς του τόσο στον εκπαιδευτικό όσο και στον επαγγελματικό βίο. Μια άγνωστη σχολή και ένα άγνωστο μέχρι εκείνη τη στιγμή επάγγελμα, μέσα από ένα καθοριστικό για την ζωή του γεγονός, τον τοποθετεί σε σημείο να επαναπροσδιορίσει τις επιθυμίες του.
Καθοριστική, η μικρή χρονικά, αλλά μεγάλη ουσιαστικά επαφή του με τον φυσιοθεραπευτή που κατάφερε να τον απαλύνει από τον αυχενικό πόνο. Έτσι ο Στέλιος έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με γιατρούς που γνωρίζουν το αντικείμενό τους και προσπαθούν να του προσφέρουν τα μέγιστα. Το ίδιο συμβαίνει και με τους γιατρούς που ασχολούνται με την όραση όπου («…ένας απλός οπτικομέτρης κατάφερε να βρει τι έχω, ενώ στην Ελλάδα…»). Αναφέρει πως η ζωή στην Αμερική ήταν καταπληκτική, κάποιος τυφλός έχει πολλές ευκαιρίες για εργασία, η συμπεριφορά της κοινωνίας και η νοοτροπία των ανθρώπων είναι εντελώς φυσιολογική, τα πεζοδρόμια καθαρά από εμπόδια, υπάρχουν κανόνες και νόμοι που τηρούνται, στα φανάρια περιμένουν τον πεζό, στο πανεπιστήμιο με την αποστολή ενός φαξ λάμβανε τα βιβλία του και στο χώρο εργασίας σου παρέχουν όποιο βοηθητικό υλικό βρίσκεται στη διάθεσή τους προκειμένου να υπάρχει απόδοση. Ωστόσο ο Στέλιος αναφέρει ότι ήταν πολύ μοναχική η ζωή, («το να έρθεις σπίτι μου ή να έρθω στο δικό σου ή να βγούμε για καφέ δεν υπάρχει»). Η διαφορετικότητα αυτή στην κουλτούρα τον αναγκάζει να σκέφτεται κατά πόσο είναι ιδανική η ζωή στην Αμερική. Στο σημείο αυτό μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η ταυτότητα δεν προσδιορίζεται με όρους αναπηρίας, αλλά πολιτισμικής διαφοράς που μας οδηγεί να υποθέσουμε ότι η αναπηρία δεν είναι ο κεντρικός άξονας δόμησης της ταυτότητας.
Ωστόσο οι σπουδές στην Αμερική διακόπτονται λόγο οικονομικών προβλημάτων και ο Στέλιος επιστρέφει στην Ελλάδα προκειμένου ο αδελφός του να φοιτήσει στον στρατό και μετά το πέρας της θητείας, αν το επέτρεπαν οι συνθήκες θα επέστρεφε για την ολοκλήρωση, κάτι που δεν έγινε ποτέ. Και ο λόγος ήταν όχι τα οικονομικά προβλήματα αλλά ο τρόπος ζωής στην Ελλάδα («ήταν πολύ μοναχικά εκεί…»). Έτσι έχουμε την είσοδο του Στέλιου σε σχολή φυσιοθεραπείας στην Ελλάδα, αντιμετωπίζοντας πάρα πολλά προβλήματα, που δεν είχε συναντήσει στο κολέγιο στην Αμερική. Προβλήματα που εστιάζονται στην προκατάληψη του κόσμου, αποφυγή ευθύνης, αλλά και από («κακό προηγούμενο που δημιούργησε άλλος τυφλός»). Με την φράση αυτή ο Στέλιος δικαιολογεί και αιτιολογεί έναν φαύλο κύκλο αρνητικής προκατάληψης απέναντι στους τυφλούς που δημιουργείται από τους βλέποντες. Εκφράζει την άνιση και παροχή χαμηλής ποιοτικά εκπαίδευσης που προσφέρεται στους τυφλούς μαθητές στα σχολεία τυφλών από τους βλέποντες εκπαιδευτικούς, ιδίως στα μαθήματα θετικών επιστημών, όπου δε δίνεται καθόλου βαρύτητα στην επίλυση ασκήσεων. Έτσι δημιουργούνται τεράστια κενά στα μαθηματικά, χημεία, φυσική, βιολογία και γενικά στα μαθήματα που η κατανόηση του περιεχομένου τους απαιτεί επίλυση ασκήσεων. Οι Cioe και Pennington (1976) υποστηρίζουν την άποψη ότι η γνώση και κατανόηση της αναπηρίας από παιδιά αυξάνεται με την ηλικία αλλά και η προσωπική επαφή με το άτομο με αναπηρία που μπορεί περιστασιακά είτε να βελτιωθεί είτε να χειροτερέψει τις απόψεις, εξαρτάται από την ποιότητα των προηγούμενων αλληλεπιδράσεων μεταξύ ανάπηρων και μη (Cioe – Pennington, 1976).
Οι εκπαιδευτικοί σε αυτές τις δομές δεν έχουν την θέληση να βοηθήσουν τους τυφλούς αφού προκαταβάλλονται από την πεποίθηση πως αυτές οι γνώσεις δεν τους είναι απαραίτητες στις μελλοντικές θέσεις του τηλεφωνητή που θα κληθούν να καλύψουν. Έτσι αν κάποιος τυφλός, θελήσει να παρακολουθήσει πανεπιστημιακή εκπαίδευση που περιλαμβάνει τέτοια μαθήματα θα αντιμετωπίσει πρόβλημα. Καταθέτει πως («… έτσι υπάρχουν κενά που δε μπορείς να καλύψεις και έτσι πατώντας εκεί οι καθηγητές, οι μισοί θέλαν να με διώξουν, να μη με αφήσουν να συμμετέχω καν. Τέλος πάντων συμμετείχα, γιατί είχα κάποιους γνωστούς και τα λοιπά, αντιμετώπιζα κάποια ρατσιστική συμπεριφορά μέχρι τέλους, αλλά κάποιοι άλλοι καθηγητές μου εξομολογήθηκαν ότι ήμουν ΠΆΡΑ πολύ τυχερός, γιατί μέχρι τα έως τώρα χρόνια τους εκεί, έτυχε να πέσω στο πιο δεμένο τμήμα, είχα πολύ βοήθεια από τους συμφοιτητές μου, ήμασταν πολύ δεμένοι, ήμασταν σαν τάξη»).
Ο αφηγητής συνεχίζει να παραθέτει τις αρνητικά προκατειλημμένες θέσεις αρκετών εκπαιδευτικών απέναντί του που του στερούσαν ακόμη και το δικαίωμα συμμετοχής του ή εισόδου του στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η άποψή του είναι («…άστον να μπει και άμα δε κάνει τον κόβεις, όπως τον καθένα…»). Το εμπόδιο αυτό προσπελάθηκε αξιοποιώντας γνωριμίες από τον κοινωνικό του περίγυρο. Έτσι έπειτα από την είσοδό του στη σχολή, επικαλείται τον παράγοντα τύχη για την συνέχιση αυτής. Πείθεται από τους καθηγητές του, αλλά και ο ίδιος πιστεύει, πως η τύχη είναι για πολλοστή φορά με το μέρος του. Έτσι καταφέρνει άψογη συνεργασία με τους συμφοιτητές του καθώς και με αρκετούς ακαδημαϊκούς.
Ωστόσο κρίνεται απαραίτητο να αναφέρουμε πορίσματα ερευνών για την εμφάνιση ή παραγωγή τύχης. Προσπαθώντας να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή, oι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι είχαν αναγάγει την τύχη σε θεότητα, ενώ χρησιμοποιούμε στον καθημερινό μας λόγο εκφράσεις και ρήσεις που περιγράφουν την καλοτυχία ή την κακοτυχία. Οι Άγγλοι για την τύχη έχουν δύο λέξεις, luck (τύχη) και chance (ευκαιρία). Στην περίπτωση του Στέλιου, η αναφορά στον παράγοντα τύχη δεν είναι προϊόν της μοίρας, αλλά της τύχης με την έννοια της ευκαιρίας. Οι ειδικοί (Rescher, N.; Wiseman R.), ορίζουν την τύχη ως ένα σύνολο χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που δημιουργεί ευκαιρίες και δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να τις αδράξει. Με άλλα λόγια, αυτό που θεωρούμε τύχη δεν είναι τίποτα άλλο από το αποτέλεσμα των αντιλήψεων, των ικανοτήτων, των επιλογών και των πράξεών μας, από τη στάση μας απέναντι στη ζωή, την ενέργεια που βάζουμε στα πράγματα που μας ενδιαφέρουν, αλλά και τον τρόπο που αντιδρούμε (Wiseman, 2004) σε όσα μας συμβαίνουν, παράμετροι που είναι στο χέρι μας να ελέγξουμε και ισχύουν για όλους, τυφλούς και βλέποντες.
Ο ερευνητής πιστεύει πως η καλοτυχία στην περίπτωση του Στέλιου είναι θέμα αντίληψης και προσωπικής προσπάθειας. Το αν κάποια πράγματα είναι ευνοϊκά, εξαρτάται από το πόσο τυχερό θεωρούμε οι ίδιοι τον εαυτό μας. Αυτό που έχει σημασία στη ζωή δεν είναι τα «χαρτιά» που ίσως μας έχει μοιράσει μια «ανώτερη δύναμη», αλλά το πώς παίζουμε τα «χαρτιά» αυτά. Οι άνθρωποι που θεωρούν τον εαυτό τους τυχερό τείνουν να είναι και στην πράξη πιο τυχεροί. Η θετική εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, αλλά και η προβολή της εικόνας αυτής στους γύρω μας, μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα και να γυρίσει υπέρ μας τα «χαρτιά». Έτσι η θετική εικόνα ενός ισορροπημένου ανθρώπου που έχει ο Στέλιος για τον εαυτό του, επηρεάζει με θετικό τρόπο την συναναστροφή με τους συμφοιτητές, κάτι που επιβεβαιώνεται και από ορισμένους καθηγητές.
Όπως αναφέρει ο Richard Wiseman (2004), ψυχολόγος ερευνητής του Πανεπιστημίου Hertfordshire στο Ηνωμένο Βασίλειο, εκείνοι που θεωρούν τον εαυτό τους τυχερό είναι συνήθως άνθρωποι ανοιχτόμυαλοι, εξωστρεφείς, ανοιχτοί σε εμπειρίες, αισιόδοξοι και με αυτοπεποίθηση. Επίσης, βιώνουν λιγότερο αρνητικά συναισθήματα, όπως το άγχος που οδηγεί σε φόβο, η κατάθλιψη που οδηγεί σε απραγία, ο θυμός, οι ενοχές, παράγοντες ανασταλτικοί για την εξερεύνηση του περιβάλλοντος. Επιπλέον, οι άνθρωποι που θεωρούν τον εαυτό τους τυχερό συνηθίζουν να δημιουργούν ευκαιρίες μέσα από νέες κοινωνικές επαφές, να διατηρούν ένα ευρύ δίκτυο γνωριμιών και να ανακαλούν στη μνήμη τους θετικά γεγονότα του παρελθόντος. Επιπλέον, οι ψυχολογικές διαφορές των ατόμων που θεωρούν το εαυτό τους τυχερό ή όχι, στατιστικά πάντα, είναι ότι βλέπουν από πιο θετική γωνία συγκεκριμένα γεγονότα. Έτσι στην περίπτωση ενός ατυχήματος, οι πρώτοι θεωρούν ότι ήταν τυχεροί που δεν τραυματίστηκαν σοβαρότερα, ενώ οι δεύτεροι θεωρούν ότι ήταν άτυχοι μόνο και μόνο απ’ το γεγονός ότι τους συνέβη το ατύχημα. Εξαρτάται δηλ. απ’ το αν έχει κάποιος εντάξει, μέσα στα πλαίσια της ζωής, το «αναμενόμενο» και τις δύσκολες στιγμές ή τις αποτυχίες. Αυτοί που έχουν κάνει αυτή την ένταξη, τείνουν να βλέπουν τα πράγματα πιο θετικά, ενώ οι άλλοι πιο αρνητικά και πεσιμιστικά.
Επίσης παρατηρείται πως σε καμία στιγμή της αφήγησης ο Στέλιος δεν θεωρεί τον εαυτό του άτυχο, ακόμη και σε περιπτώσεις που για πολλούς θα μπορούσε να θεωρηθεί έτσι. Όπως κατά την φοίτησή του στην Αμερική όπου έμεινε τρεισήμισι έτη, εγκαταλείποντας στο τελευταίο εξάμηνο και αφήνοντας ανολοκλήρωτες σπουδές λόγω οικονομικών προβλημάτων. Ούτε επίσης στη στιγμή της διαπίστωσης από τους γονείς του ότι έχει πρόβλημα όρασης καθότι και ο μοναδικός στην ευρύτερη οικογένεια με αναπηρία. Ούτε επίσης και στο είδος της αναπηρίας καθότι η συγγενής αμαύρωση Leber είναι μια σπανιότατη νόσος. Χαρακτηριστική επίσης είναι η (άτυχη) στιγμή όπου ένα σοβαρό αυχενικό πρόβλημα έστειλε τον Στέλιο σε κάποιον ειδικό, όπου μπορούμε να πούμε πως εκμεταλλεύτηκε αυτή τη συνάντηση ως ευκαιρία για αλλαγή επαγγελματικού βίου.
Ο φορέας της βιογραφίας, κατά την διαδικασία της εκπαιδευτικής του πορείας, συνάντησε αρκετές φορές εμπόδια από τους ίδιους τους δασκάλους ή καθηγητές του αργότερα. («…στο ΚΕΑΤ λέγανε, εντάξει μωρέ, τυφλός είναι, τηλεφωνητής θα γίνει, τι χρειάζεται τα μαθηματικά και τη φυσική…»), («…κάποιοι καθηγητές δε το κάνανε ((να αξιοποιούν τον τυφλό μαθητή ως μοντέλο για ασκήσεις φυσικοθεραπείας, ώστε να γίνεται σε όλους αντιληπτή η παράδοση του μαθήματος)) και συνειδητά και προκλητικά… ήταν αυτοί που έφερναν αντίρρηση στην εισαγωγή μου στη σχολή»), («…μια καθηγήτρια για παράδειγμα μας είχε πει επί λέξη, όποιος φέρει εργασία θα πάρει από έξι έως δέκα και όλοι άλλοι θα περάσετε με πέντε… εγώ πήγα εργασία και ‘πήρα πέντε, σαν να μην παρέδωσα (3), χμ… ναι…»), («παρότι μίλησα με τον πρόεδρο του ΤΕΙ και την διευθύντρια της σχολής, αλλά όπως ξέρεις, στο δημόσιο, πολλές φορές οι διευθυντές δεν ακούγονται καθόλου, κάποιοι από τους καθηγητές κάνουν ότι γουστάρουν… το lobby που δεν ήθελε να είμαι εκεί, έκανε ότι μπορούσε να μην είμαι…»).
Μπορεί να υποστηρίξει κανείς με βεβαιότητα, ότι οι αρνητικές απόψεις απέναντι στους ανθρώπους με αναπηρία αντιπροσωπεύουν έναν πραγματικό φραγμό στο να εκπληρώσουν τους κοινωνικούς ρόλους που τους ταιριάζουν (Siller, 1976). Επιπλέον, όπως αναφέρει και ο Melton R. (1949), «Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι, στην αρχή, ένας φαύλος ορισμός της κατάστασης που προκαλεί μια νέα συμπεριφορά η οποία κάνει την αρχική ψευδή αντίληψη να βγαίνει αληθινή. Αυτή η προσχηματική ισχύς της αυτοεκπληρούμενης προφητείας διαιωνίζει τη λανθασμένη αντίληψη, επειδή ο προφήτης θα αναφέρει την πραγματική πορεία των γεγονότων ως απόδειξη ότι είχε δίκιο από την αρχή». Κατά τον W.I.Thomas (1966): «Όταν οι άνθρωποι θεωρούν ορισμένες καταστάσεις πραγματικές, αυτές γίνονται πραγματικές στις επιπτώσεις τους». Δηλαδή, η αρνητική ερμηνεία ή η προσδοκία που έχουμε για κάποιον ή κάτι, αντιδρώντας ανάλογα, προκαλεί την επιβεβαίωσή της.
Θέλοντας να προλάβει ίσως κάποιο προκατειλημμένο σχηματισμό εντύπωσης, στο σημείο αυτό ο Στέλιος αναφέρει πως η προφορική εξέτασή του είναι μειονέκτημα της εκπαιδευτικής του διαδικασίας και όχι πλεονέκτημα που λανθασμένα πιστεύουν οι περισσότεροι. Η διαφοροποίηση πολλές φορές δρούσε αρνητικά «…για τις δέκα ερωτήσεις οι άλλοι είχαν δύο ώρες να απαντήσουν γραπτά, εγώ δέκα λεπτά προφορικά και έχεις και τον ψυχολογικό παράγοντα, θέλω να πω… είναι ο άλλος απέναντί σου και σε κοιτάζει και δε κρίνει μόνο αυτό που λες αλλά και την εικόνα σου… ο άλλος μετράει την κάθε σου κίνηση και σε αγχώνει, θέλει απαντήσεις σε δέκα λεπτά». Στο σημείο αυτό ο Στέλιος επιθυμεί να αναφέρει το κατά πόσο οι εναλλακτικές εκπαιδευτικές διαδικασίες είναι πράγματι ενταξιακές ή εμπεριέχουν κι αυτές προβλήματα.
Σε αντίθεση με τους κοινωνικοπολιτιστικούς παράγοντες, οι ψυχο-δυναμικές αιτιάσεις αναφέρονται σε βαθύτερους φόβους και ενοχές των «φυσιολογικών» ατόμων (Wolfensberger, 1972). Αιτιολογεί κάποιες στάσεις των καθηγητών («… εν μέρει άδικα, γιατί δε μπορώ να παραβλέψω πως πήγε κάποιος άλλος τυφλός βλάκας, ανώριμος και έκανε αυτά που έκανε…») αλλά δεν τις δικαιολογεί («…αλλά από την άλλη μεριά όμως δεν δικαιολογούνται αυτοί οι καθηγητές γιατί από τους ογδόντα βλέποντες που μπήκαν μέσα ((εισακτέοι στη σχολή)) υπάρχουν και κάποιοι που δε διαβάζουν, αυτό δε σημαίνει ότι εξαιτίας τους θα αποκλείσεις όλους τους άλλους βλέποντες, ενώ στον τυφλό το κάνανε…»). Με την πρόταση αυτή παρατίθεται μια κοινωνική πραγματικότητα, αυτή της προκατάληψης απέναντι στις ικανότητες των ατόμων με αναπηρία γενικά, αλλά και στην εκπαιδευτική διαδικασία των τυφλών ειδικά. Στο επίπεδο των προκαταλήψεων, οι κοινωνικές αναπαραστάσεις αιτιολογούν την ενεργοποίηση των κοινωνικών στερεοτύπων, που με τη σειρά τους εκφράζονται στο επίπεδο της συμπεριφοράς, η οποία αναπαράγει και αυτή τις αντίστοιχες κοινωνικές αναπαραστάσεις (Φραγκουδάκη & Δραγώνα, 1997).
Ο Στέλιος συνεχίζει την αφήγησή του και προβάλει τον εαυτό του ως ένα άτομο που προτείνει λύσεις εφικτές για υπερπήδηση των εμποδίων που παρουσιάζονται στην πορεία ζωής των ατόμων με αναπηρία. Για παράδειγμα, («…στα εργαστήρια πολλές φορές χρειαζόταν ένα μοντέλο… εγώ είχα ζητήσει το μοντέλο να είμαι εγώ, ώστε και οι άλλοι να καταλαβαίνουν και εγώ να βλέπω, για τους άλλους δεν άλλαζε τίποτα απολύτως…)», «(ενώ είμαστε στην εποχή των υπολογιστών θα μπορούσαν τα βιβλία να είναι σε υπολογιστές ώστε να διαβάσεις ή σε περιόδους εξετάσεων να μπορείς να κόψεις και να ράψεις την ύλη)», («…εγώ αυτό που θα έκανα τώρα, αυτό που θα ζητούσα, να έχω τα βιβλία μου σε word, να γράφω τα τεστ μου κανονικά με λάπτοπ και ακουστικά μαζί με τους άλλους, να δίνω το φλασάκι μου στο τέλος και να ξεμπερδεύω»). Σε αυτή την αφηγηματική αναφορά ο Στέλιος αμφισβητεί καθαρά τις παρούσες εναλλακτικές εκπαιδευτικές διαδικασίες προτείνοντας σύγχρονες μεθόδους που ικανοποιούν όλες τις πλευρές. Ζει το παρελθόν του σε παροντικό χρόνο και αναφέρει πως τώρα, με τις ακόμη μεγαλύτερες λύσεις που προσφέρει η τεχνολογία, αυτό θα έκανε.
Ο Στέλιος αναφέρει σε συζητήσεις του με άλλους τυφλούς φοιτητές τις λύσεις που σκέφτεται αλλά για ακόμη μια φορά αντιλαμβάνεται πως οι περισσότεροι τυφλοί δεν έχουν την διάθεση να κοπιάσουν ή να βρεθούν αντιμέτωποι με τις δυσκολίες. Αναφέρει πως κανένας τους δεν θέλει ίση μεταχείριση, («… είναι παραμύθι αυτό»), προτιμώνται οι εύκολες και έτοιμες λύσεις από τους τυφλούς και τους συνδικαλιστές, παρότι οι ίδιοι πολλές φορές διατυμπανίζουν τα αντίθετα σε δημόσιες εκδηλώσεις. Ο Στέλιος παρουσιάζει την άποψη πως η ελληνική κοινωνία και οικογένεια ωθεί τον ανάπηρο στην ανάπαυση («έχεις άλλους να τρέχουν για σένα και να φροντίζουν για σένα συνεχώς¸ μαθαίνεις σε αυτή τη συμπεριφορά και δε μπορείς να την αλλάξεις, …ξεχνιούνται οι δεξιότητες. Πολλοί λένε ότι μπορούν να το κάνουν αλλά τελικά δε μπορούν, λένε, εντάξει μωρέ, τυφλός είμαι, δε θα με κατηγορήσουν»). Ο αφηγητής αναφέρει πως η παραίτηση και η αποστασιοποίηση του ανάπηρου δεν προκύπτουν από μια προσωπική μειονεξία, αλλά παράγονται κοινωνικά, καθώς αυτοί υποβιβάζονται σε απλοί αποδέκτες φιλανθρωπίας. Επιπλέον παρατηρούμε την απόσταση του Στέλιου από αυτή την κατάσταση όπου με την αξιοποίηση του β’ ενικού δηλώνεται η διαφοροποίηση και εναντίωση σε αυτή τη συμπεριφορά και κατάσταση.
3.5 Σύνοψη δεύτερου μέρους
Ο αφηγητής ξεκινά την εξιστόρησή του αναφέροντας την σημαντική αρωγή της οικογένειάς του στη διαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού κατά την έναρξη του σχολικού του βίου. Η συμβολή του δασκάλου του ήταν σημαντική και καθοριστική ενώ ο αφηγητής ενθυμείται τα πρώτα του σχολικά χρόνια. Συνεχίζει με την μετάβασή του στο σχολείο τυφλών όπου εξοικειώνεται με μια νέα, διαφορετική κουλτούρα, βιώνοντας παράλληλα την σταδιακή μείωση της όρασής του. Το εργαλείο του υπολογιστή έχει εισβάλει πλέον στη ζωή του, τονίζοντας το γεγονός ότι έχει επιπλέον εργαλεία στη διάθεσή του για να εκπαιδευτεί και να μειώσει το κοινωνικό χάσμα μεταξύ βλεπόντων και μη.
Συνεχίζει με αναφορά της ζωής των ατόμων με προβλήματα όρασης και μη στην Αμερική καθώς και παρουσίαση του γεγονότος που τον επαναπροσδιορίζει και του αλλάζει την εκπαιδευτική και την επαγγελματική του πορεία. Επιστρέφει στην Ελλάδα όπου φοιτά στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Καταθέτει με βιωματικά παραδείγματα ότι η αναπηρία προκύπτει μέσα από τις κοινωνικές της εκδηλώσεις και όχι από την ατομική μειονεξία του αναπήρου. Δηλώνει τυχερός για την πορεία της ζωής του ως τώρα και παρουσιάζει τα εμπόδια που έχει συναντήσει καθώς και τους τρόπους που τα έχει υπερπηδήσει. Προτείνει λύσεις για αυτά, γεγονός που χαρακτηρίζει την προσωπική του ταυτότητα.
Όπως αναφέρει ο Κουρουμπλής, (2000, σελ. 119-120), «τα πρόσωπα με αναπηρίες καταβάλλουν προσπάθειες να αναιρέσουν τους κοινωνικούς φραγμούς που αποτελούν εμπόδιο στο δρόμο της συμμετοχής τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι, μετέχοντας όσο μπορούν ενεργητικά και δραστήρια σε όλους τους τομείς της ζωής, κατορθώνοντας με αγώνες να διεκδικήσουν αναφαίρετα δικαιώματα όπως στη μόρφωση, στη ζωή, στην εργασία. Έτσι παίρνουν στα χέρια τους τις τύχες τους και έχοντας σαν στόχο την διεκδίκηση της αξιοπρέπειας τους, συμβάλλουν καθοριστικά στη συγκρότηση μιας ορθής υποδομής του καθένα από αυτούς, που τους οδηγεί σε επίπεδα τέτοια ώστε να μην αφήνουν σε κανέναν περιθώριο να τους αποκλείει, όρος απαραίτητος για την πορεία τους στη ζωή και την κοινωνία». Ο Στέλιος φαίνεται να είναι ένα από αυτά τα άτομα, αλλά όπως ο ίδιος δηλώνει, η διεκδίκηση της αυτονόμησης δεν αποτελεί πρωταρχική ανάγκη για όλους τους αναπήρους.
3.6 Γ. Τρίτη αφηγηματική ενότητα: Επαγγελματική αποκατάσταση
Έπειτα από τη λήψη του πτυχίου ο Στέλιος μεταβαίνει στην Αθήνα, γνωρίζει την γυναίκα του, αρχίζει να επιδιώκει συναναστροφές και προσπαθεί να αξιοποιήσει επαγγελματικά το πτυχίο του ως φυσικοθεραπευτής, («…άρχισα συναναστροφές, πήγα στον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Τυφλών…»). Εκεί βίωσε για πρώτη φορά τον εμπαιγμό και την εκμετάλλευση των συνδικαλιστικών οργάνων, («…εκεί τυφλοί συνδικαλιστές του κερατά μου είπαν μπράβο και … διεύρυνση επαγγελμάτων… και και και. Αυτοί, που δεν έχουν άλλη καμία μα καμία έγνοια από το να φάνε χρήματα και να καταλαμβάνουν θέσεις»). Ο Στέλιος αναφέρει την κατάσταση του συνδικαλιστικού κινήματος και εκφράζει τον θυμό του απέναντι σε αυτούς. Το μόνο που του προσφέρονταν ήταν ό,τι και σε όλους τους τυφλούς, («…αυτό είναι το σύστημα, σε κάνει τηλεφωνητή»).
Οπότε ο Στέλιος, το 2005, συμπληρώνει την αίτησή του για τη θέση του τηλεφωνητή. Το ίδιο διάστημα, εκδίδεται γενική προκήρυξη (Ν.2643/98) για άτομα με γενικές αναπηρίες, πολύτεκνους, άτομα με μεσογειακή αναιμία και συγγενείς αναπήρων. Την πληροφόρηση την έλαβε από φιλικό πρόσωπο. Συμπληρώνει και καταθέτει την αίτησή του γι αυτή τη προκήρυξη. Το 2007 διορίζονται οι πρώτοι επιτυχόντες της γενικής προκήρυξης και αφού ο Στέλιος μένει εκτός, την ξεχνά και προσλαμβάνεται ως τηλεφωνητής στη ΔΕΗ. Έπειτα από δύο χρόνια, προσλαμβάνονται οι επιλαχόντες της γενικής προκήρυξης όπου ο Στέλιος τυγχάνει να είναι ένας από αυτούς. Έτσι παραιτείται από τη θέση του τηλεφωνητή στη ΔΕΗ («και ήμουν μέσα σε μια νύχτα εκεί, αλλά όλα μόνος μου και τυχαία»). Ο αφηγητής μας δίνει την αναφορά του για την κεντρική κρατική πολιτική ως προς τον σχεδιασμό της επαγγελματικής αποκατάστασης των αναπήρων. Στο σημείο αυτό η ορθή ενημέρωση που δέχεται από τους ανθρώπους που έχει επιλέξει να υπάρχουν στον κοινωνικό του χώρο, εκλαμβάνεται ως τύχη – και ως τέτοια – μπορεί να αλλάξει από την μια στιγμή στην άλλη. Και μάλιστα η όλη διαδικασία γίνεται από τον ίδιο («όλα μόνος μου») χωρίς την βοήθεια των συνδικαλιστικών οργάνων ή την ίσως φιλανθρωπική διάθεση κάποιων.
Ακολουθεί μια δεκάλεπτη ανάλυση του νόμου και παροχή πλείστων πληροφοριών (τι περιλαμβάνει, ποιους αφορά, ποιες οι θέσεις, ποιες αναπηρίες εντάσσονται) για την γενική προκήρυξη όπου συγγενείς αναπήρων μπορούν επίσης να εκμεταλλευτούν αυτές τις διατάξεις και να διεκδικήσουν θέση εργασίας ως συγγενείς αναπήρων. Έτσι μπορούμε να εικάσουμε πως οι κινήσεις αυτές ίσως έχουν γίνει από την πλευρά της οικογένειας, γεγονός που το ενισχύει η εποχιακή εργασία της μητέρας και έλλειψη γνώσης για την εργασία του πατέρα. Αλλά παρουσιάζεται και η στάση του αφηγητή ως άτομο που γνωρίζει και θέλει να γνωρίζει τα πάντα για τα δικαιώματα και τις δυνατότητές του στην αναζήτηση εργασίας.
Η αφήγηση συνεχίζεται με την θυμική κατάθεση του Στέλιου όπου ζήτησε από την Επιτροπή του Ν.2643, μέσω των εκπροσώπων του Πανελληνίου Συλλόγου Τυφλών, να προκηρυχθεί θέση φυσικοθεραπευτή αλλά («…δεν κάναν απολύτως τίποτα, ‘απολύτως τίποτα’…»). Η αφήγηση καταλήγει με την πτωτική ένταση της φωνής δηλώνοντας κάποια απογοήτευση απέναντι στον Πανελλήνιο Σύλλογο Τυφλών. Ο αφηγητής αναφέρει άλλη μια φορά γεγονός όπου χρειάστηκε ουσιαστική αρωγή για την επαγγελματική του εξέλιξη, όπου σύλλογοι δεν στάθηκαν ικανοί να τον εισακούσουν.
Στη συνέχεια ο Στέλιος παραθέτει μια υπόθεση εκμετάλλευσης τυφλών μαθητών από τους ίδιους τους τυφλούς συνδικαλιστές όπου σε συνεργασία με γνωστό Ιδιωτικό ΙΕΚ δημιουργήθηκε τμήμα φυσικοθεραπείας τυφλών. Παραθέτει, («…τα παιδάκια υπέθεσαν ότι θα γίνουν φυσικοθεραπευτές, δεν τους είπε όμως κανείς ότι θα βγαίνουν βοηθοί φυσικοθεραπευτών και το δημόσιο δεν παίρνει βοηθούς […] το ξέραν και το κρύψαν. Αυτοί μόνο λεφτά τρώνε, ΕΣΠΑ, μέσπα, αυτό κάνουν»). Στο σημείο αυτό διαπιστώνουμε ότι η απουσία μιας οργανωμένης και κεντρικής κρατικής πολιτικής οδηγεί σε άτυπες διαδικασίες εκμετάλλευσης. Αξιοσημείωτη επίσης είναι η παράθεση των κοινωνικών δυσκολιών για την εκπαίδευση των τυφλών όπου στο προαναφερθέν ΙΙΕΚ («πήγαν στην αρχή έξι άτομα, μετά τρία, μετά ένα, τώρα το τμήμα δεν υπάρχει. Τα πανεπιστήμια κλείνουν τις πόρτες για τους τυφλούς. Ένας ήθελε να πάει στο φυσικό και τον κόψανε, σου λέει κάνουν πειράματα εκεί. Και;»). Έτσι δημιουργείται το ερώτημα τι γίνεται με τη συνέχιση του βίου των τυφλών σπουδαστών. Αλλά η απάντηση έχει ήδη δοθεί από τον αφηγητή σε προηγούμενο σημείο όπου το σύστημα είναι αυτό που οδηγεί κάποιον τυφλό να γίνει τηλεφωνητής. Ο αφηγητής συνεχίζει παρέχοντας για άλλη μια φορά λύσεις («πως βάζεις παράλληλη στήριξη στα σχολεία, έτσι κι εκεί») και δίκαιες προτάσεις («να εξετάζεται κανονικά, αν δε τα καταφέρει κόψτον, αν τα καταφέρει όμως γιατί να του στερήσεις;»).
Η διεκδίκηση των επαγγελματικών του δικαιωμάτων και ευκαιριών του Στέλιου είναι έκδηλη («τηλεφωνητής δεν ήθελα να γίνω»), όπως και η ανάγκη για οικονομική ανεξαρτησία. Δηλώνει πως, («…αυτό με τράβηξε και στη γυναίκα μου, είναι ανεξάρτητος άνθρωπος. Είχα σχέσεις και με βλέπουσες και μη, αλλά δε τράβηξε λόγω του χαρακτήρα βολέματος που διαμόρφωναν και υποτονικότητα…»). Έτσι ο αφηγητής παραιτείται από τη ΔΕΗ και παρουσιάζεται στο σχολείο του το 2010 όπου («από την αρχή έδειξα ότι δεν ήθελα να μου συμπεριφέρονται σαν να είμαι τυφλός»). Μια στάση που αποτελεί πορεία ζωής. Ωστόσο η υλικοτεχνική υποδομή απουσιάζει από το σχολείο του οπότε δε μπορούσε να προσφέρει τις υπηρεσίες του ως φυσικοθεραπευτής στους μαθητές. Έτσι προσπαθούσε να προσφέρει υποστηρικτική βοήθεια στους δασκάλους κάτι όμως το οποίο μεταφράζονταν διαφορετικά από τους συναδέλφους του, («έβλεπαν ότι γυρνάω από δω και από κει»). Έτσι η απουσία πρόβλεψης για τον τυφλό φυσικοθεραπευτή, ώστε να ασκήσει ορθά το επάγγελμά του, εκδηλώνεται αρνητικά από τους λοιπούς συναδέλφους. Δεν δίνονται στοιχεία για το πώς ακριβώς εκλήφθηκε αυτό από τον αφηγητή, ωστόσο αναφορικά με την συναδελφικότητα δείχνει να έχει παράπονο και λυπάται για την έλλειψή της.
Όπως και σε κάθε επάγγελμα, έτσι και τώρα ως εκπαιδευτικός, το περιβάλλον εργασίας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τον αφηγητή. Νιώθει ότι δεν έχει τα υλικοτεχνικά μέσα, όμως δεν εγκαταλείπει ή δεν βολεύεται, σε αντίθεση με άλλους όπως αναφέρει, αλλά προσπαθεί με τα μέσα που διαθέτει να αξιοποιηθεί ως ανθρώπινος πόρος του σχολείου. Ωστόσο οι προσπάθειες αυτές δεν λαμβάνονται ως θετικές. Το περιβάλλον βάρυνε υπέρ του περισσότερο όταν η παλιά διευθύντρια του σχολείου τον κατέκρινε αρνητικά μπροστά σε συναδέλφους («… και έχουμε και τον (πραγματικό όνομα αφηγητή) να τριγυρνάει όλη μέρα από τάξη σε τάξη…), ενώ η ίδια δεν του παρείχε τα εργαλεία για άσκηση των καθηκόντων του.
Επιπλέον άγχος έρχεται να του προσθέσουν οι ποικίλες αναπηρίες των μαθητών, («άντε μια νοητική καθυστέρηση είναι οκέι αλλά αν το παιδί δεν ακούει, εγώ δε βλέπω, τι γίνεται; Αλλά όσο ασχολείσαι, οι δεξιότητές σου οξύνονται, βρήκα τρόπους με την αφή»), ωστόσο παρατηρούμε ότι ο αφηγητής αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως έναν ικανό και επιδέξιο άνθρωπο, όπου η αναπηρία δεν είναι εμπόδιο, αλλά εφαλτήριο υπέρβασης. Ο Στέλιος δεν εγκαταλείπει ούτε επαναπαύεται, κάτι που έχει δηλώσει ότι δεν είναι του χαρακτήρα του, αλλά ψάχνει να βρει λύσεις, όπως πάντα, ώστε να κάνει την εργασία του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Δεν θέλει να είναι στιγματισμένος στο χώρο της εργασίας του ως ο «αναγκαστικά τεμπέλης ή φυγόπονος» λόγω της αναπηρίας του. («…δεν είμαι δάσκαλος τυφλός σε σχολείο βλεπόντων που θα έπρεπε να ζωγραφίζουν αλλά εγώ δεν θα είχα ιδέα τι κάνουν. Θεωρώ ότι ένας τυφλός δάσκαλος θα μπορούσε μόνο σε τυφλά παιδάκια, οπουδήποτε αλλού απλά κάθεται, έχω τέτοιους γνωστούς και μου λένε, να μη πω τι, “ότι κάνουν δουλειά”. Εδώ υπάρχουν τυφλοί που δε ξέρουν τη γραφή των βλεπόντων. Όπως κι ένας ψυχολόγος δε θα μπορούσε να κάνει ψυχανάλυση, δε γίνεται, αφού πρέπει να παρατηρείς και την εικόνα του άλλου, έτσι βγάζεις συμπέρασμα, ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ, ΔΕ ΠΑΙΖΕΙ»). Ο αφηγητής παρουσιάζει για άλλη μια φορά την έλλειψη οργάνωσης και πρόβλεψης της πολιτικής ηγεσίας για την πρόσληψη των τυφλών δασκάλων. Ασκεί το κομμάτι των διορισμών, χωρίς όμως να προβλέπει την ουσιαστική αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού της με αποτέλεσμα οι ανάπηροι «απλά να κάθονται» στο χώρο της εργασίας τους και να μη νιώθουν ότι προσφέρουν. Ο Στέλιος αυτοπαρουσιάζεται ως εργαζόμενος που έχει επίγνωση των δυνατοτήτων του αλλά και των ικανοτήτων του. Αν κάτι μπορεί να το κάνει αλλά δεν έχει τα εργαλεία, θα βρει τον τρόπο, θα αναζητήσει την λύση. Αν δεν υπάρχει δυνατότητα να γίνει εξαιτίας κάποιας φυσικής ανάγκης, θα το δηλώσει. Έτσι δηλώνεται και ο σχηματισμός της προσωπικότητάς του από μικρή ηλικία κάτι που το ενισχύει η εμβόλιμη κατάθεση ότι («στους γονείς μου αρέσει που δε κάνω ότι κάνουν οι άλλοι τυφλοί και το περίμεναν από μένα, γιατί ξέραν τι δυνατότητες είχα, τους στεναχωρεί που είμαι μακριά τους αλλά δεν νιώθουν ανασφάλεια, δεν είναι θέμα τυφλότητας, ξέρουν ότι μπορώ να τα καταφέρω»).
Πλέον ο Στέλιος νιώθει ότι εργασιακά έχει καταφέρει να χτίσει μια καριέρα ως φυσικοθεραπευτής σε ειδικό σχολείο, έχει το πρόγραμμά του και βιώνει την αίσθηση της παραγωγικότητας, («τώρα όμως έχω αίθουσα στο γυμναστήριο, έχω εργαλεία, παίρνω τα παιδιά μου, κάνω τη δουλειά μου»). Ωστόσο αισθάνεται το μέλλον ως αβέβαιο, με ανασφάλεια καθώς η αποδυνάμωση των ειδικών σχολείων στο πλαίσιο της ένταξης, μπορεί να στερήσει θέσεις εργασίας και να συγχωνεύσει ειδικά σχολεία. Καταθέτει ότι αρκετοί μαθητές δεν μπορούν να ενταχθούν και κατηγορεί κάποιους συνδικαλιστές που θέλουν να φέρουν την αλλαγή χωρίς να καταλαβαίνουν τι κάνουν.
3.7 Σύνοψη Τρίτου μέρους
Ο αφηγητής μεταβαίνει στην πρωτεύουσα προκειμένου να αναζητήσει εργασία ως πτυχιούχος πλέον. Εκεί έρχεται σε επαφή με το εκμεταλλευτικό στοιχείο του συνδικαλισμού καθώς και με λοιπά εμπόδια επαγγελματικής αναγνώρισης και καταξίωσης. Νιώθει να βαλτώνει ο δρόμος προς την αυτοπραγμάτωση καθότι η έλλειψη ενός οργανωμένου πλαισίου τον οδηγούν να γίνει τηλεφωνητής.
Ωστόσο έπειτα από κατάλληλες κινήσεις διορίζεται σε σχολείο. Τα εμπόδια εξακολουθούν να υπάρχουν, η έλλειψη πλαισίου αλλά και εργαλείων για την άσκηση των επαγγελματικών του καθηκόντων είναι υπαρκτή. Κάθε προσπάθεια να προσφέρει στην εκπαιδευτική κοινότητα με τα ελάχιστα μέσα που διαθέτει μεταφράζεται λανθασμένα. Πλέον έχει τοποθετηθεί επαγγελματικά και έχει δομήσει την εαυτική του ταυτότητα γύρω από το επάγγελμά του, παρότι η καριέρα του γεύεται την επαγγελματική ανασφάλεια της εποχής, όπως ισχύει για πολλούς εργαζόμενους σε αρκετούς τύπους εργασίας.
3.8 Δ. Τέταρτη ενότητα: Εμβόλιμες ερωτήσεις – Κλείσιμο συνέντευξης
Στο σημείο αυτό η συνέντευξη προχωρά με συχνότερες παρεμβάσεις και ερωτήσεις του ερευνητή που σκοπό έχουν να οδηγήσουν σε εκτενέστερες αφηγήσεις του φορέα της βιογραφίας.

Συναισθηματικά πως εξέλαβες όλη την συμπεριφορά των καθηγητών σου στα μαθησιακά σου χρόνια;
(«Κοίταξε, εγώ μετά τα δεκατέσσερά μου, άρχισα να απομυθοποιώ πρόσωπα και συμπεριφορά των ανθρώπων γύρω μου, να αποδέχομαι το πρόβλημά μου και έπαψε πια να με νοιάζει– και τα λεκτικά– και οι χειρονομίες– και οι συμπεριφορές, δεν με ενδιέφεραν. Άνθρωποι που με αντιμετωπίζουν κάπως ξεχωριστά (3) τους κάνω πέρα, τους διαγράφω από τη ζωή μου. Τους καταλαβαίνω ακόμη κι όταν προσπαθούν να μη δείξουν ότι με αντιμετωπίζουν χωριστά, η προσπάθεια αυτή φαίνεται»). Η ανάγκη για ίση μεταχείριση είναι έκδηλη. Όταν δεν υπάρχει αυτή, ο αφηγητής επιλέγει να απομακρύνει τα άτομα αυτά. Ωστόσο, ενώ η ερώτηση αφορά συγκεκριμένα το συναισθηματικό αντίκτυπο της συμπεριφοράς των καθηγητών του τα μαθησιακά του χρόνια, ο αφηγητής δείχνει την στάση που τηρεί απέναντι σε όλους. Φαίνεται λοιπόν να μη ξεχωρίζει μια λαμβάνουσα συμπεριφορά με βάση την ιδιότητα του υποκειμένου ή την σχέση εξουσίας που ενδεχομένως μπορεί να υπάρχει.

Πως είναι η σχέση σου απέναντι στους άλλους;
(«…ήθελα να με γουστάρουν γι αυτά επειδή είμαι ο (πραγματικό όνομα αφηγητή) και να μου πουν είσαι μαλάκας γι αυτά. Με τους περίεργους δεν ήθελα σχέση και τους έκανα πέρα γιατί αυτό δεν φτιάχνει, δεν αλλάζει. Τους καταλαβαίνω από εμπειρία. Δε μπορώ να σου πω κάτι συγκεκριμένο. Το καταλαβαίνεις αν έχεις εμπειρία. Από τον τρόπο που θα σου απευθύνει το λόγο, από τον τρόπο που θα σε κοιτάξει, όσο οξύμωρο κι αν σου φαίνεται αυτό, από τις χειρονομίες που θα κάνει. Παρατηρώ όμως, γιατί μπορεί να κάνω και λάθος, αν είναι με όλους μαλάκας, τότε οκέι, αλλά αν είναι μόνο σε μένα διαφορετικός (3) πχ συγκρίνω την συμπεριφορά των αναπληρωτών συναδέλφων μου στο σχολείο με εμένα και με τους άλλους»). Ο αφηγητής δείχνει να δέχεται την κριτική και κρίνει τους άλλους με τις δικές του αποκτημένες εμπειρικά αξίες. Η συνοχή της διαμορφούμενης προσωπικότητάς του, τον ωθεί να αντιδρά με ίδιο ή παρόμοιο τρόπο σε καταστάσεις που αφορούν την αποδοχή ή την ίση μεταχείριση. Με τον ίδιο τρόπο αντιλαμβάνεται πως λειτουργεί η προσωπικότητα και των άλλων ανθρώπων.

Γεννήθηκες τυφλός ή έγινε κάτι στην πορεία;
(«Γεννήθηκα ημιβλέπων, Έλληνες γιατροί δεν ήξεραν τι έχω, ούτε τώρα το ξέρουν, ξέρουν την ονομασία, συγγενής αμαύρωση Leber, αλλά δε ξέρουν τι είναι, η γιατρός μου λέει εστίασε και της λέω δε μπορώ, δε το ελέγχω, έχω και νυσταγμό που κουνιούνται τα μάτια και θα έπρεπε να ξέρει ότι δεν ελέγχεται. Της λέω έχω Leber και φεύγουν τέσσερις ειδικευόμενοι και τρεις καθηγητές πανεπιστημίου και κατεβάζουν βιβλία… και φωνάζει ένας ειδικευόμενος το βρήκα, το βρήκα! Περιττό να σου πω ότι εδώ στην Ελλάδα πήγα σε καθηγητές και καθηγητάδες και δε ξέραν τι έχω και στην Αμερική μου το βρήκε ένας απλός οπτομέτρης»). Η έλλειψη επαρκώς καταρτισμένου ιατρικού προσωπικού στην Ελλάδα, οδηγεί τα άτομα με αναπηρία να στρέφονται στο εξωτερικό για παροχή ιατρικής γνωμάτευσης. Ακόμη και το ιατρικό προσωπικό που βρίσκεται σε υψηλές ιεραρχικές θέσεις και είναι αυτό που παρέχει την γνώση, πολλές φορές αδυνατεί να εντοπίσει την ακριβή αναπηρία κάποιων ατόμων.
Σε συνέχεια της απάντησής του ο αφηγητής αναφέρει πως υπάρχουν τυφλοί, όπως η γυναίκα του, που δε θέλουν να βρουν το φως τους, («… το σοκ είναι μεγάλο, δε ξέρει αν θα το αντέξει. Εμένα δε θα με πείραζε να βρω το φως μου»). Η έκφραση αυτή επιβεβαιώνει την στάση του Στέλιου ότι δεν πορεύεται στη ζωή του προσδοκώντας να βρει το φως του, ούτε στηρίζεται στα λεγόμενα και τις παρεχόμενες ελπίδες των ιατρών και φίλων περί αυτού, αλλά ζει με την ταυτότητα του τυφλού και ανασυγκροτείται και ανέρχεται βιωματικά μέσω αυτής. Τέλος αναφέρει πως («…το μέρος που θα έμενα θα έπρεπε να πληροί κάποια στάνταρ όπως να έχει λεωφορείο αφού δε θα οδηγήσω ποτέ»), επιβεβαιώνοντας πως αλλαγές στο κοινωνικό χώρο μπορούν να εξαλείψουν τις δυσκολίες που εμφανίζει κάποια αναπηρία.
3.9 Αναλυτική αφαίρεση
Ανασυγκρότηση της μορφής της συνολικής βιογραφικής αφήγησης και εμπειρίας.
Ο αφηγητής έχει υιοθετήσει το κοινωνικό μοντέλο αναπηρίας όπου ο ίδιος αναζητά να βρει τις λύσεις εκείνες που θα άρουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στους βασικούς άξονες βίου, την εκπαίδευση, την επαγγελματική αποκατάσταση και την ευμάρεια. Η αποκτώμενη εμπειρία είναι το εργαλείο του.
Το δικαίωμα πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν παρέχεται ισότιμα σε όλους και η εκπαιδευτική διαδικασία δεν προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε μαθητή αλλά επιδιώκεται το αντίστροφο. Η αδυναμία εφαρμογής ενός τέτοιου πλαισίου οδηγεί τους ανάπηρους σε έλλειψη κατάρτισης επιστημονικού υποβάθρου ή εφαρμογή άνισων πρακτικών.
Αναφορικά με την δόμηση της εικόνας εαυτού, ο Στέλιος προβάλλεται ως άτομο που έχει αποδεχθεί την ταυτότητά του, γνωρίζει που ανήκει, επιλέγει τα άτομα που θέλει να συναναστρέφεται με τα δικά του κριτήρια, δεν θέλει να γίνεται βάρος στα δικά του άτομα ή στο χώρο εργασίας του, σε κάθε δυσκολία προτείνονται λύσεις από τον ίδιο. Όπως αναφέρει η Μακρυνιώτη (2001), η παρουσίαση του εαυτού προετοιμάζεται «στα παρασκήνια», μακριά από τη δημόσια έκθεση και το υποκείμενο επιλέγει να επιδοθεί σε δραστηριότητες που θα του επιτρέψουν να μειώσει την απόσταση ανάμεσα στην εν δυνάμει και στην πραγματική ταυτότητα, αναγνωρίζοντας ότι υστερεί σε σχέση με τα ισχύοντα κανονιστικά πρότυπα περί ταυτότητας και προσπαθεί να τα προσεγγίσει εμπλεκόμενο σε δραστηριότητες αποκατάστασης. Το απόσπασμα από τα Φιλοσοφικά Κείμενα του Soren Kierkegaard, «τη ζωή μπορούμε να την κατανοήσουμε μόνο προς τα πίσω, στο μεταξύ πρέπει να τη ζούμε προς τα εμπρός» διατηρεί ακόμη και σήμερα (150 χρόνια μετά) τη θεματική και φιλοσοφική του συνάφεια.

Ανασυγκρότηση βιογραφικής συγκρότησης και νοημάτων
Οι αποφάσεις για την εκπαίδευση του ατόμου αλλά και ο σχεδιασμός της επαγγελματικής σταδιοδρομίας πρέπει να ξεκινά από μικρή ηλικία. Η διαμορφούμενη ταυτότητα ορίζεται από βιολογικούς αλλά και κοινωνικούς όρους. Στους κοινωνικούς υπάρχει η δυνατότητα παρέμβασης για εξεύρεση εκείνων των λύσεων στα εμπόδια που θα άρουν την μειονεξία. Η εύρεση των καταλληλότερων εργαλείων είναι παράγοντας της προσωπικότητας αλλά και της αποκτηθείσας εμπειρίας του ατόμου.

Ανασυγκρότηση βιογραφικής σημασίας κοινωνικής μεταβολής.
Σημείο αναφοράς για μεταβολή της βιογραφικής τροχιάς του αφηγητή αποτελεί η γνωριμία του με τον Αμερικάνο φυσικοθεραπευτή όπου τον κούραρε μετά από σοβαρό αυχενικό πρόβλημα που αντιμετώπισε. Έτσι από ηχολήπτης, βλέπουμε να συμβαίνει μια αλλαγή τροχιάς βίου και να πορεύεται ως φυσικοθεραπευτής. Όπως παρατηρεί και η Erika Hoerning (1987), τα συμβάντα του βίου που επιφέρουν ρήξεις στις βιογραφίες δεν οδηγούν σε ένα ξεκίνημα της ιστορίας ζωής από το σημείο μηδέν. Οι βιογραφικές ανατροπές δεν επιφέρουν την πλήρη αντικατάσταση των παλαιών θεωρήσεων με νέες, αλλά μια νέα συνάρθρωση των νέων και των παλιών. Έτσι τα άτομα οφείλουν να διαχειριστούν τη διαφορά μεταξύ του τότε και του τώρα, να ορίσουν την παροντική τους κατάσταση και να προσδιορίσουν εκ νέου τη θέση τους στο μεταβαλλόμενο κοινωνικό τοπίο.
Έτσι, σύμφωνα με την άποψη του αφηγητή, οι ασυμμετρίες εντοπίζονται στον ελληνικό ιατρικό κόσμο και τον αμερικάνικο όπου στην άλλη ήπειρο ένας απλός ειδικός είναι σε θέση να διαγνώσει πάθηση όπου στον ελλαδικό χώρο ακόμη και οι πανεπιστημιακοί ιατροί θα δυσκολευτούν.
3.10 Σύνταξη έκθεσης διαδικασίας συνέντευξης Γιάννη
Η προτροπή για λήψη της συνέντευξης από τον Γιάννη έγινε από τον προηγούμενο αφηγητή της εργασίας τον Στέλιο. Τους δύο αφηγητές ενώνουν δεσμά φιλίας πολλών ετών. Όταν ο ερευνητής επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον αφηγητή, ο τελευταίος γνώριζε ήδη τον σκοπό του τηλεφωνήματος έπειτα από ενημέρωση του φίλου του.
Η αφηγηματική διαδικασία έλαβε χώρα στο σπίτι του αφηγητή προκειμένου να αποφευχθεί η μετακίνηση σε μια νέα περιοχή καθότι είναι κάτι που αποφεύγεται από τον ίδιο. Είχε διάρκεια περίπου τρεισήμισι ώρες, δεν υπήρξαν εξωτερικά εμπόδια ή διακοπές και από την πρώτη στιγμή αναπτύχθηκε οικειότητα. Η αφηγηματική μορφή είναι προοδευτική με συνεχή πορεία για επίτευξη αξιακού τέλους. Ο τύπος αφήγησης περιλαμβάνει στοιχεία κωμωδίας, όπως ορίζεται από την αφηγηματική θεωρία, όπου τα εμπόδια αντιμετωπίζονται ως γεγονότα προς υπερπήδηση και τα άτομα ως κατασκευαστές της δικής τους πραγματικότητας.
3.11 Σύντομο ιστορικό του Γιάννη
Η αφηγηματική διαδικασία ξεκινά με την διαπίστωση της τυφλότητας σε μικρή ηλικία. Η σχολική διαδρομή έχει πολλές ασυνέχειες λόγω της αναπηρίας ωστόσο καταφέρνει να σπουδάσει. Ο εργασιακός βίος διέπεται από πολλές εναλλαγές τόσο στο αντικείμενο εργασίας όσο και στα εργασιακά δικαιώματα.
3.12 Α. Πρώτη αφηγηματική ενότητα: Γέννηση στην συμπρωτεύουσα και διαπίστωση του προβλήματος με την όραση.
Στο πρώτο απόσπασμα της αφήγησής του, ο Γιάννης αναφέρεται στη γέννησή του στη Θεσσαλονίκη, στη διαπίστωση του προβλήματος όρασης και το μεγάλωμά του εκεί έως τα 20 του. Στην ηλικία των 4ων, οι γονείς του άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι ο Γιάννης είχε δυσκολία στην όραση. Το ίδιο είχε παρατηρήσει και ο κατά πέντε χρόνια μεγαλύτερος αδελφός του ο οποίος το μετέφερε στους γονείς του. Αναφέρει, («από όσο θυμάμαι ήμουν μισότυφλος, απλά δε το ήξερα, νόμιζα πως έτσι έβλεπαν όλοι»). Με τη δήλωση του «μισότυφλου» ατόμου μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Γιάννης έχει υιοθετήσει την ταυτότητα του τυφλού ατόμου από την πρώτη στιγμή εμφάνισής της, δεν αναφέρει ότι γεννήθηκε «ημιβλέπων» ή με «μειωμένη όραση» που δηλώνουν αρχικές καταστάσεις όπου μετέπειτα εξελίσσονται σε κάτι άλλο.
Τα σχολικά του χρόνια είναι γεμάτα ασυνέχειες λόγω των ταξιδιών σε Αθήνα και έπειτα στο εξωτερικό, με μοναδικό αποτέλεσμα την διάγνωση της πάθησης και όχι την θεραπεία. Δηλώνει πως («έπρεπε να φεύγω κάθε τρεις και μια, πάνω που πήγαινα ((στο δημοτικό)) να καταλάβω κάτι, έπρεπε να πάμε τέσσερις μέρες Αθήνα και ώσπου να γυρίσουμε τα είχα ξεχάσει κι αυτά. Εντάξει, οι απουσίες ήταν δικαιολογημένες και δεν είχα κάποιο νοητικό για να μείνω στην ίδια τάξη και· προλάβαινα να καλύψω τα κενά, αλλά ζορίστηκα πάαααρα πολύ»). Διαβλέπουμε πως οι συνέπειες των συχνών απουσιών μπορούν να διαταράσσουν την εκπαιδευτική διαδικασία του ατόμου αλλά και την ψυχική ισορροπία του κάνοντάς τον να αισθάνεται ότι υστερεί σε γνώσεις και ικανότητες. Σε συνέχεια, («είχα και τα άλλα παιδιά ή καμιά φορά και τον δάσκαλο που μου λέγαν κοίτα εδώ και μετά το διορθώναν αλλάζοντας το ρήμα κοίτα, ένιωθα ότι δεν αισθανόντουσαν άνετα και μου το μετέφεραν κι εμένα»). Το περιβάλλον δεν ήταν ιδιαίτερα υποστηρικτικό με τους γονείς να αναζητούν διαρκώς μια θεραπεία και το σχολικό περιβάλλον να δυσκολεύεται να τον εντάξει. Έτσι ο Γιάννης μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον που ενώ ο ίδιος έχει αποδεχτεί τον εαυτό του, οι άλλοι δυσκολεύονται.
Έτσι οι γονείς του πλέον βλέποντας αυτές τις καταστάσεις θέλουν να τον μεταφέρουν σε κάποιο ειδικό πλαίσιο ή ειδικό σχολείο, κάτι που δεν αποδέχεται ο αφηγητής. Θυμάται να αναφέρει («και όταν ήμουν γύρω στα εννιά με δέκα θέλαν να με αλλάξουν σχολείο για να μπορώ καλύτερα και τους λέω αν με βοηθάτε λίγο μια χαρά θα τα καταφέρω κι εδώ. Και ειλικρινά σε λέω, παρότι ήμουν πιτσιρικάς δε πίστευα ότι θα γίνω καλύτερος αν πάω σε ειδικό σχολείο»). Στο σημείο αυτό δηλώνεται η ανάγκη για κοινωνική ένταξη και αποδοχή του αφηγητή όπου ίσως η μεταφορά σε άλλο πλαίσιο φανερώσει μια ήττα. Ο Vygotsky χρησιμοποιώντας το παράδειγμα τυφλού παιδιού, θεωρεί ότι το ειδικό σχολείο όχι μόνο δεν το βοηθά αλλά με συστηματικό τρόπο το αποσπά από το κοινωνικό περιβάλλον και το τοποθετεί σε ένα στενό απομονωμένο μικρόκοσμο, στον οποίο όλα προσαρμόζονται στην ατέλειά του και του θυμίζουν τη μειονεκτικότητά του. Αυτό το σχολείο δεν ενισχύει την ανάπτυξη των δυνάμεων του τυφλού παιδιού αλλά προωθεί τη συστηματική τους εξασθένιση. Ο εξαναγκασμός του παιδιού με αναπηρία να φοιτήσει σε ειδικό σχολείο έχει ως αναπόφευκτη συνέπεια την εμφάνιση του αισθήματος κατωτερότητας σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά, τη μειωμένη αυτοεκτίμηση και την εσωτερική αποδοχή της μειονεκτικότητάς του. Κατά τον Vygotsky το ειδικό σχολείο είναι από τον ίδιο του το χαρακτήρα αντικοινωνικό. Το μεγαλύτερο μειονέκτημά του είναι ότι ισχυροποιεί την ψυχολογία του απομονωτισμού. Οι κοινωνικές διαφορές παρουσιάζονται ως φυσικές και οι αρνητικές στάσεις και τα στερεότυπα παρουσιάζονται σαν να απορρέουν από την ίδια τη φύση των παιδιών σε συνάρτηση με το αν είναι «προικισμένα ή «ελαττωματικά», «ικανά» ή «ανίκανα». Το «ειδικό σχολείο» καταστρέφει ότι υγιές έχουν τα ανάπηρα παιδιά. Η θεραπευτική παιδαγωγική καταβροχθίζει την προληπτική και η «ειδική αγωγή» την κοινωνική αγωγή (Δαφέρμος, 2002, σελ. 101-103).
Τέλος, στην ενότητα αυτή το άτομο περιγράφει το ιατρικό πλαίσιο της εποχής και την επιθυμία πως όλοι έπρεπε να λύσουν το πρόβλημά του, πλέον αναφέρει, («δεν πρόκειται να σου πω ότι έχουν οξυνθεί οι άλλες μου αισθήσεις επειδή από μικρός είμαι τυφλός, είναι βλακείες αυτά, απλά έχω καλύτερη ηχητική παρατήρηση, το ίδιο μπορείς να κάνεις κι εσύ αν έχεις κλειστά τα μάτια για αρκετή ώρα και αρχίσεις να παρατηρείς τα πάντα γύρω σου»). Δεν αναφέρει πολλές λεπτομέρειες για τους γονείς του με εξαίρεση τον αδελφό του όπου η διάθεσή του και ο ρυθμός της φωνής του γίνονται πιο ευχάριστες όταν μιλάει γι αυτόν. Η ανοιχτή και άμεση αυτή παραδοχή της αναπηρίας προσπαθεί να προλάβει ίσως τον σχηματισμό εικόνας απέναντι σε ένα ανάπηρο άτομο και έτσι ο ενεργητικός εαυτός επινοεί και χρησιμοποιεί θεμιτά τεχνάσματα προκειμένου να επικρατήσει στο πεδίο της κοινωνικής αλληλεπίδρασης (Μακρυνιώτη, 2001).
3.13 Σύνοψη πρώτου μέρους
Ο αφηγητής τονίζει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει κάποιος που έχει γεννηθεί με πρόβλημα όρασης. Αυτές έγκειται τόσο στο κομμάτι της αποδοχής του προβλήματος από το οικογενειακό περιβάλλον όσο και του ατόμου από το κοινωνικό περιβάλλον. Επιπλέον υπογραμμίζει την ασυνέχεια στην εκπαιδευτική διαδικασία που από μόνη της είναι αρκετή να εντείνει προβληματικές καταστάσεις. Το άτομο με προβλήματα όρασης από μόνο του αντιμετωπίζει ήδη αρκετά εμπόδια, το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον δεν θα έπρεπε να είναι ένα από αυτά. Αναφορικά με τις ασυνέχειες στην εκπαιδευτική διαδικασία αναφέρεται από έρευνες (Φραγκουδάκη Ά.; Δραγώνα Θ., 2002) ότι οι συνέπειες είναι δημιουργία άγχους, έλλειψη ακαδημαϊκής προόδου, αποτυχία στην ανάπτυξη ικανοποιητικών κοινωνικών σχέσεων και δημιουργία εντάσεων.
3.14 Β. Δεύτερη αφηγηματική ενότητα: Η εκπαιδευτική διαδρομή του Γιάννη.
Στην ενότητα αυτή, το άτομο περιγράφει την εκπαίδευσή του στο νηπιαγωγείο, το δημοτικό, την εκπαιδευτική του ζωή σε άλλες δομές και την φοίτησή του στο Πανεπιστήμιο.
Στην ηλικία των 6 ετών πήγε «κανονικά όπως όλοι», στο νηπιαγωγείο της περιοχής του, «…εκεί ξεκίνησα να ζωγραφίζω, να κάνω φίλους, γιατί μέχρι τότε δεν ήξερα πολλά παιδιά, στο σόι μου ήμουν ο πιο μικρός… είχα λίγη όραση, μπορούσα να ζωγραφίζω και να περιφέρομαι αλλά όχι πάντα με ευκολία… αλλά μου άρεσε να ασχολούμαι με τη ζωγραφική και με όλες τις δραστηριότητες, να παίζουμε όλοι μαζί, ακόμη κι έξω από την τάξη, παρότι πολλές φορές χτυπούσα σε πράγματα που δεν έβλεπα…». Σε αυτό το σημείο τονίζεται η έναρξη της κοινωνικής ζωής του ατόμου στο σχολικό περιβάλλον καθώς και η εμπλοκή με ομηλίκους πλέον, κάτι που δεν είχε μέχρι τότε. Παρ όλες επίσης τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε λόγο του προβλήματος όρασης, εξακολουθούσε να κάνει πράγματα που τον ευχαριστούσαν ως παιδί παρότι πολλές φορές κινδύνευε η σωματική του ακεραιότητα. Επίσης η αλλαγή της εκφοράς του από α’ ενικό σε α’ πληθυντικό («παίζουμε») φανερώνει την ένταξή του στην ευρύτερη ομάδα και τον μη αποκλεισμό του παρά το πρόβλημα όρασης. Επομένως αναφέρουμε πως οι ενταξιακές πρακτικές, όπου αυτές εφαρμόζονται, ωθούν στην υγιή διαβίωση των μαθητών και στην διαμόρφωση κοινωνικής κουλτούρας. Έτσι δημιουργείται μια θετική αντίληψη της διαφορετικότητας η οποία συνδέεται με την έννοια της ισότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της άρσης του αποκλεισμού.
Στο γυμνάσιο αναφέρει πως «…υπήρχαν φορές που ένιωθα ότι τα παιδιά ήταν πολύ κακά απέναντί μου, όλο με τσιγκλούσαν, αλλά υπήρχαν και φορές που μου φερόντουσαν φυσιολογικά. Αλλά αν μετρήσω τις φορές, περισσότερο άσχημα μου φέρονταν αλλά αυτό ίσως με έκανε και πιο δυνατό». Στη μετάβαση από την πρωτοβάθμια στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση διακρίνεται μια σκληρότερη στάση απέναντι στην αναπηρία. Η αναπηρία, ως κοινωνικό φαινόμενο, την εποχή της εφηβείας του Γιάννη, ήταν λιγότερο γνωστή ή ορατή στην κοινωνία. Τα άτομα με αναπηρία περιορίζονταν στο σπίτι και έτσι παρέμεναν ως κάτι το άγνωστο που προκαλεί δέος και αμηχανία στους μη ανάπηρους. Όταν ο Γιάννης ρωτήθηκε τι εννοείς «φυσιολογικά» απάντησε πως φυσιολογικό για αυτόν τότε, όπως και τώρα, είναι να φέρεσαι με σεβασμό στον άλλον, όσο διαφορετικός κι αν είναι από σένα. Προσθέτει πως «εντάξει σε εκείνη την ηλικία δεν έχουν όλα τα παιδιά την ωριμότητα να καταλάβουν κάτι τέτοιο, ούτε εγώ την είχα… και γι αυτό μπορεί να κορόιδευα κάποιον για κάτι που είχε, τώρα είναι πιο καλά, ξέρει ο κόσμος για τις αναπηρίες και το σέβεται, το βλέπουν παντού…». Τα αναπηρικά κινήματα και οι διεκδικήσεις των δικαιωμάτων τους τα τελευταία χρόνια έχουν επιφέρει μια αλλαγή στην κατάσταση που επικρατούσε για πολλά χρόνια. Οι στάσεις των ατόμων απέναντι στην αναπηρία έχει υποστεί μια θετική αλλαγή έως ένα βαθμό. Σε ερώτηση αν θυμάται κάτι συγκεκριμένο που κορόιδευε ο ίδιος, αναφέρει πως συνήθιζε να κοροϊδεύει τα κορίτσια στο δημοτικό και μάλιστα το θεωρούσε «φυσιολογικό» αφού και οι φίλοι του τα αγόρια και ο αδελφός του το έκαναν. Έτσι διαβλέπουμε την «απουσία» της αναπηρίας και την αποδοχή από την ομάδα των αγοριών και τις κοινές καταστάσεις που βίωναν και ενδεχομένως την αποστροφή από την κοινωνική ομάδα των κοριτσιών, όχι λόγο της αναπηρίας, αλλά του φύλου και της συγκεκριμένης συμπεριφοράς.
Συνεχίζει την αφήγησή του σχετικά με την κοινωνικότητά του με αναφορά στον σημαντικό άλλο, τον αδελφό του, με τον οποίο είχαν άριστες σχέσεις, «…αυτές που έχουν τα αδέλφια μεταξύ τους, να αλληλοϋποστηρίζονται, να ανοίγει ο ένας την μύτη του άλλου, συμπαράσταση…». Στο σημείο αυτό διακρίνεται μια ιδιαίτερη ευκολία στο λόγο του, είναι περισσότερο ευδιάθετος και το σώμα του καθώς και τα άκρα του κινούνται περισσότερο όταν μιλά για τον αδελφό. Στον ερευνητή κάνει ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός σωματικής έκφρασης καθότι είναι ένα χαρακτηριστικό το οποίο δεν έχουν ιδιαίτερα έντονο τα άτομα με προβλήματα όρασης. Αναφέρει πως, ενώ είχα χάσει πλέον τελείως την όρασή μου, «ο αδελφός μου με έπαιρνε πάντα μαζί του, ακόμη κι όταν καμιά φορά δεν είχα διάθεση, με έπαιρνε σηκωτό και βγαίναμε… σε αυτόν χρωστάω που έγινα ροκάς… με ξέρουν πολλοί στη Θεσσαλονίκη· και στα στέκια μου σχεδόν όλοι…». Διαβλέπουμε πως τα άτομα με αναπηρία εντάσσονται στο κοινωνικό πλαίσιο καθώς και σε υποομάδες όπου η κατηγοριοποίηση γίνεται με βάση τις κοινές αξίες και αντιλήψεις, όπου η μειονεξία δεν λαμβάνεται υπόψη.
Έτσι πολλές φορές έβγαιναν μαζί, «έχει τύχει να βγω μόνος μου με φίλους του αδελφού μου ή να βγω μόνος και να βρω φίλους στα ροκάδικα…» και σταδιακά ο Γιάννης γίνεται γνωστός και αποδεκτός, «όπου κι αν πάω, λόγο του χαρακτήρα μου, δεν έχω κολλήματα, ξέρω ποιος είμαι και που ανήκω». Ο λόγος του δείχνει αυτοπεποίθηση και έλλειψη κόμπλεξ. Γεγονός που τονίζεται από την διακοπή ενός τηλεφωνήματος που έχει ο Γιάννης κατά τη διάρκεια της αφήγησής του όπου ένας βλέπων φίλος του, του λέει ότι εχθές πέρασε καταπληκτικά στο μαγαζί που είχε κλείσει ο Γιάννης και θα πήγαιναν για πρώτη φορά και πως την άλλη φορά που θα αποφασίσει ο Γιάννης να πάνε σε νέο μαγαζί ο ίδιος θα τον ακολουθήσει ‘με κλειστά τα μάτια’. Ο Γιάννης του απάντησε πως «όχι ρε ‘συ, κάποιος από τους δύο πρέπει να βλέπει», γεγονός που οδήγησε σε γέλια και τους δύο. Στο σημείο αυτό βλέπουμε την απόλυτη αποδοχή της αναπηρίας από τον «άλλο» όπου η μειονεξία μπορεί να αποτελέσει και πεδίο αστεϊσμού.
Διαπιστώνουμε ότι ο Γιάννης έχει αποδεχθεί την ταυτότητα του ατόμου με προβλήματα όρασης και ζει με αυτή. Συνεχίζει λέγοντας πως «…η μάνα μας είχε πει στον αδελφό μου να μου διαβάζει τα μαθήματά μου για να τα ακούω και να τα μαθαίνω. Ο αδελφός μου θα το έκανε ούτως ή άλλως… έτσι διαβάζαμε παρέα, μου έλυνε τις απορίες σαν μεγαλύτερος και στο σχολείο ήμουν σχεδόν πάντα διαβασμένος όπως και οι άλλοι δηλαδή… βέβαια κάποια μου άρεσαν και κάποια όχι… όπως τα θρησκευτικά, η ιστορία, αλλά αν είχα και κάποια άλλη βοήθεια ίσως τα κατάφερνα καλύτερα…». Βλέπουμε μέσα από το λόγο του, λεκτικό και μη λεκτικό, πως η σχέση που έχει αναπτυχθεί μεταξύ των δυο αδελφών είναι ισχυρή. Ωστόσο στα μαθήματα όπου ο παράγοντας όραση είναι σημαντικός, υπάρχει μια δυσκολία και σχετική καθήλωση. Πιθανολογείται όμως, πως αν υπήρχαν τα κατάλληλα εκπαιδευτικά εργαλεία εντός της οικείας, η εκπαιδευτική διαδικασία θα ολοκληρώνονταν πιο ομαλά και σε μεγαλύτερο βαθμό.
Αργότερα ο Γιάννης αναφέρει πως είχε χάσει εντελώς την όρασή του και για κάποιο λόγο που δεν αναφέρει ξεκάθαρα δεν πηγαίνει σε κάποια σχολή τυφλών στη Θεσσαλονίκη αλλά πηγαίνει με την θεία του στην Αθήνα όπου μένουν σε άλλους συγγενείς τους. Έπειτα από λίγες μέρες εγγράφεται στο Λύκειο και συνεχίζει εκεί την εκπαίδευσή του. Στο λόγο του λείπουν μαρτυρίες των γονέων του που όμως ο ερευνητής σκόπιμα δεν αναζητά προκειμένου να μην προκαλέσει κάποια διαταραχή στον ειρμό και στον λόγο του αφηγητή. Στο σημείο αυτό ο Γιάννης («…και θυμάμαι πως έπρεπε να κατεβούμε με την θεία μου στην Αθήνα και μείναμε σε μια άλλη μου θεία που δεν την ήξερα καλά και δεν είχα και ξαδέλφια εκεί… ήξερα όμως ότι θα πηγαίνω σχεδόν κάθε βδομάδα Θεσσαλονίκη και θα βρισκόμαστε με τον αδελφό μου και τα παιδιά…»). Βλέπουμε μια βιογραφική ρήξη σε κρίσιμο σημείο της αναπτυξιακής πορείας του Γιάννη. Αναγκάστηκε ίσως («…έπρεπε να κατεβούμε») βεβιασμένα να αφήσει τους φίλους του, το περιβάλλον του και ότι οικείο είχε δομήσει προκειμένου να συνεχίσει την εκπαίδευσή του όντας πλέον τυφλός. Και μάλιστα η εκπαίδευση έπρεπε να λάβει χώρα σε ένα νέο, διαφορετικό περιβάλλον που μάλιστα ίσως να ήταν και αρνητικά προκατειλημμένος, από το γεγονός ότι κάτι συνέβη στην σχολή τυφλών στην Θεσσαλονίκη και δεν πήγε εκεί. Επιπλέον θα έπρεπε να φιλοξενείται σε συγγενικό του πρόσωπο όχι τόσο οικείο, αφήνοντας πίσω έναν σημαντικό άλλον, αδελφό, την οικογένειά του, κάνοντας μια αρχή σε ένα περιβάλλον αποστερημένο από ομηλίκους και οικεία πρόσωπα. Το μόνο προς στιγμή αισιόδοξο γεγονός που διακρίνεται στο λόγο του είναι το σημείο όπου τουλάχιστον κάθε βδομάδα θα πήγαινε στην Θεσσαλονίκη. Για τις ενθυμήσεις («…και θυμάμαι») ο Schutze (1987, σελ. 157) αναφέρει πως το υποκείμενο αποθηκεύει σημαντικά βιογραφικά του συμβάντα με τη μορφή ενθυμημάτων στο απόθεμα της εμπειρίας του, υπάρχει μια μακροχρόνια αυτοβιογραφική ταξινόμηση εμπειριών, η οποία είναι διαθέσιμη στο φορέα της βιογραφίας με τη μορφή οργανωμένων αναμνήσεων ως εν δυνάμει αυτοβιογραφικό απόθεμα εμπειρίας.
Συνεχίζει λέγοντας πως στο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης πέρασε με το 5% σε σχολή που δεν ήταν της ιδιαίτερης προτίμησής του. Ο ίδιος ήθελε να περάσει σχολή βιβλιοθηκονομίας ή ότι είχε να κάνει με αρχειοθέτηση. Έτσι στο τμήμα φυσικοθεραπείας απέκτησε αρκετές γνώσεις που δεν ήταν σίγουρος πού θα αξιοποιήσει. Υπήρχε μια ανησυχία για το μέλλον του όντας στη σχολή, («…δεν ήξερα ακόμη τι θα κάνω όταν πάρω το πτυχίο, πού θα εργαστώ και όταν τα έλεγα στους γονείς μου, μου έλεγαν να μην τα σκέφτομαι αυτά, να μην ανησυχώ, αλλά ήξερα πως εννοούσαν ότι θα με φροντίζουν αυτοί, ακόμη κι ο αδελφός μου δεν ήξερε τι να πει»). Τον Γιάννη τον απασχολεί ο τομέας εργασίας του όντας φοιτητής ακόμη και από το οικογενειακό του περιβάλλον δεν φαίνεται να μπορεί να τον επιβεβαιώσει κάποιος για το επικείμενο εργασιακό του μέλλον. Αυτή ασφαλώς η ανησυχία είναι μια γενική κατάσταση στους περισσότερους νέους.
Έτσι στρέφεται στους καθηγητές του («…δεν ήθελα να μπλέξω με παρατάξεις, παρότι που τότε νόμιζα ότι ίσως με βοηθούσαν να βγάλω άκρη, έτσι βρέθηκα πολλές φορές με διάφορες καθηγήτριές μου και συζητούσαμε τις απορίες μου»). Ο Γιάννης ενημερώθηκε από το διδακτικό προσωπικό ότι θα μπορούσε να εργαστεί και σε ειδικό σχολείο. Δηλώνει πως αυτό του έδιωξε το άγχος γιατί σκεφτόταν πως θα ήταν δύσκολο να ανοίξει μόνος του κάποιο φυσικοθεραπευτήριο και ακόμη δυσκολότερο να βρει πελάτες. Η ιδέα να εργάζεται με παιδιά του άρεσε περισσότερο και συνέχιζε τις συναντήσεις με τις καθηγήτριές του αρκετές φορές σε κάθε εξάμηνο, σε ώρες γραφείου καθηγητών, ώστε να μάθει περισσότερες πληροφορίες. Ωστόσο η έλλειψη ενός συγκεκριμένου τμήματος, την εποχή εκείνη, για την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών στους φοιτητές, δημιουργεί στρες και τον ωθεί σε ανεύρεση άλλων πηγών πληροφόρησης.
Τα μαθήματα αναφέρει πως συνέχιζε να τα μαθαίνει με τη βοήθεια του αδελφού του, ο οποίος ως γυμναστής, είχε όφελος από αυτό, όπως λέει ο Γιάννης. Ωστόσο πολλές φορές υπήρχαν δυσκολίες, («…ένιωθα να μένω πίσω στα μαθήματα, ο αδελφός μου άρχισε να έχει κι αυτός δύσκολο πρόγραμμα, να λείπει ώρες και δεν ήθελα να τον πρήζω κι εγώ ή να τον κρατάω πίσω. Έτσι διάβαζα από μόνος μου άρθρα στο πισί ((υπολογιστή)) με ειδικά προγράμματα φωνητικής ομιλίας, μεγάλη ευκολία!»). Το εντατικό πρόγραμμα εκπαίδευσης του αδελφού είναι αντιληπτό από τον Γιάννη, ο οποίος ίσως νιώθει να αποτελεί τροχοπέδη στην προσωπική ανάπτυξη του αδελφού (πρήζω, κρατάω πίσω). Έτσι αξιοποιεί περισσότερο μεθόδους που ήδη γνωρίζει και έχουν βελτιωθεί, όπως την αξιοποίηση της τεχνολογίας για την μελέτη των πανεπιστημιακών του μαθημάτων.
Τελικά πήρε το πτυχίο του («ένα μόνο εξάμηνο αργότερα από τους άλλους, σιγά το πράγμα»), γεγονός που δείχνει ότι δεν ήθελε να διαφοροποιείται από τους άλλους, όχι στην περίπτωση του ανάπηρου ή μη ανάπηρου ατόμου, αλλά στην περίπτωση του σωστού φοιτητή. («…και ήμουν τυχερός γιατί τότε μας παίρναν με το τσουβάλι, με το που πήρα πτυχίο ήρθε και διορισμός»). Με το «μας» ο Γιάννης εννοεί όσους εργάζονται σε δημόσια σχολεία, κάτι που τονίζει διαρκώς σε πολλά σημεία της αυτοβιογραφικής του αφήγησης. Αυτοπροσδιορίζεται ως εργοθεραπευτής σε ειδικό σχολείο και αναφέρει πολλές φορές ότι ανήκει στην ομάδα των εκπαιδευτικών («…εμείς οι εκπαιδευτικοί…»).
Τα τελευταία δύο χρόνια εργάζεται σε ειδικό δημοτικό σχολείο της Ανατολικής Αττικής. Έπρεπε να αλλάξει κατοικία για να βρίσκεται πιο κοντά στο χώρο εργασίας του αλλά αυτό δεν ήταν ιδιαίτερο πρόβλημα όπως αναφέρει αφού η συγκοινωνία είναι ικανοποιητική αλλά και γενικά οι αλλαγές («…δεν είναι κάτι που μισώ, αρκεί να κάνουν την ζωή μου πιο εύκολη, η κοινωνία έχει πολλά προβλήματα για όλους…»). Ο Γιάννης αναγνωρίζει τις δυσκολίες της ζωής ως Έλληνας πολίτης και ως άτομο με αναπηρία. Προσπαθεί διαρκώς να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του και κοπιάζει γι αυτό. Είναι γεγονός πως η κοινωνική πρόνοια δε θα έπρεπε να περιορίζεται στην παροχή επιδομάτων αλλά και στην δημιουργία των συνθηκών εκείνων που θα κάνει τους πολίτες να αισθάνονται ασφαλείς και ίσοι απέναντι στις υποχρεώσεις και απαιτήσεις τους.
3.15 Σύνοψη δεύτερου μέρους
Στο μέρος αυτό της αφήγησης, με μια αναδρομή, δηλώνεται η ανάγκη του αφηγητή για σχολική ένταξη και κοινωνικοποίηση. Η αίσθηση του «ανήκειν» γίνεται επιτακτική ανάγκη ως έμφυτο χαρακτηριστικό. Όπως αναφέρει και ο Nassehi (1994, σελ. 73), «το παροντικό μέλλον μετατρέπεται σε παροντικό παρόν και το παροντικό παρόν σε παροντικό παρελθόν». Έτσι η βιογραφία του Γιάννη αναφέρεται ως η επιλεκτική αναπαράσταση βιωμένων γεγονότων στην πορεία ζωής του ατόμου που από την οπτική αυτής της στιγμής υπόκεινται σε αναγκαίες χρονολογικές τροποποιήσεις και συσχετίσεις. Έτσι κάθε νέα βιογραφική κατάσταση επιφέρει τροποποιήσεις, νέες ερμηνείες και αξιολογήσεις των παρελθόντων στοιχείων αλλά και των προσδοκώμενων. Καθοριστικές είναι λοιπόν οι διαρκείς τροποποιήσεις, επανερμηνείες, νέες αξιολογήσεις και η επιλεκτική λήθη ή ανάκληση στη μνήμη. Η βιογραφία του Γιάννη σχηματίζεται διακρινόμενη προς τη διαδρομή του βίου, στο βαθμό που ενσωματώνει τα βιωθέντα γεγονότα εντός της δικής της χρονικότητας, δίνοντάς μας την απόδειξη ότι η ταυτότητα δεν είναι άκαμπτη.
Η ανάγκη για αποδοχή και ένταξη σε ομάδες ή υποομάδες είναι έμφυτη σχεδόν σε όλους τους ανθρώπους και εκφράζεται ως μια εσωτερική ανάγκη για επικοινωνία και συμβίωση.
Οι βιογραφικές ρήξεις, αυτές οι σημαντικές αλλαγές στην διαδρομή του βίου, μπορούν να προκαλέσουν μεταβάσεις στην ψυχολογική κατάσταση του ατόμου, χωρίς όμως πάντα να είναι ικανές να τον εμποδίσουν να πορευτεί στην βιογραφική τροχιά του. Καταφέρνει να ολοκληρώσει τις σπουδές του με την ταυτόχρονη αγωνία για την επαγγελματική του αποκατάσταση, όχι τόσο ως άτομο με αναπηρία, αλλά ως πτυχιούχος συγκεκριμένης σχολής. Η ανάγκη για συχνή επικοινωνία με το γραφείο διασύνδεσης της σχολής είναι επιτακτική.
Η αφηγηματική μετάβαση στον εργασιακό βίο γίνεται έπειτα από ερώτηση του αφηγητή για το ποια ήταν η συνέχεια μετά τη λήψη του πτυχίου και πώς έφτασε σε αυτό το σημείο.
3.16 Γ. Τρίτη αφηγηματική ενότητα: Αναζήτηση εργασίας
Αναφορικά με την πορεία της επαγγελματικής του αποκατάστασης, ο Γιάννης δηλώνει πως για τα άτομα με προβλήματα όρασης είναι δύσκολο να προσληφθούν σε («…κάτι άλλο εκτός από τηλεφωνητές σε δημόσιες· και λιγότερο σε ιδιωτικές υπηρεσίες»), εκφράζοντας την πεποίθηση της εργοδοσίας για την εργασιακή τους ικανότητα αλλά και την συντήρηση ενός απαρχαιωμένου συστήματος επαγγελματικής αποκατάστασης ατόμων με προβλήματα όρασης. Έτσι, μετά τη λήψη του πτυχίου του, ψάχνει να βρει οπουδήποτε εργασία αξιοποιώντας το κοινωνικό περιβάλλον του που περιλαμβάνει οικογένεια και πολλούς φίλους. Αναφέρει, («οι καθηγητές νομίζω περισσότερο ψυχολογικά θέλαν να με κάνουν να μην αγχώνομαι γιατί ούτε μέσα από το πανεπιστήμιο μπορώ να πω ότι είδα φως για τα επαγγελματικά μου. Τηλεφωνητής δεν ήθελα να γίνω με τίποτα… θα γινόμουν μόνο αν δεν είχα να φάω»). Η έλλειψη παροχής εργασιακών επιλογών είναι κάτι που τροφοδοτείται από το γενικότερο κλίμα σταδιοδρομίας των ατόμων με προβλήματα όρασης. Η κοινωνία δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τις δυνατότητες τους και περιορίζεται στην αντίληψη ότι είναι ικανοί μόνο για την πλήρωση θέσεων τηλεφωνικής εξυπηρέτησης όπου οι άλλες αισθήσεις, πέραν της ακοής, δεν απαιτούνται σε μεγάλο βαθμό. Την εποχή εκείνη τα τμήματα, καθώς και τα στελέχη τους, δεν ήταν σε θέση να εξυπηρετήσουν έμπρακτα τις επαγγελματικές ανησυχίες των ΑΜεΑ.
Έτσι μετά από τρεις μήνες αναζήτησης, βρίσκει εργασία σε συνοικιακό βιβλιοπωλείο, στη γειτονιά φίλου που συνήθιζε να τον επισκέπτεται σπίτι του. Ο εργοδότης αυστηρός αλλά δεν είχε ενδοιασμούς για να τον προσλάβει στη δουλειά του. Δηλώνει, («Με πήρε που λες και μου είπε πως αν κάνεις καλά τη δουλειά σε κρατάω, αν όχι, φεύγεις. Τα άλλα δε με νοιάζουν. Εννοείται ότι δούλευα μαύρα, τότε δεν υπήρχαν πρόστιμα ή τουλάχιστον δεν τους ελέγχαν τόσο πολύ, ασφάλιση σχεδόν δεν ξέραμε τι θα πει αλλά δε μας ένοιαζε κιόλας»). Μας δίνεται μια μικρή αναφορά αναφορικά με τις εργασιακές συνθήκες όπου τα δικαιώματα των εργαζομένων δεν καλύπτονταν. Εκεί κάνει το ξεφόρτωμα βιβλίων και άλλων εμπορευμάτων με κούτες από το φορτηγό που έρχονταν κάθε πρωί. Θυμάται, («πολλές φορές μου ήρθε κούτα στη μάπα και χτύπησα επειδή αυτός που ήταν πάνω στο φορτηγό και μου την πετούσε κάτω να την πιάσω ξεχνούσε να φωνάξει πιάσε και δεν ήμουν εκατό τα εκατό έτοιμος, αλλά δε μπορούσα να πω και κάτι, δεν ήθελα κιόλας»). Κατ’ επέκταση της καταπάτησης των εργασιακών δικαιωμάτων αναφέρεται πως σε περιπτώσεις εργατικού ατυχήματος, ο εργαζόμενος ήταν ολοκληρωτικά ακάλυπτος. Δηλώνει πως ο εργοδότης δεν ήθελε να ακούσει κουβέντα για προβλήματα και καθυστερήσεις, όποιος έκανε κάτι στραβό για δεύτερη φορά έφευγε, («όσο ήμουν εκεί άλλαξαν τρία άτομα»).
Η αυστηρή εργοδοσία, όπου επικεντρώνεται στην αύξηση κέρδους στον ελάχιστο απαιτούμενο χρόνο, βιώνεται από τον αφηγητή ως άσχημη εμπειρία, παράλληλα όμως τον τοποθετεί εκτός της ανεργίας και εντός της ίσης εκμετάλλευσης ως άτομο ικανό να εργαστεί. Επιπλέον ο Γιάννης κάνει για λογαριασμό των πελατών την αναζήτηση των βιβλίων στον υπολογιστή, όπου καταχωρούσε κάποιο από τα στοιχεία του βιβλίου και ακούγονταν ένα ηχητικό μήνυμα για την διαθεσιμότητα ή όχι του βιβλίου και έτσι προχωρούσε σε ενδεχόμενη λήψη παραγγελίας. Αναφέρει, («το πρόγραμμα το εγκατέστησα μόνος στον υπολογιστή, ήθελα να κάνω την δουλειά μου καλύτερη και ήθελα να με έχει ανάγκη όσο γίνεται περισσότερο γιατί αυτός δεν είχε ανάγκη κανέναν, ήταν δουλειά που ο καθένας μπορούσε να πάει να την κάνει»). Έτσι ο αφηγητής ικανοποιεί και μια βαθύτερη ανάγκη του, αυτή του να εργαστεί ως βιβλιοθηκονόμος και μάλιστα να καταφέρει ως εργαζόμενος να εξασφαλίσει τη θέση εργασίας του έναντι του ανταγωνισμού.
Ο εργοδότης έχει υψηλές απαιτήσεις κάτι που δεν πτοεί τον αφηγητή, αντίθετα αισθάνεται την ίση μεταχείριση. Αυτό που τον ενοχλεί όμως είναι η αίσθηση εκμετάλλευσης που υφίσταται, («δούλευα πολλές ώρες, σχεδόν όλη την ημέρα και κάποιες φορές μου είχε πει ότι χάρη σε μένα έχει δουλειά, αυτό με πλήγωσε λιγάκι. Με κρατούσε εκεί ακόμη κι όταν δεν υπήρχε δουλειά, σε περίπτωση που συμβεί κάτι, να έχει ένα άτομο να εξυπηρετήσει. Και τις Κυριακές πήγαινα για να πετάξω κούτες ή γι άλλες δουλειές. Αργούσε να με πληρώσει, ρεπό ή άδεια δε πήρα ποτέ, δε ζήτησα κιόλας αλλά και πώς να ζητήσεις;»). Στο σημείο αυτό αναφέρουμε την στάση της Erevelles (1996, σελ. 78-103) όπου μιλά για την αναπηρία σε σχέση με τις εκμεταλλευτικές εργασιακές σχέσεις στον καπιταλισμό. Η παραγωγικότητα και η αποδοτικότητα που απαιτεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής καθιστά ανάπηρα τα άτομα που εξαιτίας φυσιολογικών επιπλοκών δε μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτά τα κριτήρια. Έτσι, αποκλείονται από την συμμετοχή στην παραγωγή με αποτέλεσμα να μη συμμετέχουν και να απαξιώνονται από την κοινωνία. Η αγορά δεν έχει ανάγκη από μη παραγωγικές ομάδες (Finkelstein, 2007, σελ. 12), ωστόσο, η παραγωγικότητα πρέπει να εξετάζεται στα ιστορικά της πλαίσια. Κάτω από τις παρούσες απαιτήσεις του καπιταλισμού, η παραγωγικότητα εξαρτάται από την ευκολία με την οποία οι καπιταλιστές μπορούν να αποσπάσουν τα μεγαλύτερα δυνατά κέρδη από την εργατική δύναμη των εργατών τους.
Συνεπώς, η παραγωγικότητα των εργατών δε μετριέται ανάλογα με την ικανότητά τους να παράγουν αγαθά και υπηρεσίες που θα ικανοποιούν τις ανθρώπινες και κοινωνικές ανάγκες, αλλά με βάση τις εκμεταλλευτικές απαιτήσεις των καπιταλιστών για ολοένα αυξανόμενα κέρδη. Η λογική αυτή του κέρδους έχει εξαιρετικά δυσάρεστες συνέπειες στα ανάπηρα άτομα. Επειδή η απόσπαση υπεραξίας από την εργατική τους δύναμη είναι δύσκολη εξαιτίας των φυσιολογικών τους επιπλοκών, η εργατική τους δύναμη έχει μικρή αξία στον ανταγωνιστικό χώρο της αγοράς και έτσι καθίσταται δύσκολο να διατηρήσουν την θέση εργασίας τους (Erevelles, 1996, σελ. 526).
Έτσι ο Γιάννης αποφασίζει να αφήσει την εργασία του. Αναφέρει, («οκτώ μήνες μετά έφυγα, δεν την πάλεψα άλλο, ο οποιοσδήποτε θα έφευγε δηλαδή. Δεν είχα πρόβλημα με αυτή τη δουλειά, αλλά όχι κι έτσι. Οι δικοί μου με λέγαν από καιρό να φύγω αλλά δεν τους άκουγα»). Ο αφηγητής περνά πάλι σε ένα στάδιο αναζήτησης εργασίας και βίωσης έντονου άγχους και ανησυχίας για το μέλλον, («…είχα να γελάσω, ξέρω ‘γω, δυό μήνες»). Ψάχνει να βρει εργασία μέσω αγγελιών, αξιοποιεί τις γνωριμίες του, αναζητά προκηρύξεις, ρωτά άλλα άτομα με προβλήματα όρασης. Μετά από τέσσερις μήνες αναζήτησης βρίσκει εργασία ως βοηθός φυσικοθεραπευτή σε γραφείο που του σύστησε γνωστό πρόσωπο της μητέρας του. Αναφέρει, («είχα κατααγχωθεί γιατί ενώ βρήκα δουλειά σε αυτό που είχα σπουδάσει, ήταν πάλι σαν να ξεκινούσα από το μηδέν, δεν είχα εμπειρία σε αυτό το αντικείμενο και έπρεπε και οι πελάτες να με δουν με καλό μάτι για να μπορέσει να με κρατήσει, νιώθω…εεε, ένιωθα σαν διαρκώς να κρινόμουν και να αξιολογιόμουν και να κρέμομαι από το τι θα πει ο πελάτης στον τότε εργοδότη μου, γιατί ακόμη κι αν αυτός ήθελε να με κρατήσει, αν ο πελάτης θεωρούσε ρε παιδί μου ότι ο τυφλός δεν κάνει καλή θεραπεία θα του χαλούσα το όνομα και θα με έδιωχνε. Όπως αναφέρει ο Labov (1972, σελ 69), «ο αφηγητής δείχνει να αναβιώνει εν μέρει εκείνη την εμπειρία και δεν έχει το περιθώριο να ελέγξει το λόγο του, όπως κανονικά συμβαίνει στις πρόσωπο με πρόσωπο συνεντεύξεις». Επιπλέον ο αφηγητής ανακαλύπτει ίσως για πρώτη φορά πως στο εργασιακό του αντικείμενο δεν αρκεί μόνο η άσκηση καλής θεραπευτικής παρέμβασης αλλά και η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων και εξυπηρέτησης πελατών συνήθως τρίτης ηλικίας που («εντάξει, δε το πολυείχα με αυτούς ρε παιδί μου…») προκειμένου να διατηρήσει τη θέση του αλλά και την εμπιστοσύνη του εργοδότη του.
Την συγκεκριμένη θέση εργασίας, αναφέρει ο αφηγητής, την διατήρησε για πέντε μήνες, («κοίτα, εκεί έμεινα περίπου πέντε μήνες, η πρώτη βδομάδα ήταν μου είπε βδομάδα προσαρμογής, να μάθω να κινούμαι στο χώρο, τα μηχανήματα, τα κουμπιά δηλαδή από τα μηχανήματα που βρίσκονται και πως δουλεύουν […] αλλά τι βδομάδα; Εγώ ήθελα μήνα […] αλλά εγώ ένιωθα πως πολλά από αυτά που είχα μάθει στη σχολή δεν ήταν έτσι και πως ενώ είχα κάνει πρακτικές και τέτοια, όταν δουλεύεις σε γραφείο είναι αλλιώς, όταν έχεις απέναντί σου άτομο που δε τον γνωρίζεις είναι αλλιώς»). Ο αφηγητής μας παρουσιάζει τις δυσκολίες προσαρμογής και την ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται το άτομο που μόλις ξεκίνησε να εργάζεται σε ένα νέο εργασιακό περιβάλλον. Ωστόσο πρέπει να διαχειριστεί στον συντομότερο δυνατό χρόνο την κατάσταση αυτή και να μπορέσει να εγκλιματιστεί στο νέο περιβάλλον και να εκπαιδευτεί στις τεχνικές και στα εργαλεία. Ο εργοδότης θεωρεί ότι η εβδομάδα είναι αρκετή για να συμβεί αυτό ενώ ο εργαζόμενος νιώθει ότι χρειάζεται περισσότερο χρόνο γιατί δεν είναι μόνο η προσαρμογή αυτό που τον απασχολεί αλλά και η διαχείριση μιας ψυχολογικής κατάστασης που απαιτεί να μάθει εκ νέου τις βασικές τεχνικές του επαγγέλματός του. Απομακρυνόμενος από το πανεπιστήμιο μετά τη λήψη πτυχίου και μετά το πέρας αρκετού καιρού χωρίς ενασχόληση με το αντικείμενο, ο εργαζόμενος νιώθει ανίκανος να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του επαγγέλματος. Ενός επαγγέλματος που, όπως και στα περισσότερα, νέα εργαλεία και τεχνικές παρουσιάζονται.
Συνεχίζει την αφήγησή του αναφέροντας, («έκανα πολλά λάθη, δεν άφηνα να ζεσταθεί το μηχάνημα με το κερί πολύ ώρα […] αλλά και αυτός δεν τρελαινόταν να με μάθει… και πολλές φορές το τότε αφεντικό μου έλεγε άσε θα το κάνω εγώ αυτό, άσε θα τον αναλάβω εγώ αυτόν και ένιωθα χάλια, λες και εγώ ήμουν το αφεντικό και αυτός ο εργαζόμενος. Με κρατούσε στάνταρ λόγο της γνωριμίας. Οι πελάτες δεν ένιωθαν να βοηθιούνται από μένα…»). Το άτομο με αναπηρία νιώθει να βιώνει ένα φιλανθρωπικό μοντέλο διαβίωσης το οποίο του προσφέρει ελεημοσύνη και δε του δίνει τη δυνατότητα να σταθεί στις δυνάμεις του στο χρόνο που χρειάζεται. Στο φιλανθρωπικό αυτό μοντέλο τα άτομα αντιμετωπίζονται ως λήπτες της γενναιοδωρίας άλλων ανθρώπων που κατέχουν την δύναμη, όπου αυτή μεταφράζεται σε χρήμα, θέσεις εργασίας ή οτιδήποτε.
Ο αφηγητής αναφέρει («δεν ένιωθα ότι με χρειαζόταν αλλά δεν είχε και τόσους πελάτες και ένιωθα ότι απλά περνάω τον χρόνο μου και μάλιστα με άγχος και με χρήματα τίποτα. Ήθελα κάτι άλλο τελικά ή σε κάποιον άλλον έστω. Έτσι παρότι δε το ήθελα να ξαναβρεθώ να ψάχνω δουλειά, δε μπορούσα απλά να μένω εκεί και να μη νιώθω ότι ο άλλος στηρίζεται σε μένα ή ότι του βγάζω δουλειά»). Το βασικό κίνητρο εργασίας μπορεί να διαφέρει για τον κάθε άνθρωπο, μπορεί να είναι το εργασιακό περιβάλλον, ο μισθός, οι ώρες εργασίες. Επιπλέον, υπάρχει μια στενή σχέση ανάμεσα στα κίνητρα, την απόδοση και την ικανοποίηση από την εργασία και η μεταβολή σε μια από αυτές έχει επίδραση και στις υπόλοιπες όπου κατ’ επέκταση θα επηρεάσουν την προσωπική ζωή και την διάθεση του ανθρώπου.
Έτσι ο αφηγητής βρίσκεται για άλλη μια φορά στην αναζήτηση εργασίας. Οι εργασιακές διαδρομές γίνονται ολοένα και πιο ασυνεχείς καθότι διαστήματα εργασίας εναλλάσσονται με διαστήματα μη εργασίας. Η ανεργία τείνει να μην αποτελεί πλέον μια έκτακτη περίσταση που αποκλίνει από την κανονικότητα μιας εργασιακής τροχιάς αλλά ένα συνήθη σταθμό στην επαγγελματική διαδρομή. Η ασυνέχεια των εργασιακών διαδρομών δεν έγκειται μόνο στην εναλλαγή περιόδων ανεργίας με περιόδους απασχόλησης. Αφορά επίσης στην εναλλαγή επαγγελματικών ρόλων, αλλά και στην παρεμβολή περιόδων εκπαίδευσης ή κατάρτισης σε περιόδους που τοποθετούνται σε όλο το φάσμα της διαδρομής του βίου και όχι μόνο στη φάση της προπαρασκευής (Τσιώλης, 2006).
Ο αφηγητής αναφέρει πως για τα επόμενα δύο χρόνια σχεδόν βρισκόταν στην αναζήτηση εργασίας, («πήγα σε αρκετές συνεντεύξεις, δε κώλωσα. Είχα πάει για κλητήρας, πάλι για βοηθός φυσικοθεραπευτή και άλλα που έβλεπα να ζητάνε, αλλά πότε ήμουν μεγάλος για αυτή τη δουλειά… τέλος πάντων κάτι τους βρωμούσε»). Είναι ενδεικτικό, όπως επισημαίνουν οι Fischer-Rosenthal W. Και Rosenthal G (1997) πως για την κατάληψη μιας επαγγελματικής θέσης δεν είναι πλέον σημαντικό το τι μπορεί κανείς να κάνει ή ποιος είναι, αλλά αν έχει ακολουθήσει μια διαδρομή που περιλαμβάνει τους απαραίτητους σταθμούς στην προσήκουσα αλληλουχία και ηλικιακή τους εκπλήρωση. Δεν είναι τυχαίο πως μια συνήθης οδηγία, που παρέχουν οι Σύμβουλοι επαγγελματικής σταδιοδρομίας σε εκείνους που επιθυμούν να διαγράψουν μια επιτυχημένη καριέρα, είναι να φροντίσουν ώστε το βιογραφικό τους να μην εμφανίζει μεγάλα κενά διαστήματα και να περιλαμβάνει τα απαραίτητα επιτεύγματα στον ενδεδειγμένο χρόνο.
Παράλληλα με την αναζήτηση εργασίας του στον ιδιωτικό τομέα, ο αφηγητής καταθέτει αιτήσεις για θέσεις δημοσίου. Αναφέρει, («[…]και σε κάποια φάση αργά το μεσημέρι με παίρνουν τηλέφωνο από την πρωτοβάθμια Αθήνας και μου λένε διοριστήκατε εκεί και πρέπει να προσκομίσετε αυτά· και χαρτιά από γιατρούς· και και και… και εγώ έχω μείνει ακόμη στη λέξη διορισμός. Ε, εκεί τα έσπασα όλα»). Η βιογραφική ρήξη έρχεται με τον διορισμό όπου πλέον ο αφηγητής παύει να αναζητά εργασία και διώχνει από πάνω του την εργασιακή αβεβαιότητα και ανασφάλεια. Τη θέση τους παίρνει η μόνιμη θέση εργασίας, τα εργασιακά δικαιώματα, το πρόγραμμα και η βελτίωση της ποιότητας ζωής. Αναφέρει, («η πρώτη χρονιά ήταν η πιο ωραία, ήμουν λίγο στα χαμένα γιατί προσπαθούσα να καταλάβω πως δουλεύει το σύστημα, συζητούσα με πολλούς πότε στο σχολείο, πότε έξω και έψαχνα να βρω πράματα να κάνω και πώς να τα κάνω αφού στο σχολείο δεν έχουν τα εργαλεία που είχα στις προηγούμενες δουλειές μου ή στη σχολή, βασικά δεν είχε τίποτε»). Ο αφηγητής παρουσιάζει την έλλειψη πλάνου άσκησης των καθηκόντων των ειδικοτήτων της ειδικής αγωγής. Αυτό συνήθως αποτελείται από ελεύθερες δραστηριότητες της κάθε ειδικότητας (ψυχολόγος, νοσηλευτής, φυσικοθεραπευτής, βοηθητικό προσωπικό) όπου σημαντικό ρόλο κατέχει η προσωπικότητα αυτού. Πολλές φορές περιορίζεται το άτομο στο να αποφορτίζει το τμήμα λαμβάνοντας ατομικά μαθητές. Έτσι ο αφηγητής στην αρχή ψάχνει να βρει αντικείμενο ή τρόπους να προσφέρει τις υπηρεσίες του.
Εννιά χρόνια μετά, τα προβλήματα που συναντά στο χώρο εργασίας του έχουν να κάνουν με την υλικοτεχνική υποδομή όπως δηλώνει («…δεν έχω τον χώρο και τα εργαλεία που θα έπρεπε ή θα ήθελα να κάνω σωστά την δουλειά μου οπότε ψιλολουφάρω…») και δεν έχει να κάνει με τους ανθρώπους αφού («…όλοι είμαστε επιστήμονες») της ειδικής αγωγής με αυξημένη την έννοια της αποδοχής της διαφορετικότητας. Στο σημείο αυτό βλέπουμε μια αντίφαση, όπου ένας «επιστήμονας», «ψιλολουφάρει». Υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες από τα λεγόμενα του συνομιλητή μας υποψιαζόμαστε ότι αυταπατάται ή ότι έχει ενεργοποιήσει τον αμυντικό μηχανισμό της εκλογίκευσης. Τότε ο ερευνητής δεν λαμβάνει ως έχουν τα λόγια του, αλλά προσπαθεί να ανιχνεύσει τι κρύβεται πίσω από αυτά. Η ανάγκη του Γιάννη να νιώθει και να είναι σημαντικός καλύπτεται από τις σπουδές του και τον τρόπο συμμετοχής του στις ομαδικές συζητήσεις. Ωστόσο το σύστημα και ο τρόπος λειτουργίας του σχολείου τον αλλοτριώνει, («…προσπαθώ να κάνω την δουλειά μου αλλά δε μπορώ και έτσι ή κάνω άλλα πράγματα ή απλά περιφέρομαι από αίθουσα σε αίθουσα και βοηθάω τους συναδέλφους σε ότι θέλουν…»).
Ωστόσο ο Γιάννης δηλώνει ότι δε θα άλλαζε την δουλειά του, («…είναι κάτι που μου γεμίζει την ημέρα»). Κατά την βιογραφική του αφήγηση ο Γιάννης αφήνει την αίσθηση του συμβιβασμένου πολίτη και εργαζομένου. Είναι προφανές από τα παραπάνω πως η νέα κατάσταση βιώνεται από το υποκείμενο ως η απόλυτη ανατροπή της προηγούμενης, στο βαθμό που οι βιογραφικά αποκρυσταλλωμένες γνώσεις δεν μπορούν πλέον να αποτελέσουν τα πεδία για την εγκαθίδρυση της νέας πραγματικότητας και οι οικείες πρακτικές αποδεικνύονται αναποτελεσματικές.
3.17 Σύνοψη Τρίτου μέρους
Ο αφηγητής μας αναφέρει πως η έλλειψη ενός συστήματος μέριμνας για την επαγγελματική αποκατάσταση των ΑμεΑ, τους ωθεί να αναγκάζονται να στηρίζονται στις φιλάνθρωπες κινήσεις τρίτων ή στην περιστασιακή εργασία, συνήθως μακριά από το αντικείμενο σπουδών ή αρεσκείας.
Κατ’ επέκταση, τα επαγγελματικά δικαιώματα καταπατώνται πολύ περισσότερο από τα άλλα λόγω της γνώσης της εργοδοσίας για την ανάγκη για απασχόληση των ΑμεΑ αλλά και της δυσκολίας τους για εύρεση εργασίας.
3.18 Δ. Τέταρτη ενότητα: Εμβόλιμες ερωτήσεις – Κλείσιμο συνέντευξης
Πως σε αντιμετωπίζουν οι συνάδελφοί σου στο σχολείο, στην παροντική σου εργασία;
(«Επειδή στα ειδικά σχολεία οι περισσότεροι είναι μόνιμοι και παλιοί δάσκαλοι και επειδή υπάρχουν πολλά άτομα με αναπηρία που εργάζονται ως δάσκαλοι ή άλλες ειδικότητες, δεν είχα κάποιο πρόβλημα αποδοχής, αν εννοείς αυτό. Ότι προβλήματα έχω είναι αυτά που αντιμετωπίζουν όλοι στα σχολεία που εργάζονται. Λίγα κουτσομπολιά, λίγο θέμα με τις εφημερίες, εγώ βέβαια δε κάνω αλλά το καταλαβαίνουν αυτό ή μπορεί να μου ανατεθεί κάτι άλλο, γενικά είμαστε καλά»). Ο αφηγητής παρουσιάζει μια μικρο-κοινωνία, όπου τα μέλη της είναι οικεία με την διαφορετικότητα και την αναπηρία σε σημείο που ζουν και αλληλοεπιδρούν αρμονικά. Στο χώρο αυτό υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες να εργαστεί, μετακινηθεί ή να δραστηριοποιηθεί γενικά ένα άτομο με αναπηρία χωρίς εμπόδια. Στην ουσία είναι ότι ακριβώς προβάλλει το Κοινωνικό Μοντέλο αναπηρίας. Αυτό που χρειάζεται είναι να φύγει από τα στενά όρια της μικρο-κοινωνίας του ειδικού σχολείου και να αναπτυχθεί στην ευρύτερη κοινωνία.
3.19 Αναλυτική αφαίρεση
Ανασυγκρότηση της μορφής της συνολικής βιογραφικής αφήγησης και εμπειρίας.
Ο αφηγητής, υιοθετώντας το κοινωνικό μοντέλο αναπηρίας, προσπαθεί να ενταχθεί ως ισότιμο και άξιο μέλος σε αυτή. Επιδιώκει την κατάκτηση κατάλληλης παιδείας και μόρφωσης με σκοπό την επαγγελματική αποκατάσταση και την αυτόνομη ποιοτική διαβίωση.
Το δικαίωμα στην εργασία δεν παρέχεται ως αγαθό σε όλους. Ο υποψήφιος εργαζόμενος πρέπει να αποδείξει τις ικανότητες και δεξιότητες που αναφέρει ότι κατέχει. Στην περίπτωση του αναπήρου χρειάζεται να το αποδείξει διπλά λόγω της επιφυλακτικότητας ή της αρνητικής προδιάθεσης της εργοδοσίας.
Ο αφηγητής αυτοπροβάλλεται ως άτομο ικανό, που η έλλειψη της όρασής του δεν αποτελεί εμπόδιο για οποιοδήποτε τύπο εργασίας. Έτσι θα δοκιμάσει διαφορετικές εργασίες ώσπου να καταλήξει να ασκήσει το επάγγελμα των βασικών του σπουδών εξασφαλίζοντας την πολυπόθητη για τον ίδιο εργασιακή ασφάλεια και αίσθηση αυτοπραγμάτωσης.

Ανασυγκρότηση βιογραφικής συγκρότησης και νοημάτων
Ο αφηγητής προσπαθεί να μην μένει χωρίς εργασία και προσπαθεί μέσα από αυτή να αποδεικνύει τις ικανότητές του και να διεκδικεί την ισότιμη μεταχείριση. Όπως αναφέρει ο Κουρουμπλής (2000, σελ. 132) η κοινωνία μας που κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από την ιδεολογία του κέρδους μετρά την αξία του κάθε ατόμου με το βαθμό της παραγωγικότητάς του. Και ενώ τα μη ανάπηρα άτομα αποδίδουν συνήθως την ανεργία τους στη δυσμενή οικονομική συγκυρία, οι άνεργοι ανάπηροι, ζώντας μέσα στο κλίμα της οικονομικής θεωρίας του κέρδους, αποδίδουν την αιτία της ανεργίας τους στην αναπηρία.

Ανασυγκρότηση βιογραφικής σημασίας κοινωνικής μεταβολής.
Υπάρχει η διαπίστωση (Ε.Σ.Α.μεΑ, 2005) ότι οι σπουδές των ατόμων με αναπηρία (65%) δεν τους βοήθησαν να βρουν εργασία, κάτι το οποίο αναδεικνύει τη διάσταση μεταξύ σπουδών και αναγκών της αγοράς εργασίας στοιχείο, που χαρακτηρίζει συνολικά τη σχέση αγοράς εργασίας και εκπαιδευτικού συστήματος στη χώρα μας. Το μεγαλύτερο ποσοστό εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα. Ως μέσα που έχουν αξιοποιηθεί για την εύρεση εργασίας είναι οι γνωριμίες με τον εργοδότη, οι αγγελίες και οι προσωπικές προσπάθειες πέρα των γνωριμιών. Το ίδιο φαίνεται να έχει συμβεί και στον Γιάννη, που όμως τελικά κατάφερε να αποτελέσει την μειοψηφία και να εργαστεί στο πεδίο των σπουδών του.
3.20 Σύνταξη έκθεσης διαδικασίας συνέντευξης Γεωργίας
Η γνωριμία με την αφηγήτρια έγινε έπειτα από σύσταση συναδέλφου εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής του ερευνητή. Η αφηγήτρια παρουσιάστηκε ως έντονη προσωπικότητα με ιδιαίτερες εμπειρίες στο βίο της και πρόθυμη να συμμετάσχει στην έρευνα. Υπήρξε τηλεφωνική γνωριμία και προγραμματισμός της συνάντησης. Η αφηγήτρια από την πρώτη στιγμή έδειξε ενδιαφέρον και άνεση να συμβάλει με την ιστορία ζωής της στο προσωπικό της χώρο.
Όπως ανέφερε η ίδια, η εργασία της και η αναπηρία της δεν της παρέχει την άνεση να έχει πολύ ελεύθερο χρόνο αλλά θεωρεί σημαντική την συμβολή της και προκαθόρισε την διάρκεια της συνέντευξης που ορίστηκε στις τρείς ώρες.
Η οικία της βρίσκεται στον πρώτο όροφο μιας πολυκατοικίας στο Περιστέρι ενώ στο ισόγειο διατηρεί το λογιστικό της γραφείο μαζί με τον συνεργάτη της. Ζει μόνη της και έχει ως δεύτερο σπίτι της το γραφείο.
Η αφηγηματική μορφή είναι σταθερή όπου κατά την σύνδεση και εξιστόρηση των γεγονότων ο εαυτός του αφηγητή παραμένει απαράλλαχτος, είτε πρόκειται για αρνητική είτε για θετική αφήγηση. Ο τύπος αφήγησης περιλαμβάνει στοιχεία ρομάντζου, όπως ορίζεται από την αφηγηματική θεωρία, όπου ο αφηγητής μετά από μια σειρά απειλών και εμποδίων, βγαίνει νικητής, μέσα από μια πορεία θετικών και αρνητικών μεταβάσεων και στοιχεία κωμωδίας όπου μετά την αντιμετώπιση των εμποδίων έρχεται η κοινωνική αρμονία.
3.21 Σύντομο ιστορικό της Γεωργίας
Η αφηγηματική διαδικασία έχει ως εκκίνηση την σημαντικότητα του θεσμού της οικογένειας και του ρόλου των γονέων στην δόμηση μιας υγιούς προσωπικότητας για ένα παιδί με επίκτητες ειδικές ανάγκες. Σημαντική αναφορά γίνεται στην συμμετοχή στις σχολικές δράσεις και την ανάγκη για διακρίσεις. Οι χώροι εργασίας από όπου πέρασε η αφηγήτρια διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της ταυτότητάς της καθώς βίωσε διάφορα περιστατικά που την επηρέασαν ως γυναίκα και ως άτομο με αναπηρία. Μέχρι σήμερα προσπαθεί να αναβαθμίζει την ποιότητα ζωής της παρότι θεωρεί τον εαυτό της επιτυχημένο.
3.22 Α. Πρώτη αφηγηματική ενότητα: Η ασθένεια
Στο πρώτο απόσπασμα της αφήγησής της η Γεωργία μας δίνει πληροφορίες για το οικογενειακό πλαίσιο και την ασθένειά της. Η αφηγήτρια γεννήθηκε στην Αθήνα το 1969 από νησιώτες γονείς που είχαν έρθει τα τελευταία δύο χρόνια, πριν την γέννησή της, προκειμένου να εργαστούν σε μεγάλη επιχείρηση. Δεν έχει αδέλφια αλλά έχει πολλά ξαδέλφια. Ο πατέρας της ήταν χειριστής μηχανημάτων σε βιομηχανία και δούλευε πολλές ώρες καθημερινά ενώ η μητέρα εργαζόταν ως καθαρίστρια στην ίδια επιχείρηση λιγότερες ώρες. Έμεναν στον τέταρτο όροφο μιας καινούργιας πολυκατοικίας. Τις ώρες που έλειπαν οι γονείς της, την έπαιρνε στο διαμέρισμά της η γειτόνισσα που εμπιστεύονταν οι γονείς της. Όταν ήταν 5 ετών μολύνθηκε από τον ιό της πολιομυελίτιδας, γεγονός που άλλαξε τα πάντα στην οικογένειά της καθώς δεν υπήρχε προγενέστερη εμπειρία αναπηρίας. Αναφέρει, («…στο σοι μας δεν υπήρχε κανένας ανάπηρος ποτέ, μόνο ένας παππούς κουφός από τις πολλές βουτιές στο νησί αλλά αυτό δεν ήταν κάτι. Οι γονείς μου δεν ξέραν τι να κάνουν, με τρέχαν και ρωτούσαν τους πάντες τι να κάνουν. Ήμουν και περίπτωση βλέπεις, χτύπησε στο κινητικό»). Στο σημείο αυτό η αφηγήτρια θίγει δύο θέματα. Το γεγονός ότι η αναπηρία δεν ήταν κάτι κοινωνικά γνωστό και φανερό την εποχή εκείνη. Τα άτομα με αναπηρία συνήθως περιορίζονταν και απομονώνονταν την εποχή εκείνη. Αλλά οι αναπηρίες που ήταν γνωστές και οικείες, όπως η κώφωση λόγω των ψαράδων που ασχολούνταν με το υποβρύχιο ψάρεμα, ήταν αποδεκτές ως ευρεία γνωστές. Κατά δεύτερον, η αφηγήτρια θεωρεί τον εαυτό της ιδιαίτερα άτυχο καθότι ο ιός την πρόσβαλε στο κεντρικό νευρικό σύστημα, όπου η περίπτωση αυτή είναι περισσότερο σπάνια.
Θυμάται τους γονείς της να έχουν πάρει άδεια από την εργασία τους και να αναζητούν πληροφορίες για τον ιό και την αντιμετώπισή του σε διάφορα νοσοκομεία και ιατρούς της αττικής. Τελικά αναφέρει, («μου πήραν ένα μικρούλι καροτσάκι όπου ο μπαμπάς μου φρόντισε να το στολίσει ώστε να το κάνει πιο παιδικό. Είχα και πατερίτσες που είχε τυλίξει η μητέρα μου ροζ κορδέλες. Είχαν έρθει και κάτι θείοι μου να τον βοηθήσουν γενικά»). Η στήριξη μιας οικογένειας που έχει άτομο με αναπηρία είναι σημαντικός παράγοντας τόσο από άποψη πληροφόρησης όσο και πρακτικής βοήθειας. Ο στολισμός των εργαλείων κινητικής διευκόλυνσης κάνει περισσότερο προσιτή την εικόνα στους λοιπούς ανθρώπους που είχαν επαφή με την Γεωργία τότε και την βλέπουν σε μια διαφορετική κατάσταση.
Σε εμβόλιμη ερώτηση του ερευνητή για το αν επιθυμεί η αφηγήτρια να αναφέρει τις διαδικασίες που έγιναν πριν την διάγνωση του ιού αναφέρει πως δεν θυμάται πολλά αλλά και πως δεν έδειξε ιδιαίτερη επιθυμία να μάθει μεγαλώνοντας.
3.23 Σύνοψη πρώτου μέρους
Η αφηγήτρια αναφέρει πως οι εύκολα οπτικά αντιληπτές αναπηρίες δημιουργούν μια δυσκολότερο προσιτή εικόνα σε οικείους και μη. Θεωρεί πως όσο λιγότερο ορατή είναι η αναπηρία, τόσο πιο δεκτικό γίνεται το άτομο.
Επιπλέον, αναπηρίες που εμφανίζουν υψηλή συχνότητα (νόσος των δυτών, κώφωση) σε συγκεκριμένες κοινωνίες (νησιωτικές περιοχές), γίνονται περισσότερο αποδεκτές και δεν αντιμετωπίζονται ως αξιοσημείωτο γεγονός. Έμμεσα μας αναφέρεται πως μια κοινωνία όπου δεν κρίνει τα ανάπηρα άτομα σύμφωνα με την εξωτερική τους εμφάνιση και την ανικανότητά τους αλλά με τις δεξιότητες και ικανότητές τους είναι μια βιώσιμη, ανεπτυγμένη και πολιτισμένη κοινωνία.
3.24 Β. Δεύτερη αφηγηματική ενότητα: Η εκπαιδευτική διαδρομή της Γεωργίας.
Στη συνέχεια της αφήγησής της, η Γεωργία μας παρουσιάζει την φοίτησή της στο ιδιωτικό σχολείο της περιοχής όπου περιλαμβάνει όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης καθώς και το ότι είναι προσβάσιμο για άτομα με κινητική αναπηρία. Αναφέρει («Η πολιομυελίτιδα με βρήκε στην ηλικία που θα πήγαινα και σχολείο για πρώτη φορά, σχεδόν έξι χρονών και ‘γω ενώ ήμουν από τα παιδιά που τρέχαν πέρα δώθε, τώρα είχα παραλύσει και δε μπορούσα ούτε να περπατήσω, ούτε να ζωγραφίσω, ούτε να ξεφυλλίσω παραμύθι αλλά η δασκάλα με βοήθαγε πολύ όπως της είχε πει ο μπαμπάς μου και σε συνδυασμό με τις εργοθεραπείες είχα αρχίσει και να γράφω. Θυμάμαι πως το χαμόγελο δε το ‘χα χάσει από τα χείλη μου, ένιωθα δυνατή για κάποιο λόγο»). Η κατάσταση που αναφέρει η Γεωργία είναι ένα σχολείο ιδιωτικό, με εξειδικευμένο για την εποχή προσωπικό και υποδομή, που έρχεται σε συνεννόηση με τους γονείς για το καλύτερο αποτέλεσμα της μαθησιακής λειτουργίας αλλά και κοινωνικοποίησης του παιδιού. Τα δημόσια σχολεία της εποχής στερούνται το εκπαιδευμένο προσωπικό και την υποδομή για άτομα με κινητικά προβλήματα και έτσι δεν αποτελούν λύση. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ίσως την αλλαγή νοοτροπίας των γονέων που είχαν μια πιο χαλαρή στάση λόγω της νησιωτικής καταγωγής, τώρα να αναζητούν τον καλύτερο τρόπο διαβίωσης της κόρης τους, να έρχονται σε συνεννόηση με τους ειδικούς (δασκάλα, εργοθεραπευτή) και να ενδιαφέρονται για την εκπαίδευσή της. Αξιοσημείωτη είναι η εικόνα του εαυτού που παρουσιάζει η αφηγήτρια αναφέροντας πως παρόλη την αλλαγή της κινητικής της κατάστασης, δεν χάνει τη δύναμη και την αισιοδοξία του παιδιού.
Η αφηγήτρια συνεχίζει παρουσιάζοντας τους λόγους που πήγε στο ιδιωτικό σχολείο και την κατάστασή του. Αναφέρει, («Οι γονείς μου βγάζαν αρκετά, είχαν και εισοδήματα από το νησί. Στο σχολείο που ήταν κοντά μπορούσα να πάω όλες τις τάξεις όπως πήγαιναν και τα περισσότερα παιδιά στη περιοχή. Τα είχε όλα για μένα, πισίνα, καλές δασκάλες που βοηθούσαν, ράμπες και τα παιδιά αρκετά τα ήξερα. Είχε και άλλο ένα παιδί μεγάλο με καρότσι»). Η οικονομική κατάσταση της οικογένειας συνήθως αποτελεί προσδιοριστικό παράγοντα για την ποιότητα της πορείας ζωής ενός ατόμου όπου η κατάσταση της υγείας του έχει αλλάξει. Η αφηγήτρια αναγνωρίζει την καλή οικονομική κατάσταση των εργαζόμενων γονιών της που μπορούν να ανταποκριθούν στα δίδακτρα ενός ιδιωτικού σχολείου και σαν δεύτερο λόγο παρουσιάζει την απόσταση από τον χώρο κατοικίας ως κριτήριο επιλογής. Το σχολείο ήταν κοντά στο σπίτι, παράγοντας σημαντικός για άτομο με κινητική αναπηρία και επιπλέον διέθετε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης οπότε η κατάσταση αυτή θα συνεχιζόταν για πολλά χρόνια. Η συγκεντρωτική αυτή δομή βοηθά τα άτομα αφού τους απαλλάσσει από τα εμπόδια μετακινήσεων αλλά και το άγχος του νέου και της αποδοχής. Η κτιριακή υποδομή φαίνεται να είναι πλήρης για τα άτομα με κινητική αναπηρία αφού διαθέτει πρόσβαση, πισίνα για ενδυνάμωση των μυών, προσωπικό που γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες των ατόμων με κινητική αναπηρία. Σαν τελευταίος λόγος επιλογής του σχολείου αναφέρεται η φοίτηση ενός μεγαλύτερου παιδιού με κινητικό πρόβλημα που πιθανώς δηλώνει την επιβεβαίωση ποιοτικής φοίτησης για μακρύ διάστημα αλλά και την ευκολότερη αποδοχή της Γεωργίας από την σχολική κοινότητα.
Συνεχίζει αναφέροντας πως («…από τις πρώτες τάξεις μου άρεσε να διαβάζω αλλά πιο πολύ μου άρεσε να κάνω πράγματα, να δημιουργώ. Το σχολείο για μένα θα πρέπει να συνδέεται άμεσα με την αγορά εργασίας, να σε προετοιμάζει, όχι να σου λέει ο δάσκαλος παπαγάλισε αυτό και εσύ να το κάνεις, αλλά κάθε τι που διαβάζεις να προσπαθείς να καταλάβεις γιατί είναι έτσι, να μην τα δέχεσαι παθητικά τα πράγματα αλλά να έχεις κρίση». Το θέμα της σύνδεσης της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας από την μικρή κιόλας ηλικία, θίγεται μέσα από το απόσπασμα αυτής της αφήγησης. Η εθνική στρατηγική πρέπει να δίνει έμφαση στην ποιότητα σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης και το εκπαιδευτικό σύστημα να στοχεύει στην διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με κρίση, όραμα και δυνατότητα να ανταποκριθούν στις σύγχρονες απαιτήσεις. Το κοινωνικό όμως οικοδόμημα στηρίζεται σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπου σε όλες τις βαθμίδες του εξοπλίζει τους μαθητές με γνωστικά εφόδια χωρίς να τους προετοιμάζει για την ελεύθερη αγορά. Πλέον, φορείς του εκπαιδευτικού συστήματος δεν διαθέτουν εικόνα ή επαφή με την αγορά εργασίας και υιοθετούν ανάλογη συμπεριφορά, υπηρετώντας εκ των έσω το σύστημα δημιουργώντας προσωπικότητες με ανάλογη θεώρηση των πραγμάτων. Το πρόβλημα δεν φαίνεται να είναι τα άτομα με αναπηρία ή οι πτυχιούχοι με αναπηρία ή χωρίς, αλλά η διαδικασία απορρόφησής τους στην αγορά εργασίας.
Η γεωργία συνεχίζει την αφήγησή της με δηλώσεις στην αριστεία της σε όλες τις τάξεις του δημοτικού και γυμνασίου καθώς και την συμμετοχή της στις σχολικές δραστηριότητες. Αναφέρει («τελείωσα όλες τις τάξεις του Δημοτικού με δέκα, διάβαζα, αλλά δεν ήταν μόνο αυτό, είχα και συμμετοχή, στο Γυμνάσιο που και εκεί ήμουν σε όλες τις τάξεις απουσιολόγος, θυμάμαι είχα φέρει πολλές φορές τους καθηγητές μου σε δύσκολη θέση με τις ερωτήσεις και τις απορίες μου. Αλλά τους άρεσε αυτό, τους κρατούσα όλους σε εγρήγορση. Και εννοείται ότι δεν είχα λείψει από εκδρομή ή θεατρική παράσταση ή χορό. Δεν ένιωθα ρε παιδί μου την αναπηρία, παρότι δεν την ήθελα ή δεν μπορούσα να την συνηθίσω, τώρα την έχω συνηθίσει. Χόρευα εννοείται χάλια αλλά το έκανα»). Η κατάσταση του εαυτού παρουσιάζεται ως μια εξαιρετική μαθήτρια τόσο στις σχολικές επιδόσεις με βραβεύσεις και ενημέρωση απουσιολογίου όσο και ένα δραστήριο άτομο αναφορικά με την ενεργητική της συμμετοχή. Το κυνήγι των υψηλών επιδόσεων φαίνεται να είναι προσωπικός στόχος που θα την φέρει σε ίση ή και ανώτερη θέση από τους συμμαθητές αφού γίνεται το επίκεντρο της τάξης ή της σκοπιάς του εκπαιδευτικού. Σκοπός της ίδιας ίσως είναι να την βλέπουν ως την άριστη μαθήτρια και όχι την μαθήτρια με την κινητική αναπηρία. Αυτή η εσωτερική δύναμη φαίνεται να υπάρχει στα άτομα με αναπηρία που επιδιώκουν την αυτονομία τους και δομούν έναν τέτοιο εαυτό από μικρή ηλικία. Πέρα από τις άριστες επιδόσεις στα σχολικά μαθήματα ο εαυτός παρουσιάζεται ως ανώτερος ή ξεχωριστός εκείνης της ηλικίας, μεταξύ άλλων και μέσα από τις λοιπές σχολικές δραστηριότητες που άλλοι μαθητές είτε δε συμμετείχαν είτε πίστευαν ότι η Γεωργία λόγω της κινητικής της αναπηρίας δε θα μπορεί να συμμετάσχει. Αλλά η εικόνα του εαυτού ήταν αυτή ενός ατόμου που δεν έχει αναπηρία ή δεν την αισθάνεται ως εμπόδιο για δράση.
Συνεχίζει την αφήγησή της με μια εμβόλιμη αναφορά στην βολή κάποιων ατόμων με κινητική αναπηρία όπου, («…ακόμη κάνω πράγματα που θα μπορούσα να μην κάνω αν ήθελα, όπως πολλοί άλλοι ανάπηροι που βολεύονται και περιμένουν να τους τα φέρουν όλα στο πιάτο…εγώ χαλάω την πιάτσα βλέπεις όταν τα λέω ή τα γράφω»). Η αναφορά αυτή επιβεβαιώνει την εικόνα του εαυτού ως ξεχωριστού αναπήρου από τα υπόλοιπα άτομα με αναπηρίες (όχι μόνο κινητικές) όπου εκμεταλλευόμενοι την αναπηρία τους μπορούν να χειρίζονται καταστάσεις και ανθρώπους. Είναι μια παγιωμένη θέση την οποία εκφράζει λεκτικά ή και γραπτά προκειμένου να την δηλώσει ή να αποφορτιστεί συναισθηματικά. Οι Swain και Cameron (1999) διερευνώντας τον τρόπο που οι ανάπηροι κάνουν το ντεμπούτο τους (coming out) στην κοινωνία, αναφέρονται στη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας όπως αυτή διατυπώθηκε από τους Tajfel και Turner. Η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας διαφοροποιεί την ατομική ταυτότητα, που περιλαμβάνει τις μοναδικές ατομικές ιδιότητες της προσωπικότητας (προτιμήσεις και αντιπάθειες, ιδιαίτερες ικανότητες) από την κοινωνική ταυτότητα που περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά μιας κοινωνικής ομάδας. Έτσι το ντεμπούτο ενός αναπήρου στην κοινωνία ουσιαστικά σηματοδοτείται από τη μετακίνηση της ταυτότητάς του με τα προσωπικά χαρακτηριστικά ως μη ανάπηρο άτομο, σε μια ταυτότητα με τα χαρακτηριστικά του αναπήρου, έτσι όπως αυτά επιβάλλονται από τους κοινωνικούς φραγμούς. Η αυτοεκτίμηση του ατόμου, ενώ στην αρχή κρίνεται από τα θετικά ή αρνητικά επιτεύγματα και ιδιότητες του μη αναπήρου, τώρα αποκτά τα χαρακτηριστικά του μέλους μιας ομάδας που κατηγοριοποιείται ως ομάδα αναπήρων.
Η Γεωργία συνεχίζει την αφήγησή της για την πτωτική πορεία στην βαθμολογία που είχε στις δύο πρώτες τάξεις του λυκείου. Την αιτία την οφείλει στην επιδείνωση της κατάστασής της, («περνούσα διάφορα εκείνο τον καιρό, είχα ανεξήγητο άγχος, ανεβασμένη πίεση, χαμηλό αιματοκρίτη, αρρώσταινα συχνά, είχα πολλές απουσίες… κακή διάθεση…έμενα νοσοκομείο για μια βδομάδα τουλάχιστον κάθε μήνα, είχα κι εκεί δάσκαλο αλλά δεν ήθελα να διαβάζω καθόλου. Όταν γυρνούσα στο σχολείο τα παιδιά με ρωτούσαν τι είχα… και οι νέοι δάσκαλοι και τα παιδιά με κοιτούσαν με συμπόνοια που δε μ’ άρεσε. Μετά όσο κι αν διάβαζα ένιωθα ότι δε μπορούσα να τους φτάσω»). Η μείωση της σχολικής επίδοσης αποτελεί μια σημαντική αλλαγή της μαθησιακής κατάστασης της αφηγήτριας. Η εικόνα που έχει δομήσει στον εαυτό της αλλά και στον υπόλοιπο περίγυρο είναι αυτή της άριστης μαθήτριας και ως τέτοια είναι γνωστή. Με την μείωση της απόδοσης χάνει αυτά τα χαρακτηριστικά που την κάνουν να ξεχωρίζει με θετικό τρόπο. Η ίδια αποδίδει τα αίτια σε παθολογικές και οργανικές καταστάσεις που σχετίζονται με το σώμα, την υγεία και την ψυχολογική κατάσταση. Ωστόσο τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονταν και στο παρελθόν χωρίς όμως να φέρουν τα ίδια αποτελέσματα. Η μετάβαση από το γυμνάσιο στο λύκειο με την ταυτόχρονη αλλαγή των εκπαιδευτικών και των ομηλίκων, δημιουργεί εμπόδια στη διαχείριση της νέας κατάστασης. Οι υψηλότεροι στόχοι, η βαθμοθηρία και οι απαιτήσεις δεν μπορούν να καλυφθούν, με πιθανό αποτέλεσμα να δημιουργούνται ψυχοσωματικές καταστάσεις οι οποίες να εκτρέφονται από την ανεπιθύμητη συμπόνοια.
Έτσι η αφηγήτρια μας αναφέρει πως έπρεπε να παρακολουθήσει ιδιαίτερα μαθήματα πλέον για να μπορέσει να καλύψει τα μαθησιακά της κενά αλλά και να φτάσει στο γνωστικό επίπεδο των συμμαθητών της. Αναφέρει («με πήγαινε ένας γνωστός του πατέρα μου με το βανάκι μέχρι το φροντιστήριο γιατί αυτό ήταν μακριά αλλά και από χάλια δρόμους, δηλαδή και να ήθελα να πάω μόνη μου δε θα μπορούσα και ας πούμε είχαμε υποχρεωθεί στον άνθρωπο να με σηκώνει και να με πηγαίνει, είχα παχύνει και αρκετά τότε… ζήτημα να πήγα δέκα φορές όμως δεν υπήρχε πρόβλεψη για μένα και για άλλους αναπήρους ούτε στο ελάχιστο (…) και γι αυτό παρότι οικονομικά ήταν ακριβό και ήδη κόστισα αρκετά στους γονείς μου, έκανα ιδιαίτερα στο σπίτι, σχεδόν κάθε μέρα»). Ελλείψει δομών και μέσων την εποχή εκείνη για εξυπηρέτηση των αναγκών των κινητικά αναπήρων πέραν της περιοχής τους, αναγκάζονται να στραφούν στην καλή διάθεση για εξυπηρέτηση τρίτων κάτι που δεν είναι πάντα ίσως διαθέσιμη ή η καλύτερη λύση. Αλλά και παρόλο που υπήρχαν τα εργαλεία και τα μέσα για ενίσχυση της μάθησης στα σχολικά μαθήματα ή σε άλλες ανάγκες, δεν υπήρχε η πρόβλεψη για τους ανάπηρους μαθητές. Και αυτό επειδή την δεκαετία εκείνη δεν συνηθίζονταν να κυκλοφορούν οι ανάπηροι λόγω του κοινωνικού αποκλεισμού ή δεν υπήρχε η πρόνοια, η κοινωνία δεν είχε προβλέψει τρόπους εξυπηρέτησης της μετακίνησής τους όπως ράμπες, ανελκυστήρες, ειδικά μέσα μεταφοράς. Πλέον, η αναπηρία σε ένα άτομο κοστίζει, όχι μόνο σαν ψυχολογικός παράγοντας που στερεί την ικανοποίηση αναγκών από ένα κόσμο φτιαγμένο από μη αναπήρους, αλλά κοστίζει οικονομικά. Τα έξοδα αυτά περιλαμβάνουν ιατρικές δαπάνες (κατ’ οίκων ή νοσοκομειακά), έξοδα εργαλείων μετακίνησης και άλλα που σχεδόν πάντοτε δεν καλύπτονται από τα κοινωνικά επιδόματα με αποτέλεσμα να μειώνεται κατά πολύ το οικογενειακό εισόδημα. Πλέον τα κοινωνικά επιδόματα δίνονταν αξιολογώντας καθαρά δημοσιονομικά την αναπηρία και όχι το ίδιο το ανάπηρο άτομο προκειμένου να υπάρχει το μικρότερο δυνατό κρατικό κόστος.
Η αφήγηση συνεχίζεται με την κατάθεση της σκληρής δουλειάς στη Γ’ Λυκείου όπου ο στόχος ήταν η εισαγωγή στο πανεπιστήμιο καθώς και των προσωπικών θυσιών που έγιναν για το σκοπό αυτό. Αναφέρει, («…είχα πει πως θα περάσω πάση θυσία, κλεινόμουν όλη μέρα στο δωμάτιο και διάβαζα, διάβαζα μέχρι και στην τουαλέτα, ιδιαίτερα έκανα φουλ και στα τέσσερα μαθήματα ((μέθοδος δεσμών)) και είχα κόψει τελείως κάτι φλερτάκια που είχα, δηλαδή σχέση στο σχολείο μου και κάτι τσιλιμπουρδίσματα στο άλλο σχολείο… και σε κάτι κρισούλες που είχα, πάλι δεν έμεινα πίσω, πείσμωνα, διάβαζα…»). Μας παρουσιάζεται η επίπονη περίοδος της Γ’ Λυκείου όπου με το παλαιό σύστημα των δεσμών κρίνονταν η επιτυχία και η είσοδος του μαθητή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση καθώς και η στενή εξάρτηση του Λυκείου από το σύστημα εισαγωγής στα τριτοβάθμια ιδρύματα. Επιπλέον ενισχύεται η παραπαιδεία όπου τα φροντιστηριακά και ιδιαίτερα μαθήματα δεν είναι επιλογή αλλά ανάγκη. Οι θυσίες σε αυτό το στάδιο φαίνεται να είναι μεγάλες τόσο αναφορικά στην οικογενειακή οικονομική επιβάρυνση όσο και σε προσωπικό επίπεδο όπου η διακοπή της ερωτικής σχέσης είναι αναγκαία. Εδώ διαβλέπουμε και μια αποτίναξη του κυρίαρχου στερεότυπου αναφορικά με την ερωτική ζωή του ανάπηρου πληθυσμού. Ο στόχος φαίνεται να είναι ιδιαίτερα μεγάλος αφού ακόμη και τα οργανικά προβλήματα που στο παρελθόν την εμπόδιζαν στη μελέτη τώρα αποτελούν κίνητρο για περισσότερο διάβασμα προκειμένου να επιτευχθεί ο σκοπός. Η περίοδος αυτή σηματοδοτεί το πέρασμα στην ενήλικη ζωή αφού από το λόγο της διαφαίνεται μια τάση για αυτονομία, ανεξαρτησία και ανάληψη ατομικής ευθύνης.
Η σκληρή δουλειά φαίνεται να αποδίδει αφού («πέρασα πρώτη στο τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων στο ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας αλλά κατάφερα εύκολα και πήρα μεταγραφή στο ΤΕΙ Αθήνας. Ήμουν πολύ ευτυχισμένη που πέρασα και άλλαζε το σκηνικό αλλά γρήγορα μου έφυγε. Το πανεπιστήμιο χάλια τότε από πρόσβαση, δε ξέρω γιατί αλλά αλλιώς το είχα στο νου μου, η πρόσβαση πάλι δεν υπήρχε, υπήρχαν σημεία που έπρεπε να υπάρχει άτομο να με βοηθήσει αλλά και στη σχολή μέσα δε μπορούσα να χρησιμοποιήσω το ασανσέρ που ήταν μόνο για τους καθηγητές, γενικά λες και κοιτούσαν όλη την πάρτη τους. Άλλοι μπορεί να αναπολούν τα φοιτητικά τους χρόνια αλλά εγώ όχι. Βέβαια το πάλεψα μέχρι το τέλος και ασφαλώς πήρα το πτυχίο μου με καλό βαθμό για τότε»). Η αναφορά στην πρωτιά της κατάταξης επιβεβαιώνει την δόμηση ενός εαυτού που επιδιώκει να ξεχωρίζει αλλά και να συμμετέχει ισότιμα σε όλες τις δραστηριότητες εφόσον αρθούν ορισμένα εμπόδια. Το χαρακτηριστικό αυτό της εαυτικής ταυτότητας είναι κάτι που έχει δομηθεί σε όλα τα μαθησιακά χρόνια αλλά φαίνεται να μη συνεχίζεται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση καθότι το πλαίσιο και η υποδομή δε το επιτρέπουν στα άτομα με αναπηρία. Η δυσκολία της κτιριακής πρόσβασης και προσπελασίμοτητας επισημαίνεται σε όλη τη διάρκεια των σπουδών, υπονοώντας και τον αποκλεισμό από την συμμετοχή στις δραστηριότητες και τα κοινά. Το εσωτερικό, όπως και το εξωτερικό περιβάλλον του πανεπιστημίου σκιαγραφείται ως εχθρικό απέναντι στους φοιτητές χωρίς να ξεχωρίζει ωστόσο τους έχοντες αναπηρία. Επιπλέον το στοιχείο της προσωπικής επίτευξης διαφαίνεται έντονα καθ’ όλη τη διάρκεια των σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
3.25 Σύνοψη δεύτερου μέρους
Σε αυτό το σημείο της αφήγησης η Γεωργία σχολιάζει το ιδανικό σχολικό περιβάλλον όπου η ιδιωτική εκπαιδευτική μονάδα μπορεί να συγκεντρώνει όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης καθώς και να διαθέτει επιπλέον παροχές στους κόλπους της για τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Επιπλέον θίγεται η πολυπόθητη σύνδεση της εκπαίδευσης μέσω της δημιουργίας εξειδικευμένων ειδικοτήτων με την αγορά εργασίας.
Τα μακρά διαστήματα αποχής από την μαθησιακή διαδικασία μπορούν να αποτελέσουν ανασταλτικό παράγοντα για την ανέλιξη του ατόμου με αναπηρία αν δεν υπάρξει προνοητικότητα.
Ο εαυτός ενός ατόμου με αναπηρία μπορεί να περάσει από πολλές φάσεις (ενεργητικότητα – παθητικότητα, δημιουργία – στασιμότητα) κατά την εξελικτική του πορεία. Ο τρόπος που ένα άτομο ορίζει την αναπηρία ή ο τρόπος που βλέπει τον εαυτό του (αριστεία, συμμετοχικότητα) μπορεί να ορίσει και τον βαθμό ή τον τρόπο αποδοχής από τους άλλους. Επίσης η ταυτότητα δεν είναι πάντα κάτι στάσιμο και από νωρίς αποκρυσταλλωμένο, αλλά περνά από μια συνεχή διαδικασία επαναπροσδιορισμού.
3.26 Γ. Τρίτη αφηγηματική ενότητα: Εργασία
Κατά τη διάρκεια των σπουδών της η αφηγήτρια έχει ξεκινήσει να εργάζεται προσφέροντας ιδιαίτερα μαθήματα. Αναφέρει («…απ’ όταν σπούδαζα μπορείς να πεις ότι εργαζόμουν, έκανα ιδιαίτερα πολιτικής οικονομίας και μαθηματικών σε παιδιά της πολυκατοικίας μας και είχα φτιάξει και όνομα μπορώ να πω. Αλλά και σε κάποιους φοιτητές μικρότερων εξαμήνων αναλάμβανα κάποιες εργασίες τους, τώρα βαριέμαι να ασχοληθώ. Τότε ήθελα να ελαφρύνω τον πατέρα μου και να αρχίσω σιγά σιγά να στηρίζομαι στα πόδια μου… καταλαβαίνεις…»). Η επισήμανση της χρονικής περιόδου έναρξης εργασίας παράλληλα με τις σπουδές, προβάλλει την εικόνα του ιδιαίτερα εργατικού εαυτού σε αντίθεση με την πλειοψηφία των ομηλίκων. Και εξαιτίας αυτής της στάσης καταφέρνει να εδραιωθεί στο μικρό κοινωνικό περιβάλλον ως άξια καθηγήτρια οικονομικών μαθημάτων. Επίσης επισημαίνεται η ανάγκη αυτονόμησης ως άμεση συνέχεια της πορείας του βίου.
Μετά τη λήψη του πτυχίου η Γεωργία προσβλέπει στην πρόσληψή της σε κάποια δημόσια υπηρεσία, («ήθελα να χωθώ στο δημόσιο, έκανα φουλ προκηρύξεις και έδινα εξετάσεις για παντού, τότε τους παίρναν με το τσουβάλι και πολλοί δε πηγαίναν γιατί τα λεφτά δεν ήταν και πάρα πολύ καλά, αλλά εγώ ήθελα πιο πολύ δουλειά που να μην έχει σχέση με τον ιδιωτικό τομέα γιατί είχα δεινοπαθήσει στην πρακτική μου, εκεί θα ήμουν πιο χαλαρά, όχι ότι δε θα δούλευα. Αλλά μέχρι να συνέβαινε αυτό δούλευα σε λογιστικό γραφείο φίλου του πατέρα μου»). Μας παρουσιάζεται το γενικότερο κλίμα της εποχής για μόνιμο διορισμό στον δημόσιο τομέα και μια τάση της ίδιας για απομάκρυνση από τον ιδιωτικό τομέα λόγω αρνητικής πρόσφατης, παρελθοντικά, εμπειρίας. Ωστόσο έως ότου επιτευχθεί αυτός ο στόχος συνεχίζει να εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα όπου αποκτά εμπειρία. Ταυτόχρονα επιδιώκεται η εκπλήρωση των βιογραφικών στόχων με την συμπλήρωση προκηρύξεων και συμμετοχή σε εξετάσεις διαγωνισμών για διάφορα υπουργεία.
Ένα βασικό εμπόδιο που συνάντησε η αφηγήτρια ήταν ότι λόγω της κινητικής της αναπηρίας δεν ήταν δυνατή η πρόσληψη στο δημόσιο που απαιτούσε άρτια φυσική και ψυχική κατάσταση. Αναφέρει, («…σκάλωνε το θέμα στην φυσική κατάσταση, έτσι σκέφτηκα και πήγα στην δευτεροβάθμια υγειονομική επιτροπή και μετά από πολύ κόπο και αγώνα και φασαρία που έκανα κατάφερα και μου δώσαν μια βεβαίωση που έλεγε ότι μπορούσα να εργαστώ ως υπάλληλος σε γραφείο δημόσιας υπηρεσίας. Εκεί είδα και άλλους να το διεκδικούν αυτό…»). Η αφηγήτρια παρουσιάζει ως προσωπικό επίτευγμα την αλλαγή μιας, κατά περίπτωση κατάστασης, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι τα άτομα με αναπηρία δε πρέπει να επαναπαύονται στην αναπηρία τους και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Επιπλέον με αυτό το αφηγηματικό απόσπασμα μας δίνεται η εικόνα των περιοριστικών συνθηκών που ίσχυαν για τα άτομα με αναπηρία καθώς και οι διάφοροι ανεπίσημοι οδοί που ακολουθούνταν προκειμένου να υπερπηδηθούν τέτοιου τύπου εμπόδια.
Έτσι η αφηγήτρια καταφέρνει και προσλαμβάνεται στο Υπουργείο Οικονομικών στο τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Προσωπικού εγκαταλείποντας τα ιδιαίτερα μαθήματα που έκανε. Αναφέρει («…και επιτέλους είχα προσληφθεί, δε θα επιβάρυνα άλλο τους γονείς μου, είχε καλά λεφτά, οπότε είχα αφήσει τα ιδιαίτερα. Είχα ξενοιάσει γιατί το είχα πολύ άγχος να βρω δουλειά σαν ΑμεΑ. Η δουλειά δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολη αλλά αλλού ήταν το πρόβλημα, ούτε στην κτιριακή υποδομή, αλλά στους ανθρώπους· με κοιτούσαν λες και τους είχα σκοτώσει τη μάνα ή τους είχα φάει τη θέση, πέντε χρόνια έμεινα εκεί, έναν φίλο είχα κάνει μόνο και οι γυναίκες ήταν λίγες…»). Η αφηγήτρια φαίνεται ότι βίωνε την διαβίωση με τους γονείς της ως ένα επιπρόσθετο βάρος γι αυτούς αναγνωρίζοντας τον κόπο και τις θυσίες τους. Η εύρεση της εργασίας, πέρα από προσωπική επιτυχία και βελτίωση ζωής, αποτελεί και τρόπο αυτονόμησης και απαλλαγής ή μείωσης του βάρους των γονέων, έτσι όπως το αντιλαμβάνεται η αφηγήτρια. Ο διορισμός ερμηνεύεται ως κατάκτηση ενός επόμενου στόχου, οπότε προηγούμενες περιστασιακές εργασίες εγκαταλείπονται. Η αφοσίωση επικεντρώνεται στην εκμάθηση των νέων αντικειμένων και αρμοδιοτήτων στο εργασιακό περιβάλλον. Ένα περιβάλλον που φαίνεται να μην είναι φιλικό απέναντι στην αφηγήτρια ως άτομο με κινητική αναπηρία. Προφανώς η αιτία είναι πως υπήρχε η αντίληψη πως η κατάληψη της θέσης έγινε εξαιτίας της αναπηρίας και όχι του πτυχίου. Μας δίνεται η εικόνα ενός ανταγωνιστικού, μη φιλικού περιβάλλοντος εργασίας όπου η διαφορετικότητα δεν γίνεται αποδεκτή. Και μάλιστα σε ένα άτομο όπου η συμμετοχή και η δημιουργία σχέσεων παίζει καθοριστικό ρόλο για την ψυχική ισορροπία, η κατάσταση αυτή κρίνεται ως επιβαρυντική.
Ωστόσο η Γεωργία μας αναφέρει πως τον πρώτο καιρό επικεντρώθηκε στο να μάθει το αντικείμενό της σωστά, («εκεί ελέγχαμε τις άδειες, τα μισθολογικά, τις μετακινήσεις προσωπικού και τα πειθαρχικά παραπτώματα. Στην αρχή διάβασα πολύ, δεν έχανα σεμινάρια που μας κάναν. Ήθελα να αναλαμβάνω όσα περισσότερα γινόταν και να μη κάνω κανένα λάθος. Γενικά δεν ήθελα να δώσω δικαίωμα σε κανέναν αλλά το έβρισκαν»). Από την αφήγηση της Γεωργίας βλέπουμε πως η ανάληψη θέσης ευθύνης απαιτεί αφοσίωση, επιμονή και σκληρή δουλειά. Το αντικείμενο είναι πολύ συγκεκριμένο αλλά ως νεοδιοριζόμενη πρέπει να εργαστεί πιο σκληρά προκειμένου να ανταπεξέλθει. Στο σημείο αυτό όμως πρέπει να προστεθεί και το πρόβλημα με την έλλειψη συναδελφικότητας όπου πολλές πληροφορίες έπρεπε να τις μάθει από επίσημες πηγές και οδούς όπως είναι τα σεμινάρια και όχι από ανεπίσημες όπως οι συζητήσεις μεταξύ συναδέλφων. Επιπλέον η ανάληψη περισσότερων αρμοδιοτήτων οφείλεται αφενός στο χαρακτήρα της αφηγήτριας και αφετέρου στην διαδικασία δόμησης μιας εικόνας προς ίση μεταχείριση.
Παραθέτει αρκετά στοιχεία από το ξεκίνημα της εργασίας της και την συμπεριφορά των συναδέλφων της, («ήμουν η μόνη γυναίκα στο συγκεκριμένο τμήμα, με βλέπαν και ΑμεΑ και με θεωρούσαν λες και δε μπορούσα να κάνω τίποτα. Το ίδιο έβλεπα να βλέπουν και οι εξυπηρετούμενοι ή οι λοιποί στο κέντρο ((της Αθήνας)). Από τη μια…όταν πέρασε καιρός βέβαια, τους φώναζα, αλλά πάλι με κακολογούσαν, από την άλλη τους έπαιρνα με το καλό, με λυπόντουσαν. Μιλούσαν μεταξύ τους στο γραφείο λες και εγώ δεν υπήρχα, γινόντουσαν χυδαίοι πολλές φορές… όταν τους έκανα παρατήρηση με φορτώνανε με δουλειές (5) ήμουν να σκάσω, στο σπίτι δε κοιμόμουν και έκλαιγα…»). Η αφηγήτρια ξεκίνησε την εργασιακή της καριέρα σε ένα ανδροκρατούμενο εργασιακό περιβάλλον δίνοντάς μας την πεποίθηση ότι την εποχή εκείνη τα οικονομικά ήταν μόνο για τον ανδρικό, υγιή πληθυσμό. Έτσι το άτομο με το διττό κοινωνικό ρόλο της γυναίκας και της κινητικά ανάπηρης, νιώθει εγκλωβισμένο. Η προσήλωση στα καθήκοντά του δεν φαίνεται να είναι λύση για τον εργαζόμενο που δεν έχει γίνει αποδεκτός από τους υπολοίπους συναδέλφους. Έτσι αποδέχεται ενεργητικά («τους φώναζα») ή παθητικά («με το καλό») αυτή τη κατάσταση. Ακόμη κι ένας δυναμικός χαρακτήρας θα νιώσει ευάλωτος όταν θα βρεθεί σε μειοψηφική θέση. Έτσι το mobbing (ηθική παρενόχληση ή ψυχολογική τρομοκρατία ή εργασιακός εκφοβισμός), παρότι είναι σύγχρονος όρος φαίνεται να υπήρχε από πολύ παλαιότερα. Η συμπεριφορά αυτή στοχεύει στη διαμόρφωση ενός εχθρικού, ταπεινωτικού περιβάλλοντος που προσβάλει την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια και τη ψυχική ακεραιότητα του εργαζομένου, προκειμένου να προκαλέσει την παραίτησή του (Σάκουλα, Μπελαλή & Σταθαρού, 2014). Η ανεκτικότητα των ατόμων με αναπηρία μπορεί να κλονίζονταν περισσότερο την δεκαετία του ’90, κατά την περιγραφή της αφηγήτριας, όπου δε φαίνεται να υπήρχε προάσπιση των ασφαλών συνθηκών εργασίας. Έτσι η σχέση της εργασιακής ικανοποίησης που είναι στενά συνδεδεμένη με την προσωπική ανάπτυξη και την ενίσχυση αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης, κλονίζεται.
Επιπλέον δεν καταφέρνει όπως μας αναφέρει να συνάψει συναδελφικές σχέσεις, γεγονός που για την εαυτική ταυτότητα και την προγενέστερη εμπειρία της αφηγήτριας είναι ξένο. Μια αιτία είναι το mobbing που δέχεται στον εργασιακό της χώρο. Πέρα από τον θύτη είναι και οι παριστάμενοι που αρχικά μπορεί να διατηρούν ουδετερότητα αλλά εν τέλη συμμαχούν με τον αυτουργό για διάφορους λόγους. Ο δημόσιος τομέας είναι περισσότερο εκτεθειμένος στον εργασιακό εκφοβισμό. H κατάχρηση εξουσίας είναι συχνό φαινόμενο, καθώς η περίπλοκη δομή του συστήματος λειτουργεί ευνοϊκά για τους δράστες. Το θύμα μπορεί να βιώνει μια σειρά εκφοβιστικών ενεργειών όπως προσβολή των συνθηκών εργασίας, των κοινωνικών σχέσεων (απομόνωση, απόρριψη), αξιοπρέπειας, επαγγελματικής επάρκειας, ψυχικής υγείας. Κατά συνέπεια η παρενόχληση διαρκεί για μακροχρόνια διαστήματα με ολέθρια αποτελέσματα για την υγεία και την προσωπικότητα του θύματος. Στον ιδιωτικό τομέα η ανισότιμη σχέση εργοδότη – εργαζόμενου υποθάλπει την καταχρηστική συμπεριφορά του πρώτου. Ο εκφοβισμός εκδηλώνεται με βίαιους τρόπους και τελειώνει με την αποχώρηση του θύματος (Κοΐνης & Σαρίδη, 2013). Άλλη αιτία αποτυχίας σύναψης φιλικών και συναδελφικών σχέσεων είναι το γενικό κοινωνικό περιβάλλον που δεν φαίνεται να είναι δεκτικό στο διαφορετικό.
Οι συναισθηματικές και ψυχικές επιπτώσεις του θύματος κατακλύζονται με συναισθήματα θυμού, αυτοαμφισβήτησης, ντροπής, ανικανότητας, ταπείνωσης, απόγνωσης (Khoo, 2010) που εκφράζονται με μελαγχολία, δυσκολία συνεργασίας, άγχος (Κωνσταντίδης, 2011). Η αυτοϋποτίμηση είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό του καταπιεζόμενου κι αυτή προέρχεται από την εσωτερίκευση της γνώμης που οι δυνάστες έχουν γι αυτόν. Τόσο συχνά ακούν ότι δεν είναι ικανοί για τίποτε, δε γνωρίζουν τίποτε, ότι είναι ανεπίδεκτοι μαθήσεως, ότι είναι άρρωστοι, τεμπέληδες και μη παραγωγικοί, που στο τέλος πείθονται για την ανικανότητά τους. Επιπλέον, η εργασιακή παρενόχληση πυροδοτεί νόσους που σχετίζονται με το εργασιακό άγχος και συνιστούν σοβαρό κίνδυνο για την υγεία («ήμουν να σκάσω, στο σπίτι δε κοιμόμουν και έκλαιγα…»). Ωστόσο η μακροχρόνια παραμονή σε αυτήν την υπερδιέγερση μειώνει την αμυντική ικανότητα και προκαλεί την φθορά του. Τα συνήθη σωματικά συμπτώματα που έπονται της οργανικής και ψυχικής εξάντλησης είναι διαταραχές ύπνου, πονοκέφαλοι, ημικρανίες, κόπωση, διαταραχές εμμήνου ρήσεως, νευρικές συσπάσεις, κνησμοί, υπόταση/υπέρταση κ.α. (Σάκουλα, Μπελαλή & Σταθαρού, 2014). Οι επιπτώσεις έχουν αντίκτυπο και στην επιχείρηση (δημόσια, ιδιωτική) λόγω της μείωσης παραγωγικότητας, αύξησης ατυχημάτων, αδυναμία τήρησης προθεσμιών, κλονισμού της δημόσιας εικόνας
Στο πλαίσιο της επίσημης προστασίας των εργαζομένων, οι χώρες της Ε.Ε. συμπεριέλαβαν στη νομοθεσία τους προβλέψεις για την εργασιακή παρενόχληση από το 1990 και μετά. Οι σχετικές προσθήκες αφενός επισημοποίησαν την ύπαρξη του προβλήματος, αφετέρου ενθάρρυναν τη συζήτηση για τον εργασιακό εκφοβισμό, τόσο μεταξύ των εργαζομένων, όσο και μεταξύ του πολιτικού κόσμου. Εντούτοις καμία από τις ρυθμίσεις δεν προβλέπει μέθοδο θεραπείας ή αποκατάστασης της υγείας του θύματος. Στην Ελλάδα η παρενόχληση στους χώρους εργασίας σε νομικό επίπεδο δεν συνδέεται με τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, αλλά με την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, καθώς ο νόμος του 2005 απαγορεύει τις διακρίσεις βάσει φύλου, εθνικότητας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Κατά συνέπεια οι αποδέκτες αντίστοιχων συμπεριφορών δεν μπορούν να βασιστούν σε νόμους της εργατικής νομοθεσίας, αλλά σε νόμους που αφορούν γενικότερα την προστασία της αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας (όπως το άρθρο 2, παρ.1 του Συντάγματος). Επιπρόσθετη είναι η ρύθμιση να ισοδυναμεί με απόλυση η τυχόν παραίτηση του εργαζομένου για λόγους προσβολής της αξιοπρέπειας και μειωτικών σχολίων. Αυτό βέβαια, σε περίπτωση που η διοίκηση της επιχείρησης δεν αποδέχεται την προσβολή, θα πρέπει να αποδειχτεί δικαστικά, κάτι το οποίο προϋποθέτει τη μαρτυρία των άλλων συναδέλφων για τα περιστατικά παρενόχλησης. Η καλή γνώση και χρήση των εθνικών και κοινοτικών νόμων θεωρητικά λύνει αρκετά προβλήματα, καθώς παρέχει στα θύματα τη δυνατότητα αφοπλισμού του θύτη, αποκατάστασης της ηθικής βλάβης που υπέστησαν και οικονομικής υποστήριξης για το διάστημα της ανεργίας που ενδεχομένως να επέλθει.
Η αφηγήτρια συνεχίζει αναφέροντας πως έπειτα από πέντε έτη παραμονής στο τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Προσωπικού του Υπουργείου Οικονομικών κινεί τις διαδικασίες για την μετάταξή της στο Λογιστήριο του Κράτους. Αναφέρει, («…μπορεί να μην είχα κάνει φίλους αλλά είχα κάτι καλές συμπάθειες σε άλλα γραφεία, δηλαδή τι συμπάθειες, λύπηση πιο πολύ ((γέλιο)), αλλά με σύμφερε, με καταλαβαίνεις τώρα έ; Γιατί μίλησαν για μένα και μάλλον βοήθησε να πάω εκεί…»). Χρησιμοποιώντας παρελθοντικό χρόνο, θέλει να αναφέρει όχι μόνο ένα γεγονός που έγινε παρελθοντικά αλλά και μια παροντική κατάσταση. Η αναφορά γίνεται στην αξιοποίηση γνωριμιών προκειμένου να επιτευχθούν στόχοι, πολλές φορές μη αξιοκρατικοί ή να χρησιμοποιηθούν οδοί όχι τόσο διάφανοι. Η κατάσταση αυτή φαίνεται να διαιωνίζεται αλλά και να είναι τόσο συχνή στον δημόσιο τομέα που να καταλήγει να αποτελεί υποχρεωτικό παράγοντα κατάκτησης στόχων. Η δημόσια διοίκηση, μέσα από το λόγο της αφηγήτριας, εμφανίζεται να διακατέχεται από μια παθογένεια που οφείλεται κυρίως στο γεγονός της λαφυραγώγησής της μέσω των πελατειακών σχέσεων που παρακάμπτουν την ιεραρχία και προάγουν την αδιαφάνεια. Σε ένα τέτοιο σύστημα, τα μέλη επιτυγχάνουν πρόσβαση σε άτομα που έχουν επιρροή.
Συχνά η αφηγήτρια αισθάνεται την ανάγκη να επικυρώσει ρητά το ενδιαφέρον του συνεντευκτή («με καταλαβαίνεις τώρα έ;») σε σχέση με αυτά που διηγείται. Στην περίπτωση αυτή ο συνεντευκτής οφείλει να δηλώσει το ενδιαφέρον του και να ζητήσει από τον αφηγητή να συνεχίσει. Η πράξη αυτή φαίνεται να είναι λογική καθότι στη ροή της σκέψης και του λόγου, παραθέτονται ειλικρινείς αφηγήσεις που σε διαφορετικές περιπτώσεις δεν θα έρχονταν στην επιφάνεια.
Επιπλέον, στο κομμάτι αυτό της αφήγησης, αντιλαμβανόμαστε πως η αναπηρία αξιοποιείται ως μέσο προώθησης προσωπικών συμφερόντων της αφηγήτριας την εποχή εκείνη, όπως συμβαίνει και σήμερα. Πολλά άτομα με αναπηρία εκμεταλλεύονται την αναπηρία τους προκειμένου να αντλούν επιδοτήσεις και να επαναπαύονται σε αυτές ή γενικά να προκαλούν ή να αξιοποιούν την αναπηρία τους για βιοποριστικούς λόγους ή για διευκολυντικές παρεμβάσεις. Ωστόσο, στην έως τώρα αφήγηση της Γεωργίας δεν υπήρχε τέτοια διάθεση εκμετάλλευσης της αναπηρίας της. Αυτή η βιογραφική αλλαγή ίσως οφείλεται στην έντονη εσωτερική ανάγκη της να αλλάξει θέση και περιβάλλον εργασίας προκειμένου να αποφύγει το mobbing και να δημιουργήσει μια νέα κατάσταση σε ένα νέο περιβάλλον. Επίσης μπορεί να οφείλεται στο ίδιο το δημόσιο σύστημα που ενώ δε κατάφερε να αλλάξει η αφηγήτρια, συνέβη να αλλάξει το σύστημα την ίδια. Και όπως επίσης αναφέρει ο Πανταζής Παύλος (1997): «η ταυτότητα δεν είναι ένα παγιωμένο και αμετάτρεπτο προσωπικό σύστημα για να αντιμετωπιστεί ως δεδομένη κατάσταση, αλλά είναι μια εν εξελίξει διεργασία και γι αυτό είναι το ζητούμενο».
Η αφηγήτρια βρίσκεται σε άδεια περίπου δύο εβδομάδες προκειμένου να οριστικοποιηθούν οι διαδικασίες μετάταξής της. Στην νέα της θέση η αφηγήτρια, γνωρίζοντας πλέον την εργασιακή κουλτούρα του δημοσίου συστήματος, επιδιώκει όχι να το αλλάξει, αλλά να προλάβει τις καταστάσεις εκείνες που θα φέρουν στο προσκήνιο την αναπηρία της και θα την μειώσουν ως ανθρώπινη ύπαρξη. Αναφέρει, («…το καλό ήταν πως εκεί δε με ήξερε κανείς, μπορούσα να κάνω νέα αρχή έχοντας στο νου μου αυτά που μου συνέβησαν ή (3) άφησα να μου συμβούν στην προηγούμενη θέση. (3) Έτσι δε σήκωνα μύγα στο σπαθί μου, έγινα πολύ (.) σκύλα. Όποιος πήγαινε να με θίξει, είτε συνάδελφος, είτε εξυπηρετούμενος, τον έβαζα στη θέση του. Είχα γίνει πιο δυναμική. Και η πλάκα ξέρεις ποια ήταν; Ότι τώρα με συμπαθούσαν πιο πολύ (ή πιο πολλοί), όλοι»). Η αφηγήτρια σε αυτό το σημείο της ζωής της φαίνεται να κάνει μια νέα αρχή, προσπαθεί να ορθοποδήσει κάνοντας ένα νέο ξεκίνημα έχοντας την βιογραφική εμπειρία της αποκρυσταλλωμένη στο νου. Η αλλαγή αυτή της θέσης εργασίας μπορεί να ερμηνευτεί ότι βιώνεται απελευθερωτικά λόγω των δυσμενών καταστάσεων και η αφηγήτρια προβαίνει σε επανιεράρχηση των αξιών, των προτεραιοτήτων και των αναγκών. Ο εαυτός φαίνεται περισσότερο ώριμος, έχει μάθει από τα λάθη του («άφησα να μου συμβούν») και επαναδιαπραγματεύεται εσωτερικά τους νέους όρους βίωσης της καθημερινότητας. Έτσι η διεκδίκηση της ίσης μεταχείρισης και του αλληλοσεβασμού είναι εμφανής και φαίνεται να επιτυγχάνεται. Επίσης το διάστημα των δύο περίπου εβδομάδων που μεσολάβησαν για την μετάταξη φαίνεται να λειτούργησε κατασταλτικά στον επαναπροσδιορισμό της βιογραφικής τροχιάς. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα στην νέα θέση να δημιουργήσει συμπάθειες λόγω της δυναμικότητας του χαρακτήρα της, όπως τότε στα μαθησιακά της χρόνια, όπου εξαιτίας της συμμετοχής της και της διεκδίκησης των δικαιωμάτων της, η αναπηρία έπονταν της προσωπικότητας. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Habermas (1981): «τα άτομα μπορούν να οικοδομήσουν μια προσωπική ταυτότητα μόνο στο βαθμό που θα αναγνωρίζουν ότι η αλληλουχία των δράσεών τους σχηματίζει μια ιστορία ζωής που δύναται να γίνει αντικείμενο αφήγησης και μια κοινωνική ταυτότητα μόνο όταν αναγνωρίσουν ότι διατηρούν το ανήκειν σε κοινωνικές ομάδες μέσω της συμμετοχής τους σε διαντιδράσεις και συνάμα ότι εμπλέκονται στη δυνάμενη να εξιστορηθεί ιστορία των συλλογικοτήτων».
Η αφηγήτρια έμεινε σε αυτή τη θέση εργασίας επτά έτη. Το αντικείμενο της εργασίας ήταν συγκεκριμένο κάτι το οποίο είχε διττή έννοια, αναφέρει πως («…κοίταξε εκεί είναι σαν να είσαι βοηθός λογιστή με πελάτη το κράτος. Έλεγχα κάποιες δαπάνες αλλά μη φανταστείς τίποτα τρελό. Είδα πολλά… αλλά εμένα με ένοιαζε να μάθω τη δουλειά, να μη κάνω λάθη και να εξελιχθώ σε κάτι άλλο ρε παιδί μου. Έμαθα δε λέω, καταλαβαίνεις πως λειτουργούν τα οικονομικά… και το κράτος μια επιχείρηση είναι… ήμουν πολύ σωστή αλλά ένιωθα να βαλτώνω… αυτό με έτρωγε»). Τα ευσυνείδητα άτομα που κατέχουν ήδη μια θέση εργασίας ενδιαφέρονται για την προσωπική τους εξέλιξη. Αφού έχουν λύσει το βιοποριστικό τους πρόβλημα, επιδιώκουν την πνευματική τους ανάπτυξη και εξέλιξη μέσα από την εργασία όπου διευρύνονται οι γνωστικοί ορίζοντες και οξύνεται συνήθως η κριτική ικανότητα. Η εργασία μπορεί να συνεισφέρει στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας των ατόμων με αναπηρία με παράλληλη συνειδητοποίηση των αναγκών του άλλου. Η εργασία λοιπόν αποτελεί τη βάση για την ανθρώπινη ανάπτυξη. Ωστόσο αυτή η ανάπτυξη ή εξέλιξη μπορεί να φτάσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο όπου η περαιτέρω άνοδός της να μην είναι εφικτή. Αυτό δημιουργεί στρεσογόνες καταστάσεις στο άτομο το οποίο ψάχνει να βρει λύσεις και διεξόδους.
Έπειτα από πάνω από μια δεκαετία εργασίας στο Δημόσιο τομέα, η αφηγήτρια αναφέρει πως («…για μένα τα δέκα χρόνια πρέπει να είναι το όριο που όλοι όσοι εργάζονται θα έπρεπε να αλλάζουν αντικείμενο και περιβάλλον εργασίας. Ή ακόμη και αν το αισθάνονται νωρίτερα ότι δε μπορούν άλλο, να το κάνουν, να αλλάξουν ρότα, όπως έκανα κι εγώ. Γνωρίζω τα προσόντα μου και τις ικανότητές μου γι αυτό κι έφυγα από το Δημόσιο. Οι γονείς μου νόμιζαν ότι τα είχα χάσει ((γέλια)). Είχα ζητήσει άδεια άνευ αποδοχών που δεν την ανανέωσα»). Η αφηγήτρια μας καταθέτει την προσωπική της άποψη για το πώς θα έπρεπε να είναι η σκέψη των εργαζόμενων στον δημόσιο τομέα ώστε να αισθάνονται και να είναι οι ίδιοι περισσότερο παραγωγικοί, δημιουργώντας παράλληλα προσθετική αξία και στις παροχές των δημόσιων υπηρεσιών. Η αυτογνωσία και αυτοεπίγνωση είναι προαπαιτούμενοι παράγοντες για την καριέρα και την προσωπική ανέλιξη. Ακόμη κι όταν από τους σημαντικούς «άλλους» (γονείς), δεν λάβεις την αναμενόμενη υποστήριξη, τότε, η αφηγήτρια μας αναφέρει πως πρέπει ο καθένας να βασιστεί στον εαυτό σου και να αναλάβει το ρίσκο.
Συνεχίζει στο ίδιο αφηγηματικό μοτίβο αναφέροντας πως («Εμένα δεν ήταν αυτό το όνειρο ζωής μου. Εγώ θέλω να μαθαίνω συνεχώς νέα πράγματα και αυτό στο Δημόσιο δε γίνεται. Ά και τώρα με τις μειώσεις που έχουν γίνει και δεν έχει ούτε οικονομικό κίνητρο ο άλλος να μείνει, χαίρομαι ακόμη πιο πολύ για μένα»). Υπάρχουν σημεία βιογραφικής τροχιάς όπου τα άτομα καλούνται να αποφασίσουν για ανάληψη ρίσκου σε αποφάσεις επαγγελματικής ανέλιξης και προσωπικής εξέλιξης. Το άτομο μαθαίνει την έκβαση και το «όφελος» της κίνησης αυτής μετά το πέρας της λήψης της απόφασης όπου και σχεδιάζει τα επόμενα βήματά του ανάλογα της έκβασης. Τα αποτελέσματα είναι ορατά, πότε βραχυπρόθεσμα και πότε μακροπρόθεσμα. Η αφηγήτρια νιώθει ικανοποιημένη από τις αποφάσεις της καθώς και δικαιωμένη. Φαίνεται πως η αποκομισθείσα βιωματική εμπειρία και γνώση οικοδομεί έναν ολοκληρωμένο εαυτό που ξεπερνά τα εμπόδια που θα μπορούσε η αναπηρία της να συναντήσει.
Συνεχίζει λέγοντας («Έτσι επανήλθα στο χώρο απ’ όπου ξεκίνησα, τα λογιστικά. Στην αρχή σε λογιστικό γραφείο και τώρα έχω πολλούς πελάτες καθαρά δικούς μου.= Μπορώ να σου πω πως ο ιδιωτικός τομέας είναι γεμάτος από νέους ανθρώπους που είναι φουλ από δεξιότητες και μπορείς να μάθεις πολλά από αυτούς. Ο ιδιωτικός τομέας είναι πολύ πιο δημιουργικός και λυπάμαι που το υψηλό επίπεδο των στελεχών στο Υπουργείο ((Οικονομικών)) δεν αξιοποιείται γιατί βάλτωσε στην νοοτροπία του. Ο εαυτός παρουσιάζεται εμφανώς με περισσότερη ώριμη σκέψη και έρχεται σε αντίθεση με τον τρόπο σκέψης του νέου που έρχεται αντιμέτωπος με την αγορά εργασίας, όπως είχε αναφέρει («…αλλά εγώ ήθελα πιο πολύ δουλειά που να μην έχει σχέση με τον ιδιωτικό τομέα γιατί είχα δεινοπαθήσει στην πρακτική μου, εκεί θα ήμουν πιο χαλαρά, όχι ότι δε θα δούλευα…»). Τώρα η κριτική ικανότητα είναι ανεπτυγμένη λόγω των εμπειριών όπου ωθεί το άτομο να αναθεωρήσει στάσεις και απόψεις. Έτσι ο βίος κάνει τον κύκλο του και από την έντονη αποφυγή από τον ιδιωτικό τομέα (αρχική κατάσταση), επανέρχεται επανεκτιμώντας στο σημείο εκκίνησης («επανήλθα στο χώρο απ’ όπου ξεκίνησα») ώστε να νιώσει περισσότερο δημιουργικός.
3.27 Σύνοψη Τρίτου μέρους
Η ανάγκη του ατόμου με αναπηρία να αυτονομηθεί και να ανεξαρτητοποιηθεί από την οικογένεια μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους. Ο σημαντικότερος ίσως είναι η εκπαίδευση και η εύρεση της κατάλληλης βιώσιμης εργασίας όπου μέσα από αυτή θα καλύπτει υλικές και ψυχικές ανάγκες. Το περιβάλλον εργασίας είναι ένα ζωτικής σημασίας σημείο που πρέπει να εξεταστεί καθώς είναι σημαντικός παράγοντας που διασφαλίζει την εσωτερική συνοχή και διατήρηση της θέσης εργασίας. Είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι αποτελεί, μαζί με το ύψος και το σύστημα αμοιβών, τα σημαντικότερα κίνητρα εργασίας.
Το εργασιακό περιβάλλον το αποτελούν οι άνθρωποι που εργάζονται σε αυτό και όσο υψηλότερα καταρτισμένο, γνωστικά και πολιτισμικά είναι, τόσο ποιοτικότερη η παροχή υπηρεσίας και αυξημένα τα ποσοστά εργασιακής ικανοποίησης. Ένα μη υγιές εργασιακό περιβάλλον δημιουργεί προβλήματα τόσο στην επιχείρηση (δημόσια ή ιδιωτική) όσο και στο άτομο (θύτης, θύμα, παρατηρητής). Φαίνεται ότι τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχουν γίνει αρκετά βήματα στον εργασιακό χώρο για την άρση τέτοιων φαινομένων.
Ο εαυτός μπορεί να περάσει από πολλές δοκιμασίες μέχρι να ωριμάσει και να αποκρυσταλλώσει απόψεις. Η κατασκευή της κοινωνικής ταυτότητας είναι μια διαδικασία που διαιωνίζεται και υπόκειται σε αλλαγές.
Η προσωπική εξέλιξη είναι κάτι που απασχολεί ή πρέπει να απασχολεί τα άτομα με αναπηρία. Ο εργασιακός βίος κάνει κύκλους, έχει διακυμάνσεις, περνά από στάδια ανεργίας, αεργίας, απασχόλησης, όπως άλλωστε από διακυμάνσεις διακατέχεται και η βιογραφική τροχιά του ατόμου.
3.28 Δ. Τέταρτη ενότητα: Εμβόλιμες ερωτήσεις – Κλείσιμο συνέντευξης
Αν μπορούσες να ζητήσεις κάτι από το κράτος, ποιο θα ήταν αυτό;
(«περισσότερη μέριμνα για τα άτομα με αναπηρία νομίζω, όποια και να είναι αυτή και να βοηθιούνται να βρουν δουλειά, να ξεφεύγουν, να νιώθουν χρήσιμοι.») Σε κρατικό επίπεδο, αυτό που θα έπρεπε να γίνει, είναι να εφαρμοστούν ουσιώδης πολιτικές που να στοχεύουν στην ομαλή ένταξη των ατόμων με αναπηρία σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Θα πρέπει δηλαδή το κράτος να δημιουργήσει υπηρεσίες στελεχωμένες με εξειδικευμένο προσωπικό και από τη στιγμή που καταγράφεται περιστατικό κάποιου αναπήρου στη χώρα, να παρεμβαίνει άμεσα έτσι ώστε, να του παρέχει τα απαραίτητα εφόδια για να μπορέσει να ενταχτεί φυσιολογικά στην κοινωνία και να αυτονομηθεί. Έτσι θα επιτευχθεί πραγματική και ουσιαστική αποκατάσταση στο άτομο και την κοινωνία.
3.29 Αναλυτική αφαίρεση
Ανασυγκρότηση της μορφής της συνολικής βιογραφικής αφήγησης και εμπειρίας.
Στη γενική αφήγησή της δεν παρουσιάζονται μεταβολές. Ωστόσο δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στον άξονα της επαγγελματικής αποκατάστασης κάτι που φαίνεται να καταξιώνει την αφηγήτρια και να έχει περισσότερη σημασία για την ίδια. Η αφηγήτρια επιδιώκει την αποδοχή ως αξιότιμο μέλος σε κάθε μικρο-κοινωνία που επιδιώκει να ενταχθεί (σχολείο, χώρος εργασίας). Η συμμετοχή με δράση έχει σημαντική βαρύτητα στο βίο της και στη ψυχοσύνθεσή της. Η εκπαίδευση που λαμβάνει αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τις θέσεις εργασίας που θα αναληφθούν μελλοντικά.
Ως εργαζόμενη επιδιώκει την αναβάθμισή της, γνωστική, ιεραρχική και οικονομική. Δεν διστάζει να αναλάβει ρίσκα και η αναπηρία της δεν αποτελεί εμπόδιο. Τα τυχόν εμπόδια αντιμετωπίζονται με βάση την αποκτηθείσα προγενέστερη εμπειρία της.
Ο εαυτός προβάλλεται ως ενεργητικός, ικανός να αναλάβει διάφορους ρόλους και διαθέσιμος κάθε στιγμή να παρουσιάσει την αξία του.

Ανασυγκρότηση βιογραφικής συγκρότησης και νοημάτων
Ο προσδιορισμός του εαυτού προς τους άλλους γίνεται σε ίσες βάσεις από τα πρώιμα σχολικά χρόνια. Η αίσθηση του «συνανήκειν» είναι έντονη και ο εαυτός τοποθετείται στον κοινωνικό χώρο με γνώμονα την καταλαμβανόμενη θέση εργασίας και την επιθυμία ψυχικής ανάτασης μέσα από αυτή.
Η τάση για διαρκή βελτίωση του επιπέδου ζωής απαιτεί μεγάλα ψυχικά αποθέματα και δυνάμεις. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες δεν αποτελούν εξαίρεση στην προσπάθεια αυτή και δε πρέπει να κάνει εντύπωση η διεκδίκηση των αυτονόητων (δικαίωμα στη μόρφωση και στην εργασία) με τον κάθε δυνατό τρόπο.

Ανασυγκρότηση βιογραφικής σημασίας κοινωνικής μεταβολής.
Η ψυχολογική βία που δέχονται πολλές φορές τα άτομα με ειδικές ανάγκες, είτε αυτή παίρνει τη μορφή του bullying είτε του mobbing είναι μια κατάσταση που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τις κοινωνίες. Ο ανταγωνισμός μπορεί να είναι αποδεκτός προκειμένου να επιτευχθούν στόχοι, μπορεί να περιλαμβάνει και συγκρούσεις αλλά αυτές πρέπει να βασίζονται σε επαγγελματικά θέματα και να εστιάζουν εκεί και όχι σε προσωπικές αξίες.

3.30 Σύνταξη έκθεσης διαδικασίας συνέντευξης Αντώνη
Η γνωριμία με τον αφηγητή έγινε έπειτα από σύσταση οικείου ατόμου του ερευνητή. Ο αφηγητής παρουσιάστηκε ως άτομο που έχει αντιμετωπίσει ποικίλες καταστάσεις λόγω της αναπηρίας του και έχει περάσει από διάφορες ψυχολογικές καταστάσεις. Ακολούθησε τηλεφωνική γνωριμία όπου ο αφηγητής έδειξε δυσπιστία και χρειάστηκε η μεσολάβηση τρίτου ατόμου που τυγχάνει της εμπιστοσύνης του προκειμένου να εξηγήσει αναλυτικότερα το σκοπό της συνέντευξης και την διαδικασία.
Κατοικεί σε μονοκατοικία στην Πετρούπολη και όπως ο ίδιος αναφέρει επιδιώκει να περνά ήρεμα τη ζωή του με τη σύζυγό του βοηθώντας επίσης στο μεγάλωμα των εγγονιών του που μένουν σχετικά κοντά του. Δεν εργάζεται, αλλά δεν έχει πάντα θετική διάθεση για αλλαγές στην ρουτίνα του, οπότε αποφάσισε ο ίδιος για την χρονική στιγμή της συνέντευξης.
Η αφηγηματική μορφή είναι σταθερή και ο τύπος αφήγησης διακρίνεται από την τραγωδία με χαρακτηριστικό την εναλλαγή στην αφηγηματική κλίση, όπου ξεκινά προοδευτικά και έπειτα οπισθοδρομεί εξαιτίας ενός καθοριστικού συμβάντος, όπου το υποκείμενο εμφανίζεται ως έρμαιο της μοίρας.

3.31 Σύντομο ιστορικό του Αντώνη
Η αφηγηματική διαδικασία ξεκινά με την κατάθεση βιογραφικών στοιχείων μέχρι την στιγμή του ατυχήματος που προκάλεσε την αναπηρία του. Γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο δυνατό σώμα το οποίο αποτέλεσε παράγοντα κάλυψης θέσεων εργασίας. Από προσωπική του απόφαση εγκατέλειψε νωρίς το σχολείο και ασχολήθηκε με διάφορες εργασίες και αθλητικές δραστηριότητες. Δημιούργησε οικογένεια από μικρή ηλικία. Έπειτα παραθέτονται οι αλλαγές στη βιογραφική του τροχιά καθώς και το πώς ο ίδιος βίωσε ψυχολογικά την αλλαγή αυτή και πως διαγράφει τη τροχιά του βίου του ως σήμερα.
3.32 Α. Πρώτη αφηγηματική ενότητα: Συνοπτική παράθεση βίου προ αναπηρίας
Ο Αντώνης γεννήθηκε στην Πετρούπολη Αττικής όπου και πέρασε όλη τη ζωή του ως σήμερα. Αναφέρει πως «δεν μου αρέσουν τα ταξίδια και γενικά οι αλλαγές στη ζωή μου» και συνεχίζει αναφέροντας πως η μητέρα του αρρώστησε και πέθανε από καρκίνο όταν ήταν μικρός και το μεγάλωμά του ανέλαβε ο θείος του (αδελφός της μητέρας του) που είχε άλλα δύο συνομήλικα με τον ίδιο παιδιά. Πατέρα δε γνώρισε ποτέ. Ωστόσο ο θείος του απεβίωσε από έμφραγμα όταν ο ίδιος ήταν έντεκα ετών, γεγονός που τον συντάραξε επίσης. Αναφέρει «ένιωθα πως έχανα συνέχεια δικούς μου ανθρώπους, λες και ήμουν κακός άνθρωπος και δε μου άξιζε να έχω ανθρώπους δίπλα μου, σαν να έφταιγα εγώ…». Ο αφηγητής βιώνει το θάνατο των κοντινών του ανθρώπων ως θεία τιμωρία νιώθοντας υπαίτιος για αυτούς. Στην ανήλικη ζωή του, ο θάνατος των δικών του ατόμων, μητέρας και θείου, βιώνεται ως μια κατάσταση που δε μπορεί να διαχειριστεί ή να ελέγξει. Φαίνεται πως τα παιδιά χρεώνουν στον εαυτό τους τις κακουχίες της ζωής καθώς δεν υπάρχει το συναισθηματικό «δίκτυ ασφαλείας» που μπορεί να προσφέρει η οικογένεια.
Όταν ο αφηγητής εισήλθε στην εφηβεία, η θεία του ξαναπαντρεύτηκε αλλά οι σχέσεις στο νέο οικογενειακό σύστημα δεν ήταν καλές, «…μετά που πέθανε πέρασα δύσκολη εφηβεία, ένιωθα ξένος, σαν να μην ήταν αίμα μου και αυτό το ένιωθα (4) ήθελα να φύγω, σαν να μην είχα κανέναν». Οι ψυχολόγοι (Gergen, 1997; Barker, 1968) λένε πως η αντίληψη του ατόμου για την ταυτότητά του χαρακτηρίζεται από την αίσθηση του ανήκειν και την αίσθηση του διαφέρειν, που θεμελιώνονται μέσα στην οικογένεια από τη βρεφική ήδη ηλικία. Κάνοντας μια αναδρομή στα μαθησιακά του χρόνια ο αφηγητής αναφέρει πως στο σχολείο ήταν μέτριας απόδοσης «το εικοσάρι δε το ‘χα δει πουθενά, μόνο στη γυμναστική…ήμουν πολύ καλός στα αθλητικά, αυτό εξάλλου και μου άρεσε και ξέδινα εκεί, βασικά στο ποδόσφαιρο, έτρεχα γρήγορα και μου έκοβε πολύ γενικά, έτσι είχα και πολλούς φίλους». Ωστόσο, όντας κάποιος ανήλικος, «το ανήκειν» προέρχεται από την ανάγκη για συνεχή διατήρηση και βελτίωσης της κοινωνικής θέσης του ατόμου που οδηγεί στην οργάνωση υποομάδων μέσα στην κοινωνία. Τα άτομα αναζητούν την ομάδα που φαντάζει ως η πλέον ισχυρή, αξιόπιστη, συμβατή με τις ανάγκες τους και που θα τους προσδώσει κύρος, κοινωνική υπεροχή, θα συμβάλλει στη θετική αυτοαξιολόγησή τους, θα τονώσει το αίσθημα της ασφάλειας και θα διατηρήσει τη συνοχή της ομάδας.
Οι ενθυμίσεις του αφηγητή για τις σωματικές του ικανότητες στον προ αναπηρίας βίο του αποτυπώνονται ως εξής: «από μικρός είχα όγκο, δύναμη… αυτό ήταν το διαβατήριό μου για να βρίσκω δουλειές… είχα αθλητική πυγμή… εγώ κανόνιζα και χώριζα τις ομάδες όταν παίζαμε μπάλα». Την περίοδο αυτή ο αφηγητής τονίζει την πειθαρχία και κυριαρχία του σώματός του, χαρακτηριστικά που του εξασφαλίζουν πληθώρα εργασιακών ευκαιριών, κοινωνικές συναναστροφές, αυτοεκτίμηση. Ωστόσο ωθείται στην εγκατάλειψη του σχολείου, «το γυμνάσιο τότε το είχα φτάσει μέχρι τη τρίτη τάξη αλλά δεν έβρισκα νόημα και το άφησα για να δουλέψω, με ζητούσαν από παντού, πακετάριζα κιβώτια σε εργοστάσια και τα κουβαλούσα στα φορτηγά, έκανα μετακομίσεις, βοηθούσα σε κάτι γερανούς στο Σκαραμαγκά, έπαιζα ποδόσφαιρο… είχα χτίσει σώμα… αυτός ήμουν εγώ, πάντα με βρώμικα νύχια και αθλητικά παπούτσια». Οι εργασίες που επέλεγε ο αφηγητής απαιτούσαν άρτια φυσική κατάσταση και μυϊκή δύναμη. Το σώμα του είχε διαμορφωθεί μέσα από τη δυναμική της εργασιακής διαδικασίας και του αθλητισμού. Ενώ εργάζονταν πολλές ώρες σε διάφορους εργασιακούς χώρους, ο αφηγητής αναφέρει πως «κι όμως σου λέω προπόνηση στην ομάδα δεν έχανα, ήμουν βασικός», προπονούνταν αρκετές φορές την εβδομάδα και κάθε σαββατοκύριακο έπαιζε σε αγώνες όπου μετά διασκέδαζε με τους συναθλητές σε κέντρα διασκέδασης.
Στην ηλικία των είκοσι ετών ο Αντώνης παντρεύεται και ξεκινά να εργάζεται πιο εντατικά προκειμένου να ανταπεξέλθει στις οικονομικές ανάγκες της οικογένειάς του. Χαρακτηρίζει την έγγαμη ζωή του ως ήπια «με την γυναίκα μου έχω ήρεμη ζωή, την αγαπάω όσο τίποτα στον κόσμο, έχουμε κάνει και δύο παιδιά ((αγόρι, κορίτσι)) και προσπαθώ να μη σκέφτομαι το πώς πέρασα εγώ με την θεία μου και τα ξαδέλφια μου τότε». Η ανάγκη να φύγει το άτομο από ένα οικογενειακό σύστημα όπου δε νιώθει ισότιμο μέλος φαίνεται να το οδηγεί σε αποφάσεις που θα τον ωθήσουν να εγκαταλείψει από νωρίς την εφηβική ζωή ώστε να περάσει στην ενήλικη. Η μετάβαση αυτή γίνεται για λόγους όπου δεν προσφέρονται οι βιώσιμες προοπτικές να παραμείνει το άτομο στη προγενέστερη κατάσταση και το σύστημα. Ο αφηγητής δηλώνει πως «δεν ένιωθα παιδί πια, είχα μια σκληρή ωριμότητα μέσα μου και μόλις είχα αφήσει το λύκειο σκεφτόμουν αλλιώς από τους άλλους. Ήθελα να παντρευτώ και να κάνω την δική μου οικογένεια, είχα χρήματα, υγεία, γιατί να το καθυστερώ;». Η ανάγκη ή η επιλογή της πρώιμης μετάβασης από την ανήλικη στην ενήλικη κατάσταση δηλώνει την εσωτερική και οικογενειακή κατάσταση του αφηγητή ως ανάγκη να αποδεσμευτεί από ότι δε τον καλύπτει ή θεωρεί ότι δεν έχει να του προσφέρει και να μεταβεί στην επόμενη κατάσταση που ορίζεται ως κοινωνικά ορθή, να έχει εργασία και να δημιουργήσει την δική του οικογένεια.
Αναφέρει ωστόσο πως τα πρώτα χρόνια του έγγαμου βίου, οι εργασίες του και το ποδόσφαιρο είχαν κεντρικό ρόλο στη ζωή του. Ωστόσο μόλις απέκτησε τον πρώτο του γιό, οι αθλητικές του συμμετοχές μειώθηκαν κάτι που ενισχύθηκε και με την γέννηση της κόρης του. Αναφέρει πως «ήμουν μικρός σε ηλικία αλλά δυνατός, η ζωή μου και ο γάμος μου είχαν τα κλασσικά σκαμπανεβάσματα, αλλά η οικογένειά μου ήταν η προτεραιότητά μου (3) αλλά μου έλειπε πολύ και το ποδόσφαιρο και οι φίλοι που είχα εκεί και μετά από καιρό αποφάσισα να επιστρέψω. Θα νόμιζε κανείς ότι μετά από τόσο καιρό θα έχω χάσει την φόρμα μου αλλά όχι. Οι δουλειές με κρατούσαν σε φόρμα, τότε το σώμα μου ήθελε απλά λίγο ζέσταμα». Η ανάγκη για προσωπική ψυχαγωγία αλλά και η σύντομη παραμονή σε προγενέστερο στάδιο οδηγούν το άτομο σε εκούσια μεταφορά του στο στάδιο αυτό που ένιωθε την ευχαρίστηση και το λιγότερο άγχος.
Στην ηλικία των 25, ο βίος του αλλάζει «…στον τελευταίο μου αγώνα, στην διεκδίκηση της μπάλας συγκρούστηκα άτσαλα με το κεφάλι στο στήθος του αντιπάλου και έπεσα με την πλάτη στον σιδερένιο πάγκο… ‘με αποτέλεσμα τη ρήξη της σπονδυλικής στήλης’». Ο αφηγητής αλλάζει το αφηγηματικό του ύφος, κάτι που μεταφράζεται ως σημείο ορόσημο στη ζωή του. O Seymour (2002) αναφέρει πως το σώμα γίνεται μνημείο το δευτερόλεπτο που διακόπτεται η σπονδυλική στήλη. Το σημείο αυτό της ζωής του αφηγητή γίνεται σημείο αναφοράς.
3.33 Σύνοψη πρώτου μέρους
Στο πρώτο μέρος ο αφηγητής αναφέρει την οικογενειακή του κατάσταση και τις αλλαγές που υπέστη. Μας αφηγείται τις αθλητικές του ικανότητες και την ιδιότητά του να αναπτύσσεται ως άτομο μέσα από τις αθλητικές και επαγγελματικές του δραστηριότητες. Τονίζεται η ικανότητα και η δύναμη του σώματος. Εγκαταλείπει από νωρίς, σε σχέση με τους ομηλίκους του, το στάδιο της ανήλικης ζωής που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, σχολική μόρφωση και λοιπές δραστηριότητες για να μεταβεί στον έγγαμο και εργασιακό βίο. Αυτός αποτυπώνεται με θερμά λόγια για το δεσμό με την γυναίκα του και τη γέννηση των παιδιών του.
3.34 Β. Δεύτερη αφηγηματική ενότητα: Ο βίος ως προσωπική τραγωδία.
Ο αφηγητής αναφέρει «εγώ που δεν είχα αρρωστήσει ποτέ, τώρα δε μπορούσα να κινηθώ, το σώμα μου αχρηστεύτηκε, είχα πέσει σε κατάθλιψη, έκλαιγα και ήθελα απλά όλα να είναι ψέμα. Μπήκα σε διαδικασία αποκατάστασης της κάκωσης του νωτιαίου μυελού… για δέκα μήνες… ήταν σοβαρό, μου είχαν πει ότι δε θα περπατήσω ξανά και θα προσπαθήσουμε να ενδυναμώσουμε τα χέρια. Η ζωή μου είχε τελειώσει τότε, είχε σταματήσει από τη στιγμή που έγινε. Ήθελα το παλιό μου σώμα πίσω, χωρίς πρόβλημα, χωρίς τη βλάβη στην θωρακική χώρα Τ12». Από την πρώτη στιγμή ο αφηγητής βίωσε την νέα του κατάσταση ως προσωπική τραγωδία υιοθετώντας το ιατρικό μοντέλο. Το ατομικό/ιατρικό μοντέλο συνδέει την αναπηρία με την «ελλειμματική» φυσική κατάσταση του ατόμου και ερμηνεύει τη σωματική βλάβη με βιολογικούς/ιατρικούς όρους. Κύρια αιτία της αναπηρίας, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, είναι το βιολογικό σώμα (Kαραγιάννη, Ζώνιου-Σιδέρη, 2006). Αναπηρία είναι το αποτέλεσμα μιας φυσικής κατάστασης εγγενής στο άτομο (είναι μέρος του σώματος του ατόμου που πάσχει) και αποτελεί κάθε σωματική, νοητική ή άλλη «απόκλιση» ή «ελάττωμα» του ατόμου που μειώνει την ποιότητα ζωής του εξαιτίας των μειονεκτημάτων που παρουσιάζει (Oliver,1996). Η αναπηρία είναι μια παθολογία του ατόμου, μια προσωπική τραγωδία, μια ανωμαλία και αποτέλεσμα της ανεπάρκειας. Σ’ αυτήν την ιατρική προσέγγιση, η αναπηρία είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένης παθολογίας και επομένως, οι άνθρωποι με ανεπάρκειες είναι «φυλακισμένοι μέσα στα σώματά τους».
Το πρόβλημα ή η ανεπάρκεια προκαλεί την αναπηρία και το άτομο είναι το θύμα της. Είναι ένα τρομερό γεγονός αλλαγής στη ζωή του ανθρώπου που συμβαίνει σπάνια και σε άτυχους ανθρώπους (Oliver,1996). Η αναπηρία αντιμετωπίζεται ως ιατρικό περιστατικό με ψυχολογικές προεκτάσεις, παρά ως κοινωνικό φαινόμενο. Τα ιατρικά επαγγέλματα έχουν κεντρικό ρόλο στο ιατρικό μοντέλο αναπηρίας. Η κρίση για το εάν ένα άτομο είναι «άτομο με αναπηρία» ή όχι, βασίζεται κατά κύριο λόγο σε ιατρικές γνωματεύσεις και ταξινομήσεις. Το μοντέλο υποστηρίζει ότι αποκλειστικά μέσω της ιατρικής αντιμετώπισης πολλές «δυσλειτουργίες» μπορούν να αποκατασταθούν και τα άτομα μπορούν να γίνουν «φυσιολογικά». Κατά συνέπεια η ασθένεια και η ανικανότητα διαχείρισης των σωματικών και ψυχικών λειτουργιών που κάνει να πάσχει το άτομο περιστρέφονται γύρω από τον προσδιορισμό της ασθένειας και στην κατανόηση αυτής, τον έλεγχο και τη μεταστροφή της πορείας της και στόχος της είναι να επαναφέρει τους ανάπηρους όσο πλησιέστερα γίνεται στην κανονικότητα, με οποιοδήποτε κόστος. Απόρροια της αντίληψης αυτής, είναι η απόρριψη κάθε συσχέτισης μεταξύ της δυσλειτουργίας λόγω αναπηρίας και του περιβάλλοντος στο οποίο ζει το άτομο με αναπηρία (Oliver,1996).
Ο αφηγητής συνεχίζει με διαφορετική στάση σώματος, το κεφάλι έχει γύρει χαμηλότερα και ο τόνος της φωνής παρουσιάζει βραχνάδα. Αναφέρει πως «…ήταν οριστικό, ήμουν πλέον ανάπηρος, είχα χάσει τα πάντα (4) τα πάντα (3) είχαν αλλάξει όλα (4) ποτέ δε θα ήταν πάλι το ίδιο. Είμαι κλεισμένος μέσα σε ένα σώμα που δε θέλω και μένω σε ένα σπίτι για πάντα». Διαχρονικά αντιλαμβανόμαστε ότι η εσωτερική κατάσταση του αφηγητή δεν έχει αλλάξει καθώς στην αφήγησή του εμφανίζονται ταυτόχρονα παρελθοντική αναφορά (ήταν, ήμουν, είχα) και παροντική (είμαι, μένω). Η απώλεια της υγείας και η αλλαγή του καθημερινού βίου σημαίνει για τα άτομα υιοθέτηση νέας συμπεριφοράς και σκέψης. Το ιατρικό μοντέλο υποθέτει ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην κοινωνία είναι μια εντελώς φυσική συνέπεια των περιορισμών που επιβάλλονται στο άτομο από την ανεπάρκεια ή τη βιολογία τους. Για το άτομο αξία έχει η ύπαρξη «ανθρώπινων χαρακτηριστικών». Αντίθετα, η έλλειψη αυτών γίνεται «μειονέκτημα» για το άτομο, έχοντας ταυτόχρονα και την ανάλογη αρνητική κοινωνική αξιολόγηση, με αποτέλεσμα να το βιώνει ως «ελάττωμα».
Ο αφηγητής αναφέρει πως «δεν μπορούσα και δεν ήθελα να προσαρμοστώ σε αυτή τη κατάσταση, δε το θέλεις κάτι τέτοιο, παρακαλάς να πεθάνεις, δε μπορείς να το δεχτείς». Η προσαρμογή σε μια απώλεια αφορά το σύνολο των αντιδράσεων, κυρίως συναισθηματικών, που τη συνοδεύουν. Σε αυτή τη διαδικασία, υπάρχουν 5 στάδια, σύμφωνα με τους ειδικούς (Kübler-Ross, 1975), τα οποία όμως ούτε συμβαίνουν πάντα με την ίδια σειρά ούτε έχουν συγκεκριμένη διάρκεια. Αρχικά υπάρχει η άρνηση. Το άτομο αρνείται να αναγνωρίσει το γεγονός της απώλειας. Πρόκειται για έναν μηχανισμό άμυνας που το προστατεύει από το έντονο άγχος και τα δυνατά συναισθήματα που μπορεί να το κατακλύσουν εξαιτίας της απώλειας. Στη συνέχεια ο θυμός, προς κάθε κατεύθυνση, στον εαυτό, με τους άλλους, με την τύχη, με τον Θεό και έρχεται μετά τη συνειδητοποίηση της απώλειας. Είναι η στιγμή που επιδιώκεται κάποιος να αναλάβει την ευθύνη για ότι χάθηκε. Ακολουθεί η διαπραγμάτευση. Στο στάδιο αυτό το άτομο προσπαθεί να διαπραγματευτεί τρόπους ώστε να βρει μια λύση για την απώλεια, δηλαδή να μη χάσει αυτό που ουσιαστικά έχει ήδη χάσει και δεν υπάρχει πια. Σε αυτό το στάδιο μπορεί να γεννηθούν και οι ενοχές, όπου το άτομο σκέφτεται τι θα μπορούσε να είχε κάνει για να αποφύγει αυτή την εξέλιξη. Ακολουθεί το στάδιο της θλίψης. Στη φάση αυτή το άτομο έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τα συναισθήματα που γεννά η απώλεια, όπως η θλίψη και ο πόνος (ψυχικός και σωματικός). Στο στάδιο αυτό ελλοχεύει ο κίνδυνος της κατάθλιψης. Και τέλος η αποδοχή. Το άτομο συνειδητοποιεί την απώλεια και το γεγονός ότι δεν μπορεί να κάνει κάτι για να αλλάξει την κατάσταση και σταδιακά συμβιβάζεται. Σε αυτό το στάδιο μπορεί το άτομο να δει την εμπειρία που αποκομήθηκε και να προσανατολιστεί σε μια καινούργια αρχή.
Όπως αναφέρει ο Μπακιρτζόγλου (1995): Αν ο ψυχισμός μας, το Εγώ μας είναι επαρκώς μάχιμο τότε θα «διατάξει» και θα βάλει μπροστά μια ολόκληρη διαδικασία, ένα ολόκληρο «εργοστάσιο» επεξεργασίας και «μεταβολισμού» του συγκινησιακού φορτίου που προκύπτει από την απώλεια. Πρόκειται για την εργασία του «πένθους». Δεν τα καταφέρνουμε πάντα, η εργασία του πένθους είναι μόνον κατά το μάλλον ή ήττον επιτυχής οπότε σε περιπτώσεις σοβαρής δυσλειτουργίας του φυσιολογικού πένθους το Εγώ μας βραχυκυκλώνει, χάνουμε τα μέσα μας και παραλύουμε, διαψεύδοντας συχνά μια περιοχή της πραγματικότητας. Τότε μπορεί να αρνιόμαστε ότι χάσαμε κάτι.
Ο αφηγητής αναφέρει πως μετά την εγχείρηση «σχεδόν όλοι όσοι γνώριζα σταμάτησαν να με επισκέπτονται, η γυναίκα μου μού στάθηκε πολύ αλλά δεν το ήθελα να με βλέπει έτσι, με το καρότσι… αισθανόμουν ότι δεν ήξερε τι να κάνει… και να μεγαλώνει μόνη της τα παιδιά ενώ θα μπορούσε να ήταν κάπως αλλιώς… σκεφτόμουν να παίζω μπάλα πάλι και να βγαίνω έξω με τα παιδιά… αλλά τώρα ένα τίποτα». Οι φόβοι της απώλειας ελέγχου της ζωής, του θανάτου, της απώλειας κινητικότητας και της σεξουαλικής δυσλειτουργίας είναι οι φόβοι που οδηγούν το άτομο σε σύγχυση και μπορεί να υποφέρει και από συναισθηματικές διαταραχές (Μπακιρτζόγλου, 1995).Το άτομο νιώθει να χάνει την δύναμη του και να αυξάνει την εξάρτισή του από τους άλλους, οικογένεια και ιατρικό προσωπικό. Σε αυτή τη κατάσταση το άτομο νιώθει την τότε παρούσα κατάστασή του ως άδεια και στατική, χωρίς μέλλον, ειδικά όταν το παρελθόν έδειχνε ευοίωνο (γερός σωματότυπος, πολλές εργασιακές ευκαιρίες). Επιπλέον, η στάση των ατόμων απέναντι στην αναπηρία τους θα καθοριστεί από τη δομή της προσωπικότητάς τους, τη στάση του περιβάλλοντος και της οικογένειας καθώς και τη σημασία που έχει η αναπηρία για τον ίδιο τον ανάπηρο.
Ο αφηγητής συνεχίζει «δεν ένιωθα τίποτα πια, η ζωή μου ήταν άχρηστη, καμία χαρά… να αισθάνεσαι νεκρός… η ζωή πριν ήταν τέλεια, το ατύχημα μου τα πήρε όλα, δεν κοιμόμουν, δεν είχα λόγο να ζω, τι να σου πω τώρα, δεν ήθελα κανέναν και τίποτα». Όπως αναφέρει ο Μπακιρτζόγλου (1995): αυτά τα άτομα και οι οικογένειές τους είδαν τη ζωή και το μέλλον τους ν’ αλλάζει και να «βραχυκυκλώνει» εν μια νυκτί. Το άτομο έχει την τάση να απομονωθεί και να κλειστεί στον εαυτό του καθώς και να αρνηθεί να λάβει στήριξη (Frank, 1995). Επιπλέον μερικοί από τους παράγοντες που επηρεάζουν το άτομο και την αυτοεικόνα του και σχετίζονται με την τυπολογία της αναπηρίας είναι η ηλικία που παρουσιάστηκε η αναπηρία, ο τρόπος που προκλήθηκε, η πρόγνωση για την εξέλιξή της, ο βαθμός στον οποίο είναι εμφανής και η φύση των λειτουργικών περιορισμών που θέτει στο άτομο. Ακόμα, καθοριστικό ρόλο παίζει η μόρφωση, το επάγγελμα, το εισόδημα, η οικογενειακή κατάσταση και η κοινωνική θέση του ατόμου (Hagmeier, 1955; Ware, 1957).
3.35 Σύνοψη δεύτερου μέρους
Ο αφηγητής έχει ενστερνιστεί το ατομικό/ιατρικό μοντέλο όπου θεωρεί πως η προσωπική του τραγωδία είναι και το ορόσημο της ζωής του, αυτό που πλέον θα τον προσδιορίζει ως άτομο στην κοινωνία και θα του προσδίδει ορισμένη ταυτότητα. Θεωρεί πως έχει απωλέσει τις ικανότητές του και τους κοινωνικούς του ρόλους. Η εξαρτημένη βιογραφική τροχιά επιβάλλει να υπάρχουν ανυπέρβλητα εμπόδια που δε μπορούν να φέρουν σε κατάσταση ισορροπίας την καθημερινή ζωή (Τσιώλης, 2006). Αυτό ενισχύεται από την απότομη είσοδο σε αυτή τη κατάσταση, τη μοιρολατρική θεώρηση του μέλλοντος, την αδυναμία παρέμβασης και την αλλαγή της εδραιωμένης ταυτότητας του εαυτού.
3.36 Γ. Τρίτη αφηγηματική ενότητα: Ο βίος μετά την αναπηρία
Ο αφηγητής αναφέρει πως «το να ζει κανείς εγκλωβισμένος στο σώμα του είναι απαίσιο, απλά ζεις, το σώμα σε κρατάει ζωντανό, όχι εγώ. Χτυπάω καμιά φορά το πόδι μου και δε νιώθω τίποτα. Άνετα θα το σπαγα και πάλι δε θα το νιωθα. Λες και δεν είναι τα πόδια μου ή το σώμα μου… και τώρα δεν έχω και κανέναν να μιλήσω… έχω τα παιδιά μου αλλά δε μπορούμε να κάνουμε κάτι μαζί…». Με την αναπηρία αναπροσδιορίζονται τα ατομικά όρια, η κοινωνική ταυτότητα, οι σχέσεις, οι ικανότητες και δεξιότητες, στοιχεία που έχουν αποκρυσταλωθεί στην έως τώρα ανάπτυξη του ατόμου. Το άτομο με αναπηρία προβληματίζεται κατά πόσο το σώμα του ανήκει. Ένα σώμα που από μέσο, εμφανίζεται ως κελί για τη δράση. Όπως αναφέρει ο Μπακιρτζόγλου (1995): Ο τραυματισμός (κάκωση) της σπονδυλικής στήλης μπορεί να συνεπάγεται κινητική αναπηρία επομένως τόσο ο ασθενής όσο και η οικογένειά του «υφίστανται» αναγκαιότητα αλλαγών ρόλων, δραστηριοτήτων, σκοπών. Πρόκειται για μια συνεχή αέναη προσαρμοστική δοκιμασία.
Ο αφηγητής συνεχίζει αναφέροντας πως αφότου πήρε εξιτήριο δέκα μήνες μετά, δεν είδε ιδιαίτερες αλλαγές στο σώμα του και στην συναισθηματική καθώς και ψυχολογική του κατάσταση, «παρότι είχα γιατρούς και ψυχολόγους που πέσαν πάνω μου, δεν άλλαζε αυτό που έβλεπα εγώ… το σώμα είναι άχρηστο, αυτό βλέπουν και οι άλλοι όταν με κοιτούν. Δε μπορούσα να πάω πουθενά από τα μέρη που πήγαινα πριν, απλά καθόμουν μέσα και κοίταζα στο κενό, πολλές φορές ούτε που σκεφτόμουν». Σύμφωνα λοιπόν με τον Hughes (1993) για τις σύγχρονες αντιλήψεις, το να φαίνεται κανείς «ελαττωματικός» είναι σαν να προσβάλλει την αίσθηση της τάξης στο πεδίο της αισθητικής, είναι σαν να πρόκειται για αναστάτωση στην ήδη διαμορφωμένη εικόνα του «κανονικού». Ο ανάπηρος είναι διαφορετικός από τον φυσιολογικό άνθρωπο καθώς παρεκκλίνει από την «κανονικότητα». Επιπλέον, σε διάφορες περιπτώσεις, το σώμα εξαφανίζεται από την συνείδηση του ατόμου με αναπηρία (Leder, 1990).
Το ιατρικό μοντέλο απαιτεί από τα άτομα με αναπηρία να γίνουν ίδια με τα άτομα χωρίς αναπηρία. Σε περιπτώσεις, όμως, που δεν είναι δυνατή η βελτίωση της υγείας του αναπήρου στο επίπεδο που θεωρείται φυσιολογικό για την κοινωνία, ο ανάπηρος θα πρέπει να λάβει πρόσθετη βοήθεια και υποστήριξη, χωρίς να του παρέχεται εξ ολοκλήρου η δυνατότητα να συμμετέχει στην κοινωνική ζωή σε ισότιμη βάση με τους μη ανάπηρους. Μόνο μετά την αποκατάσταση της υγείας τους, καθίσταται δυνατή η ισότητα των ευκαιριών στην κοινωνική ζωή. Αν τα άτομα με αναπηρία δεν μπορούν να το κάνουν αυτό, δηλαδή να επιτύχουν την αποκατάσταση της αναπηρίας τους και κατ’ επέκταση την ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία, τότε αντιμετωπίζονται διαφορετικά, οδηγούνται στην ιδρυματοποίηση και απομονώνονται.
Η αφήγηση συνεχίζεται με αναφορά στο ανάπηρο σώμα και την ψυχολογική κατάσταση που αυτό επιφέρει: («είναι δύσκολο να το περιγράψω, το ατύχημα τα άλλαξε όλα, η αναπηρία τα αλλάζει όλα, νιώθεις ότι η ζωή σου δεν αξίζει τίποτα, είναι το ίδιο με το να είσαι πεθαμένος, δε μπορούσα να βγω από το σπίτι, να πάω στα παλιά στέκια, να χαρώ με κάτι, ούτε τουαλέτα δε πάω μόνος. Το σώμα σου είναι σαν να είναι ξένο, κάποιου άλλου, το βλέπεις να χτυπάει ή να το ακουμπάνε και δε νιώθεις τίποτα, σαν παγίδα είναι… άλλες φορές πονάει πολύ, αλλά όλοι νομίζουν πως υπερβάλλω»). Σύμφωνα με τον Freeman (2003), όταν η ελπίδα χαθεί ή απουσιάζει ή το άτομο στερηθεί ορισμένων δυνατοτήτων (διάλογος και σχέσεις με οικογένεια), τότε υπάρχει η κοινωνική πεποίθηση ότι η ιστορία ζωής κάποιου τελειώνει ή υπεισέρχεται αποκλεισμός ταυτότητας. Κατά συνέπεια το άτομο μπορεί να αισθάνεται ότι δεν μπορεί να πορευτεί δημιουργικά στο μέλλον.
Επιπλέον, οι αφηγηματικές εκφράσεις του πόνου του στους άλλους (οικογενειακό περιβάλλον, ιατρικό προσωπικό) μεταφράζονται διαφορετικά, με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται ως αναξιόπιστος αφηγητής. Το γεγονός αυτό δεν έχει επίπτωση μόνο στην αρνητική διαμόρφωση της εαυτικής ταυτότητας και του συστήματος πεποιθήσεων αλλά συμβάλει και στην κοινωνική καταπίεση, τον στιγματισμό και την περιθωριοποίηση των ατόμων με αναπηρίες που βιώνουν παρόμοια φαινόμενα (Wendell, 1996). Επιπλέον με την ακύρωση της ακρόασης των ιστοριών ζωής των ατόμων και με την μη αναγνώρισή τους, η διαδικασία ανακατασκευής των ταυτοτήτων γίνεται ακόμη πιο δύσκολη (Taylor, 1994).
Οι παράγοντες που μπορεί να μεταβάλλουν ως αρνητική την ταυτότητα του ατόμου μπορεί να ποικίλλουν, όπως στην περίπτωση του αφηγητή όπου η κάκωση του νωτιαίου μυελού είναι μια από αυτές. Ωστόσο η νέα ταυτότητα μπορεί να παραμείνει ως έχει ή και να επιδεινωθεί (Nelson, 2001) εξαιτίας του πως την αναγνωρίζουν τα συναναστρεφόμενα άτομα. Ο αφηγητής έχει ήδη αναφέρει την απομάκρυνση των φιλικών του προσώπων καθώς και την δυσκολία της γυναίκας του να διαχειριστεί την νέα κατάσταση αλλά και την δυσκολία του ίδιου να συναναστραφεί με την οικογένειά του.
Τα παραπάνω ενισχύει η δήλωση του αφηγητή πως «απλά καθόμουν… και τίποτα άλλο, απελπισία. Δεν δούλευα πια, αν δούλευα θα είχα και ανθρώπους να μιλήσω. Αλλά δεν ήμουν κι εγώ καλά, δεν έβρισκα νόημα. Όταν είσαι ανάπηρος οι άνθρωποι δε σε θέλουν, δε μπορείς να μπεις κάπου εύκολα ((προσβασιμότητα)), εδώ καλά καλά δε μπορείς να βγεις από το σπίτι». Το βίωμα της αναπηρίας ως αρνητική ταυτότητα προκύπτει σύμφωνα με τον Shakespeare (1996) από την κοινωνική προσαρμογή ή από το πλαίσιο των κοινωνικών σχέσεων, στις οποίες η βλάβη είναι η μοναδική εστία ανάλυσης. Η θλίψη και η απώλεια εσωτερικεύονται και η δοκιμασία εστιάζεται στον εαυτό. Ως μια εξατομικευμένη εμπειρία, τα δομικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα δεν αμφισβητούνται και πιθανές εναλλακτικές προοπτικές στο κυρίαρχο βιοϊατρικό παράδειγμα δε γίνονται ορατές. Η διαφορά είτε φετιχοποιείται ως ιατρική τραγωδία είτε αγνοείται. Εκείνο που απομένει ως στρατηγική διαχείρισης της αρνητικής ταυτότητας, είναι η αφομοίωση. Άλλες στρατηγικές διαχείρισης της αρνητικής ταυτότητας είναι η προσπάθεια ελαχιστοποίησης της σπουδαιότητας της βλάβης, ακόμα και με την απόκρυψή της. Με τους όρους του Goffman, το άτομο προσπαθεί «να περνάει για κανονικό» μέσα από το «ξεπέρασμα» της βλάβης με την άρνηση της υποταγής στην πραγματικότητα και η προσπάθεια επανάκτησης μιας «κανονικής» ταυτότητας μέσω υπεράνθρωπων προσπαθειών, όπως για παράδειγμα η περίπτωση της συμμετοχής σε εντατικές αθλητικές δραστηριότητες (Goffman, 2001) .
Όλες αυτές οι στρατηγικές διαχείρισης της αρνητικής ταυτότητας, κατά τον Shakespeare (1996), δεν είναι ούτε ψυχολογικά ούτε κοινωνικά υγιείς ή προοδευτικές, δεδομένου ότι περιέχουν το στοιχείο της άρνησης ή της αποτυχίας συμβιβασμού. Το σώμα αναδεικνύεται σε ουσιώδες στοιχείο της ταυτότητας. Εστιάζοντας στο σώμα και στο άτομο, οι ανάπηροι παγιδεύονται σε μια φυλακή, μη δικής τους επινόησης, από όπου δε μπορούν να δραπετεύσουν παρά μόνο με στρατηγικές που τελικά αυτοανατρέπονται.
Μέσα από τις αναφορές του αφηγητή, («…όταν είσαι ανάπηρος οι άνθρωποι δε σε θέλουν, ….έχω τα παιδιά μου αλλά δε μπορούμε να κάνουμε κάτι μαζί, …αισθανόμουν ότι δεν ήξερε ((η σύζυγος)) τι να κάνει») και το περιγραφικό του ύφος, διατυπώνεται η δυσκολία της διατήρησης της αξίας των σχέσεων καθώς και η δυσκολία διατήρησης της ταυτότητας ως φίλος, πατέρας, σύζυγος.
Ωστόσο ο αφηγητής, μετά από διάστημα ετών, με βοήθεια ψυχολόγου αλλά και υποστήριξη της συζύγου δείχνει τα πρώτα βήματα ψυχολογικής ανάκαμψης. Αναφέρει, («…μου πήρε αρκετά χρόνια να αρχίσω να σκέφτομαι λίγο διαφορετικά… είχα κουραστεί να μην κάνω τίποτα, να πονάω και απλά να το δέχομαι, να με λυπούνται…»). Ο αφηγητής δείχνει να θέλει να επανέλθει σε μια ψυχολογική κατάσταση που του είχε αποστερήσει η κάκωση του νωτιαίου μυελού. Τα άτομα με αναπηρία οδηγούνται σε μη ρεαλιστικές θεωρήσεις για τη ζωή τους, καθώς, μεταξύ άλλων, ζουν σε ένα κοινωνικό περιβάλλον γεμάτο προκαταλήψεις, οι οποίες δρουν αρνητικά στο σχηματισμό της αυτοαντίληψής τους. Επιπλέον υπάρχει η άποψη ότι ο χρόνος εμφάνισης της αναπηρίας παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του αναπήρου (Kanner, 1967). Ωστόσο υπάρχει και η αντίθετη, ότι το είδος, ο βαθμός και ο χρόνος εμφάνισης της αναπηρίας λίγο μπορούν να επηρεάσουν την προσωπικότητά του (Jansen, 1975).
Ο αφηγητής στη συνέχεια αναφέρει «ήθελα να εργαστώ… να αθληθώ όσο μπορώ… να επισκέπτομαι τα παιδιά μου». Μέσα από τις δηλώσεις αυτές επιχειρείται η αποτίναξη της ιδέας του μη ικανού σώματος ή ατόμου, σε μια προσπάθεια αλλαγής της εαυτικής ταυτότητας. Έρευνα για τη στάση των αναπήρων προς την ίδια την αναπηρία τους (Jansen, 1975) δείχνει ότι υπάρχουν τρία είδη στάσεων, η ενταγμένη (συναισθηματική και ορθολογική επεξεργασία της αναπηρίας, θετική σχέση, αποδοχή), η αμφιθυμική (ούτε θετική ούτε αρνητική στάση και συναισθήματα), η μη ενταγμένη (έλλειψη συναισθηματικής και ορθολογικής επεξεργασίας της αναπηρίας).
Οι ίδιοι οι ανάπηροι θεωρούν ότι η εργασία παρέχει ευκαιρίες προσωπικής ανάπτυξης, συνεπάγεται συναισθηματική ευχαρίστηση και αυξάνει το αίσθημα ασφάλειας (Σιδηροπούλου – Δημακάκου 1995). Αντιθέτως, ένα άτομο με ειδικές ανάγκες το οποίο δεν εργάζεται και παραμένει στο σπίτι του ή σε ίδρυμα τότε η κοινωνική του θέση γίνεται δυσμενέστερη καθώς δημιουργούνται αρνητικές στάσεις από το κοινωνικό περιβάλλον, με συνέπεια, να οδηγείται, συνήθως, σε μεγαλύτερη απομόνωση. Τέλος θα πρέπει να τονίσουμε πως η εργασία αποτελεί για τα άτομα αυτά μια από τις λίγες ευκαιρίες κοινωνικής επαφής που έχουν.
Η Ειδική Επαγγελματική Κατάρτιση με ειδικές μεθόδους και προγράμματα μέσα σε ειδικούς χώρους προσπαθεί να προετοιμάσει τα άτομα με ειδικές ανάγκες για έναν κόσμο που δεν είναι ειδικός.
Βέβαια, η δημοσιοποίηση («coming out») των αναπήρων και το πέρασμά τους από μια αρνητική σε μια θετική ταυτότητα αναπηρίας είναι μια δύσκολή υπόθεση, όσο και επίπονη, γιατί οι άνθρωποι κοινωνικοποιούνται μαθαίνοντας για την αναπηρία μέσα από το ιατρικό μοντέλο που είναι κυρίαρχο.
Έτσι έπειτα από την παρότρυνση της γυναίκας του και των παιδιών του («…με έσπρωχνε να πάω πίσω στο σχολείο…, …το θέλαν κι αυτά…») άρχισαν να αναζητούν τρόπους απόκτησης απολυτηρίου γυμνασίου. Την λύση την βρήκαν από την απάντηση των δύο διευθυντών γυμνασίων της περιοχής τους, («…έτσι γράφτηκα στο σχολειό δεύτερης ευκαιρίας, δεν ήξερα κανέναν της σειράς μου αλλά μετά γνωριστήκαμε καλά όλοι. Είχα αρχίσει να ξεκουμπώνομαι αρκετά κι εγώ, είχα άλλα μυαλά κι εγώ, μαθαίναμε διάφορα, κάποια είχαν το ενδιαφέρον τους κάποια όχι, αλλά το ωραίο ήταν η παρέα που κάναμε και ο σύμβουλος που μας μιλούσε για τη ζωή μετά το σχολείο και για πιθανές δουλειές. Στην αρχή ένιωθα λίγο βάρος μέχρι να μπω στη τάξη αλλά μετά φτιάξαν μπάρες, με βοηθούσαν…»). Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα σωματικώς ανάπηρα άτομα στο σχολικό περιβάλλον ή στους χώρους επαγγελματικής κατάρτισης, είναι τόσο πρακτικά όσο και ψυχολογικά. Η κοινωνική ένταξη γίνεται ευκολότερη όταν αποκτηθούν με την κατάλληλη εκπαίδευση οι απαιτούμενες δεξιότητες, εξασφαλίζοντας την ισοτιμία και την βελτίωση, καθώς και την ανατροπή των αρνητικών στερεοτύπων. Επιπλέον, με την επαγγελματική συμβουλευτική επιτυγχάνεται η καθοδήγηση και στήριξη του ατόμου στην επίλυση των ψυχολογικών προβλημάτων που συνδέονται με το επάγγελμα (Κάντας & Χαντζή, 1991).
Για το λόγο αυτό το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας παρουσιάζεται ως ένα ιδανικό μέσο υπερπήδησης κάποιων κοινωνικών προβλημάτων και επανένταξης στον εργασιακό χώρο. Είναι δημόσιο και δωρεάν, με διάρκεια φοίτησης δύο εκπαιδευτικά έτη, αφορά ενηλίκους ηλικίας άνω των δεκαοκτώ που δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Με την επιτυχή ολοκλήρωση της φοίτησης παρέχεται τίτλος ισότιμος του Γυμνασίου. Επιπλέον, στην εκπαίδευση περιλαμβάνονται υπηρεσίες από σύμβουλο σταδιοδρομίας και σύμβουλο ψυχολόγο. Το πρόγραμμα σπουδών των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας διαφέρει από το αντίστοιχο της τυπικής εκπαίδευσης, διαθέτει πιο ευέλικτο περιεχόμενο, είναι απογευματινές ώρες και έχει προσαρμοσμένη διδακτική μεθοδολογία και αξιολόγηση των εκπαιδευομένων. Στόχος των Σ.Δ.Ε. είναι η επανασύνδεση των εκπαιδευομένων με τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, η διαμόρφωση θετικής στάσης προς τη μάθηση, η απόκτηση βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων, η ενίσχυση της προσωπικότητας και, τέλος, η πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Επιπλέον, ο τρόπος λειτουργίας του σχολείου προωθεί την ομαδική συνεργασία, όπως επιτάσει η εκπαίδευση ενηλίκων, κάτι το οποίο διευκολύνει την κοινωνική ένταξη των ατόμων με αναπηρία (Μάνθου, 2007).
Ο αφηγητής αναφέρει πως («…αυτά τα δύο χρόνια έμαθα πολλά, μακάρι να τα μάθαινα όταν έπρεπε αλλά και τώρα δε μετανιώνω. Απλά θα ήθελα να πηγαίνω όπως οι άλλοι, με τα πόδια. Σε αυτό με βοήθησε ο ψυχολόγος. Στο τι δουλειές μπορώ να κάνω και αν μπορώ να τις κάνω με βοήθησε και ο ψυχολόγος και ο άλλος, ο σύμβουλος…»). Στα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας παρέχονται επιπλέον οι υπηρεσίες του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού, εξατομικευμένα συνήθως. Έτσι επιτυγχάνεται να προσφερθούν όλες οι απαραίτητες πληροφορίες που βοηθούν στην ψυχολογική και επαγγελματική ανάπτυξη. Βασικά σημεία στην όλη εξελικτική πορεία είναι η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης και η εκμάθηση των ρόλων που σχετίζονται με τα επαγγέλματα (Κάντας & Χαντζή, 1991). Ειδικότερα, με την εφαρμογή του θεσμού αυτού επιδιώκεται η υπεύθυνη ενημέρωση του μαθητή για τις προϋποθέσεις εισόδου σε κάθε επάγγελμα, για τους όρους εργασίας και αμοιβής και τις δυνατότητες εξέλιξης, η παροχή βοήθειας προκειμένου να εκτιμήσει τις κλίσεις, ικανότητες και δεξιότητές του (Κωστάκος, 1981). To Συμβούλιο της Ευρώπης ορίζει ως αντικειμενικό σκοπό του σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού «τη διευκόλυνση της πλήρους άνθησης της προσωπικότητας του κάθε μαθητή σε όλες της τις μορφές, με το να αναζητά τον τύπο σπουδών ή το επάγγελμα που ανταποκρίνεται καλύτερα στις ικανότητες και στις κλίσεις του».
Όπως αναφέρει η Μάνθου (2007), ο ψυχολόγος πραγματοποιεί παρεμβάσεις σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο με σκοπό την προαγωγή της ψυχικής υγείας. Θέματα που προκύπτουν για επεξεργασία είναι σε σχέση με την εκπαιδευτική διαδικασία, σχέσεις και δυσκολίες με το σχολικό χώρο, με το εργασιακό και το οικογενειακό πλαίσιο αλλά και διαχείριση κρίσεων. Ο ρόλος του συμβούλου σταδιοδρομίας υπηρετεί ένα γενικότερο στόχο που είναι η επανένταξη των εκπαιδευομένων στην οικονομική ζωή. Η συμβουλευτική σταδιοδρομίας έχει ως στόχο να συνδέει την εκπαίδευση με την αγορά εργασίας, να παρέχει πληροφορίες ως προς τις δυνατότητες επαγγελματικής κατάρτισης είτε σε ατομικό είτε σε ομαδικό επίπεδο και να αναπτύσσει συνεργασία με φορείς υποστηρικτικούς ως προς την απασχόληση.
Μετά τη λήψη του απολυτηρίου, ο αφηγητής αναφέρει («…ήξερα ότι δε θα δουλέψω, δεν έχω ψευδαισθήσεις, είναι δύσκολο να βρεις δουλειά όταν στέκεσαι στα πόδια σου, όχι τώρα… αλλά τώρα αισθάνομαι κάπως καλύτερα (2) και για μένα και για την οικογένειά μου. Παρακολουθώ και κάποια προγράμματα του ΟΑΕΔ, μη νομίζεις, όχι αυτά που πιάνουν τα χέρια σου, σαν γραμματέας ας πούμε»). Στην ελληνική επικράτεια, ο Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού, έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες για την επαγγελματική κατάρτιση και αποκατάσταση των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Με το Ν.1648/1986, θεσπίζονται σημαντικά μέτρα για την επαγγελματική κατάρτιση και απασχόληση των ατόμων με ειδικές ανάγκες και παρέχονται στα ίδια τα άτομα ποικίλες διευκολύνσεις για την κατάρτιση τους, όπως επίδομα κατάρτισης, αύξηση χρόνου άδειας και άλλες. Παράλληλα δίδονται στους εργοδότες κίνητρα για να προσλάβουν στην επιχείρησή τους τέτοιου είδους άτομα όπως επιδότηση, μέρους της αμοιβής τους, κάλυψη σημαντικού ποσοστού της δαπάνης για την κατάλληλη διαρρύθμιση τον χώρου εργασίας και άλλα παρόμοια.
Επιπλέον ο ΟΑΕΔ δημιούργησε την Υπηρεσία Επαγγελματικής Αποκατάστασης Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες της οποίας οι δραστηριότητες αναφέρονται, τόσο σε θέματα κατάρτισης, όσο και σε θέματα απασχόλησης. Η υπηρεσία αυτή επιχορηγεί εργαστήρια επαγγελματικής κατάρτισης ατόμων με ειδικές ανάγκες όπως κοπτική – ραπτική, ξυλουργική, υφαντική – πλεκτική, καθήκοντα γραμματέων, κεραμική, κηπουρική, χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και λοιπές ειδικότητες. Παράλληλα ο ΟΑΕΔ έχει δημιουργήσει Ειδικά Γραφεία Εργασίας για άτομα με ειδικές ανάγκες, αποστολή των οποίων είναι η υποβοήθηση των ατόμων αυτών στην ανεύρεση εργασίας και στην επαγγελματική τους κατάρτιση.
Ωστόσο, αναφορικά με τα προγράμματα προώθησης της απασχόλησης των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα (ΟΑΕΔ, επιχορηγήσεις), διαβλέπουμε ότι το ποσοστό των ατόμων που έχει συμμετάσχει μέχρι σήμερα είναι χαμηλό. Διαπιστώνεται λοιπόν ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια ώστε περισσότεροι δικαιούχοι άτομα με αναπηρίες να αξιοποιήσουν τα οφέλη τους και αυτό θα γίνει με ευθύνη κυρίως των φορέων διαχείρισης και υλοποίησης των προγραμμάτων αυτών (Ε.Σ.Α.μεΑ, 2005).
Ο αφηγητής συνεχίζει αναφέροντας πως («Δε βλέπω να με προσλαμβάνουν αφού χρειάζομαι πολύ χώρο και καλή πρόσβαση… με έχουν δοκιμάσει για πρακτική κάποια γραφεία αλλά υπάρχουν προβλήματα πρόσβασης και άλλα λειτουργικά όπως η τουαλέτα μου ας πούμε»). Η στέρηση των ευκαιριών αποτελούν κοινωνικά εμπόδια και μορφή κοινωνικής καταπίεσης, μιας άνισης κοινωνικής σχέσης που εκδηλώνεται μέσω αποκλεισμού και καταπιεστικών πρακτικών (Thomas, 2004). Έτσι η δυσκολία πρόσβασης και η απροθυμία των εργοδοτών να κατανοήσουν τις ανάγκες των χρηστών αναπηρικών αμαξιδίων στερούν την ευκαιρία για εργασία και σε επέκταση, τη δυνατότητα ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων. Έτσι επιτυγχάνεται να διατηρηθεί ο κύκλος των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων των ατόμων με αναπηρία.
Ο Paulo Freire (1977, σελ. 64) λέει σχετικά ότι: Είναι αναγνωρισμένο από τους ανάπηρους και τις οργανώσεις τους ότι ζώντας με κάποια βλάβη σε μια κοινωνία που προκαλεί την αναπηρία, συνεπάγεται αυξημένες προσπάθειες και πολλή δουλειά. Εξάλλου, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι, ανεξάρτητα από το ρόλο τους στα τρέχοντα εργασιακά περιβάλλοντα, οι ανάπηροι παραμένουν και παραγωγοί και καταναλωτές ενός μεγάλου εύρους υπηρεσιών από τις οποίες εξαρτώνται όχι μόνο οι ίδιοι αλλά και οι μη ανάπηροι. Έτσι, η κοινωνική πρόνοια της οποίας θα πρέπει να είναι αποδέκτες δεν θα πρέπει να θεωρείται ως «αιμορραγία» της εθνικής οικονομίας, εφόσον συντελεί στη δημιουργία θέσεων εργασίας, αγαθών και υπηρεσιών.
3.37 Σύνοψη Τρίτου μέρους
Ο αφηγητής μας αναφέρει πως η βιογραφική του τροχιά μετά την αναπηρία παρουσιάζει μία κατιούσα πορεία, με την ψυχολογία του να βρίσκεται για διάστημα ετών σε άσχημη θέση, βλέποντας το σώμα του στη νέα του κατάσταση. Το περιβάλλον έχει αλλάξει και καλείται να προσαρμοστεί σε νέα δεδομένα που δυσκολεύεται να δεχτεί και να ανταπεξέλθει.
Απαραίτητη ήταν η συμβολή ειδικών, γιατρών και ψυχολόγων, καθώς και η συμπαράσταση της συζύγου, προκειμένου να αρχίσει να αποδέχεται την πραγματικότητα και την κοινωνία. Έτσι μετά από μακροχρόνια παραμονή σε αρνητική ψυχολογική κατάσταση, αρχίζει να αποτινάσει το ιατρικό μοντέλο της αναπηρίας και να επιδιώκει έξοδο προς την κοινωνία. Αυτό επιτυγχάνεται σε κάποιο βαθμό με την φοίτηση και την απόλυσή του από το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας και την παρακολούθηση ειδικών προγραμμάτων του οργανισμού απασχόλησης εργατικού δυναμικού.
Οι ευκαιρίες απασχόλησης είναι ελάχιστες και περιορίζονται σε πρακτικές εφαρμογές ειδικότητας και στη δια βίου εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία.
3.38 Δ. Τέταρτη ενότητα: Εμβόλιμες ερωτήσεις – Κλείσιμο συνέντευξης
Πως αισθάνεσαι αυτή τη περίοδο;
(«Υπάρχει πόνος, σωματικός και ψυχικός. Δε θα φύγει ποτέ. Το μόνο που θα ήθελα είναι να κρατήσω τα εγγόνια μου, να τα χαϊδέψω όταν κλαίνε. Κάθονται στα πόδια μου αλλά δε μπορώ να τα σφίξω»). Ο αφηγητής έχει πλέον περάσει στο στάδιο της αποδοχής της κατάστασης και του εαυτού του. Οι περιορισμοί που επιβάλλονται στο σώμα του ανάπηρου πλαισιώνονται με μια ψυχοσυναισθηματική αναστάτωση. Αυτή δύσκολα θα εκθλίψει ακόμη κι αν εκθλίψουν όλα τα κοινωνικά εμπόδια («…δε θα φύγει ποτέ…») που φέρουν φραγμούς σε πρόσβαση, αποδοχή από τον άλλον.

Τα εργασιακά πως τα βλέπεις;
(«Κοίτα, μπορεί να μην δουλεύω σοβαρά, αλλά μόνο που μαθαίνω πράγματα, βγαίνω από το σπίτι, μιλάω με ανθρώπους και κάνω πρακτική όταν μπορώ, γεμίζει η μέρα μου και ο χρόνος μου. Είμαι καλά»). Τα ψυχικά οφέλη της εργασίας ικανοποιούνται μέσα από τις διαδικασίες της εκπαίδευσης και της πρακτικής.
3.39 Αναλυτική αφαίρεση
Ανασυγκρότηση της μορφής της συνολικής βιογραφικής αφήγησης και εμπειρίας.
Ο αφηγητής έχει υιοθετήσει το ιατρικό/ατομικό μοντέλο αναπηρίας όπου ο ίδιος βιώνει την αναπηρία του ως μια προσωπική τραγωδία χωρίς τέλος. Η γνώμη των ειδικών, γιατρών και ψυχολόγων, είναι η μόνη που θεωρεί ότι μπορεί να τον ορίσει ως άτομο πλέον. Δεν αποδέχεται τον εαυτό του και την νέα του κατάσταση με αποτέλεσμα να παραιτείται από κάθε κοινωνική δραστηριότητα, ευθύνη και υποχρέωση.
Πλέον το μόνο εισόδημα είναι η πρόνοια αφού υπάρχει αδυναμία για εργασία. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα έχει εγκαταλειφθεί πολύ πριν την αναπηρία. Η σύσταση του κοινωνικού περιβάλλοντος έχει υποστεί αλλαγές αφού έχει επιδιωχθεί από τον ίδιο η απομόνωση αλλά και τα κοντικά πρόσωπα έχουν απομακρυνθεί. Ωστόσο έπειτα από χρόνια ψυχολογικής και ιατρικής φροντίδας, με την ενθάρρυνση του οικογενειακού περιβάλλοντος, επιδιώκεται και επιτυγχάνεται μια μικρή αλλαγή στη στάση απέναντι στην αναπηρία του, την κοινωνικότητά του καθώς και σε βελτίωση των μορφωτικών και επαγγελματικών του δεξιοτήτων και ικανοτήτων.
Η εαυτική ταυτότητα έχει αποκρυσταλλωθεί ως ένα άτομο που δεν έχει ιδιαίτερη εξουσία πάνω στο σώμα του, δεν μπορεί να εργαστεί και να ανταπεξέλθει σε βασικούς ρόλους και βασίζεται στην γνώμη των ειδικών.

Ανασυγκρότηση βιογραφικής συγκρότησης και νοημάτων
Οι βασικοί άξονες που συνέχουν τη βιογραφική συγκρότηση του αφηγητή είναι το δυνατό σώμα και η κοινωνικοποίησή του μέσα από τους χώρους εργασίας του. Γύρω από αυτούς τους άξονες πλέκεται μια δομή από νοηματικές συνυποδηλώσεις, αξίες, στάσεις και συμπεριφορές, πρότυπα δράσης, που προσδιορίζουν την εαυτική ταυτότητα αλλά και την διαφορά έναντι των άλλων.
Το σώμα του και η μυϊκές του ικανότητες του προσφέρουν πρόσβαση σε διάφορους χώρους εργασίας, αποτελεί το βιογραφικό του σημείωμα και γι’ αυτό εγκαταλείπει την υποχρεωτική εκπαίδευση με ευκολία. Σε συνάρτηση με τις αθλητικές του δραστηριότητες εδραιώνεται ως άτομο με μεγάλη κοινωνική συναναστροφή, συνυφασμένη με τον χαρακτήρα του.
Όταν οι άξονες αυτοί υποστούν κρίση, τότε η διαμορφούμενη ως τότε ταυτότητα αναζητά να οριστεί εκ νέου. Έως τότε όμως βρίσκεται σε μια χαοτική κατάσταση. Η σύγχυση αυτή διατηρείται για χρόνια με αρνητικές συνέπειες.
Ωστόσο στοιχεία της ταυτότητας προ αναπηρίας επηρεάζουν την παροντική ταυτότητα και σε συνάρτηση με εξωτερικούς παράγοντες, ωθούν τον αφηγητή σε δράσεις κοινωνικοποίησης και επιμόρφωσης.

Ανασυγκρότηση βιογραφικής σημασίας κοινωνικής μεταβολής.
Υπάρχει μια ισχυρή σχέση μεταξύ της μη αποδοχής της νέας κατάστασης του αφηγητή με την απομάκρυνση του οικείου κοινωνικού περιβάλλοντος από τον αφηγητή. Η απώλεια της σωματικής ακεραιότητας του αφηγητή έχει μεταφραστεί από τους οικείους όχι μόνο ως απώλεια της ταυτότητάς του αλλά και του ίδιου ως οντότητα. Έτσι η ταυτόχρονη απομάκρυνση και των δύο πλευρών από το σημείο της ένωσης είναι έντονη.
Στην περίπτωση του αφηγητή, μόνο ο ισχυρός δεσμός με τη σύζυγο έμεινε αναλλοίωτος, όπου αποτέλεσε και σημαντικό παράγοντα βελτίωσης της αυτοεικόνας του αφηγητή.

4 Συγκρίσεις και Συζήτηση
Η παρούσα ερευνητική εργασία κινήθηκε σε τρείς θεματικούς πυλώνες, την εκπαίδευση, την επαγγελματική αποκατάσταση και το σχηματισμό εικόνας εαυτού των ατόμων με αναπηρία μέσα από τη μεθοδολογία των ιστοριών ζωής. Στη συζήτηση που ακολουθεί γίνεται σύγκριση των αναλύσεων των αφηγήσεων των συμμετεχόντων. Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζονται οι ομοιότητες και οι διαφορές που προέκυψαν στην εκπαιδευτική πορεία των συμμετεχόντων. Στην δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται τα επαγγελματικά ζητήματα της σύγκρισης. Στην Τρίτη ενότητα γίνεται παρουσίαση του τρόπου που ο κάθε συμμετέχων εμφάνιση τον εαυτό του.
4.1 Εκπαίδευση
Τα βασικά θέματα τα οποία προέκυψαν σχετικά με την εκπαιδευτική πορεία των συμμετεχόντων, είναι τα εξής:
4.1.1 Αλλαγή τόπου διαμονής και σχολικού πλαισίου
Η αλλαγή τόπου διαμονής για καλύτερη πρόσβαση στην εκπαίδευση είναι ένα σημείο που απασχολεί τους γονείς των ατόμων με αναπηρία αλλά και τα ίδια τα άτομα. Όπως προκύπτει και μέσα από την εργασία, η αλλαγή του σχολικού περιβάλλοντος αποτελεί επιτακτική ανάγκη για παροχή ποιοτικότερης εκπαίδευσης αλλά και για εξασφάλιση της πρόσβασης σε αυτή.
Στις αφηγήσεις του Στέλιου και του Γιάννη, η μετακίνηση αυτή είναι κοινό στοιχείο. Ο πρώτος μεταφέρει την εκπαιδευτική του πορεία σε σχολείο τυφλών (χωρίς μετακόμιση οικείας) και αργότερα μετακίνηση στο εξωτερικό (Αμερική) και ο δεύτερος μετακινείται από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα.
Η παροχή ειδικής εκπαίδευσης αποτελεί βασικό λόγο αλλαγής τόπου διαμονής και σχολικού περιβάλλοντος (Στασινός, 1991). Ωστόσο οι άλλοι δύο αφηγητές δεν προέβησαν σε κάποια αλλαγή, αφού η Γεωργία συνέχισε στην ιδιωτική εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες και ο Αντώνης αργότερα φοίτησε σε Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας της περιοχής.
4.1.2 Φοίτηση σε ειδικό πλαίσιο
Η παροχή ειδικής εκπαίδευσης για τα άτομα με αναπηρία είναι απόρροια της ιατρικής προσέγγισης της αναπηρίας (Oliver, 1990). Αντίθετα το κοινωνικό μοντέλο θέλει την κοινωνία να προσαρμόζεται στη διαφορετικότητα και να προβάλει την ενταξιακή εκπαίδευση (Ζώνιου – Σιδέρη, 2000). Στην παρούσα εργασία υπήρχαν αφηγητές όπου δεν έχουν λάβει ποτέ ειδική εκπαίδευση ως απόρροια των επιλογών τους, αφηγητές που έχουν λάβει ειδική εκπαίδευση λόγο της αδυναμίας κάλυψης αυτής της ανάγκης διαφορετικά και τέλος αφηγητής που είχε ενταχθεί σε ειδικό πλαίσιο εκπαίδευσης (ΣΔΕ), όχι για λόγους αναπηρίας, αλλά για διαφορετικό.
Έτσι σε ειδικό πλαίσιο φοιτά ο Στέλιος (Σχολείο τυφλών), ενώ στη γενική εκπαίδευση ο Γιάννης, η Γεωργία (ιδιωτικό σχολείο) και ο Αντώνης (ΣΔΕ). Ο χαρακτήρας της αναπηρίας φαίνεται να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο καθώς και η ηλικία των αφηγητών. Έτσι ο Στέλιος ως ο μεγαλύτερος ηλικιακά από τους δύο τυφλούς συμμετέχοντες επιλέγει το σχολείο τυφλών ως μόνη λύση ενώ ο Γιάννης επιλέγει ενταξιακή προσέγγιση που είναι πλέον γνωστή και εφικτή ως επιλογή. Η Γεωργία συνεχίζει στον ιδιωτικό χώρο να εκπαιδεύεται που φαίνεται να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις ανάγκες και απαιτήσεις των ατόμων με αναπηρία. Ο Αντώνης, εξαιτίας της απουσίας παρακολούθησης της βασικής εκπαίδευσης στη προβλεπόμενη ηλικία, φοιτά σε ΣΔΕ που αποτελεί ειδικό εκπαιδευτικό πλαίσιο αλλά όχι λόγω αναπηρίας αλλά άλλων συνθηκών.
4.1.3 Σχέσεις με εκπαιδευτικό πλαίσιο
Οποιοδήποτε τύπο εκπαίδευσης (γενική, ειδική) και αν έλαβαν οι αφηγητές, σε οποιαδήποτε βαθμίδα (δευτεροβάθμια, τριτοβάθμια), σημαντική αναδείχθηκε η στάση των εκπαιδευτικών. Όλοι οι αφηγητές κατά την κατάθεση της ιστορίας ζωής τους προέβησαν σε αναφορές στις σχέσεις τους με τους εκπαιδευτικούς τους. Ο ρόλος των δασκάλων στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης και της δόμησης εαυτού φαίνεται να είναι κεντρικός. Επιπλέον κίνητρο αποτελεί η συναισθηματική ταύτιση των μαθητών με τους δασκάλους οι οποίοι στο νου των μαθητών αποτελούν αναπαράσταση συγκεκριμένων θεσμικών νοημάτων. Η σχέση λοιπόν και η στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στην αναπηρία αποτελούν επικουρικούς ή ανασταλτικούς παράγοντες στην εκπαιδευτική πορεία των αφηγητών.
Έτσι τον Στέλιο, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές του στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση τον αποδέχονται πλήρως και τον στηρίζουν καθώς και τον καθοδηγούν στις επιλογές του όπου από την πρόθεση να σπουδάσει ηχοληψία εισχωρεί στο χώρο της φυσικοθεραπείας. Ωστόσο αυτή η αποδοχή εξαφανίζεται κατά την είσοδο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση τόσο για τον Στέλιο όσο και για την Γεωργία όπου οι καθηγητές είναι προκατειλημμένοι χωρίς θέληση να ενδιαφερθούν, γεγονός που τους απομυθοποιεί στο νου του ο ερευνώμενος.
Για το λόγο αυτό, οι σπουδές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση φαίνονται λιγότερο προσβάσιμες αφού όσο η εκπαιδευτική βαθμίδα μεγαλώνει, φαίνεται να μεγαλώνουν τα εμπόδια και να διαφοροποιούνται οι απόψεις των καθηγητών για την αναπηρία. Αυτό συνήθως ωθεί τα άτομα με αναπηρία σε διεκδίκηση της ισότιμης μεταχείρισής τους ή τους περιορίζει σε λήψη επιδοματικής πολιτικής αντί για διεκδίκηση εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ωστόσο ο Αντώνης φαίνεται να καλύπτεται από το υποστηρικτικό πλαίσιο του ΣΔΕ (ψυχολόγος, σύμβουλος, συμμαθητές), ενώ ο Γιάννης φαίνεται να υποστηρίχθηκε αρκετά κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών σπουδών του από καθηγητές γεγονός που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η στάση που τηρεί το εκάστοτε πανεπιστήμιο απέναντι στην αναπηρία διαφοροποιείται.
4.1.4 Σχέσεις με ομηλίκους
Η ανάπτυξη σχέσεων με τους ομηλίκους προάγει την κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, αφού μέσα από αυτή διαμορφώνει την ταυτότητα και συγκροτεί τον εαυτό του (Howe & Mercer, 2007). Οι σχέσεις αυτές σε μικρή ηλικία φαίνεται να μη προβάλουν τον διαχωρισμό των ατόμων με αναπηρία και μη.
Όλοι οι αφηγητές προέβησαν σε αναφορές για τους ομηλίκους. Την αποδοχή τους γεύτηκαν και οι τέσσερις αφηγητές με τον Αντώνη περισσότερο στο πλαίσιο της φοίτησή του στο ΣΔΕ και η Γεωργία μέχρι το τέλος του Λυκείου. Τα οφέλη της ενταξιακής εκπαίδευσης φαίνεται να είναι πολλαπλά και για τα άτομα με αναπηρία και για τα άτομα χωρίς αναπηρία. Με την ένταξή τους στο γενικό σχολείο, τα παιδιά με αναπηρία ευνοούνται ως προς το μαθησιακό επίπεδο, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την αυτοεκτίμηση και μακροπρόθεσμα με την απόκτηση δεξιοτήτων και αυξημένων ευκαιριών για εύρεση απασχόλησης (Dorries & Haller, 2001).
Ωστόσο η Γεωργία δεν έγινε αποδεκτή από τα πανεπιστημιακά της χρόνια και μετά. Προβλήματα με ομηλίκους μεγαλώνοντας έχουν και ο Γιάννης με τον Στέλιο. Το γεγονός αυτό μας ωθεί να συμπεράνουμε πως όσο αυξάνεται η ηλικία, το κοινωνικό αντίκτυπο απέναντι στα άτομα με αναπηρία φαίνεται να μεγαλώνει.

4.1.5 Αξιοποίηση ευνοϊκών νομοθετημάτων για εισαγωγή στη Τριτοβάθμια εκπαίδευση
Οι δύο από τους τέσσερις αφηγητές δεν έκανα χρήση ευνοϊκών νομοθετημάτων για εισαγωγή στη τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η Γεωργία προετοιμάστηκε σκληρά στη Γ’ λυκείου και εισήχθη έπειτα από πανελλαδικές εξετάσεις ενώ ο Αντώνης δεν εισήχθη για πανεπιστημιακές σπουδές. Η συνειδητή επιλογή της Γεωργίας σχετίζεται με το αίτημα πολλών αναπήρων για ισότιμη μεταχείριση.
Οι δύο αφηγητές, Γιάννης και Στέλιος, όντας τυφλοί, αξιοποίησαν τη δυνατότητα της εισόδου στο πανεπιστήμιο με το 5% ως άτομα με αναπηρία.
4.1.6 Πανεπιστημιακές Σπουδές
Οι τρείς από τους τέσσερις αφηγητές ακολούθησαν πανεπιστημιακές σπουδές μετά την ολοκλήρωση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ο Στέλιος και ο Γιάννης σπούδασαν φυσικοθεραπεία και η Γεωργία στη Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας. Και για τους τρεις υπάρχει η ανάγκη απόκτησής πτυχίου ως απαραίτητο εφόδιο για εύρεση εργασίας. Και οι τρεις αφηγητές ολοκλήρωσαν χωρίς ιδιαίτερη καθυστέρηση τις σπουδές τους. Ωστόσο η πορεία της φοίτησης θα μπορούσε να είναι ευνοϊκότερη αν υπήρχε καταλληλότερη υλικοτεχνική υποδομή (ηχητικά βιβλία, μπάρες), έλλειψη προκατάληψης καθηγητών, καθώς και καθυστέρηση παράδοσης συγγραμμάτων.
Ο Αντώνης λόγω έλλειψης θέλησης και κοινωνικών εμποδίων δεν ακολούθησε πανεπιστημιακές σπουδές. Ωστόσο δε το αποκλείει για το μέλλον.
4.1.7 Δια βίου εκπαίδευση
Παρόλα τα εμπόδια που έχουν αναφερθεί, η Γεωργία και ο Αντώνης παρέμειναν σε συνεχή επαφή με την εκπαιδευτική διαδικασία. Η Γεωργία προσπαθούσε να παρακολουθεί όσα περισσότερα σεμινάρια της επέτρεπε ο ελεύθερος χρόνος της προκειμένου να καλύψει την ανάγκη της για συνεχή βελτίωση και κοινωνική άνοδο. Η εκπαίδευση έχει την ευθύνη να παρέχει στα άτομα με αναπηρία τα εφόδια προς μια αυτόνομη και ανεξάρτητη καθημερινότητα. Ο Αντώνης παρακολούθησε και αυτός προγράμματα του ΟΑΕΔ. Ωστόσο κανένας από τους δύο δεν ακολούθησε κάποιο δεύτερο πτυχίο ή μεταπτυχιακό πρόγραμμα.
Ο Γιάννης και ο Στέλιος δε φαίνεται να ακολουθούν κάποιου είδους μη τυπικής εκπαίδευσης, απολαμβάνοντας ίσως την εργασιακή ασφάλεια του δημόσιου τομέα ή λόγω έλλειψης κινήτρων.

4.2 Επαγγελματική αποκατάσταση
Αναφορικά με την επαγγελματική πορεία των αφηγητών, εντοπίστηκαν τα εξής:
4.2.1 Αλλαγή θέσεων εργασίας ή εργασιακού περιβάλλοντος
Οι τρείς στους τέσσερις αφηγητές άλλαξαν από δύο έως περισσότερες θέσεις εργασίας έως να καταλήξουν στο επάγγελμα με το οποίο βιοπορίζονται τα τελευταία ακετά συνεχή έτη. Χαρακτηριστικό των πολλών αλλαγών θέσεων δεν είναι η απόλυση αλλά η θελημένη αποχώρηση για ανεύρεση εργασίας που ικανοποιεί το άτομο ως προς τις οικονομικές απολαβές, το εργασιακό περιβάλλον και την ψυχική ισορροπία. Μόνο στην περίπτωση του Αντώνη δεν αναφέρεται αλλαγή θέσης εργασίας.
4.2.2 Αλλαγή κατοικίας για ανάγκες εργασίας
Ο Γιάννης και ο Στέλιος, όπως αναφέρουν, αναγκάστηκαν να αλλάξουν τόπο διαμονής προκειμένου να έχουν εργασία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Στέλιου που αναγκάστηκε από Θεσσαλονίκη να μεταβεί στην Αθήνα αρχικά και έπειτα να μεταβεί από μια περιοχή της Αθήνας σε άλλη. Ωστόσο αυτό το γεγονός δε φάνηκε να αποτελεί εμπόδιο για τους αφηγητές γεγονός που οφείλεται στην εκπαίδευσή τους από μικρή ηλικία για αυτονόμηση και ανεξαρτησία. Η Γεωργία και ο Αντώνης δε χρειάστηκε να μετοικήσουν προκειμένου να εργαστούν.
4.2.3 Αποδοχή από συναδέλφους
Οι δύο από του τέσσερις αφηγητές, ο Στέλιος και ο Γιάννης έγιναν γρήγορα αποδεκτοί από τους συναδέλφους τους εκπαιδευτικούς στην ειδική αγωγή. Αυτό φαίνεται να είναι αναμενόμενο καθώς οι συνάδελφοί τους έχουν την γνώση για την αναπηρία και την καθημερινή επαφή με αυτή.
Ωστόσο η Γεωργία και ο Αντώνης δεν είχαν παρόμοια αντιμετώπιση με χαρακτηριστική την περίπτωση της Γεωργίας που εκτός από την μη αποδοχή της από τους συναδέλφους της στο δημόσιο τομέα, συνάντησε πολλά προβλήματα από αυτούς με άμεση επίδραση στην ψυχική της υγεία. Αιτία φαίνεται να είναι οι προκαταλήψεις αλλά και ο τρόπος οργάνωσης της σύγχρονης αγοράς εργασίας.
4.2.4 Απασχόληση στο χώρο της ειδικής αγωγής
Με την εκπαίδευση τους τα άτομα με αναπηρία γίνονται οι ίδιοι ειδικοί, κατέχοντας τη γνώση, συνακόλουθα και εξουσία. Η απασχόληση τους σε δομές της ειδικής αγωγής είναι αντίκτυπο του καταμερισμού εργασίας, υπό την έννοια ότι ως άτομα με αναπηρία δυσκολεύονται λόγω πολλών συνθηκών να διεκδικήσουν θέση ως επαγγελματίες σε άλλο τομέα (Μπέργκερ & Λούκμαν, 2003).
Η Γεωργία απασχολήθηκε αρχικά στο δημόσιο τομέα και έπειτα στον ιδιωτικό, σε αντικείμενο εκτός του χώρου αναπηρίας. Το ίδιο και ο Αντώνης ως υπάλληλος γραφείου.
Με μετάβαση από τον ιδιωτικό χώρο στο (δημόσιο) χώρο της αναπηρίας απασχολείται ο Γιάννης και ο Στέλιος. Αναλαμβάνουν έτσι και την ευθύνη να εκπροσωπήσουν ανάπηρα άτομα και τις ανάγκες τους. Επίσης η απασχόληση στο χώρο της αναπηρίας μπορεί να ερμηνευτεί και ως ένα έμμεσο αποτέλεσμα του καταμερισμού εργασίας αφού η κοινωνία δε τους επιτρέπει να διεκδικήσουν θέση ως επαγγελματίες. Έτσι είναι πιθανό ο χώρος της αναπηρίας να είναι περισσότερο οικείος και κατ’ επέκταση ελκυστικός για εργασία.
4.2.5 Διακρίσεις στον εργασιακό χώρο
Στον χώρο εργασίας τους επιπλέον δε λείπουν οι διακρίσεις και η άνιση μεταχείριση των ατόμων με αναπηρία λόγω της οργάνωσης της σύγχρονης αγοράς εργασίας αλλά και των προκαταλήψεων που επικρατούν. Οι δυσκολίες μπορεί να προέρχονται από διακρίσεις αναφορικά με την ικανότητα εργασίας (Αρβανίτης, 2009) ή και του τρόπου που το ιατρικό μοντέλο αναπηρίας προβάλλεται στον εργασιακό κοινωνικό ιστό. Ο βαθμός διάκρισης μπορεί να είναι τόσο μεγάλος για τα άτομα με αναπηρία που να αγγίζει και το επίπεδο της ψυχολογικής βίας στον εργασιακό χώρο εξαιτίας της καχυποψίας λοιπών συναδέλφων για ευνοϊκότερη μεταχείριση ή για λοιπούς λόγους.
Έτσι η Γεωργία αντιμετωπίζει έντονο mobbying σε σημείο να ταράζεται η ψυχική της ισορροπία και ο Αντώνης να αντιμετωπίζει λειτουργικά εμπόδια. Ο Γιάννης και ο Στέλιος επεδίωξαν από την αρχή να μην έχουν ευνοϊκή μεταχείριση και έδρασαν κατασταλτικά σε κάθε μη αποδεκτή συμπεριφορά απέναντί τους.
4.2.6 Κρατική ή Συλλογική αρωγή σε θέματα εργασίας
Πέρα όμως από τις εργασιακές διακρίσεις, τα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζουν την απουσία στήριξης για εύρεση εργασίας από τους κρατικούς φορείς ή τα συνδικαλιστικά όργανα. Έτσι πολλές φορές γίνεται προσφυγή σε αναξιοκρατικές μεθόδους για εύρεση εργασίας, κάτι όμως το οποίο αποτελεί κοινό φαινόμενο στην ελληνική κοινωνία (Χατζηγιάννη & Βαλάση, 2011). Ωστόσο και στις περιπτώσεις αυτές γίνεται μεροληπτική ικανοποίηση των αιτημάτων.
Έτσι δε φαίνεται να βοηθήθηκαν κατ’ αυτό τον τρόπο οι αφηγητές παρότι φαίνεται να το προσπάθησαν ο καθένας με διάφορους τρόπου και μέσα. Ίσως η περίπτωση της Γεωργίας να ευνοήθηκε με αποφάσεις της Υγειονομικής Επιτροπής καθώς και αξιοποίηση γνωριμιών για επίτευξη μετάταξης. Κοινωνικά δίκτυα για εύρεση εργασίας αξιοποίησαν ο Γιάννης και ο Στέλιος, αγγελίες ο Γιάννης, προκηρύξεις η Γεωργία και αναζήτηση σε οργανισμούς (ΟΑΕΔ) ο Αντώνης.
4.2.7 Συμμετοχή σε αναπηρικά κοινωνικά δίκτυα
Κοινωνικά δίκτυα ορίζουμε τα συστήματα μέσα από τα οποία το άτομο διαμορφώνει και διατηρεί ταυτότητα, λαμβάνοντας υποστήριξη και πρόσβαση (Χτούρης, 2004). Κανένας από τους αφηγητές δε συμμετείχαν ενεργά σε κοινωνικά δίκτυα που σχετίζονται με την αναπηρία τους. Ο Στέλιος είχε κάνει στο παρελθόν σημαντικές απόπειρες να επωφεληθεί από κινήματα αλλά διαπίστωσε πως δεν ωφελεί καμία συμμετοχή σε αυτά.
4.2.8 Αίσθηση για παροντική εργασιακή ασφάλεια
Στην περίπτωση της εργασιακής ασφάλειας, μόνο ο Γιάννης και η Γεωργία δείχνουν αισιόδοξοι. Ο Γιάννης δε πιστεύει ότι θα αποκλειστούν ποτέ οι ανάπηροι εκπαιδευτικοί από το χώρο της εκπαίδευσης στην ειδική αγωγή. Η Γεωργία νιώθει ικανή να ανταπεξέλθει σε όλες τις συγκυρίες του εργασιακού μέλλοντος.
Ωστόσο ανασφάλεια νιώθει ο Στέλιος όπου θεωρεί πως με τις συγχωνεύσεις των σχολείων που γίνονται στην ειδική αγωγή είναι πολύ πιθανό να βρεθεί εκτός αυτής της θέσης. Το γεγονός ότι αρνείται να επιστρέψει ως τηλεφωνητής οξύνει την ανασφάλειά του. Ο Αντώνης νιώθει τεράστια ανασφάλεια καθώς ως ημιαπασχολούμενος αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα και πρέπει να εξαρτάται οικονομικά από οικογενειακά πρόσωπα.

4.3 Παρουσίαση εαυτού
Τα βασικά θέματα που προέκυψαν στη διαμόρφωση και συγκρότηση εαυτού είναι τα εξής:
4.3.1 Χρονική διαπίστωση αναπηρίας
Τα άτομα με αναπηρία ετικετοποιούνται αμέσως από τη στιγμή που γίνεται η διάγνωση και όχι από τη στιγμή που εμφανίζεται η οργανική βλάβη (Goffman, 2001). Έτσι τα άτομα που εμφανίζονται ως αποκλίνοντα διαμορφώνουν αναλόγως τη συμπεριφορά τους και συγκροτούν την ταυτότητα τους (Sandstorm et all, 2001). Επιπλέον, το γεγονός ότι η διαγνωστική διαδικασία ήταν αυτή που κατέστησε τα υποκείμενα ως άτομα με αναπηρία, ενισχύει τη θεωρητική προσέγγιση της κοινωνικής κατασκευής της αναπηρίας (Oliver, 1990).
Έτσι σε μικρή ηλικία έγινε διαπίστωση αναπηρίας σε Στέλιο (3), Γιάννη (4), Γεωργία (5). Ενώ σε μεγάλη ηλικία, έπειτα από ατύχημα, ο Αντώνης (25).
4.3.2 Σχέσεις με γονείς
Οι σχέση με τους γονείς αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της δόμησης εικόνας εαυτού του ατόμου. Η σχέση αυτή θα ορίσει αργότερα και την ποιότητα των σχέσεων με ομηλίκους, με σύντροφο καθώς και θα συμβάλει στη διαμόρφωση ταυτότητας. Μέσα από τις αφηγήσεις διαβλέπουμε πως πολύ θετικές σχέσεις με γονείς έχουν διαμορφωθεί στο Γιάννη, τον Στέλιο και την Γεωργία. Μέσα από τις αφηγήσεις τους διαβλέπουμε και το αντίκτυπό τους στην αντιμετώπιση και υπερπήδηση κοινωνικών εμποδίων αλλά και τη στάση απέναντι στις δυσκολίες εύρεσης εργασίας. Αργότερα και οι ίδιοι δημιούργησαν τις δικές τους οικογένειες όπου οι δεσμοί παρουσιάζονται ισχυροί.
Ο Αντώνης μόνο έχασε τους γονείς του σε μικρή ηλικία και το μεγάλωμα το ανέλαβαν άνθρωποι που δεν τον αποδέχτηκαν. Αυτό ίσως τον οδήγησε να δημιουργήσει από νωρίς την δική του οικογένεια. Ωστόσο λόγω της αναπηρίας του δε φαίνεται να την απολαμβάνει καθότι νιώθει βάρος σε αυτή.
4.3.3 Τεχνικές παρουσίασης αναπηρίας
Σε πολλές περιπτώσεις βλέπουμε ο ανάπηρος να αποκρύπτει ή να μειώνει την ένταση της αναπηρίας του προκειμένου να ανταποκριθεί καλύτερα στις προσδοκίες των μη ανάπηρων. Αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες η αναπηρία συνεπάγεται το στιγματισμό, τον αποκλεισμό και τον οίκτο του ατόμου με αποτέλεσμα η απόκρυψη να αποτελεί αναστοχαστική συγκρότηση του εαυτού.
Έτσι ο Στέλιος αναφέρει πως γεννήθηκε «ημιβλέπων» και πως «δε θα με πείραζε να βρω το φως μου», εκφράσεις που ίσως θέλουν να μειώσουν την βλάβη. Αντίθετα, φανερά παρουσιάζουν την αναπηρία τους οι υπόλοιποι τρεις αφηγητές.
4.3.4 Προσδιορισμός ταυτότητας και τρόπος συγκρότησης εαυτού
Ο εαυτός φαίνεται να είναι ένα κοινωνικό προϊόν το οποίο αναδύεται μέσω της αλληλεπίδρασης με τους σημαντικούς άλλους. Επιπλέον η αντίληψη του εαυτού του ατόμου επηρεάζεται από την εσωτερίκευση των κανονιστικών προτύπων και αξιών των ομάδων όπου ανήκει (Manning & Smith, 2010). Έτσι η συγκρότηση του εαυτού των ατόμων με αναπηρία είναι μια σύνθετη διαδικασία. Η κατασκευή και η διατήρηση του εαυτού χαρακτηρίζονται από αστάθεια των κοινωνικών δομών. Έτσι υπάρχουν περιπτώσεις όπου η αναπηρία μπορεί να προσδιοριστεί ως αδυναμία της κοινωνίας για προσαρμογή σε αυτήν, άλλοτε ως οργανική βλάβη, άλλοτε ως προσωπική τραγωδία και άλλοτε ως συστατικό γνώρισμα της ταυτότητας. Παρατηρείται λοιπόν ότι ο τρόπος με τον οποίο οι αφηγητές συγκροτούν την ταυτότητά τους είναι συνάρτηση του είδους και της βαρύτητας της αναπηρίας (Μπέργκερ & Λούκμαν, 2003).
Έτσι ως ιδιαίτερος παρουσιάζεται ο Στέλιος τονίζοντας την αυτονομία του και το γεγονός ότι είναι κοινωνικά ικανός. Το ίδιο βλέπουμε και στην Γεωργία με την αυτοπαρουσίασή της ως άριστη, ώριμη και μη βολεμένη. Ο Αντώνης τονίζει έντονά το κάποτε πολύ δυνατό του σώμα. Ο Γιάννης είναι ο μόνος που δε χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως ιδιαίτερο άτομο.
Σε άλλη πτυχή, ο Γιάννης και ο Στέλιος έχουν έντονη την αίσθηση του ανήκειν καθώς και την ισότιμη ένταξη σε αντίθεση με την Γεωργία και των Αντώνη που επιδιώκουν την απομόνωση.
Επίσης οι τρεις από τους τέσσερις αφηγητές έχουν αποδεχθεί την αναπηρία τους και συμβιώνουν αρμονικά στο κοινωνικό γίγνεσθαι ενώ ο Αντώνης έχει υιοθετήσει μια αρνητική ταυτότητα όπου δεν αποδέχεται την κατάστασή του, ωστόσο φαίνεται να βρίσκεται σε μια φάση μετάβασης σε μια πιο θετική ταυτότητα.
4.3.5 Τρόπος παρουσίασης εαυτού
Μέσα από τις αφηγήσεις, οι συμμετέχοντες προέβαλαν τον εαυτό τους με διάφορους τρόπους.
Η εστίαση στην προσωπική επίτευξη αναδύθηκε ως ένας σημαντικός τρόπος ανάδειξης του εαυτού. Ο Γιάννης παρουσίαση τον διαμορφούμενο χαρακτήρα του ως διαβατήριο για κοινωνική αποδοχή. Ο Στέλιος παρουσιάζεται ως άτομο που προτείνει ρεαλιστικές λύσεις, ευφυής που ζει από νωρίς μόνος του. Η Γεωργία μέσα από τη θετική στάση στη ζωή κερδίζει το σεβασμό των συνανθρώπων, ήταν άριστη μαθήτρια, διεκδίκησε βεβαίωση από υγειονομική επιτροπή για εργασία και κατάφερε να ιδρύσει την δική της ατομική επιχείρηση. Ο Αντώνης αντίθετα είναι η μοναδική περίπτωση που δεν εστιάζει στην προσωπική επίτευξη.
Οι μισοί αφηγητές παρουσίασαν τον εαυτό τους ως μια εξαιρετική περίπτωση. Ο Στέλιος αναφέρει πολλές φορές τη ζωή του στην Αμερική και πως ήταν από τους λίγους που το κατάφεραν. Δηλώνει ένα πολύ τυχερό άτομο που η τύχη τον ευνοεί ιδιαίτερα από τους υπόλοιπους ενώ παρουσιάζεται ως άτομο ακτιβιστής που πασχίζει για τα δικαιώματά του περισσότερο σε σχέση με τους άλλους τυφλούς καθώς νιώθει και περισσότερο ανεξάρτητος σε σχέση πάντα με τους άλλους τυφλούς. Η Γεωργία αυτοπαρουσιάζεται ως ιδιαίτερα ώριμη για την ηλικία της από όταν ήταν μαθήτρια ακόμη, με διάφορες διακρίσεις και αριστεία καθώς και με έντονη άποψη σε διάφορα κοινωνικά θέματα, μη βολεμένη όπου εισήχθη άμεσα στην αγορά εργασίας. Ο Γιάννης και ο Αντώνης δεν αυτοπροβάλλονται ως εξαιρετικές περιπτώσεις ατόμων.
Αναφορικά με τη θυματοποίηση του εαυτού, η Γεωργία παρουσιάζει τον εαυτό της ως θύμα mobbying στο χώρο εργασίας για πολύ μεγάλο διάστημα με σημαντικές επιπτώσεις στην ίδια. Ο Αντώνης παρουσιάζεται ως εγκλωβισμένος στο σώμα του, ένα σώμα που το χαρακτηρίζει άχρηστο. Ο Στέλιος και ο Γιάννης δεν ένιωσαν να θυματοποιούνται ή τουλάχιστον δε παρουσιάστηκε στις αφηγήσεις τους.
Οι τρεις στους τέσσερις αφηγητές παρουσιάστηκαν ως εμποδιζόμενοι σε διάφορες πτυχές της ζωής τους. Ο Στέλιος κατά τη διάρκεια των σπουδών του από τους καθηγητές του, η Γεωργία στον εργασιακό της χώρο από συναδέλφους της και ο Αντώνης που χρειάζεται χώρο και βοήθεια στην εξυπηρέτηση στην εργασία του. Ο Γιάννης δεν παρουσιάζει τον εαυτό του ως εμποδιζόμενο.
4.4 Συζήτηση
Η ανάλυση των αφηγήσεων του βίου, παρέχει στον ερευνητή ευρήματα τόσο ατομικά, για τον βίο, την εκπαίδευση και την επαγγελματική αποκατάσταση του ατόμου, όσο και κοινωνικά, μελετώντας τις κοινωνικές συνθήκες και σκέψεις τις εποχής. Σε πρώτη φάση γίνεται κατανοητός ο τρόπος που το άτομο βιώνει την καθημερινότητα, αντιλαμβάνεται και υιοθετεί πρακτικές, τηρεί μια συγκεκριμένη στάση και συμπεριφορά και από την άλλη μελετά τις κοινωνικές μεταβολές.
Κάποιες από τις λύσεις που προτείνονται για άρση των εμποδίων στη διείσδυση της αγοράς εργασίας των αναπήρων αλλά και στη διατήρηση των θέσεων εργασίας τους είναι η αλλαγή σκέψης των εργοδοτών προς περισσότερο ανθρωποκεντρικές αντιλήψεις και στάσεις για την αναπηρία, η χρήση στρατηγικών από τους ίδιους τους ανάπηρους εργαζόμενους με στόχο τον αποστιγματισμό τους από το κοινωνικό περιβάλλον (χρήση χιούμορ), κοινωνική πολιτική που να αναγνωρίζει τις κοινωνικές προεκτάσεις της αναπηρίας, ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου με δημιουργία κοινωνικών δικτύων για αυτούς που βιώνουν εργασιακές δυσκολίες, εκπαίδευση των εργαζομένων και των εργοδοτών σχετικά με τα εμπόδια και τις εμπειρίες που βιώνουν οι ανάπηροι στην αγορά εργασίας (Shier et. al., 2009).
Σε όλες τις αφηγήσεις έγινε προσπάθεια να εξεταστούν, τα στοιχεία γύρω από τα οποία ο φορέας της βιογραφίας δομεί την αυτοεικόνα του, ο τρόπος με τον οποίο κατανοεί τη θέση του εντός του κοινωνικού χώρου και εκτιμά τα διαθέσιμα περιθώρια της δράσης. Επίσης εξετάστηκε ο τρόπος με τον οποίο συναρθρώνονται και συσχετίζονται τα σημαντικά γεγονότα και η στάση του υποκειμένου έναντι αυτών, οι βασικοί βιογραφικοί προσανατολισμοί και η διαχείριση των κοινωνικά προσφερόμενων βιογραφικών προδιαγραφών καθώς και η άρθρωση βιογραφικών σχεδίων και η εκπλήρωση ή μη των σχεδίων αυτών. Επιπλέον μελετήθηκαν οι βιογραφικά αποκρυσταλλωμένες στρατηγικές δράσης και το αξιακό πλέγμα που υιοθετεί το υποκείμενο, το πλέγμα των σχέσεων με σημαίνοντες άλλους και τα στοιχεία γύρω από τα οποία οικοδομείται η αίσθηση του ανήκειν, ο τρόπος με τον οποίο τα επιμέρους στοιχεία της βιογραφικής θεματοποίησης συνδέονται οργανικά μεταξύ τους και συνεισφέρουν στη συγκρότηση μιας συνολικής μορφής της βιογραφίας.
Συνοψίζοντας, η βιογραφική αφήγηση αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών για τους σταθμούς ζωής του αφηγητή, όπου μέσα από την βιογραφία του διαβλέπουμε την χρονική διάταξη και τα σημαντικά σημεία που διεγείρουν την μνήμη και ορίζουν την ταυτότητά του.
Γνωρίζοντας πως η ακρόαση των ιστοριών ζωής από τα ίδια τα άτομα με αναπηρία μπορεί να δυσφορήσει ή να υψώσει τα εμπόδια επικοινωνίας και αποδοχής, ευελπιστούμε πως η ανάγνωση των ιστοριών ζωής θα απελευθερώσει τα μη ανάπηρα άτομα από τις αυτοεκπληρούμενες προφητείες τους και θα αποτελέσει κίνητρο και πρόκληση για τα ανάπηρα άτομα στο άνοιγμά τους στην κοινωνία.

 
5 Βιβλιογραφία
Αρβανίτης, Μ. (2009). Εγχειρίδιο μελέτης για την ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην εργασία και την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω αναπηρίας στον τομέα της εργασίας. Γενική Διεύθυνση Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ίσων Ευκαιριών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Euroscience Ελληνικό Παράρτημα.

Βουλή των Ελλήνων. (2008). Αιτιολογική Έκθεση στο σχέδιο νόμου «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες». Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/2f026f42-950c-4efc-b950-340c4fb76a24/E-ANAPID-EIS.pdf

Γεωργακοπούλου Α. και Γούτσος Δ. (1999). Κείμενο και επικοινωνία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.

Δαφερμάκης, Μ. (2003). Παιδαγωγικές διαστάσεις του έργου του Vygotsky. Ρωγμές εν τάξει, 13, 52-56.

Δαφέρμος, Μ. (2002). Η πολιτισμική-ιστορική θεωρία του Vygotsky. Φιλοσοφικές-Ψυχολογικές – Παιδαγωγικές διαστάσεις. Αθήνα: Ατραπός.

Δραγώνα, Θ. (2004). Ταυτότητα και Εκπαίδευση. Κλειδιά και αντικλείδια.

Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (1981). Νόμος υπ’ αριθ. 1143 Περί Ειδικής Αγωγής, Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως, Απασχολήσεως και Κοινωνικής Μερίμνης των αποκλινόντων εκ του φυσιολογικού ατόμων και άλλων τινών εκπαιδευτικών διατάξεων. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 80/τ.Α’/31-3-1981).

Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (1985). Νόμος υπ’ αριθ.1566 Δομή και λειτουργία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 167/τ.Α’/30-9-1985).

Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (1996). Προεδρικό Διάταγμα υπ’ αριθ. 50 Μεταθέσεις και τοποθετήσεις των Εκπαιδευτικών της δημόσιας Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 45/τ.Α’/8-3-1996).

Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (1997). Προεδρικό Διάταγμα υπ’ αριθ. 100 Τροποποίηση του ΠΔ 50/96 (45Α’) Μεταθέσεις και τοποθετήσεις των Εκπαιδευτικών της Δημόσιας Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 94/τ.Α’/22-5-1997).

Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (2000). Νόμος υπ’ αριθ.2817 Εκπαίδευση των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και άλλες διατάξεις. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 78/τ.Α’/14-3-2000).

Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (2003α). Νόμος υπ’ αριθ. 3205 Μισθολογικές ρυθμίσεις λειτουργών και υπαλλήλων του Δημοσίου, Ν.Π.Δ.Δ. και Ο.Τ.Α., μονίμων στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων και αντιστοίχων της Ελληνικής Αστυνομίας, του Πυροσβεστικού και Λιμενικού Σώματος και άλλες συναφείς διατάξεις. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ297/τ.Α’/23-12-2003).

Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (2003β). Νόμος υπ’ αριθ. 3194 Ρύθμιση εκπαιδευτικών θεμάτων και άλλες διατάξεις. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 267/τ.Α’/20-11-2003).

Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (2008). Νόμος υπ’ αριθ. 3699 Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ199/τ.Α’/2-9-2008).

Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας. (2013). Νόμος υπ’ αριθ. 4115 Οργάνωση και λειτουργία Ιδρύματος Νεολαίας και Δια Βίου Μάθησης και Εθνικού Οργανισμού Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού και άλλες διατάξεις. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. Διαθέσιμο στο: www.et.gr (ΦΕΚ 24/τ.Α’/30-1-2013).

Ε.Σ.Α.μεΑ. (2005). Έρευνα-μελέτη επιχειρηματικότητα ΑΜεΑ.

Ζώνιου- Σιδέρη, Α., (1996). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, σελ. 263.

Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (1997). Η ένταξη των ανάπηρων παιδιών στην προσχολική και σχολική εκπαίδευση. Στο: Μ. Καϊλα, Ν. Πολεμικός & Γ. Φιλίππου (Επιμ.), Άτομα με ειδικές ανάγκες (σελ. 767-777). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (1998). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους. Μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2000α). Η εξέλιξη της ειδικής εκπαίδευσης. Από το ειδικό στο γενικό σχολείο. Στο: Α. Ζώνιου-Σιδέρη (Επιμ.), Άτομα με ειδικές ανάγκες και η ένταξή του. (σελ. 27-44). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2000β). Ένταξη: ουτοπία ή πραγματικότητα: η εκπαιδευτική και πολιτική διάσταση της ένταξης μαθητών με ειδικές ανάγκες. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2004). Σύγχρονες Ενταξιακές Προσεγγίσεις. Ελληνικά Γράμματα, τόμος Α θεωρία, σελ.261.τόμος Β πράξη, σελ.278.

Κάντας, Α., Χαντζή, Α. (1991). Ψυχολογία της εργασίας. Θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης: Στοιχεία συμβουλευτικής. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Kαραγιάννη, Π. και Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (2006). Το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας. Θεωρία και ερευνητική πρακτική. Αντιφάσεις και ερωτήματα. Εκδόσεις: Μακεδόν.

Κοΐνης Α., Σαρίδη Μ. (2013). Το mobbing στον εργασιακό χώρο. Επιπτώσεις mobbing στο χώρο της υγείας. Ανασκοπική μελέτη. Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήμης, Αθήνα.

Κουρουμπλής, Π. (2000). Το δικαίωμα στη διαφορά. Οι επιδράσεις των κοινωνικών προκαταλήψεων και των θεσμικών παρεμβάσεων στη ζωή των ατόμων με ειδικές ανάγκες-Διεπιστημονική ανάλυση με έμφαση στην ιστορική προσέγγιση. Αθήνα- Κομοτηνή: Σάκκουλας.

Κουρτέση Σ. (2013). Κοινωνικός αποκλεισμός και άτομα με ειδικές ανάγκες. Κοινωνιολογική θεώρηση. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Θεολογική σχολή.

Κουτρομάνος, Κ. (1996). Διαχρονική εξέλιξη της ειδικής αγωγής και τα άτομα με ειδικές ανάγκες στην Ελλάδα. (Θεσμικό Πλαίσιο). Διδακτορική Διατριβή. Αθήνα: Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης-ΕΚΠΑ. Διαθέσιμη στο δικτυακό τόπο του Εθνικού Αρχείου Διδακτορικών Διατριβών του Εθνικού ΚέντρουΤεκμηρίωσης (Ε.Κ.Τ.):http://thesis.ekt.gr/index.jsp?id=5341&lang=el

Κυριαζή, Ν. (1999). Η κοινωνιολογική έρευνα. Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Κωστάκος, Γ. (1981). Επαγγελματικός προσανατολισμός. Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Gutenberg.

Μακρυνιώτη, Δ. (2001). Εισαγωγή. Στο Goffman, E. Στίγμα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Μακρυνιώτη, Δ. (2004). Τα όρια του σώματος. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Νήσος.

Μάνθου, Χ. (2007). Σχολείο δεύτερης ευκαιρίας: μια εκπαιδευτική πρόκληση. Πρακτικά 2ου εκπαιδευτικού συνεδρίου Γλώσσα, σκέψη και πράξη στην εκπαίδευση. Ιωάννινα.

Μπακιρτζόγλου, Σ. (1995). Η ψυχοπαθολογία των ανθρώπων με κινητικές αναπηρίες μετά από αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, τραυματισμό της σπονδυλικής στήλης, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Η εμπειρία στο Θ.Χ.Π.ΑΝ.Α. Αθήνα.

Μπέργκερ, Π., Λούκμαν, Τ. (2003). Η Κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας. Αθήνα: Νήσος.

Μπονίδης, Κ. (2004). Το περιεχόμενο του σχολικού βιβλίου ως αντικείμενο έρευνας. Διαχρονική εξέταση της σχετικής έρευνας και μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Πολυχρονοπούλου, Σ. (2003). Παιδιά και Έφηβοι με Ειδικές Ανάγκες και Δυνατότητες: Σύγχρονες τάσεις εκπαίδευσης και ειδικής υποστήριξης. Τόμος Α’. Αθήνα: Αυτοέκδοση-Διάθεση: Άτραπος.

Σιδηροπούλου – Δημακάκου, Δ. (1995). Η εκπαιδευτική και επαγγελματική πληροφόρηση στο σημερινό σχολείο: Αναγκαιότητα, αποτελεσματική χρήση, μέσα διάδοσης της πληροφορίας. Αθήνα: Νέα Παιδεία.

Στασινός, Δ. (1991). Η Ειδική Εκπαίδευση στην Ελλάδα: Αντιλήψεις, θεσμοί και πρακτικές, Κράτος και ιδιωτική πρωτοβουλία (1906-1989). Gutenberg: Αθήνα.

Σταυρόπουλος, Β. (2013). Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης στην Ελλάδα: Αναδρομή και κριτική προσέγγιση του θεσμικού πλαισίου. Αθήνα.

Σύγκμουντ, Φ. (1917), Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση. Μετάφραση Πάγκαλος Ανδρέας (2005), εκδόσεις Γκοβόστη.

Τσιώλης, Γ. (2006). Ιστορίες ζωής και βιογραφικές αφηγήσεις: Η βιογραφική προσέγγιση στην κοινωνιολογική ποιοτική έρευνα. Εκδόσεις: Κριτική.

Φραγκουδάκη Ά. Δραγώνα Θ. (2002). Εκπαίδευση: Πολιτισμικές διαφορές και κοινωνικές ανισότητες. Β τόμος, Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα.

Χατζηγιάννη, Α., Βαλάση, Δ. (2011). Ανώτατη Εκπαίδευση και Αναπαραγωγή των Διακρίσεων: η μικρή και η μεγάλη πόρτα στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ερευνητικό προγραμμα: Τάσεις κοινωνικού μετασχηματισμού στον αστικό χώρο, κοινωνική πραγματικότητα, κοινωνικές ανισότητες και κοινωνική συνοχή στην Αθήνα του 21ου αιώνα. Ινστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας.

Χτούρης, Σ. (2004). Ορθολογικά συμβολικά δίκτυα. Νήσος

Adams, T. (2008). A review of Narrative Ethics. Qualitative Inquiry.

Alheit P. (1992). Kultur und Gesellschaft. Bremen: Universitat Bremen.

Alheit P. (2005). Biographie und Mentalitat: Spuren des Kollektiven im Individuellen. VS Verlag.

Alheit P., Dausien B. (1990). Arbeiterbiographien. Bremen: Universitat Bremen.

Alheit P., Glass C. (1986). Beschadigtes Leben. Soziale Biographien arbeitsloser Jugendlicher. Ein soziologischer Versuch uber die Entdeckung. New York: Campus.

Barker, G. (1968). Ecological Psychology: Concepts and Methods for Stydying The Environment of Human Behaviour, Stanford: Stanford University Press.

Barnes C., Mercer G. (2005). Disability, work, and welfare: challenging the social exclusion of disabled people. Work Employment & Society.

Barnes C. (2003). “Work” is a four letter word? Disability, Work and Welfare.: http://www.leeds.ac.uk/disabilitystudies/archiveuk/Barnes/work%202.pdf (προσπελάθηκε 31/5/15).

Barnes C. (2000). A working social model? Disability, work and disability politics in the 21st century. Work employment and Society.

Barton, L. (2000). Η πολιτική της inclusion. Στο: Α. Ζώνιου-Σιδέρη (Επιμ.), Ένταξη: ουτοπία ή πραγματικότητα; (σελ.57-70). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Bauer, M. (1996). The narrative interview: comments on a technique for qualitative data collection. London School of Economics, Papers in Social Research Methods, Qualitative Series No1.

Brine, J. (2001). Education, social exclusion and the supranational state. International Journal of Inclusive Education, Vol.5, no 2/3, pp. 119-131.

Boe, E.E., Cook, L.H., & Sunderland, R.J. (2008). Teacher Turnover: Examining Exit Attrition, Teaching Area Transfer, and School Migration. Exceptional Children, 75 (1), 7-31.

Bude H. (1984). Reconstruktion von Lebenskonstruktionen – Eine Antwort auf die Frage, was die Biographieforschung bringt. Stuttgart: Metzler.

Callero, P. (2003). The sociology of the self. Annual review of Sociology.

Cioe, J- Pennington, B. (1976). Children’s perceptions of deviance and disorder. Child Development.

Court M. (2004). Using narrative and discourse analysis in researching co-principalships. International Journal of Qualitative Studies in Education.

Czarniawska B. (2004). Narratives in social science research. London: SAGE Publications.

Dausien B. (1996). Biographie und Geschlecht. Bremen: Donat Verlag.

Denzin, N. (1989). Interpretive Biography. London: Sage.

Dominice, P. (2000). Learning from Our Lives: Using Educational Biographies with Adults. San Francisco: Jossey-Bass Inc.

Dorries, B., Haller, B. (2001). The news of Inclusive Education: A narrative analysis. Journal Disability & Society, vol. 16

Elliot, J. (2005). Using Narrative in Social Research. London: SAGE Publications.

Erevelles, N. (1996). Disability and the Dialectics of Difference. Disability & Society, 11(4): 519-537.

Finkelstein, V. (1980). Attitudes and Disabled People: Issues for Discussion. New York: World Rehabilitation Fund.

Finkelstein, V. (2001). The social model of disability repossessed. Manchester Coalition of Disabled People.

Finkelstein, V. (2007). The Social Model of Disability and the Disability Movement.

Fischer, Wolfram / Kohli, Martin (1987). Biographieforschung. In: Voges, Wolfgang (Hg.): Methoden der Biographie- und Lebenslaufforschung. Opladen: Leske & Budrich, 25-50.

Fischer-Rosenthal W. (1995). Schweigen – Rechtfertigen – Umschreiben Biographische Arbeit im Umgang mit deutschen Vergangenheiten. Wiesbaden: Westdeutscher Verlag.

Fischer-Rosenthal W. και Rosenthal G (1997). Narrationsanalyse biographischer Selbstprasentation. Opladen: Leske & Budrich.

Foucault, M. (1978). The History of Sexuality, Vol. 1: An Introduction. New York: Pantheon Books.

Frank, A.W. (1995). The Wounded Storyteller: Body, Illness and Ethics. Chicago: The University of Chicago Press.

Freeman, M. (2003). When the story’s over: narrative foreclosure and the possibility of self-renewal. London: Routledge.

Freire, P. (1977). Η αγωγή του καταπιεζόμενου. Αθήνα: Ράππα.

Gergen, K. & Gergen, M. (1988). Narrative and the self as relationship. California, London: Academic Press Inc.

Gergen, K. (1997). O κορεσμένος εαυτός. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.

Goffman, E. (2001). Στίγμα. Σημειώσεις για τη Διαχείριση της Φθαρμένης Ταυτότητας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Goodson, I. and Sikes, P. (2001). Life history Research in Educational settings. Buckinhamshire: Open University.

Hale W., Hayghe V., McNeil M. (1998). Persons with disabilities: Labro market activities. Monthly Labor Review.

Higgins, S., Hall, E., Wall, K., Woolner, P., McCauphey, C. (2005). The impact of school environments. University of Newcastle.

Hoffmann-Riem C. (1980). Die Sozialforschung einer interpretativen Soziologie. Der Datengewinn.

Howe, C., Mercer, N. (2007). Children’s social development, peer interaction and classroom learning. University of Cambridge. Προσπελάθηκε στις 10 Ιανουαρίου, 2017 από: http://cprtrust.org.uk/wp-content/uploads/2014/06/research-survey-2-1b.pdf

Hughes, B. and Paterson, K. (1997). The social model of Disability and the Disappearing Body: towards sociology of impairment. Disability and Society, 12(3): 325-340.

Hughes, B. (1993). Disability and the Body, in Swain John, Disabling Barriers – Enabling Environments. London: Sage Publications.

Ingersoll, R.M. (2001). Teacher Turnover, Teacher Shortages, and the Organization of Schools (Document R-01-1). Washington, DC, University of Washington: Center for the Study of Teaching and Policy.

Jansen, D.A. (1975). Die Personlichkeitsrtuktur von Korperbehinderten. Basel.

Jones M., Latreille P., Sloane P. (2006). Disability, Gender and the Labor market in Wales. Regional studies.

Kanner, L. (1967). Medicine in the history of mental retardation. American Journal of Mental Deficiency.

Kielhofner G. et all. (2008). Model of human occupation: Theory and application. Baltimore, Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.

Kohli M. (1978). Offenes und geschlossenes Interview: neue Argumente zu einer alten kontroverse. Soziale Welt, 29, 1.

Kohli M. (1981). Biography: Account, Text, Method. Beverly Hills: Sage.

Kubler-Ross, E. (1973). On Death and Dying, Routledge.

Leder, D. (1990). The absent body. Chicago: University of Chicago Press.

Lucius-Hoene G. και Deppermann A. (2002). Reconstruction narrativer Identitat. Ein Arbeitsbuch zur Analyse narrative Intervies. Opladen: Leske and Budrich.

Manning, P., Smith, G. (2010). Symbolic Interactionism. London: Routledge.

McCormack, C. (2004). Storying Stories: a narrative approach to in-depth interview conversations. International Journal of Research Methodology.

McLeod, J. (2005). Εισαγωγή στη Συμβουλευτική. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Merton,R. K. (1949). Κοινωνική Θεωρία και Κοινωνική Διάρθρωση.

Miller, N. (1993). Personal Experience, Adult Learning and Social Research. Centre for Research in Adult Education for Human Development: University of South Australia.

Nassehi A. (1994). Die Form der Biographie. Theoretische Uberlegungen zur Biographieforschung in methodologischer Absicht. BIOS.

Nelson-Jones, R. (2009). Βασικές Δεξιότητες Συμβουλευτικής. Ένα εγχειρίδιο για βοηθούς. Αθήνα: Πεδίο.

Nelson, H.L. (2001). Damaged Identities, Narrative Repair. Ithaca: Cornell.

Oliver, M. (1990). The politics of disablement. London: MacMillan.

Oliver, M. (1996). Understanding disability from Theory to Practice, Macmillan Press Ltd., Hampshire, 1996, σελ.65.

Park E. Robert. (1929). The city as a social laboratory. University of Chicago Press.

Pitt, V., Curtin, M. (2004). Integration versus segregation: the experiences of a group of disabled students moving from mainstream school into special needs further education. Disability and Society, Vol.19, no.4, pp. 387-401.

Plummer, K. (2001). Documents of Life. London: George Allen & Unwin.

Rescher, N. (2001). Luck: The Brilliant Randomness Of Everyday Life. Paperback.

Ricoeur, P. (2000). La memoire, l´histoire, l´oubli. Paris: Seuil.

Rosenthal G. (1995). Erlebte und erzahlter Lebensgeschichte. Frankfurt/M.

Sandstorm, K., Martin, D., Alan, G. (2001). Symbolic Interactionism at the end of the century. London: SAGE Publications.

Seymour, W. (2002). Time and the body: re-embodying time in disability, Journal of Occupational Science.

Schofield, H., Bloch, S., Herrman, H., Murphy, B., Nankervis, J. Singh, B. (1998). Family caregivers. Disability, illness and ageing. NSW.

Shakespeare, T. (1993). Disabled people’s self-organization: A new social movement? Disability and Society, Vol. 8, no 3, pp. 249-264.

Shakespeare, T. (1996). Disability, Identity and Difference. In C. Barnes & G. Mercer (Eds.), Exploring the Divide (pp. 94-113). Leeds: The disability Press. 223.

Shakespeare, T., Watson, N. (2002). The social model of disability: an outdated ideology? Research in Social Science and Disability, Vol. 2, pp. 9-28.

Shier, M., Graham, J., Jones, M. (2009). Barriers to employment as experienced by disabled people: a qualitative analysis in Calgary and Regina, Canada. Disability and Society Vol.24. no1, pp. 63-75.

Schutze Fr. (1982). Narrative Reprasentation kollektiver Schicksalsbetroffenheit. Stuttgart: Metzler.

Schutze Fr. (1987). Das narrative Interview in Interaktionfeldsrudien I. Fernulichkeit in Hagen.

Siller, J. (1976). Attitudes towards disadility in H.Rusalem and D. Malikin (Eds): Contemporary vocational rehabilitation, New York University Press.

Stanzel F. K. (1999). Θεωρία της αφήγησης (μτφρ. Κ. Χρυσομάλλη-Henrich). Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Swain, J., Cameron, C. (1999). Unless otherwise stated: discourses of labelling and identity in coming out. In M. Corker, S. French (eds.). Disability Discourse (pp. 68-78). Buckingham-Philadelphia: Open University Press.

Taylor, C. (1994). Multiculturalism. Princeton: Princeton University Press.

Thomas, C. (2004). How is disability understood? An examination of sociological approaches. Disability and Society.

Thomas, C. (1999). Female Forms. Experiencing and Understanding Disability. Buckingham: Open University Press.

Thomas, D., Woods, H. (2008). Νοητική καθυστέρηση. Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Τόπος.

Thomas, W.I. (1966). Social organization and social personality. Selected papers. Edited and with an introduction by Morris Janowitz. Chicago, Ill., London: University of Chicago Press.

Union of Physically Impaired Against Segregation, (1976). Fundamental Principles of Disability. London: UPIAS and the Disability Alliance.

Vlachou A. (2006). Role of special support teachers in Greek primary schools: a counterproductive effect of inclusion practices. International Journal of Inclusive Education, 10.

Vlachou A. & Zoniou-Sideri A. (2000). Greek policy-practises in the area of special/inclusive education. London: David Fulton Press.

Wagner H. J. (1999). Rekonstruktive Methodologie. Opladen: Leske & Budrich.

Watson, N. (2004). Implementing the Social Model of Disability: Theory and Research. Leeds: The Disability Press.

Wendell, M. (1996). The Rejected body. London: Routledge.

Wernet A. (2000). Einfuhrung in die Interpretationstechnik der Objektiven Hermeneutik. Opladen: Leske & Budrich.

Willig, C. (2008). Introducing Qualitative Research in Psychology: Adventures in theory and method. Open University Press.

Wilson-Kovacs, D., Ryan, M., Haslam, A., Rabinovich, A. (2008). “Just because you can get a wheelchair in the building doesn’t necessarily mean that you can still participate”: barriers to the career advancement of disabled professionals. Disability and Society, Vol 23, no7, pp. 705-717.

Wiseman R. (2004). The luck factor. Skeptical Inquirer. Hertfordshire.

Wolfensberger, W. (1972). The principle of Normalization in human services. Toronto: National Institute on Mental Retardation.

Zissi, A., Rontos, K., Papageorgiou, D., Pierrakou, C., Chtouris, S., (2007). Greek employers’ attitudes to employing people with disabilities: effects of the type of disability. Scandinavial Journal of disability research.

Τσικολάτας Α. (2016) Μελετώντας το κλίμα συνεργασίας μεταξύ παιδιών με ειδικές ανάγκες μέσα από την ρομποτική. Αθήνα

Περίληψη
Στο Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ), φοιτούν παιδιά με σοβαρές ειδικές ανάγκες. Προκειμένου να οξυνθεί το ενδιαφέρον των μαθητών για την μάθηση καθαυτή, το μάθημα των υπολογιστών αλλά και για γίνει το μάθημα περισσότερο εκπαιδευτικό, διασκεδαστικό και εποικοδομητικό, εφαρμόστηκε πιλοτικά η αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής. Αξιοποιήθηκε το πακέτο εκπαιδευτικής ρομποτικής LEGO MINDSTORMS NXT. Επιλέχθηκαν συγκεκριμένοι μαθητές που θα ήταν δεκτικοί στην ιδέα εισαγωγής νέων αντικειμένων και μεθόδων στο μάθημα των Υπολογιστών και δεν θα τους αναστάτωνε την ρουτίνα και το γενικότερο πρόγραμμά τους. Οι μαθητές κατάφεραν να γνωρίσουν τα δομικά υλικά, να κατανοήσουν τα ηλεκτρονικά μέρη και τους αισθητήρες, να κατασκευάσουν ομαδικά μια ρομποτική κατασκευή, να την προγραμματίσουν μέσα από διαδικασίες ώστε να δέχεται συγκεκριμένες εντολές από τους ίδιους και τέλος να παρατηρούν και να σχολιάζουν την εκτέλεση των εντολών, την απόκλιση τους από το ορθό, την διόρθωσή τους και να μάθουν διασκεδάζοντας.

Λέξεις κλειδιά: Εκπαιδευτική ρομποτική, ειδική αγωγή, συνεργατική μέθοδος

Εισαγωγή
Στην παρούσα εργασία, υιοθετώντας την άποψη πως, βάση της εκπαίδευσης είναι η φυσική τάση για έρευνα, επικοινωνία, κατασκευή και έκφραση συναισθημάτων και ιδεών [(Dewey J. (1997)], επιχειρείται προσπάθεια αξιοποίησης του εκπαιδευτικού πακέτου ρομποτικών κατασκευών LEGO Mindstorms NXT, ώστε οι μαθητές να καταφέρουν να συνεργαστούν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Επιλέχθηκαν τέσσερις από τους «υψηλά» διανοητικούς και λειτουργικούς μαθητές του ειδικού σχολείου, όλοι αγόρια ηλικίας 20-22 ετών, διαγνωσμένοι με Νοητική Καθηστέρηση, Μαθησιακές Δυσκολίες, Σύνδρομο Prader-Willi, Σύνδρομο De Lange, όπου και τους ζητήθηκε να κατασκευάσουν το ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Έχουν επαφή με την τεχνολογία, όπως χρήση προσωπικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων, διαδραστικού πίνακα, όμως καμία προγενέστερη εμπειρία με ηλεκτρονικό προγραμματισμό.
Η βασισμένη σε σχέδιο εργασίας δραστηριότητα περιελάμβανε δυο βασικές επιμέρους δραστηριότητες: Εξοικείωση με το πακέτο Lego Mindstorms NXT και το προγραμματιστικό τούβλο NXT και συναρμολόγηση αισθητήρων, προγραμματισμό κατασκευής και εφαρμογή λειτουργίας.

Εργαλεία Συλλογής Ερευνητικών Δεδομένων
Κατά τη διδακτική αυτή διαδικασία, και προκειμένου να επιτευχθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό οι τεθέντες διδακτικοί στόχοι, χρησιμοποιήθηκαν διάφορα εργαλεία και μέθοδοι συλλογής και καταγραφής πληροφοριών.
Αρχικά γνωστοποιήθηκε στους μαθητές ότι επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν σε ένα ευχάριστο και διαφορετικό μάθημα. Για να μετριαστεί και πλαισιωθεί η φαντασία τους, οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ένα Αρχικό Ερωτηματολόγιο εννέα (9) ανοικτού τύπου ερωτήσεων με σκοπό τη διερεύνηση των προγενέστερων γνώσεών τους για τις ρομποτικές κατασκευές, την αντίληψή τους για αυτή και το ενδιαφέρον τους για την απόπειρα να κατασκευάσουν ένα όχημα ρομπότ οι ίδιοι. Στο ίδιο ερωτηματολόγιο, με το όνομα Τελικό Ερωτηματολόγιο, κλήθηκαν να απαντήσουν και μετά το τέλος της δραστηριότητας, προκειμένου να διερευνηθεί η επίδρασή στην επίτευξη των διδακτικών στόχων και στις αντιλήψεις και συναισθήματα των μαθητών.

Εικόνα 1
Σε κάθε συνάντηση επίσης, συμπλήρωναν αρχικά και σταδιακά ένα Φύλλο Εργασίας όπου περιείχε διαφορετικούς κάθε φορά διδακτικούς στόχους. Στο τέλος κάθε συνάντησης, οι μαθητές συμπλήρωναν και ένα Ημερολόγιο Συναισθημάτων προκειμένου να καταγραφούν τα θετικής και αρνητικής χροιάς συναισθήματα που ένιωσαν καθώς και η εμπιστοσύνη που έδειξαν στα εμπλεκόμενους.
Ο ερευνητής παρακολουθούσε με προσοχή τον καταιγισμό ιδεών, τις συζητήσεις, τις δραστηριότητες και τις αντιδράσεις των μαθητών σε όλη τη διάρκεια των συναντήσεων, επεμβαίνοντας διακριτικά όταν οι μαθητές χρειάζονταν βοήθεια, λειτουργώντας ως διευκολυντής και όχι καθοδηγητικά, θέτοντας προβληματισμούς και ερωτήματα. Η όλη διαδικασία τύγχανε της ηχογράφησης από τον ερευνητή εν αγνοία των μαθητών, προς αποφυγή αλλοίωσης συμπεριφοράς, προκειμένου να μελετηθούν: α) οι διανοητικές και κατασκευαστικές λειτουργίες, β) τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές των μαθητών.
Στο τέλος κάθε συνάντησης συγκεντρώνονταν όλα τα Φύλλα των μαθητών και το κάθε ερευνητικό υλικό για μελέτη, αξιολόγηση και καταγραφή από τον ερευνητή. Στο σημείο αυτό, ο ερευνητής συμπλήρωνε το Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, το Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους και αποθήκευε το αρχείο ηχογράφησης στον υπολογιστή.

Διδακτικοί Στόχοι σε κάθε Φύλλο Εργασίας
Η πρώτη δραστηριότητα υλοποιήθηκε στην πρώτη ενενηντάλεπτη συνάντηση, κατά τη διάρκεια της οποίας ο ερευνητής αρχικά παρουσίασε τον υλικό εξοπλισμό του πακέτου Lego Mindstorms και το περιβάλλον του προγραμματιστικού τούβλου NXT.
Οι μαθητές εργαζόμενοι με το «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα», ήρθαν σε επαφή με τα πλαστικά εξαρτήματα. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των μερών του εξαρτήματος, ο διαχωρισμός πλαστικών μερών και ηλεκτρονικών μερών, η συγκρότηση και αξιοποίηση κοινής τεχνολογικής γλώσσας μεταξύ της ομάδας.

Εικόνα 2
Η δεύτερη δραστηριότητα περιελάμβανε το «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια», η οποία ήταν περισσότερο σύνθετη, διήρκησε περίπου τριάντα λεπτά κατά την οποία οι μαθητές γνώρισαν τα μηχανικά μέρη και επιχείρησαν την πρώτη τους συναρμολόγηση και απόπειρα προγραμματισμού όπου οι μαθητές προγραμμάτισαν με μια απλή εντολή. Επεξεργάστηκαν και ονομάτισαν τα μηχανικά μέρη «…εγκέφαλος δίνει εντολές από την πάνω μεριά… εφτά θέσεις για μπαταρίες», «έχει πρίζα τηλεφώνου… καλώδια τηλεφώνου». Κατάφεραν και έθεσαν σε μια περιστροφή εμπρός έναν τροχό. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των ηλεκτρονικών μερών, η μελέτη των βήμα προς βήμα βιβλίου οδηγιών, της σύνδεσης με το τούβλο NXT και εισαγωγή στη φιλοσοφία του προγραμματισμού.
Η τρίτη δραστηριότητα ήταν τόσο ευχάριστη όσο και εκπαιδευτική και χρειάστηκε περίπου ενενήντα λεπτά για να πραγματοποιηθεί η συναρμολόγηση και οι μαθητές προγραμμάτισαν και είδαν την κατασκευή τους σε δράση. Διδακτικός στόχος είναι η πρακτική εφαρμογή της θεωρίας των πρώτων δύο συναντήσεων, η κατασκευαστική ικανότητά τους και συνεργασία τους στο πλαίσιο ομάδας, να γίνει αντιληπτή η διαδικασία επικοινωνίας με το ρομπότ μέσω της κατανόηση των εντολών, των ενεργειών και τη διόρθωση των σφαλμάτων.
Η τέταρτη δραστηριότητα αφορούσε το «Φύλλο Εργασίας 4: Δίνω εντολές στο ρομπότ αυτοκίνητο», υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε καθαρά το προγραμματιστικό μέρος της διαδικασίας όπου οι μαθητές προγραμμάτιζαν τις κινήσεις της κατασκευής τους. Για δική τους βοήθεια τους δόθηκε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης» (όνομα κατασκευής) όπου περιείχε όλες τις πιθανές εντολές. Διδακτικός στόχος ήταν η ανάπτυξη εξοικείωσης με το Τούβλο NXT και η κατανόηση των προγραμματιστικών εντολών. Ο μαθητής μαθαίνει κάνοντας (learning by doing) και δεν είναι απλώς ακουστικός δέκτης των μηνυμάτων (Σιμάτος, 1997). Σταδιακά περνά στο «μαθαίνει πώς να μαθαίνει» χρησιμοποιώντας μόνος τους τα εργαλεία που του είναι απαραίτητα. Παράδειγμα αποτελεί η εκτέλεση της εντολής από τον ίδιο τον μαθητή χρησιμοποιώντας το σώμα του αρχικά και ακολουθώντας τις εντολές του Φύλλου Εργασίας που έχει απαντήσει και έπειτα με καταχώρηση των εντολών στην ρομποτική εφαρμογή και παρακολούθηση της αντίδρασή του.
Η πέμπτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση επιπλέον εξαρτημάτων στη ρομποτική κατασκευή και τον προγραμματισμό των αισθητήρων. Οι αισθητήρες αφορούσαν την ανίχνευση ήχου και απόστασης (με υπερήχους). Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.

Εικόνα 3
Η έκτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 6: Προγραμματίζω κι άλλο με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε τριάντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση του αισθητήρα ανίχνευσης φωτεινής και σκούρας επιφάνειας και τον αισθητήρα πίεσης. Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.

Οφέλη και εμπειρίες
Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή τεχνολογική γλώσσα και οι τρείς μαθητές ανέφεραν πως ένιωσαν «…πολύ ωραία, ξετρελάθηκα», «ωραία εμπειρία», «…με ενδιαφέρει να χτίσω κάτι… μου άρεσε η συνεργασία… το είχα στο μυαλό μου ότι θα είναι έτσι», «…μου φάνηκε εύκολο αλλά κάποια κομμάτια ήταν δύσκολα».
Όλοι οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον στο προγραμματιστικό Τούβλο NXT, μπορούσαν να προβλέπουν με σχετική ευκολία τη λειτουργία κάθε εντολής και να κάνουν νοητικούς συνειρμούς για το αποτέλεσμα εντολών που έθεταν. Από το σύνολο των πληροφοριών που δέχεται κάθε μαθητής, επιλέγει και επεξεργάζεται εκείνες που προσελκύουν το ενδιαφέρον και την προσοχή του. Στον μαθητή παρέχονται πολλά ερεθίσματα, εργαλεία, οξύνεται η αντίληψή του για την τεχνολογία και την πρόοδό της. Πηγή γνώσης είναι λοιπόν η εμπειρική αντίληψη, ότι όλα όσα εγγράφονται στην ψυχή ή στον νου πρέπει να περάσουν οπωσδήποτε μέσα από τις αισθήσεις (Σιμάτος, 1997). Έγινε εισαγωγή για πρώτη φορά στο ειδικό σχολείο μιας νέας πρακτικής και παιδαγωγικής προσέγγισης.

Εικόνα 4
Οι ρόλοι διανεμηθήκαν αυτόνομα και αυθόρμητα. Ήδη είχαν φανεί μεταξύ της ομάδας οι δυνάμεις και προτιμήσεις του κάθε μέλους. Ο ενθουσιασμός των μαθητών ήταν ιδιαίτερα υψηλός. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός πως αρνήθηκαν να βγουν για διάλειμμα κάτι το οποίο έγινε ιδιαίτερα αισθητό στην σχολική κοινότητα.
Ο Α. είχε καθαρά ηγετικό ρόλο στην ομάδα, «…λοιπόν, θα δίνει ο Με., εγώ θα ενώνω», εμψύχωνε και δημιουργούσε ισχυρούς δεσμούς μεταξύ της ομάδας και αποτέλεσε την αιτία όπου ο Ν. επέστρεψε στην ομάδα και έλαβε ρόλο ενώ μετά την πρώτη συνάντηση ήθελε να αποχωρήσει. Δεν φάνηκε να δημιουργούνται ιδιαίτερες διαμάχες αφού και αυτές κινήθηκαν σε λογικό πλαίσιο προκειμένου να δομηθεί σωστά η κατασκευή. Ο ερευνητής παρενέβη μόνο όπου χρειάστηκε προκειμένου να συνεχιστεί σωστά η διαδικασία, «…σας μοιάζει με την εικόνα; …τώρα θα σας το χαλάσω για λίγο, να το κάνετε σωστά από την αρχή αυτό το βήμα», ακόμη κι αν τον χρειάστηκαν αρκετές φορές οι μαθητές. Η ομάδα έχει πλέον ισχυρούς δεσμούς και κοινό στόχο. Το βιβλίο οδηγιών αποτέλεσε το μοναδικό τους βοήθημα και δε δυσκόλεψε ιδιαίτερα τους μαθητές.
Οι μαθητές βρήκαν ιδιαίτερα χρήσιμη την διαδικασία να καταγράφουν πρώτα τις εντολές στο χαρτί αν και προτιμούσαν να προγραμματίζουν απευθείας στο Τούβλο NXT. Κάθε μαθητής κατάφερε να προγραμματίσει αρκετές φορές την κατασκευή και προέβλεπε από πριν το αποτέλεσμα. Αφού τοποθετούσε στο πάτωμα την κατασκευή και πριν εκτελέσει το πρόγραμμα εντολών, το εξομοίωνε κάθε μαθητής με τον εαυτό του, ο μαθητής κρατούσε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης», κι έλεγε «…πρώτα του είπα να πάει μπροστά 5», ο μαθητής περπατούσε λίγο μπροστά «…μετά να στρίψει δεξιά 2» ο μαθητής έστριβε δεξιά και περπατούσε λίγο, «…και μετά να κάνει επανάληψη και θα κάνει όλο το ίδιο από την αρχή» (εντολή loop). Όλοι οι μαθητές απάντησαν ότι ήταν πολύ εύκολο να προγραμματίσουν το Μανωλάκη (όνομα της ρομποτικής κατασκευής που επέλεξαν οι ίδιοι έπειτα από ψηφοφορία) με αυτές τις εντολές. Η μέθοδος διδασκαλίας με αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι σε αρκετά ανεπτυγμένο επίπεδο στην ειδική αγωγή και αρκετό υλικό σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή είναι εύκολο να αναζητηθεί και να ανασυρθεί. Στην ειδική αγωγή όμως βρίσκεται σε εμβρυικό στάδιο στα ειδικά σχολεία του εξωτερικού ενώ δεν είχε γίνει εφαρμογή πριν σε ειδικό σχολείο της Ελλάδας.
Στο «Τελικό Ερωτηματολόγιο», φάνηκε ότι όλοι τους βρήκαν πάρα πολύ ενδιαφέρουσα την εργασία τους με το εκπαιδευτικό πακέτο Lego MINDSTORMS NXT. Είναι σε θέση να γνωρίζουν τι είναι το ρομπότ, «…μηχανή που δίνω εντολές», «…του βάζεις εντολές» και στην ερώτηση αν έχουν δει ρομπότ, απαντούν όλοι θετικά πως έχουν δει στο σχολείο τους. Αναφέρουν πως η ρομποτική τους κατασκευή «…περπατούσε, άκουγε, έβλεπε», «…ακουμπούσε στον τοίχο», «…τραγουδούσε». Είναι βέβαιοι και κατηγορηματικοί πλέον ότι το ρομπότ δε σκέφτεται μόνο του αλλά «…εμείς βάζουμε μέσα εντολές», «…παίρνει εντολές» και θα ήθελαν όλοι οι μαθητές να ασχοληθούν πάλι με ρομποτικές κατασκευές που θα ήθελαν να δίνουν εντολές όπου «…να πετάει μπάλα, να του μιλώ και να απαντάει, να το συνδέω στο κομπιούτερ», «…να κάνει σούζες και να ανάβει τα φώτα του», «…να τραγουδάει, να κάνει κωλοτούμπα, να πετάει», «…να τρέχει».
Τα αποτελέσματα του Φύλλου Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, συνοψίζονται στα εξής: Πιστοποιείται το έντονο αρχικό ενδιαφέρον (χειροκροτήματα και γέλια) «…καλά έ, δε το πιστεύω!» και τη συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία, «…γουστάρω πάρα πολύ να το κάνουμε αυτό!», καθώς και την ομαδική εργασία με διάλογο για τα θέματα της εργασίας, «… -πώς αρχίζουμε τώρα; -Να αρχίσουμε από το βιβλίο». Όλες οι διαδικασίες σχεδιάστηκαν ώστε να είναι πλήρως προσαρμόσιμες στις εκπαιδευτικές, μαθησιακές και ειδικές ανάγκες των μαθητών. Μπορούν επιπλέον να γίνονται σχέδια μαθήματος και φύλλα εργασίας, όπου ο βαθμός δυσκολίας των ασκήσεων και εντολών να προσαρμόζεται, όπως μπορεί να γίνει με μαθητές με πρόβλημα όρασης και μαθητές που ανήκουν στο φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών (αυτισμός).

Εικόνα 5
Πολλές φορές ο ερευνητής χρειάστηκε να λείψει από την αίθουσα για διαστήματα των δεκαπέντε λεπτών και έπειτα από την μελέτη των ηχογραφήσεων, διαπίστωσε πως το επίπεδο της συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ της ομάδας δεν άλλαζε με την απουσία του. Δεν παρατηρήθηκε καθόλου άσκοπη μετακίνηση ή εντάσεις στην ομάδα. Το project είχε απορροφήσει τους μαθητές.
Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή ορολογία, «…είμαι στο βήμα 3 και θέλω να βάλω αυτό τον άξονα» μεταξύ τους και την διατήρησαν από τα πρώτα βήματα έως στο τέλος της εργασίας. Η συνεργασία μεταξύ τους έγινε αντιληπτό ότι είναι σημαντική προϋπόθεση από την δεύτερη συνάντηση και έπειτα στην οποία ζητούσαν από λίγο έως καθόλου την βοήθεια του ερευνητή ενώ μεταξύ τους αυξήθηκε από λίγο έως πολύ χωρίς να μειώνεται στις επόμενες συναντήσεις παρότι ήταν σε θέση από μόνοι τους να λύνουν τις προκλήσεις.
Ασφαλώς από την αρχή φάνηκε να χειρίζονται πολύ καλά τα εξαρτήματα και καθώς αφιέρωναν περισσότερη ώρα σε αυτά, αποκτούσαν ιδιαίτερη εξοικείωση και αντιληπτική ικανότητα «…ο άξονας πρέπει να μπει εδώ που έχει τον σταυρό αλλιώς θα γυρνάει συνέχεια», «…στη ρόδα, η ζάντα πρέπει κοιτάει έξω». Τα μηχανικά μέρη ενθουσίασαν την ομάδα από την αρχή καθώς βάλθηκαν να ανακαλύψουν τις λειτουργίες τους αμέσως και έκαναν τις πρώτες δικές τους εκτιμήσεις, «…αυτό είναι το κεφάλι για να μας βλέπει», «…παίρνει εφτά μπαταρίες αλλιώς δε δουλεύει», «…αυτό πετάει σφαίρες;», «…εδώ βλέπει φως». Αφότου τους έγινε η πρώτη επίδειξη περιήγησης στο λογισμικό του Τούβλου NXT, το μόνο που έμεινε ήταν να καταχωρούν οι ίδιοι τις εντολές. Από την αρχή φάνηκε να τους βοηθάνε οι εικόνες για την περιήγηση και την κάθε εντολή αφού όλες οι ενδείξεις είναι στην αγγλική γλώσσα κάτι που δεν αποτέλεσε μεγάλο εμπόδιο.
Η σύνθεση της ομάδας από την πρώτη συνάντηση παρουσιάστηκε ως καλή και όσες εντάσεις κι αν δημιουργήθηκαν ήταν μικρής έντασης και πλήρως ελέγξιμες, είτε μεταξύ τους είτε από τον ερευνητή. Ακόμη και η μεγάλη άρνηση του Νι. όπου αρχικά ήθελε να αποχωρήσει από την ομάδα, μειώθηκε και κατάφερε με τη βοήθεια των μελών της ομάδας (και σκόπιμα χωρίς καμία παρέμβαση από τον ερευνητή) να επιστρέψει ενεργητικά σε αυτήν. Κατά την παρατήρηση της ομάδας φάνηκε να αναπτύσσεται διάλογος μεταξύ των μαθητών για να διορθώσουν σφάλματα και αποκλίσεις «…δε μοιάζει με την εικόνα», όπως και εντάσεις «…εμένα δε με ακούτε και δείτε τι έγινε τώρα». Δε φάνηκε να δημιουργούνται υποομάδες ωστόσο η ηγετική φυσιογνωμία φάνηκε να είναι ο Α. τον οποίο και εμπιστεύονταν οι υπόλοιποι της ομάδας για την συναρμολόγηση και τις ιδέες του.

Τρόποι δυνατής διεύρυνσης της εφαρμογής και σε άλλους τομείς/αντικείμενα της σχολικής μονάδας
Οι ρομποτικές εφαρμογές αφορούν άμεσα τους καθηγητές πληροφορικής της ειδικής αγωγής που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν έναν εύκολο και διασκεδαστικό τρόπο προγραμματισμού ψηφιακών εφαρμογών για τους μαθητές τους καθώς επίσης ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια σύγχρονη μέθοδο, χωρίς να παραβλέπουν την νοητική ή πραγματική ηλικία των μαθητών και την πάθησή τους.
Επιπλέον, η ρομποτική αφορά οποιονδήποτε εκπαιδευτικό (ή γονέα) ενδιαφέρεται να παρέχει στους μαθητές του ένα ενδιαφέρον και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον μέσα από το οποίο, τα διάφορα εμπόδια και έννοιες γίνονται αντικείμενο διερεύνησης με δημιουργικό και ευχάριστο τρόπο.
Ακόμη περισσότερο όμως θα μπορούσε να βοηθήσει τους εργοθεραπευτές ως εργαλείο εκπαίδευσης αλλά και αξιολόγησης σε συνεργασία πάντα με το εκπαιδευτικό πληροφορικής ή τον αρμόδιο εκπαιδευτικό.

Προϋποθέσεις για την καλύτερη ανάπτυξη της εκπαιδευτικής ρομποτικής στο σχολείο
Προκειμένου η εκπαιδευτική ρομποτική να μπορέσει να εδραιωθεί ως μέθοδος διδασκαλίας στο σχολείο, κρίνεται απαραίτητο να προμηθευτεί το δικό του πακέτο. Επιπλέον υπάρχει και η δυνατότητα προμήθειας χωριστά συγκεκριμένων εξαρτημάτων.
Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί πληροφορικής που ασχολούνται στην ειδική αγωγή, υποχρεούνται να ενημερωθούν και να εκπαιδευτούν πάνω στις εφαρμογές τέτοιου τύπου, οι οποίες μπορούν αποδεδειγμένα να φέρουν θετικά αποτελέσματα στην μαθητική κοινότητα, στον κλάδο τους αλλά και στους ίδιους. Η επιμόρφωση μπορεί να γίνει με την ανάρτηση σχετικών βίντεο how-to ή με την παρακολούθηση μερικών εξ αποστάσεως μαθημάτων, δεν είναι απαραίτητο να δαπανηθούν χρήματα ή αρκετός χρόνος.
Ο εκπαιδευτικός που θα θέσει σε εφαρμογή το project, καλό είναι, αφού μελετήσει όλες τις εναλλακτικές ή τις τυχόν δυσκολίες, να σχεδιαστεί το project έτσι ώστε να είναι σε εφαρμογή για όλο το σχολικό έτος, να έχει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και μεγαλύτερο φάσμα εφαρμογών. Δηλαδή μόλις τελειώσει το project με το ρομπότ αυτοκίνητο να ξεκινήσει νέο project, για παράδειγμα, ρομπότ που πιάνει μαρκαδόρο και ζωγραφίζει, προχωρώντας έτσι ένα επίπεδο παραπάνω την μάθηση, σκέψη και αυτενέργεια του μαθητή, αξιοποιώντας την προηγούμενη γνώση που έχει κατακτηθεί και εγκαθιδρυθεί και δημιουργώντας νέα.

Συμπεράσματα
Έπειτα από την παρατήρηση της ομαδικής εργασίας και επικοινωνίας των μαθητών και την προσεκτική μελέτη και ανάλυση των ηχογραφήσεων, επιβεβαιώθηκε το διαρκές αυξανόμενο ενδιαφέρον των μαθητών. Υπήρχε πολυπλοκότητα και διάδραση στις σχέσεις της ομάδας, συζήτησαν, συνεργάστηκαν και πήραν αποφάσεις. Η πιλοτική αυτή εφαρμογή έδειξε ότι οι ρομποτικές κατασκευές με την προϋπόθεση της κατάλληλης παιδαγωγικής πλαισίωσης, μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη διδασκαλία της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή. Συμφωνούμε με τις μελέτες που καταδεικνύουν ότι τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην γενική εκπαίδευση μπορούν να έχουν εφαρμογή στην ειδική αγωγή (Marjo Virnes & Erkki Sutinen, 2008).
Παρατηρήθηκε πως οι μαθητές διαβάζουν πιστά τις εικόνες σε ένα τέτοιο εγχείρημα, επομένως η χρήση των εικόνων makaton θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα δυνατό εφαλτήριο για εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής και σε μαθητές που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού. Από τεχνολογική πλευρά, οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με την τεχνολογία. Από παιδαγωγική πλευρά, υποστηρίχτηκε η ανακαλυπτική μάθηση, η επίλυση προβλημάτων, η κοινωνικοποίηση και συνεργασία. Ενισχύθηκε η υποκίνηση και ο ενθουσιασμός. Επιπλέον οι συνθήκες εργασίας που διαμορφώθηκαν στην αίθουσα κατά τη διάρκεια της πειραματικής διδακτικής παρέμβασης, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τον κυρίαρχο ρόλο στη διαδικασία είχαν οι μαθητές, οι οποίοι δρώντας αυτόνομα και διερευνητικά, κατά την εκτέλεση των δραστηριοτήτων του Φύλλου Εργασίας, ενεπλάκησαν ενεργά στην οικοδόμηση της γνώσης τους.
Η παρατήρηση των ομάδων κατά τη διδασκαλία έδειξε ότι υπήρξε αρμονική συνεργασία ανάμεσα στους μαθητές και διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Αντάλλαξαν απόψεις και εμπειρίες στην ομάδα τους, συνέταξαν τις εργασίες τους, έδειξαν αυξημένο ενδιαφέρον και, στην πλειονότητά τους, συμμετείχαν ενεργά στη διδασκαλία. Οι μαθητές, σε κάθε εφαρμογή της ρομποτικής κατασκευής επιδίωκαν να τις δίνουν ολοένα και περισσότερες καθώς και πολυπλοκότερες εντολές προς εκτέλεση, ανεβάζοντας έτσι από μόνοι τους τον πήχη δυσκολίας αλλά και ικανοποίησης μέσα από το μάθημα. Επιπλέον, σε ερώτηση που αφορούσε στο τι θα ήθελαν να κάνει η ρομποτική τους κατασκευή την επόμενη σχολική χρονιά, αν τους δίνονταν η ευκαιρία να ασχοληθούν με κάτι τέτοιο ξανά, απάντησαν με εντολές που είναι μεν εφικτές αλλά πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθούν μόνο με το τούβλο NXT, κάνοντας αναγκαία την ενσωμάτωση του υπολογιστή για καταχώρηση περισσότερων και πολύπλοκων εντολών.
Για το σχεδιασμό των βασιζόμενων στις ΤΠΕ εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, απαιτείται ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει πολύ καλά το θεωρητικό πλαίσιο που υιοθετούν οι σύγχρονες απόψεις περί χρήσης της τεχνολογίας στην ειδική αγωγή, αλλά και το τεχνικό κομμάτι, δηλαδή το λογισμικό που πρόκειται να χρησιμοποιήσει. Η μελέτη των Eija Karna-Lin et al (2006) αναφέρει επίσης ότι η πηγή της ελλιπής αξιοποίησης της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι τόσο αποτέλεσμα της έλλειψης οικονομικών όσο και ανθρωπίνων πόρων. Αποτελέσματα διαφόρων πιλοτικών ερευνών [Νικολός Δ. κ.α. (2008); Karatrantou & Panagiotakopoulos (2008)] δείχνουν ότι η αξιοποίηση του εκπαιδευτικού πακέτου LM στις διάφορες εκδόσεις του αλλά και παρόμοια πακέτα και εργαλεία, μπορούν να αποτελέσουν πολύ καλά εκπαιδευτικά εργαλεία, τα οποία κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να αποδειχτούν πολύτιμοι βοηθοί του εκπαιδευτικού και να δώσουν τη δυνατότητα να γίνουν πράξη οι θεωρίες για την κατασκευή της γνώσης μέσα από έρευνα, δοκιμή και απόρριψη.
Επιπλέον η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να εμπλουτίσει τα ήδη υπάρχοντα εργαλεία διάγνωσης μαθησιακών δυσκολιών. Όπως αναφέρεται και σε άλλη μελέτη (Eija Karna-Lin et al., 2006), η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να αποκαλύψει κρυμμένες δυνατότητες και ικανότητες των μαθητών με ειδικές ανάγκες ή να αποκαλύψει το στυλ μάθησης του κάθε μαθητή. Επίσης, ίσως αποτελεί επιτακτική ανάγκη, οι κατασκευαστές και σχεδιαστές των ρομποτικών εφαρμογών και κομματιών Lego, να θέσουν νέα γραμμή παραγωγής ή προσαρμογή της ήδη υπάρχουσας για τους μαθητές με ειδικές ανάγκες. Προτείνεται η δημιουργία βιβλίου οδηγιών με εικόνες makaton και εξαρτήματα λιγότερο ή περισσότερο εξειδικευμένα ώστε να μπορούν να ενασχοληθούν και άτομα που ανήκουν στο ευρύ φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών και άλλων παθήσεων (Asperger, κωφά).
Τέλος, αλλά εξίσου σημαντικό, είναι το γεγονός ότι η διαδικασία μάθησης προσαρμόζεται στον μαθητή με ειδικές ανάγκες και δεν προσαρμόζεται ο μαθητής στη διαδικασία μάθησης. Οι μαθητές αποκτούν ζήλο για αυτό που κάνουν και προσπαθούν για το καλύτερο, δεν εγκαταλείπουν αυτό που έχουν διαλέξει, αντίθετα εγκαταλείπουν ή δεν κάνουν καλά αυτό που τους επιβάλλεται. Ελπίζουμε ότι η εργασία αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως μία καλή αφετηρία για την αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή.

Αναφορές
Cliburn, D. (2006). An Introduction to the Lego Mindstorms. Proceedings of the 39th Annual Conf. of the Association of Small Computer Users in Education
Dewey, J., (1997), Experience and Education, Simon & a Touchstone Book Schuster
Eija Karna-Lin et al (2006), Can Robots Teach? Preliminary Results on Educational Robotics in Special Education, Proceedings of the Sixth International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT’06)
Eija Karna-Lin et all (2007), Technology in Finnish Special Education – Toward Inclusion and harmonized School Days, Informatics in Education
Karatrantou Anthi., Panagiotakopoulos Ch. (2008) Algorithm, Pseudo-Code and Lego Mindstorms Programming, Workshop Proceedings of SIMPAR
Marjo Virnes and Erkki Sutinen (2008), How Children’s Individual Needs Challenge the Design of Educational Robotics, July 11-13, 2008 – Chicago
Marjo Virnes (2008), Robotics in Special Needs Education, University of Joensuu, Department of Computer Science and Statistics, Joensuu, Finland
Papert, S. (1980). Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas, New York: Basic Books
Papert S. (1991), Νοητικές Θύελλες, Παιδιά, Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές και Δυναμικές Ιδέες, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα
Ramadhan, H. A. (2000). Programming by discovery. Journal of Computer Assisted Learning, 16, 83-93.
Williams, L., & Kessler, R. (2000) All I really need to know about pair programming I learned in kindergarten. Communications of ACM
Δημητρίου Α. & Χατζηκρανιώτης Ε. (2003). Η εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο ανάπτυξης δεξιοτήτων. 2ο Συνέδριο για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη Διδακτική πράξη. Εκπαιδευτικό λογισμικό και διαδίκτυο, Σύρος 9-11/5/2003
Ελευθεριώτη Ελένη, Καρατράντου Ανθή, Παναγιωτακόπουλος Χρήστος, (2010) Χρησιμοποιώντας τα Lego Mindstorms NXT για τη διδασκαλία του Προγραμματισμού σε ένα διαθεματικό πλαίσιο: μία πιλοτική μελέτη, Πάτρα
Καγκάνη, Κ., Δαγδιλέλης, Β., Σατρατζέμη, Μ. & Ευαγγελίδης, Γ.(2005), Μια Μελέτη Περίπτωσης της Διδασκαλίας του Προγραμματισμού στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με τα LEGO Mindstorms, Στα Πρακτικά του 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Η Διδακτική της Πληροφορικής», Κόρινθος, 212 – 220.
Καρατράντου Ανθή, Τάχος Νικόλαος, Αλιμήσης Δημήτρης (2005) Εισαγωγή σε Βασικές Αρχές και Δομές Προγραμματισμού με τις Ρομποτικές Κατασκευές LEGO Mindstorm, Πρακτικά Εργασιών 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Διδακτική της Πληροφορικής» Παν/μιο Πελοποννήσου, 7-9 Οκτωβρίου 2005
Κορρές Γιώργος (2011) Εργαστήριο εκπαιδευτικής ρομποτικής με χρήση των Lego Mindstorms NXT, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής, Ιωάννινα
Λαδιάς Αναστάσιος, Καψιμάλη Βασιλική, Ρεπαντής Βυζαντινός, Σκιαδέλλη Μαρία, Χαλκίδης Λιόβας Δ., Πολίτης Π., Κόλλιας Β. (2011) Διερεύνηση της Οικοδόμησης Γνώσης σχετικά με το Υλικό του Η/Υ από μαθητές της Β’ Γυμνασίου με τη βοήθεια Εκπαιδευτικού Λογισμικού του Διαδικτύου και Εφαρμογών Γραφείου, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής
Τσικολάτας Α. (2011) Ένταξη των ΤΠΕ στην Εκπαιδευτική Διαδικασία. Πρακτικά 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο, Πάτρα

Τσικολάτας Α. (2015) Εργαλείο ανάπτυξης επιχειρησιακής κουλτούρας Δημιουργία και διαχείριση σχολικού κυλικείου. Αθήνα

Περίληψη
Αποτελεί γεγονός πως η σύνδεση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και κατόπιν (για όσους μαθητές των ΕΠΑΛ έχουν την ευκαιρία και την δυνατότητα) της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, είναι ένα δύσκολο εγχείρημα. Με το συγκεκριμένο project, οι μαθητές καταφέρουν να γνωρίσουν τις βασικές δομές λειτουργίας μιας ατομικής επιχείρησης καθώς και τα εργαλεία ανάπτυξης αυτής. Η ερευνητική εργασία αποτελεί σπουδαίο κίνητρο για τον μαθητή καθότι έρχεται να του επιφέρει έπειτα από προσωπική εργασία στο σχολικό περιβάλλον εισόδημα, να του δώσει την ευκαιρία να είναι ο ίδιος εργοδότης – καθώς και υπάλληλος ή στέλεχος – αλλά και βιωματικά να ανακαλύψει τις υποχρεώσεις και τις απαιτήσεις των επιχειρηματιών. Παράλληλα έρχεται να καλύψει και να συμπληρώσει τα βασικά μαθήματα του τομέα, όπως είναι οι Αρχές Λογιστικής, οι Αρχές Οικονομικής Θεωρίας, οι Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων, οι Εργασίες Σύγχρονου Γραφείου, η Επιχειρηματικότητα και Ανάπτυξη της Α’ και Β’ Λυκείου, με την δημιουργία και διαχείριση σχολικού κυλικείου, όπου η θεωρία συνδέεται άριστα με την πράξη (όπου η τελευταία πολλές φορές αντικαθιστά την πρώτη).
Λέξεις – κλειδιά: επιχείρηση, λογιστική, κυλικείο, διοίκηση, οργάνωση

Εισαγωγή
Αποτελεί γεγονός ότι οι ατομικές επιχειρήσεις αποτελούν το ζωτικό κύτταρο της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Ως ατομική επιχείρηση νοείται η οικονομική μονάδα που ξεκινά να λειτουργεί από ένα άτομο που συνδυάζει του παραγωγικούς συντελεστές με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφέρει το μέγιστο κέρδος. Οι έμψυχοι πόροι της επιχείρησης είναι το ανθρώπινο δυναμικό της, δηλαδή το σύνολο των εργαζομένων σ’ αυτή (εργάτες, υπάλληλοι και στελέχη).
Ο Γενικός Σκοπός της ερευνητικής εργασίας είναι οι μαθητές να έρθουν σε επαφή με τον κόσμο των επιχειρήσεων και να δουν από τη σκοπιά του επιχειρηματία την λειτουργία της. Ειδικότεροι διδακτικοί στόχοι είναι να κατανοήσουν τις διαδικασίες έναρξης της επιχείρησης, τα εργαλεία ανάπτυξής της, τις εσωτερικές υποχρεώσεις (προμήθεια, αποθήκευση, μάρκετινγκ, μάνατζμεντ, διαχείριση ταμείου) τις εξωτερικές υποχρεώσεις (έκδοση αποδείξεων, απόδοση ΦΠΑ, κατάρτιση οικονομικών καταστάσεων). Το Εκπαιδευτικό Πρόβλημα που τίθεται είναι να γνωρίσουν οι μαθητές τις λογιστικές διαδικασίες για την έναρξη μιας ατομικής επιχείρησης καθώς και όλες τις εμπορικές και λογιστικές διαδικασίες και εγγραφές που απαιτούνται για την καθημερινή λειτουργία της. Να κατανοήσουν το νόημα των αποδείξεων και της απόδοσης ΦΠΑ. Να γίνουν ορθότεροι καταναλωτές και υπεύθυνα άτομα. Να διατηρήσουν μια επιχείρηση και να προσπαθούν να επιτύχουν από την ομαδική εργασία το μέγιστο όφελος. Επίσης το επίπεδο της διαδραστικότητας κρίνεται ως πολύ υψηλό.
Οι διδακτικοί στόχοι επικεντρώνονται στο:

Να γνωρίζουν τις λογιστικές διαδικασίες για την έναρξη και διατήρηση μιας επιχείρησης

Να μπορούν να κοστολογούν προϊόντα και να υπολογίζουν το κέρδος τους

Να διαχειρίζονται το ταμείο, να προμηθεύονται α’ ύλες, να διαχειρίζονται αποθήκη

Να είναι ικανοί να τηρούν τις υποχρεώσεις τους, να τηρούν τον Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων

Να αξιοποιήσουν κανόνες Marketing και αρχές Management
Ρόλοι και διαδικασίες
Η ομάδα εργασίας μπορεί να αποτελείται από 15 – 25 μαθητές χωρισμένους σε 5 υποομάδες. Οι υποομάδες είναι οι Λογιστές, Ταμίες, Υπάλληλοι, Υπεύθυνοι, Εργοδότες. Ένα μέλος από κάθε υποομάδα έχει βάρδια για μια μόνο μέρα της εβδομάδας εκτός από τους υπαλλήλους που πρέπει να είναι περισσότεροι. Έτσι μια τυπική μέρα στο κυλικείο αποτελείται από έναν Εργοδότη όπου έχει κάθε αρμοδιότητα και ευθύνη, δίνει εντολές, παρακολουθεί και συντονίζει. Έναν Λογιστή, όπου συγκεντρώνει αποδείξεις εσόδων και εξόδων, καταγράφει την ημερήσια κίνηση και ενημερώνει τον Εργοδότη. Έναν Ταμία, όπου λαμβάνει παραγγελίες από το παράθυρο του κυλικείου, είναι το μόνο άτομο που εκδίδει αποδείξεις λιανικής πώλησης, συγκεντρώνει τα έσοδα, παρέχει το κατάλληλο ποσό για τα έξοδα της ημέρας και απευθύνεται στον Λογιστή. Τουλάχιστον πέντε Υπαλλήλους όπου είναι τα άτομα που λαμβάνουν και εκτελούν παραγγελίες από τον Ταμία, συνεργάζονται μεταξύ τους για το μέγιστο θετικό αποτέλεσμα. Έναν Υπεύθυνο, όπου συνεργάζεται και συντονίζεται με όλους και έχει επίβλεψη όλων.
Ο εκπαιδευτικός ακολουθεί την προσέγγιση της φθίνουσας καθοδήγησης, με την οποία διδάσκει, παρωθεί και εμψυχώνει. Μπορεί να βρίσκεται μέσα στο κυλικείο ή σε έξω από αυτόν χώρο. Μπορεί να απομονώσει κάποιον μαθητή προκειμένου να του παρέχει εξατομικευμένη συμβουλευτική στήριξη στο έργο που έχει κάθε φορά ή να καλέσει Διοικητικό Συμβούλιο ή Γενική Συνέλευση. Αποτελεί την βοηθητική δύναμη και σκοπός του είναι να φτάσει τους μαθητές στο σημείο όπου θα εργάζονται μόνοι τους και θα λαμβάνουν οι ίδιοι τις αποφάσεις για την λειτουργία του κυλικείου.

Μεθοδολογία Ερευνητικής Εργασίας
Η Ερευνητική Εργασία αποτελεί ένα σύνολο που έχει αρχή, μέση και τέλος. Ξεκινά από την θεωρητική κατάρτιση και την κατάστρωση του Business Plan, συνεχίζει με την λειτουργία του κυλικείου, την διόρθωση των αποκλίσεων και την ανάπτυξή του και τελειώνει με την λύση της επιχείρησης και τον απολογισμό του έργου συνολικά και ξεχωριστά από τον κάθε μαθητή που καταθέτει τις δικές τους εμπειρίες. Κάθε μέρος είναι συνέχεια του προηγούμενου και δεν μπορεί να παρουσιαστεί αποκομμένα το ένα από το άλλο. Όταν σχεδιάζεται μια ερευνητική εργασία, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι παρακάτω φάσεις εφαρμογής του Project:
• Γενικός προγραμματισμός στην ολομέλεια του τμήματος (κυκλικά οι καρέκλες, καταιγισμός ιδεών). Έτσι ο μαθητής ανακαλεί προϋπάρχουσες γνώσεις και αντιλήψεις
• Προγραμματισμός και προετοιμασία της ερευνητικής ομάδας (ανάληψη ρόλων). Το θέμα προσεγγίζεται σε όλες του τις διαστάσεις αυτοτελώς από όλες τις ομάδες.
• Υλοποίηση δράσεων από υποομάδες για συλλογή δεδομένων (Business Plan)
• Επεξεργασία δεδομένων από ομάδα εντός τάξης (Προμήθεια υλικών, εύρεση προμηθευτών). Το κάθε ζήτημα πραγματεύεται και γίνεται αναζήτηση του τι, πότε, πόσο, ποιός, πού, γιατί.
• Επιλογή από ομάδα τρόπων αναπαράστασης των νέων γνώσεων (role play, εξομοίωση)
• Προκαταρκτική παρουσίαση εργασιών στην ολομέλεια τμήματος
• Διαμόρφωση κοινού φακέλου της ερευνητικής εργασίας (Φάκελος Ομαδικής Εργασίας, Προσωπικό Ημερολόγιο Μαθητή, Προσωπικός Φάκελος Μαθητή)
• Συνοπτική παρουσίαση εργασίας σε ειδική ημερίδα στα ελληνικά/ή και στα αγγλικά
• Αξιολόγηση ομαδικής εργασίας και ατομικής συμβολής μελών. (Παρουσίαση 2 ωρών βάση νόμου, αξιολόγηση αλλά και εκπαίδευση μαθητή)

Αναφορικά για την αξιολόγηση, ως βάση εκκίνησης για τον μαθητή είναι ο βαθμός της ομάδας. Για τον κάθε μαθητή όμως δεν πρέπει να αποκλίνει πολύ (+-3 μονάδες από βαθμό ομάδας).
Σημεία Αξιολόγησης Συντελεστής Βαθμός Ομάδας Γινόμενο
Διαδικασία έρευνας 30% 17 5,1
Περιεχόμενο ερευνητικής έκθεσης 30% 15 4,5
Γλώσσα και δομή ερευνητικής έκθεσης 20% 15 3,0
Δημόσια παρουσίαση ερευνητικής εργασίας 20% 10 2,0
(άρα βαθμός εκκίνησης βαθμολόγησης μαθητή) 14,6

Ο εκπαιδευτικός συντάσσει έντυπο Αυτοαξιολόγησης για τον κάθε μαθητή (περιλαμβάνει συγκρούσεις, συμμετοχή, βοήθεια, ομαδικό πνεύμα, κλίμα) καθώς και έντυπο Ετεροαξιολόγησης. Μπορεί να βρεθεί με τους μαθητές (σε ώρα εντός ή εκτός σχολείου) σε παρόμοια επιχείρηση (μελέτη πεδίου) και να παρατηρήσουν “το πώς και το γιατί” των άλλων επιχειρήσεων και να αποκτήσουν έτσι το know-how. Οι μαθητές παρατηρούν τον τρόπο εξυπηρέτησης, την έκδοση αποδείξεων, την παραγωγή των προϊόντων, την άσκηση επιχειρηματικότητας.
Συγκεκριμένα, στην ερευνητική εργασία τέθηκαν οι παρακάτω στόχοι:
Επίπεδο γνώσεων
• Να κατανοήσουν την Λογιστική και την Διοίκηση Επιχειρήσεων
• Να ορίσουν το marketing, management, business plan
• Να εκτελούν λογιστικές εγγραφές
• Να περιγράψουν την κλίμακα ιεραρχίας μιας εμπορικής επιχείρησης
• Να γνωρίσουν το λογιστικό κύκλωμα έκδοσης αποδείξεων και απόδοσης ΦΠΑ
Επίπεδο ικανοτήτων
• Να αναζητούν το μέγιστο κέρδος με το χαμηλότερο κόστος
• Να συντονίζουν τις κινήσεις τους και να προγραμματίζουν τον χρόνο τους
• Να οργανώνουν μια παρουσίαση στο σχολείο τους
• Να συντάσσουν κείμενα και να λαμβάνουν μέρος σε μια Γενική Συνέλευση ή ένα Διοικητικό Συμβούλιο
Επίπεδο στάσεων
• Να συνεργαστούν για το καλύτερο αποτέλεσμα
• Να επιδιώκουν την κατάκτηση ανώτερων εργασιακών θέσεων και στόχων
Διδακτικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν
• Καταιγισμός ιδεών
• Χάρτης εννοιών
• Μελέτη περίπτωσης
• Παιχνίδι ρόλων

Αναμενόμενα αποτελέσματα είναι η υλοποίηση των στόχων που τέθηκαν. Κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του project έγιναν αρκετές Γενικές Συνελεύσεις προκειμένου να λυθούν προβλήματα όπως η πρωινή καθυστέρηση για την εκτέλεση των πρωινών παραγγελιών και η ανάθεση καταλληλότερων ρόλων σε διάφορους μαθητές, γεγονότα που είχαν προβλεφθεί. Κάθε ομάδα ετοιμάζει μια έκθεση με το τι έχει πετύχει, καθώς και τι έχει προγραμματίσει να κάνει. Με αυτόν τον τρόπο διορθώνονται όποια λάθη προκύπτουν και εξασφαλίζεται η απρόσκοπτη συνέχιση της εργασίας. Έτσι επιτυγχάνεται ανατροφοδότηση όλης της ομάδας και προετοιμάζονται τα επόμενα βήματα.
Ενδεικτική Διεπιστημονική/διαθεματική προσέγγιση του project:
• Αρχές Λογιστικής: Ασκούν δραστηριότητες αγοράς και πώλησης με έκδοση και καταγραφή παραστατικών
• Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων: Λειτουργία επιχείρησης, περιβάλλον επιχείρησης, οργάνωση, διοικητικές λειτουργίες
• Επιχειρηματικότητα και Ανάπτυξη: άσκηση marketing, management, διόρθωση αποκλίσεων
• Εργασίες Σύγχρονου Γραφείου: Αρμοδιότητες υπαλλήλου
• Αρχές Οικονομικής Θεωρίας: Παραγωγή προϊόντων, προσφορά, ζήτηση, προσδιορισμός τιμής
• Πληροφορική: Αξιοποιούν λογιστικά προγράμματα, συντάσσουν καταστάσεις
• Μαθηματικά: Συγκέντρωση στοιχείων, απονομή μισθών βάση ποσοστού, εξαγωγή οικονομικού αποτελέσματος (κέρδος/ζημίαα)
Οι πέντε (5) φάσεις υλοποίησης του Project
Φάση 1: Εισαγωγή στη Λογιστική και στις επιχειρήσεις
(χώρος διεξαγωγής: σχολική αίθουσα, ελάχιστος χρόνος 20 ώρες)
Στην σχολική αίθουσα γίνεται αναφορά για την αξία των επιχειρήσεων στο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας και πιο συγκεκριμένα της ατομικής επιχείρησης. Ρωτούνται οι μαθητές αν έχουν εργαστεί ή εργάζονται σε κάποιου είδους ατομική επιχείρηση ή διαχειρίζονται κάποια οι γονείς τους. Γίνεται συζήτηση πάνω στις προσωπικές τους εμπειρίες, έτσι η συζήτηση προτείνεται να γίνει σε κυκλικό σχηματισμό και γενικότερα να υπάρξει μια αναδιαμόρφωση στην αίθουσα ή ακόμη και αλλαγή του χώρου. Ακολουθούν προτάσεις για τον τύπο της δικής τους επιχείρησης και αναφέρονται οι λόγοι που κάποια ιδέα θα έχει περισσότερες πιθανότητες να πετύχει ή όχι. Τον λόγο αναλαμβάνουν οι μαθητές όπου με καταιγισμό ιδεών αναφέρουν τα είδη που θα μπορούσαν να κατασκευάσουν και να πωλήσουν στην επιχείρησή τους. Αναφέρονται οι λογιστικές διαδικασίες ίδρυσης, οι τύποι των επιχειρήσεων, τα λογιστικά βιβλία, οι ασφαλιστικές διαδικασίες, τα έξοδα, τα έσοδα. Για οτιδήποτε γίνεται αναζήτηση στα σχολικά εγχειρίδια ή το διαδίκτυο, σε παροντικό χρόνο. Αναφέρεται συνοπτικά ο τρόπος που λειτουργεί το λογιστικό κύκλωμα, το ελληνικό λογιστικό σχέδιο, οι διάφορες δημόσιες υπηρεσίες που έχουν σχέση με την επιχείρησή μας. Έπειτα γίνεται εισαγωγή στην Εθνική Ονοματολογία Οικονομικών Δραστηριοτήτων για εύρεση του κωδικού της επιχείρησης που πρόκειται να ανοίξουν προκειμένου να γίνει η εισαγωγή στο project. Τονίζεται ότι το σημαντικότερο είναι ο από πριν σχεδιασμός του εκπαιδευτικού προκειμένου να μπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του εγχειρήματος και να συμβάλει στη διατήρηση του ενδιαφέροντος του μαθητή. Ο εκπαιδευτικός καλείται να διαμορφώσει ένα περιβάλλον όπου το ομαδικό πνεύμα συνεργασίας θα άρχει. Προτείνεται η συνεργασία του με άλλους εκπαιδευτικούς.
Η εκκίνηση γίνεται με ασκήσεις που άπτονται της πραγματικότητας. Παρουσιάζονται τα βήματα έναρξης της επιχείρησης, το καταστατικό, οι αρχές λογιστικής, οι λογαριασμοί, ο ισολογισμός, οι αρχές διοίκησης επιχειρήσεων.
Για όλα τα παραπάνω αξιοποιείται έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό του εκπαιδευτικού καθώς και Φύλλα Εργασίας που θα έχουν κατασκευαστεί ειδικά για την πρώτη αυτή φάση. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο ιστότοπος του εκπαιδευτικού μέσω της πλατφόρμας του Πανελληνίου Σχολικού Δικτύου ή η ηλεκτρονική πλατφόρμα των μαθημάτων του. Προτείνονται εργαλεία όπως Moodle, hot potatoes, sch.gr.
Οι ασκήσεις μπορούν να είναι αντιστοίχησης, σωστού – λάθους, συμπλήρωσης κενών, πολλαπλών επιλογών, σε ένα διαδραστικό και καλαίσθητο περιβάλλον.
Φάση 2: Business plan, προμήθεια, κοστολόγηση, εργατικά
(χώρος διεξαγωγής: σχολική αίθουσα, ελάχιστος χρόνος: 20 ώρες)
Αφού γνωρίσουν πως λειτουργεί μια ατομική επιχείρηση, συντάσσεται το επιχειρηματικό σχέδιο (Business Plan) της επιχείρησης και ορίζεται το Καταστατικό της. Η εκκίνηση γίνεται με ασκήσεις που άπτονται της πραγματικότητας. Έχουν προετοιμαστεί τα κατάλληλα Φύλλα Εργασίας και έχει γίνει μάθημα σε αίθουσα υπολογιστών για την ανεύρεση των απαιτούμενων πληροφοριών. Παρουσιάζονται τα βήματα σύνταξης του επιχειρηματικού σχεδίου, γίνεται SWOT analysis για τα δυνατά σημεία, τις αδυναμίες, τις ευκαιρίες και απειλές του εγχειρήματος (Strength, Weaknesses, Opportunities, Threats). Οι μαθητές γνωρίζουν ότι οι ατομικές επιχειρήσεις δεν συντάσσουν καταστατικό αλλά αυτό αποτελεί σημείο αναφοράς για τις υποχρεώσεις τους απέναντι στο Κράτος και στους εργαζομένους τις επιχείρησης. Επίσης, συναποφασίζονται οι Ρόλοι, συντάσσεται το Έγγραφο Βαρδιών, ενημερώνεται το Βιβλίο Παγίων με τα είδη που διατίθεται κάθε μαθητής να παραχωρήσει στην επιχείρηση, ενημερώνεται το Βιβλίο Εμπορευμάτων ώστε να γνωρίζουν όλοι τις α’ ύλες που υπάρχουν στην αποθήκη, γίνεται η κοστολόγηση των εμπορευμάτων σε ειδικό έντυπο με τις απαιτούμενες διαδικασίες εύρεσης κόστους των ειδών και ορίζεται το ποσοστό κέρδους.
Ο εκπαιδευτικός αφού έχει συζητήσει και ενημερώσει από πριν τον διευθυντή της σχολικής μονάδας (όπου παίρνει και την κατάλληλη άδεια), τους εκπαιδευτικούς και τον νόμιμο κυλικειάρχη, αναζητά με ορισμένους μαθητές κατάλληλο χώρο καθώς και έπιπλα και λοιπό εξοπλισμό.
Δημιουργείται ομάδα στο Facebook όπου οι μαθητές συζητούν μόνο για το project, ανταλλάσσουν ιδέες, εμπειρίες, γνώμες, πληροφορίες. Ενημερώνουν τους τυχόν απόντες και αναλαμβάνουν ενεργητικό ρόλο. Συντάσσουν την διαφημιστική τους καμπάνια (ηλεκτρονική και μη) και προετοιμάζονται για την έναρξη.

Εικόνα 1: Βιβλίο Εσόδων – Εξόδων
Για την κατάρτιση του Επιχειρηματικού Σχεδίου παρακολουθούν εκπαιδευτικά βίντεο στο διαδίκτυο και μελετώνται έτοιμα σχέδια πετυχημένων επιχειρήσεων. Συμπληρώνονται τα Φύλλα Εργασίας του εκπαιδευτικού και δημιουργούνται τα απαραίτητα λογιστικά βιβλία και έντυπα από τους μαθητές με την επίβλεψη του εκπαιδευτικού. Μπορεί να γίνει αναζήτηση για εύρεση ταμειακής μηχανής και εκμάθηση αυτής από εξωτερική εταιρεία. Διαφορετικά ακολουθείται η έκδοση λιανικών αποδείξεων από χειρόγραφο μπλοκ.
Φάση 3: Λειτουργία, διορθώσεις
(χώρος διεξαγωγής: έδρα επιχείρησης, ελάχιστος χρόνος: προτείνεται η λειτουργία του κυλικείου σε όλα τα διαλείμματα, όλες τις μέρες, για τουλάχιστον ένα μήνα)
Οι μαθητές λειτουργούν το κυλικείο. Το αρχικό κεφάλαιο δίνεται από τον εκπαιδευτικό και του επιστρέφεται στη λύση της επιχείρησης, με την εκκαθάριση. Κεφάλαιο μπορεί να βρεθεί και από τους μαθητές-μετόχους ή άλλους σχολικούς πόρους. Συντάσσουν το Φύλλο Βάρδιας ώστε να γνωρίζουν όλοι τη θέση και τις αρμοδιότητές τους. Κατασκευάζουν τα προϊόντα και τα πωλούν. Εκδίδουν χειρόγραφα τα παραστατικά. Τηρούν Βιβλίο Ταμείου, Βιβλίο Αποθήκης, Βιβλίο Εσόδων και Εξόδων. Ενημερώνεται το Βιβλίο Εμπορευμάτων για να γνωρίζουν πότε να ανανεώσουν τις α’ ύλες τους. Προμηθεύονται εκτός σχολείου τα προϊόντα και τις πρώτες ύλες. Πλέον, ελέγχουν τιμές, αναζητούν συμφέροντες προμηθευτές, αναζητούν πόρους, συγκρίνουν, φυλάσσουν αποδείξεις, τις μελετούν. Συγκεντρώνονται θέματα για την Γενική Συνέλευση και το Διοικητικό Συμβούλιο. Η εμπορική, επιχειρηματική και πελατειακή καθημερινότητα γίνεται πεδίο μελέτης.

Εικόνα 2: Έγγραφο Γενικής Συνέλευσης
Ο εκπαιδευτικός παροτρύνει, ενθαρρύνει, διορθώνει, συμμετέχει αρχικά και υποστηρίζει στην συνέχεια ώσπου ο ρόλος του να μεταβεί σε καθαρά ρόλο επίβλεψης. Αναλαμβάνει επίσης τον ρόλο του Κράτους (απόδοση ΦΠΑ) ή της Υγειονομικής Υπηρεσίας (επίδοση ποινών) ή του ΣΔΟΕ (ελέγχου περί Λογιστικών Βιβλίων) ή άλλων Δημόσιων Υπηρεσιών (ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, Επιμελητήρια). Περί ποινών προτείνονται η χρηματική ποινή ή παύση λειτουργίας της επιχείρησης για ορισμένο διάστημα (μιας ή δύο συνεχόμενων ημερών).
Συγκεντρώνονται φωτογραφίες και βίντεο από τα πρώτα στάδια οργάνωσης του κυλικείου (καθαρισμός χώρου, τοποθέτηση προϊόντων), κατά την διαδικασία λειτουργίας του, έως το κλείσιμο της επιχείρησης για την παρουσίαση του Project.
Φάση 4: Ανάπτυξη επιχείρησης
(χώρος διεξαγωγής: σχολική αίθουσα, χρόνος 20ώρες)
Ομάδα μαθητών μελετά το αρχείο των Συγκεντρωτικών λογιστικών βιβλίων, εντοπίζει τα προϊόντα που έχουν μεγάλη ή μικρή κατανάλωση και αναπροσαρμόζει τιμές ή δημιουργεί νέα προϊόντα ή αφαιρεί τα μη κερδοφόρα. Αναζητά τις καινοτομίες εκείνες που θα ανεβάσουν τον τζίρο της. Διαφημίζεται στην σχολική εφημερίδα. Μοιράζει δωρεάν δείγματα προϊόντων στα διαλείμματα για προσέλκυση νέων πελατών. Γενικά γίνεται χρήση των γνώσεων που έχουν αποκτηθεί από τις προηγούμενες φάσεις αλλά και από τις εκπαιδευτικές ενότητες.

Εικόνα 3: Συγκεντρωτικό Λογιστικό Βιβλίο
Πραγματοποιούνται Διοικητικά Συμβούλια και Γενικές Συνελεύσεις προκειμένου να μελετηθούν θέματα όπως απολύσεις και προσλήψεις προσωπικού, ποινές, λειτουργικά προβλήματα, μισθοδοσία. Ειδικά στο κομμάτι της μισθοδοσίας γίνεται ιδιαίτερη μνεία και παρουσίαση, επιβραβεύονται οι καλές πρακτικές και τονίζεται το στοιχείο της εργατικότητας, προθυμίας, ζήλου, αφοσίωσης.
Φάση 5: Λύση επιχείρησης, απολογισμός έργου
(χώρος διεξαγωγής: σχολική αίθουσα, χρόνος 40 ώρες)
Στο τελευταίο στάδιο του Project ξεπουλιούνται τυχόν μένοντα εμπορεύματα, επιστρέφονται τα πάγια στοιχεία και το αρχικό κεφάλαιο στους μετόχους και λύεται η επιχείρηση και οι παντός τύπου επιχειρηματικές σχέσεις.
Γίνεται ανατροφοδότηση για το όλο εγχείρημα. Ο λόγος ανήκει στους μαθητές και τέλος ο εκπαιδευτικός καταθέτει τις δικές του εμπειρίες και σχόλια. Οι μαθητές διερωτούνται τι θα μπορούσε να γίνει καλύτερα και με ποιό τρόπο.
Ακολουθεί κατασκευή της παρουσίασης του Project στη σχολική κοινότητα.

Εικόνα 4: Δημιουργία παρουσίασης project
Εξετάζονται εκ νέου και μελετώνται τα σχολικά εγχειρίδια που άπτονται των φύσεων του project και καλύπτεται τυχόν ύλη που δεν διεκπεραιώθηκε στο πλαίσιο άσκησης των δραστηριοτήτων.

Βιβλιογραφία
Dewey, J. (1938). Experience and Education. Νέα Υόρκη: Collier Books.
Griffin, C. (1987). Adult Education and Social Policy. Λονδίνο: Croom Helm.
Rogers, A. (2002). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Rogers, A. (1996). Teaching Adults. Φιλαδέλφεια: Open University Press.
Αρχοντάκη, Ζ. & Φιλίππου, Δ. (2003). 205 Βιωµατικές ασκήσεις για εµψύχωση ομάδων, ψυχοθεραπείας, κοινωνικής εργασίας, εκπαίδευσης. Αθήνα: Καστανιώτη.
Βαλάκας, Ι. (2006). Εκπαιδευτικά Μέσα και Εκπαιδευτικός Χώρος, Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών. Τόμος ΙΙI, Αθήνα: ΕΚΕΠΙΣ.
Μπουραντάς Ε. (2015). Εισαγωγή στη Διοίκηση Επιχειρήσεων. Αθήνα: Μπένου Ναούμ Χ. (1994). Εισαγωγή στη Χρηματοοικονομική Λογιστική. Αθήνα: Μαυρομάτης
Πολέμη – Τοδούλου Μ. (2005). Η αξιοποίηση της ομάδας στην εκπαίδευση Ενηλίκων. ΕΑΠ, Πάτρα

Τσικολάτας Α. (2015) Review. Public awareness, attitudes and beliefs regarding intellectual disability. Αθήνα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το παρόν άρθρο εστιάζει στη γενικευμένη αντίληψη που έχει η κοινή γνώμη για τους ανθρώπους με νοητική καθυστέρηση, καθώς επιδρά στην επιτυχή ή ανεπιτυχή δημιουργία πολιτικής που έχει ως σκοπό την αποτελεσματική ενσωμάτωση των ατόμων αυτών στην κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζεται μία ανασκόπηση σχετικά με έρευνες που έχουν δημοσιευθεί στα αγγλικά από το 1990 έως τα μέσα του 2011 και αφορούν τις γενικευμένες αντιλήψεις και συμπεριφορές του πληθυσμού σχετικά με τα άτομα που έχουν νοητική αναπηρία. Γενικότερα, όμως το συμπέρασμα είναι ότι ουσιαστικές έρευνες που διερευνούν σε βάθος το θέμα είναι περιορισμένες, καθώς δεν έχουν εξεταστεί διεξοδικά οι γνώσεις, αντιλήψεις και συμπεριφορές της κοινής γνώμης γύρω από αυτό το ζήτημα, ούτε έχουν διερευνηθεί υπό το πρίσμα του κοινωνικού στιγματισμού όπως θα ήταν απαραίτητο. Παράλληλα, διαφαίνεται ότι υπάρχει μία αξιοσημείωτη απουσία σχετικά με τη δημιουργία αποτελεσματικών διενεργειών που θα έχουν ως σκοπό την εξάλειψη των λανθασμένων αντιλήψεων και των αρνητικών συμπεριφορών που αφορούν την νοητική καθυστέρηση.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι σύγχρονες δημόσιες υπηρεσίες που απευθύνονται σε άτομα με νοητική αναπηρία στις Δυτικές χώρες προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν την κοινωνική ενσωμάτωση, την ανεξαρτησία και την ενδυνάμωση των ατόμων αυτών, μέσα από τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους και την άρση των φραγμών που εμποδίζουν την πλήρη ένταξή τους στη κοινότητα.
Όμως, η ελλιπή γνώση, οι λανθασμένες αντιλήψεις και οι αρνητικές συμπεριφορές της κοινής γνώμης γύρω από αυτό το θέμα συχνά αποτελούν σοβαρό εμπόδιο στην προσπάθεια που καταβάλλεται από τις κυβερνητικές πολιτικές για τον ανωτέρω σκοπό. Γι’αυτόν το λόγο η διερεύνηση και η κατανόηση αυτών των πεποιθήσεων και αντιλήψεων είναι απαραίτητη, καθώς επιδρούν στην επιτυχή ή ανεπιτυχή εφαρμογή των πολιτικών.
Μία πρόσφατη έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι γενικευμένη γνώση των ατόμων γύρω από τη νοητική αναπηρία είναι ακόμα περιορισμένη, η οποία κατά πολλούς συνδέεται με τη δημιουργία αρνητικών πεποιθήσεων, συμπεριφορών και τελικά στον κοινωνικό στιγματισμό, παρόλο που κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι αντιλήψεις και οι συμπεριφορές απέναντι στα άτομα που έχουν νοητική αναπηρία έχουν γίνει πιο θετικές με το πέρασμα του χρόνου.
Το γεγονός αυτό εξεγείρει το εξής ερώτημα: έως ποιο βαθμό η ανεπαρκής γνώση του κοινωνικού συνόλου γύρω από αυτό το ζήτημα συμβάλει στην εμφάνιση και στη διατήρηση αρνητικών πεποιθήσεων και συμπεριφορών ή μήπως αποτελούν απόρροια ακραίων προκαταλήψεων μιας μειοψηφίας;

Σκοπός λοιπόν της παρούσας ανάλυσης είναι να απαντήσει στα εξής ερωτήματα:
• Έως ποιο βαθμό η κοινή γνώμη έχει επαρκή γνώση σχετικά με τη νοητική αναπηρία;
• Ποιες συμπεριφορές επικρατούν στο κοινωνικό σύνολο αναφορικά με τα άτομα με νοητική στέρηση; Ποιες πεποιθήσεις είναι κυρίαρχες σχετικά με την αιτίες που συμβάλλουν στη δημιουργία της νοητικής αναπηρίας; Έχουν υπάρξει αλλαγές σε αυτές της αντιλήψεις και συμπεριφορές με το πέρασμα του χρόνου;
• Ποια είναι η επίδραση των κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών όπως η ηλικία, το φύλο, το μορφωτικό επίπεδο και η διαπροσωπική επαφή με κάποιο άτομο με νοητική στέρηση, σε αυτούς τους τομείς;
• Ποια είναι τα αποτελέσματα των διαπολιτισμικών συγκρίσεων σχετικά με τις πεποιθήσεις και τις συμπεριφορές αναφορικά με τη νοητική στέρηση;
• Υπάρχουν μελέτες που εστιάζουν στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που απορρέουν από την προσπάθεια των δημόσιων παρεμβάσεων που αποσκοπούν στην βελτίωση των συμπεριφορών που έχουν ως αποδέκτες τα άτομα με νοητική αναπηρία και τελικά στην αποδοχή τους και ποιο είναι το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν;

Η Μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε όπως διαφαίνεται, είναι η ποιοτική ανάλυση δεδομένων σε άρθρα-μελέτες που είχαν δημοσιευθεί στα αγγλικά στις ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων PsyINFO και Wwb of Science από τον Ιανουάριο του 1990 έως το Μάιο του 2011. Το δείγμα αφορούσε κοινό που βρίσκεται σε ηλικία εργασίας (18+), συμπεριλαμβανομένων και των εφήβων άνω των δεκαέξι ετών. Καμία από τις δημοσιευμένες έρευνες δεν είχαν πραγματοποιηθεί σε εθνικό επίπεδο, αλλά αντιθέτως ήταν επικεντρωμένες σε τοπικό επίπεδο και πραγματοποιήθηκαν σε χώρες τις Βόρειας Αμερικής, της Ασίας, της Ευρώπης, της Αφρικής, της Κεντρικής Αμερικής της Μέσης Ανατολής και στην Αυστραλία. Παράλληλα είχαν αποκλειστεί αρκετές κατηγορίες ατόμων όπως για παράδειγμα όσοι έχουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον άτομα με νοητική αναπηρία ή ειδικευμένο προσωπικό που παρέχει υπηρεσίες σε αυτές τις κατηγορίες ανθρώπων.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Γενικευμένη γνώση για την νοητική αναπηρία
Αναφορικά με το ερώτημα σε ποιο βαθμό η κοινή γνώμη έχει επαρκή γνώση γύρω από το θέμα της νοητικής αναπηρίας, μόνο οχτώ άρθρα εστίασαν σε αυτήν την παράμετρο. Τα αποτελέσματα υποστηρίζουν ότι υπάρχει μία ελλιπής γνώση και συνεπώς κατανόηση σχετικά με την έννοια της νοητικής στέρησης και ότι η αντίληψη αυτή διαφέρει σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο.

Δημόσιες στάσεις, συμπεριφορές και πεποιθήσεις αναφορικά με τη νοητική αναπηρία
Γενικά, οι περισσότερες έρευνες (66 στις 75) επικεντρώνονται στις δημόσιες συμπεριφορές, στάσεις και πεποιθήσεις. Πιο συγκεκριμένα, στο ερώτημα σε έφηβους μαθητές εάν πιστεύουν ότι συνομήλικοί τους με νοητική στέρηση έχουν τις ίδιες ανησυχίες, εμπειρίες, στόχους και συναισθήματα με τους ίδιους, οι απαντήσεις που έλαβαν ήταν μετριοπαθείς.
Αναφορικά με τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και συναναστροφές, τα άτομα με νοητική στέρηση αναφέρονται ως η λιγότερο ανεπιθύμητη ομάδα, παρόλο που οι συμπεριφορές απέναντι τους είναι πιο αρνητικές συγκριτικά με άλλες ομάδες, όπως π.χ τα άτομα με σωματική αναπηρία. Οι αρνητικές συμπεριφορές φαίνεται να συνδέονται με τις λανθασμένες αντιλήψεις και ερμηνείες σχετικά με τις ικανότητες των ατόμων αυτών. Όσοι από το ευρύ κοινό πιστεύουν ότι οι πνευματικές αναπηρίες είναι ήπιες, τείνουν να έχουν μικρότερη κοινωνική απόσταση από αυτήν την ομάδα του πληθυσμού και είναι διατεθειμένοι να την προσεγγίσουν. Γι’αυτόν τον λόγο σε περίπτωση που υπήρχε έστω και μία μικρή ενημέρωση όσον αφορά τις ικανότητες των ατόμων με νοητική στέρηση, είναι πιθανόν οι συμπεριφορές που θα δέχονται να είναι πιο θετικές. Παράλληλα, ο αρνητικός ή θετικός τρόπος διαμέσου του οποίου τα μέσα ενημέρωσης αναπαριστούσαν το πορτραίτο των ανθρώπων με νοητική αναπηρία επηρέαζε την αντίληψη της κοινής γνώμης.
Επιπλέον, παρόλο που στις αναπτυγμένες κοινωνίες φαίνεται να υπάρχει μια ομοφωνία αναφορικά με τα δικαιώματα των ατόμων αυτών που αφορούν την κοινωνική ισότητα και ενσωμάτωση, μία μικρή αλλά σημαντική μειοψηφία ακόμα πιστεύει ότι θα πρέπει να μορφώνονται, να ζουν και να εργάζονται σε διαχωρισμένο περιβάλλον από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο σε άγνοια ή/και φόβο.
Επίσης, πολύ λίγες έρευνες (μόνο πέντε) φαίνεται να έχουν εστιάσει στις πεποιθήσεις που σχετίζονται με τις αιτίες της νοητικές στέρησης. Οι απαντήσεις ποικίλουν. Στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες το απέδιδαν κυρίως σε θεϊκή τιμωρία ή μαγεία και πολύ μικρό βαθμό σε κληρονομικότητα. Αντίθετα, στις πιο αναπτυγμένες χώρες το απέδιδαν σε γενετική ανωμαλία ή στον ανθυγιεινό τρόπο ζωής των γονέων.
Ταυτόχρονα, πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχει μια ηχηρή απουσία διαχρονικής μελέτης που θα μπορούσε να μας πληροφορήσει σχετικά με τις πιθανές συμπεριφορικές αλλαγές απέναντι στα άτομα με νοητική αναπηρία. Ωστόσο, μέσα από τις λιγοστές μελέτες(μόνο δύο) σε μικρής κλίμακας δείγματα, παρατηρήθηκε ότι οι συμπεριφορές σε διάστημα δεκαπέντε ετών περίπου φαίνονται να είναι πιο θετικές, με μια επιφύλαξη όμως λόγω του περιορισμένου δείγματος ανάλυσης.

Ανάλυση των επιδράσεων που έχουν τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά και η κοινωνική συναναστροφή στις πεποιθήσεις και στις συμπεριφορές
Αυτό το πεδίο ενδιαφέροντος σε αντίθεση με ότι έχει παρατηρηθεί στους παραπάνω τομείς, έχει προσελκύσει το έντονο ενδιαφέρον των ερευνητών. Το φύλο, η ηλικία και το επίπεδο εκπαίδευσης σε αρκετές έρευνες φαίνεται να συνδέονται με συμπεριφορές που έχουν ως αποδέκτες τα άτομα με νοητικές αναπηρίες. Οι γυναίκες, τα νεαρής ηλικίας άτομα και τα άτομα με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο τείνουν να εκφράζουν πιο θετικές στάσεις και συμπεριφορές. Ωστόσο η μεταβλητή του φύλου φαίνεται να μην έχει ισχυρή επίδραση όταν συνυπάρχει με άλλα χαρακτηριστικά με αποτέλεσμα η επίδρασή της να είναι αμφιλεγόμενη. Παρόλα αυτά η μεταβλητή που φαίνεται ότι συνδέεται πιο σταθερά και άμεσα με θετικές συμπεριφορές είναι η διαπροσωπική επαφή με κάποιο άτομο που έχει νοητική στέρηση.

Διαπολιτισμικές συγκρίσεις των πεποιθήσεων και στάσεων
Η πλειοψηφία των ερευνών που πραγματοποιήθηκαν σε αυτήν την κατεύθυνση αφορά τις αναπτυγμένες χώρες. Ελάχιστες εξέτασαν τις διαφοροποιήσεις στις αντιλήψεις και συμπεριφορές στις εθνικές μειονότητες που διαμένουν στις δυτικές, αναπτυγμένες χώρες και μόνο πέντε διερεύνησαν τις διαφοροποιήσεις αυτές στο σύνολο του γενικού πληθυσμού. Τα αποτελέσματα ήταν τα εξής: ότι παρόλο που διαφαίνονται διαφοροποιήσεις στις συμπεριφορές ανάλογα με την εκάστοτε εθνική ή πολιτισμική κοινότητα, ο κοινωνικός στιγματισμός των ατόμων με νοητική αναπηρία φαίνεται να αποτελεί κοινό τόπο σε όλες τις κοινότητες σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ανάλογα με την περίπτωση.

Αποτελέσματα-Εκβάσεις των παρεμβάσεων που αποσκοπούν στην αύξηση της δημόσιας κατανόησης και κοινωνικής αποδοχής αναφορικά με τα άτομα που έχουν πνευματικές αναπηρίες
Καταρχάς, πρέπει να αναφερθεί ότι το πεδίο διερεύνησης των μελετών αφορά την εκτίμηση των αποτελεσμάτων των παρεμβάσεων που έχουν σχέση με την ενίσχυση των διαπροσωπικών επαφών του πληθυσμού με άτομα με νοητική στέρηση. Από τις δώδεκα που καταπιάνονται με αυτό το θέμα οι εφτά έχουν ως δείγμα μαθητές. Η υπόθεση εργασίας είναι η εξής: ότι η άμεση επαφή με τα άτομα αυτά εξαλείφει τις τυχόν παρανοήσεις και συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση του προβλήματός τους, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πιο θετικών συμπεριφορών απέναντί τους, πράγμα το οποίο δεν επιβεβαιώνεται ολοκληρωτικά. Ειδικότερα, η αλληλεπίδραση αυτή καθαυτή δεν έχει τόσο σημαντική επίδραση στην αλλαγή της συμπεριφοράς. Σύμφωνα με ορισμένους η ανακατασκευή του πορτραίτου των ατόμων με νοητική αναπηρία, ως ικανές, άξιες προσωπικότητες με ορισμένες ιδιαιτερότητες αποτελεί πιθανόν το κλειδί για την μεταστροφή των αρνητικών στάσεων απέναντί τους. Γι’αυτό σημαντικό ρόλο λοιπόν, παίζει το τι είδους εμπειρία αποκόμισαν μέσα από αυτήν την αλληλεπίδραση θετική ή αρνητική, η οποία σε τελικό βαθμό επιδρά στην άρση των φόβων, αμφιβολιών και προκαταλήψεων που συνδέονται με τη νοητική στέρηση.
Παρόλα αυτά, οι περισσότερες έρευνες στηρίχθηκαν σε μικρής κλίμακας δείγματα και δεν αφορούσαν όλες τις κατηγορίες του πληθυσμού, στηριζόμενες κυρίως στο διαχωρισμό ανάμεσα σε ομάδες ατόμων που είχαν προγενέστερη διαπροσωπική επαφή με άτομα που έχουν νοητική αναπηρία και σε αυτές που δεν είχαν, με αποτέλεσμα να μην είναι τόσο αντιπροσωπευτικά.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Κάνοντας λοιπόν μία ανασκόπηση, η συστηματική αυτή ανάλυση εμπεριέχει τα αποτελέσματα από εβδομήντα πέντε άρθρα-μελέτες που αναφέρονται στη γνώση, στις πεποιθήσεις και στις συμπεριφορές απέναντι στα άτομα με νοητικές αναπηρίες. Το δείγμα ανάλυσης αφορά κατά κύριο λόγο τα ενήλικα άτομα του πληθυσμού που βρίσκονται σε ηλικία εργασίας. Η πλειοψηφία των μελετών αυτών (65 στις 66) εστίασε σε περιγραφικές έρευνες που εξέταζαν και αξιολογούσαν τις συμπεριφορές ανάμεσα στον ενήλικο πληθυσμό αλλά και σε μαθητές, χρησιμοποιώντας συμπεριφορικές μεταβλητές. Γι’αυτόν το λόγο στηρίχθηκαν αρκετά στη συσχέτιση κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών και πιο συγκεκριμένα στην ηλικία, το φύλο, το επίπεδο εκπαίδευσης και τη διαπροσωπική επαφή με άτομα που έχουν κάποια νοητική αναπηρία. Το γενικότερο συμπέρασμα που απορρέει είναι ότι, ενώ στις πολύ αναπτυγμένες χώρες υπάρχει μια γενική ομοφωνία αναφορικά με το δικαίωμα των ατόμων αυτών να ενσωματωθούν πλήρως στην κοινωνία, συνεχίζουν να θεωρούνται αρκετά ανεπιθύμητη ομάδα για κοινωνική αλληλεπίδραση. Ορισμένες μελέτες αναφέρουν ότι ο γενικευμένος δισταγμός για αλληλεπίδραση με άτομα με νοητικές αναπηρίες οφείλεται εν μέρει σε άγχος και ανησυχία που απορρέει πιθανώς από την ελλιπή ή μερική γνώση γύρω από αυτό το θέμα.
Ταυτόχρονα, υπάρχει μία αξιοσημείωτη απουσία ενδείξεων σχετικά με πιθανές αλλαγές στις συμπεριφορές αυτές σε βάθος χρόνου. Ενώ οι στάσεις και συμπεριφορές διαφέρουν ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο, φαίνεται να υπάρχει μια πολύ μικρή διαφοροποίηση όσον αφορά το κοινωνικό στίγμα που συνδέεται με τη νοητική στέρηση.
Επανερχόμενοι στο ερώτημα κατά πόσον υπάρχει μια γενικευμένη γνώση για τη νοητική αναπηρία και πως αυτή επηρεάζει τις στάσεις και τις συμπεριφορές της κοινής γνώμης, τα αποτελέσματα είναι επισφαλή, καθώς ο αριθμός των ερευνών που καταπιάνονται με αυτό το θέμα είναι περιορισμένος και τα δείγματα ανάλυσης δεν είναι αντιπροσωπευτικά. Μόνο οκτώ μελέτες συνέδεσαν αυτές τις δύο μεταβλητές, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η γνώση της κοινής γνώμης για τη νοητική αναπηρία είναι περιορισμένη, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να υπάρχει μια θετική συσχέτιση ανάμεσα στην άγνοια και στις αρνητικές στάσεις. Ωστόσο, προτείνεται ότι η προσπάθεια για μείωση των λανθασμένων αντιλήψεων και η έμφαση στις δεξιότητες των ατόμων με τέτοιου είδους αναπηρίες μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση των συμπεριφορών αυτών. Επιπροσθέτως η σύνδεση μεταξύ των δημόσιων πεποιθήσεων σχετικά με τη νοητική στέρηση και των αρνητικών στάσεων, ιδιαιτέρως δε του κοινωνικού στιγματισμού είναι ανεπαρκής.
Παράλληλα, παρατηρείται μια ελλιπή αξιολόγηση των προσπαθειών που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της μειωμένης κατανόησης και των αρνητικών στάσεων απέναντι στα άτομα με νοητική αναπηρίες, στο γενικό επίπεδο του πληθυσμού. Ενώ έχει αποδειχθεί επανειλημμένα, ότι η διαπροσωπική επαφή και επικοινωνία συνδέονται με πιο θετικές στάσεις, τα συμπεράσματα που προκύπτουν είναι περιορισμένης κλίμακας, καθώς το δείγμα ανάλυσης δεν αφορά τόσο το γενικό πληθυσμό, αλλά επικεντρώνεται κυρίως σε μαθητές. Το πεδίο έρευνας είχε ως στόχο τη μελέτη ενεργειών που πραγματοποιούνται στο σχολικό περιβάλλον με σκοπό τη βελτίωση των σχέσεων των μαθητών με τους συμμαθητές τους που έχουν κάποιου είδους νοητική αναπηρία, ή και του εκπαιδευτικού πλαισίου γενικότερα που θα έχει ως στόχο να προωθεί την τάση για κοινωνική αλληλεπίδραση με άτομα που έχουν νοητική στέρηση.
Τα περιορισμένα συμπεράσματα που μπορούν να συναχθούν είναι ότι οι παρεμβάσεις αυτές μπορεί να έχουν θετική επίδραση, εάν λαμβάνουν υπόψη τους την ποιότητα των διαπροσωπικών επαφών και αλληλεπιδράσεων, επειδή όπως η θετική επαφή μειώνει τον κοινωνικό αποκλεισμό, έτσι και η αρνητική μπορεί να οδηγήσει στο αντίθετο αποτέλεσμα.
Κλείνοντας, οι μελλοντικοί ερευνητές με σκοπό την αποφυγή περιορισμένων και επισφαλών συμπερασμάτων και την ουσιαστική διερεύνηση αυτού του τόσου σημαντικού θέματος θα πρέπει να αποφύγουν τις ανωτέρω μεθοδολογικές αστοχίες που παρατηρήθηκαν στις προηγούμενες έρευνες (π.χ χρήση περιορισμένων δειγμάτων ανάλυσης) και να συνδυάσουν μεταβλητές από διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις, όπως για παράδειγμα τη θεωρία του κοινωνικού στιγματισμού και της κοινωνικής απόκλισης .

Τσικολάτας Α. (2014) Σύγχρονες Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις της Αναπηρίας. Αθήνα

Εισαγωγή
Η δυνατότητα ορισμού ενός φαινομένου και εύρεσης της κατάλληλης οπτικής γωνίας για την μελέτη του αποτελεί όχι μια τόσο εύκολη, όσο φαίνεται, υπόθεση. Ακόμη και η αναπηρία δε φαίνεται να έχει εδραιωθεί ως κοινωνικό ζήτημα ούτε στη συλλογική συνείδηση αλλά ούτε και στην πολιτική πράξη. Έτσι βλέπουμε διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις της αναπηρίας από τα ιατρικά/διαγνωστικά κέντρα, από τα διάφορα μέλη της κοινωνίας και από τους ίδιους τους αναπήρους. Μπορεί αυτή η διαφοροποίηση εκ πρώτης όψεως να μην φαίνεται σημαντική, όταν όμως διακρίνεται ο κοινωνικός αποκλεισμός ατόμων ή ομάδων εξαιτίας της, τότε το γεγονός αυτό πρέπει να μας ξαγρυπνά για περαιτέρω μελέτη.
Ωστόσο, η αναπηρία δε φαίνεται να έχει εδραιωθεί ακόμη ως κοινωνικό ζήτημα ούτε στη συλλογική συνείδηση, ούτε στην πολιτική πρακτική. Η κοινωνική πλευρά της εξακολουθεί να βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση παρόλη την εκτεταμένη συζήτηση που βρίσκεται στο επιστημονικό προσκήνιο εδώ και δεκαετίες. Αντίθετα, οι αντιλήψεις που αναγνωρίζουν την αναπηρία ως ατομικό πρόβλημα και την τοποθετούν στο χώρο της ιατρικής επιστήμης εξακολουθούν να καθορίζουν τόσο τις κοινωνικές όσο και τις πολιτικές πρακτικές.
Πως όμως ερμηνεύουμε την αναπηρία; Ποια είναι τα μοντέλα προσέγγισής της; Με ποιόν τρόπο και μέσα γίνεται αυτή η προσέγγιση;

Εννοιολογική πλαισίωση της αναπηρίας
Η αναπηρία συνιστά μια κοινωνική πραγματικότητα, ανεξάρτητα από τις διαφοροποιήσεις που μπορεί να περιλαμβάνει ως κάθε κατηγορία. Βέβαια διαφορετική ερμηνεία μπορεί να δώσει κάποιος που την εξετάζει βιολογικά ή κοινωνικά.
Ο όρος ανάπηρος σύμφωνα με τον ορισμό του Ο.Η.Ε. (1975) αναφέρεται σε οποιοδήποτε άτομο που δεν μπορεί να εξασφαλίσει μόνο του όλες ή ένα μέρος από τις ανάγκες μιας φυσιολογικής, ατομικής ή και κοινωνικής ζωής λόγω κάποιου εκ γενετής ή επίκτητου σωματικού ή διανοητικού μειονεκτήματος. Συνεπώς, οι αναπηρίες διακρίνονται σε τέσσερα είδη: κινητικές ή σωματικές, αισθητηριακές, νοητικές, γνωστικές και συναισθηματικές.
Ο Vygotsky ήταν ο πρώτος που τοποθέτησε την αναπηρία στο κοινωνικό πεδίο διακηρύσσοντας ότι η αναπηρία αποτελεί κοινωνική κατηγορία. Διαχωρίζοντας τις πρωτογενείς από τις δευτερογενείς πτυχές της, επεσήμανε ότι ενώ οι πρωτογενείς συνδέονται με την οργανική ατέλεια, οι δευτερογενείς αποτελούν κοινωνικές συνέπειες καθώς απορρέουν από τις πρακτικές της κοινωνίας.
Ακόμα οι αναπηρίες ταξινομούνται ως προς το χρόνο εκδήλωσης σε εκείνες με τις οποίες γεννιέται το βρέφος και σε αναπηρίες οι οποίες μπορούν να προκληθούν σε κάποια χρονική στιγμή από κληρονομική αιτία, ασθένειες, εργατικό – τροχαίο ή άλλο ατύχημα. Συνεπώς η μειονεξία του αναπήρου, άσχετα από την μορφή και τον χρόνο που εκδηλώνεται προκαλεί μερική ή ολική απώλεια της ικανότητας του ατόμου να καλύπτει τις ανάγκες του.
Επιπλέον υπάρχουν περιπτώσεις όπου η αναπηρία δεν παραμένει η ίδια και στάσιμη αλλά εξελίσσεται ή αλλάζει. Για κατανόηση αυτού παραθέτουμε το παράδειγμα διπληγικού ατόμου που γίνεται τετραπληγικό λόγω παρατεταμένης καθήλωσης στο αναπηρικό αμαξίδιο ή άτομο με νοητική καθυστέρηση να τυφλώνεται λόγω της αδυναμίας του στην βρώση ζαχαρωδών προϊόντων.
Σύνηθες αντίκτυπο της αναπηρίας αλλά και πεδίο μάχης αποτελεί ο κοινωνικός αποκλεισμός που βιώνει το ανάπηρο άτομο. Η ανάλυση του κοινωνικού αποκλεισμού περιλαμβάνει ένα ευρύ πεδίο εννοιών όπως η οικονομία, ο πολιτισμός, η θέση στον εργασιακό χώρο, οι ανισότητες, η φτώχεια, κλπ., υποκείμενα των οποίων είναι ένα πλήθος κοινωνικών ομάδων, μεταξύ των οποίων και η ομάδα των αναπήρων.
Για την καλύτερη κατανόηση παραθέτονται τα μοντέλα.

Ερμηνευτικά μοντέλα
Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί να ενημερώσει την κοινωνία σε όλες τις δομές της για το θέμα της προσέγγισης και κατανόησης της αναπηρίας. Έτσι αναπτύσσονται και υιοθετούνται διάφορα μοντέλα.

Ιατρικό μοντέλο
Μέχρι τη δεκαετία του 1980 κυρίαρχο μοντέλο στο χώρο της αναπηρίας ήταν το ατομικό/ιατρικό το οποίο υποστήριζε ότι οι κοινωνικοί περιορισμοί των αναπήρων οφείλονται στις φυσικές δυσλειτουργίες τους, δηλαδή στην ίδια την αναπηρία τους. Κύρια αιτία της αναπηρίας, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, είναι το βιολογικό σώμα (Καραγιάννη και Σιδέρη-Ζώνιου, 2006, σελ. 223).
Έτσι, όπως αναφέρει ο Bury, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η αναπηρία συνδέθηκε με τις χρόνιες παθήσεις και η ιατρική αντιμετώπιση της αναπηρίας θεωρήθηκε αυτονόητη. Αυξήθηκαν οι ιατρικές ειδικότητες παράλληλα με τη μαζική διάδοση των ιατρικών υπηρεσιών για ασθενείς που αντιμετώπιζαν ένα εύρος χρόνιων παθήσεων (Bury, 1996). Πολλές αναπηρικές οργανώσεις σήμερα, αναγνωρίζουν ως ανάπηρα και τα άτομα με χρόνιες παθήσεις όπως η νεφροπάθεια τελικού σταδίου, η θαλασσαιμία, η αιμορροφιλία, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 και 2, η νόσος του Χάνσεν, η επιληψία και γενικά τα άτομα με σπάνιες ασθένειες που η χρονιότητα της πάθησής τους τα καθιστά ανάπηρα. Η αναπηρία δηλαδή, προσεγγίζεται μέσα από το πρίσμα της απώλειας της υγείας και η αντιμετώπισή της συνιστά ιατρικό ζήτημα.
Η επικράτηση των ιατρικών αντιλήψεων σημαίνει την παραδοχή της αναπηρίας ως παρέκκλισης από την κυρίαρχη κανονικότητα και επικέντρωση στην προσπάθεια αποκατάστασής της, πράγμα που, για τη ζωή των αναπήρων συνεπάγεται μη αποδοχή, καταπίεση και περιθωριοποίηση. Η αναπηρία συνδέεται με κάποιο έλλειμμα ή βλάβη στο βιολογικό σώμα και η ανάλυσή της γίνεται με ιατρικούς όρους και επιστημονικό λόγο. Εξαιτίας λοιπόν αυτών των αδυναμιών ή δυσλειτουργιών έπεται και ο κοινωνικός τους αποκλεισμός ή περιορισμός. Το μοντέλο αυτό προσεγγίζει το πρόβλημα από την οπτική της ασθένειας, της διάγνωσης και της θεραπείας και τοποθετεί την αναπηρία στο άτομο.
Ορολογία που χρησιμοποιείται:
Άτομα με αναπηρίες (people with disabilities) Η αναπηρία ως ιδιοκτησία του ατόμου
Βλάβη, ανεπάρκεια (impairment) Aπώλεια ή ανωμαλία ψυχολογικής, φυσιολογικής και
ανατομικής δομής ή λειτουργία
Μειονεξία (handicap) Kοινωνική δυσπραγία που προκλήθηκε από την αναπηρία

Οι ορισμοί αυτοί εστιάζονται κυρίως στο πώς λειτουργεί το σώμα και δεν παίρνουν υπόψη τις ιατρικές αιτίες της αναπηρίας. Επίσης υποδηλώνεται ότι όταν ένα άτομο δεν εμπίπτει στην ίδια κατηγορία με την πλειονότητα, τότε το άτομο έχει κάποια «ανωμαλία» (Thomas και Woods, 2008, σελ. 23). Εξάλλου, ο Oliver αναφέρει ότι στο πλαίσιο αυτού του ορισμού, συντηρείται η έννοια της βλάβης ως ανωμαλία στη λειτουργικότητα, η έννοια της αναπηρίας ως ανικανότητα να ενεργεί κάποιος όπως κάθε «φυσιολογικός» άνθρωπος, ενώ η έννοια της μειονεξίας υπονοεί την ανικανότητα να διαθέτει κάποιος έναν φυσιολογικό κοινωνικό ρόλο (Oliver, 2009).
Το ιατρικό μοντέλο περιορίζει την αντίληψη του ανθρώπου ως ολότητα είτε άμεσα είτε έμμεσα, για ένα σύνολο αιτιών, που βασίζονται σε παράγοντες, όπως:
• Το ενδιαφέρον εστιάζεται στη διάγνωση μέσω ακαδημαϊκών ιατρικών γνώσεων.
• Τα άτομα αντιμετωπίζονται ως ιατρικά περιστατικά που πρέπει να θεραπευθούν.
• Η κινητική ή νοητική βλάβη θεωρείται η αιτία της αναπηρίας.
• Η ετικετοποίηση, τα στερεότυπα και ο επακόλουθος στιγματισμός.
• Ο αποκλεισμός του ατόμου βάσει του ιατρικού μοντέλου: ο ειδικός αποφασίζει τι πρέπει να γίνει, χωρίς να λάβει υπόψη του τους άμεσα ενδιαφερόμενους.
• Αξιοποιούνται ψυχολογικά εργαλεία (τεστ μέτρησης νοημοσύνης) ή ιατρικά εργαλεία.

Το μοντέλο αυτό έθεσε τα θεμέλια του προσδιορισμού της αναπηρίας και αναπτύχθηκε με σκοπό την θεραπεία του ασθενή, γεγονότα που δυσκολεύουν την αλλαγή της κοινωνικής αντίληψης και πολιτικής δράσης σε κάθε επίπεδο.

Κοινωνικά μοντέλα
Η αναπηρία έγκειται στα εμπόδια και την καταπίεση που θέτει η κοινωνία στο άτομο και γίνεται έκδηλη μόνο όταν αυτά προκύψουν και έχουν άμεσο επακόλουθο τον κοινωνικό αποκλεισμό. Κύριοι εκφραστές ο Oliver M. και Finkelstein V. Το μοντέλο αυτό προσεγγίζει το πρόβλημα από την οπτική της αδυναμίας της κοινωνίας να θέσει τους κατάλληλους παράγοντες ένταξης του κάθε ατόμου και τοποθετεί την αναπηρία στην ίδια την κοινωνία και όχι στο άτομο.
Ορολογία που χρησιμοποιείται:
Αναπηρία (disability) O αντίκτυπος της βλάβης στην καθημερινή ζωή, ο περιορισμός της δραστηριότητας
Ανάπηρος ή ανάπηρο άτομο (disabled people) Η αναπηρία ως ιδιότητα της κοινωνίας, ορίζει την ταυτότητα του ατόμου

Ο Vygotsky τόνισε τη διαφοροποίηση των πρωτογενών και δευτερογενών πτυχών της αναπηρίας, επισημαίνοντας ότι ενώ οι πρωτογενείς συνδέονται με την ίδια τη σωματική ατέλεια, οι δευτερογενείς ατέλειες απορρέουν από τις στάσεις και τις πρακτικές αντιμετώπισης της οργανικής αδυναμίας από την κοινωνία και αποτελούν κοινωνικές συνέπειες. Τα προβλήματα των ατόμων με αναπηρία σχετίζονται περισσότερο με τις δευτερογενείς πτυχές της αναπηρίας, με τον τρόπο που η κοινωνία κρίνει, αξιολογεί και στιγματίζει την κατάστασή τους.
Εστιάζοντας στους τρόπους με τους οποίους παράγεται κοινωνικά η αναπηρία, το κοινωνικό μοντέλο κατάφερε να μετατοπίσει το ενδιαφέρον από τον κυρίαρχο ως τότε λόγο της βιοϊατρικής, στο λόγο για την πολιτική και την ιδιότητα του πολίτη.
Το ενδιαφέρον της UPIAS (Union of Physically Impaired Against Segregation) σχετικά με την αναπηρία επικεντρώθηκε στον αντίκτυπο του περιορισμού που έθετε η κοινωνία στα άτομα που δεν συνδέονταν με την πλειοψηφία. Αμφισβητούσε τις νόρμες και τις αξίες της κοινωνίας, εστιάζοντας σε ζητήματα, όπως είναι η προσβασιμότητα των κτιρίων και οι δημόσιες συγκοινωνίες. Αν η κοινωνία δεν ικανοποιούσε τις ανάγκες όλων των ατόμων, ανεξάρτητα από τις κινητικές τους ικανότητες και το νοητικό τους επίπεδο, τότε η κοινωνία ήταν αυτή που προκαλούσε την αναπηρία και όχι η ιατρική κατάσταση που χρησιμοποιούνταν για να ερμηνεύσει τη λειτουργία του μυαλού ή του σώματος του ατόμου (Thomas και Woods, 2008).
Έτσι, τα κοινωνικά μοντέλα για την αναπηρία έχουν κριθεί καταρχήν ως θετικά, καθώς:
● εστιάζουν στον άνθρωπο και όχι στην αναπηρία
● αντιμετωπίζουν τον κοινωνικό αποκλεισμό σε ευρύτερα κοινωνικά πλαίσια
● εστιάζουν στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά εμπόδια που αποκλείουν τα άτομα με αναπηρία από την κοινωνική τους ένταξη
● θέτουν σε αμφισβήτηση τη θεσμοθετημένη καταπίεση και διάκριση (Thomas και Woods, 2008).

Άλλοι θεωρητικοί προτείνουν την ανάλυση της αναπηρίας στο πλαίσιο της πολιτικής οικονομίας. Έτσι, τοποθετεί στο κέντρο της ερμηνείας η ιδέα της εργασίας, που κατά τους Μαρξιστές αποτελεί το θεμέλιο της κοινωνίας και ένα ουσιώδες στοιχείο στη συνεχιζόμενη κοινωνική παραγωγή της ζωής. Το τι παράγεται και το πώς οργανώνεται αυτή η παραγωγή είναι κεντρικό ζήτημα στην κοινωνική ιστορία. Με άλλα λόγια, είναι απαραίτητο να δούμε πού τοποθετούνται τα ανάπηρα άτομα μέσα στις επικρατούσες κοινωνικές σχέσεις παραγωγής, γιατί αυτή η τοποθέτηση παράγει την επινόηση/ιδέα της αναπηρίας που είναι είτε εκμεταλλευτική είτε οδηγεί σε αποκλεισμό και με ποιο τρόπο αυτή η τοποθέτηση ωφελεί τον καπιταλισμό (Erevelles, 1996).
Η βιομηχανοποίηση κατά τον Finkelstein υπήρξε αιτία παραγκωνισμού από το παραγωγικό δυναμικό των ατόμων με κάποια αναπηρία. O Oliver σε μια υλιστική τοποθέτηση τονίζει ξεκάθαρα τη σημασία των οικονομικών σχέσεων στη δημιουργία της αναπηρίας, εξαιτίας της σχετικά μεγάλης αξίας που δίνεται στην εργασία στη σύγχρονη κοινωνία για το κοινωνικό κύρος του ατόμου. Η εξαίρεση από την εργασία και οι λόγοι αυτής της εξαίρεσης παρέχουν ένα κρίσιμο στοιχείο κλειδί για την κατανόηση της αναπηρίας.
Η κοινωνική θέση διαμορφώνει τις ευκαιρίες να γίνει κανείς άτομο με ανικανότητα και σε ποιο βαθμό. Η οικονομική κατάσταση του ατόμου μπορεί να μετριάσει τις συνέπειες των κοινωνικών εμποδίων ή και να τα ξεπεράσουν με τη δυνατότητα πρόσβασης σε τεχνική βοήθεια και προσωπική υπηρεσία βοήθειας. Ο ρατσισμός είναι ένα στοιχείο που συντελεί να φανεί ότι η εμπειρία των ατόμων με αναπηρία που προέρχονται από συγκεκριμένες κυριότερες εθνικές ομάδες (π.χ. λευκοί αγγλικής καταγωγής) δεν αποτελεί την ίδια εμπειρία με εκείνη των υπόλοιπων ατόμων με αναπηρία (Marks, 1999).

Ατομικό μοντέλο
Στο μοντέλο αυτό η αναπηρία βιώνεται ως μια προσωπική τραγωδία και περιλαμβάνει ψυχολογικές και ιατρικές πλευρές. Η κατάσταση βρίσκεται εντός του ατόμου και οι αιτίες της οφείλονται σε λειτουργικούς περιορισμούς ή ψυχολογικά ελλείμματα που προκύπτουν από την αναπηρία. Μπορεί να έχει υλιστική διάσταση, δηλαδή να αναφέρεται στο σώμα που έχει την μειονεξία ή ιδεαλιστική διάσταση όπου η αναπηρία διαπραγματεύεται κάποιον κοινωνικό ρόλο και παίζει σημαντικό ρόλο η ταυτότητα και η εμπειρία του ατόμου.
Το φύλο κάποιου ατόμου και τα στερεότυπα που δημιουργούνται σε σχέση με αυτό, μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες στην εμπειρία του σε σχέση με την αναπηρία. Όσον αφορά τη σεξουαλικότητα, οι άνδρες και οι γυναίκες με αναπηρίες συχνά θεωρούνται ως άτομα χωρίς σεξουαλικότητα και αυτό κυρίως αναφέρεται στα άτομα που χρησιμοποιούν αναπηρική καρέκλα. Επίσης τα άτομα με αναπηρίες δεν έχουν τον απόλυτο έλεγχο της ζωής τους και ιδίως αυτά που βρίσκονται σε ιδρύματα.
Το κοινό στοιχείο ανάμεσα στις μορφές προκατάληψης σε σχέση με την κοινωνική τάξη, τη φυλή, την ηλικία, το φύλο και τη σεξουαλικότητα είναι ότι τοποθετούν τους πολίτες σε μια ιεραρχία δύναμης και κύρους. Όσο ποιο χαμηλά τοποθετούνται στην κοινωνική ιεραρχία τόσο λιγότερη αυτονομία έχουν στη ζωή τους, υποβάλλονται σε μεγαλύτερο έλεγχο και αντιμετωπίζονται με λιγότερο σεβασμό.

Συζήτηση
Όποιο μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας και να χρησιμοποιηθεί, η καταπίεση υπάρχει και αποτελεί την καθημερινότητα της ζωής των ανάπηρων ατόμων. Για να μετασχηματιστεί σε πολιτική στρατηγική απαιτείται ένα μέσο που θα κατευθύνει σε πολιτικές δράσεις. Χρειάζεται να αναπτυχθεί μια γλώσσα που να επιτρέπει το σχηματισμό ενός μοντέλου αναπηρίας, μέσω του οποίου τα αισθήματα οδύνης και πόνου να μη θεωρούνται αποτέλεσμα προσωπικών επιθέσεων αλλά μέρος μιας συστηματικής επίθεσης που αφορά το σύνολο των αναπήρων.
Το κοινωνικό μοντέλο σύμφωνα με τον Watson, αρνούμενο τη σπουδαιότητα της εμπειρίας και δίνοντας έμφαση στις υλικές σχέσεις, αποτυγχάνει σε αυτό με πολλούς τρόπους. Σε ατομικό επίπεδο, η αναπηρία δε γίνεται αντιληπτή ως επίθεση στις υλικές ευκαιρίες. Μάλλον, βιώνεται ως αποτέλεσμα της άρνησης της κοινωνικής και πολιτισμικής αναγνώρισης και αυτό πρέπει να αποτελέσει τη βάση για τους κοινωνικούς αγώνες. Η αναπηρία, δεν πρέπει να μελετάται ούτε ως αποκλειστικά πολιτικό ζήτημα, όπως προτείνει το κοινωνικό μοντέλο, ούτε μόνο στο πλαίσιο μιας ακαδημαϊκής προσέγγισης περιορισμένης στα όρια της ανθρωπολογίας και της κοινωνιολογίας. Προτείνεται συνεπώς ένας πλουραλισμός θεμελιωμένος στις εμπειρίες των αναπήρων, που θα παρέχει τη δυνατότητα υπέρβασης των ορίων και θα φέρει μπροστά στο προσκήνιο την πολιτική της αναπηρίας ως ένα δημοκρατικό κίνημα (Watson, 2004).
Το να πούμε όμως ότι η αναπηρία είναι μια κοινωνική κατασκευή δε σημαίνει ότι αρνούμαστε φυσιολογικές συμπεριφοριστικές ή άλλες διαφορές μεταξύ των ανθρώπων, αλλά θέλουμε να δείξουμε τη σπουδαιότητα της έννοιας αυτών των διαφορών κατασκευάζοντας τις ενέργειές μας απέναντί τους με συγκεκριμένους προσδιορισμούς. Η αναπηρία είναι πάντα αλληλεπιδραστική. Δε συμβολίζει απλά μια κατάσταση που υπάρχει εκ των προτέρων. Κάνει πιθανή την ύπαρξη ή την εμφάνιση των συνθηκών, είναι σφηνωμένη μέσα στις κοινωνικές σχέσεις και αλλάζει αλλάζοντας ο τρόπος σκέψης μας γι’ αυτήν ( Bogdan, 1986).
Αυτό που απαιτείται επομένως είναι κοινωνική παιδεία στα ζητήματα των αναπήρων που θα αποτελέσει και το σκαλοπάτι για να μπορούμε να μιλούμε για ισότιμη εκπαιδευτική πολιτική, σχολική ένταξη και κοινωνική δικαιοσύνη. Έννοιες αυτονόητες για κάποιους αλλά και πεδίο μάχης για κάποιους άλλους.
Αναφορικά με την εκπαίδευση, δεν είναι λίγες οι φορές που ανάπηροι δεν έγιναν δεκτοί σε σχολικό περιβάλλον γενικής εκπαίδευσης με δικαιολογία την αναπηρία τους που στην πραγματικότητα δεν αποτελούσε τροχοπέδη για τον ίδιο τον ανάπηρο ή για την λειτουργία του σχολικού πλαισίου. Η πραγματική αναπηρία ίσως βρίσκεται στην αδυναμία του σχολικού συστήματος να εντάξει τα ανάπηρα άτομα λόγω της έλλειψης κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού, κτιριακής δομής, σχολικής κουλτούρας.
Αλλά και στην αγορά εργασίας των ανάπηρων ατόμων η κατάσταση φαίνεται να περιπλέκεται καθότι θεωρούνται μη ικανά άτομα για εργασία ενώ η ίδια η φύση της εργασίας μπορεί να μην έχει επίδραση στην αναπηρία ή το αντίστροφο. Είναι η κοινωνική προκατάληψη αυτή που παρεμβαίνει και αναγκάζει τον εκάστοτε εργοδότη να παραβλέπει χωρίς δεύτερη σκέψη το βιογραφικό, όποτε αυτό υπάρχει, του αναπήρου. Και αναφέρουμε το «όποτε υπάρχει» γιατί δε πρέπει να ξεχνούμε ότι λίγα χρόνια πριν η ίδια κοινωνία στέρησε στον ανάπηρο το δικαίωμα στην εκπαίδευση που θα τον συνέδεε με την αγορά εργασίας. Μάλιστα πολλές θέσεις εργασίας απαιτούν ενέργειες ή καταστάσεις που για έναν μη ανάπηρο αποτελούν στρεσογόνα και ανυπόφορη κατάσταση, όπως καθήλωση για πολλές ώρες στην καρέκλα γραφείου για καταχωρήσεις στον υπολογιστή ή κινήσεις ρουτίνας για πολλές ώρες. Αυτές είναι λίγες από τις καταστάσεις εργασίας που ένα ανάπηρο άτομο θα μπορούσε να ανταπεξέλθει σε ίσο ή καλύτερο βαθμό.

Βιβλιογραφία

1. Bogdan, R. (1986). The sociology of Special Education. Special Education: Research and Trends. In Morris, R., Blatt, B.,Pergamon general psychology series
2. Bury, M. (1996). Defining and researching disability: Challenges and Responses. In C. Barnes & G. Mercer (Eds.), Exploring the divide (pp.18-38). Leeds: The Disability Press.
3. Erevelles, N. (1996). Disability and the dialectics of difference. Disabiltiy and Society.
4. Finkelstein, V. (1980). Attitudes and Disabled People: Issues for Discussion. New York: World Rehabilitation Fund
5. Marks, D. (1999). The Social Construction of Disadility, Disability: Controversial debates and Rsychosocial Perspectives, London. New York: Routledge
6. Thomas, C. (2008). Sociologies of Disability and Illness: Contested ideas in Disability Studies and Medical Sociology. Basingstoke: Palgrave Macmillan
7. UPIAS (1976). Fundamental Principles of Disability. London: Union of the Physically Impaired Against Segregation
8. Watson, N. (1997). Defending the Social Model. Disability & Society
9. Καραγιάννη, Π., Σιδέρη-Ζώνιου, Α. (2006). Το κοινωνικό μοντέλο της Αναπηρίας. Θεωρία και Ερευνητική Πρακτική. Αντιφάσεις και ερωτήματα. Μακεδνόν, 15, 223-231.
10. Ντεροπούλου Ε., (2014). Σημειώσεις μαθήματος «Εποπτεία Νοητικής Καθυστέρησης» και «Εργαστήριο Ειδικής Αγωγής». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
11. Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2013). Σημειώσεις μαθήματος «Εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη ατόμων με αναπηρία». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα

Τσικολάτας Α. (2014) Παιδαγωγική Έκθεση Μαθητή. Αθήνα

Ιστορικό – Γνωματεύσεις
Ο μαθητής Χ. της Α’ τάξης του ΕΠΑ.Λ. ημερομηνίας γεννήσεως 28/12/1995 έχει γνωμάτευση από το ΚΕΔΔΥ Γ’ Αθήνας (20/11/12) ως άτομο που παρουσιάζει Σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες καθώς και αυτισμό και άλλες διαταραχές ανάπτυξης.
Όταν ήταν στην Γ’ γυμνασίου εμφάνισε σχολική άρνηση, αντίδραση προσαρμογής με αγχώδες και καταθλιπτικό συναίσθημα (ΙΚΑ, Κέντρο Παιδοψυχικής Υγιεινής, 7/9/2012). Επανέλαβε την τάξη μετά από ένα σχολικό έτος απραξίας και απολύθηκε με 14, 3/13.
Γνωμάτευση του ΕΟΠΠΥ (15/9/13) αναφέρει ότι ο Χ. διαγνώστηκε με Ήπιο αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας F84.5 και με ΔΝ 103 κατά WISC III.
Ο Χ. δεν έχει αδέλφια ενώ οι γονείς ζουν μαζί και προσπαθούν να παρέχουν όσα είναι δυνατά για τον Χ.

Παιδαγωγική Έκθεση του μαθητή Χ.
Γενικά
Ο Χ. είναι μαθητής μου στην Α’ τάξη του ΕΠΑ.Λ. στο μάθημα αρχές Λογιστικής που γίνεται 3 ώρες την εβδομάδα, την ημέρα Δευτέρα την 2η ώρα 09:10 – 10:00, την ημέρα Πέμπτη την 1η ώρα 08:15 – 09:00 και την ημέρα Παρασκευή την 5η ώρα 11:40 – 12:25. Ανέλαβα υπηρεσία ως αναπληρωτής μειωμένου ωραρίου στις 09/12/13, τους προηγούμενους μήνες το τμήμα είχε κενό εκείνες τις ώρες.
Ο Χ. κάθεται στο πρώτο θρανίο της μεσαίας σειράς, σε απόσταση 2 μέτρων από τον πίνακα και τριών μέτρων από την έδρα του καθηγητή. Δίπλα του είναι ο συμμαθητής και στενός του φίλος διαγνωσμένος με ήπιο αυτισμό.
Η τάξη αποτελείται από 23 μαθητές. Το επίπεδο του τμήματος είναι ιδιαίτερα χαμηλό σε όλα τα μαθήματα και το ενδιαφέρον των μαθητών για όλα τα μαθήματα πολύ περιορισμένο. Εκπαιδευτικές ανάγκες έχουν όλοι οι μαθητές όπως είναι φυσικό στον ίδιο βαθμό με τον Χ.
Ο Χ. μου κίνησε το ενδιαφέρον όταν παρατήρησα πως στα διαλείμματα είναι συνήθως μόνος κάνοντας στερεότυπες επαναλαμβανόμενες κινήσεις με το σώμα του μπρος πίσω, ένα από τα χαρακτηριστικά του αυτισμού. Έτσι κοίταξα το φάκελο τουμαθητή όπου είδα την γνωμάτευσή του και παράλληλα κοίταξα τους φακέλους όλων των μαθητών (κάτι που θα έπρεπε να είχε γίνει δύο εβδομάδες πριν, στην αρχή της ανάληψης υπηρεσίας) και διαπίστωσα πως υπάρχει άλλος ένας μαθητής με αυτισμό (ο διπλανός του Χ.) και άλλες 4 κοπέλες διαγνωσμένες με ΜΔ και μια κοπέλα με ΔΕΠΥ.

Γνωστικός Τομέας
Περιγραφή
Οι γνωστικές διεργασίες διακρίνονται στις εξής τρεις κατηγορίες:

1. Πρόκτηση πληροφοριών, αφορά την διαδικασία πρόκτησης χωροχρονικού προσανατολισμού, αναγνώριση σχημάτων, μεγεθών, ποσοτήτων, εννοιών, μεθόδων και διαδικασιών, συμβόλων, λεξιλογίου, τάσεων και ακολουθιών, ταξινομήσεων και κατηγοριών, μεθοδολογίας.
2. Φάση επεξεργασίας, αφορά την διαδικασία οροθέτησης προβλήματος, συγκριτικής συμπεριφοράς, ανάκληση της μνήμης, κατανόησης.
3. Φάση αντίδρασης – ανταπόκρισης, αφορά την διαδικασία με την οποία αντιδρά και ανταποκρίνεται στη μαθησιακή διαδικασία, την εφαρμογή, την ανάλυση, την δημιουργία ιδεών, την αξιολόγηση ή δικαιολόγηση μιας απόφαση ή σειράς ενεργειών.

Μελέτη περίπτωσης
Η παρούσα παιδαγωγική έκθεση του Χ. συντάσσεται έπειτα από 50 σχολικές ώρες σε διάστημα 4ων μηνών συμμετοχικής παρατήρησης, άτυπων συζητήσεων, εκπαιδευτικών παρεμβάσεων εντός τμήματος, στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογιστικής. Στο 3ωρο μάθημα της λογιστικής ο Χ. είναι σε θέση να:
Παρακολουθεί αναπόσπαστος το μάθημα με ενδιαφέρον και προσοχή κατά την παράδοση του μαθήματος είτε επικρατεί φασαρία είτε επικρατεί η προσοχή και από τους λοιπούς μαθητές. Το ίδιο ενδιαφέρον και προσοχή δείχνει όταν οι λοιποί μαθητές θέτουν ερωτήματα, απαντήσεις ή σηκώνονται να επιλύσουν ασκήσεις στον πίνακα.
Παρατηρεί ακουστικά τις απαντήσεις όλων, ακόμη κι όταν δεν έχει βλεμματική επαφή και είναι πάντα έτοιμος να δώσει απάντηση σε ότι του ζητηθεί.

Για παράδειγμα, λόγο της θέσης του στην τάξη (πρώτο θρανίο μεσαίας στήλης), του γεγονότος ότι δεν γυρνά το κεφάλι του να κοιτάξει ποιος απαντά αλλά το έχει πάντα σκυμμένο χαμηλά όταν μιλά άλλος μαθητής, δίνει την εντύπωση ότι δεν προσέχει αλλά μπορεί να επαναλαμβάνει πάντα τα λεγόμενα του προλαλήσαντα και πολλές φορές να προσθέτει και την δική του γνώμη.
Συμπεραίνει την ορθή ή λογική απάντηση ή λύση σε πραγματικά προβλήματα αιτιολογώντας πλήρως την διαδικασία της σκέψης του όταν του ζητηθεί.
Για παράδειγμα, σε περίπτωση που το βράδυ κλέφτες διαρρήξουν την επιχείρηση που διαχειρίζεσαι και σου κλέψουν όλα τα χρήματα του ταμείου και μια μικρή φθηνή τηλεόραση που είχες μέσα ποια είναι η ζημία; Ο Χ. απαντά λέγοντας πως η ζημία είναι το σύνολο των χρημάτων και της αξίας της τηλεόρασης γιατί τα χρήματα τα έχασε και δε πρόκειται να τα βρει και εκτός αυτού η τηλεόραση αποτελεί πάγιο στοιχείο της επιχείρησης που πρέπει να αγοράσει ξανά.
Εξηγεί την απάντησή του ή τις υποθέσεις του όταν του ζητηθεί. Για
παράδειγμα, αναφέρει πως όλοι μπορούμε να πάρουμε δάνειο από την τράπεζα αν είμαστε εντάξει κάθε μήνα και το αποπληρώνουμε και αν η τράπεζα καταλάβει πως το δάνειο το θέλουμε για να το επενδύσουμε.
Ταξινομεί σε κατηγορίες όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, μπορεί να διακρίνει και να ταξινομήσει όλα τα στοιχεία του Ενεργητικού και του Παθητικού μιας επιχείρησης, αιτιολογώντας πάντα την επιλογή του.
Ορίζει με ευρύ λεξιλόγιο. Για παράδειγμα, χρησιμοποιεί πάντα ορθά την ορολογία που έχει διδαχθεί στο μάθημα της λογιστικής και του έχει γίνει ξεκάθαρη η χρήση της κάθε έννοιας, όπως αναφέρει, το ταμείο είναι στοιχείο του ενεργητικού γιατί είναι κάτι που κατέχει η επιχείρηση και για να αυξηθεί το χρεώνω δεν το πιστώνω γιατί αν το πίστωνα σημαίνει ότι το ταμείο μου μειώνεται.
Αναγνωρίζει τα σύμβολα και τους συμβολισμούς. Για παράδειγμα, χρησιμοποιεί τον σχηματισμό του λογιστικού ημερολογίου, το λογιστικό ταυ, το Χ ήγια την χρέωση ή αύξηση, το Π ή – για την πίστωση, το Ε για το ενεργητικό και Π για το παθητικό, για την επίλυση όλων των λογιστικών ασκήσεων
Σχεδιάζει και συνθέτει υποθετικά προβλήματα και καταστάσεις όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, ο Χ. καλείται να δώσει ένα λογιστικό γεγονός προς επίλυση σε συμμαθητή του που βρίσκεται στον πίνακα, διαδικασία που εναλλακτικά θα την έκανε ο εκπαιδευτικός.

Εφαρμόζει τις μεθόδους που απαιτούνται για την επίλυση ή δημιουργία προβληματισμών. Για παράδειγμα, κάθε φορά που θα σηκωθεί στον πίνακα έπειτα από παρότρυνση του εκπαιδευτικού, σχεδιάζει πρώτα το λογιστικό ημερολόγιο, τα ταυ και τον πίνακα του ισολογισμού και αναμένει την εκφώνηση από τον εκπαιδευτικό.
Ανακαλεί γνώσεις που έχει αποκτήσει στο παρελθόν στην μνήμη του με επιτυχία και μεγάλη λεπτομέρεια. Για παράδειγμα, σε προφορική εξέταση επανάληψης προγενέστερων μαθημάτων, απαντά με τον ίδιο τρόπο που απαντούσε ο εκπαιδευτικός κατά την παράδοση του μαθήματος.
Συνδέει τις προγενέστερες γνώσεις με τις νεότερες για την επίλυση προβληματισμών. Για παράδειγμα, αφού όπως έχουμε πει αν κερδίσω στο λαχείο αυτό το ονομάζω έκτακτο κέρδος, τότε και στην παρούσα ερώτηση του πως ονομάζω τα χρήματα που βρήκα στο δρόμο και τα βάζω στο ταμείο της επιχείρησής μου η απάντηση είναι έκτακτο κέρδος γιατί είναι κάτι που μπήκε στην επιχείρηση και δεν το έχω δουλέψει.
Διακρίνει το βαθμό δυσκολίας ασκήσεων ή προβληματισμών Για
παράδειγμα, αναφέρει πως «…αισθάνομαι ότι εδώ κρύβεται κάποια παγίδα γιατί δε βρίσκω εύκολα την απάντηση και ότι σκέφτομαι για σωστό μετά από λίγο βρίσκω γιατί είναι λάθος».
Εφαρμόζει όλα όσα έχει μάθει. Για παράδειγμα, σε ασκήσεις που δεν απαιτούν πλήρη αιτιολόγηση ή απάντηση, ή είναι σύντομης απάντησης, ο Χ. θα απαντήσει με κάθε τρόπο που θα τεκμηριώνει την σωστή απάντηση και με όλα τα λογιστικά εργαλεία.
Είναι πρόθυμος στην σχολική εξέταση, είτε αυτή γίνεται προφορικά, είτε γραπτά ατομικά ή στον πίνακα. Για παράδειγμα, όταν ρωτήθηκε τι θα έλεγε αν σήμερα γράφαμε ένα διαγώνισμα, η απάντηση του ήταν ένα πλατύ χαμόγελο και
«…ωραία γιατί εδώ θα τα βρω όλα μαζεμένα».

Γλωσσικός Τομέας
Περιγραφή
Η Γλώσσα είναι ένα συμβολικό σύστημα σημείων με το οποίο επικοινωνούν μεταξύ τους τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας και είναι άυλη. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των γλωσσολόγων.
Ο Λόγος είναι η αμφίδρομη σχέση μεταξύ σκέψης και γλώσσας. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των εκπαιδευτικών (εσωτερική δομή του λόγου).
Η Ομιλία είναι η γλωσσική συμπεριφορά ή το γλωσσικό φαίνεσθε. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των ψυχολόγων και λογοθεραπευτών (εξωτερική δομή του λόγου).
Κατά την σύνταξη της Παιδαγωγικής Έκθεσης εξετάζουμε την γλώσσα των μαθητών σε τέσσερα επίπεδα:

Α1. Προφορικό εκφερόμενο λόγο: εξετάζονται το επίπεδο φώνησης (άρθρωση, προσωδία1, φωνηματική ακοή2), επίπεδο δομής σημασιολογίας (έλεγχο λεξιλογίου σε ποσότητα και ποιότητα, κατανόηση γραμματικών και συντακτικών κανόνων), επίπεδο επικοινωνιακής λειτουργίας (η γλώσσα ως επικοινωνιακό εργαλείο)

Α2. Εσωτερική δομή λόγου: αποτελεί τη βασική εσωτερική επεξεργασία προκειμένου να επιτευχθεί η εκφορά του λόγου. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να δουλεύει πρώτα με την εσωτερική δομή του λόγου ώστε ο εκφερόμενος να προκύπτει. Αποτελεί το πιο σημαντικό στοιχείο για την περιγραφή της εσωτερικότητας του λόγου που χαρακτηρίζεται από τα:

1. Επικοινωνιακό κίνητρο: να θέλει, να επιθυμεί, να έχει βούληση να επικοινωνήσει. Αναγνωρίζεται από την παρατήρηση του μαθητή.
2. Διαμόρφωση της ιδέας: να διαμορφώνει την ιδέα που θέλει να δημοσιοποιήσει μέσω της γλώσσας (συμβολική διάστασης της γλώσσας, βοηθά το συμβολικό παιχνίδι).
3. Επιλογή γλωσσικών μέσων: λεξιλόγιο, γραμματική, σύνταξη που είναι σύμφωνα με τους γλωσσικούς κανόνες

1 Τονισμός, μελωδία, αναπνοή, ρυθμός, ποιότητα φωνής (ύψος, ένταση, χροιά)
2 Δυνατότητα να διακρίνει τα φωνήματα

4. Εσωτερική φώνηση: να επιλέγει τις σωστές αρθρωτικές θέσεις και προσωδιακά στοιχεία.

Β1. Παραγωγή γραπτού λόγου: να μπορεί να γράψει και να κατανοήσει τα γραφθέντα. Γραφή + Ανάγνωση, είναι ένα πράγμα, δε πρέπει να γίνεται διάκριση.

Β2. Εσωτερική δομή γραπτού λόγου: εννοιολογική κατανόηση του περιεχομένου του γραπτού λόγου. Εξετάζεται σε τρία επίπεδα:

1. Επίπεδο κατανόησης μηχανισμού ανάγνωσης και γραφής
2. Επίπεδο γραφής και σημασιολογίας του λόγου
3. Επίπεδο επικοινωνιακής λειτουργίας

Μελέτη περίπτωσης
Ο Χ. γεννήθηκε στην Ελλάδα από έλληνες γονείς, μιλά την ελληνική γλώσσα και χρησιμοποιεί μόνο αυτή για τις επικοινωνιακές του ανάγκες.
Στον κανονικό αυτισμό που αποτελεί επικοινωνιακή διαταραχή, πλήττεται η επικοινωνιακή λειτουργία στον εκφερόμενο λόγο ενώ το επικοινωνιακό κίνητρο ενυπάρχει. Εξαιτίας όμως της αχρησίας του εκφερόμενου λόγου, διαταράσσεται και η εσωτερικότητα του λόγου (εσωτερική δομή του λόγου).
Ωστόσο ο Χ. κατέχει την εσωτερικότητα του λόγου. Σκέφτεται πάντα πριν απαντήσει κοιτάζοντας στο κενό και αν δε πιεστεί θα απαντήσει ορθά. Εάν πιεστεί από τον περιορισμένο χρόνο ή από τους συμμαθητές του που γνωρίζουν την απάντηση τότε θα παραιτηθεί από την προσπάθεια γιατί δεν θέλει να γίνεται βάρος.
Σε πολλά λογιστικά προβλήματα βάζει τον εαυτό του μέσα στο πρόβλημα και με νοερές διεργασίες προσπαθεί να το επιλύσει. Έπειτα, σηκώνει το κεφάλι και ζητά
«…να πω;». Αυτή η διαδικασία μπορεί να ωφελήσει κατά πολύ τον Χ., μόλις του ανατίθενται ρόλοι ιδιοκτήτη επιχείρησης, ή υπαλλήλου επιχείρησης, ή ταμίας τράπεζας, τότε οι ορθές απαντήσεις ξεπηδούν τεκμηριωμένα από μέσα του. Τότε ο εκπαιδευτικός καλό είναι να συνεχίσει την διαδικασία θέτοντας περαιτέρω ερωτήσεις με μεγαλύτερο βαθμός δυσκολίας και χρήσης λογιστικών κανόνων. Για παράδειγμα ο εκπαιδευτικός ρωτά τον Χ., έχεις δική σου επιχείρηση με γάλατα και σου κλέβουν το

βράδυ ένα φορτηγό αξίας χιλίων ευρώ, πως θα το εμφανίσεις αυτό στα βιβλία σου; Ο Χ. σκέφτεται σε πρώτο πρόσωπο φωναχτά και αναφέρει πως θα έχω ζημία χίλια ευρώ άρα χρεώνω τις ζημίες και πιστώνω τα αυτοκίνητα για να δείξω ότι μου μειώθηκαν. Σε επέκταση της ερώτησης, ο εκπαιδευτικός ρωτά τον Χ., πως την ίδια στιγμή ανακαλύπτει πως μέσα στο φορτηγό σου υπήρχαν και γάλατα αξίας εκατό ευρώ που θα τα πουλούσες την επόμενη μέρα, αλλάζει κάτι τώρα; Ο Χ., αποκρίνεται πως αν είναι έτσι τότε μεγαλώνει η ζημία μου και γίνεται χίλια εκατό ευρώ και μειώνονται τα φορτηγά και τα γάλατα, δηλαδή το εμπόρευμα που έχω, άρα πρέπει να τα πιστώσω.
Ο εκφερόμενος λόγος του είναι βαρύς, πάντα τονισμένος υψηλά, μονότονος και τραχύς. Τα ίδια χαρακτηριστικά μπορεί να παρουσιάζει και η γλώσσα του σώματός του Το λεξιλόγιό του στην λογιστική βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα και με παρότρυνση μπορεί να χρησιμοποιεί, από ένα σημείο και μετά, μόνο την ορολογία που απαιτείται για τις ανάγκες του μαθήματος. Χρησιμοποιεί τις σωστές λέξεις εκεί που πρέπει και όταν κάποια δεν την κατέχει καλά ή δεν είναι σίγουρος, δεν την χρησιμοποιεί ή την χρησιμοποιεί με ερωτηματικό στο τέλος. Πχ «…η ταμειακή μηχανή ανήκει στα… πάγια;». Έπειτα από επισήμανση που του έγινε ότι δε χρειάζεται να απαντάει με ερώτηση, το αποτέλεσμα ήταν να απαντάει σε περισσότερες ερωτήσεις, χωρίς ερωτηματικό και χωρίς δισταγμό αφού έγινε σε όλους η επισήμανση ότι κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος αφού τώρα διδασκόμαστε το μάθημα, οπότε θα απαντάμε με αυτό που πιστεύουμε ως πιο σωστό αλλά θα απαντάμε με βεβαιότητα.
Χρησιμοποιεί ορθά τους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες όταν χρειάζεται να επικοινωνήσει. Από την παρατήρηση φάνηκε πως συνήθως η έναρξη της επικοινωνίας ή του διαλόγου γίνεται από τους άλλους αλλά μόλις αυτή ξεκινήσει ο Χ. είναι πλήρως συμμετοχικός σε κάθε πρόσωπο (αγόρι, κορίτσι, συμμαθητής, άλλος μαθητής, εκπαιδευτικός).
Στις προφορικές ασκήσεις που γίνονται μέσα στην τάξη, φαίνεται έντονα η επιθυμία του να απαντήσει σε όλες και γίνεται φανερή η χαρά του όταν του δίνεται ο λόγος. Σε ερωτήσεις που απευθύνονται σε όλη την τάξη, ψάχνει να βρει μόνος του την απάντηση και την δίνει όταν του απευθυνθεί ο λόγος. Ο εκπαιδευτικός σε αυτή τη φάση δεν πρέπει να υποθέτει ότι δε γνωρίζει την απάντηση ο Χ. ή ότι δεν συμμετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Στο γραπτό επίπεδο ο Χ. μπορεί να γράψει και να κατανοήσει τα γραφθέντα και το ίδιο να γίνει και από τους τρίτους αφού καταβάλουν μικρή προσπάθεια κατανόησης του μηχανισμού γραφής του. Συγκεκριμένα, ο Χ. γράφει στο τετράδιο με σχετικά ευανάγνωστα γράμματα και χρησιμοποιεί σημεία στίξης. Δυσκολία μπορεί να παρουσιάσει ο εκπαιδευτικός στο γεγονός ότι δεν υπάρχει παραγραφοποίηση, εσοχές και ότι δεν υπάρχει κενή σειρά που υποδεικνύει αλλαγή ερώτησης ή νοήματος. Το κείμενο όμως είναι πάντα επικοινωνιακό και στοχευόμενο. Ακολουθούν φωτογραφίες:

Συζήτηση
Ο Χ. έχει τις ίδιες μαθησιακές ανάγκες και δυνατότητες όπως κάθε άλλος μαθητής. Συμμετέχει ενεργά εφόσον του δοθεί ο λόγος και μπορεί να λύνει προβληματισμούς μόνος του ή με μικρή βοήθεια. Δεν έχει άγχος για διαγωνίσματα ή ερωτήσεις και τον ενδιαφέρει να μαθαίνει.
Έγινε ανοιχτή συζήτηση με τους υπόλοιπους καθηγητές του τμήματος σε συνέλευση καθηγητών και αναφέρθηκαν τα ίδια αναφορικά με την διαγωγή και την μαθησιακή του διαδικασία και στα λοιπά μαθήματα. Η φιλόλογος του τμήματος παρατήρησε ανάγκη βελτίωσης του γραπτού λόγου και εκμάθηση των κανόνων γραφής κάτι που θα μπορούσε να αποτελέσει βραχυπρόθεσμο μαθησιακό στόχο του Χ.
Προτείνεται η ανεύρεση των λόγων της σχολικής άρνησης του Χ. πριν δύο χρόνια ώστε να μην επαναληφθεί το γεγονός και η τωρινή ενίσχυση, ενθάρρυνση και ανταμοιβή του και στα λοιπά μαθήματα.

Βιβλιογραφία

1. Ντεροπούλου Ε., (2014). Σημειώσεις μαθήματος «Εποπτεία Νοητικής Καθυστέρησης» και «Εργαστήριο Ειδικής Αγωγής». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
2. Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2013). Σημειώσεις μαθήματος «Εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη ατόμων με αναπηρία». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα

Παράρτημα

Τσικολάτας Α. (2014) Σύγχρονες Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις της Αναπηρίας. Αθήνα

Τσικολάτας Α. (2014) Σύγχρονες Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις της Αναπηρίας. Αθήνα

Τσικολάτας Α. (2014) Νοητική Καθυστέρηση. Αθήνα

Εννοιολογική πλαισίωση
Η νοητική καθυστέρηση είναι δύσκολο να ορισθεί για πολλαπλούς και διαφορετικούς λόγους. Στην παγκόσμια βιβλιογραφία παρουσιάζεται με διάφορους ορισμούς και αυτό οφείλεται κυρίως στην αντιμετώπιση της κοινωνίας. Ωστόσο, αναφέρεται σε γενική λειτουργία κάτω του φυσιολογικού, η οποία ξεκινά από την αναπτυξιακή περίοδο και συνδέεται με βλάβες στην προσαρμοστική συμπεριφορά (AAMD, 1959). Η έννοια του κάτω του φυσιολογικού προσδιορίζεται με ΔΝ 70 και κάτω σε σταθμισμένα τέστ νοημοσύνης. Το ανώτερο αυτό όριο μπορεί να επεκταθεί και μέχρι το 75 και άνω ανάλογα με την αξιοπιστία του κριτηρίου που χρησιμοποιείται. Αυτό έχει ιδιαίτερη αξία για σχολικό πλαίσιο. Aποτελεί συγκεκριμένη διαταραχή και είναι σαφώς οριοθετημένη κλινικά και μπορεί να εμφανίζεται ως κυρίαρχο ή δευτερεύον σύμπτωμα πολλών διαφορετικών διαταραχών και συνδρόμων (Clarke et a1. 1985).
Ο αμερικανός ψυχολόγος Edgar Doll (1994) περιγράφει τη νοητική καθυστέρηση ως μια κατάσταση αδυναμίας στην κοινωνική προσαρμογή, η οποία είναι παρούσα κατά τη γέννηση ή εμφανίζεται κατά την πρώτη παιδική ηλικία και οφείλεται σε κάποια εξελικτική αναστολή, λόγω οργανικών αιτιών. Η κατάσταση αυτή είναι ανίατη, είτε εφαρμοστεί θεραπευτική αγωγή είτε κατάλληλη άσκηση. Με τον ορισμός αυτό καθιερώθηκαν έξι βασικά κριτήρια για τη διάγνωση της ΝΚ: η ανεπαρκής κοινωνική προσαρμογή, η ανεπαρκής νοητική ανάπτυξη, η κοινωνική ανεπάρκεια κατά την ώριμη ηλικία, η εμφάνισή της κατά τη γέννηση ή την πρώτη παιδική ηλικία, η ύπαρξη οργανικών αιτιών και η εξάρτηση του ατόμου από άλλους σε όλη του τη ζωή (Χρηστάκης, 2006)
Ο πιο γνωστός και επικρατέστερος είναι ο όρος «νοητική καθυστέρηση» (Mental Retardation), που χρησιμοποιείται και στην ελληνική μετάφραση των διαγνωστικών εγχειριδίων DSM-IV και ISD-10, ενώ κατά καιρούς έχουν χρησιμοποιηθεί διάφοροι όροι όπως ιδιωτεία, παραφροσύνη, ολιγοφρένεια, κρετινισμός, νοητική ανεπάρκεια, νοητική αναπηρία. Άλλοι παρεμφερείς όροι που χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν τα άτομα με νοητική καθυστέρηση είναι «νοητικώς υστερούντα», «νοητικώς μειονεκτούντα», «νοητικώς αποκλίνοντα» κλπ.

Κλινική Εικόνα
Η νοητική καθυστέρηση δεν είναι στατική διαταραχή, αλλά δυναμική κατάσταση πολλαπλής αιτιολογίας. Δεν είναι νόσος με τη στενή έννοια του όρου (Clarke et a1. 1985). Οι λειτουργίες της σκέψης και της αντίληψης δεν παρουσιάζουν χαρακτηριστικές διαταραχές, εκτός κι αν συνυπάρχει ψυχική νόσος. Είναι σύμπτωμα, που συνοδεύει ετερογενή ομάδα ιατρικών καταστάσεων, από γενετικά καθοριζόμενες και μεταβολικές διαταραχές έως λειτουργικές αλλαγές του νευρικού συστήματος μετά από τραύμα, κατά τον τοκετό ή αργότερα, κατά την πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο. Εξαιτίας αυτής της ετερογένειας, κάθε άτομο διερευνάται εξατομικευμένα, ανάλογα με τη συνύπαρξη άλλης νόσου ή συνδρόμου, όπως πχ το σύνδομο Down. Η ΝΚ δεν οφείλεται σε μια μοναδική αιτία, δεν χαρακτηρίζεται από ένα συγκεκριμένο μηχανισμό και δεν παρουσιάζει την ίδια κλινική πορεία ή πρόγνωση σε όλα τα άτομα.

Αναδρομή
Ο ψυχολόγος Alfred Binet το 1897 άρχισε μετρήσεις νοημοσύνης με παιδιά «χαμηλών ικανοτήτων» στα σχολεία του Παρισιού. Αρχές του 20ου αιώνα ξεκίνησε η καταγραφή δυσπροσαρμοστικών ατόμων στη Γαλλία όπου αναζήτησή τους γινόταν από τα άτομα εξουσίας της κάθε περιοχής (αστυνόμο, ιερέα, δήμαρχο). Έπειτα ακολούθησε η αναζήτησή τους σε φορείς όπως στρατό, σχολείο και άλλα ιδρύματα όπου τελικά τα άτομα αυτά ταμπελοποιήθηκαν, απομονώθηκαν και εξορίστηκαν. Κατόπιν ακολούθησε η κλινική εξέταση των δυσπροσαρμοστικών αυτών ατόμων και το 1905 παρουσιάζεται το πρώτο Alfred Binet τεστ νοημοσύνης. Το τεστ αναθεωρείται το 1908 και μεταφράζεται στα αγγλικά από τον Henry Goddard. Ο William Stern μελέτησε ατομικές διαφορές των δυσπροσαρμοστικών στο τέλος του 19ου αιώνα. Ο Lewis Terman του Πανεπιστημίου Stanford επεκτείνει το τεστ νοημοσύνης και το αναθεωρεί για να περιλάβει τέσσερις τύπους ικανότητας (1916/Stanford-Binet): Λεκτική (verbal reasoning), Ποσοτική (quantitative reasoning), Αφαιρετική (abstract/ visual reasoning), Βραχύχρονη μνήμη (short-term memory).
Το 1911 ο William Stern εισάγει την έννοια του σημερινού «δείκτη νοημοσύνης» (IQ) ως κλάσμα IQ=ΠΗ/ΧΗ x 100, όπου ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 10 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 10 ετών έχει ΙQ = 100, ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 10 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 8 ετών έχει IQ = 125, ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 8 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 10 ετών έχει IQ = 80.
Το 1939 ο ψυχίατρος David Wechsler εισάγει το ομώνυμο τεστ νοημοσύνης για ενήλικες (WAIS – Wechsler Adult Intelligence Scale – 17 ετών και άνω). Μερικά χρόνια αργότερα δημιουργεί και το ομώνυμο τεστ νοημοσύνης για παιδιά (WISC – Wechsler Intelligence Scale for Children – από προσχολική ηλικία).

Ταξινόμηση – Χαρακτηριστικά
Τα ταξινομικά συστήματα ICD-10 (WHO 1992) και DSM-IV (ΑΡΑ 1994b) συμπεριλαμβάνουν στον ορισμό της νοημοσύνης και τους δυο τομείς δεξιοτήτων, γνωστικές λειτουργίες και ικανότητα προσαρμογής. Σύμφωνα με τα συστήματα αυτά, η ΝΚ αναγνωρίζεται όταν το επίπεδο των γνωστικών λειτουργιών και της κοινωνικής προσαρμογής του ατόμου είναι κατώτερο του μέσου όρου. Ανάλογα με τη βαρύτητά της, η νοητική καθυστέρηση ταξινομείται σε ελαφρά, μέτρια, σοβαρή, βαριά και Ν.Υ. απροσδιόριστης σοβαρότητας. Τα νοητικά καθυστερημένα άτομα διακρίνονται σε::
Ελαφριά: ΝΠ από 60 έως 80. Η ελαφριά νοητική καθυστέρηση αναγνωρίζεται στο 85% (DSMIV, ΑΡ Α 1994), περίπου, του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Αναπτύσσουν κοινωνικές και επικοινωνιακές ικανότητες στην προσχολική ηλικία, έχουν ελάχιστες ελλείψεις στο αισθητικοκινητικό επίπεδο και δεν διακρίνονται παρά μόνο σε μεγαλύτερη ηλικία. Οι ακαδημαϊκές τους επιδόσεις φτάνουν μέχρι την 6η δημοτικού. Με την πρέπουσα υποστήριξη, μπορούν να ζήσουν επιτυχώς στη κοινότητα, ανεξάρτητα ή με κάποια επίβλεψη. Ωστόσο, δυσκολίες στον τομέα του λόγου μπορεί να περιορίσουν την ανεξαρτησία του ατόμου κατά την ενηλικίωση. Στην ενήλικη ζωή αποκτούν, συνήθως, επαρκείς κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες, με ελάχιστη εξωτερική υποστήριξη. Ωστόσο, μπορεί να έχουν ανάγκη από καθοδήγηση και βοήθεια σε διαφορετικές ψυχοπιεστικές καταστάσεις. Πολλά άτομα είναι σε θέση να ζήσουν ανεξάρτητα, αλλά μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολίες στις απαιτήσεις του γάμου ή της ανατροφής των παιδιών.
Μέτρια: ΝΠ από 40 έως 60, αποτελούν το 10% των παιδιών με ΝΚ (DSM-IV, ΑΡΑ 1994). Τα περισσότερα παιδιά αποκτούν μάλλον νωρίς επικοινωνιακές ικανότητες και με μέτρια επίβλεψη μπορούν να αναλάβουν την φροντίδα τους. Επωφελούνται από προγράμματα για απόκτηση κοινωνικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων αλλά οι ακαδημαϊκές τους επιδόσεις φτάνουν μέχρι την 2α δημοτικού. Η πλειοψηφία μπορεί να μάθει να κυκλοφορεί σε γνωστά μέρη και να εργάζεται με επίβλεψη σε προστατευμένα εργαστήρια. Προσαρμόζονται καλά στη ζωή της κοινότητας σε προστατευμένα πλαίσια. Οι δεξιότητες λόγου κυμαίνονται από την ικανότητα συμμετοχής σε απλή συζήτηση, έως πολύ απλό λόγο, που περιορίζεται στην κάλυψη των βασικών αναγκών. Τα άτομα που δεν αναπτύσσουν λόγο μπορεί να κατανοούν απλές οδηγίες και να μάθουν να χρησιμοποιούν νοηματική γλώσσα. Οι δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης και οι κινητικές είναι περιορισμένες. Η σχολική απόδοση είναι σημαντικά περιορισμένη, αλλά τα άτομα υψηλότερης λειτουργικότητας μπορεί να μάθουν στοιχειώδη ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Ως ενήλικες είναι σε θέση να συμμετέχουν σε απλές, πρακτικές, προσεχτικά οργανωμένες δραστηριότητες, αλλά, γενικά, έχουν ανάγκη από σταθερή επίβλεψη. Η ανεξάρτητη διαβίωση είναι σπάνια. Στο μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων αναγνωρίζονται εγκεφαλικές ανωμαλίες και, συχνά, συνυπάρχει αυτιστική διαταραχή, επιληψία ή σωματικές αναπηρίες.
Βαριά: ΝΠ κάτω από 40 (ΑΡΑ 1994b) συνήθως συνυπάρχει μια νευρολογική συνθήκη. Αναγνωρίζεται σε ποσοστό μικρότερο του 1% του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις εντοπίζονται συγκεκριμένοι οργανικοί παράγοντες, συνυπάρχουν κι άλλες αναπτυξιακές ή οργανικές διαταραχές, καθώς και προβλήματα κινητικότητας, επιληψία, βλάβες της όρασης ή της ακοής. Το ποσοστό συνύπαρξης σοβαρών και πολλαπλών αναπηριών αυξάνει, καθώς μειώνεται το επίπεδο των γνωστικών δεξιοτήτων (De Jong 1985). Η κατανόηση και η χρήση του λόγου περιορίζεται σε απλές χειρονομίες και η προσαρμοστική λειτουργικότητα ποικίλλει. Ωστόσο, κάποια άτομα κατακτούν οπτικοχωρικές δεξιότητες, σε κάποιο βαθμό. Το παιδί ή ο ενήλικας μπορεί να συμμετέχει σε απλές ρουτίνες της καθημερινής ζωής, με επίβλεψη και καθοδήγηση. Η ανάγκη για αυστηρά δομημένο περιβάλλον, συνεχή καθοδήγηση, εκπαίδευση σε τομείς αυτοεξυπηρέτησης και δεξιότητες επικοινωνίας, είναι μεγάλη. Η αισθητικοκινητική τους ανάπτυξη και οι ικανότητες τους για επικοινωνία και αυτοεξυπηρέτηση μπορούν να επιτευχθούν σε υψηλής οργάνωσης πλαίσια με συνεχή βοήθεια και προσωπική σχέση με αυτόν που τον φροντίζει.

Διάγνωση αιτιολογίας ΝΚ
Τα κυριότερα μέσα διάγνωσης της νοητικής υστέρησης είναι τα διάφορα τεστ που μετρούν τη νοημοσύνη και τη λειτουργικότητα του παιδιού. Τα σημαντικότερα διαγνωστικά τεστ είναι η κλίμακα νοημοσύνης Stanford-Binet, οι κλίμακες νοημοσύνης Wechsler για ενήλικες (WAIS-R) και για παιδιά (WISC-ΙΙΙ), το Georgas τεστ νοημοσύνης για παιδιά, καθώς και διάφορα τεστ που εκτιμούν τις σχολικές δεξιότητες, την προσαρμοστική συμπεριφορά, τις αντιληπτικές και κινητικές δεξιότητες, την προσωπικότητα και την κοινωνική προσαρμογή. Επίσης, για τη διάγνωση είναι σημαντική και η συνέντευξη με τους γονείς και τους δασκάλους, καθώς και η παρατήρηση από τον ειδικό του ίδιου του παιδιού (Μάνος Ν.,1997).

Αίτια ΝΚ
Πιο αναλυτικά τα αίτια που προκαλούν νευρολογικές βλάβες και οδηγούν σε κάποια εγκεφαλική ανωμαλία, παρουσιάζονται παρακάτω:
Α. Προγεννητικά αίτια: το έμβρυο είναι ιδιαίτερα τρωτό μέσα στη μητρική κοιλότητα. Οι ψυχρές στατιστικές θεωρούν τους παράγοντες που επιδρούν κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης υπεύθυνους για το 38-40% των γεννήσεων παιδιών με εγκεφαλική παράλυση. Εξάλλου, και η συχνότητα του εμβρυϊκού θανάτου κατά την προγεννητική περίοδο είναι 2-3 φορές μεγαλύτερη από αυτή κατά τον τοκετό και τη νεογνική περίοδο. Κυριότεροι αιτιολογικοί παράγοντες σ’ αυτή την περίοδο θεωρούνται:

1. Κληρονομικοί παράγοντες, όπως η γαλακτοζεμία όπου οι γονείς πρέπει να ελέγξουν αν φέρουν το γονίδιο. Υπάρχει 25% πιθανότητα ΝΚ σε κάθε εγκυμοσύνη
2. Χρωμοσωμικές ανωμαλίες κατά τη διαδικασία της μίτωσης, όπως η λανθασμένη κατανομή των χρωμοσωμάτων. Γίνεται ανώμαλη σύζευξη με αποτέλεσμα να διαφοροποιείται η σύνθεση, η μορφή και το μέγεθος του χρωμοσώματος, επομένως και του κυττάρου (Χρηστάκης, 2006), όπως το σύνδρομο down (τρισωμία), το σύνδρομο Klinefelter και το σύνδρομο Turner.
3. Ασθένειες της εγκύου: Οι κυριότερες λοιμώξεις από τις οποίες κινδυνεύει το έμβρυο είναι η ερυθρά, ο κυτταρομεγαλοϊός, η τοξοπλάσμωση, ο ιός του απλού έρπητα, η ανεμοβλογιά, η σοβαρή γρίπη και η ιλαρά. Το έμβρυο κινδυνεύει να προσβληθεί από λοιμώξεις καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ιδιαίτερα τους πρώτους μήνες της. Ο παθογόνος μικροοργανισμός είναι δυνατό να μεταδοθεί στο έμβρυο με τρεις τρόπους: 1. διαπερνώντας τον πλακούντα, απαραίτητη προϋπόθεση για τη λοίμωξη του εμβρύου είναι η λοίμωξη της μητέρας. 2. εισδύοντας από το γεννητικό σωλήνα, όταν υπάρχει ρήξη των υμένων και 3. κατά τη διάρκεια του τοκετού, εάν το έμβρυο έρθει σε επαφή με μολυσμένες εκκρίσεις από το αίμα και τα κόπρανα της μητέρας.
4. Ανωμαλίες μεταβολισμού (PKU): Η φαινυλκετονουρία (PKU) είναι μια κληρονομική συγγενής διαταραχή του μεταβολισμού των αμινοξέων. Η νόσος παρατηρείται σε όλο τον κόσμο και προκαλεί σοβαρή πνευματική αναπηρία, εάν δεν αντιμετωπιστεί. Η ανωμαλία αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη δηλητηρίαση από φαινυλαλανίνη, η οποία πλήττει ιδιαίτερα τον εγκέφαλο. Εάν δεν αντιμετωπιστεί, η νόσος μπορεί να προκαλέσει σοβαρή πνευματική και κινητική αναπηρία, ακόμη και σοβαρή άνοια. Η πιθανότητα εμφάνισης φαινυλκετονουρίας είναι 1:10.000. Η αποτελεσματικότερη θεραπεία είναι αποδεδειγμένα μια ειδική διατροφή με τροφές χαμηλής περιεκτικότητας σε φαινυλαλανίνη.
5. Ασυμβατότητα του Rh του αίματος της μητέρας με αυτό του εμβρύου: που σε ειδικές περιπτώσεις καταστροφής του πλακούντα, μπορεί να προκληθεί καταστροφή πολλών οργάνων του εμβρύου, μεταξύ των οποίων είναι και ο εγκέφαλος.
6. Ανοξία: η Εγκεφαλική Ανοξία είναι η έλλειψη οξυγόνου του εγκεφάλου. Αν είναι μεγάλη, μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημιές στον εγκέφαλο
7. Τραυματισμοί της εγκύου: οι τραυματισμοί της εγκύου στην κοιλιακή χώρα από πτώση ή άλλες εξωτερικές πιέσεις μπορούν να προκαλέσουν τραύματα στο έμβρυο και κυρίως στον εγκέφαλό του με συνέπειες δυσάρεστες για την ανάπτυξή του. Γι’ αυτό η κοιλιακή χώρα της εγκύου θα πρέπει να περιβάλλεται από ιδιαίτερη φροντίδα.
8. Κακή διατροφή: έγκυες που υποσιτίζονται παρουσιάζουν υψηλό ποσοστό πρόωρων τοκετών, αποβολών και αλλοιώσεων των κυττάρων του εμβρύου. Η κακή διατροφή της εγκύου μπορεί να προκαλέσει ανωμαλίες και στο κεντρικό νευρικό σύστημα του παιδιού προκαλώντας μελλοντικά ακόμα και μαθησιακές δυσκολίες. Επιπλέον η χρήση ουσιών ή το αλκοολικό σύνδρομο μολύνουν τον πλακούντα.
9. Δηλητηριάσεις από μόλυβδο: η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας υπολογίζει ότι 12 εκατομμύρια παιδιά στις υποανάπτυκτες χώρες υποφέρουν από μόνιμη εγκεφαλική βλάβη που οφείλεται στον μόλυβδο. Ανά το παγκόσμιο 3,5% της ελαφριάς πνευματικής καθυστέρησης οφείλεται σε δηλητηρίαση από μόλυβδο. Ο μόλυβδος διαπερνά τον πλακούντα με ευκολία και είναι πολύ επικίνδυνος για τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο εφ’ όσον δεν υπάρχει ο φραγμός αίματος- εγκεφάλου. Το επίπεδο μολύβδου στο αίμα της μητέρας είναι ένας βασικός δείκτης έκθεσης του εμβρύου. Στην εγκυμοσύνη μπορεί να προκαλέσει πρόωρο τοκετό και χαμηλό βάρος γέννησης. Προγεννητική έκθεση σε χαμηλά επίπεδα μολύβδου (14μg/dl) στο αίμα της μητέρας αυξάνει τον κίνδυνο χαμηλού βάρους γέννησης και προώρου τοκετού. Συγγενείς ανωμαλίες, όπως κρυψορχία και ελαφρές ανωμαλίες του δέρματος, μεταγεννητική αρνητική επίδραση στη σωματική και πνευματική ανάπτυξη. Σε μαθητές που οι βιολογικοί τους γονείς δηλητηριάστηκαν με μόλυβδο σαν παιδιά πριν 50 χρόνια παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες. Αυτό αποδεικνύει ότι τα παιδιά γονιών που δηλητηριάστηκαν με μόλυβδο στο παρελθόν βρίσκονται σε ψηλότερο κίνδυνο να παρουσιάσουν νευροαναπτυξιακές βλάβες.

B. Περιγεννητικά αίτια:

1. Ανοξία (Ασφυξία του εγκεφάλου): Η ασφυξία του εγκεφάλου αποτελεί την κυριότερη αιτία νευρολογικών βλαβών κατά την περιγεννητική περίοδο, αλλά μόνο ένας περιορισμένος αριθμός παιδιών με εγκεφαλική παράλυση (6-15 %) έχει ως σαφή αιτιολογία την περιγεννητική ασφυξία. Κι αυτό σε αντίθεση με την εντύπωση που, μέχρι πρόσφατα, είχε επικρατήσει, πως η ασφυξία του εγκεφάλου ήταν η κύρια αιτία της εγκεφαλικής βλάβης.
2. Τραυματισμοί και αιμορραγία του εγκεφάλου: Αποτελούν τη δεύτερη συχνότερη αιτία εγκεφαλικών βλαβών στο νεογνό κατ’ αυτή την περίοδο. Μάλιστα η ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στον κόσμο. Μπορεί να προκληθούν από μηχανικές αιτίες, όπως η παράταση του τοκετού, η κακή θέση του εμβρύου κατά τον τοκετό, η μηχανική απόφραξη των αναπνευστικών οδών, η πρόωρη αποκόλληση του πλακούντα, η κάκωση της κεφαλής κ.λ.π. Η πλέον συνηθισμένη αιτία κάκωσης του κεφαλιού του νεογέννητου είναι αυτή που μπορεί να προκαλέσει ο εμβρυουλκός, στην περίπτωση που υπάρχει δυσαναλογία μεταξύ του κεφαλιού του νεογέννητου και της πυέλου της μητέρας.
3. Πρόωρη γέννηση: Τα πρόωρα νεογνά αποτελούν το 35% περίπου των περιπτώσεων παιδιών με εγκεφαλική παράλυση. Με τη λέξη πρόωρο δεν εννοείται μόνο το νεογνό που γεννήθηκε πριν να συμπληρώσει τον κανονικό κύκλο κύησης, αλλά και το τελειόμηνο με βάρος γέννησης κάτω από 2.500gr (δυσώριμο).

Γ. Μεταγεννητικά αίτια:
Μεταγεννητικοί αιτιολογικοί παράγοντες θεωρούνται κυρίως:

1. οι λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπως η μηνιγγίτιδα και η εγκεφαλίτιδα.
2. Τα εγκεφαλικά τραύματα από οποιαδήποτε αιτία κι αν έχουν προκληθεί, όπως αυτοκινητιστικά ατυχήματα, πτώσεις, σωματική κακοποίηση κ.λπ.
3. Παράγοντας παροδικής ή και μόνιμης βλάβης στον εγκέφαλο θεωρείται και η στέρηση της τροφής του νεογνού ή η ανεπαρκής λήψη της, ιδίως στα χαμηλού βάρους γέννησης νεογνά. Σημασία φυσικά έχει πότε θα γίνει η υποθρεψία σε σχέση με το στάδιο της ανάπτυξης του εγκεφάλου του νεογνού. Άλλωστε, η ανεπαρκής θρέψη του παιδιού κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του επηρεάζει όχι μόνο τη σωματική, αλλά γενικότερα την ψυχοκινητική του ανάπτυξη.
4. Επικίνδυνος είναι κι ο πολύ υψηλός πυρετός του μωρού που μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλικές βλάβες.
   Κάποιες φορές σε πολύ μικρές, απομονωμένες κοινωνίες είναι δυνατό να υπάρξουν γεννήσεις παιδιών με ιδιαίτερες δυσκολίες, επειδή, παρόλο που δεν υπάρχει αιμομιξία, οι κάτοικοι είναι σχεδόν συγγενείς. Πέραν, όμως, όλων αυτών των περιπτώσεων, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τους αναρίθμητους αστάθμητους, απρόβλεπτους κι άγνωστους ακόμα παράγοντες που ευθύνονται για τη γέννηση ενός παιδιού με εγκεφαλική παράλυση.

Επιδημιολογία
 Η ΝΚ αποτελεί το 1-3% του γενικού πληθυσμού (Hodapp, 1996)
 2% παιδιών σχολικής ηλικίας με μέτρια ΝΚ (Σταθόπουλος, 1999)
 85% με ήπια ΝΚ
 10% με μέτρια ΝΚ
 3-4% βαριά ΝΚ
 1-2% βαθιά ΝΚ
 Πιο συχνή στα αγόρια (ίσως λόγω συχνότερης παραπομπής)
 Βαριά ΝΚ το ίδιο σε αγόρια και κορίτσια
 Αυξημένη ΝΚ σε φτωχές συνθήκες διαβίωσης (Κακουρός, Μανιαδάκη, 2004)

Συννοσηρότητα
Η συχνότητα των προβλημάτων ψυχικής υγείας και σοβαρής συμπεριφορικής και συναισθηματικής δυσλειτουργίας είναι υψηλότερη σε παιδιά και ενήλικες με νοητική καθυστέρηση, με ποσοστά που κυμαίνονται από 30% έως 36%, σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό (5% έως 6%) (Rutter 1976, Koller et al. 1983).
Σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό, αυξημένη είναι η συχνότητα του αυτισμού, των ψυχώσεων και των προβλημάτων συμπεριφοράς. Τα 2/3 των παιδιών με αυτισμό παρουσιάζουν και νοητική καθυστέρηση και αποτελούν το 1-2% του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Αν ληφθούν υπόψη όλες οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού, τότε 50% των παιδιών με νοητική καθυστέρηση παρουσιάζει στοιχεία αυτισμού (Wing et al. 1979, Volkmar et al. 1999).
Έχει διαπιστωθεί ότι γενικά οι άνθρωποι που πάσχουν από νοητική υστέρηση είναι πιο επιρρεπείς στο να εμφανίσουν συναισθηματικές διαταραχές και διαταραχές συμπεριφοράς.
Οι πιο συχνές συνοδές διαταραχές στους νοητικά υστερούντες είναι η Διαταραχή ελαττωματικής προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), οι Διαταραχές της διάθεσης (μονοπολική, διπολική), οι Διάχυτες διαταραχές της ανάπτυξης, η επιληψία, οι Ψυχώσεις, οι Ψυχονευρώσεις, οι νευρομυικές, οπτικές, ακουστικές διαταραχές κ.λ.π. Παρακάτω θα αναφερθούν κάποια βασικά κλινικά χαρακτηριστικά και στοιχεία των συνοδών διαταραχών (Μάνος Ν., 1997).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Anstotz Christoph (1997) Βασικές Αρχές της Παιδαγωγικής για τα νοητικά καθυστερημένα άτομα (μετ. Λευτέρης Αναγνώστου) επιμ. Αθηνά Ζώνιου-Σιδέρη Ελληνικά Γράμματα Β’έκδοση
2. Αmerican Psychiatry Association (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (fourth edition). USA: Washington, DC.
3. Hodapp Robert (2005) Αναπτυξιακές θεωρίες και αναπηρία, Νοητική καθυστέρηση, αισθητηριακές διαταραχές και κινητική αναπηρία (μετ. Μαρία Δεληγιάννη) επιστ. επιμ. Αθηνά Ζώνιου-Σιδέρη, Ηλέκτρα Σπανδάγου Αθήνα: Μεταίχμιο
4. Klein, N., Safford, P. (1977) Application of Piaget’s Theory to the study of thinking of the mentally retarded children: a review of research. The Journal of Special Education, 11, 201-216.
5. Παρασκευόπουλου Ιωάννου Νοητική καθυστέρηση (διαφορική διάγνωση, αιτιολογία– πρόληψη, ψυχοπαιδαγωγική αντιμετώπιση),
6. Τσιάντης Γ. (1996), Ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας, Τεύχος Β, Αθήνα, Καστανιώτης.

Τσικολάτας Α. (2014) Νοητική Καθυστέρηση και Ενταξιακές Εκπαιδευτικές Προσεγγίσεις. Παιδαγωγική Έκθεση Μαθητή. Αθήνα

Εισαγωγή
Οι σύγχρονες κοινωνίες διακρίνονται για την διαφορετικότητα και τη σύνθεση των μελών της. Η παγκοσμιοποίηση ως τάση και ως ανάγκη έχει γίνει διακριτή ακόμη και στον συντηρητικό ελλαδικό χώρο. Το μείγμα της παραδοσιακής ελληνικής κοινωνίας έχει αλλάξει οριστικά και ριζικά. Έχουν αυξηθεί (ή είναι πλέον ορατοί) οι έλληνες που ανήκουν στην χαμηλή κοινωνική και οικονομική τάξη, έχουν αναπηρίες, ποικίλες σεξουαλικές προτιμήσεις, διαφορετικές εθνικές προελεύσεις, θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Το σχολείο, ως γνωστό, είναι προέκταση της κοινωνίας και επομένως οι δυναμικές της, οι ιδέες της και οι στάσεις της μεταφέρονται και λειτουργούν με πανομοιότυπο τρόπο στο περιβάλλον του σχολείου. Κατά καιρούς γίνονται προσαρμογές στους νόμους του κράτους και των υπεύθυνων δομών προκειμένου τα σχολεία να απορροφήσουν όλους τους μαθητές αλλά φαίνεται κάτι να πηγαίνει στραβά και αυτή η ένταξη να μην επιτυγχάνεται ποτέ.
Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας θα παρουσιάσουμε την κλινική εικόνα των ατόμων με νοητική καθυστέρηση, θα εστιάσουμε στις συνθήκες της ενταξιακής τους εκπαίδευσης και θα συντάξουμε μια Παιδαγωγική Έκθεση που θα βοηθά το μαθητή με νοητική καθυστέρηση να ενταχθεί στο γενικό σχολικό πλαίσιο χωρίς να αποθαρρύνεται και να ετικετοποιείται.

Εννοιολογική πλαισίωση
Η νοητική καθυστέρηση είναι δύσκολο να ορισθεί για πολλαπλούς και διαφορετικούς λόγους. Στην παγκόσμια βιβλιογραφία παρουσιάζεται με διάφορους ορισμούς και αυτό οφείλεται κυρίως στην αντιμετώπιση της κοινωνίας. Ωστόσο, αναφέρεται σε γενική λειτουργία κάτω του φυσιολογικού, η οποία ξεκινά από την αναπτυξιακή περίοδο και συνδέεται με βλάβες στην προσαρμοστική συμπεριφορά (AAMD, 1959). Η έννοια του κάτω του φυσιολογικού προσδιορίζεται με ΔΝ 70 και κάτω σε σταθμισμένα τεστ νοημοσύνης. Το ανώτερο αυτό όριο μπορεί να επεκταθεί και μέχρι το 75 και άνω ανάλογα με την αξιοπιστία του κριτηρίου που χρησιμοποιείται. Αυτό έχει ιδιαίτερη αξία για σχολικό πλαίσιο. Αποτελεί συγκεκριμένη διαταραχή και είναι σαφώς οριοθετημένη κλινικά και μπορεί να εμφανίζεται ωςκυρίαρχο ή δευτερεύον σύμπτωμα πολλών διαφορετικών διαταραχών και συνδρόμων (Clarke et a1. 1985).
Ο αμερικανός ψυχολόγος Edgar Doll (1994) περιγράφει τη νοητική καθυστέρηση ως μια κατάσταση αδυναμίας στην κοινωνική προσαρμογή, η οποία είναι παρούσα κατά τη γέννηση ή εμφανίζεται κατά την πρώτη παιδική ηλικία και οφείλεται σε κάποια εξελικτική αναστολή, λόγω οργανικών αιτιών. Η κατάσταση αυτή είναι ανίατη, είτε εφαρμοστεί θεραπευτική αγωγή είτε κατάλληλη άσκηση. Με τον ορισμός αυτό καθιερώθηκαν έξι βασικά κριτήρια για τη διάγνωση της ΝΚ: η ανεπαρκής κοινωνική προσαρμογή, η ανεπαρκής νοητική ανάπτυξη, η κοινωνική ανεπάρκεια κατά την ώριμη ηλικία, η εμφάνισή της κατά τη γέννηση ή την πρώτη παιδική ηλικία, η ύπαρξη οργανικών αιτιών και η εξάρτηση του ατόμου από άλλους σε όλη του τη ζωή (Χρηστάκης, 2006)
Ο πιο γνωστός και επικρατέστερος είναι ο όρος «νοητική καθυστέρηση» (Mental Retardation), που χρησιμοποιείται και στην ελληνική μετάφραση των διαγνωστικών εγχειριδίων DSM-IV και ISD-10, ενώ κατά καιρούς έχουν χρησιμοποιηθεί διάφοροι όροι όπως ιδιωτεία, παραφροσύνη, ολιγοφρένεια, κρετινισμός, νοητική ανεπάρκεια, νοητική αναπηρία. Άλλοι παρεμφερείς όροι που χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν τα άτομα με νοητική καθυστέρηση είναι
«νοητικώς υστερούντα», «νοητικώς μειονεκτούντα», «νοητικώς αποκλίνοντα» κλπ.

Κλινική Εικόνα
Η νοητική καθυστέρηση δεν είναι στατική διαταραχή, αλλά δυναμική κατάσταση πολλαπλής αιτιολογίας. Δεν είναι νόσος με τη στενή έννοια του όρου (Clarke et a1. 1985). Οι λειτουργίες της σκέψης και της αντίληψης δεν παρουσιάζουν χαρακτηριστικές διαταραχές, εκτός κι αν συνυπάρχει ψυχική νόσος. Είναι σύμπτωμα, που συνοδεύει ετερογενή ομάδα ιατρικών καταστάσεων, από γενετικά καθοριζόμενες και μεταβολικές διαταραχές έως λειτουργικές αλλαγές του νευρικού συστήματος μετά από τραύμα, κατά τον τοκετό ή αργότερα, κατά την πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο. Εξαιτίας αυτής της ετερογένειας, κάθε άτομο διερευνάται εξατομικευμένα, ανάλογα με τη συνύπαρξη άλλης νόσου ή συνδρόμου, όπως πχ το σύνδρομο Down. Η ΝΚ δεν οφείλεται σε μια μοναδική αιτία, δεν χαρακτηρίζεται από ένα συγκεκριμένο μηχανισμό και δεν παρουσιάζει την ίδια κλινική πορεία ή πρόγνωση σε όλα τα άτομα.

Αναδρομή
Ο ψυχολόγος Alfred Binet το 1897 άρχισε μετρήσεις νοημοσύνης με παιδιά
«χαμηλών ικανοτήτων» στα σχολεία του Παρισιού. Αρχές του 20ου αιώνα ξεκίνησε η καταγραφή δυσπροσαρμοστικών ατόμων στη Γαλλία όπου αναζήτησή τους γινόταν από τα άτομα εξουσίας της κάθε περιοχής (αστυνόμο, ιερέα, δήμαρχο). Έπειτα ακολούθησε η αναζήτησή τους σε φορείς όπως στρατό, σχολείο και άλλα ιδρύματα όπου τελικά τα άτομα αυτά ταμπελοποιήθηκαν, απομονώθηκαν και εξορίστηκαν. Κατόπιν ακολούθησε η κλινική εξέταση των δυσπροσαρμοστικών αυτών ατόμων και το 1905 παρουσιάζεται το πρώτο Alfred Binet τεστ νοημοσύνης. Το τεστ αναθεωρείται το 1908 και μεταφράζεται στα αγγλικά από τον Henry Goddard. Ο William Stern μελέτησε ατομικές διαφορές των δυσπροσαρμοστικών στο τέλος του 19ου αιώνα. Ο Lewis Terman του Πανεπιστημίου Stanford επεκτείνει το τεστ νοημοσύνης και το αναθεωρεί για να περιλάβει τέσσερις τύπους ικανότητας (1916/Stanford-Binet): Λεκτική (verbal reasoning), Ποσοτική (quantitative reasoning), Αφαιρετική (abstract/ visual reasoning), Βραχύχρονη μνήμη (short-term memory).
Το 1911 ο William Stern εισάγει την έννοια του σημερινού «δείκτη νοημοσύνης» (IQ) ως κλάσμα IQ=ΠΗ/ΧΗ x 100, όπου ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 10 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 10 ετών έχει ΙQ = 100, ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 10 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 8 ετών έχει IQ = 125, ένα παιδί με πνευματική ηλικία (ΠΗ) 8 ετών και χρονολογική ηλικία (ΧΗ) 10 ετών έχει IQ = 80.
Το 1939 ο ψυχίατρος David Wechsler εισάγει το ομώνυμο τεστ νοημοσύνης για ενήλικες (WAIS – Wechsler Adult Intelligence Scale – 17 ετών και άνω). Μερικά χρόνια αργότερα δημιουργεί και το ομώνυμο τεστ νοημοσύνης για παιδιά (WISC – Wechsler Intelligence Scale for Children – από προσχολική ηλικία).

Ταξινόμηση – Χαρακτηριστικά
Τα ταξινομικά συστήματα ICD-10 (WHO 1992) και DSM-IV (ΑΡΑ 1994b) συμπεριλαμβάνουν στον ορισμό της νοημοσύνης και τους δυο τομείς δεξιοτήτων, γνωστικές λειτουργίες και ικανότητα προσαρμογής. Σύμφωνα με τα συστήματα αυτά, η ΝΚ αναγνωρίζεται όταν το επίπεδο των γνωστικών λειτουργιών και της κοινωνικής προσαρμογής του ατόμου είναι κατώτερο του μέσου όρου. Ανάλογα με τη βαρύτητάτης, η νοητική καθυστέρηση ταξινομείται σε ελαφρά, μέτρια, σοβαρή, βαριά και Ν.Υ. απροσδιόριστης σοβαρότητας. Τα νοητικά καθυστερημένα άτομα διακρίνονται σε::
Ελαφριά: ΝΠ από 60 έως 80. Η ελαφριά νοητική καθυστέρηση αναγνωρίζεται στο 85% (DSMIV, ΑΡ Α 1994), περίπου, του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Αναπτύσσουν κοινωνικές και επικοινωνιακές ικανότητες στην προσχολική ηλικία, έχουν ελάχιστες ελλείψεις στο αισθητικοκινητικό επίπεδο και δεν διακρίνονται παρά μόνο σε μεγαλύτερη ηλικία. Οι ακαδημαϊκές τους επιδόσεις φτάνουν μέχρι την 6η δημοτικού. Με την πρέπουσα υποστήριξη, μπορούν να ζήσουν επιτυχώς στη κοινότητα, ανεξάρτητα ή με κάποια επίβλεψη. Ωστόσο, δυσκολίες στον τομέα του λόγου μπορεί να περιορίσουν την ανεξαρτησία του ατόμου κατά την ενηλικίωση. Στην ενήλικη ζωή αποκτούν, συνήθως, επαρκείς κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες, με ελάχιστη εξωτερική υποστήριξη. Ωστόσο, μπορεί να έχουν ανάγκη από καθοδήγηση και βοήθεια σε διαφορετικές ψυχοπιεστικές καταστάσεις. Πολλά άτομα είναι σε θέση να ζήσουν ανεξάρτητα, αλλά μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολίες στις απαιτήσεις του γάμου ή της ανατροφής των παιδιών.
Μέτρια: ΝΠ από 40 έως 60, αποτελούν το 10% των παιδιών με ΝΚ (DSM- IV, ΑΡΑ 1994). Τα περισσότερα παιδιά αποκτούν μάλλον νωρίς επικοινωνιακές ικανότητες και με μέτρια επίβλεψη μπορούν να αναλάβουν την φροντίδα τους. Επωφελούνται από προγράμματα για απόκτηση κοινωνικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων αλλά οι ακαδημαϊκές τους επιδόσεις φτάνουν μέχρι την 2α δημοτικού. Η πλειοψηφία μπορεί να μάθει να κυκλοφορεί σε γνωστά μέρη και να εργάζεται με επίβλεψη σε προστατευμένα εργαστήρια. Προσαρμόζονται καλά στη ζωή της κοινότητας σε προστατευμένα πλαίσια. Οι δεξιότητες λόγου κυμαίνονται από την ικανότητα συμμετοχής σε απλή συζήτηση, έως πολύ απλό λόγο, που περιορίζεται στην κάλυψη των βασικών αναγκών. Τα άτομα που δεν αναπτύσσουν λόγο μπορεί να κατανοούν απλές οδηγίες και να μάθουν να χρησιμοποιούν νοηματική γλώσσα. Οι δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης και οι κινητικές είναι περιορισμένες. Η σχολική απόδοση είναι σημαντικά περιορισμένη, αλλά τα άτομα υψηλότερης λειτουργικότητας μπορεί να μάθουν στοιχειώδη ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Ως ενήλικες είναι σε θέση να συμμετέχουν σε απλές, πρακτικές, προσεχτικά οργανωμένες δραστηριότητες, αλλά, γενικά, έχουν ανάγκη από σταθερή επίβλεψη. Η ανεξάρτητη διαβίωση είναι σπάνια. Στο μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων αναγνωρίζονται εγκεφαλικές ανωμαλίες και, συχνά, συνυπάρχει αυτιστική διαταραχή, επιληψία ή σωματικές αναπηρίες.

Βαριά: ΝΠ κάτω από 40 (ΑΡΑ 1994b) συνήθως συνυπάρχει μια νευρολογική συνθήκη. Αναγνωρίζεται σε ποσοστό μικρότερο του 1% του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Στις περισσότερες περιπτώσεις εντοπίζονται συγκεκριμένοι οργανικοί παράγοντες, συνυπάρχουν κι άλλες αναπτυξιακές ή οργανικές διαταραχές, καθώς και προβλήματα κινητικότητας, επιληψία, βλάβες της όρασης ή της ακοής. Το ποσοστό συνύπαρξης σοβαρών και πολλαπλών αναπηριών αυξάνει, καθώς μειώνεται το επίπεδο των γνωστικών δεξιοτήτων (De Jong 1985). Η κατανόηση και η χρήση του λόγου περιορίζεται σε απλές χειρονομίες και η προσαρμοστική λειτουργικότητα ποικίλλει. Ωστόσο, κάποια άτομα κατακτούν οπτικοχωρικές δεξιότητες, σε κάποιο βαθμό. Το παιδί ή ο ενήλικας μπορεί να συμμετέχει σε απλές ρουτίνες της καθημερινής ζωής, με επίβλεψη και καθοδήγηση. Η ανάγκη για αυστηρά δομημένο περιβάλλον, συνεχή καθοδήγηση, εκπαίδευση σε τομείς αυτοεξυπηρέτησης και δεξιότητες επικοινωνίας, είναι μεγάλη. Η αισθητικοκινητική τους ανάπτυξη και οι ικανότητες τους για επικοινωνία και αυτοεξυπηρέτηση μπορούν να επιτευχθούν σε υψηλής οργάνωσης πλαίσια με συνεχή βοήθεια και προσωπική σχέση με αυτόν που τον φροντίζει.

Διάγνωση αιτιολογίας ΝΚ
Τα κυριότερα μέσα διάγνωσης της νοητικής υστέρησης είναι τα διάφορα τεστ που μετρούν τη νοημοσύνη και τη λειτουργικότητα του παιδιού. Τα σημαντικότερα διαγνωστικά τεστ είναι η κλίμακα νοημοσύνης Stanford-Binet, οι κλίμακες νοημοσύνης Wechsler για ενήλικες (WAIS-R) και για παιδιά (WISC-ΙΙΙ), το Georgas τεστ νοημοσύνης για παιδιά, καθώς και διάφορα τεστ που εκτιμούν τις σχολικές δεξιότητες, την προσαρμοστική συμπεριφορά, τις αντιληπτικές και κινητικές δεξιότητες, την προσωπικότητα και την κοινωνική προσαρμογή. Επίσης, για τη διάγνωση είναι σημαντική και η συνέντευξη με τους γονείς και τους δασκάλους, καθώς και η παρατήρηση από τον ειδικό του ίδιου του παιδιού (Μάνος Ν.,1997).

Αίτια ΝΚ
Πιο αναλυτικά τα αίτια που προκαλούν νευρολογικές βλάβες και οδηγούν σε κάποια εγκεφαλική ανωμαλία, παρουσιάζονται παρακάτω:
Α. Προγεννητικά αίτια: το έμβρυο είναι ιδιαίτερα τρωτό μέσα στη μητρική κοιλότητα. Οι ψυχρές στατιστικές θεωρούν τους παράγοντες που επιδρούν κατά τηνπερίοδο της εγκυμοσύνης υπεύθυνους για το 38-40% των γεννήσεων παιδιών με εγκεφαλική παράλυση. Εξάλλου, και η συχνότητα του εμβρυϊκού θανάτου κατά την προγεννητική περίοδο είναι 2-3 φορές μεγαλύτερη από αυτή κατά τον τοκετό και τη νεογνική περίοδο. Κυριότεροι αιτιολογικοί παράγοντες σ’ αυτή την περίοδο θεωρούνται:

1. Κληρονομικοί παράγοντες, όπως η γαλακτοζεμία όπου οι γονείς πρέπει να ελέγξουν αν φέρουν το γονίδιο. Υπάρχει 25% πιθανότητα ΝΚ σε κάθε εγκυμοσύνη
2. Χρωμοσωμικές ανωμαλίες κατά τη διαδικασία της μίτωσης, όπως η λανθασμένη κατανομή των χρωμοσωμάτων. Γίνεται ανώμαλη σύζευξη με αποτέλεσμα να διαφοροποιείται η σύνθεση, η μορφή και το μέγεθος του χρωμοσώματος, επομένως και του κυττάρου (Χρηστάκης, 2006), όπως το σύνδρομο down (τρισωμία), το σύνδρομο Klinefelter και το σύνδρομο Turner.
3. Ασθένειες της εγκύου: Οι κυριότερες λοιμώξεις από τις οποίες κινδυνεύει το έμβρυο είναι η ερυθρά, ο κυτταρομεγαλοϊός, η τοξοπλάσμωση, ο ιός του απλού έρπητα, η ανεμοβλογιά, η σοβαρή γρίπη και η ιλαρά. Το έμβρυο κινδυνεύει να προσβληθεί από λοιμώξεις καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ιδιαίτερα τους πρώτους μήνες της. Ο παθογόνος μικροοργανισμός είναι δυνατό να μεταδοθεί στο έμβρυο με τρεις τρόπους: 1. διαπερνώντας τον πλακούντα, απαραίτητη προϋπόθεση για τη λοίμωξη του εμβρύου είναι η λοίμωξη της μητέρας. 2. εισδύοντας από το γεννητικό σωλήνα, όταν υπάρχει ρήξη των υμένων και 3. κατά τη διάρκεια του τοκετού, εάν το έμβρυο έρθει σε επαφή με μολυσμένες εκκρίσεις από το αίμα και τα κόπρανα της μητέρας.
4. Ανωμαλίες μεταβολισμού (PKU): Η φαινυλκετονουρία (PKU) είναι μια κληρονομική συγγενής διαταραχή του μεταβολισμού των αμινοξέων. Η νόσος παρατηρείται σε όλο τον κόσμο και προκαλεί σοβαρή πνευματική αναπηρία, εάν δεν αντιμετωπιστεί. Η ανωμαλία αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη δηλητηρίαση από φαινυλαλανίνη, η οποία πλήττει ιδιαίτερα τον εγκέφαλο. Εάν δεν αντιμετωπιστεί, η νόσος μπορεί να προκαλέσει σοβαρή πνευματική και κινητική αναπηρία, ακόμη και σοβαρή άνοια. Η πιθανότητα εμφάνισης φαινυλκετονουρίας είναι 1:10.000. Η αποτελεσματικότερη θεραπεία είναι αποδεδειγμένα μια ειδική διατροφή με τροφές χαμηλής περιεκτικότητας σε φαινυλαλανίνη.
5. Ασυμβατότητα του Rh του αίματος της μητέρας με αυτό του εμβρύου: που σε ειδικές περιπτώσεις καταστροφής του πλακούντα, μπορεί να προκληθεί
6. καταστροφή πολλών οργάνων του εμβρύου, μεταξύ των οποίων είναι και ο εγκέφαλος.

6. Ανοξία: η Εγκεφαλική Ανοξία είναι η έλλειψη οξυγόνου του εγκεφάλου. Αν είναι μεγάλη, μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες ζημιές στον εγκέφαλο
7. Τραυματισμοί της εγκύου: οι τραυματισμοί της εγκύου στην κοιλιακή χώρα από πτώση ή άλλες εξωτερικές πιέσεις μπορούν να προκαλέσουν τραύματα στο έμβρυο και κυρίως στον εγκέφαλό του με συνέπειες δυσάρεστες για την ανάπτυξή του. Γι’ αυτό η κοιλιακή χώρα της εγκύου θα πρέπει να περιβάλλεται από ιδιαίτερη φροντίδα.
8. Κακή διατροφή: έγκυες που υποσιτίζονται παρουσιάζουν υψηλό ποσοστό πρόωρων τοκετών, αποβολών και αλλοιώσεων των κυττάρων του εμβρύου. Η κακή διατροφή της εγκύου μπορεί να προκαλέσει ανωμαλίες και στο κεντρικό νευρικό σύστημα του παιδιού προκαλώντας μελλοντικά ακόμα και μαθησιακές δυσκολίες. Επιπλέον η χρήση ουσιών ή το αλκοολικό σύνδρομο μολύνουν τον πλακούντα.
9. Δηλητηριάσεις από μόλυβδο: η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας υπολογίζει ότι
   12 εκατομμύρια παιδιά στις υποανάπτυκτες χώρες υποφέρουν από μόνιμη εγκεφαλική βλάβη που οφείλεται στον μόλυβδο. Ανά το παγκόσμιο 3,5% της ελαφριάς πνευματικής καθυστέρησης οφείλεται σε δηλητηρίαση από μόλυβδο. Ο μόλυβδος διαπερνά τον πλακούντα με ευκολία και είναι πολύ επικίνδυνος για τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο εφ’ όσον δεν υπάρχει ο φραγμός αίματος- εγκεφάλου. Το επίπεδο μολύβδου στο αίμα της μητέρας είναι ένας βασικός δείκτης έκθεσης του εμβρύου. Στην εγκυμοσύνη μπορεί να προκαλέσει πρόωρο τοκετό και χαμηλό βάρος γέννησης. Προγεννητική έκθεση σε χαμηλά επίπεδα μολύβδου (14μg/dl) στο αίμα της μητέρας αυξάνει τον κίνδυνο χαμηλού βάρους γέννησης και προώρου τοκετού. Συγγενείς ανωμαλίες, όπως κρυψορχία και ελαφρές ανωμαλίες του δέρματος, μεταγεννητική αρνητική επίδραση στη σωματική και πνευματική ανάπτυξη. Σε μαθητές που οι βιολογικοί τους γονείς δηλητηριάστηκαν με μόλυβδο σαν παιδιά πριν
   50 χρόνια παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες. Αυτό αποδεικνύει ότι τα παιδιά γονιών που δηλητηριάστηκαν με μόλυβδο στο παρελθόν βρίσκονται σε ψηλότερο κίνδυνο να παρουσιάσουν νευροαναπτυξιακές βλάβες.

B. Περιγεννητικά αίτια:

1. Ανοξία (Ασφυξία του εγκεφάλου): Η ασφυξία του εγκεφάλου αποτελεί την κυριότερη αιτία νευρολογικών βλαβών κατά την περιγεννητική περίοδο, αλλά μόνο

ένας περιορισμένος αριθμός παιδιών με εγκεφαλική παράλυση (6-15 %) έχει ως σαφή αιτιολογία την περιγεννητική ασφυξία. Κι αυτό σε αντίθεση με την εντύπωση που, μέχρι πρόσφατα, είχε επικρατήσει, πως η ασφυξία του εγκεφάλου ήταν η κύρια αιτία της εγκεφαλικής βλάβης.

2. Τραυματισμοί και αιμορραγία του εγκεφάλου: Αποτελούν τη δεύτερη συχνότερη αιτία εγκεφαλικών βλαβών στο νεογνό κατ’ αυτή την περίοδο. Μάλιστα η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στον κόσμο. Μπορεί να προκληθούν από μηχανικές αιτίες, όπως η παράταση του τοκετού, η κακή θέση του εμβρύου κατά τον τοκετό, η μηχανική απόφραξη των αναπνευστικών οδών, η πρόωρη αποκόλληση του πλακούντα, η κάκωση της κεφαλής κλπ. Η πλέον συνηθισμένη αιτία κάκωσης του κεφαλιού του νεογέννητου είναι αυτή που μπορεί να προκαλέσει ο εμβρυουλκός, στην περίπτωση που υπάρχει δυσαναλογία μεταξύ του κεφαλιού του νεογέννητου και της πυέλου της μητέρας.
3. Πρόωρη γέννηση: Τα πρόωρα νεογνά αποτελούν το 35% περίπου των περιπτώσεων παιδιών με εγκεφαλική παράλυση. Με τη λέξη πρόωρο δεν εννοείται μόνο το νεογνό που γεννήθηκε πριν να συμπληρώσει τον κανονικό κύκλο κύησης, αλλά και το τελειόμηνο με βάρος γέννησης κάτω από 2.500gr (δυσώριμο).

Γ. Μεταγεννητικά αίτια:
Μεταγεννητικοί αιτιολογικοί παράγοντες θεωρούνται κυρίως:

1. οι λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπως η μηνιγγίτιδα και η εγκεφαλίτιδα.
2. Τα εγκεφαλικά τραύματα από οποιαδήποτε αιτία κι αν έχουν προκληθεί, όπως αυτοκινητιστικά ατυχήματα, πτώσεις, σωματική κακοποίηση κ.λπ.
3. Παράγοντας παροδικής ή και μόνιμης βλάβης στον εγκέφαλο θεωρείται και η στέρηση της τροφής του νεογνού ή η ανεπαρκής λήψη της, ιδίως στα χαμηλού βάρους γέννησης νεογνά. Σημασία φυσικά έχει πότε θα γίνει η υποθρεψία σε σχέση με το στάδιο της ανάπτυξης του εγκεφάλου του νεογνού. Άλλωστε, η ανεπαρκής θρέψη του παιδιού κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του επηρεάζει όχι μόνο τη σωματική, αλλά γενικότερα την ψυχοκινητική του ανάπτυξη.
4. Επικίνδυνος είναι κι ο πολύ υψηλός πυρετός του μωρού που μπορεί να προκαλέσει εγκεφαλικές βλάβες.
   Κάποιες φορές σε πολύ μικρές, απομονωμένες κοινωνίες είναι δυνατό να υπάρξουν γεννήσεις παιδιών με ιδιαίτερες δυσκολίες, επειδή, παρόλο που δεν

υπάρχει αιμομιξία, οι κάτοικοι είναι σχεδόν συγγενείς. Πέραν, όμως, όλων αυτών των περιπτώσεων, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τους αναρίθμητους αστάθμητους, απρόβλεπτους κι άγνωστους ακόμα παράγοντες που ευθύνονται για τη γέννηση ενός παιδιού με εγκεφαλική παράλυση.

Επιδημιολογία
• Η ΝΚ αποτελεί το 1-3% του γενικού πληθυσμού (Hodapp, 1996)
• 2% παιδιών σχολικής ηλικίας με μέτρια ΝΚ (Σταθόπουλος, 1999)
• 85% με ήπια ΝΚ
• 10% με μέτρια ΝΚ
• 3-4% βαριά ΝΚ
• 1-2% βαθιά ΝΚ
• Πιο συχνή στα αγόρια (ίσως λόγω συχνότερης παραπομπής)
• Βαριά ΝΚ το ίδιο σε αγόρια και κορίτσια
• Αυξημένη ΝΚ σε φτωχές συνθήκες διαβίωσης (Κακουρός, Μανιαδάκη, 2004)

Συννοσηρότητα
Η συχνότητα των προβλημάτων ψυχικής υγείας και σοβαρής συμπεριφορικής και συναισθηματικής δυσλειτουργίας είναι υψηλότερη σε παιδιά και ενήλικες με νοητική καθυστέρηση, με ποσοστά που κυμαίνονται από 30% έως 36%, σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό (5% έως 6%) (Rutter 1976, Koller et al. 1983).
Σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό, αυξημένη είναι η συχνότητα του αυτισμού, των ψυχώσεων και των προβλημάτων συμπεριφοράς. Τα 2/3 των παιδιών με αυτισμό παρουσιάζουν και νοητική καθυστέρηση και αποτελούν το 1-2% του συνόλου των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Αν ληφθούν υπόψη όλες οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού, τότε 50% των παιδιών με νοητική καθυστέρηση παρουσιάζει στοιχεία αυτισμού (Wing et al. 1979, Volkmar et al. 1999).
Έχει διαπιστωθεί ότι γενικά οι άνθρωποι που πάσχουν από νοητική υστέρηση είναι πιο επιρρεπείς στο να εμφανίσουν συναισθηματικές διαταραχές και διαταραχές συμπεριφοράς.
Οι πιο συχνές συνοδές διαταραχές στους νοητικά υστερούντες είναι η Διαταραχή ελαττωματικής προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), οι Διαταραχές της διάθεσης (μονοπολική, διπολική), οι Διάχυτες διαταραχές της ανάπτυξης, η επιληψία,

οι Ψυχώσεις, οι Ψυχονευρώσεις, οι νευρομυϊκές, οπτικές, ακουστικές διαταραχές κλπ. Παρακάτω θα αναφερθούν κάποια βασικά κλινικά χαρακτηριστικά και στοιχεία των συνοδών διαταραχών (Μάνος Ν., 1997).

Εννοιολογική πλαισίωση ενταξιακής εκπαίδευσης
Ο ορισμός που θα δοθεί στην ένταξη έχει να κάνει με το πώς ορίζεται η αναπηρία από αυτούς που διαμορφώνουν την πολιτική, από το κράτος με το περιεχόμενο και την ερμηνεία των νόμων, των εκπαιδευτικών, των επαγγελματιών, των ακαδημαϊκών και των ερευνητών. Ο ορισμός ακόμη που θα δοθεί στην έννοια της αναπηρίας καθορίζει το πλαίσιο που θα βασιστεί η ενταξιακή εκπαίδευση. Στην Ινδία και την Παλαιστίνη για παράδειγμα, ο όρος αναπηρία είναι διαφορετικός από αυτόν στην Ελλάδα διότι στις χώρες αυτές όλοι είναι εν δυνάμει ανάπηροι λόγο καθημερινών πολεμικών εκεχειριών. Κατ’ επέκταση, στην Συρία τα αρτιμελή παιδιά θα έπαιζαν με τα ανάπηρα και τα εργαλεία των αναπήρων διότι εκεί αυτό που βλέπουν είναι το παιδί και όχι το πρόβλημα, στη Σουηδία όλο το έργο θα έπεφτε στα χέρια των βοηθών, ενώ στην Ελλάδα τα βλέπουμε παραμελημένα. Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να προσαρμόζεται στην κοινωνικο-πολιτική πραγματικότητα.
Έτσι, η παιδαγωγική της ένταξης ή ενταξιακή εκπαίδευση δεν είναι τόσο μια θεωρία ή τεχνική αλλά αποτελεί το σύνολο οργανωμένων πολιτικών δράσεων. Ευθύνη για την υλοποίηση της ενταξιακής εκπαίδευσης έχουν όλοι οι φορείς (όπως κράτος, κοινωνία, οικογένεια) αλλά το βάρος πέφτει περισσότερο στους εκπαιδευτικούς που αποτελούν την αιχμή του δόρατος στο εκπαιδευτικό μας σύστημα.
Ο Merser (1973) απέδειξε ότι ο δηλωμένος αριθμός ατόμων του πληθυσμού με νοητική καθυστέρηση είναι περισσότερο λειτουργία της ηλικίας παρά οποιαδήποτε νοητική κατάσταση, γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των διαγνωσμένων ατόμων ως νοητικά καθυστερημένα δεν αναγνωρίζονται πριν την είσοδο στο σχολείο και αργότερα εξαφανίζονται, όταν η επονομαζόμενη ομάδα φτάσει στην ενηλικίωση και στην αγορά εργασίας (Bogdan, 1986).
Αυτό σημαίνει ότι το σχολείο με τον τρόπο λειτουργίας του ενισχύει την κατασκευή της αναπηρίας και βάζει εμπόδια σε μια εκπαίδευση ισότιμη για όλους. Με ποιους τρόπους το κάνει αυτό; Κατ’ αρχή καλό σχολείο θεωρείται αυτό που οι μαθητές του έχουν υψηλή ακαδημαϊκή επίδοση, είναι σχολείο ανταγωνιστικό στο οποίο αντέχουν βέβαια, μόνο οι προικισμένοι. Από την άλλη τα προγράμματα,

έχοντας καθαρά γνωσιοκεντρική φιλοσοφία αφήνουν έξω ένα μεγάλο ποσοστό ικανοτήτων και δεξιοτήτων των παιδιών. Η αξιολόγηση των μαθητών είναι μονόπλευρη και επικεντρώνεται στην επίδοση χωρίς να αξιολογούνται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και άλλες παράμετροι.
Άρση των εμποδίων φαίνεται ότι γίνεται κατά την εφαρμογή της ενταξιακής εκπαίδευσης.

Διαστάσεις ενταξιακής εκπαίδευσης και κριτική
Ιστορική
Στην Ελλάδα το 1953 έχουμε την επίσημη ένταξη της γυναίκας στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Μεταξύ των δεκαετιών ’50 και ’70 εφαρμόζεται η δωρεάν υποχρεωτική εκπαίδευση και την δεκαετία ’70 – ’80 έχουμε εκδημοκρατισμό της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης όπου στα πανεπιστήμια πλέον μπορούν να εισαχθούν και παιδιά εργατών. Η ειδική εκπαίδευση μεταφέρεται από τον ιδιωτικό φορέα και το φιλανθρωπικό έργο στο υπουργείο Παιδείας, προσπάθεια που διήρκησε έξι έτη 1975-1981) και κατέληξε στον νόμο 1143/1981 όπου κατά ένα μεγάλο μέρος είναι μεταφρασμένος από αγγλικό νόμο του 1963. Με τον νόμο 2817/2000 καθιερώνεται και η υποχρεωτική εκπαίδευση για τους αναπήρους.
Το 1978 έχουμε την Επιτροπή Warnock, από την «αρχιτέκτονα» της ενταξιακής εκπαίδευσης Βαρόνης Mary Warnock στην Αγγλία που είναι υπεύθυνη για την εκπαίδευση και την ένταξη. Το 1981 στην Αγγλία, το Education Act αποτελεί την έναρξη της ενταξιακής εκπαίδευσης (integration). To 1992, στην Ιταλία επιτυγχάνεται η κατάργηση των δημόσιων σχολείων και τάξεων.
Βλέπουμε λοιπόν πως η προσέγγιση της αναπηρίας και την ενταξιακής εκπαίδευσης έρχεται με πιο αργά βήματα στην Ελλάδα από ότι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και υπάρχει η τάση για υιοθέτηση των πρακτικών χωρίς ιδιαίτερη προσαρμογή στην ελληνική πραγματικότητα και ανάγκη.

Νομοθετική – θεσμική
Στην Ελλάδα έχουμε τέσσερις νόμους για την ειδική αγωγή. Τον Ν.1143/1981 που ορίζει τα άτομα ως «νοητικώς υστερούντες». Τον Ν.1566/1985 όπου αναφέρει
«όσοι έχουν νοητική καθυστέρηση». Τον Ν.2817/2000 αναφέροντας «όσοι έχουν

νοητική ανεπάρκεια ή ανωριμότητα». Τον Ν.3699/2008 με τον ιατρικό όρο «Νοητική αναπηρία».
Όπως γίνεται αντιληπτό η ελληνική νομοθεσία εξετάζει την αναπηρία από την ιατρική σκοπιά, ξεκινά ορίζοντας τα άτομα με νοητική καθυστέρηση ως στερημένα νόησης, θέτοντάς τους ανίκανους για εκπαίδευση ή εκμάθηση αυτόνομης διαβίωσης. Η Ελλάδα φαίνεται να βρίσκεται 20 χρόνια πίσω αφού μεταφράζει και υιοθετεί αγγλικό νόμο του ’63 για να ορίσει την αναπηρία και το πλαίσιο εκπαίδευσης.
Αλλά και οι νόμοι που ακολουθούν φαίνεται να εξετάζουν την αναπηρία υπό το πρίσμα της ιατρικής ανάλυσης, της φυσιολογικότητας του ατόμου, των ικανοτήτων. Διαχωρίζουν την εκπαίδευση των αναπήρων δημιουργώντας χωριστές δομές εκπαίδευσης αφού έχουν ορίσει από πριν τα κριτήρια και τους φορείς της διάγνωσης, αξιολόγησης και εισόδου στις δομές αυτές. Παραπέμπουν ή αναγκάζουν στην παραπομπή σε ειδικό γιατρό ή διαγνωστικό κέντρο προκειμένου ο μαθητής να ετικετοποιηθεί.

Παιδαγωγική
Έρμαιο των πολιτικών και κοινωνικών καταστάσεων και αντιλήψεων, οι εκπαιδευτικοί δε φαίνεται να διαμορφώνουν ενταξιακές τακτικές. Επίσης, οι χαμηλές προσδοκίες των εκπαιδευτικών δεν βοηθούν στην παιδαγωγική της ένταξης. Αυτό που φαίνεται να βοηθά είναι η διαφοροποιημένη διδασκαλία.
Στη διαδικασία της διαφοροποιημένης διδασκαλίας οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διαφοροποιήσουν το περιεχόμενο της δραστηριότητας, τη διαδικασία της δραστηριότητας και το τελικό αποτέλεσμα της δραστηριότητας. Αυτά για να γίνουν εφικτά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η ετοιμότητα του μαθητή (αφορά το σημείο εισόδου ενός μαθητή σε μια συγκεκριμένη έννοια ή δεξιότητα), τα ενδιαφέροντά του και το μαθησιακό του προφίλ (π.χ. ορισμένοι μαθητές κατανοούν καλύτερα μία έννοια στη διαδικασία της συζήτησης, άλλοι πάλι εάν εργαστούν ατομικά, άλλοι χρειάζονται περισσότερο εποπτικό, οπτικο-ακουστικό υλικό, κ.λ.π.) (Ντεροπούλου Ε. 2014).
Πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την εξελικτική βαθμολογία, ότι για παράδειγμα ο μαθητής κατάφερε να πάει από το δέκα στο δεκατέσσερα και όχι να κατηγοριοποιείται ως μαθητής του δεκατέσσερα, δηλαδή ένας κακός μαθητής. Έτσι η αξιολόγηση επικεντρώνεται στην καταγραφή της επίτευξης των στόχων των ατόμων, αποκλειστικά με όρους της δικής τους προόδου, χωρίς καμιά σχέση με αυτή των συμμαθητών τους.

Όλα αυτά βέβαια πολλές φορές φαίνονται να αποτυγχάνουν ή να μην εφαρμόζονται λόγω του βαθμού δυσκολίας που έχουν, των ανεπαρκών μέσων, της έλλειψης εκπαιδευτικής επάρκειας, της σχολικής υποδομής.

Πολιτική
Η ένταξη ξεκίνησε στις ΗΠΑ για τους μετανάστες και μετά για τους ΑμεΑ (βλέπε Κίνημα Education For All) που είχε σκοπό να αλλάξει τις υπάρχουσες εκπαιδευτικές πρακτικές ώστε να εξασφαλίσει ίσες ευκαιρίες για όλους τους μαθητές, ενώ στην Ελλάδα, από τους αναπήρους, οδεύει προς τις μειονότητες. Στην Κύπρο υπάρχει ο όρος Ενιαία Εκπαίδευση που απαντά στην ενταξιακή εκπαίδευση.
Είναι γεγονός πως ο πολιτικός σχεδιασμός ωστόσο είναι αποτέλεσμα των οικονομικών στόχων που θέτει κάθε φορά το κράτος και έτσι διαμορφώνει την εθνική εκπαιδευτική πολιτική και το πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Σύμφωνα με τον Giroux, (2003) τα σχολεία θεωρούνται ως απλά παραρτήματα της αγοράς εργασίας, ενώ επιβάλλονται μοντέλα αξιολόγησης σε ανταγωνιστικά πλαίσια τα οποία αναπαράγουν τις ευρύτερες κοινωνικές ανισότητες.
Έτσι σήμερα η απόπειρα ένταξης των νοητικώς καθυστερημένων παιδιών μέσα σε αυτό το ανταγωνιστικό και εντατικοποιημένο εκπαιδευτικό περιβάλλον του πλαισίου της γενικής εκπαίδευσης είναι καταδικασμένο να αποτύχει.

Απαιτήσεις ενταξιακής εκπαίδευσης
Η εφαρμογή της ενταξιακής εκπαίδευσης απαιτεί κινητοποίηση και συνεργασία των εκπαιδευτικών. Αποσκοπεί στο να τους κινητοποιήσει να συγκρουστούν με παγιωμένες αλήθειες και προκαταλήψεις, ούτως ώστε να μάθουν, να προβληματιστούν και να αλλάξουν. Αυτό είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί. Εάν θέλουμε να φέρουμε μια κοινωνική αλλαγή στον τρόπο αντίληψης της αναπηρίας, πρέπει πρωτίστως να έρθει η αλλαγή στις αντιλήψεις για την αναπηρία και την ουτοπία ή όχι της πραγματικής ενταξιακής εκπαίδευσης. Για να επιτευχθεί η ένταξη, η οργάνωση της διδασκαλίας και η δόμηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των μαθητών είναι σημαντική.
Επιπλέον χρειάζεται προετοιμασία της σχολικής αίθουσας ή/και του σχολείου προκειμένου να δεχθεί όλα τα άτομα που ίσως οι ανάγκες του ενός να έρχονται σε σύγκρουση με τις ανάγκες κάποιου άλλου. Βέβαια δεν υπάρχει κάποια λίστα με

συγκεκριμένες αλλαγές που πρέπει να γίνουν, αφού αυτό εξαρτάται από τις ατομικές ανάγκες κάθε μαθητή και τις εκάστοτε περιστάσεις.
Τέλος, απαιτείται η εκπαιδευτική αξιολόγηση να είναι ισότιμη για όλους τους μαθητές και όχι να υπάρχει καχυποψία έναντι των νοητικώς καθυστερημένων παιδιών που έχουν ή όχι κάποια ιατρική γνωμάτευση. Επιπλέον, αν υπάρχει διάγνωση, σε αυτή πρέπει να γράφεται το τι μπορεί να κάνει το παιδί, ποιες είναι οι δυνατότητές του, σε τι μπορεί να εκπαιδευτεί και όχι ποιες είναι οι αδυναμίες τους, τι δεν μπορεί να κάνει ή μέχρι που μπορεί να φτάσει. Τα πρώτα θέτουν την βάση της εκπαιδευτικής διαδικασίας για ενταξιακή εκπαίδευση, τα δεύτερα θέτουν τα κοινωνικά και σχολικά εμπόδια. Εξάλλου μετά την εκπαιδευτική διαδικασία, οι ετικέτες (μαθησιακές δυσκολίες, νοητική καθυστέρηση) πολλές φορές χάνονται και αυτό γιατί στην επαγγελματική ζωή δεν υπάρχουν.

Μελέτη Περίπτωσης Ιστορικό – Γνωματεύσεις
Ο μαθητής Χ. της Α’ τάξης του ΕΠΑ.Λ. ημερομηνίας γεννήσεως 28/12/1995 έχει γνωμάτευση από το ΚΕΔΔΥ Γ’ Αθήνας (20/11/12) ως άτομο που παρουσιάζει Ήπια Νοητική Καθυστέρηση και άλλες διαταραχές ανάπτυξης.
Όταν ήταν στην Γ’ γυμνασίου εμφάνισε σχολική άρνηση, αντίδραση προσαρμογής με αγχώδες και καταθλιπτικό συναίσθημα (ΙΚΑ, Κέντρο Παιδοψυχικής Υγιεινής, 7/9/2012). Επανέλαβε την τάξη μετά από ένα σχολικό έτος απραξίας και απολύθηκε με 14, 3/13.
Γνωμάτευση του ΕΟΠΠΥ (15/9/13) αναφέρει ότι ο Χ. έχει ΔΝ 103 κατά WISC
III.
Ο Χ. δεν έχει αδέλφια ενώ οι γονείς ζουν μαζί και προσπαθούν να παρέχουν
όσα είναι δυνατά για τον Χ.

Γενικά
Ο Χ. είναι μαθητής μου στην Α’ τάξη του ΕΠΑ.Λ. στο μάθημα αρχές Λογιστικής που γίνεται 3 ώρες την εβδομάδα, την ημέρα Δευτέρα την 2η ώρα 09:10 – 10:00, την ημέρα Πέμπτη την 1η ώρα 08:15 – 09:00 και την ημέρα Παρασκευή την 5η ώρα 11:40

– 12:25. Ανέλαβα υπηρεσία ως αναπληρωτής μειωμένου ωραρίου στις 09/12/13, τους προηγούμενους μήνες το τμήμα είχε κενό εκείνες τις ώρες.
Ο Χ. κάθεται στο πρώτο θρανίο της μεσαίας σειράς, σε απόσταση 2 μέτρων από τον πίνακα και τριών μέτρων από την έδρα του καθηγητή. Δίπλα του είναι ο συμμαθητής και στενός του φίλος διαγνωσμένος με ήπιο αυτισμό.
Η τάξη αποτελείται από 23 μαθητές. Το επίπεδο του τμήματος είναι ιδιαίτερα χαμηλό σε όλα τα μαθήματα και το ενδιαφέρον των μαθητών για όλα τα μαθήματα πολύ περιορισμένο. Εκπαιδευτικές ανάγκες έχουν όλοι οι μαθητές όπως είναι φυσικό στον ίδιο βαθμό με τον Χ.
Ο Χ. μου κίνησε το ενδιαφέρον όταν παρατήρησα πως στα διαλείμματα είναι συνήθως μόνος κάνοντας στερεότυπες επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Έτσι κοίταξα το φάκελο του μαθητή όπου είδα την γνωμάτευσή του και παράλληλα κοίταξα τους φακέλους όλων των μαθητών (κάτι που θα έπρεπε να είχε γίνει δύο εβδομάδες πριν, στην αρχή της ανάληψης υπηρεσίας) και διαπίστωσα πως υπάρχει άλλος ένας μαθητής με αυτισμό (ο διπλανός του Χ.) και άλλες 4 κοπέλες διαγνωσμένες με ΜΔ και μια κοπέλα με ΔΕΠΥ.
Παιδαγωγική Έκθεση
Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας θα μελετηθούν μόνο ο Γνωστικός και Γλωσσικός Τομέας.

Γνωστικός Τομέας
Οι γνωστικές διεργασίες διακρίνονται στις εξής τρεις κατηγορίες:

1. Πρόκτηση πληροφοριών, αφορά την διαδικασία πρόκτησης χωροχρονικού προσανατολισμού, αναγνώριση σχημάτων, μεγεθών, ποσοτήτων, εννοιών, μεθόδων και διαδικασιών, συμβόλων, λεξιλογίου, τάσεων και ακολουθιών, ταξινομήσεων και κατηγοριών, μεθοδολογίας.
2. Φάση επεξεργασίας, αφορά την διαδικασία οροθέτησης προβλήματος, συγκριτικής συμπεριφοράς, ανάκληση της μνήμης, κατανόησης.
3. Φάση αντίδρασης – ανταπόκρισης, αφορά την διαδικασία με την οποία αντιδρά και ανταποκρίνεται στη μαθησιακή διαδικασία, την εφαρμογή, την ανάλυση, την δημιουργία ιδεών, την αξιολόγηση ή δικαιολόγηση μιας απόφαση ή σειράς ενεργειών.

Μελέτη περίπτωσης
Η παρούσα παιδαγωγική έκθεση του Χ. συντάσσεται έπειτα από 50 σχολικές ώρες σε διάστημα 4ων μηνών συμμετοχικής παρατήρησης, άτυπων συζητήσεων, εκπαιδευτικών παρεμβάσεων εντός τμήματος, στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογιστικής. Στο 3ωρο μάθημα της λογιστικής ο Χ. είναι σε θέση να:
Παρακολουθεί αναπόσπαστος το μάθημα με ενδιαφέρον και προσοχή κατά την παράδοση του μαθήματος είτε επικρατεί φασαρία είτε επικρατεί η προσοχή και από τους λοιπούς μαθητές. Το ίδιο ενδιαφέρον και προσοχή δείχνει όταν οι λοιποί μαθητές θέτουν ερωτήματα, απαντήσεις ή σηκώνονται να επιλύσουν ασκήσεις στον πίνακα.
Παρατηρεί ακουστικά τις απαντήσεις όλων, ακόμη κι όταν δεν έχει βλεμματική επαφή και είναι πάντα έτοιμος να δώσει απάντηση σε ότι του ζητηθεί. Για παράδειγμα, λόγο της θέσης του στην τάξη (πρώτο θρανίο μεσαίας στήλης), του γεγονότος ότι δεν γυρνά το κεφάλι του να κοιτάξει ποιος απαντά αλλά το έχει πάντα σκυμμένο χαμηλά όταν μιλά άλλος μαθητής, δίνει την εντύπωση ότι δεν προσέχει αλλά μπορεί να επαναλαμβάνει πάντα τα λεγόμενα του προλαλήσαντα και πολλές φορές να προσθέτει και την δική του γνώμη.
Συμπεραίνει την ορθή ή λογική απάντηση ή λύση σε πραγματικά προβλήματα αιτιολογώντας πλήρως την διαδικασία της σκέψης του όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, σε περίπτωση που το βράδυ κλέφτες διαρρήξουν την επιχείρηση που διαχειρίζεσαι και σου κλέψουν όλα τα χρήματα του ταμείου και μια μικρή φθηνή τηλεόραση που είχες μέσα ποια είναι η ζημία; Ο Χ. απαντά λέγοντας πως η ζημία είναι το σύνολο των χρημάτων και της αξίας της τηλεόρασης γιατί τα χρήματα τα έχασε και δε πρόκειται να τα βρει και εκτός αυτού η τηλεόραση αποτελεί πάγιο στοιχείο της επιχείρησης που πρέπει να αγοράσει ξανά.
Εξηγεί την απάντησή του ή τις υποθέσεις του όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, αναφέρει πως όλοι μπορούμε να πάρουμε δάνειο από την τράπεζα αν είμαστε εντάξει κάθε μήνα και το αποπληρώνουμε και αν η τράπεζα καταλάβει πως το δάνειο το θέλουμε για να το επενδύσουμε.
Ταξινομεί σε κατηγορίες όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, μπορεί να διακρίνει και να ταξινομήσει όλα τα στοιχεία του Ενεργητικού και του Παθητικού μιας επιχείρησης, αιτιολογώντας πάντα την επιλογή του.
Ορίζει με ευρύ λεξιλόγιο. Για παράδειγμα, χρησιμοποιεί πάντα ορθά την ορολογία που έχει διδαχθεί στο μάθημα της λογιστικής και του έχει γίνει ξεκάθαρη η

χρήση της κάθε έννοιας, όπως αναφέρει, το ταμείο είναι στοιχείο του ενεργητικού γιατί είναι κάτι που κατέχει η επιχείρηση και για να αυξηθεί το χρεώνω δεν το πιστώνω γιατί αν το πίστωνα σημαίνει ότι το ταμείο μου μειώνεται.
Αναγνωρίζει τα σύμβολα και τους συμβολισμούς. Για παράδειγμα, χρησιμοποιεί τον σχηματισμό του λογιστικού ημερολογίου, το λογιστικό ταυ, το Χ ή + για την χρέωση ή αύξηση, το Π ή – για την πίστωση, το Ε για το ενεργητικό και Π για το παθητικό, για την επίλυση όλων των λογιστικών ασκήσεων
Σχεδιάζει και συνθέτει υποθετικά προβλήματα και καταστάσεις όταν του ζητηθεί. Για παράδειγμα, ο Χ. καλείται να δώσει ένα λογιστικό γεγονός προς επίλυση σε συμμαθητή του που βρίσκεται στον πίνακα, διαδικασία που εναλλακτικά θα την έκανε ο εκπαιδευτικός.
Εφαρμόζει τις μεθόδους που απαιτούνται για την επίλυση ή δημιουργία προβληματισμών. Για παράδειγμα, κάθε φορά που θα σηκωθεί στον πίνακα έπειτα από παρότρυνση του εκπαιδευτικού, σχεδιάζει πρώτα το λογιστικό ημερολόγιο, τα ταυ και τον πίνακα του ισολογισμού και αναμένει την εκφώνηση από τον εκπαιδευτικό.
Ανακαλεί γνώσεις που έχει αποκτήσει στο παρελθόν στην μνήμη του με επιτυχία και μεγάλη λεπτομέρεια. Για παράδειγμα, σε προφορική εξέταση επανάληψης προγενέστερων μαθημάτων, απαντά με τον ίδιο τρόπο που απαντούσε ο εκπαιδευτικός κατά την παράδοση του μαθήματος.
Συνδέει τις προγενέστερες γνώσεις με τις νεότερες για την επίλυση προβληματισμών. Για παράδειγμα, αφού όπως έχουμε πει αν κερδίσω στο λαχείο αυτό το ονομάζω έκτακτο κέρδος, τότε και στην παρούσα ερώτηση του πως ονομάζω τα χρήματα που βρήκα στο δρόμο και τα βάζω στο ταμείο της επιχείρησής μου η απάντηση είναι έκτακτο κέρδος γιατί είναι κάτι που μπήκε στην επιχείρηση και δεν το έχω δουλέψει.
Διακρίνει το βαθμό δυσκολίας ασκήσεων ή προβληματισμών Για παράδειγμα, αναφέρει πως «…αισθάνομαι ότι εδώ κρύβεται κάποια παγίδα γιατί δε βρίσκω εύκολα την απάντηση και ότι σκέφτομαι για σωστό μετά από λίγο βρίσκω γιατί είναι λάθος».
Εφαρμόζει όλα όσα έχει μάθει. Για παράδειγμα, σε ασκήσεις που δεν απαιτούν πλήρη αιτιολόγηση ή απάντηση, ή είναι σύντομης απάντησης, ο Χ. θα απαντήσει με κάθε τρόπο που θα τεκμηριώνει την σωστή απάντηση και με όλα τα λογιστικά εργαλεία.

Είναι πρόθυμος στην σχολική εξέταση, είτε αυτή γίνεται προφορικά, είτε γραπτά ατομικά ή στον πίνακα. Για παράδειγμα, όταν ρωτήθηκε τι θα έλεγε αν σήμερα γράφαμε ένα διαγώνισμα, η απάντηση του ήταν ένα πλατύ χαμόγελο και
«…ωραία γιατί εδώ θα τα βρω όλα μαζεμένα».

Γλωσσικός Τομέας
Περιγραφή
Η Γλώσσα είναι ένα συμβολικό σύστημα σημείων με το οποίο επικοινωνούν μεταξύ τους τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας και είναι άυλη. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των γλωσσολόγων.
Ο Λόγος είναι η αμφίδρομη σχέση μεταξύ σκέψης και γλώσσας. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των εκπαιδευτικών (εσωτερική δομή του λόγου).
Η Ομιλία είναι η γλωσσική συμπεριφορά ή το γλωσσικό φαίνεσθε. Αποτελεί το πεδίο εστίασης των ψυχολόγων και λογοθεραπευτών (εξωτερική δομή του λόγου).
Κατά την σύνταξη της Παιδαγωγικής Έκθεσης εξετάζουμε την γλώσσα των μαθητών σε τέσσερα επίπεδα:

Α1. Προφορικό εκφερόμενο λόγο: εξετάζονται το επίπεδο φώνησης (άρθρωση, προσωδία1, φωνηματική ακοή2), επίπεδο δομής σημασιολογίας (έλεγχο λεξιλογίου σε ποσότητα και ποιότητα, κατανόηση γραμματικών και συντακτικών κανόνων), επίπεδο επικοινωνιακής λειτουργίας (η γλώσσα ως επικοινωνιακό εργαλείο)

Α2. Εσωτερική δομή λόγου: αποτελεί τη βασική εσωτερική επεξεργασία προκειμένου να επιτευχθεί η εκφορά του λόγου. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να δουλεύει πρώτα με την εσωτερική δομή του λόγου ώστε ο εκφερόμενος να προκύπτει. Αποτελεί το πιο σημαντικό στοιχείο για την περιγραφή της εσωτερικότητας του λόγου που χαρακτηρίζεται από τα:

1. Επικοινωνιακό κίνητρο: να θέλει, να επιθυμεί, να έχει βούληση να επικοινωνήσει. Αναγνωρίζεται από την παρατήρηση του μαθητή.

1 Τονισμός, μελωδία, αναπνοή, ρυθμός, ποιότητα φωνής (ύψος, ένταση, χροιά)
2 Δυνατότητα να διακρίνει τα φωνήματα

2. Διαμόρφωση της ιδέας: να διαμορφώνει την ιδέα που θέλει να δημοσιοποιήσει μέσω της γλώσσας (συμβολική διάστασης της γλώσσας, βοηθά το συμβολικό παιχνίδι).
3. Επιλογή γλωσσικών μέσων: λεξιλόγιο, γραμματική, σύνταξη που είναι σύμφωνα με τους γλωσσικούς κανόνες
4. Εσωτερική φώνηση: να επιλέγει τις σωστές αρθρωτικές θέσεις και προσωδιακά στοιχεία.

Β1. Παραγωγή γραπτού λόγου: να μπορεί να γράψει και να κατανοήσει τα γραφθέντα. Γραφή + Ανάγνωση, είναι ένα πράγμα, δε πρέπει να γίνεται διάκριση.

Β2. Εσωτερική δομή γραπτού λόγου: εννοιολογική κατανόηση του περιεχομένου του γραπτού λόγου. Εξετάζεται σε τρία επίπεδα:

1. Επίπεδο κατανόησης μηχανισμού ανάγνωσης και γραφής
2. Επίπεδο γραφής και σημασιολογίας του λόγου
3. Επίπεδο επικοινωνιακής λειτουργίας

Μελέτη περίπτωσης
Ο Χ. γεννήθηκε στην Ελλάδα από έλληνες γονείς, μιλά την ελληνική γλώσσα και χρησιμοποιεί μόνο αυτή για τις επικοινωνιακές του ανάγκες.
Στην νοητική καθυστέρηση που αποτελεί και επικοινωνιακή διαταραχή, πλήττεται η επικοινωνιακή λειτουργία στον εκφερόμενο λόγο ενώ το επικοινωνιακό κίνητρο ενυπάρχει. Εξαιτίας όμως της αχρησίας του εκφερόμενου λόγου, διαταράσσεται και η εσωτερικότητα του λόγου (εσωτερική δομή του λόγου).
Ωστόσο ο Χ. κατέχει την εσωτερικότητα του λόγου. Σκέφτεται πάντα πριν απαντήσει κοιτάζοντας στο κενό και αν δε πιεστεί θα απαντήσει ορθά. Εάν πιεστεί από τον περιορισμένο χρόνο ή από τους συμμαθητές του που γνωρίζουν την απάντηση τότε θα παραιτηθεί από την προσπάθεια γιατί δεν θέλει να γίνεται βάρος.
Σε πολλά λογιστικά προβλήματα βάζει τον εαυτό του μέσα στο πρόβλημα και με νοερές διεργασίες προσπαθεί να το επιλύσει. Έπειτα, σηκώνει το κεφάλι και ζητά
«…να πω;». Αυτή η διαδικασία μπορεί να ωφελήσει κατά πολύ τον Χ., μόλις του ανατίθενται ρόλοι ιδιοκτήτη επιχείρησης, ή υπαλλήλου επιχείρησης, ή ταμίας τράπεζας, τότε οι ορθές απαντήσεις ξεπηδούν τεκμηριωμένα από μέσα του. Τότε ο

εκπαιδευτικός καλό είναι να συνεχίσει την διαδικασία θέτοντας περαιτέρω ερωτήσεις με μεγαλύτερο βαθμός δυσκολίας και χρήσης λογιστικών κανόνων. Για παράδειγμα ο εκπαιδευτικός ρωτά τον Χ., έχεις δική σου επιχείρηση με γάλατα και σου κλέβουν το βράδυ ένα φορτηγό αξίας χιλίων ευρώ, πως θα το εμφανίσεις αυτό στα βιβλία σου; Ο Χ. σκέφτεται σε πρώτο πρόσωπο φωναχτά και αναφέρει πως θα έχω ζημία χίλια ευρώ άρα χρεώνω τις ζημίες και πιστώνω τα αυτοκίνητα για να δείξω ότι μου μειώθηκαν. Σε επέκταση της ερώτησης, ο εκπαιδευτικός ρωτά τον Χ., πως την ίδια στιγμή ανακαλύπτει πως μέσα στο φορτηγό σου υπήρχαν και γάλατα αξίας εκατό ευρώ που θα τα πουλούσες την επόμενη μέρα, αλλάζει κάτι τώρα; Ο Χ., αποκρίνεται πως αν είναι έτσι τότε μεγαλώνει η ζημία μου και γίνεται χίλια εκατό ευρώ και μειώνονται τα φορτηγά και τα γάλατα, δηλαδή το εμπόρευμα που έχω, άρα πρέπει να τα πιστώσω.
Ο εκφερόμενος λόγος του είναι βαρύς, πάντα τονισμένος υψηλά, μονότονος και τραχύς. Τα ίδια χαρακτηριστικά μπορεί να παρουσιάζει και η γλώσσα του σώματός του Το λεξιλόγιό του στην λογιστική βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα και με παρότρυνση μπορεί να χρησιμοποιεί, από ένα σημείο και μετά, μόνο την ορολογία που απαιτείται για τις ανάγκες του μαθήματος. Χρησιμοποιεί τις σωστές λέξεις εκεί που πρέπει και όταν κάποια δεν την κατέχει καλά ή δεν είναι σίγουρος, δεν την χρησιμοποιεί ή την χρησιμοποιεί με ερωτηματικό στο τέλος. Πχ «…η ταμειακή μηχανή ανήκει στα… πάγια;». Έπειτα από επισήμανση που του έγινε ότι δε χρειάζεται να απαντάει με ερώτηση, το αποτέλεσμα ήταν να απαντάει σε περισσότερες ερωτήσεις, χωρίς ερωτηματικό και χωρίς δισταγμό αφού έγινε σε όλους η επισήμανση ότι κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος αφού τώρα διδασκόμαστε το μάθημα, οπότε θα απαντάμε με αυτό που πιστεύουμε ως πιο σωστό αλλά θα απαντάμε με βεβαιότητα.
Χρησιμοποιεί ορθά τους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες όταν χρειάζεται να επικοινωνήσει. Από την παρατήρηση φάνηκε πως συνήθως η έναρξη της επικοινωνίας ή του διαλόγου γίνεται από τους άλλους αλλά μόλις αυτή ξεκινήσει ο Χ. είναι πλήρως συμμετοχικός σε κάθε πρόσωπο (αγόρι, κορίτσι, συμμαθητής, άλλος μαθητής, εκπαιδευτικός).
Στις προφορικές ασκήσεις που γίνονται μέσα στην τάξη, φαίνεται έντονα η επιθυμία του να απαντήσει σε όλες και γίνεται φανερή η χαρά του όταν του δίνεται ο λόγος. Σε ερωτήσεις που απευθύνονται σε όλη την τάξη, ψάχνει να βρει μόνος του την απάντηση και την δίνει όταν του απευθυνθεί ο λόγος. Ο εκπαιδευτικός σε αυτή τη

φάση δεν πρέπει να υποθέτει ότι δε γνωρίζει την απάντηση ο Χ. ή ότι δεν συμμετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Στο γραπτό επίπεδο ο Χ. μπορεί να γράψει και να κατανοήσει τα γραφθέντα και το ίδιο να γίνει και από τους τρίτους αφού καταβάλουν μικρή προσπάθεια κατανόησης του μηχανισμού γραφής του. Συγκεκριμένα, ο Χ. γράφει στο τετράδιο με σχετικά ευανάγνωστα γράμματα και χρησιμοποιεί σημεία στίξης. Δυσκολία μπορεί να παρουσιάσει ο εκπαιδευτικός στο γεγονός ότι δεν υπάρχει παραγραφοποίηση, εσοχές και ότι δεν υπάρχει κενή σειρά που υποδεικνύει αλλαγή ερώτησης ή νοήματος. Το κείμενο όμως είναι πάντα επικοινωνιακό και στοχευόμενο.
Ακολουθούν φωτογραφίες:

Συζήτηση
Με τον νόμο 3699/2008 διακρίνουμε μια υποβάθμιση της ενταξιακής εκπαίδευσης με ταυτόχρονη ενίσχυση του διαχωρισμού αφού καμία αναφορά δε γίνεται για τριτοβάθμια εκπαίδευση των ΑμεΑ ή για διαδικασίες δια βίου μάθησης. Λαμβάνει καθαρά υπόψη τις γνωματεύσεις και τις διαγνώσεις των μαθητών ενώ είναι καθαρά ιατρικά προσανατολισμένος, δεν ελέγχεται καθόλου από την κοινωνική σκοπιά του κοινωνικού μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας.
Η ενταξιακή εκπαίδευση είναι ένα σύστημα αξιών που μπορεί να μελετηθεί και να εφαρμοστεί σε πολλαπλά επίπεδα:
• Μικρο-επίπεδο: οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εξετάσουν κριτικά την παρούσα πρακτική τους
• Μέσο-επίπεδο: τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να προβούν σε διαφοροποιημένη προσέγγιση
• Μάκρο-επίπεδο: οι πολιτικές των κυβερνήσεων να εξετάσουν τις περιπτώσεις των ατόμων που έχουν βρεθεί στο περιθώριο

Το σχολείο αναπαραγάγει την κοινωνική κατασκευή της αναπηρίας, οπότε πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που προσεγγίζουμε την αναπηρία σαν κοινωνία και σημαντικό ρόλο σε αυτό ασκεί το κράτος.
Στην περίπτωση του Χ., ο μαθητής έχει τις ίδιες μαθησιακές ανάγκες και δυνατότητες όπως κάθε άλλος μαθητής. Συμμετέχει ενεργά εφόσον του δοθεί ο λόγος και μπορεί να λύνει προβληματισμούς μόνος του ή με μικρή βοήθεια. Δεν έχει άγχος για διαγωνίσματα ή ερωτήσεις και τον ενδιαφέρει να μαθαίνει.
Έγινε ανοιχτή συζήτηση με τους υπόλοιπους καθηγητές του τμήματος σε συνέλευση καθηγητών και αναφέρθηκαν τα ίδια αναφορικά με την διαγωγή και την μαθησιακή του διαδικασία και στα λοιπά μαθήματα. Η φιλόλογος του τμήματος παρατήρησε ανάγκη βελτίωσης του γραπτού λόγου και εκμάθηση των κανόνων γραφής κάτι που θα μπορούσε να αποτελέσει βραχυπρόθεσμο μαθησιακό στόχο του Χ.
Προτείνεται η ανεύρεση των λόγων της σχολικής άρνησης του Χ. πριν δύο χρόνια ώστε να μην επαναληφθεί το γεγονός και η τωρινή ενίσχυση, ενθάρρυνση και ανταμοιβή του και στα λοιπά μαθήματα.

Βιβλιογραφία

1. Anstotz C., (1997). Βασικές Αρχές της Παιδαγωγικής για τα νοητικά καθυστερημένα άτομα (μετ. Λευτέρης Αναγνώστου) επιμ. Αθηνά Ζώνιου- Σιδέρη. Ελληνικά Γράμματα, Β’έκδοση
2. Αmerican Psychiatry Association, (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (fourth edition). USA: Washington, DC.
3. Bogdan, R., (1986). The sociology of Special Education. Special Education: Research and Trends. In Morris, R., Blatt, B.,Pergamon general psychology series
4. Giroux, H., (2003). Public pedagogy and the politics of resistance: Notes on a critical theory of educational struggle. Educational Philosophy and Theory, Vol.35, no 1, pp5-16
5. Hodapp R., (2005). Αναπτυξιακές θεωρίες και αναπηρία, Νοητική καθυστέρηση, αισθητηριακές διαταραχές και κινητική αναπηρία (μετ. Μαρία Δεληγιάννη) επιστ. επιμ. Αθηνά Ζώνιου-Σιδέρη, Ηλέκτρα Σπανδάγου Αθήνα: Μεταίχμιο
6. Klein, N., Safford, P., (1977). Application of Piaget’s Theory to the study of thinking of the mentally retarded children: a review of research. The Journal of Special Education, 11, 201-216.
7. Marks, D., (1999). The Social Construction of Disadility, Disability: Controversial debates and Rsychosocial Perspectives. London. New York: Routledge
8. Thomas G., & Walker, D., & Webb, J., (2001). Inclusive Education. The ideas and the practice. The Making Of The Inclusive School. London & N.Y: Routledge
9. Watson, N. (1997). Defending the Social Model. Disability & Society
10. Ντεροπούλου Ε., (2014). Σημειώσεις μαθήματος «Εποπτεία Νοητικής Καθυστέρησης» και «Εργαστήριο Ειδικής Αγωγής», ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
11. Παπαντωνοπούλου Τ., (2014). Σημειώσεις Μαθήματος «Ανθρώπινες Σχέσεις – Επικοινωνία», Αθήνα, ΙΙΕΚ Praxis
12. Παρασκευόπουλος Ι., (2002). Νοητική καθυστέρηση (διαφορική διάγνωση, αιτιολογία– πρόληψη, ψυχοπαιδαγωγική αντιμετώπιση), Αθήνα
13. Πατέρα Ε., (2014). Σημειώσεις Μαθημάτων «Παιδιά με προβλήματα λόγου»,
    «Παιδιά με Νοητική Υστέρηση», «Κοινωνική Ψυχολογία», Αθήνα, ΙΙΕΚ Praxis
14. Σβορώνου Σ., (2014). Σημειώσεις Μαθήματος «Στοιχεία Ειδικής Αγωγής»,
    Αθήνα, ΙΙΕΚ Praxis
15. Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2013). Σημειώσεις μαθήματος «Εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη ατόμων με αναπηρία». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
16. Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2000). Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες και η Ένταξή τους
    (επιµέλεια). Αθήνα : Ελληνικά Γράµµατα.
17. Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2000). Ένταξη: Ουτοπία ή πραγµατικότητα; Η εκπαιδευτική και πολιτική διάσταση της ένταξης µαθητών µε ειδικές ανάγκες. Αθήνα
18. Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (1998). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους: µία ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα
19. Τζουριάδου, Μ., Μπάρμπας, Γ., (2004). Η διαπραγμάτευση του νοήματος της σχολικής ενσωμάτωσης στο γνωσιοκεντρικό σχολείο. Εκπαιδευτικό υλικό για το σεμινάριο επιμόρφωσης. (ΕΠΕΑΕΚ 1.1.3.α).
20. Τσιάντης Γ. (1996), Ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας, Τεύχος Β, Αθήνα, Καστανιώτης.

Παράρτημα

Τσικολάτας Α. (2014) Η Μέθοδος της Παρατήρησης. Αθήνα

Μέθοδος Παρατήρησης
Η παρατήρηση είναι μια διαδικασία που επιτρέπει στον ερευνητή να αντλήσει πληροφορίες και δεδομένα μέσα από την άμεση, δική του παρατήρηση ατόμων, ομάδων, θεσμών, συμπεριφορών, συνθηκών, χώρων, ή οργανισμών. Ο ερευνητής καταγράφει έπειτα τις παρατηρήσεις του, τις επεξεργάζεται και τις ερμηνεύει. Θεωρείται η πιο ποιοτική και ίσως η πιο βασική τεχνική συλλογής δεδομένων στην κοινωνική έρευνα, καθώς με τον έναν ή τον άλλον τρόπο αναμιγνύεται και με όλες τις άλλες τεχνικές, διότι σε κάθε έρευνα, ποσοτική ή ποιοτική, περιέχονται τουλάχιστον μερικά στοιχεία παρατήρησης.
Ο παρατηρητής προσπαθεί να κατανοήσει και να ερμηνεύσει όσα παρατηρεί μέσα από την οπτική των ατόμων/ ομάδων/ κοινοτήτων/ θεσμών/ πολιτισμών που μελετά κι όχι να επιβάλλει τη δική του άποψη. Προσπαθεί να κρατά συστηματικές σημειώσεις από την εμπειρία του και να την παρουσιάζει με όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικό τρόπο μπορεί.
Ο τρόπος δουλειάς του στηρίζεται στην εμπειρία του, δεν μπορεί να την προσχεδιάσει με μεγάλη αυστηρότητα αλλά βασίζεται εν πολλοίς στη συναίσθησή του και στη δυνατότητά του να ελέγχει τις συγκινησιακές καταστάσεις αυτών που παρατηρεί. Η λέξη – κλειδί για τον παρατηρητή είναι να καταφέρει να διεισδύσει τόσο πολύ σε μια ομάδα, σε μια κατάσταση, στην κουλτούρα, στην ‘ατμόσφαιρα’ μιας κοινότητας, ώστε να καταγράψει και να ερμηνεύσει –τελικά- σκέψεις, συναισθήματα, στάσεις, αντιλήψεις, εμπειρίες.
Κάθε φορά που επιλέγεται η παρατήρηση ως ερευνητική τεχνική, ο ερευνητής θα πρέπει να έχει αποφασίσει από πριν ορισμένα στοιχεία για τη δομή της, που είναι σημαντικά για την παραπέρα δουλειά του και συνοψίζονται στα εξής:

1. Ο βαθμός συμμετοχής του ερευνητή
2. Η ηθική διάσταση της παρατήρησης.
3. Η δομή της παρατήρησης
4. Ο τρόπος προσέγγισης και εισόδου στο συγκεκριμένο χώρο/ ομάδα
5. Το υλικό που συλλέγεται, ο τρόπος καταγραφής του

Δευτερεύουσες μορφές παρατήρησης
Εκτός από τις βασικές μορφές η παρατήρηση διακρίνεται και σε άλλες μορφές ανάλογα του επιστημονικού πεδίου έρευνας, όπου και διακρίνεται σε πληθώρα επιστημών, ανάλογα της πρόθεσης του παρατηρητή, τη χρονική διάρκεια αυτής, τον αριθμό ατόμων που συμμετέχουν κ.ά. Έτσι υπό το πλαίσιο αυτών η παρατήρηση διακρίνεται σε:
Η ευκαιριακή παρατήρηση
Η συστηματική παρατήρηση
Η εκτατική παρατήρηση
Η εντατική παρατήρηση
Η άμεση παρατήρηση
Η έμμεση παρατήρηση
Η προσωπική ή ατομική παρατήρηση
Η ομαδική παρατήρηση
Η μακρόχρονη παρατήρηση, καλούμενη και οριζόντια παρατήρηση
Η εγκάρσια παρατήρηση
Η εξωτερική παρατήρηση
Η εργαστηριακή παρατήρηση
Η συμμετοχική παρατήρηση
Η ενόργανη παρατήρηση
Η κλινική παρατήρηση

Ερμηνεία παρατήρησης
Βασικά σε κάθε παρατήρηση συγκεντρώνονται και αναφέρονται διάφορα δεδομένα. Συνεπώς ερμηνεία της παρατήρησης είναι η ερμηνεία αυτών τούτων των δεδομένων η οποία και είναι η διεισδυτική ανάλυσή τους που επιχειρείται στη συνέχεια από τον παρατηρητή – ερευνητή συνθέτοντας συμπερασματικές κρίσεις σε συνάρτηση διαφόρων σχέσεων αυτών, είτε από επιστημονικής πλευράς είτε από κοινωνικής συμπεριφοράς. Έτσι εξετάζοντας την άρτια περιγραφή, διυλίζει την περιγραφή επί των σημείων που διαφωτίζουν τα σημαντικότερα στοιχεία, τα οποία στη συνέχεια συσχετίζει και προσαρμόζει σε επιστημονικό πεδίο ή σε νόημα ειδικής συμπεριφοράς.
Η ερμηνεία της παρατήρησης αποτελεί το πλέον συναρπαστικό σημείο για τον παρατηρητή – ερευνητή. Και αυτό διότι κατά το χρόνο της παρατήρησης, δηλαδή της συλλογής των δεδομένων, ο παρατηρητής έκανε αυτό που έκανε, λίγο ή πολύ, ενώ σ΄ αυτό το στάδιο μπορεί, επιδεικνύοντας ευρετική και οργανωτική ικανότητα, ν΄ αναδείξει μια εξηγήσιμη δομή ενός συνόλου ενδείξεων και γεγονότων. Αυτό μπορεί άλλοτε να είναι εύκολο και άλλοτε ιδιαίτερα δύσκολο ένεκα διαφόρων περιορισμών (τοπικών, χρονικών, περιορισμού εξοπλισμού κ.ά.), όπου σε ανώτερο κλιμάκιο, ή επιστημονικό κέντρο να μη είναι τόσο δύσκολο. Όπως και να έχει όμως ο πρώτος παρατηρητής εν προκειμένω αναλυτής, διατηρεί την πλεονεκτικότερη θέση έναντι άλλου επόμενου όπου είναι δυσκολότερο να ανασυνθέσει με πληρότητα την όλη περιγραφόμενη κατάσταση που μόνο ο πρώτος βίωσε. Πολλές φορές όμως συμβαίνει ο ίδιος ο παρατηρητής να εισηγείται την ερμηνεία της εργασίας του σε ειδικότερο αναλυτή προκειμένου αυτή να λάβει ένα πληρέστερο πλαίσιο αναφοράς.

Σημειώσεις παρατήρησης στο μάθημα «Ποιοτικές μέθοδοι στην κοινωνική έρευνα και στην ειδική αγωγή»
Στις διαλέξεις του μαθήματος και για τις ανάγκες της παρούσας παρατήρησης επισημάνθηκαν από την καθηγήτρια Κα Λιγνού και τους συμφοιτητές τα εξής:

1. Ο παρατηρητής δε κρατά κατά τη διάρκεια της παρατήρησης σημειώσεις ή μικρόφωνο
2. Ο χρόνος παρατήρησης θα είναι πάντα ο ίδιος, ήτοι 45’ με απόκλιση συν πλην 5΄
3. Ο παρατηρητής δε πρέπει να γνωρίζει στοιχεία του παιδιού (διάγνωση κτλ)
4. Έπειτα καταγράφει όσα θυμάται αμέσως μετά την παρατήρηση ή το αργότερο μέχρι το βράδυ της ίδιας ημέρας
5. Χρησιμοποιεί περιγραφική γλώσσα χωρίς να ερμηνεύει
6. Το παιδί το διαλέγει ο ερευνητής και δε του το επιβάλει άλλο πρόσωπο
7. Εχεμύθεια για το φορέα επιλογής και το παιδί
8. Κανείς παρατηρητής δεν είναι αόρατος, το παιδί νιώθει το βλέμμα, να είναι έτοιμος να δεχθεί ερωτήσεις
9. Περιοδικότητα παρατήρησης, ίδια μέρα και ώρα κάθε εβδομάδα
10. Παρατήρηση γίνεται σε όλα και καταγράφονται έστω και ετεροχρονισμένα
11. Καμία παρατήρηση δεν είναι απόλυτα αντικειμενική
12. Στάση αρνητικής ικανότητας, να αντέχει ο παρατηρητής στο να μην γνωρίζει ή να μη βιαστεί να συμπεράνει

Στην παρούσα παρατήρηση τηρήθηκαν όλα τα παραπάνω.

Περιγραφή πλαισίου
Ο παιδικός σταθμός είναι μια Μη Κερδοσκοπική Πολιτιστική Εταιρία που δημιουργήθηκε απο τους ίδιους τους γονείς με σκοπό την οργάνωση και την ανάπτυξη του θεσμού των ομάδων παιχνιδιού στην Ελλάδα και την δημιουργία δράσεων με σκοπό την κοινωνικοποίηση των παιδιών προσχολικής ηλικίας και των οικογενειών τους.
Μέσα από τη δημιουργία ομάδων παιχνιδιού σε διάφορες περιοχές της Αττικής αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας στόχος είναι τα παιδιά ηλικίας 0-6 ετών και οι γονείς τους να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους αλλά και με άλλα μέλη της κοινωνίας, να μάθουν μέσα από το παιχνίδι, να δραστηριοποιηθούν σε θέματα πολιτισμού και περιβάλλοντος και να έχουν ίσες ευκαιρίες στην δημιουργική απασχόληση και τη ολόπλευρη καλλιέργεια τόσο τη σωματική όσο και τη πνευματική. Όλες αυτές οι ενέργειες οφείλουν την επιτυχία τους τόσο στην εθελοντική και ουσιώδη συμμετοχή των γονέων όσο και την συνεργασία και καθοδήγηση ειδικών επιστημονικών συμβούλων, παιδαγωγών και άλλων φορέων που δραστηριοποιούνται στους τομείς της προσχολικής και πρωτοσχολικής αγωγής προωθώντας καινοτόμες πρακτικές.
Μέσα από προγράμματα και δράσεις για γονείς και παιδιά όπως καλλιτεχνικά εργαστήρια, δημιουργική απασχόληση, ομάδες γονέων-παιδιών, ομιλίες, επισκέψεις σε πολιτιστικούς χώρους, εκδρομές και πολύ παιχνίδι δημιουργήσαμε μια νέα για τα Ελληνικά δεδομένα δομή απόλυτα φιλική προς τα παιδιά η οποία θα στηρίζεται στον εθελοντισμό και την αλληλεγγύη των ενηλίκων.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι δράσεις μας στηρίζονται από χορηγούς και υποστηρικτές οι οποίοι συμβάλουν στη εξάπλωση της ιδέας μας μέσα από χρηματική, υλική προσφορά καθώς και παροχή υπηρεσιών προς τα μέλη της ομάδας μας, με αποτέλεσμα ολοένα και περισσότερες οικογένειες να έχουν δυνατότητα να επωφελούνται από τις δράσεις μας ανεξάρτητα οικονομικοκοινωνικής κατάστασης.
Οι δραστηριότητες στις ομάδες παιχνιδιού περιλαμβάνουν:

• Μουσική και τραγούδι
• Θεατρικά παιχνίδια και μιμήσεις
• Αθλητικά και κινητικά παιχνίδια
• Εξωτερικό και ελεύθερο παιχνίδι
• Τέχνη και δημιουργικές δραστηριότητες
• Παραμύθια και επιτραπέζια
• Οικολογικά παιχνίδια
• Φροντίδα ζώων
• Εξορμήσεις
• Γωνιές παιχνιδιού

Παρατήρηση 1 – Τρίτη 25 Φεβ. 2014 – Διάρκεια 45΄
Σήμερα Τρίτη μεσημέρι αποφάσισα να επισκεφθώ μια παλιά μου καθηγήτρια που δουλεύει σε πρότυπο παιδικό σταθμό ΜΚΟ. Της τηλεφώνησα το πρωί και την ενημέρωσα πως θα ήθελα να έρχομαι για κάποιες ώρες στον παιδικό σταθμό όπου εργάζεται, μόνο όταν είναι και η ίδια παρόν, για να παίρνω ιδέες αναφορικά με τις παιδικές δραστηριότητες που εφαρμόζουν καθότι γνωρίζω πως κάθε μέρα γίνονται ενδιαφέροντα και διαφορετικά πράγματα εκεί. Ενημερώνομαι και από την σελίδα τους στο facebook αλλά είναι προτιμότερο να βλέπω και την όλη διαδικασία ζωντανά όπως της ανέφερα προκειμένου να μην την προϊδεάσω για την πραγματική αιτία της επίσκεψης, την παρακολούθηση παιδιού. Μιας που είναι ο χώρος εργασίας της, της ανέφερα πως αν υπάρχει η παραμικρή δυσκολία θα μπορούσε να μου το πει. Με διαβεβαίωσε πως δε συντρέχει κάτι τέτοιο και με ενημέρωσε πως ίσως χρειαστεί να την βοηθήσω σε κάποια πράγματα. Απάντησα πως θα ήταν χαρά μου. Λίγο πριν κλείσουμε το τηλέφωνο μου είπε να φέρω και κάποιο βιογραφικό μου σε περίπτωση που αναρωτιόταν κάποιος γονέας ποιος είμαι και τι κάνω εκεί, έστω για τυπικούς λόγους. Επίσης με ενημέρωσε εν τάχει για τις μέρες και ώρες που βρίσκεται στον χώρο αλλά μου ανέφερε πως θα τα πούμε και από κοντά γιατί έχουν εισαχθεί και παράλληλες ενδιαφέρουσες δραστηριότητες που θα μπορούσα να παρακολουθήσω όπως γιόγκα για μητέρες και άλλα.
Για κάποιο λόγο δεν ένιωθα κάποιο ενθουσιασμό, σκεφτόμουν και πως έπρεπε να κάνω σαράντα λεπτά ταξίδι με το αυτοκίνητο από περιστέρι έως αγία Παρασκευή και όλο αυτό το έβλεπα σαν αγγαρεία. Σκεφτόμουν την κίνηση στον δρόμο, την μεσημεριανή νύστα να με πλακώνει, να προβλέπω ότι θα πάω σε ένα χώρο που μάλλον θα είμαι παρείσακτος, γυναίκες να συζητάνε για το τι κατάφεραν αυτή τη βδομάδα τα αγγελούδια τους. Σκέφτομαι για κάποιο λόγο ότι ίσως δω κάποια μητέρα να φωνάζει ή να χτυπάει το παιδί της, γεγονός που μου προκαλεί δυσφορία από τώρα και σκέφτομαι αν θα πρέπει να εμπλακώ για άλλη μια φορά. Ξεφυσάω σκεφτόμενος ότι ακόμη και η παλιά μου καθηγήτρια θα τρέχει με τις εργασίες της στο χώρο οπότε βλέπω η σαρανταπεντάλεπτη παρακολούθηση που ζήτησε η Κυρία Λιγνού να γίνεται τέταρτο. Με σχετικά βαριά καρδιά άφησα της χίλιες δυο άλλες δουλειές που έχω για να ετοιμαστώ. Σκέφτηκα να φορέσω φόρμες για να είμαι άνετος στον χώρο μην τυχών και μου ζητηθεί να συμμετάσχω σε κάποια δραστηριότητα που δε θα μπορώ να αρνηθώ… μακάρι να μην είναι η γιόγκα για μητέρες. Να δεις που ο νόμος του Moore θα δουλέψει και πάλι και θα μου συμβεί ακριβώς ότι αντεύχομαι.
Και έτσι όντως ξεκίνησε, ήδη από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας έχω κολλήσει στην κίνηση, προβλέπω ότι θα τελειώσει και η μπαταρία από το gps και ίσως καθυστερήσω να βρω τον σταθμό. Μετά από μια ώρα φτάνω στον σταθμό που τον βρήκα με την δεύτερη βόλτα, παρκάρω απ έξω και χτυπάω το κουδούνι της αυλόπορτας. Ήταν 15:30 όταν είδα μια νηπιαγωγό να ανοίγει παραξενεμένη την γυάλινη πόρτα του παιδικού σταθμού και να με ρωτάει από μακριά τι θα ήθελα. Της απάντησα ότι είμαι παλιός μαθητής της Τ. και ότι θα κάνουμε κάτι μαζί σήμερα. Δεν με ενημέρωσε κανείς και η ίδια δεν έχει έρθει ακόμη μου απάντησε. Ωραία ξεκινάμε σκέφτηκα, ωστόσο ήταν ευγενική και ήρθε να μου ξεκλειδώσει και μπήκα στο χώρο. Μου ζήτησε να βγάλω αμέσως τα παπούτσια. Ήταν ευγενική παρόλο το αυστηρό της ύφος. Ο χώρος είχε αυτή τη μωρουδιακή μυρωδιά. Ένας καναπές κρεβάτι κοιμίζει τρία παιδιά περίπου πέντε ετών μπροστά μου. Στον χώρο πίσω μου άλλα τρία παιδιά να κοιμούνται σε μαξιλάρια πεταμένα στη χοντρή μοκέτα στο πάτωμα. Αυτό μου φάνηκε αστείο. Τελευταία φορά που είδα ανθρώπους να κοιμούνται στο πάτωμα ήταν πριν λίγες εβδομάδες στο σπίτι του φίλου μου όπου είχε ένα πάρτι με αρκετό αλκοόλ. Ωστόσο αυτά τα παιδιά μου φάνηκε πως θα πρέπει να κοιμήθηκαν την ώρα που έπαιζαν. Μετά από αυτές τις αστραπιαίες σκέψεις μου η νηπιαγωγός με ρώτησε να της πω περισσότερα. Της εξήγησα ακριβώς με τα ίδια λόγια όπως έκανα και στην καθηγήτριά μου πριν λίγες ώρες. Μου απάντησε πως θα έρθει στις πέντε ακριβώς και χωρίς να της το ζητήσω μου έκανε μια ενδελεχή ξενάγηση στο χώρο.
Ο σταθμός είναι τύπου μεζονέτα, κάθε τοίχος και διαφορετικό χρώμα, ένας τεράστιος χώρος που αποτελεί τον χώρο υποδοχής των παιδιών με κρεμάστρες για τα ρούχα και ακριβώς από κάτω θήκες για τα παπούτσια. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και η κουζίνα όπου η μισή είναι για χρήση από τους μεγάλους και η άλλη μισή για χρήση από τα μικρά παιδιά. Έχει δύο μεγάλα τραπέζια για παιδιά, ορθογώνια μαζί με πλαστικά καρεκλάκια. Τα άλλα δύο δωμάτια χωρίζονται από αυτόν τον κεντρικό χώρο με υφασμάτινα διαχωριστικά όπου έχουν πόρτα και παράθυρα, σαν να έχεις πάρει δηλαδή την πρόσοψη μια μεγάλης σκηνής κατασκήνωσης. Το ένα από αυτά, το μεγαλύτερο, έχει τις παιδικές γωνιές τις οποίες μου κατονομάζει η νηπιαγωγός η οποία μου φαίνεται τώρα όλο και πιο ευγενική και ήρεμη. Μου εξηγεί τι κάνουν σε κάθε μία από αυτές και με πηγαίνει στο δίπλα χώρο όπου έχει επίσης χοντρή μοκέτα, βιβλία και μαξιλάρες, εδώ μου εξηγεί ότι δεν είναι τόσο για παιχνίδι αλλά για άλλες δραστηριότητες όπως αφήγηση παραμυθιού, κουκλοθέατρο και ξεκούραση. Την ρωτάω χαμηλόφωνα κάτι για την γωνιά με τα τουβλάκια και μου λέει πως δε χρειάζεται να ψιθυρίζω αφού τα παιδιά δεν ενοχλούνται. Όντως τα παιδιά φαίνεται να βρίσκονταν σε κώμα. Τώρα αυτά που ήταν στο πάτωμα μου θυμίζουν περισσότερο τους φίλους μου. Στο χώρο αυτό βρίσκεται ένα παιδάκι έντεκα μηνών που δε κατάφερε να κοιμηθεί καθότι μόλις τον πήρε ο ύπνος άρχισε να κλαίει γιατί ήθελε να του αλλάξουν πάνα. Δε μπορεί να σταθεί μόνο του στα πόδια του ωστόσο έρχεται μπουσουλώντας στα πόδια μου και μου τραβάει το μπατζάκι της φόρμας σαν να μου ζητάει το σηκώσω αλλά δε κάνω καμία κίνηση πρώτον γιατί δε ξέρω ακόμη τι μου επιτρέπεται να κάνω αλλά και επειδή εννοείται ότι φοβάμαι μη του βγάλω κάποιο χέρι έτσι και επιχειρήσω να το σηκώσω. Ο μικρός με κάνει να γελάω κάθε φορά που τον βλέπω και επειδή είναι αστείος με αυτή τη ξανθιά φράντζα και επειδή μου χαμογελάει και μου δείχνει τα φαφούτικα ούλα του. Η νηπιαγωγός τον αρπάζει αγκαλιά και μου λέει να πάμε επάνω να μου δείξει και τον υπόλοιπο χώρο. Ανεβαίνουμε τα σκαλάκια, ανοίγουμε την προστατευτική πόρτα που πρέπει να ανασηκωθεί για να ανοίξει ώστε να μην δραπετεύουν τα παιδιά και μου δείχνει τον επίσης μεγάλο χώρο με το παρκέ και τους τεράστιους καθρέπτες. Εδώ κάνουν γυμναστική, γιόγκα οι μητέρες και άλλες δραστηριότητες μου λέει. Κοιτάζω και έξω να δώ τον προαύλιο χώρο όπου είναι γεμάτος παιχνίδια, μπάλες, μια ξύλινη βάρκα σχεδόν αληθινών διαστάσεων, ποδηλατάκια, τσουλήθρα. Εκείνη τη στιγμή ακούω την νηπιαγωγό να λέει δε το πιστεύω πάλι. Γυρίζω και την βλέπω να ελέγχει την πάνα του μικρού όπου είναι λερωμένη και πάλι. Μα τι έγινε σήμερα με αυτόν αναρωτιέται φωναχτά και με προσκαλεί να την ακολουθήσω σε ένα μικρό δωματιάκι όπου έχει όλα τα υλικά για να αλλάξεις ένα μωρό. Το ξαπλώνει, βγάζει την πάνα, τον σκουπίζει με υγρό μαντηλάκι, του φοράει την καθαρή πάνα και τον ντύνει σε δευτερόλεπτα καθώς μου μιλάει. Εντυπωσιασμένος από την ταχύτητά της και την λεπτομέρεια στις κινήσεις της χαμογελώ και επιστρέφουμε στον κάτω χώρο.
Συνεχίζει την ξενάγηση όπου μου δείχνει ένα μικρό θερμοκήπιο δίπλα στον νεροχύτη όπου έχουν φυτέψει φακές και βγαίνουν τα βλαστάρια τους, μου δείχνει τις τουαλέτες των παιδιών με τις χαμηλές λεκάνες και νιπτήρες. Έχω εγκλιματιστεί στον χώρο και μπορώ να πω πως για λίγο ξέχασα για πιο λόγο ήμουν εκεί. Μετά την ξενάγηση ωστόσο κάθε αρνητικό ή ουδέτερο συναίσθημα που είχα πριν έχει εξαφανισθεί. Έχω έναν ενθουσιασμό με την νέα γνώση που παίρνω.
Ξαφνικά φτάνει και η καθηγήτριά μου, χαιρετιόμαστε, τις εξηγώ ότι μου έγινε ξενάγηση και τα λέμε για μόλις πέντε λεπτά καθότι η ώρα που ξυπνάνε τα παιδιά μόλις έφτασε. Οι δύο γυναίκες πηγαίνουν σε κάθε παιδί και το ξυπνούν τρυφερά, μιλώντας τους ήρεμα, παίρνοντάς τα αγκαλιά. Το να ξυπνήσουν όλα πήρε ώρα, γύρω στο τέταρτο, αλλά μόλις ξύπνησαν άρχισαν να τρέχουν στον χώρο σαν σίφουνες, πήγαιναν από το ένα δωμάτιο στο άλλο, άδειαζαν κουβάδες με υλικά και έπαιζαν με αυτά. Μέσα σε δύο λεπτά ο χώρος είχε αλλάξει. Επικρατούσαν ευχάριστες παιδικές φωνές, ήχοι από το άδειασμα των παιχνιδιών και ποδοβολητά.
Ξαφνικά άρχισαν να έρχονταν και μητέρες με τα παιδιά τους καθώς και λίγοι πατεράδες. Μου εξήγησε η νηπιαγωγός πως η φιλοσοφία τους σταθμού είναι το απόγευμα να έρχονται όλοι οι γονείς με τα παιδιά τους για κοινές δραστηριότητες. Δε δέχονται κανένα παιδί χωρίς συνοδεία και σχεδόν επιβάλλουν την ενεργή συμμετοχή των γονέων.
Ο Δ. ήρθε στον πρότυπο παιδικό σταθμό γύρω στις 17:30. Ακόμη δεν είχα αποφασίσει ποιο παιδί θα παρατηρήσω καθώς τις τελευταίες δύο ώρες τα επτά νήπια που βρίσκονταν στο χώρο κοιμόντουσαν εκτός από ένα. Από τις 17:00 άρχισαν να φτάνουν σταδιακά γονείς με τα παιδιά τους στον παιδικό σταθμό για τις δραστηριότητες της ημέρας. Δεν είχα καταλάβει πότε ήρθαν όλα αυτά τα δέκα επιπλέον παιδιά με τους γονείς τους καθώς ήμουν απορροφημένος με την προετοιμασία των δραστηριοτήτων της νηπιαγωγού όταν πίσω μου, στις γωνιές παιχνιδιού, άκουσα φασαρίες και κλάματα. Γύρισα το κεφάλι μου και αφού δεν είδα τίποτα αποφάσισα να σηκωθώ και να πάω στο χώρο να δω πίσω από τις κουρτίνες. Εκεί είδα τον Δ. να διεκδικεί ένα τελειωμένο ρολό χαρτιού κουζίνας όπου ένα άλλο παιδί, μεγαλύτερό του ηλικιακά και σωματικά το χρησιμοποιούσε ως κρόταλα. Ο Δ. κυνηγούσε γύρω γύρω στον χώρο τον Α. να του πάρει το ρολό κλαίγοντας. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν να ακούω τον Α. να λέει στον Δ. καθώς έτρεχε «ηρέμησε και θα στο δώσω», κάτι που μου έκανε εντύπωση σε ένα μικρό παιδί μια τόσο λογική απαίτηση. Έπιασα τον Δ. και του είπα ήρεμα «άκουσες τι σου είπε; Ηρέμησε και θα στο δώσει, δε το θέλει». Δε μου έδωσε σημασία, έσπασε τον κλοιό που είχα δημιουργήσει με τα χέρια μου και συνέχισε το κυνηγητό. Δεν γνωρίζω πως ξεκίνησε η διεκδίκηση, ποιος έχει δίκιο και δεν είμαι σίγουρος αν με ενδιαφέρει τόσο, αλλά ήμουν σχεδόν σίγουρος ότι θα επέλεγα να παρατηρήσω την νευρικότητα και την γενική συμπεριφορά του Δ. καθότι η επίλυση συγκρούσεων με ειρηνικές διαδικασίες με απασχολούσε πάντα. Μόλις όμως μετά από λίγα δευτερόλεπτα είδα τον πατέρα του Δ. να σηκώνεται από τον καναπέ και να πηγαίνει στο αυτί του Δ. και να του λέει «δείρτον» ή «χτύπα τον» ή «πάρ’ του το», ή κάτι τέτοιο τότε ήμουν σίγουρος ότι αυτό θα ήταν το παιδί που θα παρατηρούσα καθώς και τη σχέση του με τα άλλα παιδιά και ασφαλώς με τον πατέρα του. Την ίδια στιγμή η μητέρα του Δ. έκανε παρατήρηση στον πατέρα να μην τα λέει αυτά στον Δ.
Ο Δ. στο πρόσωπο μοιάζει πολύ με τον πατέρα του, είναι ξανθός, με σοβαρό βλέμμα ακόμη κι όταν παίζει μόνος του ή με παρέα. Τα ρούχα του είναι καθαρά και γενικά φαίνεται επιμελημένο παιδί. Είναι δραστήριος, τρέχει, ερευνά όλο το χώρο, δε βαριέται, δε σταματά να κάνει πράγματα. Ο λόγος του είναι καθαρός αλλά δεν τον άκουσα να μιλάει πολλές φορές. Αφού κλείδωσα τον στόχο μου, επιστρέφω στις νηπιαγωγούς και τις ενημερώνω ότι θα βρίσκομαι στις γωνιές για να δω με τι και πώς παίζουν τα παιδιά. Αργότερα θα επέστρεφα για να δω τις οργανωμένες δραστηριότητες και ενημέρωσα πως αν με χρειαστούν κάτι μπορούν να με φωνάξουν.
Κάθισα στον καναπέ που πριν ήταν κρεβάτι καθότι βρίσκεται σε σημείο που μπορείς να παρατηρήσεις όλο το χώρο αλλά και να περάσεις απαρατήρητος ίσως στα παιδιά. Οι γονείς με κοιτούσαν αφού ήμουν νέο πρόσωπο ωστόσο κανείς δε πλησίασε να με ρωτήσει κάτι. Αυτό ασφαλώς και με βόλεψε για το έργο μου αλλά από την άλλη με παραξένεψε. Κοιτούσα τον Δ. να παίζει τώρα με το ξύλινο τρενάκι μόνος του, έχοντας δίπλα του το ρολό κουζίνας που είχε διεκδικήσει πριν. Μοιάζει πολύ αφοσιωμένος στο παιχνίδι του. Έχει ενώσει τα βαγόνια του τραίνου με τους μαγνήτες και προσπαθεί να ολοκληρώσει το οχτάρι στο σχέδιο της ράγας όταν ένας σύνδεσμος ανοίγει και εμποδίζει την διέλευση του τραίνου. Με τα δυο του χέρια προσπαθεί να πιέσει τον σύνδεσμο που ενώνει τις δύο ράγες και μοιάζει σαν να ενώνεις δύο κομμάτια πάζλ μεταξύ τους και φαίνεται ότι τα καταφέρνει. Η επιμονή του είναι εμφανής αφού βλέπω τα αυτιά του να κοκκινίζουν από την πίεση που ασκεί. Τον παρατηρώ που μόλις συνειδητοποιεί πως αν εφαρμόσει λίγο καλύτερα τον σύνδεσμο θα μπει εύκολα η ράγα στη θέση της. Μόλις το ανακάλυψε, τοποθετεί την ράγα, κοιτάζει το δάκτυλό του που έχει πιεστεί από την προσπάθεια, το βάζει στο στόμα του για πολύ λίγο και ξαναπιάνει το τραίνο. Αφού περνά πάνω από την ράγα, εξαναγκάζει το τραίνο σε όπισθεν για να επιβεβαιώσει ότι η ράγα λειτουργεί καλά. Τώρα φαίνεται δυσαρεστημένος που λειτουργεί καλά και επιδιώκει σκόπιμα να την βγάλει από την θέση της όπου και τα καταφέρνει. Αμέσως προσπαθεί να την επανατοποθετήσει όπου και τα καταφέρνει με την πρώτη. Κοιτάζει το δάκτυλό του, κάνει μια αστραπιαία σύσπαση των χειλιών σαν να χαμογελά και συνεχίζει να σέρνει το τραίνο χωρίς να βάλει αυτή τη φορά το δάκτυλο στο στόμα.
Ξαφνικά, από το πουθενά εισβάλει η μητέρα του, κάθεται δίπλα του και τον παίρνει αγκαλιά. Την έχω ακριβώς απέναντι μου. Μα γιατί το κάνει αυτό τόσο απότομα σκέφτηκα; Και που ήταν τόση ώρα; Χωρίς να είμαι σίγουρος νομίζω πως ήταν στο δίπλα δωμάτιο και μιλούσε με άλλες μητέρες. Μόλις κάθισε και πήρε αγκαλιά τον Δ., ξεκίνησε να μιλάει χαρούμενη σε μια μητέρα που ήταν ένα μέτρο στα αριστερά της και παρατηρούσε την κόρη της να παίζει ενώ ταυτόχρονα σήκωσε την μπλούζα της, έβγαλε το στήθος της και άρχισε να θηλάζει τον Δ. κάτι που το έκανε με προθυμία. Άντε να παρατηρήσεις τώρα αυτό σκέφτηκα, να έχουμε και άλλα μετά. Ένιωσα άβολα, όχι για την πράξη του θηλασμού αλλά επειδή έπρεπε να το παρατηρώ αυτό. Αλλά εδώ που τα λέμε και για την πράξη του θηλασμού σε ένα τρίχρονο αγόρι νομίζω πως με κάνει να παραξενεύομαι. Γνωρίζω πως ο θηλασμός είναι καλό να σταματά όταν το παιδί βγάλει τα μπροστινά του δόντια αλλά και για άλλους λόγους, αυτό είναι ένα μεγάλο παιδί, γιατί το θηλάζει ακόμη; Παρατηρώ για κάποια δευτερόλεπτα λίγο σαστισμένος και σκέφτομαι πως θα πρέπει να σταματήσω για λίγο την παρατήρηση ώσπου να τελειώσει και ο θηλασμός. Ακουμπώ τα δύο μου χέρια στον καναπέ για να σηκωθώ όταν δίπλα μου με την άκρη του ματιού μου βλέπω να κάθεται ο πατέρας του Δ. και να με κοιτάζει εξερευνητικά. Πότε ήρθε δίπλα μου σκέφτηκα; Είχα απορροφηθεί τόσο με το τρενάκι και τον Δ. που δεν είδα δίπλα μου ότι ήρθε ο πατέρας του. Λες να με κοιτούσε τόση ώρα; Σίγουρα με είδε πριν που είχα πιάσει τον γιό του και του ζητούσα να ηρεμήσει. Ίσως με είδε να τον παρατηρώ που παίζει και τώρα που θηλάζει. Το ύφος του μοιάζει αυστηρό. Νιώθω εγκλωβισμένος και άβολα. Έχω απέναντί μου έναν θηλασμό μεγάλου παιδιού και δίπλα μου έναν πατέρα που ίσως του έχω δώσω αρνητική εντύπωση. Χρειάζομαι ένα διάλειμμα.
Επιστρέφω στις νηπιαγωγούς όπου βρίσκονται στο χώρο της κουζίνας και κοιτάζω το μεγάλο ρολόι στον τοίχο πάνω από το κεφάλι τους. Είναι ώρα να πηγαίνω. Χαιρετώ ευγενικά, ενημερώνω ότι θα ειδοποιήσω για την επόμενη επίσκεψη, φορώ μπουφάν, παπούτσια και πηγαίνω προς τη γυάλινη πόρτα. Ρίχνω μια ματιά σε όλους και διακρίνω τον Δ. ακόμη να θηλάζει. Φεύγοντας, βλέποντας δίπλα από την γυάλινη πόρτα ένα ταμπελάκι που να λέει εδώ θηλάζουμε ελεύθερα, αλλά αν θέλετε προσωπικό χώρο, ρωτήστε μας. Μπαίνω στο αυτοκίνητο και συνεχίζω την ημέρα μου.

Παρατήρηση 2 – Παρασκευή 28 Φεβ. 2014 – Διάρκεια 45΄
Σήμερα σκέφτομαι πως είναι καλή μέρα για επίσκεψη στον παιδικό σταθμό. Παίρνω τηλέφωνο την παλιά μου καθηγήτρια και ρωτώ αν μπορώ να την επισκεπτώ. Μου απαντά θετικά και την ρωτά αν θα είναι τα ίδια παιδιά ή αν θα έχει διαφορετικές δραστηριότητες. Μου αποκρίνεται πως αν δεν έχει αρρωστήσει κάποιο από τα παιδιά ή αν δε του το απαγορεύουν οι συνθήκες κάποιου γονέα θα είναι όλα τα παιδιά και θα έχει επιπλέον δραστηριότητες που δεν είχα δει την τελευταία φορά. Ωραία λέω και ενημερώνω πως θα είμαι εκεί στις 17:00. Αυτή τη φορά πήρα το μετρό όπου έκανα επίσης σαράντα λεπτά να φτάσω αλλά δεν είχε καθόλου ταλαιπωρία όπως με το αυτοκίνητο. Είχα θετική στάση, όχι όπως την τελευταία φορά, είχα κατανοήσει και βιώσει καλύτερα την χρησιμότητα της όλης παρατήρησης και η περιέργειά μου για την όποια εξέλιξη του Δ. είχε οξυνθεί. Άργησα δέκα λεπτά σκόπιμα για να έχουν μαζευτεί κάποιοι γονείς με τα παιδιά τους. Μόλις έφτασα ο χώρος μου φαινόταν οικείος, ζεστός και φιλικός. Ακόμη και τα άτομα που είχα γνωρίσει την τελευταία φορά με υποδέχθηκαν θερμά σαν να γνωριζόμασταν καιρό. Ήδη αισθανόμουν καλύτερα.
Έριξα μια ματιά τριγύρω, ο Δ. ήταν στον σταθμό, στο χώρο των παιδικών γωνιών όπου έπαιζε με κάποια τουβλάκια, τα έβαζε απλά στη σειρά χωρίς να διακρίνει μέγεθος ή χρώμα, η κατάταξη νομίζω ήταν τυχαία. Η μητέρα του βρισκόταν στην κουζίνα και μιλούσε με μια άλλη μητέρα. Ο πατέρας έλειπε. Ο Δ. φαίνονταν πολύ απορροφημένος και τον παρατηρούσα από τον ίδιο καναπέ. Στην αρχή έπαιρνε κάθε ξύλινο τουβλάκι από την πλαστική λευκή λεκάνη στα δεξιά του με το δεξί του χέρι και το τοποθετούσε στο έδαφος. Τα έπιανε με τυχαία σειρά χωρίς να ρίχνει το βλέμμα του στην ψηλή λεκάνη ώστε να διαλέξει. Τα τοποθετούσε έπειτα σε σειρά στην μοκέτα και σύντομα σχεδίασε ένα τετράγωνο με αυτά. Σαν να μην του άρεσε όμως πιάνει με τα δύο χέρια του την λεκάνη και την αναποδογυρίζει, τώρα όλα τα ξύλινα τουβλάκια βρίσκονταν μπροστά του. Άρχισε να τα πιάνει και να τα επεξεργάζεται οπτικά, είδα κάπου να ξύνει την επιφάνεια κάποιου αλλά δεν ξέρω αν έξυνε για να φύγει κάποιο ξένο αντικείμενο ή για να αφαιρέσει το χρώμα. Στην πορεία άρχισε να τα τοποθετεί σε ένα νέο μέρος της μοκέτας, δίπλα σχεδόν από την στοίβα. Ξεκίνησε φτιάχνοντας πάλι ένα τετράγωνο στη μοκέτα με τα ορθογώνια τουβλάκια κίτρινου μόνο χρώματος. Μόλις το ολοκλήρωσε, άρχισε να προσθέτει από πάνω άλλη μια σειρά με τετράγωνα τουβλάκια κόκκινου χρώματος. Φαίνεται ότι φτιάχνει ένα κτίσμα πλέον. Φαίνεται απορροφημένος και σκεπτικός. Είναι ήρεμος και δε φαίνεται να του αποσπούν την προσοχή η φασαρία από τα άλλα παιδιά. Σηκώνει μόνο το βλέμμα του να ρίξει μια γρήγορη ματιά όταν άκουσε ένα παιδάκι να διεκδικεί δυνατά ένα παιχνίδι φωνάζοντας δικό μου είναι και να κλαίει. Γέλασε και επέστρεψε στο παιχνίδι του. Αν ήταν μεγαλύτερο παιδί θα έλεγα πως το γέλιο του ήταν χαιρέκακο, τώρα απλά το αφήνω απροσδιόριστο. Πιάνει τα κομμάτια και τα ελέγχει. Θέλει να είναι όλα ίδια μεταξύ τους και καθαρά. Παρατηρεί πως η νέα σειρά χρώματος μπλε που θέλει να προσθέσει δεν είναι ακριβώς ίδιου τύπου μπλε. Διαλέγει τα κομμάτια σκουρότερου μπλε και τοποθετεί τα άλλα, πιο απαλού μπλε πίσω στο πλαστικό κουτί. Με την τρίτη σειρά που μόλις έχει προσθέσει φαίνεται ότι του αρέσει περισσότερο αυτό που έχει ήδη κτίσει. Σηκώνει το βλέμμα του και κοιτάζει τον καναπέ. Δε ξέρω αν ένιωσε ότι τον κοιτάζω ή αν ψάχνει τον πατέρα του για να του δείξει το κατόρθωμα του. Ψάχνει με το βλέμμα του στον χώρο και εντοπίζει την μητέρα του αλλά δεν την καλεί με κάποιο τρόπο και στρέφει πάλι το βλέμμα του στο κτίσμα. Τώρα έχει διαλέξει κίτρινα τρίγωνα, τα έχει συγκεντρώσει σε μια στοίβα αριστερά του και μόλις νιώθει ότι έχει συγκεντρώσει αρκετά, τα παίρνει ένα ένα και τα τοποθετεί. Τώρα φαίνεται ακόμη πιο προσεκτικός και ανυπόμονος. Ο ενθουσιασμός του και η προσεκτικότητα του διακρίνονται από το ανασήκωμα των φρυδιών του σε τακτά διαστήματα και το γεγονός ότι πλέον κάθεται στα γόνατά του και όχι στον ποπό του όπως πριν. Τοποθετώντας και το τελευταίο κίτρινο τρίγωνο τουβλάκι σηκώνεται στα πόδια του και παρατηρεί από ψηλά το κάστρο του. Σηκώνει το αριστερό του πόδι και το τοποθετεί μέσα στο κάστρο του για λίγα δευτερόλεπτα και μετά το παίρνει πίσω. Τώρα φαίνεται περισσότερο ανήσυχος και ανυπόμονος, κοιτάζει πότε τριγύρω στο χώρο και πότε το κάστρο του. Ξαναβάζει το αριστερό του πόδι μέσα στο κάστρο, το αφήνει λίγα δευτερόλεπτα παραπάνω και το βγάζει.
Τότε ξαφνικά τρέχει μέχρι την κουζίνα, αρπάζει από το μπατζάκι την μητέρα του και της λέει έλα να δεις λίγο και την τραβάει έντονα. Η μητέρα τον ακολουθεί αμέσως. Πηγαίνει μπροστά ο Δ. και βάζει πάλι μέσα στο κάστρο το αριστερό του πόδι. Η μητέρα τον κοιτάζει και τον ενισχύει. Του λέει μπράβο και τον ρωτάει αν το έφτιαξε αυτός αυτό; Γνέφει θετικά. Τον ρωτά τι είναι και της αποκρίνεται παλάτι. Πολύ ωραίο παλάτι του απαντά και ο Δ. χαμογελά για πολύ λίγο. Δείχνει ενθουσιασμένος και έτσι όπως έχει το πόδι του μέσα στο παλάτι το ανασηκώνει λίγο από την μοκέτα και το πατά πάλι επανειλημμένα. Η μητέρα τον ρωτά ποια χρώματα έβαλε και της απαντά κίτρινο και μπλε.
Ξαφνικά ο Δ. της λέει φύγε τώρα και σπρώχνει την μητέρα του από τους ώμους αφού είχε σκύψει να θαυμάσει το έργο του παιδιού της. Η ίδια του επαναλαμβάνει καλά – καλά και αφού σηκώνεται επιστρέφει στην παρέα των γυναικών όπου μεταφέρει την εικόνα του ωραίου παλατιού που έφτιαξε το γιός της. Τότε ξαφνικά δύο από τις μητέρες πηγαίνουν γρήγορα προς την μεριά του Δ. για να δουν από κοντά το έργο του. Ο Δ. τις κοιτάζει αστραπιαία και δεν δίνει σημασία αφού δεν πήγαν και πολύ κοντά του, βρίσκονταν στον ενάμιση μέτρο απόσταση και δεν έσκυψαν να δουν τι έκανε αλλά κοίταξαν από ψηλά. Έπειτα έφυγαν με ένα συγκαταβατικό χαμόγελο. Ο Δ. συνέχισε για λίγο το παιχνίδι του αλλά όταν ένα άλλο παιδί πλησίασε για να τον βοηθήσει να το φτιάξει ακόμη πιο ψηλό όπως είπε, ο Δ. αστραπιαία τον χτύπησε στο πρόσωπο με ανοιχτή την παλάμη του δεξιού του χεριού. Εκείνη τη στιγμή έτυχε να αντιληφθεί το γεγονός και έσπευσε άμεσα για επέμβαση. Έπιασε από το χέρι και τους δύο και εξήγησε στον Δ. ότι δεν το κάνουμε αυτό, τον ρώτησε αν θα ήθελε να του το κάνουν, τι έχουν πει στο παρελθόν για τα χτυπήματα και για ότι τώρα πρέπει να ζητήσει συγγνώμη. Ο Δ. δεν πτοήθηκε καθόλου, είπε αμέσως συγγνώμη, αλλά ζήτησε από την νηπιαγωγό να φύγει το άλλο παιδί από τον χώρο του κάτι το οποίο έγινε αλλά δυσαρέστησε πολύ το άλλο παιδί. Η μητέρα δεν είχε αντιληφθεί το γεγονός ενώ η νηπιαγωγός έμεινε λίγο στο χώρο να παρατηρήσει την εξέλιξη.
Ο χρόνος της παρατήρησής μου είχε τελειώσει αλλά έμεινα για άλλη μια ώρα στο χώρο όπου συμμετείχα σε δραστηριότητες, βοηθούσα νηπιαγωγούς, έκανα ήπια παρατήρηση στο χώρο, τους ανθρώπους και τις ενέργειες γύρω μου.

Παρατήρηση 3 – Τρίτη 4 Μαρ. 2014 – Διάρκεια 45΄
Έφτασα στο χώρο πέντε και τέταρτο με μικρή καθυστέρηση. Για κάποιο λόγο είχαν συγκεντρωθεί παιδιά και γονείς νωρίτερα σήμερα. Μάλλον οφείλονταν στην καλή μέρα και στις δραστηριότητες που είχε σήμερα. Ρώτησα τι θα περιλαμβάνει το απόγευμα και μου είπαν πως θα έχει βρώμικο παιχνίδι στον κάτω χώρο και γυμναστική και μουσικοθεραπεία στον επάνω όροφο. Κοίταξα γύρω μου και στου άλλους χώρου του ισογείου και δεν είδα τον Δ. Σκέφτηκα ότι μπορεί να είναι επάνω και χωρίς να ρωτήσω που βρίσκεται για να μην προϊδεάσω ανέβηκα. Ήταν όλες οι μητέρες με τα παιδιά τους και βρίσκονταν σε κύκλο με τα χέρια ενωμένα. Οι μητέρες ήταν γονατισμένες για να βρίσκονται στο ύψος των παιδιών. Αντίκρισα τον Δ. που παρατήρησα ότι βαριόταν αφού κρατούσε με το δεξί του χέρι το χέρι της μητέρας του και με το αριστερό του χέρι, το χέρι μιας άλλης μητέρας και προσπαθούσε να αιωρηθεί. Πλησίασα λίγο διστακτικά και απρόθυμα γιατί φαινόταν σαν να είχα διακόψει και για να εξισορροπήσω την κατάσταση πήρα κι εγώ θέση στον κύκλο γονατίζοντας διαγώνια από τον Δ. και απέναντι από την δασκάλα. Δεν όργισα να συνειδητοποιήσω ότι έπαιρνα μέρος στην γιόγκα για μητέρες και παιδιά. Να γιατί δεν έχει κανέναν άντρα σκέφτηκα. Την πάτησα σκέφτηκα αλλά δε μπορούσα να φύγω. Εξάλλου έπρεπε να μείνω για να συνεχίσω την παρατήρηση που δεν έπρεπε να διακοπεί.
Ο επάνω χώρος έχει παρκέ πάτωμα και ο ένας τοίχος είναι όλος καθρέπτης όπως στις αίθουσες μπαλέτου. Υπήρχαν στον χώρο τέσσερις μητέρες με τα παιδιά τους, η δασκάλα χορού και εγώ. Το λάπτοπ έπαιζε απαλή μουσική γιόγκα σε δυνατή ένταση. Ο φωτισμός ήταν έντονος. Στον χώρο επίσης υπήρχε ένα υπέρδιπλο στρώμα κρεβατιού με γαλάζιο υποσέντονο. Οι τοίχοι πολύχρωμοι και από το ταβάνι κρέμονταν δημιουργίες που έφτιαχναν τα παιδιά στα κάτω εργαστήρια και αποτελούσαν τα αντικείμενα διακόσμησης του παιδικού σταθμού.
Ο Δ. συνέχισε να είναι ανήσυχος ακόμη κι όταν είπε η δασκάλα ότι αρχίσαμε. Η μητέρα του φαινόταν αρκετά ενθουσιασμένη. Τώρα που την παρατηρώ καλύτερα φαίνεται μια ευγενική φυσιογνωμία, με στρουμπουλό πρόσωπο και γυαλιά με χρυσό σκελετό, γύρω στα 90 κιλά με περίπου 1,67 ύψος. Τα μάγουλά της είναι μονίμως κόκκινα και τα μάτια της είναι σχιστά. Τώρα δε φαίνεται να δίνει σημασία στον γιό της καθότι οι όλες ασκήσεις απαιτούν να ακούμε μόνο την δασκάλα και να κάνουμε ότι λέει ή κάνει η ίδια χωρίς να αποσπά ο ένας την προσοχή του άλλου. Ξαφνικά είδα την όλη διαδικασία σαν γυμναστική, πολύ εκπαιδευτική και έτσι κάθε ίχνος ντροπής και αμηχανίας που είχα εξαφανίστηκε. Από το πέμπτο λεπτό και μετά ένιωσα αποδεκτός. Ο δασκάλα με ρώτησε πιο παιδί συνοδεύω και της απάντησα ότι κάνω την πρακτική μου εδώ από την σχολή μου. Μου βγήκε αυθόρμητα αυτή η απάντηση και η κουβέντα δε συνεχίστηκε.
Η δασκάλα έχει δυνατή και τσιριχτή φωνή ότι πρέπει όμως για τραβά την προσοχή των παιδιών. Πλάθει μια ιστορία από το μυαλό της για ένα κάστρο που έπρεπε να πάνε όλοι και για τα ζώα που συναντούσαν στον δρόμο τους. Μόλις φανερώνονταν κάποιο ζώο, έπρεπε με ασκήσεις γιόγκα να μιμηθούμε το βάδισμά του ή τον τρόπο που τρώει. Ήταν απίστευτο πόσο απήχηση είχαν αυτές οι ασκήσεις σε αυτό το πλαίσιο από όλους. Ήταν πραγματικές ασκήσεις γιόγκα στο πλαίσιο του παιχνιδιού. Έτσι γίνονταν ευχάριστα από όλους, ακόμη κι από μένα αλλά και από τον Δ. που άρχισε να βρίσκει το ενδιαφέρον του και πάλι σταδιακά. Η αστείρευτη έμπνευση και γνώση της δασκάλας κρατούσε σε ένταση το ενδιαφέρον. Ο Δ. εκτελούσε όλες τις ασκήσεις αν και σε κάποιες φαίνονταν να θέλει να έχει κυριαρχικό ρόλο. Η δασκάλα τον έβαζε γρήγορα στην θέση του γιατί δεν ήθελε και δεν έπρεπε να χαλάσει το κλίμα αρμονίας και συγχρονισμού που υπήρχε. Σκέφτομαι πως αν κατάφερε να χαλαρώσει και να με κάνει να ταξιδεύω με την φαντασία μου στις μαγικές χώρες εμένα, τότε φαντάσου τι θα κατάφερνε στα παιδιά αυτό.
Το βρήκα πολύ πρωτότυπο και ωφέλιμο όλο αυτό. Παρατηρώ τον Δ. που συμμετέχει σε όλες τις ομαδικές ασκήσεις, παρατηρεί τι κάνει η δασκάλα του και το μιμείται. Τα καταφέρνει καλά στη μίμηση του ζώου. Το πρόσωπό του είναι ουδέτερο, σχεδόν ανέκφραστο και σοβαρό. Παρατηρώ τα άλλα παιδιά που είναι πιο χαμογελαστά και χωρίς να το θέλω μπαίνω στη διαδικασία της σύγκρισης. Συγκρίνω τον Δ. και με τα άλλα δύο αγόρια και με τα άλλα τρία κορίτσια. Είναι ο λιγότερο εκφραστικός, ενθουσιασμένος και χαμογελαστός χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν είναι καθόλου. Έχει περάσει ήδη μισή ώρα με τις ασκήσεις που με έκαναν να ιδρώσω αρκετά αφού ήθελα να τις κάνω σωστά. Το ίδιο κοκκινισμένες στο πρόσωπο διακρίνω και τις μητέρες. Ξαφνικά τον Δ. χτυπάει στο πρόσωπο καταλάθος το διπλανό του κορίτσι κατά την άσκηση όπου υπήρχε προέκταση των χεριών και ο Δ. είχε κατά κάποιο τρόπο διεισδύσει στο χώρο της. Το χτύπημα ήταν δυνατό και σκέφτηκα πως ο Δ. θα το ανταποδώσει άμεσα. Αντ’ αυτού όμως ο Δ. τρέχει στην αγκαλιά της μητέρας του κλαίγοντας σπαρακτικά. Τον κοιτάζουν στο πρόσωπο η μητέρα του και η δασκάλα μην τυχόν και έχει κάτι, το κορίτσι φαίνεται ατάραχο και αφού διαπιστώνουν ότι δεν έχει κάτι ζητά η δασκάλα να αποσυρθούν στο δίπλα δωμάτιο και να επιστρέψουν μόλις ηρεμήσει ο Δ. καθότι έπρεπε να συνεχιστούν οι ασκήσεις. Η μητέρα αψηφά την δασκάλα και παραμένει στο σημείο της να παρηγορεί στην αγκαλιά της τον Δ. παρότι η δασκάλα της επαναλαμβάνει το ίδιο για δεύτερη φορά. Μετά από τέσσερα λεπτά περίπου ο Δ. σταματά να κλαίει και πηγαίνει προς το γαλάζιο στρώμα για να παίξει μόνος τους ενώ όλοι οι υπόλοιποι συνεχίζουν τις ασκήσεις κυκλικά. Μετά από δύο λεπτά όμως ο Δ. άρχισε να χοροπηδάει πάνω στο στρώμα κάτι που τον έκανε χαρούμενο, χαμογελαστό και ευδιάθετο. Αυτή η δραστηριότητα κέντρισε την προσοχή των άλλων παιδιών τα οποία μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα αποχώρησαν σταδιακά ένας ένας από τις δραστηριότητες της γιόγκα και ανέβηκαν για χοροπηδητό. Προτελευταία ανέβηκε στο στρώμα το κορίτσι που είχε χτυπήσει καταλάθος τον Δ. Η δασκάλα κοιτάζει το μεγάλο ρολόι τοίχου και λέει στις μητέρες δε πειράζει συνεχίζουμε εμείς. Συνειδητοποιώ ότι η ώρα της παρακολούθησης είχε τελειώσει, ρίχνω μια τελευταία ματιά στον Δ. που χοροπηδούσε στο στρώμα με μεγάλη χαρά. Ο Δ. δεν ανταπόδωσε το χτύπημα στο κορίτσι που τον έκανε να κλάψει λίγο πιο πριν και από ότι είδα δεν έγινε κάτι αργότερα.
Κατέβηκα στο ισόγειο για να δω τα άλλα παιδιά να παίζουν και να βοηθήσω όπου χρειαστεί.

Παρατήρηση 4 – Παρασκευή 7 Μαρ. 2014 – Διάρκεια 45΄
Έφτασα στον παιδικό σταθμό ξεκούραστος και χαλαρός αφού η Παρασκευή είναι μια μέρα χωρίς ιδιαίτερα βαρύ πρόγραμμα. Είχα διάθεση για παρατήρηση και περίμενα τον Δ. να φανεί. Η ώρα είχε πάει πέντε και μισή και δεν είχε έρθει ακόμη κάποιο από τα παιδιά στο σταθμό. Αυτό μου έκανε εντύπωση καθότι άλλες φορές τέτοια ώρα υπήρχαν τουλάχιστον δεκαπέντε παιδιά με τους γονείς τους στον χώρο. Σκεφτόμουν ότι ίσως είναι οι πρώτες μέρες της άνοιξης και λόγω καλού καιρού οι γονείς βρήκαν αφορμή και για άλλες δραστηριότητες στο σπίτι με τα παιδιά τους. Σκεφτόμουν με ποιόν θα ερχόταν σήμερα ο Δ., για κάποιο λόγο ήλπιζα να έρθει με τον πατέρα του για να παρατηρήσω περισσότερο τη σχέση τους.
Ωστόσο ο Δ. έφτασε με την μητέρα του στις έξι και ήταν το τέταρτο παιδί που έμπαινε στον χώρο με κάποιον συνοδό. Φορούσε τα ίδια ρούχα με αυτά που τον είδα την πρώτη φορά, μου τράβηξε την προσοχή το κίτρινο μπουφάν του. Μπήκε στον χώρο με εξερευνητική διάθεση. Περπάτησε μέσα στο χώρο με τις παιδικές γωνιές, έριξε μια ματιά στα παιχνίδια και στα κουτιά με τα τουβλάκια σαν να ήθελε να δει αν είναι όλα στη θέση τους. Κοίταξε για λίγο το ένα παιδί που ήταν στο χώρο αυτό και έπαιζε με μια μαύρη κούκλα. Το προσπέρασε γρήγορα και πήγε στον άλλο χώρο. Πήγε στα ράφια με τα παραμύθια και έριξε μια ματιά. Η μετάβαση από το ένα δωμάτιο στο άλλο έγινε με γρήγορο κοφτό βηματισμό. Όταν έφτασε απλά κοίταξε τα ράφια. Το βλέμμα του καρφώθηκε σε ένα παραμύθι που ήταν αφημένο στην απέναντι μεριά της βιβλιοθήκης. Πήγε αργά στο μέρος του βιβλίου, το σήκωσε με το ένα χέρι κρατώντας το από την κάτω γωνία του, το κράτησε για δύο δευτερόλεπτα και το άφησε να πέσει πάλι. Το κλώτσησε να πάει πιο πέρα και βγήκε από το δωμάτιο αργά. Έριξε μια ματιά από μακριά στους μεγάλους που βρίσκονταν στην κουζίνα και βγήκε έξω για να παίξει στην αυλή. Τον ακολούθησα διακριτικά και έμεινα σε μια γωνία της αυλής μακριά από όλα τα παιδιά που θα πιθανών να ερχόντουσαν προς το μέρος μου για κουβέντα αλλά σε αρκετά καλό σημείο για παρατήρηση. Ανέβηκε σε ένα πλαστικό όχημα μηχανής και έκανε βόλτες με το πηδάλι. Έπαιζε μόνος του χωρίς να δίνει σημασία γύρω του. Φαίνεται να βαριέται.
Οι κινήσεις του με το όχημα είναι μονότονες, κυκλικές, με τον ίδιο ρυθμό ταχύτητας. Έχει το κεφάλι στραμμένο στο έδαφος και περιστρέφεται κυκλικά. Ξαφνικά βγαίνει για λίγο η μητέρα του έξω και του ρίχνει μια ματιά χωρίς να τον αντιληφθεί και μπαίνει πάλι μέσα. Συνεχίζει να γυρνάει για λίγο ακόμη και αφήνει το όχημα στη μέση της αυλής όπου τα άλλα παιδιά γύρω του παίζουν είτε ατομικά είτε ομαδικά. Κατευθύνεται στο χώρο με το χαλίκι όπου βρίσκει ένα μεταλλικό μπλε φτυαράκι. Πρώτη φορά βλέπω κι εγώ αυτό το αντικείμενο εκεί. Σίγουρα δε θα έπρεπε να βρίσκεται εδώ, δεν ανήκει στα υπόλοιπα παιχνίδια. Ο Δ. το πιάνει στα χέρια του και μετά το κρατά με το ένα χέρι. Κουνάει τον καρπό του και προσπαθεί να ελέγξει το χέρι του από το βάρος του αντικειμένου. Το κάνει για αρκετά λεπτά αυτό. Φαίνεται να παίζει με το βάρος και να προσπαθεί να το νικήσει. Ξαφνικά του πέφτει από το χέρι και πέφτει μπροστά του πάνω στα χαλίκια. Ακούστηκε ο ήχος του μετάλλου που πέφτει πάνω στο χαλίκι. Ο Δ. το σηκώνει πάλι από το χερούλι και το αφήνει να πέσει κάτω. Το επαναλαμβάνει μερικές φορές ακόμη.
Στην συνέχεια το πιάνει πάλι από το χερούλι και το πετάει μακριά του βάζοντας αρκετή δύναμη. Ωστόσο το φτυαράκι δε πήγε πολύ μακριά. Αυτή τη φορά το μεταλλικό αντικείμενο σύρθηκε στα χαλίκια λόγω της φόρας που είχε από το πέταγμα. Ο Δ. έτρεξε με ενδιαφέρον προς το αντικείμενο και επανέλαβε την ίδια διαδικασία από την αντίθετη μεριά, επιστρέφοντας έτσι στην αρχική του θέση. Μια μητέρα που έβαζε την κόρη της να κάνει τσουλήθρα του έριξε μια ματιά. Φάνηκε προβληματισμένη και σκεπτική με αυτό που έκανε ο Δ. και τώρα άρχισε να τον παρατηρεί και η ίδια με επιφύλαξη. Ο Δ. επανέλαβε την διαδικασία. Φαινόταν πιο χαρούμενος και δραστήριος με την νέα του ανακάλυψη. Τώρα κατάφερνε και πετούσε το μεταλλικό αντικείμενο πιο μακριά. Αυτή τη φορά όμως το φτυαράκι κύλησε παραπάνω από ότι συνήθως και έφτασε κοντά στο κοριτσάκι και την μητέρα του που βρίσκονταν στην τσουλήθρα. Η μητέρα φανερά αναστατωμένη σηκώθηκε και του έκανε παρατήρηση να σταματήσει να το κάνει αυτό γιατί θα χτυπήσει κάποιο παιδί. Ο Δ. την αγνόησε και αφού έπιασε πάλι στα χέρια του φτυαράκι, το πέταξε μια φορά πίσω του και άλλη μια φορά προς την είσοδο της αυλής φτάνοντας πάλι κοντά στην μητέρα με την κόρη της. Έτρεξαν και οι δύο να πιάσουν το φτυαράκι, ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Πρώτος το έπιασε στα χέρια του ο Δ. αλλά μόλις σηκώθηκε να φύγει, τον έπιασε από πίσω η μητέρα και του το πήρε από το χέρι.
Ο Δ. έγινε έξαλλος. Άρχισε να φωνάζει θέλω το φτυάρι μου και να κλαίει τσιριχτά. Αφού είδε ότι κανείς δε του μιλούσε πήγε στη κουζίνα κλαίγοντας και είπε στη μητέρα του ότι του πήραν το φτυάρι του, το παιχνίδι του. Η μητέρα τον ρώτησε ποιος σου το πήρε και αυτός είπε μια γυναίκα. Η μητέρα του τον ρώτησε πια γυναίκα ενώ ταυτόχρονα σηκωνόταν από τη θέση της. Ο Δ. την έπιασε από το χέρι και στάθηκαν στην είσοδο όπου τον ρώτησε πάλι ποια γυναίκα; Η άλλη μητέρα της απάντησε πως για μένα λέει, της εξήγησε πως πετούσε το σιδερένιο φτυάρι, δείχνοντάς της το με το βλέμμα στο πρεβάζι όπου το είχε κρύψει, με κίνδυνο να χτυπήσει κάποιο από τα παιδιά. Η μητέρα της είπε πως με αυτό που έκανες, ότι του το πήρες από τα χέρια, έκανες χειρότερα τα πράγματα. Η γυναίκα επανέλαβε το γεγονός ότι δηλαδή πετούσε το φτυάρι μακριά, πως είναι επικίνδυνο, ότι παρατρίχα να χτυπούσε τα παιδιά και ότι δε μπορεί να συμβαίνει αυτό. Η μητέρα απάντησε πως έπρεπε να απευθυνθεί σε κάποιον νηπιαγωγό και όχι να τρέξει η ίδια να του το πάρει από τα χέρια. Και οι δύο γυναίκες ήταν προφανώς εκνευρισμένες.
Παρατηρούσα από το ίδιο σημείο στο οποίο ήμουν αρχικά αλλά τώρα είχα πλησιάσει σχεδόν δίπλα τους γιατί μια νηπιαγωγός με φώναξε να την βοηθήσω που είχε πάρει αγκαλιά τον Δ. να τον ηρεμήσει αφού ακόμη έκλαιγε γοερά. Ταυτόχρονα όμως επιχειρούσε να την χτυπήσει στο πρόσωπο. Μου ζήτησε να κρατήσω τα γυαλιά και το κινητό της για να μπορέσει να κρατήσει καλύτερα τον Δ. Τώρα μπορούσε να του κρατά τα χέρια και να προφυλάσσεται λέγοντάς του γιατί κλαίς; Αφού δεν έπρεπε να παίζεις με αυτό, δεν είναι παιχνίδι. Το ξεχάσαμε έξω το πρωί που φυτεύαμε τις γλάστρες. Αν το πετάς μπορεί να χτυπήσεις παιδί. Είναι μόνο για να βάζουμε χώμα στις γλάστρες. Καθώς τα έλεγε αυτά γύρισε και μου είπε κρυφά η νηπιαγωγός ότι αμάν με αυτή τη μάνα του, δεν έχει παιδαγωγική σκοπιά καθόλου. Και τώρα πάλι εμείς θα τα ακούσουμε. Δεν αποκρίθηκα και προσπάθησα να μείνω παρατηρητής της διαδικασίας και να μην με επηρεάσει αυτό το γεγονός.
Σχετικός τέλος στο περιστατικό έβαλε η μητέρα ενός άλλου κοριτσιού όπου βγήκε έξω να τους καλέσει όλους να περάσουν στην κουζίνα όπου η κόρη της θα έσβηνε τα κεράκια στην τούρτα γενεθλίων. Όλα τα παιδιά με τους συνοδούς τους μπήκαν μέσα εκτός από εμένα, την μητέρα του Δ., τον Δ. και την νηπιαγωγό. Ο Δ. ήταν ακόμη σκυθρωπός και στην ερώτηση της μητέρας του αν θέλει να μπούνε μέσα έγνεψε όχι με θυμωμένο ύφος. Η νηπιαγωγός απάντησε πως όλοι είναι μέσα και περνάνε καλά, σε λίγο θα αρχίσουν να τραγουδάνε και να τρώνε και εμείς είμαστε έξω επειδή επέμενες να παίζεις με κάτι που δεν ήταν παιχνίδι. Ο Δ. αποκρίθηκε δε με νοιάζει και κατέβηκε από την αγκαλιά της νηπιαγωγού και ανέβηκε σε ένα πλαστικό όχημα αυτοκινήτου χωρίς να κουνιέται και να κοιτάζει κάτω.
Η νηπιαγωγός του είπε πως εγώ με τη μαμά και τον Αλέξανδρο πηγαίνουμε μέσα και αν θέλεις έρχεσαι. Μόλις μπήκαμε στο χώρο, ήρθε και ο Δ. όπου καθόταν δίπλα στην μητέρα του και κοιτούσε απέναντί του το κορίτσι που θα έσβηνε τα κεράκια. Ήταν ήρεμος, έφαγε όλο το κομμάτι της τούρτας μπισκότο και πήγε στην γωνιά με τα βιβλία και τα παραμύθια.
Με την σειρά μου χαιρέτησα κι εγώ και έφυγα από το χώρο καθώς είχα ολοκληρώσει την παρατήρησή μου.

Παρατήρηση 5 – Παρασκευή 14 Μαρ. 2014 – Διάρκεια 45΄
Ήρθα για άλλη μια φορά στον παιδικό σταθμό με όρεξη, να δω τα παιδάκια να παίζουν, να ακούσω τις ατάκες τους και να παρατηρήσω λίγο αυτήν αθωότητα που είχα ξεχάσει. Σκέφτομαι, περιμένοντας τον Δ. να έρθει, πως όλοι οι μεγάλοι κουβαλάμε πολλές συμπεριφορές από αυτές που είχαμε παιδιά, απλά εκφράζονται με άλλο, πιο ώριμο τρόπο ή πιο καμουφλαρισμένο. Απαιτήσεις, μίσος, εκδίκηση και άλλα πολλά. Σκέφτομαι επίσης πόσο σημαντική είναι η παρέμβαση σε αυτή την ηλικία των 3-5 ετών και πόσο σοβαρές ίσως οι επιπτώσεις της, είτε αρνητικές είτε θετικές. Την ώρα που σκέφτομαι όλα αυτά και ενώ έχει πάει πέντε και τέταρτο, καταφθάνουν δύο γονείς με τα παιδιά τους και αμέσως μετά ο Δ. με την μητέρα του.
Μας καλησπέρισε η μητέρα του κρατώντας ένα μπολ στα χέρια της με παστίτσιο. Την χαιρετίσαμε κι εμείς με τη σειρά μας καθώς μας πλησίαζε. Αν και είναι συνηθισμένο να φέρνουν μαζί τους οι μητέρες κάποιο γεύμα για τα παιδιά αφού κάποια τρώνε ακανόνιστες ώρες, απολογήθηκε λέγοντας πως ο Δ. δεν έφαγε το μεσημέρι γιατί θύμωσε που τον πειράζανε κάποια παιδιά. Δεν ακολούθησε κάποια ερώτηση από κάποιον και η μητέρα κάθισε στο τραπέζι της κουζίνας και κοίταζε τις πρώτες ύλες με τις οποίες οι νηπιαγωγοί θα έφτιαχναν τις δραστηριότητες τις ημέρας.
Ο Δ. βρίσκονταν στο χώρο με τα παιδικά βιβλία και δοκίμαζε κάποιες δακτυλόκουκλες. Τις είχε πάρει όλες κοντά του. Δεν θυμάμαι να τις είχα ξαναδεί στο χώρο. Δε ξέρω αν είναι καινούργιο υλικό ή αν βρίσκονταν και δε το είχα προσέξει, πάντως ο Δ. τις εξερευνούσε εξονυχιστικά. Επεξεργάστηκε το υλικό από το οποίο ήταν φτιαγμένες, τραβούσε μαλλάκια και ότι άλλο αξεσουάρ υπήρχε πάνω σε αυτές και έπειτα τις φόρεσε στα δάκτυλα. Ξεκίνησε βάζοντας μια στο δεξί του δείκτη. Χαμογέλασε και το χαμόγελο αυτό έγινε ακόμη πιο έντονο όταν άρχισε να ανοιγοκλείνει το δείκτη του δίνοντας ζωή στην δακτυλόκουκλα. Έπειτα πήρε και μια δεύτερη και την φόρεσε με μια μικρή δυσκολία στο μεσαίο δάκτυλο. Χαμογέλασε πάλι και έβγαλε μια μικρή κραυγή ικανοποίησης. Συνέχισε την διαδικασία ώσπου κάλυψε τα δάκτυλα του δεξιού του χεριού όλα με διάφορες κούκλες.
Ήταν χαρούμενος και χαμογελούσε διαρκώς. Τώρα έφερνε τις κούκλες απότομα κοντά στο πρόσωπό του σαν να του κάνουν επίθεση. Κάποιες φορές άφηνε το χέρι του να πέσει ομαλά στο πρόσωπό του και ταυτόχρονα έγερνε το κεφάλι του πίσω χαμογελώντας σαν να είχε δεχθεί επίθεση από κάποια όντα. Αυτό το παιχνίδι επαναλήφθηκε αρκετές φορές και αφού συνήθισε τις κούκλες στα δάκτυλά του, κινούνταν στον χώρο σαν να είναι απόλυτα φυσιολογικό να έχει ένα παιδί αυτά τα αξεσουάρ στα χέρια του.
Στη συνέχεια πήγε στα ράφια με τα βιβλία και τράβηξε ένα από αυτά που βρίσκονταν στο ύψος του με το δεξί του χέρι, με αποτέλεσμα να του γλιστρήσει και να πέσει στο πάτωμα. Την στιγμή πριν πέσει στο πάτωμα αντιλήφθηκε ότι θα έπεφτε στο πόδι του και θα τον χτυπούσε η γωνία του βιβλίου και πήδηξε απότομα πίσω. Έσκυψε να πιάσει το βιβλίο πάλι με το δεξί του χέρι με το ίδιο αποτέλεσμα. Γλίστρησε και έπεσε. Αυτό επαναλήφθηκε οκτώ φορές και έπειτα, με ένα γύρισμα του καρπού προς τα πάνω κατάφερε να το σηκώσει.
Με το αριστερό του χέρι έπιασε ένα άλλο βιβλίο από το ίδιο σημείο και γυρίζοντας του καρπούς του έπεσαν τα βιβλία από τα χέρια του. Το βιβλίο του αριστερού χεριού έπεσε με προέκταση των δακτύλων ενώ το βιβλίο του δεξιού χεριού γλίστρησε από τα δάκτυλά του. Συνέχισε να επαναλαμβάνει το ίδιο βάζοντας τρομερή δύναμη στο δεξί του χέρι ώστε να μην του γλιστρήσει το βιβλίο. Τώρα φαινόταν πιο σοβαρός. Έδειχνε επιμονή στο πρόσωπό του. Τα αυτιά του είχαν κοκκινίσει από το ζόρι.
Ξαφνικά μπαίνει στο χώρο η μητέρα του και τον ρωτάει τι κάνει εκεί. Αυτός γύρισε λίγο απότομα σαν να τρόμαξε και πηγαίνει κοντά της και της λέει κοίτα δείχνοντας το χέρι του. Η μητέρα είχε ήδη γονατίσει για να έρθει στο ύψος του γιού τους προβλέποντας πως ο Δ. θα της κάνει επίθεση παίζοντας στο πρόσωπο και έτσι τράβηξε απότομα πίσω το κεφάλι της. Της είπε κάτσε παιδί μου και ταυτόχρονα τον αγκάλιασε και παρατήρησε τις δακτυλόκουκλες. Του είπε πως αυτές τις φοράνε μια μια και όχι όλες μαζί αλλά ο Δ. δεν έδωσε σημασία και έφυγε από κοντά της επιστρέφοντας στα δυο πεταμένα στη μοκέτα βιβλία. Η μητέρα χαμογέλασε και επέστρεψε στην κουζίνα όπου και διηγήθηκε το γεγονός ότι ο γιός της φόρεσε όλες τις κούκλες.
Έτσι ήρθαν στον χώρο άλλες δύο μητέρες για να δουν τον Δ. λέγοντάς του να γυρίσει να δουν τι έχει στα χέρια. Ο Δ. γύρισε και είπε παίζω τώρα ενώ στο πρόσωπό του διακρίνονταν μια διάθεση να αποφύγει αυτή την έκθεση. Συνέχισε να αγγίζει πολλά παιχνίδια και αντικείμενα με τις κούκλες που φορούσε στα χέρια του για δέκα λεπτά και έπειτα πήγε στην κουζίνα. Σκούντηξε απαλά με το δεξί του χέρι την πλάτη της μητέρας του που δεν τον είχε αντιληφθεί και αυτή γύρισε. Της είπε ότι πεινάει και αυτή τον πήρε στην αγκαλιά της. Άνοιξε το μπολ με το παστίτσιο και τον τάιζε μεγάλες μπουκιές. Ο Δ. ήταν παθητικός, άνοιγε το στόμα και έτρωγε. Που και που κοιτούσε το δεξί του χέρι και σήκωνε πάλι το κεφάλι του για να φάει. Μόλις τελείωσε, επέστρεψε στον ίδιο χώρο όπου βρήκε άλλα δύο αγόρια και τρία κορίτσια ενώ πριν ήταν μόνος του. Δεν δίστασε και μπήκε στον χώρο ψάχνοντας με τα μάτια του τα βιβλία στο πάτωμα αλλά δε βρίσκονταν εκεί. Ένα κορίτσι γύρισε και τον ρώτησε αν θα της δώσει μια κούκλα. Ο Δ. έβγαλε αυτή που φορούσε στον αντίχειρα και της την πέταξε μπροστά της. Το κορίτσι προσπάθησε να την βάλει στον δείκτη της αλλά την διέκοψε ο Δ. λέγοντάς της πως μπαίνει εδώ, ακουμπώντας τον αντίχειρά της. Αυτή του αποκρίθηκε πως εγώ εδώ θέλω εννοώντας τον δείκτη της και ο Δ. μη δίνοντας σημασία απομακρύνθηκε.
Η παρατήρηση σταμάτησε εδώ, αλλά έμεινα στον χώρο άλλα είκοσι λεπτά και μέχρι την στιγμή που έφυγα ο Δ. είχε ακόμη στα δάκτυλά του τις τέσσερις δακτυλόκουκλες.

Παρατήρηση 6 – Παρασκευή 21 Μαρ. 2014 – Διάρκεια 45΄
Τελευταία μου παρατήρηση για σήμερα σκέφτομαι ενώ έχει πάει ήδη πέντε και μισή και έχουν έρθει σχεδόν όλα τα παιδιά που αναμένονταν εκτός από τον Δ. Σκέφτομαι να μην ρωτήσω κάποιον υπεύθυνο αν αναμένεται να έρθει για να μην δημιουργήσω απορίες ή εντυπώσεις. Συζητώ με τους νηπιαγωγούς, τους γονείς και τα άλλα παιδιά καθώς η ώρα έχει πάει έξι και δέκα.
Τελικά αυτή τη στιγμή πέφτει με φόρα πάνω στην γυάλινη πόρτα ο Δ. με τις παλάμες του ανοιχτές και με πολύ δύναμη την ανοίγει και μπαίνει στο χώρο. Με μεγάλη ταχύτητα βάζει τον πισινό του στο πάτωμα και βγάζει τα αθλητικά του παπούτσια χωρίς να ανοίξει καλά-καλά τα αυτοκόλλητα και τρέχει στις παιδικές γωνιές. Από την είσοδο τώρα εμφανίζεται χαμογελαστή η μητέρα του καθώς απολογείται για την καθυστέρησή της.
Ο Δ. βλέπει στην μια γωνιά με τα παιχνίδια μια νηπιαγωγό και αρκετά από τα παιδιά γύρω της. Πηγαίνει με αργά βήματα κοντά να δει τι κάνουν. Βλέπει πως η νηπιαγωγός κόβει σε μικρά κομμάτια μια τεράστια πλαστελίνη που έφτιαξε η ίδια με τα παιδιά την πρώτη ώρα. Όλα τα παιδιά έχουν πάρει από ένα μεγάλο κομμάτι στο χέρι τους και την πλάθουν. Ο Δ. παρατηρεί αποσβολωμένος, ακούνητος με κατεβασμένα τα χέρια, δίπλα από την νηπιαγωγό. Η ίδια γυρνά και τον ρωτά αν θέλει να παίξει μαζί τους με την πλαστελίνη που έφτιαξαν ή να πάρει κάποιο από τα παιχνίδια. Ο ίδιος δεν απαντά και απλώνει το χέρι να του δώσει ένα κομμάτι πλαστελίνης. Η νηπιαγωγός κόβει και του δίνει ενώ ένα άλλο παιδί παραπονιέται ότι ήταν η σειρά του. Ο Δ. γυρνά και τον κοιτάζει. Επιστρέφει γρήγορα το βλέμμα του στην πλαστελίνη και κάθεται αμέσως στον πισινό του, δίπλα από την νηπιαγωγό και κόβει το κομμάτι που έδωσε σε μικρότερα και τα κοπανάει με τις γροθιές του στο ξύλινο πάτωμα. Η μύτη του τρέχει και από τα χείλη του φαίνονται σάλια. Κάνει μια κίνηση με το μανίκι του και τα σκουπίζει όλα ενώ δεν έχει τραβήξει το βλέμμα του από την πλαστελίνη. Κάνει μικρά πιττάκια και τα ξαναχαλάει για να τα ενώσει στην αρχική μεγάλη πλαστελίνη. Την στιγμή που έχει ένα σοβαρό ύφος, την ίδια στιγμή σηκώνει τα χέρια στον αέρα και αναφωνίζει χαρούμενος για το πιτάκι του για λίγα δεύτερα και επανέρχεται στο σοβαρό ύφος δημιουργίας ενώ τώρα με τον δείκτη του πιέζει το πιτάκι. Παίζει για δέκα λεπτά περίπου με την πλαστελίνη και προσπαθεί να φτιάξει διάφορα σχέδια. Αραιά και που σηκώνει το κεφάλι του για να δει τι φτιάχνουν οι άλλοι ή για να δει το έργο της νηπιαγωγού που μια στο τόσο αναφωνεί στα παιδιά να δουν τι έφτιαξε και να κάνουν όσοι θέλουν το ίδιο.
Ο Δ. ξανασκουπίζει τη μύτη του με το μανίκι του και παίρνει την πλαστελίνη και την φέρνει κοντά στο πρόσωπό του. Την μυρίζει και κάνει ένα μορφασμό αηδίας. Την πετάει κάτω και μετά από λίγο την πιάνει πάλι. Τώρα την πλάθει σε σχήμα σκουληκιού. Έχει αφήσει το σκουλήκι κάτω στο έδαφος όταν σηκώνεται απότομα, κρατώντας ένα άλλο μεγάλο άπλαστο μέρος της πλαστελίνης στο δεξί του χέρι, πατώντας το σκουλήκι με το δεξί του πόδι. Το πιάνει τώρα και το σηκώνει με το χέρι και γυρνά την πλάτη να φύγει ενώ την ίδια στιγμή τον πιάνει από την μπλούζα η νηπιαγωγός και του λέει πως με την πλαστελίνη μπορούμε να παίξουμε μόνο σε αυτό το δωμάτιο για να μην γεμίζουμε με κομμάτια πλαστελίνης και τους άλλους χώρους. Ο Δ. προσπαθεί να βγει από το δωμάτιο με την πλαστελίνη στα χέρια αλλά δεν τα καταφέρνει καθώς η νηπιαγωγός τον πιάνει και πρόσωπο με πρόσωπο του εξηγεί για ποιο λόγο δε μπορεί να βγει με την πλαστελίνη. Τότε ο Δ. πηγαίνει σε μια άλλη μεριά του χώρου, περισσότερο απομονωμένη και κάθεται όπου και συνεχίζει το παιχνίδι με την πλαστελίνη.
Ένα κορίτσι του παίρνει ένα μικρό κομμάτι της πλαστελίνης που είχε αφήσει παραδίπλα του και μόλις αυτό έγινε αντιληπτό από τον Δ. σηκώθηκε και της το πήρε, παίρνοντας μαζί του και ένα μεγάλο κομμάτι από τη δική της πλαστελίνη. Το κορίτσι άρχισε να παραπονιέται κλαίγοντας στην νηπιαγωγό για το γεγονός. O Δ. κοιτούσε την νηπιαγωγό με σοβαρό θυμωμένο ύφος. Ωστόσο ήταν πολύ απασχολημένη με τα άλλα παιδιά και ο Δ. την γλύτωσε.
Τώρα η νηπιαγωγός έριξε στο κέντρο του τραπεζιού πολύχρωμες χάντρες για να βάλουν τα παιδιά μέσα στις πλαστελίνες τους. Ο Δ. μόλις τις είδε εκτινάχθηκε και προσπάθησε να πάρει όσες περισσότερες μπορούσε στο μέρος του και τα κατάφερε. Σε πολύ λίγο χρόνο είχε τις περισσότερες χάντρες από κάθε άλλο παιδί μπροστά του. Έκανε την πλαστελίνη του πιτάκι και άρχισε να τις τοποθετεί στην επιφάνεια δίπλα δίπλα. Ένα άλλο παιδί τότε που καθόταν στα δεξιά του και ενώ είχε αξιοποιήσει τις χάντρες του άπλωσε το χέρι του και πήρε τρεις χάντρες από αυτές που είχε ο Δ. μπροστά του. Δεν πρόλαβε να επιστρέψει το χέρι του ο διπλανός του και ο Δ. είχε ήδη καταφέρει να του πιάσει το χέρι και να του ανοίξει τα δάκτυλα ένα ένα και να τις πάρει πίσω. Μόλις είδε ο Δ. ότι τις είχε πάρει, με σάλια στο στόμα του λέει δικές μου είναι και απλώνει την ανοιχτή του παλάμη και τον χτυπά στο κεφάλι. Το άλλο παιδί δεν αντιδρά και ψάχνει από αλλού επιπλέον χάντρες.
Εδώ τελειώνει και ο χρόνος της παρατήρησης του Δ.

Συμπεράσματα
Η μέθοδος της παρατήρησης δεν ήταν τόσο εύκολη όσο φαίνονταν αρχικά ή είχα στο νου μου. Το πιο δύσκολο σημείο της ήταν η διατήρηση της στάσης αρνητικής ικανότητας, να προσπαθώ δηλαδή να μην εμπλακώ συναισθηματικά και να μην επηρεάζομαι από πράξεις, κουβέντες του υποκειμένου παρατήρησης προσπαθώντας ταυτόχρονα την ερμηνεία βάση των προσωπικών μου εμπειριών.
Ο Δ. θα μου μείνει ως το πρώτο υποκείμενο σοβαρής και βαθιάς παρατήρησης και ελπίζω να μου ξαναδοθεί η ευκαιρία μετά από χρόνια να τον συναντήσω πάλι και να παρατηρήσω την συμπεριφορά και στάσεις του.

Βιβλιογραφία
• Bird, M., Hammersley, M., Gomm, R., & Woods, P. (1999). Εκπαιδευτική Έρευνα στην Πράξη, Εγχειρίδιο Μελέτης, (μτφ. Ε. Φράγκου). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
• Cohen, L., & Manion, L., (1994). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Αθήνα: Μεταίχμιο
• Κυριαζή, Ν., (1998). Η κοινωνιολογική έρευνα – Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών. Αθήνα: Ελληνικές Επιστημονικές Εκδόσεις
• Λιγνού-Λάγιου Έ., (2011). Παρατηρώντας το βρέφος. Αθήνα: Καστανιώτη
• Φίλιας, Β (2004). Εισαγωγή στη μεθοδολογία και της τεχνικές των κοινωνικών ερευνών. (2ηέκδ). Αθήνα:Gutenberg

Τσικολάτας Α. (2014) Η Ενταξιακή Εκπαίδευση στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα. Προκλήσεις και Προοπτικές. Αθήνα

Εισαγωγή
Οι σύγχρονες κοινωνίες διακρίνονται για την διαφορετικότητα και τη σύνθεση των μελών της. Η παγκοσμιοποίηση ως τάση και ως ανάγκη έχει γίνει διακριτή ακόμη και στον συντηρητικό ελλαδικό χώρο. Το μείγμα της παραδοσιακής ελληνικής κοινωνίας έχει αλλάξει οριστικά και ριζικά. Έχουν αυξηθεί (ή είναι πλέον ορατοί) οι έλληνες που ανήκουν στην χαμηλή κοινωνική και οικονομική τάξη, έχουν αναπηρίες, ποικίλες σεξουαλικές προτιμήσεις, διαφορετικές εθνικές προελεύσεις, θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Το σχολείο, ως γνωστό, είναι προέκταση της κοινωνίας και επομένως οι δυναμικές της, οι ιδέες της και οι στάσεις της μεταφέρονται και λειτουργούν με πανομοιότυπο τρόπο στο περιβάλλον του σχολείου. Κατά καιρούς γίνονται προσαρμογές στους νόμους του κράτους και των υπεύθυνων δομών προκειμένου τα σχολεία να απορροφήσουν όλους τους μαθητές αλλά φαίνεται κάτι να πηγαίνει στραβά και αυτή η ένταξη να μην επιτυγχάνεται ποτέ.
Όπως είπαμε, η ενταξιακή εκπαίδευση αφορά όλους, ανεξάρτητα από το κοινωνικό στρώμα, οικονομική δυνατότητα, φυλή, φύλλο, θρήσκευμα, εθνικότητα, αναπηρία. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας θα εστιάσουμε στην ενταξιακή εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία στην ελληνική εκπαίδευση. Θα μελετήσουμε τον τρόπο που τους προσεγγίζει η ελληνική κοινωνία, το κράτος και το εκπαιδευτικό σύστημα. Θα προσπαθήσουμε να ασκήσουμε κριτική στην προσέγγιση αυτή και θα αναλύσουμε τους λόγους για τους οποίους αποτυγχάνει.
Ώς εκπαιδευτικός στην ειδική και γενική αγωγή τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ενασχολήθηκα με παιδιά που είναι διαγνωσμένα από ιατρικές κρατικές υπηρεσίες με ΔΑΔ, ΝΚ και διάφορα σύνδρομα, στο κομμάτι της κοινωνικής εκπαίδευσης (αυτόνομη διαβίωση, διαχείριση χρημάτων κ.ά.), τεχνολογικής εκπαίδευσης (υπολογιστές, χρήση ηλεκτρονικών και ηλεκτρικών συσκευών κ.ά.) και οικονομικών μαθημάτων γενικής παιδείας. Αυτή τη χρονιά απασχολούμε στην γενική εκπαίδευση, σε επαγγελματικό λύκειο, στις τάξεις Α’ και Β’ όπου ασκώ το έργο του εκπαιδευτικού λογιστικής και λοιπών οικονομικών μαθημάτων σε μαθητές με ΔΑΔ, ΝΚ, ΜΔ, Ρομά, λοιπές εθνότητες.
Το μείγμα αυτό στις τάξεις αποτελεί το πεδίο προσωπικής παρατήρησης και έρευνας, καθώς και προσπάθειας, για να διαπιστώσω αν υπάρχει τελικά η σχολική ένταξη και αν αυτή εφαρμόζεται, όπως εννοιολογικά ορίζεται.
Εννοιολογική πλαισίωση ενταξιακής εκπαίδευσης
Ο ορισμός που θα δοθεί στην ένταξη έχει να κάνει με το πώς ορίζεται η αναπηρία από αυτούς που διαμορφώνουν την πολιτική, από το κράτος με το περιεχόμενο και την ερμηνεία των νόμων, των εκπαιδευτικών, των επαγγελματιών, των ακαδημαϊκών και των ερευνητών. Ο ορισμός ακόμη που θα δοθεί στην έννοια της αναπηρίας καθορίζει το πλαίσιο που θα βασιστεί η ενταξιακή εκπαίδευση. Στην Ινδία και την Παλαιστίνη για παράδειγμα, ο όρος αναπηρία είναι διαφορετικός από αυτόν στην Ελλάδα διότι στις χώρες αυτές όλοι είναι εν δυνάμει ανάπηροι λόγο καθημερινών πολεμικών εκεχειριών. Κατ’ επέκταση, στην Συρία τα αρτιμελή παιδιά θα έπαιζαν με τα ανάπηρα και τα εργαλεία των αναπήρων διότι εκεί αυτό που βλέπουν είναι το παιδί και όχι το πρόβλημα, στη Σουηδία όλο το έργο θα έπεφτε στα χέρια των βοηθών, ενώ στην Ελλάδα βλέπουμε την παραμέληση. Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να προσαρμόζεται στην κοινωνικό-πολιτική πραγματικότητα.
Έτσι, η παιδαγωγική της ένταξης ή ενταξιακή εκπαίδευση δεν είναι τόσο μια θεωρία ή τεχνική αλλά αποτελεί το σύνολο οργανωμένων δράσεων. Ευθύνη για την υλοποίηση της ενταξιακής εκπαίδευσης έχουν όλοι οι φορείς (όπως κράτος, κοινωνία, οικογένεια) αλλά το βάρος πέφτει περισσότερο στους εκπαιδευτικούς που αποτελούν την αιχμή του δόρατος στο εκπαιδευτικό μας σύστημα.
Ο Merser (1973) απέδειξε ότι ο δηλωμένος αριθμός ατόμων του πληθυσμού με νοητική καθυστέρηση είναι περισσότερο λειτουργία της ηλικίας παρά οποιασδήποτε νοητικής κατάστασης, γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των διαγνωσμένων ατόμων ως νοητικά καθυστερημένα δεν αναγνωρίζονται πριν την είσοδο στο σχολείο και αργότερα εξαφανίζονται, όταν η επονομαζόμενη ομάδα φτάσει στην ενηλικίωση και στην αγορά εργασίας (Bogdan, 1986).
Αυτό σημαίνει ότι το σχολείο με τον τρόπο λειτουργίας του ενισχύει την κατασκευή της αναπηρίας και βάζει εμπόδια σε μια εκπαίδευση ισότιμη για όλους. Με ποιους τρόπους το κάνει αυτό; Κατ’ αρχή καλό σχολείο θεωρείται αυτό που οι μαθητές του έχουν υψηλή ακαδημαϊκή επίδοση, είναι σχολείο ανταγωνιστικό στο οποίο αντέχουν βέβαια, μόνο οι προικισμένοι. Από την άλλη τα προγράμματα, έχοντας καθαρά γνωσιοκεντρική φιλοσοφία αφήνουν έξω ένα μεγάλο ποσοστό ικανοτήτων και δεξιοτήτων των παιδιών. Η αξιολόγηση των μαθητών είναι μονόπλευρη και επικεντρώνεται στην επίδοση χωρίς να αξιολογούνται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και άλλες παράμετροι.
Άρση των εμποδίων φαίνεται ότι γίνεται κατά την εφαρμογή της ενταξιακής εκπαίδευσης. Όμως που στηρίζεται αυτή;

Αρχές Ενταξιακής Εκπαίδευσης
1η αρχή
Η ενταξιακή εκπαίδευση δεν είναι η εκ νέου ονομασία και επανατοποθέτηση της παραδοσιακής ειδικής εκπαίδευσης. Γίνεται φανερό ότι ένταξη δε σημαίνει τοποθέτηση ή μετακίνηση ενός παιδιού από ένα πλαίσιο σε ένα άλλο ή εγκατάλειψη των παιδιών σε ένα περιβάλλον χωρίς να έχει προηγηθεί συγκεκριμένος προγραμματισμός. Εδώ κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως ο όρος ένταξη εννοεί ότι οι μαθητές δεν θα χάσουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους όπως κάνει ο όρος ενσωμάτωση .
Στον τελευταίο νόμο της Ε.Α. (3699/08), γίνεται διαχωρισμός του προγράμματος που προσφέρεται για την ενταξιακή εκπαίδευση και συγκεκριμένα την ονομάζει «τμήμα ένταξης».

2η αρχή
Η ενταξιακή εκπαίδευση αφορά όλους τους μαθητές (φτωχούς, αλλοεθνείς, άλλης γλώσσας ή θρησκείας, με μαθησιακές δυσκολίες ή άλλες αναπηρίες) όχι μόνο τους κινητικά αναπήρους.
Ο Ν.2008 στο άρθρο 3 δεν περιλαμβάνει όλους τους μαθητές αλλά ονοματίζει απλά αυτούς με αναπηρία. Επίσης αναφέρονται και οι αποκλειόμενοι ανάπηροι. Βλέπουμε επομένως μία διάκριση μέσα στην διάκριση.

3η αρχή
Η ενταξιακή εκπαίδευση θέτει τη σχέση μεταξύ των ειδικών επαγγελματιών και των αναπήρων σε νέες βάσεις. Προάγει την συνεργασία και επικεντρώνεται στο άτομο όχι στην αναπηρία.
Αυτό έρχεται σε αντίθεση με συγκεκριμένα σημεία του περιεχομένου του Ν.2008 όπου η γνώμη των εμπειρογνωμόνων (ΚΕΔΔΥ) είναι πιο δυνατή και από του γονέα ή του εκπαιδευτικού. Επιπλέον ο ρόλος του γονέα στην εκπαίδευση του παιδιού περιορίζεται ή παραγκωνίζεται. Πρέπει ο ρόλος της οικογένειας να είναι ισάξια δυνατός και να συναποφασίζουν γονείς – ειδικοί – ανάπηροι για τους στόχους που θα τίθενται κάθε φορά.

4η αρχή
Η ενταξιακή εκπαίδευση θέτει υπό διαπραγμάτευση την κυρίαρχη αρχιτεκτονική της φοίτησης στα σχολεία (ΑΠΣ, παιδαγωγική, αξιολόγηση). Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Ε.Α. δεν υπάρχει και δεν υιοθετείται ούτε αυτό της γενικής εκπαίδευσης.

Διάκριση της ένταξης βάση νόμου
Γενικά
Όπως αναφέρεται στον τελευταίο νόμο ΕΑ (2008), Μαθητές με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες θεωρούνται οι μαθητές οι οποίοι για ολόκληρη ή ορισμένη περίοδο της σχολικής τους ζωής εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες σχολικής μάθησης εξαιτίας σωματικών, νοητικών, γνωστικών ανεπαρκειών ή/και ψυχικών διαταραχών οι οποίες, σύμφωνα με τη διεπιστημονική αξιολόγηση επηρεάζουν τη διαδικασία μάθησης. Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται ιδίως όσοι παρουσιάζουν νοητική αναπηρία, αισθητηριακές ανεπάρκειες όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες με χαμηλή όραση), αισθητηριακές ανεπάρκειες ακοής (κωφοί, βαρήκοοι), κινητικές αναπηρίες, χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα, διαταραχές ομιλίας-λόγου, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (π.χ. δυσλεξία, σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα), διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού), ψυχικές διαταραχές και πολλαπλές αναπηρίες.
Μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι και οι μαθητές με ιδιαίτερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα. Ως μαθητές με ιδιαίτερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα ορίζονται αυτοί που έχουν μία ή περισσότερες ικανότητες ανεπτυγμένες σε βαθμό που ξεπερνά κατά πολύ τα προσδοκώμενα για την ηλικιακή τους ομάδα. Οι μαθητές αυτοί που στατιστικά αποτελούν περίπου το 5% του μαθητικού πληθυσμού, σχηματίζουν μία ετερόκλητη ομάδα με ένα μεγάλο εύρος διαφορετικών ικανοτήτων και ταλέντων.
Επομένως και η διαδικασία διάγνωσης των ειδικών εκπαιδευτικών τους αναγκών είναι σύνθετη και πολυεπίπεδη. Ο Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων αναθέτει με απόφασή του την ανάπτυξη μοντέλων αξιολόγησης και ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τους μαθητές με ιδιαίτερες ικανότητες και ταλέντα, σε πανεπιστημιακά ιδρύματα που θα εκδηλώσουν ενδιαφέρον, κατόπιν πρόσκλησης.
Δεν εμπίπτουν στην κατηγορία μαθητών με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες οι μαθητές με χαμηλή σχολική επίδοση που συνδέεται αιτιωδώς με εξωγενείς παράγοντες (π.χ. γλωσσικές, ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες).

Διαγνωστικές υπηρεσίες
Στις εκπαιδευτικές υπηρεσίες της ΕΑΕ περιλαμβάνονται η διάγνωση, η διαφοροδιάγνωση, η αξιολόγηση και αποτύπωση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών, η συστηματική παιδαγωγική παρέμβαση με εξειδικευμένα και κατάλληλα προσαρμοσμένα εκπαιδευτικά εργαλεία και προγράμματα, τα οποία υλοποιούνται από τις δημόσιες ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες και τα κατά τόπους Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών (ΚΕΔΔΥ). Περιλαμβάνει σχολικές μονάδες ειδικής εκπαίδευσης με κατάλληλες κτιριολογικές υποδομές, προγράμματα συνεκπαίδευσης, προγράμματα διδασκαλίας στο σπίτι, καθώς και τις αναγκαίες διαγνωστικές, αξιολογικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες.
Οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών με αναπηρία διερευνώνται και διαπιστώνονται από τα ΚΕΔΔΥ, την Ειδική Διαγνωστική Επιτροπή Αξιολόγησης (ΕΔΕΑ) και τις πιστοποιημένες από το ΥΠΕΠΘ ιατροπαιδαγωγικές διαγνωστικές υπηρεσίες (ΙΠΔ) άλλων Υπουργείων.
Η ΕΔΕΑ λειτουργεί στα ειδικά σχολεία για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της προόδου των μαθητών που φοιτούν σε αυτά. Η ΕΔΕΑ συγκροτείται και ορίζεται με απόφαση του Διευθυντή της Σχολικής Μονάδας, μετά από γνώμη του συλλόγου προσωπικού του σχολείου, και περιλαμβάνει έναν ψυχολόγο, έναν εκπαιδευτικό ΕΑΕ και έναν κοινωνικό λειτουργό. Η ομάδα μπορεί να διευρύνεται με προσθήκη προσώπων άλλων ειδικοτήτων, ανάλογα με τις προς αξιολόγηση περιπτώσεις, με απόφαση των μελών της.
Τα ΙΠΔ άλλων Υπουργείων συνιστούν αναγνωρισμένο διαγνωστικό και αξιολογικό θεσμό στο πλαίσιο του παρόντος νόμου, στον οποίο συμμετέχει εκπαιδευτικός ΕΑΕ. Ο εκπαιδευτικός ΕΑΕ των ΙΠΔ λαμβάνει το επίδομα ΕΑΕ του άρθρου 8 παρ. 12 περίπτωση β του ν. 3205/2003 (ΦΕΚ 297 Α΄).
Στους μαθητές που απαιτείται εξατομικευμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης (ΕΠΕ), το πρόγραμμα αυτό σχεδιάζεται από το οικείο ΚΕΔΔΥ, λαμβάνοντας υπόψη την προηγηθείσα αξιολόγηση και – εφόσον το επιθυμούν οι γονείς – παρέχεται από τα ΚΕΔΔΥ Εξατομικευμένο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης (ΕΠΕ) τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα στο μαθητή και ανάλογα με το υπάρχον πρόβλημα.
Τα ΚΕΔΔΥ αξιολογούν μαθητές μέχρι 22 ετών. Η αξιολόγηση πραγματοποιείται από πενταμελή διεπιστημονική ομάδα, που απαρτίζεται από έναν εκπαιδευτικό ΕΑΕ (προσχολικής ή πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), έναν παιδοψυχίατρο ή παιδονευρολόγο κατά περίπτωση, έναν κοινωνικό λειτουργό, έναν ψυχολόγο και έναν λογοθεραπευτή ή εργοθεραπευτή. Οι απόφοιτοι άνω των 18ετών, που δεν έχουν αξιολογηθεί ως άτομα με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των ΚΕΔΔΥ. Οι περιπτώσεις αυτές αξιολογούνται στις διαγνωστικές υπηρεσίες ενηλίκων, που λειτουργούν σε κέντρα ψυχικής υγείας και σε νοσηλευτικά ιδρύματα.

Τα ΚΕΔΔΥ έχουν τις εξής αρμοδιότητες:
α) Την ανίχνευση και τη διαπίστωση του είδους και του βαθμού των δυσκολιών των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο σύνολο των παιδιών σχολικής και προσχολικής ηλικίας. Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους, τα ΚΕΔΔΥ συνεργάζονται με τις περιφερειακές υπηρεσίες Υγείας και Πρόνοιας των Περιφερειών.
β) Την εισήγηση για την εγγραφή, κατάταξη και φοίτηση στην κατάλληλη σχολική μονάδα ή άλλο εκπαιδευτικό πλαίσιο ή πρόγραμμα ΕΑΕ, καθώς και την παρακολούθηση και αξιολόγηση της εκπαιδευτικής πορείας των μαθητών, σε συνεργασία με τους σχολικούς συμβούλους ΕΑΕ, τους αρμόδιους κατά περίπτωση σχολικούς συμβούλους προσχολικής αγωγής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας γενικής εκπαίδευσης, τους συμβούλους Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού (ΕΕΠ), τους διευθυντές των σχολικών μονάδων, το εκπαιδευτικό προσωπικό που έχει την ευθύνη εφαρμογής του προγράμματος, καθώς και το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό που υπηρετεί στις σχολικές μονάδες ΕΑΕ.
γ) Την εισήγηση για την κατάρτιση προσαρμοσμένων εξατομικευμένων ή ομαδικών προγραμμάτων ψυχοπαιδαγωγικής και διδακτικής υποστήριξης και δημιουργικής απασχόλησης, σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς της τάξης και με το Ειδικό Εκπαιδευτικό Προσωπικό, καθώς και την εφαρμογή άλλων επιστημονικών κοινωνικών και λοιπών υποστηρικτικών μέτρων για τα άτομα με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, στα σχολεία, στην έδρα του ΚΕΔΔΥ ή στο σπίτι. Για όλα τα παραπάνω συνεδριάζει η διεπιστημονική ομάδα 3 φορές κατ’ ελάχιστο το μήνα.
δ) Την παροχή συνεχούς συμβουλευτικής υποστήριξης και ενημέρωσης στο διδακτικό προσωπικό και σε όσους συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία και επαγγελματική κατάρτιση, σε όλη την έκταση της εκπαίδευσης και τη διοργάνωση προγραμμάτων ενημέρωσης και κατάρτισης για τους γονείς των μαθητών και τους ασκούντες τη γονική μέριμνα, τουλάχιστον μία φορά το έτος στην περιοχή αρμοδιότητάς τους, υπό μορφή ενημερωτικών ημερίδων, που οργανώνονται με ευθύνη του οικείου ΚΕΔΔΥ.
ε) Τον καθορισμό του είδους των εκπαιδευτικών βοηθημάτων και τεχνικών οργάνων τα οποία διευκολύνουν την πρόσβαση στο χώρο και στη μαθησιακή διαδικασία που έχει ανάγκη το παιδί στο σχολείο ή στο σπίτι και για τα οποία δεν απαιτείται ιατρική γνωμάτευση και συνταγή, καθώς και την υποβολή προτάσεων για την καλύτερη πρόσβαση και παραμονή των μαθητών στους χώρους της εκπαίδευσης. Σε ότι αφορά βοηθήματα ή όργανα που ενισχύουν λειτουργίες αισθητηριακές και κινητικότητας, αυτά καθορίζονται από ιατρικές γνωματεύσεις οι οποίες προσδιορίζουν το πρόβλημα και κρίνονται απαραίτητες για την παροχή των βοηθημάτων από τον ασφαλιστικό τους φορέα. Για τα βοηθήματα που απαιτείται ιατρική γνωμάτευση δε χρειάζεται εισήγηση των ΚΕΔΔΥ.
στ) Την εισήγηση για την αντικατάσταση των γραπτών δοκιμασιών των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες με προφορικές ή άλλης μορφής δοκιμασίες, στις προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις των σχολείων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και στις εισαγωγικές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι εισηγήσεις για την αντικατάσταση των γραπτών δοκιμασιών με άλλες μορφές εξετάσεων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αφορούν, εκτός των μαθητών που φοιτούν σε ΣΜΕΑΕ, και μαθητές που φοιτούν σε σχολεία της γενικής εκπαίδευσης. Ειδικότερα για τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες (π.χ. δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία κ.ά.), εισηγείται τη μέθοδο διδασκαλίας και αξιολόγησης για τον έλεγχο και πιστοποίηση των γνώσεων του μαθητή στα μαθήματα που εξετάζεται, σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών.
ζ) Την εισήγηση στις αρμόδιες υπηρεσίες για την ίδρυση, την κατάργηση, την προαγωγή, τον υποβιβασμό, την μετατροπή ή την συγχώνευση των ΣΜΕΑΕ και των Τμημάτων Ένταξης, την προσθήκη τομέων και τμημάτων ειδικοτήτων, τη στελέχωσή τους και την αύξηση ή μείωση των θέσεων.
η) Τη σύνταξη ετήσιας έκθεσης πεπραγμένων, η οποία υποβάλλεται στη Διεύθυνση ΕΑΕ του ΥΠΕΠΘ και στο Τμήμα ΕΑΕ του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, με βάση την οποία πραγματοποιείται, ανά έτος, αξιολόγηση του έργου τους.
θ) Τη σύνταξη εκθέσεων – προτάσεων για τις ενδεχόμενες κτηριακές ή/και υλικοτεχνικές παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν στις ΣΜΕΑΕ της περιοχής αρμοδιότητας του κάθε ΚΕΔΔΥ, ώστε να μπορούν να υποδεχθούν και να υποστηρίξουν τους μαθητές με αναπηρία στο εκπαιδευτικό τους περιβάλλον και πρόγραμμα. Οι προτάσεις υποβάλλονται στον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων, ο οποίος έχει και την ευθύνη υλοποίησής τους με τη συνεργασία των οικείων Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
ι) Τη σύνταξη εξατομικευμένων εκθέσεων – προτάσεων για όλους τους μαθητές της αρμοδιότητας του κάθε ΚΕΔΔΥ, στις οποίες αναφέρονται όλα τα εκπαιδευτικά βοηθήματα, καινοτόμα προϊόντα ή υπηρεσίες προηγμένης τεχνολογίας ή οι σύγχρονες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που μπορούν να υποστηρίξουν τη λειτουργικότητα και τη συμμετοχή του κάθε μαθητή με αναπηρία ξεχωριστά, στη διαδικασία της συνεκπαίδευσης με τους μαθητές του γενικού εκπαιδευτικού πλαισίου.
ια) Την πρόταση για την εφαρμογή προγραμμάτων πρώιμης εκπαιδευτικής παρέμβασης όπου απαιτείται.
Όπως διαπιστώνεται από την πραγματικότητα, πολλά από τα παραπάνω δεν συμβαίνουν ή όπου πραγματοποιούνται αυτά είναι μια τυποποιημένη διαδικασία ρουτίνας. Για παράδειγμα, για την ανίχνευση δυσκολίας του μαθητή δεν έγκειται διεπιστημονική ομάδα που συγκροτημένα να εξετάζει τις δυνατότητες βελτίωσης του μαθητή αλλά ένα μείγμα ειδικών και επαϊόντων και μελετούν ιατρικά των μαθητών για εντοπισμό και καταγραφή των αδυναμιών του έναντι της πλειοψηφίας που ορίζεται ως φυσιολογικής. Επίσης η διαρκής παρακολούθηση στο σχολικό περιβάλλον δεν γίνεται αφού μετά την τοποθέτηση σε σχολική μονάδα, η ευθύνη μετακυλύετε στους εκπαιδευτικούς, που επηρεασμένοι από τις γνωματεύσεις, είναι χωρίς ή με χαμηλές προσδοκίες ως προς την παροχή των μαθησιακών και άλλων παροχών του μαθητή. Κατ επέκταση, συνεργασία των εκπαιδευτικών ουσιαστική δεν υπάρχει, οπότε το πρόβλημα μη στήριξης του μαθητή είτε παραμένει είτε εντείνεται. Επίσης πολλές φορές, ακόμη και οι εκπαιδευτικοί που έχουν διαφορετική εκπαιδευτική φιλοσοφία, δεν έχουν τα εργαλεία ή την στήριξη να ασκήσουν το έργο τους.

Δομές φοίτησης
Οι μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μπορούν να φοιτούν Στη συνήθη σχολική τάξη, εφόσον πρόκειται για μαθητές με ήπιες μαθησιακές δυσκολίες, υποστηριζόμενοι από τον εκπαιδευτικό της τάξης, ο οποίος συνεργάζεται κατά περίπτωση με τα ΚΕΔΔΥ, καθώς και με τους σχολικούς συμβούλους γενικής και ειδικής εκπαίδευσης και τους συμβούλους Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού.
Στη συνήθη σχολική τάξη με παράλληλη στήριξη-συνεκπαίδευση, από εκπαιδευτικούς ΕΑΕ, όταν αυτό επιβάλλεται από το είδος και το βαθμό των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών. Παρέχεται σε μαθητές που δεν αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες μάθησης και μπορούν με κατάλληλη υποστήριξη να παρακολουθήσουν το αναλυτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα της τάξης.
Σε ειδικά οργανωμένα και κατάλληλα στελεχωμένα Τμήματα Ένταξης (ΤΕ) που λειτουργούν μέσα στα σχολεία γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης με τη μορφή δύο διαφορετικού τύπου προγραμμάτων: Κοινό και εξειδικευμένο πρόγραμμα, που καθορίζεται με πρόταση του οικείου ΚΕΔΔΥ για τους μαθητές με ηπιότερης μορφής ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, το οποίο για κάθε μαθητή δεν θα υπερβαίνει τις 10 διδακτικές ώρες εβδομαδιαίως και Εξειδικευμένο πρόγραμμα διευρυμένου ωραρίου, που καθορίζεται με πρόταση του οικείου ΚΕΔΔΥ, για τους μαθητές με σοβαρότερης μορφής ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, οι οποίες δεν καλύπτονται από αντίστοιχες με το είδος και το βαθμό αυτοτελείς σχολικές μονάδες. Το εξειδικευμένο πρόγραμμα μπορεί να είναι ανεξάρτητο από το κοινό, σύμφωνο με τις ανάγκες των μαθητών. Στις περιπτώσεις αυτές η συνδιδασκαλία γίνεται σύμφωνα με τις προτάσεις των διαγνωστικών υπηρεσιών.

Λειτουργία Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης
Η ΕΑΕ, όπως και η γενική εκπαίδευση, είναι υποχρεωτική, όπως αναφέρει ο νόμος του 2008, λειτουργεί ως αναπόσπαστο τμήμα της ενιαίας δημόσιας και δωρεάν εκπαίδευσης και παρέχεται από το κράτος σε δημόσια σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Αποκλειστικός φορέας της ΕΑΕ είναι το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Το είδος και ο βαθμός των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών προσδιορίζει τη μορφή, τον τύπο και την κατηγορία των σχολικών μονάδων ΕΑΕ. Στις Σχολικές Μονάδες EAE (ΣΜΕΑΕ) και στα προγράμματα συνεκπαίδευσης εφαρμόζονται ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα, ανάλογα με τις αναπηρίες και τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών, για όσο χρονικό διάστημα είναι αυτό αναγκαίο ή και για ολόκληρη τη διάρκεια της σχολικής ζωής τους. Στις ΣΜEAE εφαρμόζονται επίσης προγράμματα συστηματικής παρέμβασης, όπως αξιολόγηση, παιδαγωγική και ψυχολογική υποστήριξη, φυσικοθεραπεία, εργοθεραπεία, αγωγή του λόγου και κάθε άλλη υπηρεσία που στηρίζει την ισότιμη μεταχείριση των μαθητών, τα οποία παρέχονται κατά κύριο λόγο μέσα από τις ΣΜΕΑΕ και, επικουρικά, από τα ΚΕΔΔΥ.

Στόχοι ειδικής εκπαίδευσης
Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, όπως αναφέρεται στον νόμο του 2008, παρέχεται ΕΑΕ, η οποία στο πλαίσιο των σκοπών της πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας, τριτοβάθμιας, μη τυπικής και διά βίου εκπαίδευσης επιδιώκει να αναπτύξει την προσωπικότητα τους και να τους καταστήσει ικανούς για μια όσο γίνεται πιο αυτόνομη συμμετοχή στην οικογενειακή, επαγγελματική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή. Ιδιαιτέρως, η ΕΑΕ επιδιώκει:
α) Την ολόπλευρη και αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητας των μαθητών με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
β) Τη βελτίωση και αξιοποίηση των δυνατοτήτων και δεξιοτήτων τους ώστε να καταστεί δυνατή η ένταξη ή η επανένταξή τους στο γενικό σχολείο, όπου και όταν αυτό είναι δυνατό.
γ) Την αντίστοιχη προς τις δυνατότητές τους ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα, στην κοινωνική ζωή και στην επαγγελματική δραστηριότητα.
δ) Την αλληλοαποδοχή και αρμονική συμβίωσή τους με το κοινωνικό σύνολο και την ισότιμη κοινωνική τους εξέλιξη.
Οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται με:
α) Την έγκαιρη ιατρική διάγνωση.
β) Την έγκυρη διάγνωση και αξιολόγηση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών τους στα δημόσια ιατροπαιδαγωγικά κέντρα και στα ΚΕΔΔΥ
γ) Τη συστηματική παρέμβαση που πραγματοποιείται από την προσχολική ηλικία στις κατά τόπους ΣΜΕΑΕ, με τη δημιουργία τμημάτων πρώιμης παρέμβασης. Την εφαρμογή ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων αποκατάστασης, την προσαρμογή του εκπαιδευτικού και διδακτικού υλικού, τη χρησιμοποίηση ειδικού εξοπλισμού και την παροχή κάθε είδους διευκολύνσεων και εργονομικών διευθετήσεων από τις ΣΜΕΑΕ και τα ΚΕΔΔΥ.
Η θεωρία από τις πρακτικές διαπιστώνεται, ειρήσθω εν παρόδω μέσα από την έρευνα και την εμπειρία, ότι απέχουν αρκετά από την πραγματικότητα. Πολλές φορές ο ίδιος ο νόμος είναι μη ενταξιακός και σε πολλά σημεία θέλει να παρουσιάζεται ως τέτοιος.

Εκπαίδευση εκπαιδευτικών ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης
Όπως αναφέρεται στον νόμο 2008, η εξειδικευμένη σε κατηγορίες αναπηρίας και μαθησιακών δυσκολιών επιστημονική κατάρτιση και συνεχή επιμόρφωση του προσωπικού όλων των κλάδων που υπηρετούν στην ΕΑΕ επιβάλλεται. Αυτό επιτυγχάνεται, μέσω της διδασκαλίας μαθημάτων ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης σε όλα τα τμήματα ΑΕΙ που παράγουν εκπαιδευτικούς, καθώς επίσης τη θέσπιση μεταπτυχιακών προγραμμάτων στις παραπάνω σχολές, ή ετήσιων σεμιναρίων διάρκειας τουλάχιστον 400 ωρών, με θέμα την Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση.

Διαστάσεις ενταξιακής εκπαίδευσης και κριτική
Ιστορική
Στην Ελλάδα το 1953 έχουμε την επίσημη ένταξη της γυναίκας στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Μεταξύ των δεκαετιών ’50 και ’70 εφαρμόζεται η δωρεάν υποχρεωτική εκπαίδευση και την δεκαετία ’70 – ’80 έχουμε εκδημοκρατισμό της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης όπου στα πανεπιστήμια πλέον μπορούν να εισαχθούν και παιδιά εργατών. Η ειδική εκπαίδευση μεταφέρεται από τον ιδιωτικό φορέα και το φιλανθρωπικό έργο στο υπουργείο Παιδείας, προσπάθεια που διήρκησε έξι έτη 1975-1981) και κατέληξε στον νόμο 1143/1981 όπου κατά ένα μεγάλο μέρος είναι μεταφρασμένος από αγγλικό νόμο του 1963. Με τον νόμο 2817/2000 καθιερώνεται και η υποχρεωτική εκπαίδευση για τους αναπήρους.
Το 1978 έχουμε την Επιτροπή Warnock, από την «αρχιτέκτονα» της ενταξιακής εκπαίδευσης Βαρόνης Mary Warnock στην Αγγλία που είναι υπεύθυνη για την εκπαίδευση και την ένταξη. Το 1981 στην Αγγλία, το Education Act αποτελεί την έναρξη της ενταξιακής εκπαίδευσης (integration). To 1992, στην Ιταλία επιτυγχάνεται η κατάργηση των δημόσιων σχολείων και τάξεων.
Βλέπουμε λοιπόν πως η προσέγγιση της αναπηρίας και την ενταξιακής εκπαίδευσης έρχεται με πιο αργά βήματα στην Ελλάδα από ότι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και υπάρχει η τάση για υιοθέτηση των πρακτικών χωρίς ιδιαίτερη προσαρμογή στην ελληνική πραγματικότητα και ανάγκη.

Νομοθετική – θεσμική
Στην Ελλάδα έχουμε τέσσερις νόμους για την ειδική αγωγή. Τον Ν.1143/1981 που ορίζει τα άτομα ως «νοητικώς υστερούντες». Τον Ν.1566/1985 όπου αναφέρει «όσοι έχουν νοητική καθυστέρηση». Τον Ν.2817/2000 αναφέροντας «όσοι έχουν νοητική ανεπάρκεια ή ανωριμότητα». Τον Ν.3699/2008 με τον ιατρικό όρο «Νοητική αναπηρία».
Όπως γίνεται αντιληπτό η ελληνική νομοθεσία εξετάζει την αναπηρία από την ιατρική σκοπιά, ξεκινά ορίζοντας τα άτομα με νοητική καθυστέρηση ως στερημένα νόησης, θέτοντάς τους ανίκανους για εκπαίδευση ή εκμάθηση αυτόνομης διαβίωσης. Η Ελλάδα φαίνεται να βρίσκεται 20 χρόνια πίσω αφού μεταφράζει και υιοθετεί αγγλικό νόμο του ’63 για να ορίσει την αναπηρία και το πλαίσιο εκπαίδευσης.
Αλλά και οι νόμοι που ακολουθούν φαίνεται να εξετάζουν την αναπηρία υπό το πρίσμα της ιατρικής ανάλυσης, της φυσιολογικότητας του ατόμου, των ικανοτήτων. Διαχωρίζουν την εκπαίδευση των αναπήρων δημιουργώντας χωριστές δομές εκπαίδευσης αφού έχουν ορίσει από πριν τα κριτήρια και τους φορείς της διάγνωσης, αξιολόγησης και εισόδου στις δομές αυτές. Παραπέμπουν ή αναγκάζουν στην παραπομπή σε ειδικό γιατρό ή διαγνωστικό κέντρο προκειμένου ο μαθητής να ετικετοποιηθεί.

Παιδαγωγική
Έρμαιο των πολιτικών και κοινωνικών καταστάσεων και αντιλήψεων, οι εκπαιδευτικοί δε φαίνεται να διαμορφώνουν ενταξιακές τακτικές. Επίσης, οι χαμηλές προσδοκίες των εκπαιδευτικών δεν βοηθούν στην παιδαγωγική της ένταξης. Αυτό που φαίνεται να βοηθά είναι η διαφοροποιημένη διδασκαλία.
Στη διαδικασία της διαφοροποιημένης διδασκαλίας οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διαφοροποιήσουν το περιεχόμενο της δραστηριότητας, τη διαδικασία της δραστηριότητας και το τελικό αποτέλεσμα της δραστηριότητας. Αυτά για να γίνουν εφικτά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η ετοιμότητα του μαθητή (αφορά το σημείο εισόδου ενός μαθητή σε μια συγκεκριμένη έννοια ή δεξιότητα), τα ενδιαφέροντά του και το μαθησιακό του προφίλ (π.χ. ορισμένοι μαθητές κατανοούν καλύτερα μία έννοια στη διαδικασία της συζήτησης, άλλοι πάλι εάν εργαστούν ατομικά, άλλοι χρειάζονται περισσότερο εποπτικό, οπτικό-ακουστικό υλικό, κλπ.) (Ντεροπούλου Ε. 2014).
Πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την εξελικτική βαθμολογία, ότι για παράδειγμα ο μαθητής κατάφερε να πάει από το δέκα στο δεκατέσσερα και όχι να κατηγοριοποιείται ως μαθητής του δεκατέσσερα, δηλαδή ένας κακός μαθητής. Έτσι η αξιολόγηση επικεντρώνεται στην καταγραφή της επίτευξης των στόχων των ατόμων, αποκλειστικά με όρους της δικής τους προόδου, χωρίς καμιά σχέση με αυτή των συμμαθητών τους.
Όλα αυτά βέβαια πολλές φορές φαίνονται να αποτυγχάνουν ή να μην εφαρμόζονται λόγω του βαθμού δυσκολίας που έχουν, των ανεπαρκών μέσων, της έλλειψης εκπαιδευτικής επάρκειας, της σχολικής υποδομής.

Πολιτική
Η ένταξη ξεκίνησε στις ΗΠΑ για τους μετανάστες και μετά για τους ΑμεΑ (βλέπε Κίνημα Education For All) που είχε σκοπό να αλλάξει τις υπάρχουσες εκπαιδευτικές πρακτικές ώστε να εξασφαλίσει ίσες ευκαιρίες για όλους τους μαθητές, ενώ στην Ελλάδα, από τους αναπήρους, οδεύει προς τις μειονότητες. Στην Κύπρο υπάρχει ο όρος Ενιαία Εκπαίδευση που απαντά στην ενταξιακή εκπαίδευση.
Είναι γεγονός πως ο πολιτικός σχεδιασμός ωστόσο είναι αποτέλεσμα των οικονομικών στόχων που θέτει κάθε φορά το κράτος και έτσι διαμορφώνει την εθνική εκπαιδευτική πολιτική και το πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Σύμφωνα με τον Giroux, (2003) τα σχολεία θεωρούνται ως απλά παραρτήματα της αγοράς εργασίας, ενώ επιβάλλονται μοντέλα αξιολόγησης σε ανταγωνιστικά πλαίσια τα οποία αναπαράγουν τις ευρύτερες κοινωνικές ανισότητες.
Έτσι σήμερα η απόπειρα ένταξης των νοητικώς καθυστερημένων παιδιών μέσα σε αυτό το ανταγωνιστικό και εντατικοποιημένο εκπαιδευτικό περιβάλλον του πλαισίου της γενικής εκπαίδευσης είναι καταδικασμένο να αποτύχει.

Επίπεδα προσέγγισης ένταξης
Για να μπορούμε να μιλούμε για ουσιαστική υλοποίηση εφαρμογής της ένταξης, αυτή πρέπει να μελετηθεί και να προσεγγιστεί και στα τρία επίπεδα.
Σε μίκρο-επίπεδο, η στάση που πρέπει να τηρηθεί από την οικογένεια είναι να αποδεχθεί την αναπηρία του παιδιού, να διατηρήσει μια θετική στάση απέναντι στις δυνατότητες και τους τρόπους εκπαίδευσής του, να συνεργαστεί με τους εμπλεκομένους. Επιπλέον πρέπει να ληφθεί υπόψη η σύνθεση της οικογένειας, αν δηλαδή υπάρχουν απουσία κάποιου μέλους ή κατάσταση αυτών. Από την πλευρά του το σχολείο πρέπει να εξετάσει τον ρόλο του και την στάση του απέναντι σε όλους τους μαθητές του.
Σε μεσαίο-επίπεδο, το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να εξετάσει την δομή του καθώς και το περιεχόμενο των αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών του. Επίσης η εκάστοτε εκπαιδευτική πολιτική πρέπει να εξετάζει τα νομοθετήματα για την ύπαρξη των ενταξιακών δομών και να ασκεί πιέσεις όταν αυτές προσβάλλονται.
Σε μάκρο-επίπεδο, πρέπει να υπάρχει σύνδεση της αγοράς εργασίας με την προσφορά των αναπήρων και η δια βίου εκπαίδευσή τους. Επιπλέον η κοινωνία πρέπει να αλλάξει στη δομή της αναφορικά με τις αξίες, στάσεις, αντιλήψεις και απόψεις που διατηρεί στα θεμέλιά της για τις δυνάμεις, αδυναμίες, απειλές και κινδύνους που κρύβουν τα άτομα με αναπηρία.

Προϋποθέσεις και απαιτήσεις ενταξιακής εκπαίδευσης
Η εφαρμογή της ενταξιακής εκπαίδευσης απαιτεί δημιουργία ενταξιακού πολιτισμικού πλαισίου όπου στην σχολική κοινότητα θα είναι όλοι ευπρόσδεκτοι και θα αλληλοϋποστηρίζονται, με σεβασμό στην διαφορετικότητα, όπου οι εμπλεκόμενοι στην εκπαιδευτική διαδικασία θα συνεργάζονται για την κοινωνική προαγωγή και ένταξη όλων. Όπου αυτό δε συμβαίνει, πρέπει να υπάρχουν παρεμβάσεις και ενταξιακές πρακτικές.
Οι ενταξιακές αξίες πρέπει να εδραιωθούν στο νου και την φιλοσοφία όλων, να υπάρξει κινητοποίηση και συνεργασία των εκπαιδευτικών. Αποσκοπεί στο να τους κινητοποιήσει να συγκρουστούν με παγιωμένες αλήθειες και προκαταλήψεις, ούτως ώστε να μάθουν, να προβληματιστούν και να αλλάξουν. Αυτό είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί. Εάν θέλουμε να φέρουμε μια κοινωνική αλλαγή στον τρόπο αντίληψης της αναπηρίας, πρέπει πρωτίστως να έρθει η αλλαγή στις αντιλήψεις για την αναπηρία και την ουτοπία ή όχι της πραγματικής ενταξιακής εκπαίδευσης. Για να επιτευχθεί η ένταξη, η οργάνωση της διδασκαλίας και η δόμηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των μαθητών είναι σημαντική. Οι εκπαιδευτικοί καλό είναι να διακατέχονται από υψηλές προσδοκίες για όλους τους μαθητές, να αποζητούν την άρση κάθε περιορισμού που συναντούν οι μαθητές τους και να προωθούν την ισότητα μεταξύ όλων των μελών.
Επιπλέον, μέσα στη σχολική μονάδα πρέπει να επιζητείται η άσκηση ενταξιακής πολιτικής είτε αυτή έχει να κάνει με την κτιριακή υποδομή, είτε με το έμψυχο δυναμικό. Χρειάζεται προετοιμασία της σχολικής αίθουσας ή/και του σχολείου προκειμένου να δεχθεί όλα τα άτομα που ίσως οι ανάγκες του ενός να έρχονται σε σύγκρουση με τις ανάγκες κάποιου άλλου. Βέβαια δεν υπάρχει κάποια λίστα με συγκεκριμένες αλλαγές που πρέπει να γίνουν, αφού αυτό εξαρτάται από τις ατομικές ανάγκες κάθε μαθητή και τις εκάστοτε περιστάσεις.
Οι ενταξιακές πρακτικές λαμβάνουν υπόψη των βαθμό συμμετοχής των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία, την συνεργατική διδασκαλία, την διαφοροποιημένη διδασκαλία και την συνεργασία των εκπαιδευτικών στην οργάνωση της διδασκαλίας.
Τέλος, απαιτείται η εκπαιδευτική αξιολόγηση να είναι ισότιμη για όλους τους μαθητές και όχι να υπάρχει καχυποψία έναντι των νοητικώς καθυστερημένων παιδιών που έχουν ή όχι κάποια ιατρική γνωμάτευση. Επιπλέον, αν υπάρχει διάγνωση, σε αυτή πρέπει να γράφεται το τι μπορεί να κάνει το παιδί, ποιες είναι οι δυνατότητές του, σε τι μπορεί να εκπαιδευτεί και όχι ποιες είναι οι αδυναμίες τους, τι δεν μπορεί να κάνει ή μέχρι που μπορεί να φτάσει. Τα πρώτα θέτουν την βάση της εκπαιδευτικής διαδικασίας για ενταξιακή εκπαίδευση, τα δεύτερα θέτουν τα κοινωνικά και σχολικά εμπόδια. Εξάλλου μετά την εκπαιδευτική διαδικασία, οι ετικέτες (μαθησιακές δυσκολίες, νοητική καθυστέρηση) πολλές φορές χάνονται και αυτό γιατί στην επαγγελματική ζωή δεν υπάρχουν.

Διαφοροποίηση διδασκαλίας
Προτείνεται η διαφοροποίηση της διδασκαλίας στις τρεις κύριες δομές: περιεχόμενο ενότητας, διαδικασία δραστηριότητας, τελικό αποτέλεσμα δραστηριότητας.
Απαραίτητο είναι να ληφθούν υπόψη η ζώνη εγγύτερης ανάπτυξης του μαθητή (Vygotsky), τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά του και οι κλίσεις του, καθώς και το μαθησιακό του προφίλ, ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο μαθαίνει καλύτερα.
Η διαφοροποιημένη διδασκαλία προτείνεται ως βάση για το προγραμματισμό της διδακτέας ύλης ή του ετήσιου σχολικού προγραμματισμού και γίνεται με βάση τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις του μαθητή με σεβασμό στην προσωπικότητά και το μαθησιακό του προφίλ. Η αξιολόγηση κατά την διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι συνεχείς και παρουσιάζει την εξελικτική πρόοδο του μαθητή. Τέλος αξιοποιεί πολλαπλές και εναλλακτικές μορφές εργασίας σε χρονική διάρκεια προσαρμοσμένη στο μαθητή.
Επιπλέον το εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πλάνο πρέπει να είναι διεπιστημονικό, να συμμετέχουν όλοι οι εμπλεκόμενοι, όχι μόνο ο εκπαιδευτικός. Περιλαμβάνει μια περιεκτική περιγραφή, μορφές εκπαιδευτικής παρέμβασης, την γνωστική, γλωσσική, κινητική, κοινωνική εξέλιξη του παιδιού ως σήμερα. Για την ζώνη εγγύτερης ανάπτυξης που συντάσσεται τον πρώτο μήνα εισόδου του μαθητή στο σχολείο, συνεργάζονται και συμφωνούν όλοι. Αν υπάρχουν κωλύματα στο πλαίσιο αυτό, τότε γίνεται αναδιαμόρφωση και θέτονται οι βραχυπρόθεσμοι στόχοι, που αποτελούν προτεραιότητα των εκπαιδευτικών και οι μακροπρόθεσμοι στόχοι.

Προοπτικές – Συζήτηση
Με τον νόμο 3699/2008 διακρίνουμε μια υποβάθμιση της ενταξιακής εκπαίδευσης με ταυτόχρονη ενίσχυση του διαχωρισμού αφού καμία αναφορά δε γίνεται για τριτοβάθμια εκπαίδευση των ΑμεΑ ή για διαδικασίες δια βίου μάθησης. Λαμβάνει καθαρά υπόψη τις γνωματεύσεις και τις διαγνώσεις των μαθητών ενώ είναι καθαρά ιατρικά προσανατολισμένος, δεν ελέγχεται καθόλου από την κοινωνική σκοπιά του κοινωνικού μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας.
Η ενταξιακή εκπαίδευση είναι ένα σύστημα αξιών που μπορεί να μελετηθεί και να εφαρμοστεί σε πολλαπλά επίπεδα:
• Μίκρο-επίπεδο: οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εξετάσουν κριτικά την παρούσα πρακτική τους
• Μέσο-επίπεδο: τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να προβούν σε διαφοροποιημένη προσέγγιση
• Μάκρο-επίπεδο: οι πολιτικές των κυβερνήσεων να εξετάσουν τις περιπτώσεις των ατόμων που έχουν βρεθεί στο περιθώριο

Το σχολείο αναπαραγάγει την κοινωνική κατασκευή της αναπηρίας, οπότε πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές στην τρόπο προσέγγισης της αναπηρίας. Αποτελεί ευθύνη όλων, αναπήρων, μη αναπήρων, οικογένειας, κοινωνίας, κράτους, επαϊόντων εκπαίδευσης.

Βιβλιογραφία

1. Bogdan, R. (1986). The sociology of Special Education. Special Education: Research and Trends. In Morris, R., Blatt, B.,Pergamon general psychology series
2. Giroux, H. (2003). Public pedagogy and the politics of resistance: Notes on a critical theory of educational struggle. Educational Philosophy and Theory, Vol.35, no 1, pp5-16
3. Marks, D. (1999). The Social Construction of Disadility, Disability: Controversial debates and Rsychosocial Perspectives, London. New York: Routledge
4. Mercer, J. R. (1973). Labeling the mentally retarded. Berkeley: University of California Press.
5. Thomas G., & Walker, D., & Webb, J., (2001). Inclusive Education. The ideas and the practice. The Making Of The Inclusive School. London & N.Y: Routledge
6. Watson, N. (1997). Defending the Social Model. Disability & Society
7. Νόμος 3699/2008 για την ΕΑ
8. Ντεροπούλου Ε., (2014). Σημειώσεις μαθήματος «Εποπτεία Νοητικής Καθυστέρησης» και «Εργαστήριο Ειδικής Αγωγής». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
9. Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2013). Σημειώσεις μαθήματος «Εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη ατόμων με αναπηρία». ΕΚΠΑ, ΤΕΑΠΗ, Αθήνα
10. Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2000). Άτοµα µε Ειδικές Ανάγκες και η Ένταξή τους (επιµέλεια). Αθήνα : Ελληνικά Γράµµατα.
11. Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (2000). Ένταξη: Ουτοπία ή πραγματικότητα; Η εκπαιδευτική και πολιτική διάσταση της ένταξης µαθητών µε ειδικές ανάγκες. Αθήνα
12. Σιδέρη – Ζώνιου, Α. (1998). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους: µία ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα
13. Τζουριάδου, Μ., Μπάρμπας, Γ., (2004). Η διαπραγμάτευση του νοήματος της σχολικής ενσωμάτωσης στο γνωσιοκεντρικό σχολείο. Εκπαιδευτικό υλικό για το σεμινάριο επιμόρφωσης. (ΕΠΕΑΕΚ 1.1.3.α).

Τσικολάτας Α. (2014) – Η ένταξη των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στην ελληνική και ευρωπαϊκή εκπαίδευση. Αθήνα

Πρόλογος
Η Ειδική Αγωγή παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Το νομικό πλαίσιο, ιδιαίτερα όπως διαμορφώθηκε με τον νόμο 2817/2000 έχει εκσυγχρονιστεί και εναρμονισθεί με την Ευρωπαϊκή πολιτική για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και την ένταξη των μαθητών με ειδικές ανάγκες μέσα στα κοινά σχολεία. Έχουν, επίσης, δημιουργηθεί αρκετές και διαφορετικές σχολικές δομές, όπως τα Τμήματα Ένταξης μέσα στα σχολεία της γενικής εκπαίδευσης, τα Ειδικά Σχολεία για διάφορες κατηγορίες μαθητών με ειδικές ανάγκες, τα Προγράμματα Συνεκπαίδευσης, τα Εργαστήρια Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης – ΕΕΕΕΚ, τα TEE Ειδικής Αγωγής -(τωρινά ΕΠΑ.Λ.), τα Κέντρα Διάγνωσης και άλλα. Ακόμα έχουν υλοποιηθεί πολλά προγράμματα ευαισθητοποίησης, επιμόρφωσης και εξειδίκευσης των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη διδασκαλία μαθητών με διαφορετικές ειδικές ανάγκες.

Ιστορική Αναδρομή
Στη δεκαετία του ‘70 το Υπουργείο Παιδείας ενεργοποιείται περισσότερο στην κατεύθυνση της αγωγής των ατόμων με Ειδικές Ανάγκες. Η επιστημονική προσέγγιση γίνεται εντονότερη. Το 1970 το Ι.Κ.Υ. στέλνει στην Αμερική τον πρώτο υπότροφο δάσκαλο για σπουδές στην Ειδική Αγωγή (τον Πολυνείκη Μπάρδη από το Λευκοχώρι Γορτυνίας).
Το 1975 και στη δεκαετία του ‘80 τα πράγματα βελτιώνονται. Οι σύλλογοι γονέων πολλαπλασιάζονται, το Μαράσλειο Διδασκαλείο εκπαιδεύει δασκάλους για την Ειδική Αγωγή, η κοινή γνώμη ευαισθητοποιείται, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συμβάλλουν, ο κρατικός φορέας γίνεται πιο ορατός, η επίδραση της Ευρώπης με την παρουσία της Ε.Ο.Κ. βοηθάει για ανταλλαγή ιδεών και εφαρμογή προγραμμάτων.
Το 1972 και 1973 ιδρύονται τα πρώτα Ειδικά Σχολεία για παιδιά με νοητική καθυστέρηση που χαρακτηρίζονται ως ασκήσιμα. Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος από το 1969, για να γίνει φιλολαϊκός, χωρίς να κινδυνεύει με ανατροπή του καθεστώτος από την εκπαίδευση ατόμων με νοητική καθυστέρηση, είχε υπογράψει την ίδρυση του Γραφείου Ειδικής Εκπαίδευσης.
Το 1974 γίνεται το πρώτο σχέδιο αναλυτικού προγράμματος για ειδικά σχολεία, το 1975 κατοχυρώνεται το δικαίωμα εκπαίδευσης των ατόμων με ειδικές ανάγκες, επεκτείνεται η εκπαίδευση των δασκάλων στην ειδική αγωγή από ένα σε δύο έτη. Το Γραφείο Ειδικής Εκπαίδευσης μετατρέπεται σε τμήμα Ειδικής Αγωγής και το 1976 γίνεται διεύθυνση Ε.Α. Το 1981 ψηφίζεται στη Βουλή ο ν.1143, για την Ειδική Εκπαίδευση. Μετά το 1981 νέα σχολεία ιδρύονται και από το 1984 εφαρμόζεται ο θεσμός της ειδικής τάξης στα κανονικά σχολεία.

Δυσκολίες μάθησης / Διαταραχές μάθησης
Πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ των δύο εννοιών δυσκολιών και διαταραχών μάθησης και των πρακτικών που πηγάζουν από αυτές. Οι δύο ονομασίες αναφέρονται στη διαφοροποιημένη διδασκαλία και στην ορθοπαιδαγωγική πρακτική. Έχουν ως κοινό στοιχείο τις σχολικές μαθήσεις σε σχέση με τις οποίες αυτές οι δύο εκφράσεις αποτελούν συμπτώματα και διαφοροποιούνται.
Η λήψη υπόψη αυτών των δυσκολιών και οι εφαρμοζόμενες πρακτικές για την αντιμετώπισή τους έχουν ως κοινό σκοπό την ένταξη των δύο τύπων μαθητών στην τάξη κανονικής και φυσιολογικής ηλικίας του αντίστοιχου γλωσσικού τμήματός τους στα Ευρωπαϊκά Σχολεία.
Παρά τον εν λόγω κοινό σκοπό, οι δύο πρακτικές διαφέρουν και έχουν ξεχωριστούς προϋπολογισμούς. Στον πρώτο τύπο δυσκολιών, τα Ευρωπαϊκά Σχολεία απαντούν προσφέροντας ενίσχυση της μάθησης (learning support = LS) με κατάλληλα παιδαγωγικά μέτρα. Αυτά τα μέτρα βοήθειας υπάρχουν στο νηπιαγωγείο από το 1995 και στην πρωτοβάθμια από το 1981 υπό τη μορφή «remedial teaching (διδασκαλίας ειδικής αγωγής) = RT», που άλλαξε από το 1995 σε LS μετά από καθιέρωση των κατάλληλων μέσων αξιολόγησης. Οι παιδαγωγικές βοήθειες αρχίζουν με μια εσωτερική διαφοροποίηση στην τάξη ή εντός του τμήματος. Αυτές οι βοήθειες μπορούν να συνίστανται σε βοήθεια παρεχόμενη στην τάξη από έναν 2ο εκπαιδευτικό υπεύθυνο για την LS, στη χρήση ενός άλλου διδακτικού υλικού, στην αναγκαιότητα οργάνωσης διδασκαλίας στήριξης συντονισμένης μεταξύ του εκπαιδευτικού τάξης και του βοηθού LS, σε συνεργασία με τους γονείς.
Οι μαθητές που παρουσιάζουν διαταραχές μάθησης αποτελούν πιο σοβαρές περιπτώσεις για ένταξη. Με αυτό εννοούμε την ένταξη παιδιών με διάφορες αναπηρίες, φυσική, πνευματική κτλ. Από το 1995 ο όρος ανάπηρος μαθητής αντικαταστάθηκε από τον όρο μαθητής με ειδικές ανάγκες (ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες = SEN). Αυτοί οι μαθητές εντάσσονται μέσω της υπογραφής σύμβασης μεταξύ των γονέων και του σχολείου, η οποία εξειδικεύει το μερίδιο συμμετοχής που μπορεί το σχολείο να εξασφαλίσει, δηλαδή τις παιδαγωγικές βοήθειες, το ειδικό διδακτικό υλικό και το δημοσιονομικό ποσό που πρέπει να αναληφθεί και το μερίδιο που πρέπει να εξασφαλίσουν οι γονείς, μεταξύ άλλων τις θεραπείες εκτός του σχολείου, τις συμβουλές ειδικών κλπ.
Η πρακτική της ανάληψης των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών (SEN) συνίσταται στην εφαρμογή των οριζόμενων στη σύμβαση κατάλληλων βοηθειών, στη σύνταξη ενός ατομικού παιδαγωγικού και εκπαιδευτικού σχεδίου με τους στόχους μάθησης και στη συστηματική καταγραφή των προόδων και των παραμενόντων κενών. Συχνά είναι αναγκαίο να συντονισθούν οι διαδικασίες μάθησης με περισσότερους εκπαιδευτικούς του ιδίου τμήματος. Για να οργανωθεί καλά η συνέχεια που πρέπει να δοθεί σε αυτόν τον συντονισμό, πρέπει να προβλεφθεί χρόνος συντονισμού.

Γενικός ορισμός της ένταξης
Η ένταξη συνίσταται στο να αφεθεί ο μαθητής που έχει μαθησιακές δυσκολίες ή ειδικές ανάγκες (SEN) να εξελιχθεί και να προοδεύσει στην τάξη κανονικής ηλικίας, με κατάλληλη βοήθεια, εφόσον του το επιτρέπουν οι ικανότητές του, προς το συμφέρον της προσωπικής του ανάπτυξης. Πρέπει, κατά προτεραιότητα, κάθε ένταξη να είναι επωφελής στους ενδιαφερόμενους μαθητές και όχι μόνο από την άποψη μιας κοινωνικής ενεργοποίησης. Κατά κανόνα, πρέπει να υπάρχει πραγματική συμμετοχή των μαθητών με δυσκολίες και των μαθητών SEN στις δραστηριότητες της τάξης και τουλάχιστον μια εγγυημένη ελάχιστη συμμετοχή στις γνωστικές δραστηριότητες. Μια πραγματική ένταξη προϋποθέτει μια παιδαγωγική εισαγωγής σε όλες τις δραστηριότητες στο μέτρο του δυνατού σε συνάρτηση με τις ικανότητες αυτών των μαθητών. Η παροχή σε πολύ μεγάλο βαθμό ατομικής διδασκαλίας αποτελεί εκ νέου αποκλεισμό που ξεχωρίζει και στιγματίζει τους μαθητές για τους οποίους πρόκειται. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο είναι επιθυμητό, στο μέτρο του δυνατού, οι εκπαιδευτικοί στο πλαίσιο της LS ή στο πλαίσιο του SEN να βοηθούν τους μαθητές μέσα στην ίδια την τάξη στην οποία είναι ενταγμένοι.
Αυτός είναι ο επιδιωκόμενος σκοπός από την εκπαιδευτική και σχολική πολιτική ένταξης των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και επίσης των Ευρωπαϊκών Σχολείων. Αυτή η πολιτική καθιστά αναγκαία κατάλληλα μέτρα βοήθειας και σε ικανοποιητικό βαθμό υπεύθυνη και επαγγελματική ανάληψη από εξειδικευμένο προσωπικό.

Καθήκοντα και αρμοδιότητες εκπαιδευτικών Ε.Α
Οι εκπαιδευτικοί που υπηρετούν στις σχολικές δομές της ειδικής αγωγής, έχουν όλα τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητες που καθορίζονται από την αριθ. Φ. 353.1/324/105657/Δ1 ΥΑ και ειδικότερα:

Διευθυντές ειδικών σχολείων
1.Επιβλέπουν και συντονίζουν το έργο του προσωπικού που υπηρετεί με οιαδήποτε σχέση στη σχολική μονάδα.
2.Ορίζουν, συγκαλούν και προεδρεύουν στη διεπιστημονική ομάδα του σχολείου, για τη διάγνωση και αξιολόγηση των μαθητών κατά τη διαδικασία ένταξής τους και το σχεδιασμό προγραμμάτων κατά τη διάρκεια φοίτησης, στη σχολική μονάδα Όταν απουσιάζουν ή κωλύονται, ορίζουν τον αναπληρωτή τους από τα μέλη της ομάδας.
3.Προσκαλούν σε συνεδρίαση τα μέλη του συλλόγου, (εκπαιδευτικούς, ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό, ειδικό βοηθητικό προσωπικό) και διευκολύνουν τη μεταξύ τους συνεργασία.
4.Συνεργάζονται με το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής και με τις υποστηρικτικές υπηρεσίες (ΚΔΑΥ, ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες, κ.α.) για τη σχολική, κοινωνική και επαγγελματική ένταξη των μαθητών.
5.Συμπράττουν με τους διευθυντές της γενικής εκπαίδευσης για το σχεδιασμό και την υλοποίηση κοινών προγραμμάτων, με σκοπό τη διαμόρφωση θετικής στάσης και τη δημιουργία ευκαιριών αλληλοαποδοχής των μαθητών με και χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
6.Διευκολύνουν τη συμμετοχή των μαθητών στα προγράμματα αποκατάστασης κατά τις ώρες λειτουργίας του σχολείου και μεριμνούν, ώστε να μη διαταράσσεται η εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος.
7.Συνεργάζονται με τους γονείς και παρέχουν σε αυτούς κάθε διευκόλυνση στη συνεργασία με το προσωπικό του σχολείου. Προγραμματίζουν και οργανώνουν ενημερωτικές συναντήσεις των γονέων με τους εκπαιδευτικούς, το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό ή άλλους εμπλεκόμενους φορείς, σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος.
8.Είναι συνολικά υπεύθυνοι για την υλοποίηση της εκπαιδευτικής πολιτικής, σε ό,τι αφορά τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και την επικοινωνία του σχολείου με τους γονείς και τις αρμόδιες υπηρεσίες
9.Φροντίζουν για τη συνεχή επιμόρφωση και ενημέρωση του προσωπικού σε νέες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις και διδακτικές μεθόδους.
10.Υποβάλλουν για θεώρηση στο σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής, σε τρία αντίγραφα, το εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα και την ετήσια αξιολογική έκθεση λειτουργίας του σχολείου.

Εκπαιδευτικοί ειδικών σχολείων
1.Οργανώνουν, καταρτίζουν και υλοποιούν σε συνεργασία με το Ε.Ε.Π. το εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα των μαθητών της τάξης τους.
2.Καθοδηγούν τους γονείς σε θέματα αγωγής και βοήθειας στο σπίτι και προτείνουν δραστηριότητες για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών τους.
3.Συνεργάζονται με το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό για την αντιμετώπιση των ατομικών αναγκών των μαθητών τους.
4.Ενημερώνονται για τα προγράμματα αποκατάστασης των μαθητών τους, τα οποία υλοποιούνται εκτός του σχολείου και συνεργάζονται με τους ειδικούς επιστήμονες.

Εκπαιδευτικοί των τμημάτων ένταξης (Τ.Ε.)
1.Αξιολογούν τους μαθητές για τη διερεύνηση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών με βάση τις προτάσεις οι οποίες έχουν υποβληθεί στο σύλλογο διδασκόντων από τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς των τάξεων. Προκειμένου να εντάξουν τους μαθητές στο Τ.Ε., λαμβάνουν υπόψη:
• τη σοβαρότητα των εκπαιδευτικών αναγκών,
• την ανάγκη για εξειδικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα,
• την ηλικία και την τάξη στην οποία φοιτούν οι προτεινόμενοι να παρακολουθήσουν το Τ.Ε.,
• τον αριθμό των μαθητών που έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν αποτελεσματικά και προτείνουν αυτούς που θα υποστηριχθούν από το τμήμα ένταξης με τεκμηριωμένη εισήγηση.
2.Ενημερώνουν, σε συνεργασία με το διευθυντή του σχολείου, τους γονείς και κηδεμόνες του μαθητή σχετικά με τις διαδικασίες που είναι απαραίτητες να γίνουν για να φοιτήσει στο Τ.Ε.. Σε καμιά περίπτωση δεν αποκλείεται μαθητής από το Τ.Ε., αν οι γονείς του επιθυμούν τη φοίτησή του σε αυτό ακόμα κι αν δεν έχει διάγνωση από τις αρμόδιες διαγνωστικές υπηρεσίες. Στις περιπτώσεις αυτές αρκεί σχετική εισήγηση από το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής.
3.Συνεργάζονται με τον εκπαιδευτικό της τάξης, ώστε να υπάρχει σύνδεση μεταξύ του κοινού και του εξειδικευμένου προγράμματος ως προς το περιεχόμενο και τον τρόπο υλοποίησής του (π.χ. συνδιδασκαλία). Στόχος παραμένει η πλήρης ένταξη στο σχολικό περιβάλλον.
4.Ενισχύουν τη γενικότερη προσαρμογή των μαθητών του Τ.Ε. στο κοινό σχολικό περιβάλλον, με τη συμμετοχή τους σε ομάδες εργασίας, παιχνιδιών και άλλων δραστηριοτήτων της σχολικής ζωής.
5.Μεριμνούν για την τακτική ενημέρωση του ατομικού φακέλου του κάθε μαθητή, ο οποίος φυλάσσεται σε ασφαλή χώρο με ευθύνη του διευθυντή του σχολείου.
Ενδεικτικά ο φάκελος μπορεί να περιέχει:
• συνοπτικό οικογενειακό και κοινωνικό ιστορικό του μαθητή,
• γνωματεύσεις και αξιολογήσεις που αφορούν στις εκπαιδευτικές ανάγκες και δυνατότητες του μαθητή,
• εισηγήσεις για την κατάρτιση του εξατομικευμένου εκπαιδευτικού προγράμματος.
Σε περίπτωση αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος (μετεγγραφή ή εγγραφή) ενημερώνεται η διεύθυνση της νέας σχολικής μονάδας.
6.Πληροφορούν και συμβουλεύουν τα μέλη της σχολικής κοινότητας για θέματα ειδικής αγωγής και συνεργάζονται με τους σχολικούς συμβούλους της περιφέρειάς τους και με το προσωπικό του οικείου ΚΔΑΥ.
7.Συντάσσουν και υποβάλλουν για θεώρηση στο σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής το εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα λειτουργίας και την ετήσια αξιολογική έκθεση λειτουργίας του Τ.Ε..
8.Προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε μαθητές συστεγαζόμενων σχολείων ή σε προγράμματα παράλληλης στήριξης όμορου σχολείου ύστερα από εισήγηση του σχολικού συμβούλου ειδικής αγωγής στην αρμοδιότητα του οποίου ανήκει το σχολείο.
9.Οι διευθυντές των σχολείων στα οποία λειτουργούν Τ.Ε.:
Φροντίζουν για τον εξοπλισμό και την κάλυψη των λειτουργικών αναγκών των Τ.Ε., ύστερα από εισήγηση των υπεύθυνων εκπαιδευτικών και ενημέρωση του σχολικού συμβούλου ειδικής αγωγής.
Μεριμνούν για την απρόσκοπτη λειτουργία των ΤΕ , δεν απασχολούν τους εκπαιδευτικούς αυτών σε άλλες δραστηριότητες και δεν αναστέλλουν τη λειτουργία τους χωρίς την έγκριση του σχολικού συμβούλου ειδικής αγωγής.

Εκπαιδευτικοί παράλληλης στήριξης
1.Ενημερώνονται από το διευθυντή του σχολείου σχετικά με τις ανάγκες του μαθητή, για τον οποίο έχει εγκριθεί παράλληλη στήριξη ύστερα από σχετική πρόταση του ΚΔΑΥ ή των πιστοποιημένων ιατροπαιδαγωγικών υπηρεσιών και εισήγηση του σχολικού συμβούλου ειδικής αγωγής.
2.Αξιολογούν τις εκπαιδευτικές δυνατότητες του μαθητή και συντάσσουν εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα σε συνεργασία με το ΚΔΑΥ και το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής. Για την υλοποίησή του συνεργάζονται με το διευθυντή, τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς του τμήματος και τους άλλους εκπαιδευτικούς του σχολείου για την ενιαία αντιμετώπιση των προβλημάτων του συγκεκριμένου μαθητή.
3.Υλοποιούν το εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα μέσα και έξω από την τάξη και είναι συνολικά υπεύθυνοι για όλες τις δραστηριότητες της σχολικής ζωής (διαλείμματα, επισκέψεις, εκδηλώσεις κ.λ.π.) στις οποίες συμμετέχει ο μαθητής.
4.Συνεργάζονται με το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής και τα ΚΔΑΥ στις περιπτώσεις μαθητών που παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυσκολία και προβλήματα.
5.Συντάσσουν ατομικό εκπαιδευτικό και εβδομαδιαίο πρόγραμμα υποστηρικτικών δραστηριοτήτων του μαθητή και το υποβάλλουν σε τρία αντίτυπα, στο σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής. ο οποίος και παρακολουθεί την εφαρμογή του.
6.Προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε μαθητές συστεγαζόμενου ή όμορου σχολείου που χρειάζονται παράλληλη στήριξη ύστερα από εισήγηση του σχολικού συμβούλου ειδικής αγωγής και του Διευθυντή Εκπαίδευσης.
7.Καταρτίζουν το πρόγραμμα παράλληλης στήριξης σε συνεργασία με το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής και το ΚΔΑΥ, με κριτήρια τις εκπαιδευτικές ανάγκες του μαθητή και τις δυνατότητες ένταξης στην τάξη του.

Εκπαιδευτικοί που παρέχουν διδασκαλία στο σπίτι
1.Ενημερώνονται από το σχολείο και την οικογένεια για τους ιδιαίτερους λόγους, για τους οποίους ο μαθητής, που αναλαμβάνουν να υποστηρίξουν, αδυνατεί να παρακολουθήσει το πρόγραμμα στο σχολείο, και συνεργάζονται με τους φορείς του προγράμματος θεραπείας του παιδιού.
2.Συγκεντρώνουν πληροφορίες για το ιστορικό του μαθητή από την οικογένεια και ενημερώνονται για τον ιδιαίτερο τρόπο της εκπαιδευτικής αντιμετώπισης, από το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής .
3.Συνεργάζονται με το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής για τον καθορισμό και την εφαρμογή του ωραρίου εργασίας, ανάλογα με την ιδιαιτερότητα κάθε περίπτωσης, και προβαίνουν στη σύνταξη του ατομικού εκπαιδευτικού προγράμματος διδασκαλίας, ύστερα από μαθησιακή αξιολόγηση.
4.Τηρούν εβδομαδιαίο ημερολόγιο δραστηριοτήτων με ημερήσιες καταγραφές του προγράμματος του μαθητή. Οι μαθητές που παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυσκολία και έχουν ανάγκη ειδικής διεπιστημονικής στήριξης, υποστηρίζονται από το σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής, το ΚΔΑΥ και την ομάδα θεραπείας.
5.Διευκολύνουν την ένταξη του μαθητή, όταν επανέλθει στην τάξη, με την προσαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος σε συνεννόηση με τον εκπαιδευτικό της τάξης,
6.Υποβοηθούν προγράμματα ένταξης του μαθητή στη σχολική τάξη και γενικότερα στη σχολική ζωή, όταν αυτό είναι εφικτό.
7.Συντάσσουν και υποβάλλουν ατομικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα του μαθητή σε τρία αντίτυπα στο σχολικό σύμβουλο ειδικής αγωγής και συνεργάζονται μαζί του σε τακτά χρονικά διαστήματα και άμεσα, όταν προκύπτει ιδιαίτερο πρόβλημα.

Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση
Μεταξύ των προβληματισμών που απασχολούν το χώρο της ειδικής Αγωγής, υπάρχει και η ένταξη των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στη γενική εκπαίδευση. Προβληματισμός που γίνεται περισσότερο επίκαιρος, εφόσον στην εποχή μας καταρρέουν το ένα μετά το άλλο τα τείχη που ορθώνουν ακόμη και σήμερα οι κοινωνικές δομές, οι κοινωνικές αντιλήψεις και τα κοινωνικά ταμπού. Ο προβληματισμός αυτός γύρω από την ένταξη των ατόμων αυτών γίνεται περισσότερο έντονος, επειδή υπάρχει άγνοια. Στον ελλαδικό χώρο δεν υπάρχουν σοβαρές εμπειρίες και μελέτες, σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα ένταξης. Και όσες, όμως, υπάρχουν δε χρησιμοποιούνται σωστά. Δεν υπάρχει αγωνιστική διάθεση, γιατί θίγονται ίσως προσωπικά συμφέροντα.
Η ειδική αγωγή αναπτύσσεται στις εκπαιδευτικές δομές:
• τμήματα ένταξης σε κοινά νηπιαγωγεία,
• τμήματα ένταξης σε κοινά δημοτικά σχολεία,
• τμήματα ένταξης σε κοινά γυμνάσια,
• τμήματα ένταξης σε κοινά λύκεια,
• τμήματα ένταξης σε κοινά Τ. Ε. Ε. (Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια) με ένδειξη σε συγκεκριμένη ειδικότητα που μπορεί να εκπαιδευτεί ο μαθητής με .ε.ε.α.,
• ενιαία ειδικά σχολεία (3ετή φοίτηση στο νηπιαγωγείο και 7ετή στο δημοτικό, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 14° έτος),
• ειδικά γυμνάσια (4ετή φοίτηση, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 18° έτος),
• ειδικά λύκεια(4ετή φοίτηση, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 22° έτος),
• ΤΕΕ α’ βαθμίδας (4ετή φοίτηση, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 18° έτος) και
• ΤΕΕ β’ βαθμίδας (4ετή φοίτηση, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 22° έτος),
• Ειδική επαγγελματική σχολή εκπαίδευσης και κατάρτισης(8ετή φοίτηση, με ανώτερο ηλικιακό όριο το 22° έτος)

Η πραγματικότητα που σήμερα βιώνουμε στα σχολεία μας, έρχεται σε τέλεια αντίφαση με το ιδεολογικό σχήμα που λέγεται ένταξη. Όλοι: πολιτεία, φορείς, γονείς, εκπαιδευτικοί δείχνουν να επιθυμούν την ένταξη και όμως στην πράξη φαίνεται να μην είναι αυτή εφικτή και είναι πολλοί οι λόγοι που την παρεμποδίζουν:

1. Το σημερινό σχολείο ενισχύει τις διακρίσεις, ζητά το μαθητή του άριστα, το δάσκαλο που θα εκπαιδεύσει το μαθητή του άριστα, επιβάλλει συγκεκριμένα σχολικά πρότυπα και ο μαθητής που προέρχεται από γλωσσική, πολιτισμική ή εθνική μειονότητα, ο μαθητής με ε.ε.α. αποκλείεται από το συγκεκριμένο εκπ/κό σύστημα Το σημερινό σχολείο δεν τους αποδέχεται γιατί δεν είναι ανταγωνιστικοί και παραγωγικοί, δεν ωφελείται από την παρουσία τους. Το αντίθετο μάλιστα: αισθάνεται υποχρεωμένο να δέχεται την παρουσία τους σαν μια έκφραση φιλανθρωπίας των «φυσιολογικών» απέναντι στους «μη φυσιολογικούς». Μέσα σ’ αυτήν την άνιση σχέση υπεροχής δεν μπορεί να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος σεβασμός και η αλληλοαποδοχή, προϋποθέσεις απαραίτητες για την ένταξη.
2. Οι γονείς των μαθητών με ε.ε.α. πολλές φορές δεν αποδέχονται το πρόβλημα και δεν συνεργάζονται. Οι αντιστάσεις των γονιών είναι απόλυτα κατανοητές. Και μόνο να σκεφτεί κανείς τι έχουν να αντιμετωπίσουν πέρα από το συγκεκριμένο πρόβλημα του παιδιού τους, αξίζουν τουλάχιστον το σεβασμό μας και την συμπαράστασή μας στον καθημερινό αγώνα τους. Κάποιος όμως ευθύνεται για την έλλειψη ενημέρωσης των γονέων για το ότι δεν τους παρέχεται ψυχολογική υποστήριξη και κυρίως για το ότι δεν υπάρχει έγκαιρη παρέμβαση από τα πρώτα χρόνια που εμφανίζεται το πρόβλημα.
3. Τα ΚΕΔΔΥ στο σύνολό τους αδυνατούν να χορηγήσουν μια σαφή γνωμάτευση. Αν η απάντηση των ΚΕΔΔΥ σε αυτό το θέμα είναι ότι λόγω της πληθώρας των αρμοδιοτήτων που τους έχει ανατεθεί χρονοτριβούν και στα λίγα χρόνια της λειτουργίας τους δεν έχουν ακόμα καταφέρει να παρεμβαίνουν ουσιαστικά, τότε ποιος μπορεί να εξασφαλίσει ότι, στο μέλλον, εξαιτίας αυτής της πληθώρας των αρμοδιοτήτων τους δεν θα λειτουργήσουν ως εξω-εκπαιδευτικοί και επιλεκτικοί μηχανισμοί σχολικού αποκλεισμού και κατηγοριοποίησης των μαθητών με ε.ε.α.
4. Ο νόμος 2817/2000 που στόχο είχε να λύσει τα προβλήματα της ε.α. στην ουσία άμβλυνε ζητήματα που αποτελούσαν τροχοπέδη για την εκπαιδευτική και λειτουργική ένταξη χιλιάδων μαθητών με ε.ε.α
5. Η σύγχυση ρόλων και προσδοκιών μεταξύ συναδέρφων γενικής και ειδικής κατεύθυνσης. Η διαφορετική κατάρτιση, η ξεχωριστή εκπαίδευση, ο διαφορετικός τρόπος με τον οποίο οι μεν αντιλαμβάνονται τις αρμοδιότητες των δε, οι διαφορετικές οικονομικές απολαβές, διαμορφώνουν ένα μη συνεργατικό κλίμα που δρα εις βάρος της ένταξης.
6. Τα ιδιωτικά κέντρα που εξαπλώνονται σε όλη την Ελλάδα, λυμαίνονται το χώρο της ειδικής αγωγής προσφέροντας υπηρεσίες που δύσκολα ελέγχονται από πλευράς ποιότητας και θησαυρίζουν από τον πόνο και την απελπισία των γονιών των παιδιών με ε.α.
7. τα παιδιά αυτά, αν και έχουν διαφορετικές ανάγκες, δεν έχουν άλλη επιλογή απ’ αυτήν της ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης.
   Η κοινωνική ένταξη αποτελεί μια προοδευτική διαδικασία του ενός, να έχει το δικαίωμα να είναι διαφορετικός και να γίνεται αποδεκτός παρά τη διαφορετικότητα και τις ανεπάρκειες του, του άλλου να τον καταλαβαίνει και να τον αποδέχεται όπως είναι και μαζί και οι δυο να μαθαίνουν να αναπτύσσονται και να συμβιούν. Πρόκειται για μια διαδικασία που πρέπει να ξεκινά και να στηρίζεται με τη γέννηση. Για το λόγο αυτό μέσα στο πλαίσιο της πρώιμης παρέμβασης τοποθετείτε και η υποστηριχτική βοήθεια προς τους γονείς και το παιδί, ώστε να επιτευχθεί καταρχήν η ενσωμάτωσή του στην οικογένεια. Η αποδοχή του ειδικού παιδιού από τα μέλη της οικογένειας του, ιδιαίτερα αποδοχή από τους γονείς, επηρεάζουν και πολλές φορές καθορίζουν τις περαιτέρω διαδικασίες.
   Η ένταξη είναι καταρχήν θέμα πολιτικής βούλησης. Η αναγνώριση ίσων δικαιωμάτων για όλους, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα και η ανάδειξή της είναι ιδανικά που δεν χρειάζεται να συζητάμε για την αναγκαιότητά τους, είναι μια αυτονόητη ευθύνη και καθήκον του κάθε πολίτη μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Άρα, οι προσπάθειες του εκπ/κού συστήματος για το αν η ένταξη είναι δυνατή ή όχι αμφισβητεί αυτονόητα ανθρώπινα δικαιώματα. Με άλλα λόγια το ερώτημα δεν είναι αν ένα παιδί με ε.α. έχει τις δυνατότητες και την ετοιμότητα να ενταχθεί, αλλά αν το σημερινό σχολείο έχει τις δυνατότητες και την ετοιμότητα να το εντάξει. Αν δηλαδή έχει τη δυνατότητα να του προσφέρει εξατομικευμένο πρόγραμμα, αν λαμβάνει υπόψη του τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα, την ατομικότητα του κάθε μαθητή.
   Έπειτα από 25 χρόνια ενταξιακών προγραμμάτων σε χώρες της Ευρώπης στις Η.Π.Α. και την Αυστραλία στην εφαρμογή φάνηκε να χρειάζεται να ειδωθούν ξανά οι προϋποθέσεις ώστε αυτά να είναι εφικτά.
   Ο μαθητής με ε.α. παραμένει ένα στιγματισμένος μαθητής μέσα στη γενική τάξη, αφού δεν μπορεί να παρακολουθήσει το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα, οι διαδικασίες μάθησης σχεδιάστηκαν ερήμην του και το κοινωνικό σύνολο δεν κατανόησε την ανάγκη της ένταξής του.

Σχολική Ένταξη
Είναι γνωστό ότι το σχολείο αποτελεί πολλές φορές για μερικούς μαθητές μια τραυματική εμπειρία, γεγονός που τους κάνει να αμφιβάλλουν για τις δικές τους ικανότητες. Έτσι κατά τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε πολλές χώρες ένα αυξημένο ενδιαφέρον για μια εκπαίδευση για όλους τους μαθητές.
Η ένταξη ως όρος δεν είναι μια καινούργια έννοια. Εάν ερευνήσουμε τη δομή του σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος περίπου έναν αιώνα πριν θα διαπιστώσουμε ότι υπήρχαν δύο ρεύματα: το ένα της ένταξης (ένταξης) και το άλλο της απομόνωσης. Από τις αρχές του 20ου αιώνα αλλά ακόμη και μέχρι σήμερα στη χώρα μας καθώς και σε άλλες χώρες παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με τα προβλήματά τους και εκπαιδεύονται σε διαφορετικά σχολεία από τα κοινά «τα ειδικά», τα οποία έχουν δημιουργηθεί για να εκπαιδεύουν μαθητές οι οποίοι δε μπορούν να διδαχθούν στα «κανονικά» σχολεία και με «κανονικές μεθόδους διδασκαλίας».
Η σχολική ένταξη θεωρεί ότι τα παιδιά με ειδικές ανάγκες είναι μέλη μιας ομάδας σχολικής, κοινωνικής, μικρής και μεγάλης. Η φιλοσοφία της ένταξης στρέφεται προς την πεποίθηση ότι ο κόσμος είναι μια μεγάλη κοινωνική ομάδα, η οποία αποτελείται από άτομα τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους τόσο στις ικανότητες, όσο και στην εθνικότητα, την θρησκεία ή την φυλή (Mercer, 1996).
Bασίζεται στην αντίληψη ότι όλοι οι μαθητές με ε.ε.α. πρέπει να εκπαιδεύονται με τους συμμαθητές τους στην ίδια σχολική αίθουσα. Σύμφωνα με την έννοια της σχολικής ένταξης οι μαθητές προσέρχονται στις «κανονικές τάξεις» μαζί με όλες τις απαιτούμενες εξειδικευμένες ανάγκες, οι οποίες είναι απαραίτητες γι αυτούς. Ο κάθε μαθητής έχει τις δικές του ανάγκες μάθησης, οι οποίες απαιτούν ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο θα εμπεριέχει δραστηριότητες και χαρακτηριστικά που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες και δυνατότητες των μαθητών αυτών.
Οι ερευνητές Stainback, Sainback, East & Sapon-Shevin (Knight 1999), υποστηρίζουν ότι «σκοπός της ένταξης δεν είναι να εξαλείψει τις διαφορές, αλλά να επιτρέψει σε όλους τους μαθητές να ανήκουν σε μια εκπαιδευτική κοινότητα, η οποία επικυρώνει και εκτιμά την ατομικότητά τους».
Κατά τον ερευνητή Giorcelli μια επαρκής σχολική ένταξη διέπεται από τις εξής αρχές:
• ένταξη του μαθητή με ειδικές ανάγκες στο σχολείο της γειτονιάς του
• μηδενική φιλοσοφία απόρριψης από την εκπαιδευτική κοινότητα του σχολείου
• ένταξη του μαθητή με ε.ε.α. σύμφωνα με τη χρονολογική και νοητική του ηλικία καθώς και το επίπεδo μάθησής του κατά τάξη
• όχι τοποθέτηση του μαθητή με ε.ε.α. σε ειδικές τάξεις ή σχολεία
• συνεργατική μάθηση και ομαδοσυνεργατικές μορφές διδασκαλίας
• ειδική υποστήριξη του δασκάλου της «κανονικής τάξης» από δάσκαλο ειδικής αγωγής καθώς και υλικό υποστήριξης
• συστηματική οργάνωση του σχολείου και της τάξης
• συστηματική και μεθοδική διδασκαλία, η οποία θα περιλαμβάνει τόσο την ανάπτυξη και καλλιέργεια των γνωστικών αλλά και των κοινωνικών δεξιοτήτων του μαθητή.

Ωστόσο, η απλή τοποθέτηση ενός μαθητή με ειδικές ανάγκες σε μια τάξη του γενικού σχολείου δε σημαίνει ότι και θα επακολουθήσει και σχολική ένταξη. Αντίθετα, πολλές φορές τέτοιου είδους ενέργειες μπορεί να δημιουργήσουν περαιτέρω προβλήματα όταν δεν υπάρχουν οι ανωτέρω προϋποθέσεις και δεν υφίστανται οι υποστηρικτικές δραστηριότητες, οι οποίες χρειάζονται για τις ανάγκες των μαθητών με δυσκολίες μάθησης. Η εττικετοποίηση των μαθητών από τους συμμαθητές τους παραμένει ένα υπαρκτό πρόβλημα, ειδικά όταν δεν υπάρχει προσεκτικός προγραμματισμός διδασκαλίας των μαθημάτων του αναλυτικού προγράμματος και καλλιέργεια των κοινωνικών δεξιοτήτων όλων των μαθητών.
Οι δάσκαλοι αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες για την ένταξη τέτοιων μαθητών στο γενικό σχολείο. Έχουν μεγαλύτερη σημασία και αξία από οποιαδήποτε κυβερνητική εκπαιδευτική πολιτική. Η ένταξη μαθητών με ειδικές ανάγκες στο γενικό σχολείο εξαρτάται κατά ένα μεγάλο μέρος από τη θέληση, τη διάθεση, τις γνώσεις, την εμπειρία και την κατανόηση του δασκάλου που εκπαιδεύει μαθητές με ειδικές ανάγκες. Όμως, για μια επιτυχημένη προσπάθεια ένταξης παιδιών με ειδικές ανάγκες στο γενικό σχολείο, είναι απαραίτητο, οι δάσκαλοι να έχουν και επιστημονική κατάρτιση σε θέματα συνεκπαίδευσης παιδιών με και χωρίς ειδικές ανάγκες καθώς και επαγγελματική δεξιότητα και πίστη σε αυτό που κάνουν. Οι δάσκαλοι αυτοί πρέπει να έχουν υπόψη τους ένα αναλυτικό πρόγραμμα κατάλληλο για όλους τους μαθητές που να μπορεί να ανταποκριθεί στις ιδιαιτερότητες του κάθε μαθητή. Θα πρέπει επίσης να έχουν τη διάθεση να πειραματίζονται με νέες μεθόδους διδασκαλίας καθώς και ένα νέο τρόπο σκέψης με διάφορες εναλλακτικές μεθόδους διδασκαλίας προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις συνθήκες μάθησης ή και τις δυσκολίες του κάθε μαθητή.
Επιπλέον, είναι απαραίτητο οι δάσκαλοι να φροντίσουν για την αλλαγή των πεποιθήσεων αλλά και των στάσεων τόσο των συμμαθητών της τάξης προς τους μαθητές με ειδικές ανάγκες αλλά και των γονέων τους για να αποφευχθούν οι περιπτώσεις ετικετοποίησης και περιθωριοποίησής τους από αυτούς.

Σύγχρονες τάσεις εκπαίδευσης ατόμων με ε.ε.α.
Η συστηματική μελέτη του προβλήματος, το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών και των άλλων ειδικών επιστημόνων, οδήγησε στη διαμόρφωση μιας εκπαιδευτικής πολιτικής με σκοπό τα άτομα αυτά να εκπαιδευτούν κατάλληλα και αποτελεσματικά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία Ειδικών Σχολείων με σύνολο 5.000 μαθητών και των Ειδικών Τάξεων με σύνολο 10.000 μαθητών.
Ο θεσμός της Ειδικής Αγωγής αναπτύχθηκε αφενός για να προσφέρει ειδική αγωγή και εκπαίδευση στα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες με την εφαρμογή διαφοροποιημένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων προσαρμοσμένων στις ιδιαίτερες μαθησιακές ανάγκες και αφετέρου να εξασφαλίσει την ομαλή λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος με τον αποκλεισμό ορισμένων κατηγοριών μαθητών από τον κύριο κορμό της γενικής εκπαίδευσης.
Ο θεσμός της Ειδικής Αγωγής σήμερα αναθεωρείται διεθνώς για τους παρακάτω λόγους:

1. Το ιατρικό μοντέλο κατηγοριοποίησης αρχίζει να εκπίπτει και να παραχωρεί τη θέση του στο παιδαγωγικό. Είναι κοινή πεποίθηση ότι τα προβλήματα των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων και πρέπει να προσεγγίζονται διεπιστημονικά (ολιστική προσέγγιση).
2. Η Ειδική Αγωγή αμφισβητείται γιατί οδηγεί σε μια διαδικασία ετικετοποίησης και δημιουργίας στερεοτύπων με αποτέλεσμα το ίδιο το εκπαιδευτικό πλαίσιο να οδηγεί σε αποσπασματικότητα και σε αναποτελεσματικότητα.
3. Τα ευρήματα-συμπεράσματα των περισσότερων ερευνών στη χώρα μας και διεθνώς συμφωνούν ότι τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ενταγμένα στο κοινό σχολείο παρουσιάζουν υπεροχή στις περιοχές νοημοσύνη, κοινωνική συμπεριφορά, σχολικές γνώσεις, σχολική επίδοση, σε σύγκριση με εκείνα που φοιτούν στο Ειδικό Σχολείο και στις Ειδικές Τάξεις.
   Οι σύγχρονες κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές, οι απόψεις που αναπτύσσονται για την ισότητα των ευκαιριών στην εκπαίδευση, καθώς και οι σύγχρονες παιδαγωγικές και ψυχολογικές αντιλήψεις, υιοθετούν την εκπαιδευτική και κοινωνική ένταξη ως ιδέα και πρακτική ελαχιστοποίησης των εκπαιδευτικών διαφορών και μεγιστοποίησης της κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
   Στη χώρα μας και διεθνώς ως σύγχρονες βασικές αρχές της Ειδικής Αγωγής αναγνωρίζονται:
4. Έγκυρη και πρώιμη διάγνωση και πρώιμη υποστηρικτική παρέμβαση-θεραπεία. Επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, εξαιτίας των μειονεκτημάτων και των ανεπαρκειών τους, χρειάζονται απαραίτητα υποστηρικτική βοήθεια, καθόσον η παραπέρα πορεία εξέλιξής τους εξαρτάται και καθορίζεται αποκλειστικά από το χρόνο έναρξης της παρέμβασης, την ποιότητα και την ποικιλία των ερεθισμάτων που δέχονται.
5. Σχολική ένταξη. Η διακήρυξη της Σαλαμάγκας (ΟΗΕ – UNESCO 1994) αποτελεί βασική κατεύθυνση της σύγχρονης ψυχοπαιδαγωγικής και εκπαιδευτικής αντιμετώπισης των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο κοινό σχολείο, με ειδικά υποστηρικτικά εκπαιδευτικά προγράμματα, ανάλογα με τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντά τους. Η διαδικασία της ένταξης δεν αποτελεί μονομερή μηχανιστική αλλά προοδευτική μαθησιακή διαδικασία, που επιτυγχάνεται με το συγχρωτισμό και την κοινωνική αλληλεπίδραση όλων των μαθητών.

Η επιτυχία των σκοπών μιας τέτοιας εκπαιδευτικής πολιτικής και πράξης απαιτεί:
• Την εξασφάλιση της αρμονικής αλληλοαποδοχής και αλληλεγγύης των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στον κύριο κορμό της γενικής εκπαίδευσης
• Την οικοδόμηση μιας παιδοκεντρικής παιδαγωγικής που θα σέβεται την προσωπικότητα των παιδιών και θα αποδέχεται τις όποιες ατομικές ιδιαιτερότητες και μαθησιακές διαφορές
• Το συστηματικό σχεδιασμό και την υλοποίηση διαφοροποιημένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων σ’ ένα σχολείο για όλους

Ένταξη μαθητών με ε.ε.α. στα Ευρωπαϊκά Σχολεία
Στη δεκαετία 1980, το Συμβούλιο Υπουργών Παιδείας όλων των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης διατύπωσε συστάσεις όσον αφορά την ένταξη των μαθητών με ειδικές ανάγκες στην κανονική διδασκαλία. Αυτή η πολιτική ένταξης συνδέεται με συνοδευτικά μέτρα ενίσχυσης της μάθησης.
Το Ανώτατο Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Σχολείων έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στους μαθητές που αντιμετωπίζουν δυσκολίες μάθησης και η σχετική με την ένταξη πολιτική του στηρίζεται σε συγκεκριμένες δράσεις σε δύο επίπεδα :

• Ενίσχυση της μάθησης: διδασκαλία ειδικής αγωγής = remedial teaching (RT) από το 1981 στην πρωτοβάθμια για τους μαθητές που έχουν δυσκολίες μάθησης. Αντικαταστάθηκε από την ενίσχυση της μάθησης = LS (learning support) βασισμένη σε μια στοχευμένη αξιολόγηση

• Ένταξη μαθητών με ειδικές ανάγκες (special educational needs) SEN από το 1995 στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια βάσει υπογραφής σύμβασης μεταξύ του Σχολείου και των γονέων.

Μετά από πολλά έτη πρακτικής εμπειρίας στον τομέα της ένταξης μαθητών που έχουν δυσκολίες μάθησης και διαταραχές μάθησης, τα Ευρωπαϊκά Σχολεία έφθασαν σε μια αποφασιστική καμπή.
Τα μέτρα ενίσχυσης της μάθησης τελειοποιήθηκαν στο νηπιαγωγείο και την πρωτοβάθμια χάρη στη βελτίωση της αξιολόγησης των ικανοτήτων. Οι συμβάσεις SEN (για μαθητές με ειδικές ανάγκες) απέδειξαν την αναγκαιότητά τους, κυρίως στην πρωτοβάθμια. Ο αυξανόμενος αριθμός τους στη δευτεροβάθμια, καθιστά αναγκαίο έναν επανασχεδιασμό της πολιτικής της ένταξης. Πρέπει να διακριθούν οι δυσκολίες μάθησης από τις διαταραχές μάθησης για να προσφερθούν κατάλληλες απαντήσεις συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που αφορούν στον κύκλο της δευτεροβάθμιας.
Αφενός, πρέπει να προσαρμοσθούν οι διαδικασίες αποδοχής και ένταξης των μαθητών με δυσκολίες μάθησης για τους οποίους έχει υπογραφεί σύμβαση, και αφετέρου, είναι αναγκαίο να εξελιχθεί το σύστημα για να αντιμετωπισθεί ο αυξανόμενος αριθμός των μαθητών που παρουσιάζουν δυσκολίες, κυρίως στη δευτεροβάθμια.
Το Μάιο 2002, μια λεπτομερής έκθεση, αναφερόμενη σε ολόκληρη την προβληματική της ένταξης, βάσει σύμβασης, των μαθητών που παρουσιάζουν δυσκολίες και/ή διαταραχές μάθησης, συζητήθηκε επί μακρόν στη συνεδρίαση του Ανωτάτου Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Σχολείων στη Νίκαια. Το Ανώτατο Συμβούλιο ενέκρινε την πλειοψηφία των προτάσεων βελτίωσης και έδωσε εντολή στην Ομάδα Πολιτικής SEN να αναδιαρθρώσει το βασικό έγγραφο, αποσαφηνίζοντας τη διαφορά μεταξύ των δύο τύπων ένταξης καθώς και τα μέτρα βοήθειας που τα Ευρωπαϊκά Σχολεία μπορούν να προσφέρουν, και αυτό να αφορά στις τρεις βαθμίδες εκπαίδευσης, νηπιαγωγείο, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια.
Τα δεκατρία Ευρωπαϊκά Σχολεία (ΕΣ) αποτελούν μέρος ενός διακυβερνητικού συστήματος πρωτότυπου και μοναδικού. Σχηματίζουν ένα δίκτυο και είναι σήμερα κατανεμημένα σε 7 διαφορετικές χώρες. Ο μεγάλος νεωτερισμός την εποχή της δημιουργίας τους, στη δεκαετία του 50 και μετά, συνίστατο στο γεγονός ότι εξασφάλιζαν στους μαθητές συνεχή φοίτηση στη μητρική τους γλώσσα με δυνατότητα επανένταξης στο εθνικό σύστημα. Προσφέρουν πάντοτε έναν μόνο τύπο γενικής διδασκαλίας, όπου οι συνθήκες μάθησης γίνονται όλο και πιο απαιτητικές, στο μέτρο που ο μαθητής περνά στη δευτεροβάθμια και προσεγγίζει το τελικό δίπλωμα, το Ευρωπαϊκό Απολυτήριο. Αυτό το γεγονός συμβάλλει στην εμφάνιση δυσκολιών μάθησης σε ορισμένους μαθητές, οι ικανότητες των οποίων είναι διαφορετικές από εκείνες που απαιτούνται από τη γενική διδασκαλία. Παράλληλα με αυτόν τον ακαδημαϊκό τρόπο που συνεπάγεται μαθήσεις επικεντρωμένες πολύ στη γνώση και αφηρημένες, τα Ευρωπαϊκά Σχολεία δεν προσφέρουν άλλον τρόπο κατάρτισης μέσω οριζόντιας διαφοροποίησης, προσανατολισμένης προς μία πιο συγκεκριμένη (τεχνική) εκπαίδευση.
Επινοηθέντα αρχικά για τα παιδιά των υπαλλήλων των ευρωπαϊκών οργάνων, αυτά τα σχολεία έχουν δεχθεί επίσης και άλλες κατηγορίες μαθητών. Σε ό,τι αφορά τους μαθητές με ειδικές ανάγκες (SEN), υπάρχουν στα Ευρωπαϊκά Σχολεία ορισμένες ειδικότερες διατάξεις.
Κάθε μαθητής που έχει ηλικία υποχρεωτικής φοίτησης οφείλει να φοιτήσει σε σχολείο τουλάχιστον μέχρι το τέλος αυτής της υποχρεωτικής φοίτησης. Αυτή διαφέρει ανάλογα με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό δεν εξασφαλίζει αυτόματα στους γονείς που διαμένουν προσωρινά στις χώρες υποδοχής φοίτηση των παιδιών τους σε Ευρωπαϊκό Σχολείο. Σε αντίθεση με τα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα, τα οποία οφείλουν να δέχονται και να εντάσσουν όλους τους μαθητές, τα ΕΣ αποτελούν μια προσφορά και όχι υποχρέωση φοίτησης. Υπάρχει πολύ συχνά πρακτική δυνατότητα φοίτησης στη μητρική γλώσσα, όταν υπάρχει τέτοιο γλωσσικό τμήμα στο σχολείο και οι μαθητές μπορούν να γίνουν δεκτοί και/ή να ενταχθούν. Με την άφιξη των νέων χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμβαίνει όλο και συχνότερα να υπάρχουν μαθητές που δεν μπορούν να έχουν γλωσσικό τμήμα που να αντιστοιχεί στη μητρική τους γλώσσα. Γι’ αυτούς τους μαθητές, οι οποίοι εντάσσονται σε άλλο γλωσσικό τμήμα, πρέπει να προβλεφθεί γλωσσική βοήθεια (γλωσσική ενίσχυση) για την οποία θα γίνει λόγος πιο κάτω.
Σύμφωνα με τις δύο γραμμές πολιτικής δράσης του Ανωτάτου Συμβουλίου που διευκρινίσθηκαν στο προοίμιο, τα Ευρωπαϊκά Σχολεία έχουν αναπτύξει ένα κανονιστικό πλαίσιο για να εφαρμόσουν με συγκεκριμένο τρόπο αυτήν την πολιτική. Πρόκειται για τις διαδικασίες της learning support (LS), ενίσχυση της μάθησης και τη διαδικασία αποδοχής και ένταξης μαθητών SEN βάσει σύμβασης με τον καθορισμό των κατάλληλων πιθανών βοηθειών στα ΕΣ. Αυτές θα περιληφθούν στα αντίστοιχα κεφάλαια τα σχετικά με αυτήν την διπολικότητα της προβληματικής, δηλαδή: την προβληματική της LS και εκείνη του SEN.
Αυτή η διπολικότητα υπάρχει επίσης στο επίπεδο των πιστώσεων προϋπολογισμού: αφενός, ο προϋπολογισμός για την ενίσχυση της μάθησης, learning support =LS, όρος που αντικαθιστά την διδασκαλία ειδικής αγωγής (RT), αφετέρου, ο προϋπολογισμός για την ένταξη μαθητών με ειδικές ανάγκες (Ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες=SEN, όρος που αντικαθιστά εκείνον της αναπηρίας).
Η γλωσσική βοήθεια (γλωσσική ενίσχυση), για την οποία επρόκειτο στο προηγούμενο σημείο, δεν υπάγεται σ’ αυτές τις δύο κατηγορίες βοήθειας στο μέτρο που ο ενδιαφερόμενος μαθητής δέχεται αυτή την βοήθεια για να διδαχθεί μια άγνωστη σ’ αυτόν γλώσσα και όχι για να αντιμετωπισθούν δυσκολίες μάθησης. Αυτή η γλωσσική ενίσχυση πρέπει να έχει ξεχωριστή γραμμή προϋπολογισμού.

Ιδιαιτερότητες των διαφόρων βαθμίδων εκπαίδευσης
Τα Ευρωπαϊκά Σχολεία συγκεντρώνουν στην ίδια τοποθεσία το νηπιαγωγείο, την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η συνέχεια της φοίτησης δεν πρέπει να εξασφαλίζεται μόνο τοπογραφικά, αλλά πραγματικά με αρμονική μετάβαση από τη μία βαθμίδα εκπαίδευσης στην άλλη. Αυτή η αρχή ισχύει ειδικότερα για την ένταξη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο φάκελος με τις ουσιαστικές πληροφορίες συνοδεύει το μαθητή στο ίδιο σχολείο και είναι αναγκαίο να εξασφαλίζεται μια ροή ανταλλαγών και επικοινωνιών μεταξύ των διδασκόντων των διαφόρων βαθμίδων εκπαίδευσης.
Το νηπιαγωγείο δέχεται τους μαθητές από την ηλικία των 4 ετών. Διαρκεί 2 έτη. Κατά την αποδοχή, οι γονείς υποχρεούνται να επισημάνουν στο σχολείο κάθε ειδική ανάγκη του παιδιού τους, ανεξάρτητα από το αν αυτή αφορά τη συμπεριφορά, είναι φύσεως πνευματικής, συναισθηματικής, σχεσιακής, γλωσσικής ή άλλης. Αυτές οι τελευταίες ή άλλες ενδεχόμενες δυσκολίες μάθησης μπορούν να διαπιστωθούν επίσης κατά τη διάρκεια της φοίτησης στην ομάδα τάξης και να αξιολογηθούν από τη βασική αξιολόγηση. Σε περίπτωση αμφιβολίας σχετικά με ενδεχόμενες διαταραχές, είναι αναγκαίο να ζητείται πρόωρη διάγνωση. Ανάλογα με την περίπτωση, πρέπει να προβλέπεται ήδη από αυτή την ηλικία ανάληψη από την Learning Support ή το πρόγραμμα SEN.
Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση οι μαθητές γίνονται δεκτοί σε ηλικία 6 ετών και φοιτούν για 5 έτη. Αυτή είναι η ηλικία όπου αρχίζει η συστηματική σχολική μάθηση. Κατά την αποδοχή, οι γονείς υποχρεούνται να επισημάνουν όλα τα γνωστά προβλήματα μάθησης του παιδιού τους . Αυτό συμβαίνει ιδίως όταν ο μαθητής έχει φοιτήσει σε εξωτερικό νηπιαγωγείο. Διαφορετικά, ο φάκελος θα ακολουθεί το μαθητή. Όταν οι δυσκολίες ή διαταραχές μάθησης διαπιστώνονται εκείνη τη στιγμή, εφαρμόζεται η διαδικασία LS ή SEN.
Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι η συνέχεια της πρωτοβάθμιας. Δέχεται τους μαθητές στην κατάσταση μάθησης στην οποία βρίσκονται και η οποία είναι καθορισμένη από τις ικανότητες που περιγράφονται στον σχολικό έλεγχο. Σε περίπτωση δυσκολιών μάθησης, η δευτεροβάθμια εκπαίδευση προσφέρει βοήθεια. Σε περίπτωση διαταραχών μάθησης που υπάρχουν ήδη στην πρωτοβάθμια, ακολουθείται η διαδικασία SEN.

Οι διάφορες ομάδες μαθητών των Ευρωπαϊκών Σχολείων
Οι διάφορες ομάδες μαθητών που φοιτούν στα Ευρωπαϊκά Σχολεία είναι κατανεμημένες ως εξής:

1. Μαθητές που προοδεύουν σε μια κανονική τάξη χωρίς το σχολείο να προσφέρει ειδική βοήθεια. Αξιολογούνται σύμφωνα μα τα κανονικά κριτήρια. Με βάση τα επιτυγχανόμενα αποτελέσματα, προάγονται στο τέλος του σχολικού έτους με απόφαση του συμβουλίου τάξης.
2. Μαθητές που παρουσιάζουν φυσική αναπηρία, η οποία απαιτεί ειδικό εξοπλισμό, αλλά δεν επηρεάζει τις γνωστικές μαθήσεις.
3. Μαθητές που έχουν δυσκολίες μάθησης. Μπορούν να παρακολουθήσουν σε μία κανονική τάξη στην πρωτοβάθμια, με στοχευμένα μέτρα βοήθειας ανάλογα με τις εντοπιζόμενες από τον σχολικό έλεγχο ανεπάρκειες. Στη δευτεροβάθμια, αυτοί οι μαθητές δέχονται ενίσχυση ή LS (πιλοτικά σχέδια). Οι γλωσσικές δυσκολίες που συνδέονται με την απουσία γλωσσικού τμήματος που να αντιστοιχεί στη μητρική τους γλώσσα πρέπει να αντιμετωπίζονται μέσα στο πλαίσιο της γλωσσικής ενίσχυσης.
4. Μαθητές που έχουν διαταραχές μάθησης (σωματική και/ή πνευματική αναπηρία) περιγραφείσες κατά την αποδοχή ή διαπιστωθείσες στη διάρκεια της φοίτησης. Η ένταξή τους εξαρτάται από τη σοβαρότητα της περίπτωσης και από τους πόρους (εξειδικευμένο προσωπικό, τεχνογνωσία, μέσα) που διαθέτει το σχολείο για να αναλάβει αυτούς τους μαθητές με σύμβαση. Αν το σχολείο δεν έχει τους κατάλληλους πόρους, μπορεί να δηλώσει ότι είναι αναρμόδιο για να μην επωμισθεί μια ευθύνη την οποία δεν θα μπορέσει να ικανοποιήσει. Οι γονείς οφείλουν τότε να αναζητήσουν εναλλακτική φοίτηση με καταλληλότερη πλαισίωση.
5. Μαθητές με προβλήματα συμπεριφοράς, συναισθηματικά ή σχέσεων, οι οποίοι θα έχουν, εφόσον συντρέχει περίπτωση, συνδρομή ή ειδική βοήθεια για να καταστεί δυνατή η ένταξή τους στο σχολείο. Αν τα προβλήματα υπερβαίνουν τα μέσα του σχολείου που μπορούν να καταστήσουν δυνατή την ένταξη (κίνδυνος για τους άλλους μαθητές, έλλειψη τεχνογνωσίας), το σχολείο μπορεί να δηλώσει ότι είναι αναρμόδιο. Οι γονείς οφείλουν τότε να αναζητήσουν εναλλακτική φοίτηση με καταλληλότερη πλαισίωση.
6. Μαθητές που προοδεύουν μερικές φορές πολύ γρήγορα, αλλά γενικά διαφορετικά από τους άλλους και χρειάζονται μέτρα διαφοροποίησης. Είναι μερικές φορές πιο προχωρημένοι σε σχέση με την ηλικία τους σε διάφορους τομείς , σπάνια σε όλους. Αν συμβαίνει αυτό, θα πρέπει να αξιολογείται με βάση τον κατάλογο ικανοτήτων αν υπάρχει δυνατότητα να παραλείψει ο μαθητής μια τάξη με τη σύμφωνη γνώμη της διεύθυνσης και του επιθεωρητή. Οι διδάσκοντες έχουν την ευθύνη να φροντίζουν ώστε η συμπεριφορά δεν θα επιδεινωθεί εξαιτίας της πλήξης.

Για όλους τους μαθητές, οι δάσκαλοι της πρωτοβάθμιας και οι καθηγητές της δευτεροβάθμιας υποχρεούνται να εφαρμόζουν μια παιδαγωγική εσωτερικής διαφοροποίησης. Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, στο μέτρο του δυνατού, οι ατομικές διαφορές και οι διαφορές στα προσόντα μάθησης.
Learning Support (LS) (ενίσχυση της μάθησης)
Η ενίσχυση της μάθησης (learning support) έχει σχεδιασθεί για να καταστήσει δυνατή την πρόσβαση, σε ολόκληρο το πρόγραμμα, των μαθητών που συναντούν δυσκολίες στον ένα ή στον άλλο τομέα μάθησης και των οποίων οι ικανότητες επικοινωνίας, έκφρασης και/ή λήψης είναι ανεπαρκείς. Αυτοί οι μαθητές δεν μπορούν να διαχειρισθούν σωστά τις πληροφορίες που δέχονται. Παρά την εσωτερική διαφοροποίηση στην τάξη, οι αξιοσημείωτες προσπάθειές τους για εργασία δεν φθάνουν στο απαιτούμενο από το πρόγραμμα των Ευρωπαϊκών Σχολείων επίπεδο.
Από μελέτες φάνηκε ότι ένα σημαντικό ποσοστό μαθητών συναντούν κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους δυσκολίες σε ορισμένες πτυχές της μάθησης. Για την πλειοψηφία αυτών των μαθητών, οι δυσκολίες μάθησης είναι ειδικές και επιδεκτικές βελτίωσης με κατάλληλη βοήθεια.
Η LS αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της σχολικής οργάνωσης γενικά και των διαφόρων δραστηριοτήτων που αυτή περιλαμβάνει. Ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα ενίσχυσης της μάθησης είναι μια εργασία ομάδας στην οποία εμπλέκονται ο(η) αναπληρωτής(τρια) διευθυντής(ντρια), ο(η) εκπαιδευτικός τάξης και το πρόσωπο που είναι υπεύθυνο για την LS. Είναι απαραίτητη η επικοινωνία με τους γονείς. Η ομάδα μπορεί να ζητεί τις συμβουλές εξωτερικών εμπειρογνωμόνων για να επιτυγχάνει τους καθοριζόμενους στο ατομικό εκπαιδευτικό σχέδιο στόχους.
Στο νηπιαγωγείο, οι εκπαιδευτικοί προβαίνουν σε αξιολόγηση ρουτίνας των βασικών ικανοτήτων στη διάρκεια του πρώτου τριμήνου. Αυτή η αξιολόγηση δείχνει αν ένας(μία) μαθητής(τρια) έχει προβλήματα τα οποία χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή. Αυτά τα προβλήματα μπορούν να βρίσκονται στο εκπαιδευτικό επίπεδο, μπορούν να έχουν την προέλευσή τους στο οικογενειακό περιβάλλον ή να είναι συναισθηματικής φύσεως. Αυτή η πρόωρη ταυτοποίηση έχει ως αποτέλεσμα ότι πολλές δυσκολίες μάθησης είναι γνωστές και προσδιορισμένες πριν από την εισαγωγή στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Για να συντονίσει και να τελειοποιήσει τις παρατηρήσεις, ο(η) εκπαιδευτικός πληροφορεί τον(την) αναπληρωρή(τρια) διευθυντή(ντρια) και τους γονείς. Σε περίπτωση ανάγκης, μπορεί να ζητήσει πραγματογνωμοσύνη και συμβουλές εκτός του σχολείου. Το πρώτο μέτρο βοήθειας συνίσταται στην κατάρτιση ενός ατομικού εκπαιδευτικού σχεδίου με βάση τις αδυναμίες ή τα προβλήματα που έχουν διαπιστωθεί από την αξιολόγηση. Επιβάλλεται στενή συνεργασία με το πρόσωπο που έχει αναλάβει την LS. Πολλά στάδια χαρακτηρίζουν αυτήν την ομαδική εργασία:
 Από κοινού ανάλυση της αξιολόγησης και των ενδεχόμενων πραγματογνωμοσυνών
 Από κοινού εκπόνηση του ατομικού εκπαιδευτικού σχεδίου με τους προς επίτευξη στόχους
 Από κοινού καθορισμός των συγκεκριμένων τρόπων διαφοροποίησης στην ομάδα τάξης και της συγκεκριμένης εργασίας του υπευθύνου για την LS προσώπου
 Καθορισμός των στιγμών της γραπτής επικοινωνίας και του περιοδικού απολογισμού
 Σημείωση ανά τρίμηνο των επιτευχθέντων αποτελεσμάτων
Με τον τρόπο αυτό, μπορούμε να αντιληφθούμε την ανάπτυξη και τη βελτίωση των ικανοτήτων του εμπλεκόμενου μαθητή. Για να εξασφαλισθεί το αρμονικό πέρασμα του μαθητή στην πρωτοβάθμια, κάθε χρήσιμη πληροφορία πρέπει να κοινοποιείται σε όλους τους ενδιαφερόμενους εκπαιδευτικούς. Σε περίπτωση προοδευτικής απουσίας της εξέλιξης, το ιστορικό της περίπτωσης του μαθητή πρέπει να εμβαθύνεται με συμπληρωματικές πραγματογνωμοσύνες για να συζητείται εκ νέου σε μια συμβουλευτική ομάδα ενόψει της αποδοχής στο πρόγραμμα SEN.
Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, η Learning Support έχει νόημα μόνο με την αξιολόγηση των πολυδύναμων ικανοτήτων (που έχουν χρησιμότητα ή εφαρμογή σε περισσότερους του ενός τομείς) και στα σχολικά μαθήματα. Ο σχολικός έλεγχος επιτρέπει να προσδιορισθούν οι αδυναμίες στο επίπεδο των συμπεριφορών μάθησης ήδη από το Νοέμβριο του τρέχοντος σχολικού έτους και να αναπτυχθούν με τους γονείς κοινές στρατηγικές βελτίωσης. Η αξιολόγηση των σχολικών ικανοτήτων συνοψίζει με κατάλληλο τρόπο τα κενά και τις αδυναμίες στα προγράμματα των διαφόρων μαθημάτων και επιτρέπει στην LS να στοχεύει συγκεκριμένες πτυχές του προγράμματος.
Όταν ο(η) υπεύθυνος(η) δάσκαλος(α) τάξης αντιλαμβάνεται ότι με την εσωτερική του διαφοροποίηση στην τάξη, δεν κατορθώνει να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες μάθησης ορισμένων μαθητών, ζητεί από τον(την) αναπληρωτή(τρια) διευθυντή(ντρια) την παροχή LS. Η διαδικασία είναι παρόμοια με την περιγραφείσα για το νηπιαγωγείο. Χρειάζεται στενή διαβούλευση και συνεργασία μεταξύ του(της) εκπαιδευτικού τάξης και του υπευθύνου για την Learning Support προσώπου, με βάση μια γραπτή συντονισμένη δράση σε σχέση με το ατομικό εκπαιδευτικό σχέδιο. Ορισμένες φορές, είναι αναγκαίο να ποικίλει η μορφή της LS με βοήθεια στην τάξη, εργασία σε μικρές ομάδες και με περιόδους ατομικής εργασίας, πάντοτε μετά από διαβούλευση με τον(την) δάσκαλο τάξης. Είναι επίσης απαραίτητο το υπεύθυνο για την LS πρόσωπο να έχει οξεία γνώση των μεθοδολογικών διαδικασιών των μαθημάτων, συνδυασμένη με μια ορθοπαιδαγωγική τεχνογνωσία για να μπορέσει να βοηθήσει στην περίπτωση δυσκολιών μάθησης διαρθρωτικής, οργανωτικής, συναισθηματικής ή άλλης φύσεως. Είναι αναγκαίο να υπάρχει χρόνος συντονισμού ανά τμήμα για να συντονίζονται οι δραστηριότητες της Learning Support. Για να διευκολυνθεί η μετάβαση στη δευτεροβάθμια, ο φάκελος θα συνοδεύει το μαθητή έτσι ώστε η δράση βοήθειας να μπορέσει να αναληφθεί σε αυτό το νέο περιβάλλον.
Η γλωσσική βοήθεια (language support) δεν αποτελεί μέρος αυτής της πανοπλίας ενίσχυσης της μάθησης, αν και με το πέρασμα του χρόνου η ανάγκη γίνεται όλο και πιο αισθητή.
Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η LS θα οργανώνεται με ευελιξία για να ανταποκρίνεται στις ανάγκες όσο το δυνατό περισσότερων μαθητών που επιδεικνύουν ενδιαφέρον και επιθυμία να μάθουν, καθιστώντας τους ικανούς να έχουν πιο άμεση πρόσβαση στο πρόγραμμα των Ευρωπαϊκών Σχολείων.
Η LS θα παρέχεται από το 1ο έως το 5ο έτος. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, π.χ. νεο-αφικνούμενων μαθητών, θα υπάρχει δυνατότητα να προσφέρεται βοήθεια επίσης στα έτη 6ο και 7ο.
Υπάρχουν 2 φάσεις καίριας σημασίας στη σχολική διαδρομή ενός μαθητή : η φάση μεταξύ του 5ου έτους της πρωτοβάθμιας και του 1ου έτους της δευτεροβάθμιας και η φάση μεταξύ του 3ου και του 4ου έτους της δευτεροβάθμιας. Προβλέπονται δύο μαθήματα για να εξασφαλισθεί ευέλικτη μετάβαση για όλους τους μαθητές :
α) Ένα μάθημα μεθοδολογίας για όλους τους μαθητές στην αρχή του 1ου έτους, το οποίο μάθημα έχει ως στόχο να βελτιώσει τις ικανότητες οργάνωσης .
β) Ένα μάθημα ικανοτήτων που θα μελετάται στο 4ο έτος, με σκοπό να γνωρίσουν οι μαθητές τους διάφορους τρόπους μάθησης και να αναπτύξουν ενεργές στρατηγικές μάθησης.
Για να ξεκινούν οι τάξεις ενίσχυσης της μάθησης το νωρίτερο δυνατό, είναι επιβεβλημένο οι εκπαιδευτικοί και οι ωρομίσθιοι εκπαιδευτικοί αυτής της ενίσχυσης (Learning Support) στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια να βρίσκουν τα κατάλληλα μέσα για να συναντώνται και να συζητούν τον τρόπο εξασφάλισης της συνέχειας για τους ενδιαφερόμενους μαθητές. Οι μαθητές που έχουν δυσκολίες μάθησης μπορούν να εντοπίζονται από τα συμβούλια τάξης, τις εκθέσεις εκπαιδευτικών και τις αιτήσεις βοήθειας εκ μέρους μαθητών και/ή γονέων. Οι χρησιμοποιούμενες μέθοδοι θα προσαρμόζονται στις δυσκολίες μάθησης που αντιμετωπίζουν οι μαθητές και θα μπορούν να περικλείουν διάφορους τύπους βοήθειας, π.χ. βοήθεια σε μικρές ομάδες, ομαδική διδασκαλία (team teaching) και κλινικές επιστημών (science clinics), μαθηματικών κλπ. ή βοήθεια της οποίας οι λεπτομέρειες θα καθορίζονται από το Διευθυντή ανάλογα με την περίπτωση.

Διαδικασίες ένταξης μαθητών με ε.ε.α SEN
Αρχές αποδοχής και ένταξης των μαθητών SEN
Οι ουσιαστικές αρχές που διέπουν την αποδοχή και την ένταξη των μαθητών μέσα στο πλαίσιο SEN είναι:
 Οι μαθητές που γίνονται δεκτοί και εντάσσονται στο πλαίσιο SEN είναι μαθητές υποκείμενοι σε σύμβαση, δηλαδή έχει υπογραφεί μεταξύ των γονέων του ενδιαφερόμενου μαθητή και του διευθυντή του Ευρωπαϊκού Σχολείου σύμβαση, η οποία καθορίζει τους όρους ανάληψης, το εξατομικευμένο εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό σχέδιο, τα παιδαγωγικά και δημοσιονομικά μέσα βοήθειας που το σχολείο θα μπορέσει να παράσχει καθώς και το μερίδιο συνεισφοράς των γονέων, υπό μορφή παρεμβάσεων κατά κανόνα εκτός του σχολείου.
 Αυτές οι συμβάσεις πρέπει να προορίζονται για τις πιο σοβαρές περιπτώσεις, αναγνωρισμένες ως τέτοιες από την συμβουλευτική ομάδα που έχει συσταθεί και καθορίζεται κατωτέρω. Οι συμβάσεις καταρτίζονται ανάλογα με την περίπτωση και από έτος σε έτος.
 Μόλις γίνει δεκτός στο ίδρυμα, ο μαθητής με ειδικές ανάγκες έχει τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους μαθητές. Η αποδοχή και η ένταξη ενός μαθητή με ειδικές ανάγκες μπορεί να έχει ευεργετική επίπτωση στους άλλους μαθητές της τάξης
 Ο μαθητής για τον οποίο εντοπίζονται ειδικές ανάγκες μετά την αποδοχή στο Σχολείο, θα αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο με έναν μαθητή που έγινε δεκτός με βάση τη σύμβαση, υπό τον όρο ότι οι γονείς θα παράσχουν όλες τις πληροφορίες που διέθεταν τη στιγμή της πρώτης αποδοχής
 Πρέπει να αποφεύγεται μέσα στο πλαίσιο SEN κάθε οριστική κατηγοριοποίηση, αλλά να διατηρείται ο εξελικτικός χαρακτήρας της προβληματικής.
 Η προέχουσα αρχή είναι και πρέπει να παραμείνει η ένταξη στην κανονική τάξη. Είναι απολύτως αναγκαίο αυτή η ένταξη να είναι προς το συμφέρον της γνωστικής και ψυχολογικής ανάπτυξης των ενδιαφερομένων μαθητών με την προοπτική μιας δυνατότητας μεταγενέστερης κατάρτισης. Πρέπει συνεπώς το Ευρωπαϊκό Σχολείο να μπορεί να εγγυηθεί κατάλληλη ανάληψη, ελλείψει της οποίας πρέπει να αναζητηθεί εναλλακτική λύση.
 Το σχολείο εξετάζει όλα τα αιτήματα αποδοχής των μαθητών με ειδικές ανάγκες κατηγορίας Ι και κατηγορίας ΙΙ. Πρέπει επιπλέον το Σχολείο να είναι σε θέση να τους παράσχει κατάλληλη παιδαγωγική και κοινωνική ένταξη. Εάν δεν συμβαίνει αυτό, το Σχολείο έχει το δικαίωμα να δηλώσει ότι είναι αναρμόδιο και να συστήσει στους γονείς να αναζητήσουν λύση φοίτησης καλύτερα προσαρμοσμένη και εξοπλισμένη για να αναλάβει τις ειδικές ανάγκες του παιδιού τους. Στην περίπτωση αυτή το σχολείο προσφέρει στο μέτρο του δυνατού τη βοήθειά του στους γονείς.

Στόχοι της ένταξης μαθητών SEN
Ο κύριος στόχος είναι να εξασφαλισθεί σε όσο το δυνατόν περισσότερους μαθητές με ειδικές ανάγκες η ενεργός συμμετοχή τους στην κανονική διδασκαλία και στις κοινές δραστηριότητες της τάξης, ανάλογα με τις ικανότητές τους και με τις κατάλληλες βοήθειες.
Όταν αυτό είναι δυνατό, πρέπει να αξιολογούνται επίσης οι ικανότητές τους σε σχέση με το τακτικό πρόγραμμα, χωρίς να ευνοούνται σε σχέση με τους άλλους μαθητές.
Ως δεύτερος στόχος, πρέπει οι άλλοι μαθητές να τους θεωρούν συμμαθητές όπως και τους άλλους, που πρέπει βεβαίως να βοηθηθούν σε πολλές καταστάσεις, χωρίς όμως να τους ξεχωρίζουμε πολύ σε σχέση με τους άλλους.
Ένας τρίτος στόχος αφορά την αξιολόγησή τους τουλάχιστον στα μαθήματα που είναι ικανοί να παρακολουθήσουν σύμφωνα με τα κανονικά κριτήρια της τάξης και για τους άλλους τομείς με κριτήρια αξιολόγησης προσαρμοσμένα στις ικανότητές τους. Αυτή η αξιολόγηση δίνει δικαίωμα σε κατάλληλη πιστοποίηση η οποία οφείλει να εξασφαλίσει τη συνέχιση μεταγενέστερων σπουδών. Το σχολείο προτείνει να βοηθήσει τους γονείς και τους μαθητές να βρουν ίδρυμα όπου ο μαθητής θα μπορέσει να συνεχίσει την εκπαίδευσή του και την κατάρτισή του σε περίπτωση που το Ευρωπαϊκό Σχολείο δεν θα είναι σε θέση να αναλάβει με κατάλληλο τρόπο τις ειδικές ανάγκες του μαθητή.

Η συμβουλευτική ομάδα
Για κάθε αίτηση ειδικής βοήθειας SEN συνεδριάζει μια συμβουλευτική ομάδα, τουλάχιστον μία φορά ανά έτος για την ενδεχόμενη ανανέωση της σύμβασης. Ο κατάλογος των προς εξέταση περιπτώσεων καταρτίζεται από τη διεύθυνση του σχολείου και η πρόσκληση κοινοποιείται έγκαιρα στους συμμετέχοντες μετά από διαβούλευση εκ των προτέρων.
Η συμβουλευτική ομάδα εξετάζει και αναλύει τους φακέλους αιτήσεων αποδοχής, συζητεί τις δυνατότητες ανάληψης σε συνάρτηση με τις ικανότητες εξειδίκευσης που διαθέτει το σχολείο, τα διαθέσιμα δημοσιονομικά μέσα, τους περιορισμούς οργάνωσης, τις κατάλληλες αξιολογήσεις, τη συνέχεια της πλαισίωσης, καθώς και τους απολογισμούς που πρέπει να γίνουν.
Τα συμπεράσματα στα οποία φθάνει η συμβουλευτική ομάδα καταχωρούνται εγγράφως σε μια έκθεση και καταλήγουν στο τέλος της συνεδρίασης στην εκπόνηση ενός ατομικού εκπαιδευτικού και παιδαγωγικού σχεδίου της σύμβασης, συνυπογραφόμενου από τους συμμετέχοντες στην τελευταία σελίδα. Όλοι οι συμμετέχοντες υποχρεούνται από τον κώδικα δεοντολογίας να τηρούν το επαγγελματικό απόρρητο.
Για να τεθεί σε ισχύ, η σύμβαση πρέπει να εγκριθεί και υπογραφεί από τον διευθυντή του Σχολείου και τους γονείς.

Πρόγραμμα κανονικό ή προσαρμοσμένο
Αν είναι δυνατό, οι μαθητές SEN θα παρακολουθούν το κανονικό σχολικό πρόγραμμα, με μεθόδους παρουσίασης προσαρμοσμένες στις ειδικές ανάγκες τους. Πρόκειται για την εφαρμογή μιας διαφοροποιημένης, ενεργής και περιεκτικής παιδαγωγικής στις διαδικασίες μάθησης και απόκτησης ικανοτήτων.
Η στενή παρακολούθηση και πλαισίωση των μαθητών ήδη από το νηπιαγωγείο, στην πρωτοβάθμια και μέχρι τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση επιτρέπουν να βελτιωθούν τα μέσα αξιολόγησης και να καθορισθούν οι σχολικές αδυναμίες και τα κενά με ακριβή τρόπο στο επίπεδο των ικανοτήτων. Αυτό επιτρέπει να προσδιοριστούν καλύτερα τα μέτρα βοηθειών.
Αυτές οι βοήθειες βρίσκονται κατ’ αρχήν στο πλαίσιο της LS και κατόπιν, στις σοβαρότερες περιπτώσεις, στο πλαίσιο SEN. Η παιδαγωγική και σχολική βοήθεια μπορεί να κλιμακώνεται από τη βοήθεια στην τάξη μέχρι τις περιόδους ειδικής ατομικής βοήθειας, πάντοτε σε στενή και συντονισμένη σχέση με το πρόγραμμα της τάξης. Ο μαθητής θα έχει τότε δικαίωμα κανονικού σχολικού ελέγχου προόδου (πρωτοβάθμια) με τις αναγκαίες εξηγήσεις στο θέμα των εφαρμοζόμενων βοηθειών.
Αν φανεί ότι το κανονικό πρόγραμμα δεν μπορεί να ακολουθηθεί πλήρως, η συμβουλευτική ομάδα προσδιορίζει τα μαθήματα στα οποία ο μαθητής θα αξιολογείται ανάλογα με τις ικανότητές του. Ομιλούμε τότε για πρόγραμμα προσαρμοσμένο και μειωμένο. Στην περίπτωση αυτή, ο μαθητής θα λάβει πιστοποιητικό που θα βεβαιώνει την ακριβή αξία των αξιολογήσεων. Ο μαθητής θα μπορέσει έτσι να προοδεύσει μαζί με τους άλλους, αλλά δεν προάγεται υπό την καθαρή έννοια του όρου με βάση το κανονικό πρόγραμμα. Αυτό το μέτρο μπορεί να είναι προσωρινό και ο μαθητής μπορεί οποιαδήποτε στιγμή να ενταχθεί στο κανονικό πρόγραμμα, υπό τον όρο ότι θα επιτύχει στις δοκιμασίες αξιολόγησης που προβλέπονται για το σκοπό αυτό στο τέλος του σχολικού έτους.
Το συμβούλιο τάξης και η συμβουλευτική ομάδα, σε κάθε μία από τις συνεδριάσεις τους, αξιολογούν τις προόδους που επιτυγχάνονται στα σχολικά μαθήματα και διαπιστώνουν το βαθμό επίτευξης των στόχων που ορίζονται στο ατομικό εκπαιδευτικό σχέδιο.
Αν έχει παρακολουθηθεί το κανονικό πρόγραμμα και αποδειχθεί από την αξιολόγηση ότι ο μαθητής έχει φθάσει στα απαιτούμενα επίπεδα επιδόσεων, η προαγωγή θα επιχειρείται σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς.
Αν το πρόγραμμα έχει αποτελέσει το αντικείμενο προσαρμογής, σε σημείο που αποκλείεται η προσαρμογή, εκδίδεται πιστοποιητικό.
Η συμβουλευτική ομάδα είναι αρμόδια να εισηγηθεί τη διακοπή της φοίτησης του μαθητή στο Ευρωπαϊκό Σχολείο, ελλείψει εμφανών προόδων ή εξαιτίας της ανικανότητας του μαθητή να ενταχθεί στη σχολική ζωή, και να συστήσει την αναζήτηση τελικά εναλλακτικής φοίτησης. Η απόφαση επί του θέματος αυτού ανήκει στο Διευθυντή.

Πραγματικότητα – Προοπτικές – Συμπεράσματα
Ακόμη και σήμερα ο αριθμός των ειδικών σχολείων είναι μικρός και μόνο 15.000 με 18.000 άτομα βρίσκουν θέση σ’ αυτά τα σχολεία. Δεν υπάρχουν ακριβή στατιστικά στοιχεία που αφορούν τον αριθμό των παιδιών με μαθησιακές ειδικές δυσκολίες, αλλά αν αποδεχτούμε το διεθνές νούμερο ότι τα παιδιά με ειδικές ανάγκες αποτελούν το 10% του μαθητικό πληθυσμού, τότε θα πρέπει να ανέρχονται σε 180.000-200.000 περίπου, αφού ο ολικός πληθυσμός των μαθητών της γενικής εκπαίδευσης είναι περίπου 200.000.000
Η εκπαιδευτική πολιτική της Κυβέρνησης όσον αφορά τα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, βαδίζει στην προοπτική της ένταξης και αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της. Σήμερα είναι πλέον δυνατή η ένταξη των παιδιών με Ειδικές Ανάγκες στα κανονικά σχολεία αλλά υπολείπεται ακόμη σημαντική δουλειά. Η κτιριακή υποδομή, η μη ακόμα σωστή ενημέρωση των εκπαιδευτικών, αλλά και της κοινωνίας είναι μερικοί από τους λόγους που αναφέρονται. Η ιδανική, πάντως λύση είναι η ένταξη που οδηγεί στην εκπαίδευση των παιδιών με Ειδικές Ανάγκες όχι σε απομονωμένα σχολικά περιβάλλονται, αλλά μαζί με το κύριο ρεύμα των μαθητών. Η ανάπτυξη του πνεύματος της ένταξης είναι το κύριο μέλημα, που έκδηλα είναι ο καλύτερος δρόμος για τη σχολική, αλλά και κοινωνική ένταξη των παιδιών αυτών.

Βιβλιογραφία
Αγγελοπούλου-Σακαντάμη, Ν. (2004). Ειδική Αγωγή. Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Βερνάδος, Μ. & Τερζάκη Μ. (2004). Προσεγγίσεις σε θέματα ειδικής εκπαίδευσης. Ρέθυμνο: Γραφότυπο.
Δεμίρογλου, Δ. & Δεμίρογλου, Π. (1999). Μαθησιακές δυσκολίες και δυσκολίες ένταξης παλιννοστούντων μαθητών από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Μια θεωρητική – ερευνητική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη.
Δήμου, Γ. Η. (1996). Απόκλιση, στιγματισμός. Αφομοιωτική θεωρητική προσέγγιση των αποκλίσεων στο σχολείο. Αθήνα: Gutenberg.
Δράκος, Γ. (1999). Ζητούμενα ζητήματα. Παιδαγωγική διαδικασία και δράση. Αγωγή – Ειδική αγωγή λόγου και ομιλίας. Ψυχολογία Γλώσσας. Αθήνα: Αυτοέκδοση.
Δράκος, Γ. (2002). Σύγχρονα θέματα της ειδικής παιδαγωγικής. Προβληματισμοί, αναζητήσεις και προοπτικές. Αθήνα: Ατραπός.
Ζάχαρης, Δ. (2003). Επιθετικότητα και Αγωγή. Αθήνα: Γρηγόρης.
Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (1998). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους. Μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (2000). Ένταξη: Ουτοπία ή πραγματικότητα. Η εκπαιδευτική και πολιτική διάσταση της ένταξης μαθητών με ειδικές ανάγκες. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (2000). Άτομα με ειδικές ανάγκες και η ένταξη τους. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (Επιμ.) (2004). Σύγχρονες Ενταξιακές Προσεγγίσεις. Πράξη. Αθήνα: Ελληνκά Γράμματα.
Ζώνιου-Σιδέρη, Α. & Σπανδάγου, Η. (Επιμ.) (2004). Εκπαίδευση και Τύφλωση. Σύγχρονες Τάσεις και Προοπτικές. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Θανόπουλος, Θ. (2005). Εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά με ιδιαίτερες μαθησιακές δυσκολίες και εκπαιδευτικές ανάγκες. Αθήνα: Ατραπός
Θεοδωρόπουλος, Ε. (1977). Διδακτική παιδαγωγία ειδικών σχολείων. Αθήνα: Φελέκης.
Καϊλα, Μ., Πολεμικός, Ν. & Φιλίππου, Γ. (1997). Άτομα με ειδικές ανάγκες. 2 Τόμοι. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Καλαντζή-Αζίζι, Α. & Ζαφειροπούλου, Μ. (Επιμ.) (2004). Προσαρμογή στο σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Κόμπος, Χ. (1992). Ο θεσμός της ένταξης παιδιών με ειδικές ανάγκες στα δημοτικά σχολεία και οι υποχρεώσεις της κοινωνίας και του κράτους. Αθήνα: Βιβλία για όλους.
Κυπριωτάκης, Α. (1989). Τα ειδικά παιδιά και η αγωγή τους. Ηράκλειο: Ψυχοτεχνική.
Τζουριάδου, Μ. (1995). Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς.
Τζουριάδου, Μ. (2001). Πρώιμη παρέμβαση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές. Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς.

Τσικολάτας Α. (2014) Εκπαιδευτική Έρευνα Δράσης – Εργαλείο ανάπτυξης επιχειρησιακής κουλτούρας. Αθήνα

Α’ Μέρος
Εισαγωγή
Η παρούσα εργασία εκπαιδευτικής έρευνας δράσης υλοποιήθηκε στο 1ο ΕΠΑΛ Καματερού το διάστημα 29/4 – 6/6/2014 στη τάξη της Β’ λυκείου Τομέα Διοίκησης και Οικονομίας.
Η έρευνα επικεντρώθηκε πρωτίστως στην βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων των 20 μαθητών του τμήματος. Από αυτά, τα δύο είναι αγόρια, οι πέντε ρομά, οι δύο με ελαφρά νοητική καθυστέρηση, οι δύο από χαμηλό οικονομικό-κοινωνικό στρώμα, οι πέντε από μεταγραφή από άλλο λύκειο και περιοχή.
Η ερευνητική ομάδα αποτελούνταν από τον ερευνητή-εκπαιδευτικό, εμένα, με την ιδιότητα του αναπληρωτή καθηγητή τους (μειωμένο ωράριο, 15ώρες/εβδομάδα, από Δεκέμβριο) στα μαθήματα Project, Λογιστική, Επιχειρηματικότητα, Εργασίες Σύγχρονου Γραφείου, τους δύο κριτικούς φίλους, τον Κο Δημήτρη, αναπληρωτή καθηγητή (μειωμένα ωράριο, 2ώρες/εβδομάδα), στο εργαστηριακό μάθημα Εργασίες Σύγχρονου Γραφείου, την Κα Ιωάννα, μόνιμη καθηγήτρια οικονομολόγο (πλήρες ωράριο 25/ώρες την εβδομάδα επαφή με το τμήμα).
Από την πρώτη στιγμή που μου γνωστοποιήθηκε ότι μπορώ να αξιοποιήσω τους critical friends από τον Κο Τσάφο, καθηγητή μου στο ΠΜΣ της ΕΑ του ΤΕΑΠΗ στο ΕΚΠΑ, ήμουν σίγουρος ότι θα στραφώ σε αυτά τα δύο πρόσωπα, καθότι η συνεργασία μου μαζί τους ως τότε ήταν άψογη, ο ένας αγκάλιασε τον άλλον με την νεοεισερχόμενη είσοδό του στο σχολείο και με λοιπά γεγονότα που γρήγορα έχτισαν ένα αίσθημα εμπιστοσύνης, φιλίας, συνεργασίας, αποδοχής για την προσωπικότητα και τον τρόπο άσκησης του εκπαιδευτικού έργου μεταξύ μας.
Γνώριζαν ήδη για το γεγονός ότι τα απογεύματα παρακολουθώ το μεταπτυχιακό πρόγραμμα και ο Δημήτρης κάνει το διδακτορικό του στον τουρισμό οπότε είχαμε κοινές συζητήσεις και ανησυχίες. Τους συγκέντρωσα λοιπόν στο δωμάτιο του ιατρείου του σχολείου που συνηθίζουμε να συναντιόμαστε στα διαλείμματα, όταν δεν υπάρχουν άλλες εργασίες και τους ενημέρωσα για τις ανάγκες της μεταπτυχιακής μου εργασίας. Και οι δύο έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον, ο Δημήτρης γνώριζε σχετικά με την έρευνα δράσης και αποκρίθηκε ότι «…θα με βοηθήσεις και να θυμηθώ τι ακριβώς γίνεται σε αυτή τη μέθοδο» καθώς και η Ιωάννα «…αν μπορέσουμε να καταφέρουμε κάποια θετική αλλαγή χωρίς να οξύνουμε καταστάσεις τότε θα διευκολυνθούμε όλοι στα μαθήματά μας αλλά και τα παιδιά θα είναι καλύτερα μεταξύ τους».
Τους υπενθύμισα την κατάσταση του μεικτού και περίεργου κλίματος που επικρατεί στην τάξη, καθότι τα παιδιά που γνωρίζονται μεταξύ τους είναι κλειστή ομάδα, δεν εντάσσουν κανέναν και εναντιώνονται στους υπολοίπους εκτός των ρομά από φόβο. Οι ρομά αδιαφορούν για τους υπόλοιπους αλλά και μεταξύ τους δεν έχουν δέσει αρκετά. Τα καινούργια παιδιά κάθονται απομονωμένα εκτός από δύο που κάθονται μαζί. Έτσι ως στόχο προκειμένου να επιτευχθεί κάθε θετικό βήμα στην διδασκαλία πρότεινα να βελτιώσουμε την μεταξύ σχέση των μαθητών.
Πρώτο βήμα: Αναγνώριση της κατάστασης
Παρουσίαση και παρατήρηση εκπαιδευτικού πλαισίου
Στη β’ λυκείου, μεταξύ άλλων μαθημάτων έχω αναλάβει και αυτού του Project. Ως έργο αυτή τη χρονιά αποφασίσαμε με τους 20 μαθητές του τμήματος να λειτουργήσουμε το δικό μας κυλικείο με προϊόντα που θα φτιάχνουν οι ίδιοι. Σκοπός ήταν αρχικά να δούμε όλη την λογιστική διαδικασία, να μάθουμε πως λειτουργούν οι πραγματικές επιχειρήσεις και έπειτα να θέσουμε σε εφαρμογή την θεωρία.
Οι μαθητές ήταν πολύ θερμοί στην αρχή, κατανόησαν την θεωρία, είχαν πολλές ιδέες για τη λειτουργία του κυλικείου και ανυπομονούσαν να ξεκινήσει. Πολλές φορές όμως έβριζαν και μείωναν έντονα άλλους μαθητές μέσα στην τάξη, γνωστοποιώντας πόσο ανίκανοι είναι να κάνουν οτιδήποτε. Τα πνεύματα οξύνονταν και η κατάσταση στην τάξη δεν επανέρχονταν αν δεν υπήρχαν απειλές για ωριαίες αποβολές. Το μέγιστο κατά την άποψή μου ήταν όταν η μαθήτρια Μον. σηκώθηκε από την καρέκλα της και είπε στην μαθήτρια Αθη «πάμε τώρα έξω να δεις τι έχει να γίνει, θα σε σκοτώσω στο ξύλο, το καταλαβαίνεις; Δε θα φύγεις από το σχολείο; Θα δεις». Καθαρή κατάσταση bullying μέσα στην τάξη μου με θεατές όλους τους μαθητές οι οποίοι γελούσαν και φαίνονταν να θέλουν να δουν να συμβαίνει αυτό. Το κουδούνι χτύπησε, όλοι οι μαθητές βγήκαν για διάλειμμα εκτός την Αθ. που απειλήθηκε και από φόβο έμεινε εκεί, την φίλη της Αγγ. και εμένα να της λέω να μην κλαίει και πως δε πρόκειται να σε πειράξει κανείς ούτε εντός ούτε και εκτός του σχολείου. Η Αθ. τηλεφώνησε στην μητέρα της όπου ήρθε και την πήρε από το σχολείο ενώ συζητούσα με την Μον. το γεγονός όπου και έπειτα από την πίεση των δικών της φίλων έδωσε την υπόσχεση ότι δε θα ασχοληθεί ξανά. Αυτό ήταν το τραγικότερο περιστατικό, ενώ καθημερινά συμβαίνουν γεγονότα που δε βοηθούν στο τμήμα να δημιουργηθεί πνεύμα συνεργασίας.
Πως θα μπορέσουμε λοιπόν να φέρουμε σε πέρας την λειτουργία του κυλικείου κάτι το οποίο είναι καινοτόμο για τα σχολικά δεδομένα αλλά απαιτεί άριστο συντονισμό, συνεργασία και δυνατές σχέσεις μεταξύ των «εταίρων» για να πετύχει; Έτσι επιβεβαιώνω τον εαυτό μου ότι άμεσα πρέπει να βελτιωθούν οι σχέσεις και συνειδητοποιώ το μεγάλο μου λάθος να μην το κάνω από την πρώτη μου μέρα στο σχολείο και τώρα, τέσσερις μήνες μετά, αναρωτιέμαι για τις ελλείψεις μου ως εκπαιδευτικός και ως άνθρωπος.
Έτσι, ξεκίνησα το μάθημα μου, λέγοντάς τους ότι πρέπει να δούμε πάλι τις σχέσεις μεταξύ μας αλλά και τις συμπεριφορές μας, είναι ανάγκη για το project, αλλά το έχουμε ανάγκη και σαν άνθρωποι. Θα το προσπαθήσουμε και θα δούμε πως θα πάει, αλλά αν πετύχουμε θα βγούμε κερδισμένοι όλοι μας από αυτό, τους λέω και τους χαμογελώ. Κάποιοι κοιτάχτηκαν μεταξύ τους, άλλοι δεν έδωσαν σημασία, άλλοι γέλασαν και άλλοι συνοφρυώθηκαν.
Αυτά καταγράφω και στο πρώτο μου ημερολόγιο και αφού τα αποτυπώνω βγάζοντάς τα από μέσα μου, ταυτόχρονα νιώθω όμορφα που συνειδητοποίησα μια κατάσταση και έχω την θέληση να την αλλάξω αλλά και τα λάθη μου και ελλείψεις μου. Προβληματίζομαι για τις λάθος εστιάσεις μου και στόχους. Τι θα ωφελήσει τα παιδιά να μάθουν λογιστική ή επιχειρηματικότητα, αφού αυτό που θα συναντήσουν στην ζωή τους είναι το χτίσιμο επαγγελματικών σχέσεων και αντιμετώπιση προβλημάτων στο χώρο εργασίας τους αργότερα που θα βρίσκονται στην αγορά εργασίας. Σκοπός λοιπόν της δράσης μου πρέπει να είναι η βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων. Αφού κλειδώνω τον στόχο αυτό, ακολουθεί το δεύτερο βήμα της έρευνας δράσης, ο σχεδιασμός και η στοχοθέτηση.
Προκειμένου να γίνει η αρχή και να βελτιωθούν οι σχέσεις μεταξύ τους, πρέπει να καθίσω και να δω καθαρά ποιοι έχουν ήδη καλές σχέσεις με ποιους και να αντλήσω πληροφορίες μέσα από τις υπάρχουσες σχέσεις, ακόμη και τις αρνητικές, να μάθω ποια είναι η αιτία. Έτσι κάθομαι και παρατηρώ ποιοι κάθονται με ποιους πιο συχνά στην τάξη, μιας που συνηθίζουν να μην κάθονται πάντα στο ίδιο θρανίο, ποιοι συχνάζουν με ποιους στα διαλείμματα και που.
Παρατηρώ πως οι ρομά κάθονται στην είσοδο των «καπνιστηρίων», μιλούν με άλλους ρομά από άλλα τμήματα, πότε στα ελληνικά και πότε στα τσιγγάνικα, καταλαβαίνω ότι δε μιλούν για τίποτα που έχει σχέση με το σχολείο. Περίμενα να βρίζουν κάποιον καθηγητή ή να παραπονιούνται για το θεσμό του σχολείου αλλά περισσότερο συζητούν για «δικά» τους θέματα όπως λένε καμιά φορά και οι ίδιοι, δηλαδή για το ότι θα παντρευτούν μετά το σχολείο, είναι δοσμένες από πολύ μικρές, είναι παρθένες και έτσι πρέπει να μείνουν μέχρι το γάμο τους.
Οι «παλιές» του τμήματος, που είναι μαζί από την πρώτη λυκείου αλλά και όπως έμαθα από την Κα Ιωάννα, είναι φίλες και εκτός σχολείου, κάθονται πιο πίσω στα «καπνιστήρια» και συζητούν περισσότερο για θέματα του σχολείου. Κουτσομπολεύουν μαθήτριες άλλων τάξεων αλλά και της δικιάς τους, αναφέρουν θετικά σχόλια για τους καθηγητές που συμπαθούν και βρίζουν αυτούς που δε συμπαθούν. Σκέφτομαι ότι πρέπει να ερευνήσω για ποιους λόγους υπάρχουν αυτές οι συμπάθειες ή αντιπάθειες, είναι η προσωπικότητα του καθηγητή ή ο τρόπος που κάνει το μάθημα ή κάτι άλλο;
Τα νέα παιδιά, είτε κάθονται σε όλο το διάλειμμα μέσα στην τάξη, είτε ανά δύο ή μόνα τους κάνουν κάποιο περίπατο στην αυλή μακριά από όλους. Δείχνουν θλιμμένα αλλά δε μπορώ να καταλάβω από πού προέρχεται η λύπη τους. Είναι από το περιοριστικό σχολικό πλαίσιο, από την δυσκολία των μαθημάτων, την συμπεριφορά των καθηγητών, των συμμαθητών, προσωπικό τους πρόβλημα;
Σκέφτομαι πως μετά την παρατήρηση, στα επόμενα διαλείμματα θα μιλήσω ή συνεντευξιαστώ με τα παιδιά, πρώτα ομαδικά και μετά ατομικά. Δε θέλω να χαλάσω την παρατήρησή μου, προτιμώ να είμαι σιωπηλός και αμέτοχος παρατηρητής, σίγουρα θα δω πράγματα που δε θα μου τα πει κανείς. Σκέφτομαι πως καλό θα είναι να δραστηριοποιήσω τους κριτικούς μου φίλους στην παρατήρηση και αργότερα να βρεθούμε και να συζητήσουμε. Αυτό κάνω και έτσι διακριτικά έχουμε καταλάβει ο καθένας διαφορετικά πόστα και αφιερώνουμε τα διαλείμματα της ημέρας στην παρατήρηση. Ο καιρός είναι καλός, βοηθά εμάς σε αυτό αφού όλα σχεδόν τα παιδιά είναι έξω στις συνήθεις δραστηριότητές τους.
Σε κάθε ομάδα προσπαθώ να παρατηρήσω αν υπάρχει κάποια ηγετική φυσιογνωμία αν και σχεδόν γνωρίζω αυτό που περιμένω να δω. Προσπαθώ όμως να μην προκαταβάλλομαι και να παραμένω μέσα μου ουδέτερος χωρίς κριτική διάθεση. Διαπιστώνω λοιπόν πως στην υποομάδα των ρομά η Μον. είναι αυτή που θα ξεκινήσει την κουβέντα, θα έχει δυνατή φωνή και θα προσπαθεί να επιβάλλεται πάντα. Σε πολλά θέματα δεν έχει δίκιο, οι υπόλοιποι φανερά εναντιώνονται στις απόψεις της και η ίδια υψώνει τον τόνο της για να επιβληθεί. Η Γιώ δείχνει πως θέλει να μιλά με όλα τα παιδιά του σχολείου και δεν έχει συμμετάσχει σε φασαρίες που δημιουργεί η Μον., χαιρετάει πολλούς που περνούν, είναι πάντα ευδιάθετη και όταν την πειράζουν οι άλλοι που δεν καπνίζει γελάει και τους λέει πως «εγώ βλακείες δεν κάνω». Η Ελε. δεν καπνίζει επίσης αλλά πάντα παίρνει το μέρος της Μον. σε ότι συζητιέται ή γίνεται στο διάλειμμα και στην τάξη. Η Ματ., έχει ηγετικές τάσεις όπως και η Μον. που δε φαίνεται να συμπαθεί αρκετά και πολλές φορές την απαξιώνει ή αδιαφορεί. Η Κατ., είναι ο ακουστικός τύπος της παρέας, είναι αμέτοχη, αλλάζει παρέες σε κάθε διάλειμμα χωρίς να συμμετέχει ιδιαίτερα στις συζητήσεις και στην τάξη οξύνει το βλέμμα της και φαίνεται να προσπαθεί να αντλήσει όσες περισσότερες πληροφορίες μπορεί όταν οξύνονται τα πράγματα.
Στην ομάδα των «παλιών», φαίνονται να είναι πιο «ίσοι» μεταξύ τους, δείχνουν να συμφωνούν όλες μεταξύ τους, σχολιάζουν αγόρια που περνούν και τους πειράζουν, ψιθυρίζουν στα αυτιά και χαμογελάνε, καπνίζουν και προσφέρουν μεταξύ τους τσιγάρα ή άλλα αγαθά. Η Βασ., πρόσφατα ξεκίνησε και δεύτερη σχολή όπου μαθαίνει να φτιάχνει νύχια, κάτι που το ήθελε από πάντα όπως μου είχε πει προ εβδομάδων σε συζήτησή μας για το πώς βλέπει την ζωή της μετά το λύκειο. Αναφέρει στις φίλες της τι μαθαίνει και κάνει πρακτική επάνω τους, κάτι που αυτές απολαμβάνουν σε πολύ μικρό κόστος. Έτσι καταλαβαίνω ότι βρίσκονται αρκετές ώρες όλες μαζί και εκτός σχολείου αφού όπως μαθαίνω μια επίσκεψη για νύχια κρατά τουλάχιστον 2,5 ώρες για το ένα άτομο. Η Χρι., δουλεύει σε καφέ και ξενυχτά γι αυτό πολλές φόρες δεν έρχεται τις πρώτες ώρες αλλά και όταν έρχεται δείχνει κουρασμένη. Δε δίνει σημασία στο τι συμβαίνει μέσα στην τάξη είτε στα προσωπικά των μαθητών είτε στο μάθημα καθ αυτό. Μιλά με όλα τα παιδιά της τάξης εντός και εκτός αυτής και συνήθως την ίδια στέλνουν στις συμμαθήτριές της όταν είναι να ζητήσουν αναπτήρα ή φιλτράκια για τα τσιγάρα τους ή το κινητό για αποστολή κάποιου μηνύματος. Η Μαρ. είναι η μεγάλη της παρέας, φανερά πιο ώριμη, μελετηρή και συχνά είναι με το μέρος του δίκιου παρά της παρέας της. Η Αν., την ενδιαφέρει μόνο να τα έχει καλά με την τωρινή παρέα της και δείχνει αδιάφορη στους άλλους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως δείχνει να συναναστρέφεται με τους εκπαιδευτικούς όπου συζητά διάφορα θέματα, σχετικά και μη με το σχολικό πλαίσιο. Ο Ανέ. κάθεται μόνος τους στην τάξη από επιλογή μάλλον και στα διαλείμματα κάνει παρέα με μαθητές της πρώτης και τρίτης λυκείου που τους γνωρίζει και εκτός σχολικού πλαισίου. Δεν καπνίζει οπότε έχει άλλο μέρος που συχνάζει με την παρέα του ή τον βλέπω συχνά να παίζει μπάσκετ στο διάλειμμα. Με τον Γιώ., δεν φαίνεται να κάνουν παρέα, όχι όμως ότι δεν μιλιούνται. Η Ανα., έχει κάποιο νοητικό πρόβλημα όπως έχω δει και στον φάκελό της και έτσι συνηθίζεται να την πειράζουν όλοι, όχι όμως με κακία, ενώ η ίδια προτιμά την παρέα της Βάς και την Μαρ., όπου και αυτή έχει κάποιο νοητικό και δε φαίνεται να έχει ενδιαφέρον για κάτι συγκεκριμένο. Όπως και στην τάξη, έτσι και στο διάλειμμα, κάθεται και ακούει χωρίς να φαίνεται ότι είναι ψυχικά εκεί. Η Κατ. και η Φρό., είναι φίλες από μικρές, είναι συνέχεια μαζί και δείχνουν να έχουν καλό χαρακτήρα. Με τους υπόλοιπους δεν δείχνουν ότι έχουν κάποιο θέμα. Τέλος είναι η Αθη., όπου έχει πρόβλημα με όλους, φαίνεται να είναι το θύμα αλλά όπως με ενημερώνει η κριτικός φίλος Ιωάννα, συνήθως αυτή βάζει τις «φωτιές» μαζί με τη Ρί.
Στην κατηγορία των «νέων» μαθητών είναι η Ρί, η οποία έχει έρθει από Λύκειο περιοχής που θεωρείται «αίγλη» για τους μαθητές του Καματερού και αυτό θεωρούν πως είναι λόγος να την ενοχλούν. Η Ρί, έπρεπε να φύγει από το προηγούμενο σχολείο της για λόγους απόρρητους αλλά σίγουρα για την συμπεριφορά της, όπως με ενημερώνει η κριτικός φίλος Ιωάννα. Δείχνει ήσυχο κορίτσι, είναι μικροκαμωμένη και δεν θέλει να έχει σχέση με κανέναν. Ωστόσο διαρκώς ασχολείται με τα παιδιά της τάξης της με διαφόρους τρόπους. Την έχω ακούσει να λέει στην Ανα., άσχημες κουβέντες για τους ρομά και να υποτιμά την εξωτερική εμφάνιση και συμπεριφορά των «παλαιών». Μάλιστα έκανε θέμα όπως έμαθα από τον κριτικό φίλο Δημήτρη, προ εβδομάδας, στον διευθυντή, για το κατά πόσο είναι σωστό ένας καθηγητής να εξυπηρετεί με το αυτοκίνητό του μαθήτρια, γεγονός που σκιαγραφούσε την Μαρ. Στους «νέους» είναι και η Ζω. με τον Γιώ. που κάθονται μαζί στην τάξη και συχνάζουμε μαζί και στα διαλείμματα, καπνίζοντας ή συζητώντας για μουσική. Κοιτάζουν να μην ασχολούνται με τους άλλους και όταν πάει να τους ενοχλήσει κάποιος συμμαθητής απλά τον αποφεύγουν. Η Αθα. και η Χρι. είναι πολύ ήσυχες μαθήτριες, κλειστές στον εαυτό τους, κάθονται μαζί, δεν μιλούν πολύ ούτε μεταξύ τους αλλά αναζητά η μία την συντροφιά της άλλης.
Καταγράφω σε χαρτί τις σχέσεις αυτές και σκέφτομαι πώς θα μπορούσα να αξιοποιήσω αυτές τις πληροφορίες. Σκέφτομαι ότι μπορεί ορισμένα άτομα να αποτελέσουν τους συνδετικούς κρίκους μεταξύ των υποομάδων και ίσως έτσι «σπάσουν τα πηγαδάκια».

Δεύτερο βήμα: Σχεδιασμός
Προκειμένου να ανταποκριθούμε στις ιδιαίτερες ανάγκες της εκπλήρωσης του project, δηλαδή της διαχείρισης της δικής μας επιχείρησης στο σχολικό πλαίσιο, αποφασίσαμε σε «Διοικητικό Συμβούλιο» της τάξης, να βελτιώσουμε τις μεταξύ μας σχέσεις με την αρωγή της Κας Ιωάννας και του Κου Δημήτρη.
Οι περισσότεροι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για την σχολική δράση, καθώς είναι κάτι καινοτόμο, πολύ ενδιαφέρον που θα τους εξασφαλίσει και κάποια χρηματική απολαβή και θα τους εμπλέξει ενεργητικά στην μαθησιακή διαδικασία. Κατανόησαν ότι εμπλέκονται πολλά άτομα σε αυτή τη διαδικασία, με διαφορετική προσωπικότητα και συμφώνησαν ότι θα παρακάμψουν το ατομικό συμφέρον για το γενικό.
Έτσι καλούνται να εργαστούν ομαδικά, όπου οι ομάδες στην αρχή θα δημιουργούνται από τον εκπαιδευτικό (ερευνητή) και στην συνέχεια θα τις δημιουργούν μόνοι τους. Χρειάζονταν άτομα για διαφορετικά πόστα (πωλητής, ταμίας, παρασκευαστής, λαντζιέρης, δημόσιες σχέσεις, λογιστής) τα οποία όμως θα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με κανόνες και θα γίνεται αρχικά εφαρμογή της θεωρίας για τους κανόνες επικοινωνίας και διαχείρισης συγκρούσεων όπως έχουμε μάθει στα διάφορα μαθήματα.

Στοχοθέτηση

1. Να εργαστούν ομαδικά
2. Να βελτιωθούν οι μεταξύ τους σχέσεις
3. Να αντιληφθούν τη δύναμη της συνεργασίας
4. Να επιλύσουν δημοκρατικά τυχών συγκρούσεις
5. Να ασκήσουν δραστηριότητα βάση ρόλου τους
   Τα παραπάνω αναμένετε να σφίξουν τους δεσμούς της ομάδας, να μειώσουν την ένταση των υποομάδων και να αναπτύξουν την ένταση της μιας ομάδα ή τάξης, να μάθουν να συνδιαλέγονται, να διαχέουν την έντονη προσωπικότητα και ενεργητικότητά τους στην άσκηση έργου.

Διαμόρφωση Σχεδίου Δράσης
Η παρέμβαση θα γίνει στο χώρο του δικού μας κυλικείου ώστε να υπάρχει άμεση ανατροφοδότηση όλων των μαθητών. Λόγω του ότι οι μαθητές έχουν καθιερώσει ως «στέκι» τους τον χώρο αυτό, δράττομαι της ευκαιρίας και κάνω μάθημα στο χώρο αυτό, εναλλακτικά της καθιερωμένης τάξης. Επιπλέον παρατηρώ τις μεταξύ τους σχέσεις και παρεμβαίνω ελάχιστα σε τυχών παρεκκλίσεις ή προβλήματα. Όταν δεν βρίσκομαι στον χώρο ο ίδιος, έχουμε συνεννοηθεί με τους κριτικούς φίλους να βρίσκονται οι ίδιοι και να παρεμβαίνουν όσο επιθυμούν αλλά πρωτίστως να παρατηρούν. Έτσι οι παρεμβάσεις και οι σχολιασμοί που θα γίνουν από την πλευρά μου στους συγκεκριμένους κάθε φορά μαθητές, θα αποτελούν πεδίο προβληματισμού και για τους υπολοίπους. Εξάλλου η παρέμβασή μου πρέπει να γίνεται άμεσα στο ίδιο περιβάλλον όπου έχει συμβεί το σφάλμα παρά ετεροχρονισμένα σε άλλο χώρο (αίθουσα, προαύλιο) ώστε να ανατροφοδοτούνται όλοι (μαθητές, καθηγητής) για τις ενδεδειγμένες ενέργειες.
Θα αξιοποιήσω τις ορθές πρακτικές όλων των μαθητών ως ενδεδειγμένες, καθώς και τις μη ορθές ως απαγορευτικές προκειμένου να δημιουργηθεί ένας «εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας κυλικείου» ο οποίος θα εγκριθεί έπειτα από δημοκρατικές διαδικασίες ανοικτής ή κλειστής ψηφοφορίας. Έτσι θα αναγνωριστεί και θα αμειφτεί ηθικά η ενεργητική και αποδεκτή συμπεριφορά και συνεισφορά των εργαζομένων ενώ ταυτόχρονα θα γίνει παράδειγμα προς αποφυγή η παρατυπία και η ανευθυνότητα.
Έχει γίνει ξεκάθαρο ότι τυχών προσωπικά προβλήματα που έχουν κάποιοι μεταξύ τους, όταν αναλαμβάνουν ρόλο μέσα στο κυλικείο, θα μπαίνουν στην άκρη. Σκοπός του κυλικείου είναι η πώληση προϊόντων με σκοπό το κέρδος, που στο τέλος θα διανεμηθεί στους μαθητές. Όσο υψηλότερο το κέρδος, τόσο μεγαλύτερο το ποσοστό κάθε εταίρου (μαθητή) που καταδεικνύει την προσωπικότητα της επιχείρησης.
Όλα τα παραπάνω εφαρμόζονται και στην πραγματική κοινωνία οπότε θα αποτελέσουν το εφαλτήριο για την ομαλή είσοδό τους στην πραγματική αγορά εργασίας. Οι παρεμβάσεις θα γίνονται σταδιακά με τρόπο τέτοιο ώστε να μην μειωθεί η ευχαρίστηση, χαρά και ικανοποίηση που λαμβάνουν οι μαθητές από την όλη διαδικασία αλλά και να μην δημιουργηθούν νέες οξύνσεις στις σχέσεις των μαθητών. Βέβαια αναμένεται να δημιουργηθούν καταστάσεις έντονες και πρόβλημα στη συνεννόηση των μαθητών αλλά σκοπός είναι μέσα από αυτούς τους ρόλους να αποκτήσουν γνώσεις, να βελτιώσουν τις σχέσεις, να επιλύσουν με ενδεδειγμένες πρακτικές δύσκολες καταστάσεις.

Ερευνητικά ερωτήματα

1. Θα μπορέσουν οι μαθητές να βελτιώσουν τις σχέσεις τους μέσα από την ομαδική συνεργασία;
2. Η βελτίωση των σχέσεων μέσα από το ρόλο που θα έχουν στο κυλικείο θα έχει αντίκτυπο και εκτός κυλικείου ή εκτός σχολείου;
3. Η ομαδική συνεργασία θα ξεδιπλώσει τις ικανότητες κάποιων μαθητών ή θα παραγκωνιστούν περισσότερο από άλλους;
4. Η έρευνα δράσης θα κάνει περισσότερο ενεργητικούς τους μαθητές και στα υπόλοιπα μαθήματα;

Κριτήρια αξιολόγησης

1. Η επίτευξη αλλαγής των στάσεων και συμπεριφοράς από όλους τους μαθητές
2. Η προώθηση της ομαδικής συνεργασίας και του συνετισμού των μη ορθών συμπεριφορών από τους ίδιους τους μαθητές μεταξύ τους
3. Ανάληψη ευθυνών από τους μαθητές
4. Αξιολόγηση ερευνητή-εκπαιδευτικού στον τρόπο παρέμβασης και του βαθμού επίτευξής της

Μέσα Συλλογής Δεδομένων

1. Τις αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου που γίνεται κάθε εβδομάδα όπου συμμετέχουν μαθητές και εκπαιδευτικός
2. Το κυτίο παραπόνων των πελατών (μαθητές άλλων τάξεων, καθηγητές, προσωπικό)
3. Ημερολόγιο κριτικών φίλων και ερευνητή
4. Συνεντεύξεις με μαθητές από κριτικούς φίλους και ερευνητή
5. Παρατήρηση ερευνητή και κριτικών φίλων

Διευκρινήσεις
Ζητήθηκε από τους μαθητές να γράφουν ημερολόγιο κάτι το οποίο δεν σχολιάστηκε θετικά από τους ίδιους. Η λέξη «ημερολόγιο» που χρησιμοποίησα ίσως τους επηρέασε αρνητικά. Μου ζητήθηκε «…καλύτερα να τα συζητάμε μαζί σας…» και αποφάσισα να κάνω το αίτημά τους δεκτό έχοντας στο νου μου ότι και οι ίδιοι έκαναν αρκετές υποχωρήσεις στις δικές μου απαιτήσεις.

Τρίτο βήμα: Δράση
Αρχίζουμε έμπρακτα να υλοποιούμε όλοι (μαθητές, ερευνητής, κριτικοί φίλοι) το σχέδιο δράσης μας, άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας στο σχολικό πλαίσιο. Πριν βέβαια γίνει αυτό πρέπει να προϋπάρξουν κάποια άλλα στάδια.

Στάδια δράσης
1ος κύκλος

1. Τακτοποίηση αίθουσας όπου θα γίνει το νέο μας κυλικείο
2. Εξοπλισμός του νέου χώρου με τα πάγια (ράφια, κουρτίνες κτλ)
3. Εξοπλισμός με πρώτες ύλες (αλεύρι, αυγά, αλλαντικά κτλ)
4. Εκμάθηση παραγωγής προϊόντων (κρέπες, καφές κτλ)
5. Εκμάθηση διαδικασίας πώλησης και προώθησης προϊόντων
6. Δημιουργία πόστων εργασίας
7. Έναρξη πωλήσεων
8. Εκμάθηση λογιστικών καταγραφών
9. Καταγραφή προβλημάτων
10. Συζήτηση για διαχείριση προβλημάτων

Στη πρώτη φάση έπρεπε να καθαρίσουμε τον χώρο που μας παραχωρήθηκε από το σχολείο για τις ανάγκες του project. Ο χώρος αυτός είναι μια αποθήκη κοντά στην πίσω έξοδο του σχολείου, στο χώρο που μαζεύονται οι μαθητές στα διαλείμματα, ιδανικός για το έργο μας. Στο χώρο αυτό υπάρχουν σε κούτες τα χριστουγεννιάτικα είδη και άλλα υλικά του σχολείου τα οποία πρέπει να μεταφερθούν. Γίνεται κατανοητό πως όλοι πρέπει να συμμετάσχουμε σε αυτό, είναι ο χώρος μας πλέον, το «στέκι μας», το «μαγαζάκι μας» και όποιος δε θέλει να πασχίσει για αυτό μπορεί να το δηλώσει τώρα χωρίς αντίκτυπο στην βαθμολογία του ή κάτι άλλο. Αλλά όποιος μείνει πρέπει να συμμετάσχει ενεργά και να ακούει τις ανάγκες όλων. Προς μεγάλη μου έκπληξη δεν υποχώρησε κανείς. Αυτόματα οι μαθητές χύθηκαν στον χώρο και άρχισαν να βγάζουν έξω κούτες και σακούλες όπου άλλοι μαθητές τις παραλάμβαναν και τις μετέφεραν στην διπλανή αίθουσα, αποθήκη κι αυτή. Τους έγινε μόνο μια αυστηρή παρατήρηση από την πλευρά για την φασαρία που γινόταν, συμμορφώθηκαν και συνεχίστηκε η διαδικασία. Υπήρχε συνεργασία αλλά όχι καλή επικοινωνία.
Ο νέος χώρος εξοπλίστηκε με δύο βιβλιοθήκες από το γραφείο των καθηγητών και από πέντε θρανία, όπου αξιοποιήθηκαν για τοποθέτηση των εμπορευμάτων. Η τοποθέτηση των παγίων μέσα στο χώρο έγινε όπως οι μαθητές ήθελαν, αρκεί να το συζητούσαν μεταξύ τους και να συναποφάσιζαν τι θα ήταν πιο πρακτικό γι αυτούς. Φάνηκε η Μον να θέλει να επιβάλει την άποψή της και να έρχεται σε κόντρα με την άποψη της Αθη αλλά η παρέμβαση της Ματ «…κάτσε μωρέ να ακούσουμε τι έχει να πει…» ήταν καθοριστική, μάλιστα την ευχαρίστησα για αυτή την παρέμβαση τονίζοντας ότι σε όλους πρέπει να δίνεται η ευκαιρία να πούμε την γνώμη μας χωρίς αυτό να σημαίνει ότι καθορίζεται κάτι.
Στη συνέχεια έπρεπε να συναποφασιστεί ποιοι θα πήγαιναν το απόγευμα να ψωνίσουν τις πρώτες ύλες. Πολλοί ήταν πρόθυμοι και είχα στο νου μου να επιλέξω άτομα το οποία δεν κάνουν παρέα στην τάξη. Έτσι η ομάδα θα ήταν η Γιώ, η Άννα, η Ζω. Ρώτησα αν έχουν πρόβλημα με αυτό και μου απάντησαν όχι. Την επόμενη μέρα ρώτησα πως ήταν η βόλτα τους στα ψώνια και άκουσα θετικά σχόλια. «Ευτυχώς που είχαμε και την Ζω μαζί κύριες γιατί εμείς θα αγοράζαμε τα ακριβά ενώ είχε τα ίδια στη μισή τιμή», όπου αναφέρονταν για προϊόντα ίδιας κατηγορίας. Μου είπε ότι μετά από αυτό άρχισαν όλες να κοιτάνε και να συγκρίνουν τις τιμές κάτι που δε το έκαναν πριν.
Στη συνέχεια έπρεπε να μάθουν όλοι οι μαθητές να παρασκευάζουν όλα τα προϊόντα που θα πουλούσαμε. Έτσι η Αθη και η Ελε έπρεπε να μάθουν σε όλους τους άλλους την παρασκευή του μείγματος της κρέπας και έπειτα το ψήσιμό της, η Χρι, ο Γιώ, και η Κατ όλους τους τύπους του καφέ και η Μον, η Χρι και η Φρο όλους τους τύπους των σάντουιτς και τοστ. Η διαδικασία αυτή ήταν ευχάριστη για όλους τους μαθητές. Αρχικά γιατί κάποιοι μαθητές ανέλαβαν το ρόλο του εκπαιδευτή και κατά δεύτερον η μάθηση ήταν σε προϊόντα γνωστά σε όλους που όμως δε γνώρισαν ποια διαδικασία προηγείται πριν την πώλησή τους. Προσωπικά με ξάφνιασε το γεγονός ότι οι 15/20 μαθητές δεν γνώριζαν να φτιάχνουν καφέ ενώ όλοι πίνουν. Ο ενθουσιασμός όλων ήταν μεγάλος. Υπήρξε μικρή κόντρα Μον-Αθη, Ματ-Ζω, Ρια-Ματ που με κάποιο τρόπο καταλαγιάζονταν όταν κοιτούσα την Γιω, την Μαρ και την Ελε που επενέβαιναν και ηρεμούσαν τα πνεύματα. Το ενδιαφέρον είναι ότι δε το είχα ζητήσει φανερά αυτό από τα κορίτσια αλλά με κάποιο τρόπο βοηθούσαν στην άρση των εμποδίων της συνεργασίας. Αρκετά βοήθησε η Χρι λόγω της εμπειρίας της στο μπαρ όπου εργάζεται.
Κατόπιν έπρεπε να μάθουμε να προωθούμε και να πουλάμε τα προϊόντα μας. Αυτό θα γινόταν από το παράθυρο του κυλικείου. Στο σημείο αυτό οι μισοί μαθητές εξέφρασαν την επιθυμία τους να μην μπαίνουν «μπροστά», σε αυτό το πόστο, λόγο ντροπής ή «…θα κάνω σίγουρα λάθος με τα ρέστα, με τα χρήματα δε τα πάω καλά». Κανένας μαθητής δε πιέστηκε και τους έκανα ξεκάθαρο ότι «δεν είμαστε όλοι καλοί σε όλα τα πράγματα, κάποιοι είμαστε σε κάποια και κάποιοι άλλοι σε άλλα». Αυτό φάνηκε να χαροποιεί τους μαθητές όπως και τους άλλους που εξέφρασαν την επιθυμία τους να είναι μόνο «μπροστά». Ο λόγος για αυτό είναι ότι θεωρούν ότι «πίσω» έχει πιο πολύ δουλειά και άγχος και ότι μπροστά θα ήταν καλύτερο. Τους επεσήμανα πως «…όπως βλέπετε, λύσεις θα βρίσκουμε πάντα, γιατί συζητάμε πολιτισμένα, δεν φωνάζουμε όλοι μαζί ταυτόχρονα, καθόμαστε και ακούμε τον άλλον τι έχει να μας πει και έτσι κερδίζουμε πολλά». Τους ρώτησα την γνώμη τους και μου απάντησαν πως έχω δίκιο, ενώ τους αποκρίθηκα πως περιμένω να το δώ από όλους στην πορεία. Ακολούθησε μάθημα μέσα στο κυλικείο για τεχνικές προώθησης προϊόντων και για την διαδικασία πώλησης, είσπραξης χρημάτων, απόδειξη. Έδειξαν όλοι οι μαθητές ενδιαφέρον και μάλιστα παρενέβησαν μαθητές που δεν το περίμενα να καταθέσεις τις προσωπικές τους εμπειρίες. Μεγάλο ενδιαφέρον είχε το κομμάτι της έκδοσης αποδείξεων και τι συμβαίνει ότι δεν εκδίδονται αποδείξεις για το κράτος, τον επιχειρηματία, τον πελάτη, την κοινωνία.
Στο σημείο αυτό τέθηκε το θέμα τίτλου του κυλικείου που έπειτα από ένα καταιγισμό ιδεών από όλους τους μαθητές με τους κατάλληλα πάντα σχολιασμούς, σε ευχάριστο όμως περιβάλλον όπου αποφεύχθηκαν αρνητικοί σχολιασμοί, κατέληξε να είναι τα «Στρουμφάκια».
Έπειτα δημιουργήθηκαν οι θέσεις εργασίας (πωλητής, παρασκευαστής καφέ, παρασκευαστής τοστ, λαντζιέρης, λογιστής). Ο κάθε μαθητής εξέφρασε την προτίμησή του, δημιουργήθηκε ένα πλάνο στο οποίο συμφωνήσαμε ότι μπορεί να υπάρξουν και αλλαγές.
Έτσι ξεκίνησαν οι πρώτες πωλήσεις όπου εκτόξευσαν την αρέσκεια των μαθητών στα ύψη. Έγιναν αρκετά λάθη, υπήρχε άγχος αλλά σταδιακά γινόντουσαν διορθώσεις και αλλαγές στα πόστα. Στα διαλείμματα που ήταν δεκάλεπτα γίνονταν η διαδικασία της πώλησης και τις λοιπές ώρες, γίνονταν μάθημα στο χώρο του κυλικείου ή οργάνωση του χώρου αυτού.
Το μάθημα συνεχίστηκε με τις ενότητες της λογιστικής. Πάντα σαν κεντρικό άξονα για οποιαδήποτε θεωρία είχαμε το κυλικείο μας και οτιδήποτε έγραφε το βιβλίο που διαβάζαμε όλοι μαζί είχαμε σαν σημείο αναφοράς το κυλικείο.
Ζητήθηκε από τους κριτικούς φίλους να καταγράφουν τα προβλήματα και τα παράπονα των μαθητών είτε αυτά γίνονται ιδιαιτέρως σε αυτούς είτε αντιληφθούν κάτι κατά την παραμονή τους στο κυλικείο. Αυτό γίνεται γιατί ανέφερα στους μαθητές και στους κριτικούς φίλους πως ότι προβλήματα έχουμε με τη λειτουργία του κυλικείου πρέπει να τα συζητάμε και όσα μπορούμε να τα λύνουμε αλλιώς θα χάσουμε αυτό το ωραίο που έχουμε χτίσει όλοι μας και γι αυτό όποιος, για τον οποιοδήποτε λόγο, δε θέλει να αναφέρει το πρόβλημα που αντιμετωπίζει στους συμμαθητές του ή σε εμένα, μπορεί να το αναφέρει στον Κο Δημήτρη ή την Κα Ιωάννα, όπου αισθάνεται καλύτερα.
Τέλος αναφέρθηκε ότι κάθε τρεις μέρες περίπου θα κάνουν Διοικητικό Συμβούλιο όπου εκεί επίσημα θα συζητάμε όλα τα θέματα του κυλικείου και θα καταγράφονται οι στόχοι μας και το έργο μας. Έμφαση δόθηκε στην ανάπτυξη καλής συνεργασίας και στην επίτευξη κερδών.

Ερευνητικά εργαλεία
Για την πρώτη δράση τα ερευνητικά εργαλεία που αξιοποιηθήκαν για την συλλογή δεδομένων ήταν παρατήρηση, συνέντευξη, ημερολόγιο κριτικών φίλων. Επιλέχθηκε η τριγωνοποίηση για την συλλογή δεδομένων όπου λήφθηκαν υπόψη οι αντιλήψεις των μαθητών, των κριτικών φίλων και του εκπαιδευτικού-ερευνητή.
Για την παρατήρηση, από εμένα και τους κριτικούς φίλους λήφθηκαν υπόψη τα εξής:

1. Οι μαθητές που έχουν δηλώσει ποιους αντιπαθούν φανερά, δείχνουν σημάδια αλλαγής συμπεριφοράς μεταξύ τους
2. Δεν δημιουργούνται νέες ίντριγκες
3. Προωθείται από όλους η λεκτική επικοινωνία
4. Όλοι οι μαθητές είναι ικανοποιημένοι από την συνεργασία τους

Για την συνέντευξη λήφθηκαν υπόψη τα εξής:

Μαθητές:

1. Γνώρισες καλύτερα κάποιους από τους συμμαθητές σου και ποιους;
2. Πιστεύεις ότι υπάρχουν άτομα που έχουν ηγετικές τάσεις;
3. Νοιώθεις να σε καταπιέζει ή ενοχλεί κάτι;
4. Σου άρεσε η δημιουργία του κυλικείου;
5. Πόσο πιστεύεις ότι συνεισφέρεις;
6. Δουλεύουν όλοι το ίδιο;
7. Υπάρχει κάποιος που δεν θεωρείς ότι δουλεύει ομαδικά;
8. Υπάρχει μαθητής που δε μπορείς να συνεργαστείς ή συνεννοηθείς;

Κριτικοί φίλοι:

1. Γνώρισες καλύτερα κάποιους από τους μαθητές σου και ποιούς;
2. Άλλαξαν οι προσδοκίες που έχεις στο μάθημά σου από κάποιους μαθητές;
3. Ποια η άποψή σου για την ενδυνάμωση των σχέσεων των μαθητών μέσα από το project;

Ο ίδιος θα αξιοποιήσω το ημερολόγιό μου αλλά αναφορικά για τα ημερολόγια των κριτικών φίλων, μου αναφέρθηκε και από τους δύο ότι:

1. Θα είναι σύντομα λόγο έλλειψης χρόνου αλλά περιεκτικά
2. Θα τα γράφουν το βράδυ της ίδιας μέρας έπειτα από υπενθύμισή μου γιατί στο ωράριο του σχολείου δεν είναι εφικτό
3. Ίσως να μην γράψουν ημερολόγιο για όλες τις ημέρες

Απρόβλεπτες καταστάσεις
Κατά την δράση προέκυψαν διάφορες απρόβλεπτες καταστάσεις όπως αναφέρονται παρακάτω:

Αρνητικές
Ένας παράγοντας στον οποίο δεν είχαμε δώσει καθόλου σημασία γιατί πιστεύαμε όλοι ότι δε θα μας απασχολήσει ήταν η αντίδραση του πραγματικού κυλικειάρχη του σχολικού κυλικείου. Αυτό συνέβη καθότι δε νιώσαμε καμία στιγμή ότι θα μπορούσαμε να φανούμε ως «ανταγωνισμός» κάποιου στο σχολικό πλαίσιο. Έχει αναφορά από τον κυλικειάρχη στον διευθυντή και ο τελευταίος μου ανέφερε προσωπικά ότι υπάρχει πρόβλημα.
Δεύτερος αρνητικός απρόβλεπτος παράγοντας ήταν ότι την πρώτη μέρα έναρξης του κυλικείου ξεπουλήθηκαν από το δεύτερο διάλειμμα συγκεκριμένα προϊόντα που δε περιμέναμε να γίνουν ανάρπαστα. Έτσι σε όλα τα υπόλοιπα διαλείμματα ήμασταν αναγκασμένοι να απογοητεύουμε δυνητικούς πελάτες κάτι πολύ άσχημο για μια επιχείρηση που κάνει τα πρώτα της βήματα. Επιπλέον η προώθηση εναλλακτικών συναφών προϊόντων δεν αποδείχθηκε αποτελεσματική.

Θετικές
Σε καμία περίπτωση δε περιμέναμε οι εκπαιδευτικοί του σχολείου μας να γίνουν πελάτες μας και μάλιστα σταθεροί, στους οποίους οφείλαμε να έχουμε διαφορετική συμπεριφορά και διαχείριση, όπως να παραδίδουν οι ίδιοι οι μαθητές τα προϊόντα στα γραφεία τους ή στους χώρους που βρίσκονταν.
Μητέρα μαθήτριά μας έμαθε για το εγχείρημα και την τρίτη μέρα του κυλικείου μας έκανε δωρεά μεγάλη ποσότητα από όλους τους τύπους του καφέ, μεγάλη ποσότητα πλαστικών ποτηριών καφέ, σακούλες ζάχαρης, καλαμάκια. Η ίδια εργάζεται σε μεγάλο σουπερ μάρκετ και συμμετείχε σε έρευνα όπου της περίσσεψαν αυτές οι ποσότητες και τα προϊόντα. Αυτό μειώνει κατά πολύ τα έξοδά μας, αυξάνει τα έσοδά μας και πρέπει να συζητήσουμε αν πρέπει να μειώσουμε την τιμή του καφέ.

Συζήτηση
Όλα αυτά έπρεπε να τα λάβουμε σοβαρά υπόψη μας και να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα. Οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενθουσιασμό για τα θετικά αλλά μεγάλη απογοήτευση για τις αρνητικές απρόβλεπτες καταστάσεις. Αναφέρθηκε ότι είναι σοβαρά θέματα που δε μπορούμε να τα συζητήσουμε την ώρα του κυλικείου αλλά είναι θέματα για το επόμενο Διοικητικό Συμβούλιο.

Τέταρτο βήμα: Αξιολόγηση – (Ανα)στοχασμός
Ανάλυση δεδομένων
Στον πρώτο κύκλο της έρευνας τα ερευνητικά εργαλεία που αξιοποιήθηκαν είναι η παρατήρηση (δική μου και κριτικών φίλων), η συνέντευξη (σε μαθητές και σε κριτικούς φίλους), ημερολόγιο (δικό μου και κριτικών φίλων).
Από την προσωπική μου παρατήρηση διαπιστώθηκε ότι όλοι οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά και έχουν κάνει στέκι το κυλικείο ακόμη κι όταν δεν έχουν βάρδια. Στις περισσότερες περιπτώσεις που κάποιος δε συμμετέχει ενεργά γίνεται απότομη παρατήρηση από συμμαθητή. Όταν βρίσκονται στο χώρο άτομα που δεν έχουν εργασία, δυσχεραίνουν με τα σχόλιά τους αυτούς που έχουν εργασία. Επιπλέον η Μον συνεχίζει να επιτίθεται λεκτικά στην Αθη, ενώ η Χρι επικοινωνεί συχνά με την Ματ, κάτι που δεν είχε κάνει ποτέ ως τώρα για κανέναν λόγο. Η Ματ συνεχίζει την αρνητική της συμπεριφορά απέναντι στον Γιώ και την Ζω. Οι μαθητές μιλούν μεταξύ τους για τις εργασίες τους στο κυλικείο ακόμη και στα διαλείμματα. Συνηθίζουν να ρωτούν άλλους μαθητές τους σχολείου πως τους φαίνονται τα προϊόντα του κυλικείου. Η λεκτική επικοινωνία είναι σε μέτριο προς καλό επίπεδο όταν βρίσκομαι μέσα στο κυλικείο, ενώ μειώνεται όταν δεν υπάρχει κανείς εκπαιδευτικός ή υπάρχει κάποιος από τους κριτικούς φίλους. Χαρακτηριστική είναι η φράση της Μον όπου κατά τη διάρκεια των πρώτων πληρωμών, στο Διοικητικό Συμβούλιο ανέφερε ότι «…παρότι δε με συμφέρει αυτό που λέω, προτείνω να πάρει η Αθη μεγαλύτερο ποσοστό από αυτό που έχει ήδη γιατί δούλεψε περισσότερο».
Από την παρατήρηση των κριτικών φίλων διαπιστώθηκε ότι οι μαθητές που είναι «μπροστά» στην πώληση, έχουν την τάση να μεταφέρουν αυταρχικά τις εντολές στους «από πίσω» για εκτέλεση της παραγγελίας. Πολλές φορές η Αθη είναι αυτή που ξεκινά λεκτική επίθεση στην Μον και όχι το αντίστροφο. Άριστη συνεργασία έχουν μεταξύ τους οι Γιω, Κατ, Χρι, Αν, Φρ, Ζω, Χρι ενώ η Ρι και η Κατ έχουν την τάση να θέλουν να αποφεύγουν τις δουλείες όπως πλύσιμο, σκούπισμα, τακτοποίηση. Ο Ανε από μόνος τους έχει αναλάβει το ταμείο. Η Ματ συνεχίζει την αρνητική της συμπεριφορά απέναντι στον Γιώ και την Ζω.
Από την συνέντευξη στους μαθητές διαπιστώθηκε ότι τους είναι πιο κατανοητή τώρα η θεωρία στα οικονομικά μαθήματα και πως ότι καινούργια μαθαίνουν στην τάξη στα δικά μου μαθήματα ή στα μαθήματα άλλων συναδέλφων, προσπαθούν να φέρουν στο νου τους αν έχουν κάνει κάτι παρόμοιο στο κυλικείο. Ομολογούν ότι η συνεργασία είναι πολύ δύσκολη ακόμη και με άτομα που συμπαθούν ενώ προσπαθούν αρκετά και οι ίδιοι υπάρχουν φορές που δε θέλουν να συνεχίσουν την προσπάθεια. Έχουν γίνει κάποιες νέες γνωριμίες αλλά δεν έχει υπάρξει βάθος και ουσιαστική συνέχεια σε αυτές. Κάποια άτομα είναι περισσότερο αυταρχικά στο κυλικείο και επιβάλλονται σε άλλους χωρίς να τους γίνεται αντιληπτό ενώ όλοι προσπαθούν για την λειτουργία του κυλικείου ακόμη και αυτοί που φαίνεται ότι δε το πράττουν.
Από την συνέντευξη στου κριτικούς φίλους διαπιστώθηκε ότι γνώρισαν κρυφές πλευρές των μαθητών τους καλύτερα ή επιβεβαιώθηκαν για κάποιους άλλους. Πάντως η οπτική που βλέπουν και αντιμετωπίζουν τους μαθητές τους φαίνεται να έχει αλλάξει. Θεωρούν ότι έχει βοηθήσει κατά πολύ σε αυτό η έρευνα δράσης μέσα από το project αλλά υπάρχουν σημεία τα οποία δεν έχει ακόμη καλύψει.
Από το προσωπικό μου ημερολόγιο διαπιστώθηκε ότι περιορίζω αρκετά τους μαθητές στην ελευθερία των κινήσεών τους ενώ είμαι αρκετά παρεμβατικός. Φαίνεται να μην έχω αρκετή εμπιστοσύνη στους ίδιους για την βελτίωση των σχέσεών τους. Διαβάζοντάς το διαπιστώνω ότι έχω υπερβολικό άγχος από την όλη διαδικασία. Αισθάνομαι ότι ο χρόνος δεν είναι ποτέ αρκετός και χρειάζεται να κάνω καλύτερη διαχείρισή του.
Από τα ημερολόγια των κριτικών φίλων διαπιστώνεται ότι οι πολλές υποομάδες με την τόσο διαφορετική κουλτούρα είναι δύσκολο να επικοινωνήσουν. Θεωρητικά οι μαθητές φαίνεται να έχουν θέληση αλλά όταν έρχεται η φάση της υλοποίησης, είτε αδυνατούν είτε είναι απρόθυμοι.

Ερμηνεία
Παρακάτω θα προσπαθήσω να ερμηνεύσω τα ευρήματα της ανάλυσης δεδομένων.

Ερμηνεία παρατήρησης μαθητών
Προσπαθώντας να ερμηνεύσω τα ευρήματα των παρατηρήσεων, διαπιστώνω ότι οι μαθητές είναι πολύ ενθουσιασμένοι με αυτό το εγχείρημα. Νιώθουν ξεχωριστοί αφού κάνουν κάτι ξεχωριστό και καινοτόμο στο σχολικό περιβάλλον που έχει μεγάλο αντίκτυπο. Χαίρονται και σχολιάζουν μεταξύ τους το γεγονός ότι οι υπόλοιποι μαθητές του σχολείου λένε πάμε στο «νέο κυλικείο» ή απλά στο «νέο» και οι ίδιοι έχουν πλεονεκτική και περίοπτη θέση ως μέλη του κυλικείου. Θέλουν να το χορτάσουν αυτό αλλά και να το διεκδικήσουν περισσότερο γι αυτό παρατηρείται το φαινόμενο να πηγαίνουν μέσα στο κυλικείο ακόμη κι όταν δεν έχουν βάρδια ή ακόμη κι όταν βρίσκεται μαθητής που δεν συμπαθούν. Σε καμία άλλη περίπτωση δε θα έρχονταν τόσο κοντά σωματικά, αφού και στην τάξη τους, η θέση που έχουν είναι τελείως απέναντι.
Ωστόσο ακόμη δεν έχουν κατακτήσει τις δεξιότητες διαχείρισης αυτών που δε συμμετέχουν ενεργά και όταν κάποιος κάνει παρατήρηση στον άλλον για το λόγο αυτό, οξύνει τα πνεύματα. Αυτό που κρατάει τις ισορροπίες είναι το γεγονός ότι τους έχει γίνει αυστηρή παρατήρηση από εμένα πως όταν βρίσκεται πελάτης μπροστά δεν πρέπει να δείχνουμε τέτοια εικόνα σε καμία περίπτωση και έτσι όταν πλησιάζει πελάτης, κάθε αψιμαχία σταματά και δε συνεχίζεται ή μεταφέρεται σε άλλο χώρο ή χρόνο.
Το γεγονός ότι πολλές φορές βρίσκονται στο χώρο του κυλικείου άνω των πέντε ατόμων που έχουν εργασία, είναι από τη μία ευχάριστο αφού ερμηνεύεται ως η απόλαυση της αίσθησης του ανήκειν, από την άλλη δημιουργεί προβλήματα σε αυτούς που ήδη εργάζονται και ίσως δημιουργήσει νέες ίντριγκες ή προστριβές.
Μεταξύ των μαθητών Μον και Αθη δε φαίνεται η συνεργασία στο κυλικείο να αποδίδει τα προσδοκώμενα αφού όπως παρατήρησα η Μον εξακολουθεί να ασκεί ψυχολογική πίεση στην Αθη. Δε μπορώ να καταλάβω γιατί τόση κόντρα μεταξύ τους αλλά υποθέτω πως ο αυταρχικός χαρακτήρας της Μον με την έλλειψη διάθεσης για επικοινωνία από την Αθη, δημιουργεί αυτές τις καταστάσεις.
Το ευχάριστο ωστόσο γεγονός είναι ότι βλέπω μια ακτίνα φωτός στη δράση μου για βελτίωση των σχέσεων αφού η Χρι συνδιαλέγεται τακτικά με τη Ματ και μάλιστα συνεργάζονται άψογα στην παρασκευή της κρέπας. Έχουν πολύ καλή επικοινωνία και είναι εμφανής η χαρά τους. Πιστεύω ότι η χαρά αυτή δεν είναι μόνο ως προς την διαδικασία αλλά και ως προς το πρόσωπο της μίας με την άλλη.
Ωστόσο το ευχάριστο αυτό γεγονός της συμπεριφοράς της Ματ επισκιάζεται με την ίδια αρνητική σχέση της με τον Γιώ και τη Ζω. Είναι πολύ αυταρχική μαζί τους και ίσως αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι τα δύο παιδιά δεν της δίνουν σημασία όταν συμβαίνει αυτό.
Παρατηρείται στο χώρο του «καπνιστηρίου» ότι οι υποομάδες των παλιών και νέων μαθητών να σχηματίζονται λιγότερες φορές και αυτό γιατί τώρα είναι όλοι μαζί και συζητούν για περιστατικά που έχουν γίνει μέσα στο κυλικείο και τους φαίνονται αστεία. Μου φαίνεται ότι τώρα έχουν γίνει αυτοί οι μαθητές η μία ομάδα και οι υπόλοιποι μαθητές του σχολείου μια άλλη. Η ομάδα των ρομά δε φαίνεται να έχει αλλάξει στάση εκτός από μια φορά που η Ματ με τη Χρι αντάλλαξαν γυαλιά.
Επίσης το γεγονός ότι ρωτούν τους άλλους μαθητές του σχολείου στα διαλείμματα ή όταν δουλεύουν στο κυλικείο, για το πώς τους φαίνονται τα προϊόντα τους, το ερμηνεύω ως τάση για ανάδειξη των ικανοτήτων τους και του εγχειρήματός τους να λειτουργεί η τάξη τους το «νέο» κυλικείο του σχολείου.
Ωστόσο χρειάζεται ακόμη δουλειά να γίνει από την πλευρά μου στην μεταξύ τους επικοινωνία γιατί πολλές φορές νιώθω να είμαι στο κυλικείο και να τους αστυνομεύω και όταν δεν βρίσκομαι εγώ εκεί ή κάποιος κριτικός φίλος να αρχίζουν να κάνουν «κοιλιά» τα πράγματα. Νομίζω πως αυτό είναι κάτι που έχουν μάθει από το γενικότερο εκπαιδευτικό πλαίσιο οι μαθητές και δύσκολα θα επιτύχω την αλλαγή.

Ερμηνεία παρατήρησης κριτικών φίλων
Προσπαθώντας να ερμηνεύσω τώρα τα ευρήματα των παρατηρήσεων των κριτικών φίλων και συζητώντας μαζί τους διαπιστώνω ότι έχει περάσει η ιδέα πως όποιος βρίσκεται στη θέση του πωλητή είναι αυτός που κατευθύνει τα νήματα και οι εργαζόμενοι πίσω από αυτόν πρέπει να τον ακούν πιστά. Αυτό συμβαίνει στην πραγματική ζωή και ίσως το έχουν αντιληφθεί οι μαθητές που βρίσκονται μπροστά και έτσι το αποδέχονται και οι υπόλοιποι. Ίσως όμως και το σχολικό περιβάλλον είναι αυτό που δημιουργεί αυτή τη κατάσταση αφού ως πωλητές μπαίνουν οι πιο δυναμικοί χαρακτήρες οι οποίοι πιέζονται εσωτερικά να αναδείξουν αυτή τη δυναμικότητά τους μπροστά στους πελάτες, δηλαδή τους υπόλοιπους μαθητές του σχολείου.
Επίσης, όπως παρατηρούν οι κριτικοί φίλοι, είναι πεπεισμένοι ότι η Αθη είναι αυτή που ξεκινά λεκτική επίθεση στην Μον και όχι το αντίστροφο. Έχουν παρατηρήσει την Αθη να λέει μια κουβέντα ή λέξη στην Μον ώστε να την εξοργίσει και το γεγονός ότι η Μον ανταποδίδει για μεγάλη χρονική διάρκεια με μη ενδεδειγμένη συμπεριφορά, την καθιστά τον θύτη και όχι το θύμα.
Κάποια άτομα έχουν χτίσει άριστη συνεργασία μεταξύ τους (Γιω, Κατ, Χρι, Αν, Φρ, Ζω, Χρι) και ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι συνειδητοποιούν ότι δεν έχουν σοβαρούς λόγους να μη το κάνουν αυτό. Βλέπουν τα οφέλη της συνεργασίας με μεγαλύτερη ωριμότητα και το γεγονός ότι η Γιώ βρίσκεται σε αυτήν την κατηγορία δε με εκπλήσσει.
Ωστόσο με εκπλήσσει το γεγονός ότι η Ρι και η Κατ έχουν την τάση να θέλουν να αποφεύγουν τις δουλείες όπως πλύσιμο, σκούπισμα, τακτοποίηση. Δε φαίνονταν φυγόπονες αλλά τώρα αυτό διακρίνεται εύκολα.
Ο Ανε από μόνος του έχει αναλάβει το ταμείο και την διαχείριση των αποδείξεων και φαίνεται ότι δείχνει ζήλο για το αντικείμενο της λογιστικής. Δείχνει να τον ενδιαφέρει περισσότερο αυτό το κομμάτι από τις άλλες αρμοδιότητες.
Η Ματ συνεχίζει την αρνητική της συμπεριφορά απέναντι στον Γιώ και την Ζω και ακόμη δεν έχω διαπιστώσει τους λόγους.

Ερμηνεία συνεντεύξεων μαθητών
Διαπιστώνω πως η πλειοψηφία των μαθητών αποκομίζει περισσότερο και ποιοτικότερα οφέλη από την εκπαιδευτική διαδικασία αν υπάρχει ταυτόχρονη θεωρία και πράξη, με την βαρύτητα να πέφτει στην πρακτική διαδικασία. Έτσι στην θεωρητική ενότητα για την «Ηγεσία» στο μάθημα της επιχειρηματικότητας, έγινε περισσότερο κατανοητό το κεφάλαιο συζητώντας για τις τάσεις που έχουν δυναμικές προσωπικότητες στο κυλικείο να επιβάλλουν τον δικό τους τρόπο λειτουργίας του κυλικείου και αυτό να γίνεται αποδεκτό από τους υπολοίπους ενώ να δημιουργεί ίντριγκες όταν ο «ηγέτης» δεν είναι «δημοκρατικός». Έτσι συζητήσαμε και για τα χαρακτηριστικά των προσωπικοτήτων αυτών των μαθητών, όπου διαπιστώνεται από την πλειοψηφία οι λόγοι κάποιων προθέσεων. Επίσης οι μαθητές γνωρίζουν άλλους καλύτερα αφού συζητιόνται μελέτες περιπτώσεων.
Βιωματικά έχουν αντιληφθεί πόσο δύσκολη είναι η συνεργασία ακόμη και με τους ως τώρα φίλους τους και συνειδητοποιώ ότι πρέπει να γίνει καλύτερη δουλειά στο κομμάτι της μεταξύ τους επικοινωνίας. Επιπλέον νιώθω και συνειδητοποιώ ότι γίνομαι πιεστικός σαν εκπαιδευτικός με αποτέλεσμα να μειώνω την αίσθηση ευχαρίστησης που λαμβάνουν από την δράση τους στο κυλικείο.
Οι νέες γνωριμίες που έχουν γίνει είναι εξαιτίας της αλληλεπίδρασης μεταξύ μαθητών εκτός σχολείου, κάτι που δε γίνονταν πριν όπως στην περίπτωση που πήγαν κάποιες κοπέλες για ψώνια του κυλικείου ή όταν κάποιες άλλες έψαχναν μαζί τρόπο να αποθηκεύσουν τα πλεονάζοντα παγάκια που έλιωναν, είχαν κοινή ανησυχία.
Όταν κάποιοι μαθητές από παθητικοί γίνονται ενεργητικοί, δηλαδή καλούνται να αναλάβουν ρόλους και να ασκήσουν καθήκοντα, ενεργοποιούνται μέσα τους και οι κατάλληλοι μηχανισμοί. Έτσι μαθητές που δεν έδειχναν τέτοια σημάδια, τώρα επιβάλλονται στους συμμαθητές τους προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι του κυλικείου, δηλαδή η αύξηση των εσόδων. Ακόμη μαθητές που έδειχναν την εντύπωση ότι δεν εργάζονται αρκετά, διαπιστώνεται ότι εκτελούν «εντολές» των ηγετικών φυσιογνωμιών. Διακρίνονται οι περιπτώσεις όπου η Ματ ανέθεσε στην Χρι και στην Αθα να πλύνουν όλα τα άπλυτα πιάτα, μαχαιροπίρουνα, κούπες κτλ και επειδή αυτή είναι μια επίπονη διαδικασία που δε θα έκαναν αρκετοί, μπορούν να πάρουν «ρεπό» την υπόλοιπη μέρα ή να καθίσουν στο κυλικείο και να κάνουν τις πολύ ελαφριές δουλείες ή αυτές ήθελαν.

Ερμηνεία συνεντεύξεων κριτικών φίλων
Οι κριτικοί φίλοι δείχνουν ενδιαφέρον για την εξέλιξη του project αλλά και του σχεδίου δράσης που έχω αναλάβει και συμμετέχουν. Έτσι πολλές φορές με ρωτούν για τις εξελίξεις ή μου αναφέρουν τις παρατηρήσεις τους. Έχουν ενδιαφέρον οι καταθέσεις της Κας Ιωάννας όπου μου αναφέρει πως γνωρίζει όλα τα παιδιά από πέρισυ, ωστόσο δεν είχε διαπιστώσει ότι κάποιοι μπορεί να είναι τόσο «δουλευταράδες» ή ότι κάποιοι άλλες τόσο «γλωσσούδες». Ο Κος Δημήτρης αναφέρει πως «…παραδέχομαι ότι τις Μον, Ματ, και Κατ, τις είχα ξεγράψει από το μάθημά μου αλλά μάλλον φταίω εγώ για την παθητική τους στάση, γιατί τις βλέπω στο κυλικείο να κάνουν σημαντική δουλειά και να εφαρμόζουν πράγματα που έχουμε πει στο μάθημα του τουρισμού…».
Ωστόσο και οι δύο κριτικοί φίλοι έχουν τις επιφυλάξεις τους για την διάρκεια και την ένταση της βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ των μαθητών καθότι δεν υπάρχει συνέχεια σε αυτή τη δραστηριότητα, ούτε καθημερινά στο σχολείο αλλά ούτε και τα απογεύματα εκτός σχολείου πλην μικρών περιπτώσεων.

Ερμηνεία προσωπικού ημερολογίου
Διαπιστώνω πως είμαι αρκετά περιοριστικός με τη δράση των μαθητών μου και αυτό οφείλεται ίσως στις υψηλές μου προσδοκίες και στην αδυναμία μου να αποδεκτώ τα λάθη τους. Το υψηλό μου άγχος για την επιτυχία της λειτουργίας του κυλικείου δε με αφήνει να συνειδητοποιήσω ότι τα λάθη πρέπει να είναι αποδεκτά και αναμενόμενα και πάνω σε αυτά να γίνει διάλογος ή μάθημα για την αποφυγή τους. Πρέπει να αφήσω περισσότερο ελεύθερους τους μαθητές και να μάθουν οι ίδιοι από τα λάθη τους.
Κατ επέκταση φαίνεται ότι δε μπορώ να τους εμπιστευτώ καθότι βλέπω πως είναι πολύ ασταθής στις σχέσεις τους. Από τη μια στιγμή στην άλλη, αυτοί που είναι φίλοι μπορεί να μαλώσουν μεταξύ τους και μετά από μέρες να επανορθώσουν χωρίς να φαίνεται να έχουν πάρει κάποιο μάθημα από όλο αυτό.
Το άγχος που με διακατέχει νομίζω πως προέρχεται από την πεποίθησή μου ότι πρέπει να λογοδοτήσω στο σύλλογο των καθηγητών για τη δράση μου και νιώθω υπόλογος για τα θετικά ή τα αρνητικά της δράσης αυτής. Κάποιες φορές αισθάνομαι τύψεις ότι δεν είμαι αρκετά ικανός να παρέμβω σε ένα τέτοιο θέμα όπως αυτό της βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ των μαθητών. Επιπλέον παράγοντας του άγχους είναι ο περιορισμός του χρόνου αφού ορισμένες μέρες την εβδομάδα μπορώ να συμμετάσχω με έρευνα δράσης ενώ το project τρέχει διαρκώς όπως και οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών να αλλάζουν.

Ερμηνεία ημερολογίων κριτικών φίλων
Από τα ημερολόγια των κριτικών φίλων διαπιστώνω πως οι κριτικοί φίλοι συμμετάσχουν ενεργά στο σχέδιο δράσης και έχουν όμοιες ανησυχίες με τις δικές μου. Ωστόσο έχουν και οι ίδιοι τις ανησυχίες τους για το βαθμό πραγματοποίησης των στόχων, κάτι που μου δημιουργεί επιπλέον άγχος αλλά με ωθεί να ζητήσω περισσότερη από την ενεργή τους συνεισφορά.

(Ανα)Στοχασμός
Το γεγονός ότι αυτό που έχω παρατηρήσει ο ίδιος (η Μον επιτίθεται στην Αθη) έρχεται σε αντιδιαστολή με αυτό που έχουν παρατηρήσει οι κριτικοί φίλοι (η Αθη ξεκινά σχεδόν πάντα την κόντρα) με κάνει να αναρωτιέμαι αν είμαι αρνητικά προκατειλημμένος με την Μον. Διαπιστώνω ότι μάλλον κάτι τέτοιο συμβαίνει καθώς η Μον ήταν το πρώτο άτομο που έδειξε μη επιτρεπτή στάση απέναντί μου στα πρώτα μου μαθήματα στο σχολείο τους. Αυτή μου τη στάση ενισχύει το γεγονός ότι θεωρώ την Αθη ευάλωτη λόγο του bullying που δέχεται από την Μον και άλλους στο σχολείο της καθώς και το γεγονός ότι με κάνει να την λυπάμαι λόγο της κακής οικογενειακής της κατάστασης που έτυχε να μάθω από συζήτησή μου με τον διευθυντή.
Επιπλέον, τα πολλά μέρη που έπρεπε να είμαι προκειμένου να κάνω παρατήρηση ή συνέντευξη με τους μαθητές ή τους κριτικούς φίλους, με έκανε να μην έχω παρατηρήσει το γεγονός ότι η θέση του πωλητή εκπέμπει μια θέση εξουσίας που περνάει συνειδητά ή υποσυνείδητα στους άλλους ότι πρέπει να εκτελούν τις εντολές του. Μάλιστα η θέση αυτή φαίνεται να δίνει την εξουσία να μιλά στους άλλους με όποιο τόνο και διάθεση θέλει.
Επιπλέον δεν είμαι σίγουρος για την ένταση και την διάρκεια της σύσφιξης των σχέσεων, κάτι που οι κριτικοί φίλοι με έκαναν να το σκέφτομαι έντονα. Το πρότζεκτ σε λίγες μέρες τελειώνει αλλά θα προσπαθήσω μέχρι την τελευταία στιγμή να πετύχω τους στόχους τους σχεδίου δράσης, λαμβάνοντας και ο ίδιος πληροφορίες για μελλοντικές μου δράσεις.
Πέρα από όλες τις δράσεις σκέφτομαι ότι πρέπει να αφήσω περισσότερο ελεύθερους τους μαθητές να απολαύσουν την διαδικασία πώλησης και της λειτουργίας του κυλικείου. Θα μειώσω κατά 80% τον χρόνο μου που θα βρίσκομαι μέσα στο κυλικείο «αστυνομεύοντάς» τους και ευελπιστώ ότι θα λύσουν μόνοι τους τα προβλήματα ή θα επαναπροσδιορίσουν τις μεταξύ τους επικοινωνιακές σχέσεις.
Μέσα από τον αναστοχασμό διαπιστώνω ότι πρέπει να βελτιστοποιήσω τα ερευνητικά μου εργαλεία ώστε να είναι πιο αποδοτικά και συγκεκριμένα στους στόχους που έχω θέσει.
Διαβλέπω επομένως πως τα οφέλη που αποκόμισα ο ίδιος αλλά και οι εμπλεκόμενοι από την όλη διαδικασία είναι πολύ σημαντικά. Συνειδητοποίησα ότι τέτοιου τύπου δράσεις στο σχολικό περιβάλλον μπορούν και θα έπρεπε να υλοποιούνται. Θα ήταν ωφέλημα να λάμβαναν χώρα από την αρχή της σχολικής χρονιάς. Οτιδήποτε θέλουμε να αλλάξει προς το θετικό είναι δυνατόν να επιτευχθεί στην σχολική κοινότητα αρκεί να υπάρξει συνεργασία. Στο σημείο αυτό συνειδητοποιώ ότι δεν έχω εμπλέξει στην όλη διαδικασία το σύλλογο των εκπαιδευτικών ούτε έχω ζητήσει τη γνώμη ή τις ιδέες τους για τη δράση κάτι που σε μελλοντική έρευνα δράσης θα το έκανα.
Ο τρόπος που ασκώ εποπτεία έχει αλλάξει. Από έντονα παρεμβατικός είμαι θεατής της δράσης και επιδιώκω να κατανοήσουν από μόνοι τους οι μαθητές από τρόπους δράσης τους και συμπεριφοράς.

Αναμενόμενα αποτελέσματα
Αναμένω να βελτιωθούν οι σχέσεις όλων των μαθητών μεταξύ τους, σε κάποιους σε μικρό βαθμό και σε κάποιους σε μεγάλο. Σίγουρα όμως όλοι θα εργαστούν ομαδικά. Θα δημιουργηθούν διαπληκτισμοί και θα είναι σε θέση να τους λύσουν μόνοι τους.
Η Χρι αναμένω να έχει ηγετική στάση καθότι είναι δυναμικός χαρακτήρας και δουλεύει ήδη τα απογεύματα έως αργά το βράδυ σε καφέ-μπαρ της περιοχής της οπότε η διαδικασία λειτουργίας του κυλικείου θα της φαίνεται εύκολη υπόθεση.
Επιπλέον αναμένω από τους μαθητές των υποομάδων να θέλουν να έχουν μαζί βάρδια ώστε να περνούν περισσότερο χρόνο μαζί. Θα κοιτάξω να το λάβω υπόψη αλλά προτεραιότητα θα έχει να εμπλακούν μεταξύ τους μαθητές που δεν έρχονται συχνά σε επαφή.
Όλοι οι μαθητές στα μαθήματα που τους διδάσκω έχουν αυξήσει την βαθμολογία τους κατά τουλάχιστον δύο μονάδες. Έχουν έλθει σε περισσότερο ενεργητική στάση και συμμετοχικότητα στην τάξη, τουλάχιστον στα μαθήματά μου.
Απροσδόκητα αποτελέσματα
Γεγονότα που δε περίμενα να προκύψουν από την 1η φάση του σχεδίου δράσης είναι πως έξι από τους μαθητές μου ζήτησαν με δική τους πρωτοβουλία, ότι θέλουν να «…γράψουμε σε ένα χαρτί τις εμπειρίες μας από το κυλικείο». Αργότερα έμαθα πως σε κάποιο άλλο μάθημα, η καθηγήτριά τους ανέφερε ότι δρα πολύ θετικά στην ψυχολογία του κάθε ανθρώπου να γράφει ημερολόγιο. Εδώ αναρωτιέμαι αν ενημέρωσα ο ίδιος σωστά τους μαθητές μου για την τήρηση ημερολογίου ή αν μέσα μου ήμουν πεπεισμένος ότι δε θα το έκαναν αυτό οπότε δε πίεσα και ο ίδιος αρκετά τον εαυτό μου να τους μεταφέρω αυτό το γεγονός. Ωστόσο τους ανέφερα ότι αυτό είναι πολύ θετικό σημάδι σχολιάζοντας το γεγονός ότι θέλουν και οι έξι κάτι κοινό, άσχετα που δεν έχετε και τις καλύτερες σχέσεις μεταξύ σας. Τους ενημέρωσα ότι αυτό είναι κάτι προσωπικό για τον καθένα αλλά μπορούν να το συζητήσουν και μεταξύ τους αν θέλουν. Από εμένα έχουν το ελεύθερο να γράψουν ότι επιθυμούν αλλά θα ήθελα να δώσουν βαρύτητα στα γνωστικά και συναισθηματικά οφέλη και αν παρατήρησαν κάτι στις μεταξύ τους σχέσεις.
Η κριτικός φίλος Κα Ιωάννα διαπίστωσε ότι τον τελευταίο μήνα μειώθηκαν οι ωριαίες αποβολές των μαθητών λόγο της μη αρμόζουσας συμπεριφορά τους μέσα στην τάξη και έχει πολύ καλή εικόνα για αυτό καθότι η ίδια καταχωρεί ανά 3 ημέρες της απουσίες τους και πιστεύει ότι κατά πολύ σε αυτό πρέπει να έχει συμβάλει η δράση έρευνάς και η λειτουργία του κυλικείου.
Η Γιω πήγε στο σπίτι της Βας να φτιάξει τα νύχια της κάτι που δεν είχε γίνει καμιά φορά. Την ρώτησα γιατί πήγε στη Βας και όχι κάπου αλλού και μου απάντησε ότι το είχαν κανονίσει από το σχολείο την ώρα του κυλικείου είχαν ανοίξει μεγάλη κουβέντα για αυτό το θέμα. Δε γνωρίζω αν αυτή η σχέση θα αναπτύσσονταν ούτως ή άλλως ή είναι αποτέλεσμα του σχεδίου δράσης, ωστόσο δείχνει θετική αλληλεπίδραση και εκτός σχολείου και μάλιστα δύο υποομάδων της τάξης διαφορετικών που ίσως αποτελέσει της αρχή και με επαφή μεταξύ άλλων συμμαθητών εντός και εκτός σχολείου.
Με την Χρι δεν εξελίχθηκαν καθόλου τα γεγονότα όπως το περίμενα καθότι έρχεται κάθε πρωί κουρασμένη στο σχολείο λόγω του ότι δουλεύει μέχρι αργά στο μπαρ και έτσι είναι αμέτοχη σχεδόν στη λειτουργία του σχολείου. Δεν της αρέσει η διαδικασία καθότι όπως αναφέρει «φτιάχνω όλη μέρα καφέδες στο μαγαζί θα φτιάχνω κι εδώ;». Έτσι περιορίζομαι στο να προσπαθώ να την πείθω να μεταφέρει την γνώση της στους λοιπούς μαθητές ώστε να πετύχουμε κάτι που το κάνει αλλά όχι με προθυμία.

Πέμπτο βήμα: Επανασχεδιασμός
Θέτω σε άλλη βάση την οπτική μου σκοπιά για την Μον και την Αθη. Πλέον τις βλέπω και τις αντιμετωπίζω ως ίσες, τόσο σαν θύτες όσο και σαν θύματα bulling στην σχολική κοινότητα, διατηρώ ουδέτερη θέση όταν βρίσκομαι ως μάρτυρας κάποιας διένεξής τους και προωθώ διαδικασίες ώστε να επιλύσουν δημοκρατικά μόνες τους τις διενέξεις.
Θα εισαχθούν νέοι κανονισμοί, όπως απόλυση, πρόστιμο, επίπληξη για τους μη συμμορφούμενους συνεταίρους. Το γενικό καλό και συμφέρον της επιχείρησης θα υπερτερεί έναντι του ατομικού και η αποτυχία αυτού εξαρτάται από την συνεισφορά όλων. Επιπλέον το προσωπικό με τις λιγότερες παρατυπίες θα αμείβεται με μπόνους επί του εβδομαδιαίου μισθού του. Έτσι θα προωθούνται οι καλές πρακτικές και θα αναδεικνύονται οι ενδεδειγμένες συμπεριφορές και στάσεις.
Ανατροφοδότηση για τη λειτουργία του κυλικείου θα γίνεται κάθε μέρα μεταξύ των εμπλεκόμενων. Όταν ο ερευνητής θα απουσιάζει θα παίρνει μέρος ένας από τους κριτικούς φίλους που υπάρχει πάντα διαθέσιμος. Αυτή η ανατροφοδότηση θα γνωστοποιείται σε όλους τους μαθητές ακόμη και αυτούς δε συμμετέχουν ή απουσιάζουν εκείνη την ημέρα.
Οι μαθητές θα αφεθούν περισσότερο ελεύθεροι γιατί πιστεύω πως αν φύγει ο «επαΐων» ερευνητής και εκπαιδευτικός από την επίβλεψη, οι μαθητές θα δράσουν ποιοτικότερα αφού έχουν ήδη κατακτήσει τις γνώσεις και απαιτήσεις για την ορθή λειτουργία του κυλικείου και γνωρίζουν πως η βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων είναι καθοριστικός παράγοντας.

Στοχοθέτηση

1. Να εργαστούν περισσότερο ομαδικά και συνεργατικά άτομα μεταξύ τους που δεν είχαν την ευκαιρία ως τώρα
2. Να βελτιωθούν οι σχέσεις μεταξύ τους
3. Να προσπαθούν να προάγουν αυτόνομα την συνεργασία μεταξύ τους
4. Να επιλύουν δημοκρατικά μόνοι τους τυχών συγκρούσεις
5. Να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για τη λειτουργία του κυλικείου χωρίς παρεμβάσεις του ερευνητή και των κριτικών φίλων.
   Τα παραπάνω αναμένετε να καλύψουν όλους τους συνδυασμούς για βελτίωση των σχέσεων των συμμαθητών, να αναπτυχθεί η συνεργασία και συνεισφορά αυτόνομα από όλους και να καταστήσει περισσότερο υπεύθυνους τους μαθητές.

Διαμόρφωση σχεδίου δράσης
Θα γίνει πάλι προσπάθεια να πεισθούν οι μαθητές για το όφελος της τήρησης ημερολογίου και θα παρουσιαστεί των παράδειγμα των μαθητών που εν μέρει το έπραξαν ήδη και θα ακουστεί και η γνώμη των ίδιων.
Ακόμη και όταν ζητείται η παρέμβαση του εκπαιδευτικού για οποιοδήποτε λόγο, θα αναφέρω ότι καλούνται να επιλύσουν οι ίδιοι οποιοδήποτε θέμα προκύπτει και ότι ο ίδιος θα είμαι παρόν μόνο κατά την ανατροφοδότηση της ημέρας.

Ερευνητικά ερωτήματα

1. Θα καταφέρουν οι μαθητές να ανεβάζουν το επίπεδο των σχέσεών τους σε εκτός σχολείου δράσεις;
2. Η ομαδική συνεργασία έκανε περισσότερο αυτόνομους κάποιους μαθητές ή περισσότερο συνεργατικούς κάποιους άλλους;
3. Τι αναφέρουν οι ίδιοι οι μαθητές ως συμπέρασμα από την όλη διαδικασία;

Κριτήρια αξιολόγησης

1. Η μείωση αναζήτησης των παρεμβάσεων από τον εκπαιδευτικό
2. Η αύξηση των εσόδων του ταμείου και οι λόγοι του
3. Ανάληψη πρωτοβουλιών από τους μαθητές
4. Η διατήρηση της επίτευξης των στόχων του 1ου κύκλου έρευνας δράσης

Μέσα συλλογής δεδομένων

1. Τις εβδομαδιαίες αποφάσεις του ΔΣ
2. Τα πρακτικά της ημερήσιας λειτουργίας του κυλικείου Το κυτίο παραπόνων των πελατών (μαθητές άλλων τάξεων, καθηγητές, προσωπικό)
3. Ημερολόγιο κριτικών φίλων και ερευνητή
4. Συνεντεύξεις με μαθητές τάξης μου αλλά και από άλλους μαθητές του σχολείου με την ιδιότητα του πελάτη του κυλικείου, από κριτικούς φίλους και ερευνητή
5. Παρατήρηση ερευνητή και κριτικών φίλων
   Παράρτημα
   Προσωπικό Ημερολόγιο για το Σχέδιο Δράσης
   Πέμπτη 1/5/2014
   Έπειτα από την απόφασή μου να τρέξω το σχέδιο δράσης στο μάθημα του project για την βελτίωση των σχέσεων των μαθητών αναρωτιέμαι αν θα υπάρξει αποτέλεσμα. Βέβαια η διαδικασία φαίνεται ενδιαφέρουσα αλλά με τους συγκεκριμένους μαθητές και την γενική κατάσταση που επικρατεί στο σχολείο δε ξέρω τι μπορεί να γίνει. Αβεβαιότητα υπάρχει σε κάθε βήμα. Ωστόσο αισθάνομαι λίγο καλύτερο με το κομμάτι των κριτικών φίλων γιατί τουλάχιστον θα έχω βοήθεια από συναδέλφους που φάνηκε ότι δεν θα διστάσουν να μου την δώσουν.
   Στο δεύτερο δεκάλεπτο διάλειμμα ήμουν τυχερός που βρήκα την Κα Ιωάννα και τον Κο Δημήτρη να συζητάν για θέματα της τάξης τους και τους είπα πως θέλω να τους μιλήσω. Τους εξήγησα για το σχέδιο δράσης και συμφώνησαν να με βοηθήσουν. Ο Δημήτρης μάλιστα κάνει το Διδακτορικό του αυτό τον καιρό και γνωρίζει κάποια πράγματα και η Ιωάννα το βρήκε ενδιαφέρον. Ωστόσο μου επεσήμαναν ότι πρέπει να οργανώσουμε τις συναντήσεις μας καθότι ο χρόνος όλων είναι περιορισμένος αλλά δε συμπίπτουν κιόλας πάντα τα κενά μας. Με την Ιωάννα όμως δε θα έχω πρόβλημα καθότι έχουμε μαζί το μάθημα του project οπότε σχεδόν πάντα θα βρίσκω τον έναν από τους δύο κριτικούς φίλους.
   Οι μαθητές, παρότι τους εξήγησα την υφιστάμενη κατάσταση, δε νομίζω ότι έχουν αντιληφθεί όλο αυτό που πρόκειται να γίνει με το κυλικείο. Για να κεντρίσω περισσότερο το ενδιαφέρον τους έπρεπε να πω πώς αυτό το εγχείρημα δεν έγινε γίνει σε κανένα σχολείο ως τώρα και πως είμαστε οι πρώτοι. Κάποιοι ενδιαφέρθηκαν και κάποιοι άλλοι όχι. Δεν νομίζω ότι θέλουν εξάλλου να φτιάξουν τις σχέσεις μεταξύ τους. Ο καθένας έχεις την παρέα του και αντιμετωπίζει τις δυσκολίες μόνος του. Έτσι έχουν μάθει και τώρα εγώ θα προσπαθήσω να αλλάξω ή να παρέμβω σε αυτήν τους την διαδικασία. Ωστόσο τους άρεσε η διαδικασία, όσο περίεργη και αν τους φαίνονταν όπου μέσα στην τάξη, βάλαμε όλα τα θρανία στην άκρη και φτιάξαμε ένα μεγάλο κύκλο με τις καρέκλες, χωρίς κενά μεταξύ μας και συζητήσαμε για τις ιδέες μας. Αυτό είναι το μόνο θετικό σημάδι που είδα αν και δεν ήταν όλα όπως τα περίμενα, διέκοπτα διαρκώς για να φέρω την τάξη. Διαρκώς στο επίκεντρο η προστριβές της Μον με την Αθη. Διαπιστώνω επίσης ότι πάλι τα πηγαδάκια των μαθητών κάθισαν συνεχόμενα μεταξύ τους.
   Στον διευθυντή έκανα πλήρη ενημέρωση και μου άφησε το ελεύθερο να δράσω διακρίνοντας μια επιφύλαξη στο βλέμμα του. Περίμενα να με ρωτήσει περισσότερα για το σχέδιο δράσης ή άλλα δεδομένα αλλά δεν έγινε τίποτα από αυτά. Μου έδωσε τα τρία κλειδιά της αίθουσας που θα φτιάχναμε το κυλικείο. Έδωσα ένα στην κριτικό φίλο Κα Ιωάννα, έβαλα ένα στο μπρελόκ μου και το τρίτο το κράτησα επίσης εγώ με τη σκέψη ότι ή θα το έχεις ένας μαθητής ή κάπως θα το διαχειρίζονται μεταξύ τους, όταν έρθει η ώρα θα το συζητήσουμε.
   Έχω αρκετό άγχος καθότι τρέχουν και πολλές άλλες εργασίες στο μεταπτυχιακό μου, δουλειές στο γραφείο και μαθήματα στο φροντιστήριο. Έχω ήδη εξασφαλίσει μαθήματα στο φροντιστήριο αναγκαστικά τα απογεύματα της πέμπτης οπότε από τώρα γνωρίζω ότι θα λείψω σε δύο από τα έξι μαθήματα της έρευνας δράσης αλλά δε γίνεται διαφορετικά. Θα καλύψω τα κενά μου με συναντήσεις και λήψεις πληροφοριών από συμφοιτητές καθότι με ορισμένους έχω άψογη συνεργασία.

Παρασκευή 9/5/2014
Όλες τις προηγούμενες μέρες συζητούσαμε με τους μαθητές στην τάξη για την διαδικασία λειτουργίας του κυλικείου. Κάναμε τα μαθήματα της Επιχειρηματικότητας, Λογιστικής και Σύγχρονο Γραφείο, έχοντας κεντρικό άξονα το κυλικείο. Θεωρώ ότι έτσι το μάθημα γινόταν πιο ρεαλιστικό και πιο ενδιαφέρον, αυτό πέρασε και σε εμένα αφού έπιασα τον εαυτό μου να μιλά με μεγάλο ενδιαφέρον και να καταστρώνουμε σχέδια δράσης μαζί με την πλειοψηφία των μαθητών. Θεωρώ όμως ότι το κούρασα λίγο με τη θεωρία και είχα εξάψει το ενδιαφέρον των μαθητών υπέρ του δέοντος ώσπου άκουσα από την Άννα να λέει «…αρκετά Κύριε, θα το ανοίξουμε και θα δούμε πως θα πάει και ότι προκύψει το φτιάχνουμε εκείνη τη στιγμή, αμάν!».
Έτσι την σημερινή μέρα, που έχουμε εξάωρο με τους μαθητές, την αφιερώσαμε στον καθαρισμό της αίθουσας που θα γίνει το κυλικείο μας και στην οργάνωσή του. Έτσι αρχικά καλύψαμε τα παράθυρα με χαρτόνια και δώσαμε υπόσχεση, μέχρι να ανοίξει το κυλικείο να μην αναφέρει κανείς για το τι κάνουμε, έτσι ώστε να αποτελέσει το γεγονός εκείνης της ημέρας, ένα από τα κόλπα του μάρκετινγκ. Έχω την αίσθηση ότι αυτό το κοινό «μυστικό» δημιουργεί συνθήκες ομαδικότητας. Συνεχίσαμε με την απομάκρυνση των υλικών που υπήρχαν από πριν στο χώρο, την καθαριότητά του και την οργάνωσή του. Εδώ όμως δεν υπήρχε συμμετοχικότητα από όλους ενώ ήταν εμφανές ότι το βάρος το σήκωναν κάποιοι συγκεκριμένοι. Χρειάστηκε πολλές φορές να πάω πίσω στα «καπνιστήρια» και να επιπλήξω μαθητές ή να τους υπενθυμίσω ότι άλλα ήταν αυτά που μου είχαμε συμφωνήσει μέσα στην τάξη και άλλα συμβαίνουν τώρα. Ίσως αυτό θα πρέπει να το περιμένω σε όλη τη διάρκεια του project και του σχεδίου δράσης μου.
Αφού καθαρίστηκε ο χώρος, μεταφέραμε δύο ντουλάπες που δανειστήκαμε από το γραφείο των καθηγητών και μερικά θρανία και καρέκλες που πήραμε από την αίθουσα των βιβλίων και τα οργανώσαμε στο χώρο μας. Συζητήσαμε για τις διάφορες θέσεις εργασίας και τα πόστα. Ακούστηκαν γνώμες για το τι προτιμά ή δε θέλουν ορισμένοι μαθητές και λήφθηκε υπόψη. Διέκρινα σε όλους τους μαθητές την ανυπομονησία να λειτουργήσουμε. τους ανέφερε ότι παρότι υπάρχουν ακόμη πράγματα που πρέπει να γίνουν σωστά, ωστόσο θα ανοίξουμε και τα διορθώνουμε στην πορεία. Τους ανέφερα για παράδειγμα πως δε γίνεται να αρχίσουμε να πουλάμε αφού δεν έχουμε κάνει σωστή κοστολόγηση των προϊόντων, θα πουλάμε λοιπόν κατά προσέγγιση και βλέπουμε. Αλλά αυτό θα έχει επίπτωση στα κέρδη μας. Οι μαθητές ήταν πολύ ενθουσιασμένοι για να αντιληφθούν τι σημαίνει αυτό. Έτσι συμφωνήσαμε ότι θα ανοίξουμε την Δευτέρα και το υπόλοιπο της ημέρας φτιάχναμε διάφορες λεπτομέρειες για την μεγάλο άνοιγμα της Δευτέρας όπως διαφημιστικό πανό, φυλλάδια, δημιουργία ταμπελών με τιμοκαταλόγους και άλλα σχετικά. Η προμήθεια των υλικών θα γίνονταν το Σάββατο, πολλοί μαθητές θα έφερναν υλικά από το σπίτι τους αλλά και σκεύη και καταγράψαμε σε χαρτί το ποσό που θα έδινε κάθε μαθητής για τις πρώτες ανάγκες του κυλικείου (κεφάλαιο) το οποίο σύντομα θα τους επιστρέφονταν.
Σε όλη τη διαδικασία ήταν στο χώρο η κριτικός φίλος Ιωάννα με την οποία είχαμε άψογη συνεργασία και τον ίδιο ενθουσιασμό. Ωστόσο ο ίδιος είχα αρκετό άγχος γιατί αισθάνομαι πως όλο το βάρος της επιτυχίας ή μη του εγχειρήματος πέφτει στους ώμους μου. Ο κριτικός φίλος Δημήτρης ήρθε να δει τι γίνεται αλλά υποχρεώσεις δεν τον άφησαν να μείνει περισσότερο.

Τετάρτη 14/5/2014
Οι μαθητές εξακολουθούν να με δυσκολεύουν. Δε παίρνουν όλοι στα σοβαρά τη λειτουργία του κυλικείου. Παρότι ξεκινήσαμε δυνατά, με το κυλικείο να γίνεται το επίκεντρο συζήτησης στους μαθητικούς κόλπους. Οι πωλήσεις πήγαν πολύ καλά, μας άφησαν χωρίς εμπόρευμα, κάτι που ήταν απρόβλεπτο. Λύσεις εν μέρει βρέθηκαν για τα προβλήματα αλλά αναφορικά με τις σχέσεις των μαθητών δε βλέπω την βελτίωση που περίμενα. Ίσως το γεγονός ότι βιάζομαι να δω κάποια τρομερή αλλαγή κάνει κακό σε εμένα και το σχέδιο δράσης μου.
Ενδιαφέρον είχαν οι συζητήσεις στο Διοικητικό Συμβούλιο όπου κάποιοι εξέφρασαν ανοιχτά τα παράπονά τους. Αυτά είχαν να κάνουν με την ασυνέπεια κάποιων, με την αυταρχικότητα κάποιων άλλων και την ασυνεννοησία κάποιες φορές. Δύο μαθήτριες εξέφρασαν την επιθυμία τους να αποχωρήσουν από την όλη διαδικασία αν δε λυθούν άμεσα αυτά τα θέματα. Επίσης δύο μαθήτριες τιμωρήθηκαν με ποινή 10% επί του μισθού τους για το λόγο ότι αμέλησαν βασικές αρμοδιότητες στο κυλικείο. Η απόφαση ήταν ομόφωνη ενώ οι ίδιες δεν έδειξαν αν ενοχλούνται.

Παρασκευή 16/5/2014
Το κυλικείο έκανε μεγάλη θραύση όλες τις μέρες στην σχολική κοινότητα. Είχαμε την υποστήριξη από όλους τους μαθητές, οι τιμές ήταν χαμηλές και η ποιότητά μας υψηλή. Φορούσαμε γάντια, εκδίδαμε αποδείξεις, κάτι που βρήκε απήχηση θετική σε όλους. Μεγάλη υποστήριξη είχαμε και από τους εκπαιδευτικούς του σχολείου σε όλα τα προϊόντα και μάλιστα έπειτα από μικρή έρευνα που έκανα εγώ και οι κριτικοί φίλοι διαπιστώσαμε ότι δε μας υποστηρίζουν λόγω συναδελφικότητα αλλά λόγω των εξαιρετικών προϊόντων μας στη χαμηλή τιμή.
Οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών φαίνεται να εξελίσσονται θετικά, αργά αλλά σταθερά. Κάθομαι και τους παρατηρώ όταν δουλεύουν ή όταν κάνουν το διάλειμμά τους. Ωστόσο είμαι συγκρατημένος στις σκέψεις και προσδοκίες μου. Οι παρατηρήσεις δεν είναι αρκετές από μόνες τους. Αισθάνομαι πως πρέπει να συλλέξω επιπλέον πληροφορίες συζητώντας με τα παιδιά, έχοντας πάντα κεντρικό άξονα την διερεύνηση των μεταξύ τους σχέσεων και ανεύρεσης τρόπων βελτίωσης αυτών.
Την επόμενη μέρα σκέφτομαι να μιλήσω με όσους περισσότερους μπορώ στα διαλείμματα. Ενημερώνω τους κριτικούς φίλους για την πρόθεσή μου καθώς και ότι θα βρεθούμε κάποια στιγμή της ημέρας να ενημερωθούμε για τις παρατηρήσεις μας. Τους αναφέρω ότι θα κάνω ο ίδιος τις συνεντεύξεις αλλά αν δοθεί η ευκαιρία σε κάποιον, καλό θα ήταν να το κάνει αφού πρώτα με ενημερώσει, μην τυχόν και έχω μιλήσει ήδη εγώ με τον συγκεκριμένο μαθητή και προϊδεαστούν αρνητικά. Περισσότερο από όλους μας με τα παιδιά μιλά η Ιωάννα γενικότερα, η οποία είναι και υπεύθυνη του τμήματος και κατ επέκταση της καταχώρησης των απουσιών των μαθητών. Εγώ τους συναντώ αρκετές φορές και μιλάμε όποτε έρχονται να με ρωτήσουν διάφορα θέματα που τους απασχολούν για τον υπολογιστή, το κινητό τους ή αγορές που σκοπεύουν να κάνουν καθότι ξέρουν ότι σε αυτά τους έχω βοηθήσει πολύ στο παρελθόν. Ο Δημήτρης εκ των πραγμάτων τους βλέπει δύο ώρες μόνο στην εβδομάδα και λίγες είναι οι φορές που δεν έπρεπε να φύγει αμέσως από το σχολείο. Ωστόσο η αντίληψή του είναι σημαντική για μένα.
Έτσι πρώτα έρχομαι σε επαφή με την Γιώ. στο δεύτερο διάλειμμα, αφού το πρώτο είναι πεντάλεπτο, λίγος χρόνος που τα περισσότερα παιδιά ακόμη προσπαθούν να προσαρμοστούν στις εκπαιδευτικές ανάγκες της ημέρας. Ρωτώ την Γιώ, αν βρήκε κάποια δουλειά, θυμήθηκα ότι μου είχε αναφέρει πριν λίγο καιρό ότι ψάχνει γενικότερα μαζί με την Μον. Μου αποκρίθηκε ότι δεν βρήκαν κάτι ακόμη και την ρώτησα με ποιο τρόπο ψάχνει να βρει εργασία. Μου είπε μέσω αγγελιών και την ρώτησα πως μπορεί να αξιοποιήσει και γνωριμίες της και από ότι άκουσα, η θεία της Αθη, έχει μεγάλο λογιστικό γραφείο και θα πάρει την ανιψιά της γιατί όχι και τις ίδιες. Μου αποκρίθηκε κάτι που μου έκανε εντύπωση, «…το σκέφτηκα κι εγώ, αλλά η Μον, δεν θέλει να ακούει ούτε το όνομα της Αθη». Την ρώτησα γιατί πιστεύει ότι συμβαίνει αυτό και μου εξήγησε για κάποια παλιά δανεικά χρήματα που η μια κοπέλα ισχυρίζεται ότι δεν εισέπραξε ποτέ ενώ η άλλη ότι τα έδωσε. Μου ανέφερε επίσης ότι και οι δύο είναι εγωίστριες. Την ρώτησα αν προτιμά αυτή τη κατάσταση που επικρατεί στο τμήμα ή αν θέλει να κάνουμε κάτι ώστε να έρθουμε πιο κοντά και μου απάντησε πως εννοείτε πως το θέλει και «…εσείς τι νομίζετε, δε το προσπαθήσαμε; Αλλά πάντα κάτι γίνεται». Συνέχισε λέγοντάς μου πως «…η Ρι., μάλλον έχει κλέψει τα τσιγάρα της Μον και κόντεψαν να σφαχτούν μια μέρα…».
Συνέχισαν κι άλλες ερωτήσεις με την Γιώ και κατάλαβα από την ίδια πως είναι διατεθειμένη να φτιάξει τις σχέσεις μεταξύ του τμήματος γενικότερα αλλά δεν είναι καθόλου αισιόδοξη για το αποτέλεσμα. Στο επόμενο διάλειμμα μίλησα με την Μον και ξεκίνησα την κουβέντα με τον ίδιο τρόπο, αν βρήκε δουλειά και οδηγήθηκε στο να μου λέει για την Αθη πόσο ύπουλη είναι και δεν θέλει καμιά σχέση μαζί της τώρα, «…παλαιότερα ήθελα να την πλακώσω στο ξύλο» αναφέρει.

Δευτέρα 19/05/2014
Έτσι κάθισα και κατέγραψα τις σχέσεις των μαθητών μεταξύ τους προσπαθώντας να αναζητήσω συνδετικούς κρίκους που θα ενώσουν τις παρέες σε μια ή θα αποτελούν τους κυματοθραύστες επικείμενων τρικυμιών. Διαπίστωσα ότι η Μον έχει έντονη αρνητική σχέση με την Ρί και την Αθη καθώς και η Ματ έντονη αρνητική σχέση με τον Γιώ και τη Ζω. Οι αρνητικές όπως και οι θετικές σχέσεις είναι αμφίδρομες. Η Γιώ έχει έντονη θετική σχέση με την Βά, τον Γιώ και τον Ανέ. Η Μον έχει έντονη θετική σχέση με την Μαρ και η Ρί έντονη θετική σχέση με την Ανα και τη Μαρ. Φτιάχνω αυτό το πλαίσιο σχέσεων και το μελετώ καθώς διαπιστώνω ότι η Μαρ είναι το κοινό θετικό πλαίσιο σχέσης των δύο ορκισμένων εχθρών, της Μον και της Ρι. Δεν γνωρίζω ωστόσο πως το αντιμετωπίζουν αυτό οι ίδιες και σημειώνω στα χαρτιά μου ότι πρέπει να το ερευνήσω περισσότερο.

Παρασκευή 23/05/2014
Μετά από μια εβδομάδα, ενώ το πάθος παρέμενε, άρχισαν να συμβαίνουν αρκετά ανεύθυνα γεγονότα όπως να ξεχνούν να ανοίξουν το κυλικείο στην ώρα του, να αγοράσουν προμήθειες, να ενημερώσουν τους συμμαθητές για τις βάρδιες και άλλα που είχαν άμεσο αντίκτυπο στην φήμη και την αξιοπιστία του κυλικείου. Συγκεκριμένα τις πρώτες ώρες το κυλικείο έμεινε κλειστό και χάνονταν πολύτιμη πελατεία, οι πελάτες έψαχναν τους μαθητές που θα άνοιγαν το κυλικείο, δεν ήταν δυνατή η ολοκλήρωση ενός προϊόντος διότι έλειπε κάποια πρώτη ύλη, δεν υπήρχαν τα άτομα να λειτουργήσουν όλη την επιχείρηση και υπολειτουργούσε.
Πολλές φορές προσπαθώ να δικαιολογώ την έλλειψη ευθύνης των 16χρονων μαθητών αλλά δε νομίζω πως είναι το σωστό. Προτιμώ να καλλιεργήσω μέσα τους αυτή την αξία καθότι τα εργαλεία υπάρχουν.
Οι παράγοντες αυτής της ανευθυνότητας θεωρώ πως προέρχονται από το γεγονός ότι οι μαθητές ακόμη δεν έχουν δει την έμπρακτη χρηματική αμοιβή της εργασίας ώστε να λειτουργήσει σαν επιπλέον κίνητρο, δεύτερον, κοιμούνται αργά με αποτέλεσμα να είναι χαμηλή η λειτουργικότητά τους το πρωί, δεν έχει καλλιεργηθεί το κατάλληλο ομαδικό πνεύμα εργασίας.

Πέμπτη 29/5/2014
Σήμερα η μέρα στο κυλικείο ξεκίνησε στραβά. Η Γιώ, υπεύθυνη κυλικείου για αυτές τις μέρες, αφού άργησε να έρθει το πρωί, ξέχασε το κλειδί σπίτι της και περιμέναμε έξω από το κυλικείο, εγώ και οι τέσσερις μαθητές που είχαν βάρδια. Το αποτέλεσμα ήταν να χάσουμε όλες τις πρωινές παραγγελίες και να χάσουμε την αξιοπιστία μας. Κάτι που μπορεί να απογειώσει μια επιχείρηση ή να την ρίξει στα τάρταρα, από τη μια μέρα στην άλλη.
Ωστόσο μου δόθηκε η ευκαιρία να κάνουμε μάθημα αναφορικά με την αξιοπιστία και τη φήμη και πελατεία των επιχειρήσεων, ένα χαρακτηριστικό που κοστίζει όσο τίποτα άλλο στις επιχειρήσεις. Το μάθημα ήταν ενδιαφέρον από όλα τα παιδιά και μάλιστα αρκετοί μοιράστηκαν στην ομάδα μας την εμπειρία τους.
Δεν έδωσα μεγαλύτερη βαρύτητα στο θέμα της αργοπορίας με την Γιω αλλά ανέφερα ότι θα συζητηθεί στο Διοικητικό Συμβούλιο και θα προτείνω κάποια χρηματική ποινή από το μισθό της, όπως θα γινόταν και στην πραγματική ζωή άλλωστε.

Παρασκευή 6/6/2014
Οι σχέσεις των μαθητών φαίνεται να έχουν βελτιωθεί σε ικανοποιητικό βαθμό και μάλιστα είναι σε μεγαλύτερη ευχέρεια να λύνουν μόνοι τους τις συγκρούσεις. Σκέφτομαι πως τα αποτελέσματα θα ήταν ακόμη πιο ικανοποιητικά αν είχε μπει σε εφαρμογή το σχέδιο δράσης από την αρχή της χρονιάς. Ωστόσο νιώθω ικανοποιημένος και σκέφτομαι πως τώρα τουλάχιστον έχω αποκτήσει κάποια μικρή εμπειρία για το σχέδιο δράσης, κατάλαβα τα λάθη μου και γνωρίζω τι από αυτά θα έκανα διαφορετικά σε επόμενη δράση.

Ημερολόγιο για το μάθημα του Κου Τσάφου
Δευτέρα 28/04/2014
Σήμερα συγκεντρωθήκαμε στην μεγάλη αίθουσα απέναντι από την γραμματεία για το πρώτο μάθημα του Κου Τσάφου. Μιλήσαμε για άλλη μια μέθοδο έρευνας, την έρευνα δράσης, που καθιστά τον εκπαιδευτικό ερευνητή. Ακούγονταν όλα πολύ ενδιαφέροντα αλλά όλα ξεκίνησαν κάπως απότομα. Νιώθω μπερδεμένος και να μην καταλαβαίνω αρκετές έννοιες. Καταλαβαίνω ότι πρέπει να τρέξουμε κάποια δραστηριότητα στο πλαίσιο που εργαζόμαστε αλλά δε μου έχει γίνει ακόμη ξεκάθαρο και νιώθω ότι ο χρόνος πιέζει γιατί θέλει πολύ οργάνωση. Μας έχει ανατεθεί να στείλουμε μεηλ στον καθηγητή για τη δράση που πρόκειται να αναλάβουμε. Δεν έχω καταλάβει ακριβώς τι μου ζητείται αλλά αν κατάλαβα σωστά θα κινηθώ σε ένα από τα δύο, ή θα προσπαθήσω να ερευνήσω τους λόγους που είναι ανεύθυνοι οι μαθητές μου σε διάφορες σχολικές δραστηριότητες ή θα ερευνήσω τους τρόπους βελτίωσης των μεταξύ τους σχέσεων καθότι έχω μεγάλο πρόβλημα με αυτό το θέμα που επηρεάζει πολλούς ανθρώπους και εκπαιδευτικές διαδικασίες.
Παραλάβαμε έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό για την έρευνα δράσης και μας γνωστοποιήθηκε ένας ιστότοπος για άντληση πληροφοριών.
Πέμπτη 8/5/2014
Σήμερα ήταν το δεύτερο μάθημα το οποίο λόγω μαθημάτων στο φροντιστήριο μου ήταν αδύνατο να πάω, όπως δε θα εμφανιστώ και στο τρίτο μάθημα. Καταλαβαίνω ότι αυτό θα μου δημιουργήσει αρκετά κενά αλλά έχω ήδη κανονίσει να ενημερωθώ από συμφοιτητές που δε θα απουσιάσουν και θα μου εξασφαλίσουν οποιοδήποτε έντυπο ή ηλεκτρονικό υλικό μοιραστεί.

Πέμπτη 15/5/2014
Σήμερα ήταν το τρίτο μάθημα στο οποίο επίσης δε μπόρεσα να παρεβρεθώ λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων αλλά έχω κανονίσει συνάντηση με την ομάδα που έχω ανατεθεί. Παρασκευή 16/5/2014: βρεθήκαμε με όλη την ομάδα αργά το απόγευμα και μου ανέφεραν για τις καταστάσεις που θα επιλέξουν, ανέφερα κι εγώ από την πλευρά μου τις δυο μου επιλογές και αφού με άκουσαν με ενδιαφέρον μου πρότειναν περισσότερο να ασχοληθώ με τη βελτίωση των σχέσεων των μαθητών μου καθότι αποτελεί καλύτερο πεδίο έρευνας και πιο κοντά στις απαιτήσεις του μαθήματος σχεδίου δράσης. Αφού κι εγώ μέσα μου κινούμουν προς αυτή τη κατεύθυνση αποφάσισα αν ακολουθήσω αυτό.
Πήρα το υλικό που είχε διαμοιραστεί στο μάθημα και συζητήσαμε για τις επόμενες τρεις ώρες μεταξύ μας για τα περιεχόμενα και τις απαιτήσεις του μαθήματος. Διαπίστωσα πως και οι ίδιες είχαν αρκετές απορίες ή δυσνόητα σημεία που προσπαθούσαν να ξεκαθαρίσουν.
Ωστόσο πλέον ένιωθα λιγότερο άγχος και πιο συνειδητοποιημένος για το τι πρέπει να γίνει.

Πέμπτη 22/5/2014
Στο τέταρτο μάθημα σήμερα το κεντρικό θέμα συζήτησης ήταν τα κριτήρια αξιολόγησης, ένα από τα βήματα του σχεδιασμού του σχεδίου δράσης. Νιώθω να έχω μείνει λίγο πίσω στο τρόπο που δουλεύουμε μέσα στο τμήμα και πρέπει να γρήγορα να προσαρμοστώ. Συζητήσαμε μέσα στην ομάδα και άκουσα και όλες τις ομάδες και τον καθένα χωριστά να αναφέρει σε ποιο σημείο βρίσκεται στην ερευνά του. Αυτό με βοήθησε όσο τίποτε άλλο και συνειδητοποιώ ότι βρίσκομαι σε καλό δρόμο.

Τετάρτη 4/6/2014
Σήμερα στο πέμπτο μάθημα συζητήσαμε για την αξιολόγηση του σχεδίου δράσης, τον επανασχεδιασμό και τον (ανα)στοχασμό. Μας ανατέθηκε να απαντήσουμε τι πιστεύουμε ότι είναι και περιλαμβάνουν αυτές οι έννοιες και διαπίστωσα ότι όλοι είχαμε πολλές και διαφορετικές απόψεις. Τελικά καταλήξαμε στους σωστούς. Επίσης συζητήσαμε για τον επανασχεδιασμό ως μια λειτουργία όπου θα κάναμε διαφορετικά κάποια πράγματα στο σχέδιο δράσης μας, πολύ ενδιαφέρουσα ενότητα.

Πέμπτη 5/6/2014
Σήμερα στο τελευταίο μάθημα του σχεδίου δράσης μιλήσαμε εκτενέστερα για τον (ανα)στοχασμό. Προσπαθήσαμε να φέρουμε στον νου τον εαυτό μας όπως ήταν πριν την ανάληψη του σχεδίου δράσης και τώρα. Σίγουρα αποκομίσαμε όλοι πολλά για το εκπαιδευτικό μας έργο αλλά και την εκπαιδευτική μας ιδιότητα.

Φωτογραφικό υλικό

Αποφασίζουμε με την ομάδα την διαδικασία πώλησης, τοποθέτησης των προϊόντων, την ανάθεση πόστων. Η συμβολή του κριτικού φίλου απαραίτητη. Ο χώρος ακόμη άδειος από προιόντα.

Τοποθέτηση προϊόντων, οργάνωση χρόνου, συμμετοχή όλων, καταιγισμός ιδεών.

Έναρξη κυλικείου, παρασκευή προϊόντων, τήρηση κανόνων υγιεινής, ευγένειας, συνεργασίας. Τα όποια προβλήματα δημιουργούνται επιλύονται με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού ερευνητή που βρίσκεται διαρκώς στο χώρο.

Διαδικασίες πώλησης. Ο εκπαιδευτικός-ερευνητής, ανατροφοδοτείται διαρκώς σε κάθε πώληση σχεδόν, για το ποια προϊόντα πωλούνται περισσότερο, αν τα ρέστα δίνονται σωστά, αν συμφωνεί το ταμείο με τις αποδείξεις. Ενημερώνει ότι σταδιακά θα αποχωρεί από την διαδικασία και όλο το βάρος θα επωμιστούν οι μαθητές.

Αρκετά τα λάθη που γίνονται ακόμη, άπλυτα μένουν για το σαββατοκύριακο σκεύη, το ταμείο δε συμφωνεί με τις αποδείξεις, ζημίες εν ώρα εργασίας που δε μπορούν να επιλύσουν οι μαθητές, δεν εργάζονται όλοι με την ίδια ένταση. Ακολουθούν επιπλήξεις και χρηματικές ποινές, στο πλαίσιο πάντα της λειτουργίας επιχείρησης.

Από το τελικό ημερολόγιο των μαθητών

Επιπλέον φωτογραφικό υλικό Σχεδίου Δράσης

Εικόνα 9: Βιβλίο Βαρδιών

Εικόνα 10: Πρακτικά Διοικητικού Συμβουλίου

Β’ Μέρος
Τι ήταν για μένα η εκπαιδευτική έρευνα δράσης; Πως το βίωσα;
Πολλές φορές αισθάνθηκα την ένταση και την αναταραχή που θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να προκαλέσει η δράση αυτή στη σχολική κοινότητα. Αργότερα έμαθα πως η δράση αυτή έχει χειραφετική χροιά επομένως δικαιολογείται μέσα μου. Η αίσθηση να στοχεύεις στην κοινωνική αλλαγή είτε στο σχολική πλαίσιο είτε στην ευρεία κοινωνία είναι μια πρόκληση που απαιτεί καλή οργάνωση και σωστό μεθοδικά χειρισμό.
Η παρούσα έρευνα δράσης θεωρώ πως ήταν μια πιλοτική διαδικασία με θετικά αποτελέσματα που σίγουρα θα την αξιοποιήσω στην εκπαιδευτική μου δράση τις επόμενες χρονιές και ευελπιστώ να την καθιερώσω. Στοχαζόμενος τώρα την όλη διαδικασία μπορώ να δώ καθαρά τις ελλείψεις, αδυναμίες και λάθη μου και κατανοώ ότι η έρευνα δράσης είναι μια συνεχείς διαδικασία, κυκλική, επαναλαμβανόμενη, που πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα νέα ευρήματα και να τα τοποθετεί σε νέα βάση.
Συνοψίζοντας, έρευνα δράσης, είναι το καινοτόμο και εναλλακτικό εργαλείο παρέμβασης ή ανάληψης δράσης στο σχολικό πλαίσιο που μπορεί να έχει επίδραση εντός και εκτός αυτού. Ο εκπαιδευτικός γίνεται ερευνητής και σχεδιάζει την δράση του αφού έχει θέσει συγκεκριμένο στόχο, λαμβάνοντας αργότερα υπόψη να επαναπροσδιορίσει τη στάση και στόχους του. Κατανοεί καλύτερα τον εαυτό του και τους μαθητές του και τους τοποθετεί σε νέα βάση. Τα προβλήματα που προκύπτουν γίνονται πεδίο μελέτης και όχι αποφυγής ή σύγκρουσης. Σε σύγκρουση έρχεται με τον εαυτό του και τις ως τώρα δράσεις και αντιλήψεις του με σκοπό την βελτίωση. Εισάγει και εφαρμόζει νέα εργαλεία στο σχολείο όπως τήρηση ημερολογίου, συνεργασία με κριτικού φίλους και άλλους φορείς.
Προτείνω την έρευνα δράσης σε καθηγητές δραστήριους ή σε καθηγητές που το μάθημά τους είναι παραδοσιακά δασκαλοκεντρικό και οι ίδιοι έχουν ψυχολογικά ατονήσει.

Προσωπική κριτική για την έρευνα δράσης
Αποτελεί εργαλείο για τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές που βοηθά να κατανοήσει και να επέμβει. Όταν τα μη συνειδητά γίνουν συνειδητά, γίνεται και πράξη η εφαρμογή των διορθωτικών αλλαγών. Διαδικασία δύσκολη και επίπονη αφού ο εκπαιδευτικός-ερευνητής πρέπει να έρθει σε σύγκρουση με παγιωμένες αντιλήψεις του, όπως το ίδιο συμβαίνει και στους μαθητές.
Το αποτέλεσμα όμως πάντα δικαιώνει αφού εξοπλίζει το άτομο με εργαλεία που θα αξιοποιήσει και σε μελλοντικές καταστάσεις.
Προσωπικά από το βίωμά μου απέκτησα περισσότερη συναίσθηση για την προσωπικότητα και την συμπεριφορά των μαθητών μου, γνώρισα καλύτερα τους κριτικούς φίλους και οδηγηθήκαμε στην αμοιβαία εμπιστοσύνη και στην βελτίωση των μεταξύ μας σχέσεων.

Ποιες δυσκολίες συνάντησα σε κάθε βήμα της υλοποίησης του σχεδίου δράσης ή σε άλλο σημείο;

Δυσκολίες στην παρέμβαση

1. Διαφορετική αντίληψη της ανευθυνότητα ή αποφυγής ανάληψης ευθυνών μεταξύ των μαθητών αλλά και μεταξύ μαθητών – ερευνητή και κριτικών φίλων
2. Η εφαρμογή ποινών-αμοιβών θεωρήθηκε ως προσωπική υπόθεση του εκπαιδευτικού από τους μαθητές και όχι ποινή υποβολής από το κράτος όπως έχουν διδαχθεί
3. Χρειάστηκαν περισσότερες εκπαιδευτικές ώρες για την έρευνα δράσης που πήρα από τις εβδομαδιαίες ώρες της γυμναστικής και της πληροφορικής
4. Το κυτίο παραπόνων δεν παρείχε πληροφορίες που θα ήταν χρήσιμες για το σχέδιο δράσης αλλά για τιμές και ώρες λειτουργίας του κυλικείου
5. Από το ενδιαφέρον καινοτόμο στοιχείο της δράσης έπρεπε να επανερχόμαστε στη παραδοσιακή εκπαιδευτική διαδικασία

Δυσκολίες στην αξιολόγηση

1. Να αποδεκτώ ότι οι 16-22 ετών μαθητές δικαιολογούνται για την στάση ανευθυνότητάς τους και την τάση να αποφεύγουν ευθύνες
2. Δεν έχω μάθει τη σημαίνει αξιολόγηση ή αξιολογώ συστηματικά
3. Δεν είμαι σίγουρος για τα κριτήρια αξιολόγησης. Έπρεπε να τρέξει ο πρώτος κύκλος για να τους επανασχεδιάσω στον δεύτερο κύκλο δράσης
4. Δεν έκανα κάθε μέρα αυτοαξιολόγηση για τη δράση μου και τις ενέργειές μου
5. Πολλές φορές αισθάνθηκα να έχω έλλειψη στοιχείων
6. Έμφαση πρέπει να δίνεται στην διαδικασία και όχι τόσο στο αποτέλεσμα. Να απολαύσουν οι μαθητές και οι εμπλεκόμενοι στην έρευνα δράσης το ταξίδι και όχι τον προορισμό

Βιβλιογραφία

1. Αltrrichter, H., Posch, P. & Somekh, B. (2001). Οι εκπαιδευτικοί ερευνούν το έργο τους. Μια εισαγωγή στις μεθόδους της έρευνας δράσης, μετ. Μαρία Δεληγιάννη,Αθήνα: Μεταίχμιο.
2. Κατσαρού, Ε. & Τσάφος, Β. (2003). «Σύνδεση Δευτεροβάθμιας και Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης μέσω έρευνας δράσης: η διαπλοκή θεωρίας και πράξης». Στα Πρακτικά του Συνεδρίου με θέμα Σύνδεση Τριτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης – Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
3. Κατσαρού, Ε. & Τσάφος, Β. (2004). Από την Έρευνα στη Διδασκαλία. Η εκπαιδευτική έρευνα δράσης. Αθήνα: εκδ. Σαββάλας.
4. Μάγος, Κ. & Παναγοπούλου, Γ. (2008). Δρω ερευνώντας και ερευνώ δρώντας: Η έρευνα δράσης στην εκπαίδευση εκπαιδευτών. Στα Ψηφιακά Πρακτικά του 3ουΔιεθνούς Συνεδρίου της Επιστημονικής Ένωσης Εκπαίδευσης Ενηλίκων με τίτλο: «Εκπαίδευση και Επαγγελματοποίηση Εκπαιδευτών Ενηλίκων»
5. Τσάφος, Β. & Κατσαρού, Ε. (2000). «Η αξιοποίηση της έρευνας δράσης στην Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών», Σύγχρονη Εκπαίδευση, 114, σσ. 67-74.
6. Τσάφος, Β. (2004). Τα Προγράμματα Σπουδών και η Δυνατότητα Αναμόρφωσής τους από τον Εκπαιδευτικό της Πράξης. Η Συμβολή του Μοντέλου Διαδικασίας. (Το παράδειγμα των φιλολογικών μαθημάτων). Νέα Παιδεία, 111, σσ. 18-25.
7. Tsafos, V. (2009). Teacher-student negotiation in an action research project. EducationalActionResearch, 17, 2, pp. 197-212 (η ελληνική εκδοχή).

Διαδίκτυο

1. Ελληνικός Ιστότοπος για την Εκπαιδευτική Έρευνα Δράσης, www.actionresearch.gr (προσπελάθηκε 20/5/2014)

Τσικολάτας Α. (2013) Προβλήματα ακοής, αξιολόγηση (αρχική, διαμορφωτική, τελική) και παιδαγωγική αντιμετώπιση. Αθήνα

Η παρούσα εισήγηση περιλαμβάνει ενημέρωση για την παιδική βαρηκοΐα και κώφωση, στοιχεία για το πώς μαθαίνουν τα κωφά παιδιά στο περιβάλλον τους, αγωγή λόγου, ψυχοσυναισθηματική κατάσταση κωφού παιδιού. Γίνεται ενημέρωση για την κουλτούρα και την κοινότητα των Κωφών προκειμένου να γνωστοποιηθούν οι κατάλληλες συμπεριφορές μεταξύ ακουόντων – Κωφών. Αναφορά και διάλογος για την ένταξη και την ενσωμάτωση των κωφών παιδιών καθώς και των προϋποθέσεων μάθησης κωφών από τον δάσκαλο ή νηπιαγωγό. Σύντομη αναφορά στα Αναλυτικά Προγράμματα και τις Στρατηγικές Διδασκαλίας. Γίνεται διεξοδική αναφορά στην εκπαίδευση των κωφών παιδιών και σύντομη αναφορά στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, θα διδαχθούν ορισμένα νοήματα καθημερινής σχολικής ζωής. Τέλος θα γίνει αναφορά στο λεξιλόγιο Πηγή Μάκατον και θα ακολουθήσει διάλογος και ερωτήσεις.
3.

Κώφωση, κωφό παιδί, εκπαίδευση, κουλτούρα κωφών, συμπεριφορά, ενσωμάτωση, ενγ, μακατον.

4.

Κατηγορίες ΑΜΕΕΑ
Σύμφωνα με το νέο νόμο για την Ειδική Αγωγή και Εκπ/ση (Ν.3699, ΦΕΚ 199, 2/10/2008, αρθ.3) «στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται ιδίως όσοι παρουσιάζουν νοητική αναπηρία, αισθητηριακές αναπηρίες όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες με χαμηλή όραση), αισθητηριακές αναπηρίες ακοής (κωφοί, βαρήκοοι), κινητικές αναπηρίες, χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα, διαταραχές ομιλίας-λόγου, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες όπως δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, δυσορθογραφία, σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού), ψυχικές διαταραχές και πολλαπλές αναπηρίες.
Οι μαθητές με σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες, παραβατική συμπεριφορά λόγω κακοποίησης, γονεϊκής παραμέλησης και εγκατάλειψης ή λόγω ενδοοικογενειακής βίας, ανήκουν στα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
Μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι και οι μαθητές που έχουν μία ή περισσότερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα ανεπτυγμένα σε βαθμό που υπερβαίνει κατά πολύ τα προσδοκώμενα για την ηλικιακή τους ομάδα (ταλαντούχοι).

Προσέγγιση της παιδικής βαρηκοΐας
Η βαρηκοΐα, η οποιουδήποτε δηλαδή βαθμού απώλεια της ακοής, είναι γνωστό ότι επηρεάζει σημαντικά τη φυσιολογική ανάπτυξη ενός παιδιού και ειδικά τη λειτουργία της λεκτικής επικοινωνίας και της μάθησης (λάθος όρος κωφάλαλος). Με πρώιμη διάγνωση και σωστή παρέμβαση όμως, ακόμα και τα παιδιά με σοβαρού βαθμού βαρηκοΐα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν στο μέγιστο δυνατό τις γλωσσικές και ομιλητικές ικανότητές τους και την κοινωνικοπευματική τους εξέλιξη, ενώ το αντίθετο έχει καταστρεπτικές συνέπειες.
Η βαρηκοΐα αποτελεί συχνή πάθηση με συχνότητα που υπερβαίνει τα 2/1.000 παιδιά στη γέννηση και φτάνει στα 5/1.000 παιδιά μετά την ηλικία των 10 ετών.
Στην Ελλάδα, σε σύνολο 120.000 γεννήσεων το χρόνο, σύμφωνα με εκθέσεις του Ιατρικού Συλλόγου, γεννιούνται γύρω στα 120 κωφά παιδιά. Επίσης ένα μικρό ποσοστό από τα παιδιά που γεννιούνται ακούοντα, χάνουν την ακοή τους στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, πριν αποκτήσουν ομιλία
Πλέον συνιστάται διεθνώς ότι όλα τα παιδιά θα πρέπει να ελέγχονται για βαρηκοΐα πριν από την ηλικία των 3 μηνών, ώστε η οριστική διάγνωση των παιδιών με συγγενή βαρηκοΐα να είναι δυνατή με την ηλικία των έξι μηνών και να αρχίσει και η αντιμετώπισή της με την κατάλληλη μέθοδο.

Τύποι Βαρηκοΐας
Ανάλογα με την εντόπιση της βλάβης οι βαρηκοΐες διακρίνονται σε αγωγιμότητας, νευροαισθητήρια, μεικτή ή κεντρικού τύπου.
Βαρηκοΐα αγωγιμότητας
Η βαρηκοΐα αγωγιμότητας συμβαίνει όταν οι ηχητικές δονήσεις του αέρα δεν μπορούν να φτάσουν στον κοχλία του έσω ωτός τόσο αποτελεσματικά όσο θα έπρεπε. Η βαρηκοΐα αγωγιμότητας μπορεί να οφείλεται σε συγγενή ή επίκτητα αιτία. Και πιο συχνή αιτία αποτελεί ένα εμπόδιο στον έξω ακουστικό πόρο (π.χ. βύσμα από κυψελίδα) και στη σχολική ηλικία η συλλογή υγρού στο μέσον ους (π.χ. εκκριτική ωτίτιδα).
Νευροαισθητήρια βαρηκοΐα
Η νευροαισθητήρια βαρηκοΐα συμβαίνει όταν το έσω αυτί, ο κοχλίας δηλαδή, ή το ακουστικό νεύρο δεν μπορεί να ανταποκριθεί στον ήχο ή το ακουστικό νεύρο δεν μπορεί να μεταφέρει την ακουστική πληροφορία στον εγκέφαλο. Τα αίτια που μπορεί να ευθύνονται είναι ποικίλα και κυρίως αφορούν κληρονομικότητα και λοιμώξεις είτε στην εμβρυϊκή περίοδο είτε μετά. Η νευροαισθητήρια βαρηκοΐα μπορεί να έχει οποιοδήποτε βαθμό σοβαρότητας, από ήπια βλάβη έως πλήρη κώφωση, και δεν μπορούν να διορθωθούν με φάρμακα ή με χειρουργική. Στις περιπτώσεις αυτές, τα ακουστικά βαρηκοΐας ή το κοχλιακό εμφύτευμα αποτελούν τις δυνατές παρεμβάσεις για την αποκατάσταση της ακουστικής ικανότητας.

Βαθμός σοβαρότητας της βαρηκοΐας
Επίσης, ανάλογα με τη σοβαρότητά τους, διαχωρίζονται σε ήπια, μέτρια, σοβαρή ή εκσεσημασμένη. Η σοβαρότητα καθορίζεται από την ένταση του ήχου που απαιτείται για να είναι ακουστός στο παιδί. Η ένταση του ήχου μετριέται σε Decibel (dB).
Ήπια βαρηκοΐα: Τα παιδιά με ήπια βαρηκοΐα μπορούν να ακούσουν ήχους με ένταση 30-40 dB ή δυνατότερους. Μπορεί να έχουν πρόβλημα να ακούσουν ασθενείς ήχους ή από μακριά. Η πιο συνήθης μορφή ήπιας βαρηκοΐας είναι η συλλογή υγρού στο μέσον ους.
Μέτρια βαρηκοΐα: Τα παιδιά με μέτρια βαρηκοΐα μπορούν να ακούσουν ήχους με ένταση 45 – 60 dB ή δυνατότερους. Η ομιλία πρέπει να είναι δυνατή για να την ακούσουν. Είναι δύσκολο γι’ αυτά τα παιδιά να κατανοήσουν την ομιλία όταν υπάρχει θόρυβος στο περιβάλλον.
Σοβαρή βαρηκοΐα: Τα παιδιά με σοβαρή βαρηκοΐα μπορούν να ακούσουν ήχους με ένταση 65 – 85 dB ή δυνατότερους. Μπορούν να ακούσουν τη δυνατή φωνή σε απόσταση μικρότερη από το μισό μέτρο ή δυνατούς ήχους στο περιβάλλον.
Εκσεσημασμένη βαρηκοΐα: Μπορεί να ακούσουν ήχους δυνατότερους από 90 dB, αλλά αντιλαμβάνονται περισσότερο δονήσεις παρά ήχους. Ο όρος «πρακτική κώφωση» συνήθως χρησιμοποιείται για τις περιπτώσεις αυτές ή όταν δεν υπάρχει υπολειμματική ακοή.

Συνέπειες της βαρηκοΐας
Οι συνέπειες της βαρηκοΐας εξαρτώνται από τη φύση και τον βαθμό της βαρηκοΐας, καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του παιδιού. Τα περισσότερα βαρήκοα παιδιά έχουν κάποια χρησιμοποιήσιμη ακοή. Μόνο 6% έχουν πρακτική κώφωση. Βαρηκοΐα στην πρώιμη παιδική ηλικία επιδρά στην εξέλιξη του λόγου και της γλωσσικής επικοινωνίας στην κοινωνική και συναισθηματική εξέλιξη, στη συμπεριφορά και στην ακαδημαϊκή επιτυχία. Κάποια παιδιά με βαρηκοΐα δεν διαγιγνώσκονται εγκαίρως, ιδιαίτερα στη χώρα μας, όπου δεν λειτουργούν προγράμματα πρώιμης ανίχνευσης της βαρηκοΐας με έλεγχο όλων των νεογέννητων στο μαιευτήριο. Επίσης τα περισσότερα βαρήκοα παιδιά έχουν επαρκή ακοή για να ανταποκρίνονται στους ήχους του περιβάλλοντος και αναπτύσσουν κάποιο λόγο και λεκτική επικοινωνία, αλλά στο σχολικό περιβάλλον δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Ακόμη και παιδιά με ήπια ή μονόπλευρη βαρηκοΐα μπορεί να έχουν δυσκολία σε μη καλές ακουστικά συνθήκες, όπως υποκείμενος θόρυβος και κακή ακουστική, όπως σε μια σχολική τάξη. Η πιθανότητα της βαρηκοΐας θα πρέπει να ελέγχεται διεξοδικά από ειδικό και να αποκλείεται ιδιαίτερα σε παιδιά με δυσκολίες στον λόγο και στη γλώσσα με κακή επίδοση ή μη συμμόρφωση στις απαιτήσεις του σχολείου.

Σύγχρονες μέθοδοι για τη διάγνωση της απώλειας της ακοής στα νεογνά και στα βρέφη και στόχοι των προγραμμάτων μαζικού ελέγχου – περιορισμοί τους
Η βαρηκοΐα στα νεογνά συγκεντρώνει όλες τις προϋποθέσεις για την καθιέρωση μαζικού προληπτικού ελέγχου. Είναι σοβαρή και συχνή πάθηση, πολύ συχνότερη από άλλες στις οποίες έχει καθιερωθεί ο μαζικός προληπτικός έλεγχος. Υπάρχει όφελος από την πρώιμη αντιμετώπιση, καθώς είναι πλέον δεδομένο ότι τα παιδιά που η βαρηκοΐα τους διαγιγνώσκεται μέσα στους πρώτους 6 μήνες της ζωής έχουν τη δυνατότητα με τη σωστή αντιμετώπιση να αναπτύξουν λόγο και φυσιολογική ομιλία ώστε να μπορέσουν να παρακολουθήσουν κανονικό σχολείο.
Η ανάπτυξη της τεχνολογίας έδωσε τη δυνατότητα αντικειμενικού ελέγχου της ακοής στα νεογνά και στα βρέφη τα τελευταία χρόνια, και παρ’ ότι η ακουομετρία της συμπεριφοράς είναι μια διαχρονική μέθοδος για τον έλεγχο της ακοής των παιδιών, οι καινούργιες ηλεκτροφυσιολογικές μέθοδοι έδωσαν τη δυνατότητα ανάπτυξης μαζικών προγραμμάτων πρώιμου ελέγχου.
Αντικειμενικοί τρόποι εξέτασης για την αναγνώριση της νεογνικής και βρεφικής βαρηκοΐας που χρησιμοποιούνται με επιτυχία σήμερα είναι οι ωτακουστικές εκπομπές, και τα ακουστικά προκλητά δυναμικά του εγκεφαλικού στελέχους. Και οι δύο αυτές εξετάσεις αποτελούν μη επεμβατικές μεθόδους καταγραφής κάποιας φυσιολογικής δραστηριότητας που συμβαίνει στη διαδικασία της ακοής.
Τα παιδιά που αποτυγχάνουν σε προγράμματα μαζικού ελέγχου ή που παραπέμπονται για ακουολογικό έλεγχο από τον παιδίατρό τους πρέπει να εξετάζονται με μεθόδους ανάλογα με την ηλικία τους. Επαρκείς πληροφορίες για την ακοή ενός παιδιού δεν μπορούν να ληθφούν με τη χρήση μόνο μιας μεθόδου. Μάλλον μια σειρά εξετάσεων είναι απαραίτητη ώστε να διασταυρώνονται τα αποτελέσματα τόσο των συμπεριφορικών όσο και των ηλεκτροφυσιολογικών μετρήσεων. Ο σκοπός του ακουολογικού ελέγχου είναι να εκτιμήσει την ακεραιότητα όλου του ακουστικού συστήματος, να εκτιμήσει την ακοή, αλλά και τις πιθανές δυνατότητες παρέμβασης. Άσχετα από την ηλικία, εκτίμηση του τύπου, του βαθμού και της μορφής της ακουομετρικής καμπύλης της βαρηκοΐας είναι απαραίτητη. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο έλεγχος με τα ακουστικά προκλητικά δυναμικά απαιτεί τη χορήγηση κάποιου κατασταλτικού, καθώς το παιδί θα πρέπει να κοιμάται για περίπου μισή ώρα, που σε ηλικίας άνω των 6-8 μηνών είναι δύσκολο στις συνθήκες του εργαστηρίου. Πολλοί γονείς αντιδρούν στην ιδέα αυτή, με αποτέλεσμα να αποφεύγουν τον έλεγχο. Απαιτείται σωστή ενημέρωση από τον παιδίατρό τους και από τον ακουολόγο για να πεισθούν για την αναγκαιότητα του ελέγχου με τον τρόπο αυτό.

Κριτήρια για παραπομπή για ακουολογικό έλεγχο
ΗΛΙΚΙΑ (ΜΗΝΕΣ) ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΛΟΓΟΥ
12 Δεν μιμείται ήχους του περιβάλλοντος, δεν χρησιμοποιεί διαφορετικούς μπαμπαλισμούς.
18 Δεν χρησιμοποιεί απλές λέξεις.
24 Δεν κάνει προτάσεις με περισσότερες από 2 λέξεις, λεξιλόγιο με λιγότερες από 10 λέξεις.
30 Λεξιλόγιο με λιγότερες από 100 λέξεις, δεν κάνει προτάσεις δύο λέξεων, μη κατανοητές λέξεις.
36 Λεξιλόγιο με λιγότερες από 200 λέξεις, δεν κάνει προτάσεις κατανοητές από τρίτους, λιγότερες από μισές λέξεις.
48 Λεξιλόγιο με λιγότερες από 600 λέξεις, δεν κάνει απλές προτάσεις, κατανοητές λιγότερες από το 80% των λέξεων.

Κριτήρια για παραπομπή για έλεγχο σε υποψία βαρηκοΐας

ΗΛΙΚΙΑ (ΜΗΝΕΣ) ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
0-4 Αντίληψη ισχυρών ήχων, ηρεμεί με τη φωνή της μητέρας, σε παρουσία θορύβου συζήτησης σταματά προσωρινά τη δραστηριότητά του.
5-6 Εντοπίζει σωστά τον ήχο σε οριζόντιο επίπεδο, μιμείται ήχους με το δικό του ρεπερτόριο.
7-12 Εντοπίζει την πηγή του ήχου σε οποιοδήποτε επίπεδο, απαντά στο όνομά του και σε χαμηλή ένταση.
13-15 Θα πρέπει να δείχνει προς την κατεύθυνση κάποιου μη οικείου ήχου, ή σε γνωστά αντικείμενα ή πρόσωπα όταν το ρωτούν.
16-18 Θα πρέπει να ακολουθεί απλές οδηγίες χωρίς οπτική ενίσχυση ή με νοήματα.
19-24 Θα πρέπει να δείχνει μέρη του σώματος όταν του ζητηθεί. Στους 24 μήνες θα μπορεί να εξασκηθεί για τη διενέργεια παιχνιοακοομετρίας.

Ο λόγος των βαρήκοων
Φωνητικά ο λόγος των βαρήκοων παιδιών είναι πηχτός, κενός, χωρίς τονισμό και εκφραστικότητα, χωρίς την τονική εναλλαγή και γενικά χωρίς τα χαρακτηριστικά εκείνα που παρατηρούνται στο λόγο των παιδιών με φυσιολογική ακοή της ίδιας ηλικίας. Τα γνωρίσματα είναι η έλλειψη ηχητικότητας στη φώνηση ηχητικών συμφώνων, η αγνόηση και αλλαγή των ήχων, η παράλειψη των καταλήξεων, η λαθεμένη άρθρωση, η χρήση άλλου γένους, άρθρου, χρόνου κλπ. Η λέξη, έχοντας μόνο το γενικό περίγραμμα της κανονικής, προφέρεται παραμορφωμένη και πολλές φορές είναι δύσκολη η κατανόηση του περιεχομένου της.
Παραδείγματα από το λεξιλόγιο των βαρήκοων παιδιών, για να τεκμηριωθεί η προηγούμενη περιγραφή: κλαλέκα αντί καρέκλα, τότης αντί Αντώνης, κρία αντί τρία κλπ.
Συχνά τα βαρήκοα παιδιά αντικαθιστούν μερικές λέξεις με άλλες που συσχετίζονται, με κάποια κατάσταση, μαζί τους. Π.χ. μπορεί να πούνε «άρρωστος» ή «γιατρός» αντί θερμόμετρο. Αντικαθιστούν επίσης, τις ονομασίες κάποιων αντικειμένων με ονομασίες άλλων που μοιάζουν με τα πρώτα εξωτερικά γνωρίσματα ή στο σκοπό για τον οποίο προσδιορίζονται π.χ. «κανάτα» αντί «ποτήρι». Συχνά αντί του ονόματος του αντικειμένου ονομάζουν την ενέργεια που εκτελείται μ’ αυτό το αντικείμενο ή αντίθετα, ονομάζουν το αντικείμενο αντί της ενέργειας, αυτό χαρακτηρίζει περισσότερο τα παιδιά με αισθητά μειωμένη ακοή.
Ο σχηματισμός των προτάσεων από τα βαρήκοα παιδιά συχνά δεν είναι πλήρης. Π.χ. η φράση «ο Γιώργος τρώει τα νύχια» μπορεί να πάρει την εξής μορφή «Γιώργος-νύχια».
Πολύ χαρακτηριστικός είναι ο ιδιόμορφος αγραμματισμός (λαθεμένη χρήση της γραμματικής) στο λόγο των βαρήκοων παιδιών. Οι νομοτέλειες αυτού του αγραμματισμού δύσκολα μπορούν να διαπιστωθούν, ξεχνιούνται, αγνοούνται οι καταλήξεις, οι κλίσεις, οι προθέσεις, αλλάζει το γένος ή το άρθρο των ουσιαστικών, δεν χρησιμοποιείται στα ρήματα ο σωστός χρόνος, κτλ. Ένα παράδειγμα: «Ένας θείος ήρθε άλλη κράτος σπίτι». Το νόημα είναι σωστό: Ένας θείος από άλλο κράτος ήρθε στο σπίτι μας, αλλά ο γραμματικός σχηματισμός είναι εσφαλμένος. Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι οι δυσκολίες που συναντούν οι βαρήκοοι ή τα λάθη που κάνουν στο λόγο δεν έχουν κινητικό χαρακτήρα, αλλά οφείλονται αποκλειστικά στην ατελή κατάκτηση της ηχητικής δομής του λόγου.
Οι δυσκολίες της πλήρους και ολόπλευρης εκμάθησης του λόγου στα βαρήκοα παιδιά δεν περιορίζονται μόνο στο χώρο της προφοράς. Επεκτείνονται και στην κατανόηση του προφορικού λόγου, στην ανάγνωση και στη γραφή.
Όλες αυτές οι δυσκολίες μετατρέπουν το λόγο των βαρήκοων σε ατελή, ακατανόητο, μη καθαρό, χωρίς νόημα.
Η εξέλιξη του λόγου και η ακρίβεια στην ομιλία συνήθως αποτελούν το μέτρο ευγένειας και πολιτισμού των παιδιών. Η γλωσσική φτώχεια και ο λαθεμένος φωνητικός και γραμματικός σχηματισμός του γλωσσικού υλικού συχνά είναι αιτίες να εντάσσονται τα βαρήκοα παιδιά στην κατηγορία των παιδιών με καθυστέρηση ή ανεπαρκή νοητική εξέλιξη. Αυτή η βραδύτητα ή η καθυστέρηση που φαίνεται από πρώτη άποψη στα βαρήκοα παιδιά, οφείλεται καθαρά και μόνο στην έλλειψη του λόγου. Στην πραγματικότητα υπάρχει μέσα τους μεγάλο δυναμικό νοητικών ικανοτήτων, το οποίο με σωστή συμπεριφορά, με κατάλληλες συνθήκες και με ιδανική διδακτικοπαιδαγωγική οργάνωση και επίδραση, μπορεί να εκδιπλωθεί με άριστα αποτελέσματα.
Η βαρηκοΐα αντανακλάται πολύ αρνητικά με τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του παιδιού. Εξαιτίας του ελαττώματός του, το παιδί δεν μπορεί να συμμετάσχει στα παιχνίδια των συνομηλίκων του. Η παιδικότητά του κυλά κάτω από τη μόνιμη μοναξιά, την απομόνωση, τον κρυφό εσωτερικό πόνο για τις αβίωτες χαρές της παιδικότητας. Σ’ αυτά τα παιδιά εξελίσσονται αισθήματα δυσπιστίας και υποψίας. Αδυνατώντας ν’ αντιληφθούν την ομιλία των γύρω τους, συχνά νομίζουν, ότι η έκρηξη του γέλιου, τα κρυφά χαμόγελα, η σιγανή συνομιλία των άλλων έχει σχέση μ’ αυτά. Αυτό τους πικραίνει, τους προξενεί λύπη, ακόμη και μίσος. Σταδιακά η ψυχή τους επιστρώνεται με αρρωστημένα αισθήματα λύπης, πόνου.
Ενώ στην ελαφρά μορφή βαρηκοΐας, ο λόγος γίνεται αντιληπτός περισσότερο ακουστικά και η οπτική αντίληψη αποτελεί βοηθητικό μέσο, στη βαριά μορφή ακολουθείται η αντίθετη διαδικασία, δηλαδή το βάρος πέφτει στην οπτική εκτίμηση.
Η οπτική αντίληψη έχει τεράστια σημασία για το βαρήκοο και είναι ευθέως ανάλογη με το βαθμό της ακουστικής βλάβης, αποκτάται όμως με πολλές δυσκολίες. Αυτές οι δυσκολίες πηγάζουν από το ότι η άρθρωση όλων των ήχων δεν είναι ορατή στο λόγο μας. Η άρθρωση των φωνηέντων α, ο, ε, ι, ου και των συμφώνων π, φ, λ, ρ έχει περίγραμμα, ενώ η άρθρωση των ήχων κ, γκ, χ π.χ. είναι αδύνατο να φανεί. Δύσκολο είναι επίσης να διαχωριστεί η άρθρωση των ήχων π, τα, φ κλπ., από την άρθρωση των μπ, ντ, β, ζ κλπ.
Η ικανότητα της οπτικής ανάγνωσης της ομιλίας μπορεί ν’ αυξηθεί σημαντικά στην πρώιμη ηλικία, αν η προσοχή των βαρήκοων παιδιών ασκηθεί στην παρατήρηση της ομιλίας των άλλων. Οι γονείς και συγγενείς του παιδιού και οι παιδαγωγοί μπορούν να συμβάλλουν πολύ σ’ αυτό, μιλώντας αργά και καθαρά και προφέροντας τις ονομασίες κοντινών αντικειμένων, ενώ ταυτόχρονα τα δείχνουν στο παιδί και εκτελούν κάποιες ενέργειες μ’ αυτά. Μ’ αυτόν τον τρόπο σχηματίζεται μόνιμη σχέση ανάμεσα στο περίγραμμα και στη σημασία της λέξης και της εικόνας των κινήσεων του στόματος .
Αργότερα, όταν το παιδί μάθει γράμματα, η οπτική ανάγνωση εξελίσσεται και τελειοποιείται περισσότερο. Για τη σωστότερη οπτική ανάγνωση απαιτούνται ορισμένες προϋποθέσεις, όπως να φωτίζεται καλά το πρόσωπο του ομιλούντος, η απόσταση του ατόμου που μιλά να είναι το πολύ 2 μέτρα από το παιδί, για να δίνεται η ευκαιρία να συμμετέχει και η ακοή, το στόμα του ομιλούντος να βρίσκεται στο ύψος του βλέμματος του παιδιού κλπ.
Στα μικρά παιδιά οι ασκήσεις γίνονται με μορφή παιχνιδιού, χρησιμοποιώντας παιχνίδια που βγάζουν ήχο.
Κάθε ακουστική αντίληψη πρέπει να συνδέεται με την ανάλογη σημασία που έχει στη ζωή του ανθρώπου π.χ. σ-σ-σ ησυχία κλπ.
Οι ασκήσεις να εκτελούνται σε ευχάριστο περιβάλλον, χωρίς καταναγκασμό, για ν’ αφυπνιστεί το ενδιαφέρον προς τις ακουστικές αντιλήψεις και προς το λόγο. Κάθε επιτυχία του παιδιού να ενθαρρύνεται και να επιβραβεύεται.
Τα πιο μεγάλα παιδιά ασκούνται στην αντίληψη και στο διαχωρισμό όμοιων ήχων και λέξεων, απαντούν σε ερωτήσεις, συνθέτουν μικρές ιστοριούλες κλπ.

Αίτια βαρηκοΐας
Την βαρηκοΐα τη χαρακτηρίζουμε συγγενή όταν η πάθηση του ακουστικού μηχανισμού συμβεί στην ενδομήτρια περίοδο, ή επίκτητη, όταν η πάθηση συμβεί μετά τη γέννηση.
Οι συχνότερες αιτίες συγγενούς βαρηκοΐας: η σύφιλη, η φυματίωση ή άλλες βαριές αρρώστιες των γονέων, οι ενδομητρικοί τραυματισμοί του εμβρύου, νευρικές κρίσεις ή άλλες βαριές αρρώστιες της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη κ.ά.
Για την επίκτητη βαρηκοΐα: ωτολογικές παθήσεις, η γρίπη, η οστρακιά, ο τύφος, η ερυθρά, η διφθερίτιδα ή μηνιγγίτιδα ή επιδημική παρωτίτιδα, οι τραυματισμοί του οργάνου από δυνατά χτυπήματα, ο βρόντος του πυροβολικού, ο απ’ ευθείας τραυματισμός του τυμπάνου με βελόνα, οδοντογλυφίδα (κατά το καθάρισμα των αυτιών). Υπάρχουν και περιπτώσεις καθαρά κεντρικών αιτιών όπως οι διάφορες εγκεφαλοπάθειες, τα χτυπήματα στο κεφάλι κ.ά.
Διαταραχές αναπνοής: λείπει ο φυσιολογικός συγχρονισμός ανάμεσα στη θωρακική και την κοιλιακή αναπνοή, η φωνή είναι υψηλής συχνότητας και πολύ δυνατή επειδή λείπει ο φωνητικός έλεγχος.
Στα κωφά παιδιά συναντιούνται συχνά καρδιοαγγειακές και αναπνευστικές διαταραχές (ταχυκαρδία, αλλαγή του αναπνευστικού ρυθμού κ.ά.). Αυτές οι διαταραχές παρατηρούνται ιδιαίτερα στα χρόνια που το παιδί εργάζεται εντατικά για την εκμάθηση της ομιλίας, τη σχολική προσαρμογή και την κατάχτηση των σχολικών συνηθειών. Με τον καιρό όμως όσο προχωρεί η εκμάθηση της ομιλίας και η προσαρμογή στο περιβάλλον, οι διαταραχές αυτές περιορίζονται στο ελάχιστο ή τελικά παύουν να υπάρχουν.

Η αγωγή του λόγου των βαρήκοων
Κατά τη διαδικασία της αγωγής πραγματοποιείται ο συνδυασμός της χειλιανάγνωσης με τη λαρυγγική και ρινική κιναισθησία. Η συνηθισμένη μέθοδος αποκατάστασης της ομιλίας είναι η αίσθηση των κραδασμών, που παράγει ο λάρυγγας ή η μύτη του δασκάλου, από το αισθητήριο της αφής του παιδιού.

Γλώσσα, Κουλτούρα και Κοινότητα Κωφών
Μια κοινότητα καθορίζει τη θέση της στην ευρύτερη κοινωνία με το να κάνει γνωστό τι την ορίζει και με το να θέσει τις παραμέτρους που σχετίζονται με αυτήν. Μια κοινότητα είναι η συνάθροιση μικρότερων ομάδων, οι οποίες έχουν κοινούς στόχους και κοινούς τρόπους επικοινωνίας, όπως είναι η γλώσσα και η κουλτούρα.
Μη Λεκτική Επικοινωνία
Η μη λεκτική επικοινωνία ορίζεται από τον τρόπο που κάποιος κινεί και χειρίζεται το σώμα του. Είναι, δηλαδή, αυτό που συνήθως αποκαλείται «γλώσσα του σώματος». Ο πολιτισμός εκφράζεται σιωπηρά διαμέσου των μη λεκτικών μηνυμάτων.
Περιλαμβάνουν – αλλά δεν περιορίζονται μόνο – κινήσεις των χεριών, των δακτύλων και τις γενικότερες θέσεις και κινήσεις του σώματος, στο βλέμμα, στις κινήσεις και στις εκφράσεις του προσώπου, τις πρακτικές αγγίγματος και τους τυπικούς τρόπους χαιρετισμού. Ότι μπορεί να θεωρείται ευγενικό ή κατάλληλο σε ένα πολιτισμό, μπορεί να είναι εντελώς ακατάλληλο και προσβλητικό σε κάποιον άλλο.
Για παράδειγμα, αν ένας Αμερικανός δει δύο Ελληνίδες να περπατούν πιασμένες από το χέρι ή άντρες να φιλιούνται στα μάγουλα, θα αντιδράσει διαφορετικά από τους Έλληνες. Οι Έλληνες τις θεωρούν ως απόλυτα «φυσιολογικές» μη λεκτικές συμπεριφορές, ενώ οι Αμερικανοί ως τελείως «αφύσικες» για μη ομοφυλόφιλους. Ο τρόπος χαιρετισμού υπογραμμίζει επίσης τις μη λεκτικές διαφορές. Οι Γερμανοί φαίνεται να ξεκινούν κάθε κοινωνική επαφή σφίγγοντας το χέρι. Οι άντρες Αμερικανοί έχουν την τάση να κάνουν το ίδιο, ενώ οι γυναίκες όχι. Οι Ταϋλανδοί δεν αγγίζονται δημόσια. Αρχίζουν την κοινωνική τους επαφή βάζοντας τις δυο παλάμες τους μαζί σηκωμένες στο ύψος του στόματος, ενώ ταυτόχρονα γέρνουν το κεφάλι τους ελαφρά μπροστά. Οι Γιαπωνέζοι υποκλίνονται πριν αρχίσουν να μιλάνε και έχουν δυσκολία να μιλήσουν, εκτός αν η υπόκλιση έχει ολοκληρωθεί. Σε κάποιους πολιτισμούς ο χαιρετισμός γίνεται φιλώντας και τα δύο μάγουλα, ενώ σε άλλους ο αριθμός των φιλιών διαφέρει. Στην κοινότητα των Κωφών το άγγιγμα είναι συνηθισμένο και σηματοδοτεί συγκεκριμένες συμπεριφορές, όπως αυτές αναλύονται στο β΄ κεφάλαιο.
Η οπτική επαφή επίσης διαφέρει. Σε πολλούς Δυτικούς πολιτισμούς η διατήρηση της οπτικής επαφής είναι ένδειξη ειλικρίνειας. Σε άλλους δεν είναι σημαντική και σε κάποιες κοινωνίες αποτελεί ένδειξη σεβασμού να μην σηκώνουν το βλέμμα στον άλλο. Κάποιοι πολιτισμοί επίσης χρησιμοποιούν το βλέμμα ως ένδειξη ανωτερότητας και εξουσίας. Η αδιάκοπη οπτική επαφή θεωρείται πρέπουσα συμπεριφορά και απαραίτητη προϋπόθεση στην επικοινωνία των Κωφών μέσω της νοηματικής γλώσσας. Ενώ δηλαδή, ακόμα και σε κοινωνίες που η οπτική επαφή θεωρείται απαραίτητη, μια μικρή διακοπή είναι αποδεκτή, αντίθετα στους Κωφούς το τράβηγμα των ματιών μακριά από τον νοηματιστή έστω και για λίγο σημαίνει αδιαφορία και αγένεια.
Το να γελά ή όχι κάποιος και ο τρόπος που το κάνει, αποτελεί επίσης μια ιδιαίτερη πολιτισμική συμπεριφορά. Κάποιες κοινωνικές ομάδες γελάνε περισσότερο από άλλες. Ενώ το χαμόγελο είναι δείγμα σεβασμού για τα παιδιά των Γιαπωνέζων, μπορεί να δείχνει ακριβώς το αντίθετο σε άλλους πολιτισμούς. Τα παιδιά των Γιαπωνέζων συνηθίζουν να χαμογελούν ακόμα και όταν θυμώνουν, ή είναι λυπημένα ή αποτυγχάνουν σε κάτι – η αποκάλυψη της λύπης ή του θυμού θεωρείται αγένεια, συμπεριφορά που δεν είναι πολύ κοινή στους δικούς μας πολιτισμούς.
Η συμφωνία ή διαφωνία εκφράζονται με κινήσεις που μπορεί να είναι πολιτισμικά διαφοροποιημένες. Κάποιοι πολιτισμοί (Η.Π.Α.) χρησιμοποιούν την κίνηση του κεφαλιού δεξιά και αριστερά για να δείξουν διαφωνία. Άλλοι πολιτισμοί (Μπαγκλαντές) χρησιμοποιούν την ίδια κίνηση για να δείξουν το αντίθετο.
Το να δείχνεις τη σόλα του παπουτσιού και το να κάθεσαι με σταυρωμένα πόδια θεωρείται προσβολή για τους Άραβες και πολλούς άλλους Ασιατικούς πολιτισμούς. Το άγγιγμα ενός Ασιάτη στο κεφάλι ή το πέρασμα του χεριού πάνω από το κεφάλι θεωρείται επίσης προσβολή.
Σε μερικές κοινωνίες οι εκφράσεις του προσώπου και οι χειρονομίες είναι περιορισμένες, ενώ σε άλλες συνηθίζονται. Στην κοινότητα των Κωφών οι εκφράσεις του προσώπου είναι απαραίτητα στοιχεία της γραμματικής και της σύνταξης της νοηματικής γλώσσας.
Η γνώση και η κατανόηση διαφορετικών τρόπων επικοινωνίας υποδηλώνει ότι κάποιος έχει κατακτήσει πλήρως τις γλωσσικές και πολιτισμικές συμπεριφορές.

Η προσωπική απόσταση κατά την επικοινωνία
Η ανεκτή απόσταση αλληλεπίδρασης κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας είναι θέμα που έχει μελετηθεί. Έχει διαπιστωθεί ότι τα όρια της αποδεκτής απόστασης διαφέρουν από πολιτισμό σε πολιτισμό. Ο πολιτισμός καθορίζει την απόσταση που μια κοινωνική ομάδα θεωρεί ανεκτή. Για παράδειγμα, η απόσταση στις επαγγελματικές συζητήσεις διαφέρει αρκετά απ’ αυτήν που κρατάμε σε κοινωνικές συζητήσεις ή ιδιαίτερες συναντήσεις. Οι Κωφοί στις συνομιλίες τους κρατούν μεγαλύτερες αποστάσεις από τους ακούοντες, γιατί έχουν ανάγκη να παρακολουθούν όχι μόνο το πρόσωπο του νοηματιστή αλλά και τις κινήσεις των χεριών και μερικά νοήματα που σχηματίζονται στην περιοχή της μέσης (Schein, 1995).
Γενικά, οι έρευνες έχουν δείξει ότι όταν παραβιάζεται η ζώνη ανοχής της προσωπικής απόστασης, τότε αυτός που δέχεται την παραβίαση αυτή θα αντιδράσει με διάφορους συγκεκριμένους τρόπους:
Θα υποχωρήσει αργά-αργά
Θα γείρει το πάνω μέρος του σώματός του προς τα πίσω και
Θα τραβήξει το βλέμμα του και είτε θα πλησιάσει πιο κοντά για εκφοβισμό είτε θα σταματήσει τη συζήτηση (Hall, 1976)

H Κοινότητα των Κωφών
Συχνά οι ακούοντες, ακόμα και αυτοί που ασχολούνται με τους Κωφούς ή έχουν Κωφούς συγγενείς, αντιμετωπίζουν τους Κωφούς ως ιατρικά περιστατικά και απομονωμένες υπάρξεις. Η εκπαίδευση δηλαδή των κωφών παιδιών, μέχρι πρόσφατα σε αρκετά σχολεία ήταν τόσο πολύ επηρεασμένη από την ιατροπαθολογία της κώφωσης, ώστε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ακουοκεντρική. Κύριος στόχος των εκπαιδευτικών ήταν να βοηθήσουν τα κωφά παιδιά να ενταχθούν «στον κόσμο των ακουόντων», να μάθουν να μιλάνε με οποιοδήποτε κόστος, ακόμα και σε βάρος της γενικότερης σχολικής τους επίδοσης.

Ποιοι είναι οι Κωφοί και ποιοι οι κωφοί;
Ακουομετρικά κωφοί και βαρήκοοι όμως είναι μια μεγάλη μερίδα πληθυσμού που για διάφορους λόγους έχουν χάσει την ακοή τους, οι περισσότεροι σε μεγάλη ηλικία (η πλειοψηφία από αυτούς σε γεροντική ηλικία). Αυτοί στην πλειοψηφία τους επικοινωνούν με την ομιλούμενη γλώσσα, έχουν εκπαιδευτεί κύρια σε σχολεία ακουόντων, έχουν ταυτότητα ακούοντος ανθρώπου και είναι ενταγμένοι στην κοινωνία των ακουόντων. Δεν ταυτίζονται με άλλους Κωφούς, δε γνωρίζουν ούτε χρησιμοποιούν τη νοηματική γλώσσα και δεν ανήκουν στην κοινότητα των Κωφών. Η ομάδα αυτή των ακουομετρικά κωφών δεν θα μας απασχολήσει στην παρούσα επιμόρφωση.
Η ανάγκη των Κωφών για μια γλώσσα προσαρμοσμένη στις δικές τους οπτικές ανάγκες είναι αυτή που τους καθιστά πολιτισμική ομάδα και όχι η απώλεια της ακοής τους.

Η χρήση μάλιστα αυτής της κοινής (οπτικής) γλώσσας είναι το στοιχείο που διαφοροποιεί τους Κωφούς από άλλες ομάδες αναπήρων (ή ανθρώπων με ειδικές ανάγκες). Οι ίδιοι οι Κωφοί δεν βλέπουν τους εαυτούς τους ως άτομα με ακουστική απώλεια, δε θέλουν να αναγνωρίζονται αποκλειστικά από αυτό το γεγονός και δεν επιδιώκουν (όπως κάνουν οι ακούοντες γι’ αυτούς) να ερμηνεύουν τις υπόλοιπες πλευρές της ζωής τους ως συνέπεια αυτού του γεγονότος. Επίσης, ως ομάδα, όπως θα δούμε παρακάτω, παρόλο τον αποκλεισμό τους από την ευρύτερη κοινωνία έχουν συγκεντρώσει έναν σημαντικό αριθμό πληροφοριών και έχουν ανακαλύψει τρόπους να ορίζουν και να εκφράζουν τους εαυτούς τους μέσα από παραδόσεις, ιστορίες, εκδηλώσεις και καθημερινές κοινωνικές συναντήσεις (Padden & Humphries, 1988).
Οι Κωφοί είναι μέλη της δικής τους κοινότητας, αλλά ταυτόχρονα ανήκουν και επηρεάζονται και από την ευρύτερη κοινωνία. Η συμμετοχή τους όμως στην ευρύτερη κοινωνία προϋποθέτει ευαισθητοποίηση και αποδοχή της διαφορετικότητάς τους από τους ακούοντες. Ώσπου να τηρηθεί όμως αυτή η προϋπόθεση, οι Κωφοί θα αντιμετωπίζονται ως ξένοι στον τόπο τους και θα ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας. Σε καθημερινές συναλλαγές βιώνουν διακρίσεις και προκαταλήψεις είτε με υποτιμητικά σχόλια είτε με την άρνηση μιας δουλειάς είτε μέσα από μια άσχημη αντιμετώπιση (Higgins, 1980). Γενικά μπορούμε να πούμε ότι οι Kωφοί αισθάνονται την αναπηρία τους όταν βρεθούν σε περιβάλλον με ακούοντες.

Πώς γίνεται κάποιος μέλος της κοινότητας των Κωφών;
Οι τρόποι που κάποιος μπορεί να γίνει μέλος της κοινότητας των Κωφών διαφέρουν. Μπορεί να γεννηθεί στην κοινότητα των Κωφών ως παιδί κωφό ή ακούον από Κωφούς γονείς. Μπορεί να γεννηθεί κωφός ή να χάσει την ακοή του σε πολύ μικρή ηλικία και να έχει ακούοντες γονείς που επιζητούν άλλους με παρόμοια χαρακτηριστικά για σκοπούς κοινωνικοποίησης. Από αυτή την άποψη γίνεται μέλος της κοινότητας των Κωφών σε πολύ νεαρή ηλικία.
Στην περίπτωση όμως που οι ακούοντες γονείς δεν επιδιώκουν να συναντήσει το παιδί τους άλλους Κωφούς, η σύνδεση με την κοινότητα των Κωφών γίνεται πολύ αργότερα, τότε δηλαδή που ο ίδιος ο Κωφός αποφασίζει να ικανοποιήσει την ανάγκη του να είναι με άλλους που μοιράζονται την ίδια γλώσσα, κουλτούρα και έχουν κοινούς στόχους. Επιπλέον κάποιος μπορεί να είναι ακούον και να έχει πραγματικό ενδιαφέρον και δέσμευση στους στόχους της κοινότητας και στα μέλη της.
Η ιδιότητα του μέλους αποκτάται με τη δέσμευση στην ομάδα και με την εκδήλωση της επιθυμίας για συναναστροφή με τους Κωφούς. Το να είναι κάποιος μέλος της λέσχης των Κωφών δε σημαίνει αυτόματα ότι είναι και μέλος της κοινότητας. Γενικά είναι ευκολότερο να γίνει μέλος κάποιος που έχει Κωφούς γονείς, καθώς αυτοί συνήθως έχουν αποδεχτεί την κώφωση και ανήκουν στην κοινότητα των Κωφών. Είναι όμως πιο δύσκολο για τα παιδιά που γεννιούνται από ακούοντες γονείς, οι οποίοι θέλουν το παιδί τους να γίνει “ακούον”, ενώ αυτά περνάνε κάποια στάδια προκειμένου να συμβιβαστούν με την κώφωσή τους (Robinson, 1989; Lawson, 1981; Young, 1989).
Επιπλέον, το γεγονός ότι κάποιος επιθυμεί να γίνει μέλος δεν αποτελεί εγγύηση ότι η κοινότητα θα τον δεχτεί. Κανένα άτομο δεν αποφασίζει ποιος θα γίνει μέλος, ούτε υπάρχει ορθολογιστικός λόγος αποδοχής ή απόρριψης. Κατευθυντήρια χαρακτηριστικά είναι η γλώσσα, η στάση, και η ταύτιση.

Κουλτούρα κωφών
Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι οι Kωφοί δε χρησιμοποιούν μεταξύ τους την ομιλία, αλλά κύρια τη νοηματική γλώσσα. Tα μάτια τα χρησιμοποιούν διαφορετικά απ’ ότι οι ακούοντες στην επικοινωνία. Kοιτάζουν συνέχεια το πρόσωπο αυτού που κάνει νοήματα, ενώ οι ακούοντες απομακρύνουν τα μάτια τους κάπου-κάπου από τον ομιλητή. Tο τράβηγμα του ματιού από το πρόσωπο αυτού που κάνει νοηματική (του νοηματιστή) θεωρείται ασέβεια για τους Kωφούς ή προσπάθεια να μιμηθεί κάποιος τους ακούοντες.
Oι εκφράσεις του προσώπου και οι κινήσεις των ματιών και του κεφαλιού θεωρούνται στοιχεία της γραμματικής της νοηματικής γλώσσας και επομένως είναι επιβεβλημένες, ενώ στους ακούοντες περιορισμένες.
Οι Kωφοί συστήνονται συνήθως με το όνομα και το επώνυμό τους και προσθέτουν την πόλη που γεννήθηκαν και το σχολείο που φοίτησαν. Αυτές οι πληροφορίες είναι απαραίτητες για να αναγνωρίζονται μεταξύ τους μέσα στην κουλτούρα τους.
Oι όροι “βαρήκοος” και “κωφός” δε χρησιμοποιούνται από τους Kωφούς με τον τρόπο που χρησιμοποιούνται από τους ακούοντες. Oι ακουολογικές διαβαθμίσεις δεν έχουν σημασία για την κουλτούρα των Kωφών. O όρος που χρησιμοποιείται συνήθως στην κοινότητα των Kωφών είναι ο όρος “KΩΦΟΣ” που σημαίνει ταυτότητα και όχι κώφωση. Kωφός σημαίνει μέλος της κοινότητας των Kωφών και φίλος.

Κανόνες Συμπεριφοράς (εκπαιδευτικού απέναντι στο κωφό παιδί)
Οι διαφορετικοί τρόποι αλληλεπίδρασης των Κωφών αντικατοπτρίζουν την εμπειρία του να είσαι Κωφός και βοηθούν να καθορίσουμε τη στάση μας απέναντί τους. Τα περισσότερα στοιχεία της συμπεριφοράς των Κωφών αναδεικνύονται μέσα από την εκμετάλλευση της όρασης και του χώρου παρά του ήχου, δηλαδή από την προσαρμογή των Κωφών στο οπτικό περιβάλλον τους.

Το Άγγιγμα και το πώς τραβάς την προσοχή κάποιου.
Οι Kωφοί αγγίζουν ο ένας τον άλλον πολύ περισσότερο απ’ ότι κάνουν οι ακούοντες. Όταν ένας Κωφός θέλει να συμμετάσχει ή να πει κάτι σε μια συζήτηση, το κάνει με ένα άγγιγμα όπως και στην περίπτωση που θέλει να τραβήξει την προσοχή. Συνήθως οι ακούοντες χρησιμοποιούν ονόματα για να τραβήξουν την προσοχή κάποιου. Η επίκληση ονόματος στη νοηματική δεν τραβά την προσοχή του άλλου προς αυτόν που νοηματίζει.
Το άγγιγμα γίνεται στον ώμο και όταν κάποιος κάθεται δίπλα σ’ αυτόν που θέλει να επικοινωνήσει, τον αγγίζει στο πόδι. Το άγγιγμα στο μπροστινό μέρος του σώματος δεν επιτρέπεται ποτέ εκτός και εάν οι σχέσεις είναι πολύ φιλικές. Το άγγιγμα στην πλάτη μπορεί να προκαλέσει μια απάντηση οργισμένη, πράγμα που δε συμβαίνει στους ακούοντες. Εάν ένα Κωφό παιδί σπρώξει στην πλάτη έναν άλλο Κωφό, αυτό μπορεί να εκληφθεί ως πρόκληση για καβγά και είναι κάτι που πρέπει να γνωρίζουν οι δάσκαλοι οι οποίοι εκπαιδεύουν κωφά παιδιά.

Απόκτηση σειράς σε μια συνομιλία
Η απόκτηση σειράς στη συνομιλία είναι μια πολύπλοκη διαδικασία στη νοηματική γλώσσα. Ο νοηματιστής κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης μπορεί να στρέψει το βλέμμα του μακριά από αυτά των θεατών δηλώνοντας με αυτό τον τρόπο την επιθυμία του να συνεχίσει να μιλάει. Οποιοσδήποτε θεατής θέλει να συμμετάσχει στη συζήτηση, το κάνει με το να κουνήσει το χέρι του και να κουνήσει τον καρπό του ή πολλές φορές αυτό φαίνεται από την έκφραση του προσώπου του.

Πώς διακόπτουμε μια συζήτηση για να πάρουμε μέρος σ’ αυτήν
Και σ’ αυτή τη διαδικασία υπάρχουν διάφοροι κανόνες. Στην περίπτωση που δύο Κωφοί συνομιλούν και εμφανιστεί ένα τρίτο πρόσωπο που θέλει να διακόψει τη συνομιλία, γιατί θέλει να ανακοινώσει κάτι πολύ σημαντικό (σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση δε θα διακόψει), θα αγγίξει τον πρώτο στον ώμο και ταυτόχρονα θα κοιτάξει τον δεύτερο στα μάτια ώστε να έχει οπτική επαφή μαζί του. Τότε αυτός που διέκοψε λέει στη νοηματική «ΣΥΓΝΩΜΗ ΔΙΑΚΟΠΗ», στη συνέχεια γυρίζει στον πρώτο και τον ρωτά ή του ανακοινώνει το σημαντικό θέμα. Στο τέλος πριν φύγει, ζητά πάλι συγγνώμη από τον δεύτερο.

Διάσπαση προσοχής
Γενικά όταν στρέφουμε την προσοχή μας μακριά από αυτόν που μιλά στη νοηματική γλώσσα θεωρείται προσβολή. Θα πρέπει να βρεθεί κάποιος τρόπος, ώστε να γίνει χωρίς να νιώσει ο Κωφός προσβεβλημένος. Συνήθως αυτό γίνεται με το να πούμε στη Νοηματική «ΣΤΑΣΟΥ» ακουμπώντας το χέρι του νοηματιστή και στρέφοντας το βλέμμα αλλού.
Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε αυτές τις συμπεριφορές, ώστε να αποφεύγονται οι συγκρούσεις ανάμεσα σε Κωφούς και ακούοντες. Ένα παράδειγμα που θα μπορούσαμε να δώσουμε είναι η περίπτωση όπου ο δάσκαλος επικοινωνεί με ένα κωφό παιδί, και κάποιος ακούων διακόπτει λέγοντας «συγνώμη που διακόπτω». Όταν ο δάσκαλος στρέφει αυτόματα το βλέμμα μακριά από το κωφό παιδί, χωρίς προειδοποίηση, για να ακούσει τι θέλουν να του πουν, το κωφό παιδί σίγουρα αναστατώνεται. Το ίδιο συμβαίνει όταν απαντούμε στο τηλέφωνο που κτυπά στη μέση μιας συζήτησης με έναν Κωφό χωρίς να τον προειδοποιήσουμε. Εάν ένας Κωφός που συνομιλεί με άλλον Κωφό στρέψει αδικαιολόγητα την προσοχή του κάπου αλλού, σίγουρα θα προκαλέσει την οργή του δεύτερου που θα ζητήσει εξηγήσεις.

Πιάσιμο Χεριών
Το να πιάσεις τα χέρια κάποιου την ώρα που νοηματίζει είναι το ίδιο με το να κλείσεις το στόμα ενός την ώρα που μιλάει. Οι εκπαιδευτικοί στο παρελθόν αγνοούσαν αυτόν τον κανόνα στην εκπαιδευτική πράξη με τα κωφά παιδιά. Είναι σα να απαγορεύουμε σε κάποιον να εκφραστεί, να μιλήσει. Είναι σα να λέμε «δε θέλω να δω τι έχεις να μου πεις, δεν είναι σημαντικό». Γι αυτό το λόγο πρέπει να αποφεύγουμε αυτή την πρακτική στην επαφή μας με τους Κωφούς, οι οποίοι έχουν ζωντανές μνήμες από εποχές όπου έπρεπε να κρατούν τα χέρια τους σφιχτά πάνω στο θρανίο την ώρα του μαθήματος.

Χρήση Φωτισμού
Εάν ένας Κωφός θέλει να τραβήξει την προσοχή του ακροατηρίου, θα αναβοσβήσει τα φώτα της αίθουσας μια – δύο φορές. Στα σπίτια των Κωφών το κουδούνι της εξώπορτας δίνει οπτικό σήμα και όχι ηχητικό, δηλαδή αναβοσβήνει κάποιο φως. Εάν πιέσουμε επίμονα για περισσότερη ώρα το κουδούνι του, είναι σα να κτυπούμε δυνατά την εξώπορτα κάποιου.

Ιδιωτικές Στιγμές και Εμπιστευτικότητα
Είναι γενικά πολύ δύσκολο στην κοινότητα των Κωφών να υπάρξει περιβάλλον κατάλληλο για να συζητηθούν ιδιωτικά θέματα. Προσωπικά θέματα ποτέ δε συζητούνται στο χώρο μιας λέσχης Κωφών εκτός και εάν όλοι ήδη τα γνωρίζουν. Θέματα που συζητούνται ανοικτά στη λέσχη των Κωφών θεωρούνται συγχρόνως ως ανακοινώσιμα και μπορεί κάποιος να τα διαδώσει. Μ’ αυτόν τον τρόπο μαθαίνονται τα νέα και εξαπλώνονται οι φήμες μέσα στην κοινότητα των Κωφών.
Μπορούμε να κάνουμε διαχωρισμό ανάμεσα σε θέματα προσωπικά και εμπιστευτικά, τα οποία πρέπει να τα διαχωρίσουμε από τα θέματα ταμπού. Όπως στην κοινότητα των ακουόντων έτσι και οι Κωφοί έχουν θέματα ταμπού. Μερικά είναι κοινά με αυτά των ακουόντων, όπως π.χ. θέματα που σχετίζονται με το σεξ, ενώ άλλα είναι διαφορετικά, όπως π.χ. ο τρόπος που χρησιμοποιεί κάποιος τη νοηματική.
Τα προσωπικά θέματα είναι θέματα που καλύπτονται από εμπιστευτικότητα. Γι’ αυτό πολλές φορές οι κοινωνικοί λειτουργοί ή οι ψυχολόγοι απορρίπτονται από τους Κωφούς όχι γιατί οι ίδιοι οι Κωφοί δεν αναγνωρίζουν ότι χρειάζονται υποστήριξη και βοήθεια, αλλά γιατί θεωρούν ότι σ’ αυτές τις καταστάσεις μόνον ένας καλός φίλος μπορεί εύκολα να αναμιχθεί. Το ίδιο μπορεί να συμβεί σε θέματα υγείας, ιατρικά ή σε προσωπικές σχέσεις. Γενικά τα θέματα που οι Κωφοί προτιμούν να συζητούν ιδιωτικά και με εμπιστευτικότητα είναι τα ίδια μ’ αυτά των ακουόντων, π.χ. θέματα οικονομικά, εργασίας κτλ. Η συζήτηση για όλα αυτά δεν μπορεί να γίνει ανοιχτά σ’ ένα δημόσιο χώρο, όπως αυτόν της λέσχης, μια και η νοηματική μπορεί να είναι ορατή από τον καθένα.

Αποχώρηση
Η αποχώρηση μετά από μια συνάντηση είναι μια μακρόσυρτη διαδικασία για τους Κωφούς. Συνήθως οι Κωφοί είναι αυτοί που φεύγουν τελευταίοι από το χώρο μιας συνάθροισης, γιατί πάντα υπάρχουν θέματα να συζητηθούν την τελευταία στιγμή. Αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί οι Κωφοί δεν έχουν εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας, π.χ. τηλέφωνο. Η συνήθεια αυτή είναι χαρακτηριστική των Κωφών. Για παράδειγμα, όταν μια λέσχη κλείνει, οι Κωφοί συνεχίζουν να συζητούν έξω από αυτήν ή κατευθυνόμενοι αργά προς τον τελικό προορισμό τους.
Όταν φεύγουμε από μια συνάθροιση Κωφών, συνήθως το ανακοινώνουμε και χαιρετάμε όλους τους συνομιλητές μας, πολλές φορές δια χειραψίας. Δεν αποχωρούμε ποτέ ξαφνικά χωρίς πρώτα να τους ειδοποιήσουμε.

Τα παραπάνω είναι μια σύντομη περιγραφή συμπεριφορών που μπορεί να συναντήσουμε με τους Κωφούς και τα κωφά παιδιά. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε αυτούς τους τρόπους όπως και να είμαστε έτοιμοι να αναγνωρίσουμε τα σημάδια διαφορετικών τρόπων συμπεριφοράς αυτής της πολιτισμικής ομάδας, της κοινότητας των Κωφών. Ασφαλώς όλα όσα ειπώθηκαν εφαρμόζονται και στην σχολική τάξη από τους εκπαιδευτικούς.

Ένταξη ή Ενσωμάτωση
Από τη δεκαετία του 1960 άρχισε να διαμορφώνεται η τάση για την ένταξη των κωφών παιδιών στα σχολεία ακουόντων. Πολλοί γονείς και αρκετοί εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι το καλύτερο και πιο φυσικό περιβάλλον για το κωφό παιδί είναι το περιβάλλον του σχολείου ακουόντων της γειτονιάς του. Επίσης πολλοί πιστεύουν, ότι η ένταξη των κωφών παιδιών στο σχολείο ακουόντων θα τα βοηθήσει να αναπτύξουν περισσότερο τις προφορικές ικανότητες της γλώσσας τους και να γίνουν αποδεκτά από τα άλλα παιδιά. Έτσι πιστεύουν ότι θα ενσωματωθούν με τα ακούοντα και θα ξεπεράσουν την «αναπηρία» τους πλησιάζοντας περισσότερο το «φυσιολογικό» πρότυπο του ακούοντος μαθητή.
H ένταξη αναφέρεται στην τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο το οποίο ενθαρρύνει την επαφή και την αλληλεπίδραση με ακούοντα παιδιά της ηλικίας του. Η ενσωμάτωση αποτελεί την πιο ακραία μορφή ένταξης που είναι η τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε τάξη ακουόντων της γειτονιάς του (Meadow, 1980).
Yπάρχουν διάφορα προγράμματα και μοντέλα ένταξης. Tα πιο συνηθισμένα από αυτά είναι:
α) H τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε τάξη με ακούοντα παιδιά και η παρακολούθησή του από μια ειδική δασκάλα, η οποία επισκέπτεται το σχολείο περιοδικά και βοηθάει το παιδί φροντιστηριακά, κύρια στον τομέα της γλώσσας και ομιλίας.
β) H τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε τάξη ακουόντων παιδιών και η παροχή φροντιστηριακής βοήθειας σε ειδική τάξη και σε διάφορα μαθήματα καθημερινά και με πρόγραμμα από ειδικό δάσκαλο, ο οποίος εργάζεται γι’ αυτό το σκοπό στο σχολείο ακουόντων.
γ) H τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε ειδική τάξη κωφών μέσα στο σχολείο ακουόντων με ειδικό δάσκαλο. Η φοίτηση στην ειδική τάξη είναι συνεχής και η ένταξη με τα ακούοντα παιδιά γίνεται μέσα από κοινές σχολικές δραστηριότητες και μερικά κοινά μαθήματα.
δ) H τοποθέτηση του κωφού παιδιού σε τάξη ακουόντων και η παροχή διερμηνέα Nοηματικής σε μόνιμη βάση στην τάξη αυτή (Vernon and Pricket, 1976).
ε) Tέλος, μια πιο ακραία περίπτωση από όλα τα παραπάνω μοντέλα, είναι η τοποθέτηση του κωφού παιδιού στο σχολείο της γειτονιάς του, που τις περισσότερες φορές είναι το μοναδικό κωφό παιδί σε ολόκληρο το σχολείο. Στις περιπτώσεις αυτές, που είναι σπάνιες σε σχολεία του εξωτερικού, η πρόοδος του κωφού παιδιού αξιολογείται περιοδικά από ειδικούς.
H ένταξη και η ενσωμάτωση των κωφών παιδιών στα σχολεία ακουόντων, σαν ιδέα φαίνεται αρκετά προοδευτική και στοχεύει στην προετοιμασία και την μελλοντική ένταξη τους στην κοινωνία. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν αρκετά αρνητικά στοιχεία και περιορισμοί για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι.
• Συνήθως η επικοινωνία τους με τα ακούοντα παιδιά είναι ελάχιστη και η ένταξή τους στο σχολείο περιορίζεται στην απλή παρουσία τους κάποιες ώρες στην αυλή ή στο μάθημα της γυμναστικής.
• Mέσα στην πολυπληθή τάξη (30 παιδιά) των ακουόντων το κωφό παιδί έχει πολύ λίγες ευκαιρίες για να επικοινωνήσει με το δάσκαλο και τους συμμαθητές του. O δάσκαλος συνήθως έχει πολύ λίγες γνώσεις για το κωφό παιδί και φυσικά δεν ξέρει τις απαιτήσεις που πρέπει να έχει από αυτό και πώς να ανταποκριθεί στις ανάγκες του.
H Meadow (1980) υποστηρίζει ότι το κωφό παιδί από πολύ νωρίς διαισθάνεται από το περιβάλλον ότι είναι το μοναδικό διαφορετικό παιδί, επειδή φοράει ακουστικά, έχει περίεργη ομιλία και δεν αντιλαμβάνεται την ομιλία τόσο γρήγορα όσο τα άλλα παιδιά. Aυτό το γεγονός μπορεί να του δημιουργήσει τρομερά προβλήματα στην ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης, της ταυτότητας και της κοινωνικής συμπεριφοράς του.
Aκόμα, για τα παιδιά που είναι σε ειδική τάξη μέσα στο σχολείο ακουόντων υπάρχουν προβλήματα. Oι διαφορετικές ηλικίες των παιδιών μέσα στην ίδια τάξη και τα διαφορετικά επίπεδα αυτών των παιδιών σε όλες τις περιοχές ανάπτυξης και γνώσεων δημιουργούν πολλά προβλήματα για τον ειδικό δάσκαλο. Συνήθως δεν υπάρχουν αρκετά κωφά παιδιά της ίδιας περίπου ηλικίας και του ίδιου γνωστικού επιπέδου για να αποτελέσουν ομάδα, όπως συμβαίνει στα ειδικά σχολεία. Έτσι η ώρα του δασκάλου για κάθε μαθητή είναι περιορισμένη. Eπίσης δεν υπάρχουν μοντέλα για μίμηση όπως συμβαίνει σε σχολεία με πολλά παιδιά, όπου αρκετοί μαθητές αποτελούν θετικά μοντέλα. Λόγω του περιορισμένου αριθμού παιδιών της ίδιας ηλικίας, η επιλογή φίλων μεταξύ των παιδιών είναι δύσκολη. Όλα αυτά σε συνδυασμό και με την αποξένωση που νιώθουν τα κωφά παιδιά μέσα σε ένα περιβάλλον όπου η πλειοψηφία είναι ακούοντες έχουν αρνητικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη κύρια της προσωπικότητας του κωφού παιδιού. Έτσι το περιβάλλον του σχολείου ακουόντων αντί να βοηθήσει στην ένταξη των κωφών παιδιών, μπορεί να τα οδηγήσει στην πλήρη απομόνωση και να τους δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα στο ψυχολογικό και κοινωνικό τομέα.
Γενικά, πολλοί ερευνητές και εκπαιδευτικοί κωφών παιδιών είναι αντίθετοι με την πολιτική της ενσωμάτωσης (Kyle, 1993). Έχει αμφισβητούμενα αποτελέσματα. Σε έρευνες βρέθηκε ότι οι δάσκαλοι και οι μαθητές των γενικών σχολείων είναι αρνητικοί προς τους μαθητές με ειδικές ανάγκες και την ενσωμάτωσή τους. Υπάρχουν πολλά προβλήματα υποδομής στη γενική εκπαίδευση, ώστε να ανταποκριθεί σωστά στις ανάγκες των κωφών παιδιών (Lampropoulou, 1995), ενώ οι ίδιοι οι κωφοί έχουν αρνητικές εμπειρίες από τη φοίτησή τους σε σχολεία ακουόντων (Λαμπροπούλου, 1997).

Ειδικότερα, ο Moores (1996) προτείνει στο δάσκαλο (και νηπιαγωγό) να εξασφαλίσει τους παρακάτω παράγοντες ή προϋποθέσεις μάθησης:
Α. Παράγοντες Διδασκαλίας. Ο δάσκαλος/καθηγητής, εκτός του ότι θα πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά το αντικείμενο της διδασκαλίας του και επίσης τον τρόπο επικοινωνίας με τους μαθητές του, θα πρέπει να φροντίσει τα παρακάτω:

1. Ενίσχυση. Θα πρέπει να επιβραβεύει σωστά και να ενισχύει θετικά τους μαθητές του.
2. Κατάκτηση της Μάθησης (mastery learning). Επαναδιδασκαλία του μαθήματος, με άλλους τρόπους και σχεδιασμένη με βάση τα αποτελέσματα από τις εργασίες και τα τεστ των μαθητών από την αρχική διδασκαλία.
3. Ουσιαστική εργασία για το σπίτι (όχι παπαγαλία), η οποία θα πρέπει να ελέγχεται από γονείς και δάσκαλο, θα βαθμολογείται και θα επεξηγείται στους μαθητές.
4. Χρόνος διδασκαλίας. Ο χρόνος που αφιερώνεται για το μάθημα έχει άμεση σχέση με τη μάθηση και πρόοδο του μαθητή. Όσο περισσότερος είναι ο χρόνος διδασκαλίας, τόσο καλύτερες πιθανότητες μάθησης έχουμε. Ειδικά οι δάσκαλοι κωφών θα πρέπει να φροντίζουν να μην μετατρέπονται όλα τα μαθήματα σε γλωσσικά, αλλά να διδάσκονται επαρκώς και τα δευτερεύοντα μαθήματα.
5. Το κλίμα της τάξης. Οι δάσκαλοι θα πρέπει να φροντίζουν για τη συνοχή της τάξης. Η τάξη να λειτουργεί σαν ομάδα. Να λαμβάνουν μέρος στη διδακτική διαδικασία όλοι οι μαθητές συνέχεια. Να παρακολουθούν όλοι οι μαθητές με ενδιαφέρον το συμμαθητή ή το δάσκαλο που «έχει το λόγο», να είναι ικανοποιημένοι όλοι οι μαθητές από τη μάθηση και να είναι ξεκάθαρος σε όλους ο σκοπός του μαθήματος.

Β. Παράγοντες Προγράμματος. Το πρόγραμμα της διδασκαλίας θα πρέπει να περιέχει τα παρακάτω στοιχεία για να συντελέσει στη διαδικασία της μάθησης:

1. Εξάσκηση σε Ικανότητες Ανάγνωσης. Εκτός από την παραδοσιακή διδασκαλία ανάγνωσης, θα πρέπει ο δάσκαλος να φροντίσει ώστε το πρόγραμμά του να περιλαμβάνει εξάσκηση των κωφών μαθητών σε απόκτηση διαφόρων στρατηγικών ανάγνωσης για διάφορους σκοπούς (π.χ. ανάγνωση επιγραφών, ανάγνωση για ευχαρίστηση, ανάγνωση για παρακολούθηση οδηγιών, συνταγών κλπ.).
2. Ειδικά Προγράμματα. Οι κωφοί μαθητές που έχουν κάποια ταλέντα, ικανότητες κλπ., καθώς και αυτοί που έχουν κάποια επιπλέον προβλήματα θα πρέπει να ακολουθούν ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα (εμπλουτισμένα, ταχύρυθμα ή πιο αργά, ανάλογα με τις ανάγκες τους), ώστε να εξασφαλισθεί (απαραιτήτως) η πρόοδός τους.
3. Φροντιστηριακή Βοήθεια. Σήμερα οι συνθήκες στην τάξη είναι διαφορετικές, λόγω του μειωμένου αριθμού μαθητών (7-8 παιδιά) ανά δάσκαλο απ’ ότι παλιά, που επιτρέπουν τη φροντιστηριακή βοήθεια στους μαθητές ατομικά και σε μικρές ομάδες. Ο δάσκαλος θα πρέπει να παρέχει φροντιστηριακή βοήθεια στα παιδιά της τάξης του.
4. Προγράμματα σε Συνεργασία με Γονείς. Οι γονείς μπορεί με την καθοδήγηση των δασκάλων και γνωρίζοντας τους διδακτικούς στόχους του σχολείου να δημιουργήσουν συνθήκες μάθησης και εμπλουτισμού των γνώσεων στο σπίτι.

Γ. Οικογενειακοί Παράγοντες. Η εξασφάλιση συνθηκών μάθησης στο σπίτι ή στο οικοτροφείο, για όσα παιδιά μένουν εκεί, είναι επίσης παράγοντες που συμβάλλουν στη σχολική και ακαδημαϊκή πρόοδο των κωφών μαθητών. Οι γονείς (επιμελητές), χωρίς να μετατραπούν σε δασκάλους, μπορούν να βοηθηθούν από το σχολείο, ώστε να δημιουργούν στο σπίτι (οικοτροφείο) περιβάλλον μάθησης για τα παιδιά τους κάνοντας τα παρακάτω:

1. Η παρακολούθηση προγραμμάτων στην τηλεόραση από τα παιδιά θα πρέπει να ελέγχεται και να μην υπερβαίνει τις 12 ώρες την εβδομάδα.
2. Τα παιδιά να τελειώνουν την εργασία του σχολείου που έχουν για το σπίτι.
3. Να ενθαρρύνεται η εξωσχολική ανάγνωση στα παιδιά.
4. Να συζητάνε οι γονείς/επιμελητές με τα παιδιά τους για το τι συμβαίνει στο σχολείο.
5. Να δείχνουν ενδιαφέρον για την πρόοδο των παιδιών τους.

Αναλυτικά Προγράμματα και Στρατηγικές Διδασκαλίας
Οι ικανότητες και οι γνώσεις που θα πρέπει να έχουν οι δάσκαλοι των κωφών παιδιών είναι πολλές. Δεν φτάνει να αγαπάνε τα παιδιά και να τους αρέσει να δουλεύουν μαζί τους καθημερινά. Θα πρέπει να έχουν γνώσεις, ώστε να μπορούν να ερμηνεύουν και να χρησιμοποιούν τα ψυχολογικά, ακουολογικά και εκπαιδευτικά τεστ, να κατανοούν τις αρχές της αναπτυξιακής μάθησης, να γνωρίζουν την κατάκτηση της γλώσσας, να κατανοούν τα συναισθηματικά προβλήματα και τα προβλήματα μάθησης που μπορεί να σχετίζονται με την κώφωση. Να είναι γνώστες της γλωσσικής και αναγνωστικής λειτουργίας των κωφών παιδιών, να μπορούν να τροποποιούν, να προσαρμόζουν και να δημιουργούν διδακτικές μεθόδους και υλικά. Να μπορούν να διδάξουν διάφορα αντικείμενα (γλώσσα, μαθηματικά, φυσική). Να γνωρίζουν πώς να αξιολογούν τη μάθηση, να μπορούν να διευθύνουν με επιτυχία την τάξη και να παρέχουν περιβάλλον που αναδεικνύει θετικές στάσεις ή συμπεριφορές ή ευκαιρίες μάθησης. Αποτελεσματικός δάσκαλος, σύμφωνα με πολλούς ειδικούς της Παιδαγωγικής Επιστήμης, είναι συνήθως αυτός που γνωρίζει πού οδηγεί την τάξη του και γιατί.
Απαραίτητος οδηγός και σημαντικό εργαλείο για τη διδασκαλία είναι το αναλυτικό πρόγραμμα. Το αναλυτικό πρόγραμμα περιγράφει τους θεμελιώδεις στόχους της εκπαίδευσης και εξασφαλίζει την απαραίτητη συνοχή και συνέχεια σε όλα τα μαθήματα, σε όλο το σχολείο και τα σχολεία που το χρησιμοποιούν.
Το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου κωφών του Rhode Island, που θα δούμε παρακάτω, έχει σπειροειδή μορφή. Το Ατομικό Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (ΑΕΠ) είναι ένα γραπτό ετήσιο πρόγραμμα για κάθε παιδί, το οποίο συντάσσεται στην αρχή του χρόνου από το δάσκαλο κύρια, αλλά και με τη συνεργασία του ειδικού προσωπικού στα σημεία που τους αφορούν. Στο πρόγραμμα αυτό περιγράφεται στην αρχή η παρούσα επίδοση του μαθητή σε διάφορες περιοχές και στη συνέχεια οι μακροπρόθεσμοι (ετήσιοι) και βραχυπρόθεσμοι στόχοι (έως τη μέση του χρόνου) σε όλες τις περιοχές (μαθήματα, συμπεριφορές κλπ.) που θα διδαχθεί. Επίσης, περιγράφονται και οι διαδικασίες αξιολόγησης της προόδου του μαθητή.
Παρακάτω παρατίθεται το ΑΕΠ πρώην μαθητή της Γ΄ Δημοτικού από το σχολείο Lexington της Νέας Υόρκης.

Αναλυτικά Προγράμματα στα Σχολεία Κωφών
Οι γνώμες των ειδικών για την επιλογή του κατάλληλου αναλυτικού προγράμματος για τους κωφούς μαθητές διχάζονται. Μερικοί υποστηρίζουν ότι οι κωφοί μαθητές μπορούν να ακολουθούν ακριβώς το αναλυτικό πρόγραμμα για ακούοντα παιδιά, μόνο που απαιτείται περισσότερος χρόνος διδασκαλίας και περισσότερος χρόνος φοίτησης στο σχολείο γενικότερα (Brennan, 1985). Αρκετοί εκπαιδευτικοί όμως, υποστηρίζουν ότι οι κωφοί μαθητές, λόγω των δυσκολιών που έχουν με τη γλώσσα και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, χρειάζονται ειδικά αναλυτικά προγράμματα, που θα περιλαμβάνουν εκτός των συνηθισμένων μαθημάτων και μαθήματα όπως ανάπτυξη ομιλίας, ακουστικής, χειλειανάγνωσης, γλώσσας κλπ., καθώς και διαφορετικούς τρόπους και αρκετά οπτικά υλικά διδασκαλίας (Abel & Baker, 1983).
Στην Ελλάδα το μοναδικό αναλυτικό πρόγραμμα για κωφά παιδιά δημιουργήθηκε το 1985. Το πρόγραμμα αυτό αναφέρεται στην ανάπτυξη της γραπτής γλώσσας και έχει τίτλο «Έλα να γράψουμε». Φτιάχτηκε από επιτροπή εκπαιδευτικών των σχολείων κωφών της Αττικής (Λαμπροπούλου, 1990) και εκδόθηκε από τον ΟΕΔΒ το 1990.

Εκπαίδευση κωφών παιδιών
Βασικά Ερωτήματα:
• Πώς διδάσκουμε τα κωφά παιδιά;
• Πού διδάσκουμε τα κωφά παιδιά;
• Τί διδάσκουμε στα κωφά παιδιά;

Ο δάσκαλος έχει δύο επιλογές:
• να επικεντρώσει την προσοχή του στην κώφωση ή
• να επικεντρώσει την προσοχή του στις δυνατότητες των κωφών μαθητών και να τις αξιοποιήσει στη διδασκαλία του

Οι Επικοινωνιακές Ανάγκες των Κωφών και Βαρήκοων Μαθητών
α) να στέκονται ή να κάθονται σε κοντινή απόσταση.
β) να κοιτάζουν τον κωφό συμμαθητή τους οποτεδήποτε μιλούν.
γ) να υπάρχει φως στο πρόσωπο του ομιλητή.
δ) να μη στέκονται μπροστά από το παράθυρο καθώς μιλούν, γιατί γίνεται σκοτεινό το πρόσωπό τους.
ε) να μην κουνιούνται όταν μιλούν.
στ) να μην καλύπτουν το στόμα τους με τα χέρια τους, να μην τρώνε όταν μιλούν, να μη μασούν τσίχλα.
ζ) να μιλούν αργά και καθαρά χρησιμοποιώντας μικρές προτάσεις.
η) να μη μουρμουρίζουν, να μη μιλούν πολύ σιγά και να μη φωνάζουν.
θ) όταν αλλάζουν θέμα να ενημερώνουν προηγουμένως τον κωφό και βαρήκοο συμμαθητή τους.
ι) να φροντίζουν να υπάρχει ησυχία στο χώρο επικοινωνίας.
ια) να μάθουν μερικά νοήματα.

Το κωφό παιδί σε τάξη ακουόντων
Οι εκπαιδευτικοί, μπορούν να τροποποιήσουν το περιβάλλον της τάξης ώστε να διευκολύνουν τον κωφό / βαρήκοο μαθητή αλλά και τους ίδιους κατά τη διδασκαλία. Για παράδειγμα, η διάταξη των θρανίων σε ημικύκλιο διευκολύνει τον κωφό και βαρήκοο μαθητή να έχει οπτική επαφή με όλους τους συμμαθητές του και με τον εκπαιδευτικό. Σε περίπτωση που η διάταξη των θρανίων δε μπορεί να αλλάξει και η τάξη έχει την παραδοσιακή μορφή, τότε ο μαθητής θα πρέπει να κάθεται κοντά στο δάσκαλο (στο δεύτερο θρανίο κατά προτίμηση) και σε σημείο που να μπορεί εύκολα να γυρίζει την πλάτη του, ώστε να παρακολουθεί τους άλλους μαθητές, όταν μιλούν (μια περιστρεφόμενη καρέκλα για το μαθητή διευκολύνει πολύ).
Επίσης ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να γνωρίζει ότι για να μπορεί ο κωφός / βαρήκοος μαθητής να παρακολουθεί το μάθημα χωρίς δυσκολία στην τάξη θα πρέπει να κάθεται σε σημείο ώστε να:
α) έχει το φως πίσω του, γιατί είναι δύσκολο να διαβάσει τα χείλη ή να παρακολουθήσει κάτι, όταν κοιτάζει προς το φως.
β) έχει το καλύτερο ως προς την ακοή αυτί προς την πλευρά που στέκεται ο δάσκαλος και όχι προς τον τοίχο.
γ) κάθεται με κάποιο συμμαθητή του, ο οποίος μπορεί να τον βοηθήσει κατά τη διάρκεια του μαθήματος, να του δείξει σε ποιο σημείο του βιβλίου βρίσκονται, ποιες ασκήσεις έχουν, να του κρατάει σημειώσεις κτλ
δ) το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν στο σχολείο οι κωφοί και βαρήκοοι μαθητές (που φορούν ακουστικά βαρηκοΐας ) είναι ο θόρυβος. Για το λόγο αυτό καλό θα ήταν να γίνουν κάποιες προσαρμογές στο χώρο της τάξης και του σχολείου, για να μειωθούν οι θόρυβοι και να βελτιωθεί η ακουστική των τάξεων. Γενικά η θέση του κωφού-βαρήκοου μαθητή θα πρέπει να είναι μακριά από πηγές θορύβου (π.χ. κίνηση στο δρόμο, θόρυβος προερχόμενος από γήπεδα, αίθουσες μουσικής, αυλή του σχολείου, κτλ).

Οι κωφοί-βαρήκοοι μαθητές έχουν πολλές φορές δυσκολίες στην κατανόηση λεξιλογίου, ιδιαίτερα όταν αυτό είναι άγνωστο. Η δυσκολία αυτή τους δημιουργεί προβλήματα στην ανάγνωση. Οι παρακάτω στρατηγικές διευκολύνουν τους κωφούς-βαρήκοους μαθητές ώστε να κατανοούν διάφορα κείμενα και να συμμετέχουν στο μάθημα όπως και οι υπόλοιποι συμμαθητές τους.
• Εξηγούμε τη σημασία των καινούργιων λέξεων που παρουσιάζουμε στην τάξη.
• Χρησιμοποιούμε εικόνες που τυχόν υπάρχουν στο κείμενο για να διευκολύνουμε την κατανόηση.
• Γενικά χρησιμοποιούμε αρκετό εποπτικό υλικό.
• Δημιουργούμε με τους μαθητές ατομικά λεξικά με τις άγνωστες λέξεις που συναντούν και με τον ορισμό τους.
• Τους παροτρύνουμε να χρησιμοποιούν τα λεξικά τους όταν γράφουν κάποιο νέο κείμενο. Πχ έκθεση.
• Διδάσκουμε τους μαθητές γνωστικές και γλωσσικές στρατηγικές που θα τους βοηθήσουν να κατανοήσουν ένα κείμενο (προβλέψεις. συγκρίσεις, αντιθέσεις, αλληλουχίες. αναφορές κ.τ.λ)
• Προετοιμάζουμε τους μαθητές πριν την ανάγνωση μιας ιστορίας ή άλλου κειμένου δουλεύοντας το λεξιλόγιο και τις κεντρικές έννοιες σε προηγούμενα μαθήματα.
• Όταν διαβάζουμε από τον πίνακα ή από βιβλίο δίνουμε λίγο περισσότερο χρόνο στον κωφό/βαρήκοο μαθητή ώστε να ολοκληρώσει την ανάγνωση πριν αρχίσουν οι ερωτήσεις.
• Με τη βοήθεια των παιδιών της τάξης φτιάχνουμε περίληψη στον πίνακα με τα βασικά σημεία της ιστορίας που διαβάσαμε.
• Παρέχουμε ευκαιρίες στους μαθητές να μελετήσουν ένα θέμα μέσα από διαφορετικές πηγές και υλικό.
• Δραματοποιούμε ιστορίες στην τάξη.

Ελληνική Νοηματική Γλώσσα
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (1988) αναγνώρισε τις νοηματικές γλώσσες των κρατών-μελών ως επίσημες γλώσσες των κοινοτήτων Κωφών της Ένωσης.
Ε.Ν.Γ.: αναγνωρισμένη ως επίσημη γλώσσα της ελληνικής κοινότητας των Κωφών (Ν.2817/2000)

Πλεονεκτήματα αναγνώρισης:
• Ε.Ν.Γ. Στη διερμηνεία, διδασκαλία και έρευνα της γλώσσας
• Επιλογή γλώσσας-Μέθοδος Διδασκαλίας
• Μέθοδος (στην εκπαίδευση των Κωφών): αναφερόμαστε στη «μέθοδο επικοινωνίας», στη γλώσσα που χρησιμοποιείται για τη διδασκαλία
• Μέθοδος διδασκαλίας: έννοια στρατηγικής που ακολουθεί ο δάσκαλος για τη διδασκαλία ενός γνωστικού αντικειμένου

Μέθοδοι Επικοινωνίας στην εκπαίδευση των κωφών παιδιών:
• Η προφορική μέθοδος
• Η μέθοδος της ολικής επικοινωνίας
• Η μέθοδος που έχει αναπτυχθεί με βάση τη δίγλωσση-διπολιτισμική προσέγγιση

Οι μέθοδοι αυτές σχετίζονται:
α) με τον τρόπο επικοινωνίας που οι εκπαιδευτικοί επιλέγουν, για να επικοινωνήσουν με τους Κωφούς μαθητές τους, οπότε μιλάμε για μεθόδους επικοινωνίας και όχι για μεθόδους διδασκαλίας
β) με το ποια γλώσσα (ομιλούμενη ή νοηματική) χρησιμοποιείται ως μέσον για τη διδασκαλία των κωφών μαθητών και επίσης διδάσκεται συστηματικά αποτελώντας τον κύριο στόχο της εκπαίδευσης.

Ελληνική Νοηματική Γλώσσα
Χειρόμορφο Αλφάβητο

---

Λέξεις μαθημάτων (βίντεο)

ΕΝΓ: Μύθοι και Πραγματικότητα
Η ενγ είναι διεθνείς;
Η ενγ είναι αναπαράσταση της ελληνικής γλώσσας;
Η ενγ έχει γραμματική και συντακτικό;
Η ενγ έχει φτωχό λεξιλόγιο;
Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς την ενγ;
Όλα τα τα κωφά παιδιά μαθαίνουν ενγ από μικρή ηλικία;
Τα κωφά παιδιά δεν μαθαίνουν να μιλούν καλά επειδή χρησιμοποιούν ενγ;
Οι περισσότεροι γονείς κωφών παιδιών γνωρίζουν την ενγ;

Το Περιβάλλον ευνοϊκό για τους κωφούς μαθητές, όταν:
• μπορεί να εκμεταλλευτεί την «οπτική» φύση τους, παρέχοντάς τους την περισσότερη δυνατή πρόσβαση στην επικοινωνία,
• μπορεί να ενισχύει την εκμάθηση της Ν.Γ. για την όσο γίνεται καλύτερη ποιοτικά και ποσοτικά αλληλεπίδραση μαθητών με εκπαιδευτικούς
• Επικοινωνιακή Επάρκεια
• Περιβάλλον που ενθαρρύνει τη χρήση Ν.Γ.
• Κίνητρα για επικοινωνία από την πλευρά των εκπαιδευτικών
• Δείχνω, δίνω πληροφορίες
• Ψάχνω, βρίσκω πληροφορίες
• Ασχολούμαι με δραστηριότητες που με ενδιαφέρουν
Από τη στιγμή που τα παιδιά διαθέτουν μια γλώσσα, μέσω αυτής της γλώσσας, μπορούν να μάθουν τα πάντα!

Οι Κωφοί μαθητές μπορούν:
• να συμμετέχουν σε κάθε μαθησιακή διαδικασία, όσο περίπλοκη και αν είναι
• να ενθουσιάζονται με τη μάθηση και να τους ικανοποιεί
• να εξελιχθούν σε λαμπρούς επιστήμονες
με τη χρήση της δικής τους γλώσσας!

Γλωσσικά Μαθήματα
• Μοντέλο κατευθυνόμενης ανάγνωσης (για τις μεγαλύτερες εκπ/κές βαθμίδες):
• Στάδιο προετοιμασίας ανάπτυξης εννοιών
• Στάδιο ανάπτυξης οπτικού λεξιλογίου
• Στάδιο καθοδηγούμενης ανάγνωσης
• Στάδιο συζήτησης
• Στάδιο ασκήσεων επεξεργασίας
• Στάδιο επέκτασης και εμπλουτισμού

Εκμάθηση και κατάκτηση νέου λεξιλογίου: εύρεση ισοδύναμων/αντίθετων λέξεων/φράσεων μεταξύ των δύο γλωσσών, γλωσσικά παιχνίδια κ.ά.
Κατανόηση δομής κειμένων-ιστοριών: σχεδιάγραμμα, αναδιήγηση, αναδημιουργία με ζωγραφιές, δραματοποίηση-παιχνίδι ρόλων.

Ενδεικτικές Δραστηριότητες
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας: Πριν την ανάγνωση ενός κειμένου, ο εκπαιδευτικός δείχνει στα παιδιά τον τίτλο και ζητάει από τα παιδιά να σκεφτούν ποιο μπορεί να είναι το πιθανό περιεχόμενο του κειμένου.
Κατά την ανάγνωση του κειμένου, ο εκπαιδευτικός σταματά σε κάποια σημεία για να παροτρύνει τα παιδιά να κάνουν προβλέψεις για το περιεχόμενο που ακολουθεί ή για το τέλος της ιστορίας.
Μετά την ανάγνωση του κειμένου, ο εκπαιδευτικός καλεί τους μαθητές να εντοπίσουν τους χαρακτήρες, συζητούν για τα συναισθήματα που τους προκαλεί το κείμενο, καθώς και για τις περιστάσεις κάτω από τις οποίες αισθάνονται παρόμοια.
Χρήση σε όλες τις δραστηριότητες οπτικών ερεθισμάτων: υπογράμμιση, χρωματισμός (καταλήξεων, άρθρων, αύξησης παρελθοντικών χρόνων στα ρήματα κ.ά.).
Καταγραφή στον πίνακα μίας πρότασης, εξήγηση ποιο είναι το ονοματικό μέρος της πρότασης και ποιο το ρηματικό. Αντιστοίχιση Υποκειμένου-Ρήματος, Ασκήσεις εντοπισμού της σειράς του ονοματικού και ρηματικού μέρους της πρότασης σε ερωτηματικές και καταφατικές προτάσεις (Ν.Ε. Γλώσσα, β’ γυμνασίου)
Για την παραγωγή ολοκληρωμένου κειμένου: εικόνες, περιγραφή τους, πλαγιότιτλοι, σύνθεση κειμένου.
Ο εκπαιδευτικός παροτρύνει τα παιδιά να γράψουν κείμενα που απευθύνονται σε διαφορετικό κοινό και έχουν διαφορετικούς στόχους: ηλεκτρονικά μηνύματα, ημερολόγιο, προσκλήσεις, αγγελίες κ.ά.
Απλό, δημιουργικό ερωτηματολόγιο (Κοϊντιλιανός):
Ποιός; Τί; Πότε; Πού; Πώς; Γιατί; Πόσο;
Νεοελληνική Γλώσσα, β΄ γυμνασίου: τα παιδιά παροτρύνονται να διαβάσουν διαφορετικά κείμενα. Ακολουθεί συζήτηση σχετικά με τα διαφορετικά είδη του γραπτού λόγου και τα χαρακτηριστικά που τα διαφοροποιούν (χρήση πίνακα)
Τα παιδιά παρακολουθούν αφήγηση ιστορίας ή περιγραφή γεγονότος στην Ε.Ν.Γ. Μετά ο εκπαιδευτικός δίνει τη γραπτή απόδοση της ιστορίας. Ακολουθεί σύγκριση των δύο γλωσσών, με σκοπό τη συνειδητοποίηση των λειτουργικών διαφορών τους.
Επιπλέον, μουσική αγωγή, περιβαλλοντική εκπαίδευση…

Προτεινόμενα διαθεματικά σχέδια εργασίας:
Εφημερίδα: η επιλογή μπορεί να περιλαμβάνει εφημερίδες που εκδίδονται απο Σωματεία Κωφών, ώστε να έρθουν σε επαφή με θέματα που απασχολούν την Κοινότητα των Κωφών
Θέατρο: η επιλογή των έργων μπορεί να περιλαμβάνει έργα Ελλήνων και ξένων Κωφών και ακουόντων συγγραφέων
Τουριστικός Οδηγός: μπορεί να περιλαμβάνει πληροφορίες για την τοποθεσία και τον τρόπο λειτουργίας των Σωματείων Κωφών (πχ. Κοινωνικές & πολιτιστικές δραστηριότητες ) σε διαφορετικές χώρες
Λεξικό ονομάτων: μπορεί να συμπεριλάβει τη γραφή του ονόματος με το δακτυλικό αλφάβητο, καθώς και τα νοηματικά τους ονόματα. Γίνεται έρευνα να ερμηνεύσουν την προέλευση/ετυμολογία των ονομάτων τους
Λέξεις και Φράσεις σε διαφορετικές γλώσσες: ανάλογα με το γλωσσικό τους επίπεδο τα παιδιά μπορούν να συμμετάσχουν σε παιχνίδια αναζήτησης λέξεων στην Ε.Ν.Γ. και στον γραπτό λόγο κ.ά

Mπορούν να αξιοποιηθούν:
Χρήση τεχνολογίας (τηλεόραση, βίντεο, η/υ, επιδιασκόπιο): προσφέρει πολλαπλές οπτικές δυνατότητες για την αναζήτηση πληροφοριών, την απόκτηση & τον εμπλουτισμό των εμπειριών, την καλλιέργεια πολλών δεξιοτήτων
Χρήση και επέκταση παραγωγής λογισμικών προγραμμάτων που έχουν σχεδιαστεί με κριτήριο τις ανάγκες του κωφού παιδιού (πχ. Η Γλώσσα μου)
Χρήση λογισμικών που απευθύνονται σε ακούοντα παιδιά και που μπορούν να αποτελέσουν ένα σημαντικό μέσο για τη διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής στα κωφά παιδιά

Συμπέρασμα:
• Υπάρχουν απεριόριστες ευκαιρίες μάθησης της γλώσσας μέσω της Ε.Ν.Γ.
• Δεν ωφελεί να περιορίζουμε τις επιλογές των κωφών μαθητών μας
• Δεν ωφελεί να δημουργούμε στους κωφούς μαθητές μας ανία, πριν τους δοθεί η ευκαιρία για μάθηση
• Ωφελεί να «επιτρέψουμε» στους μαθητές μας να είναι Κωφοί
• Οι κωφοί μαθητές μπορούν να εκπαιδευτούν & να πετύχουν υψηλή εκπαιδευτική πρόοδο όταν τους δοθεί η ευκαιρία ν΄αναπτύξουν τις ικανότητές τους, όταν το πρόγραμμα δίνει ίσες ευκαιρίες σε όλους, όταν οι εκπαιδευτικοί έχουμε υψηλά κίνητρα & υψηλές προσδοκίες από τους μαθητές & την εργασία τους

Οι κυριότερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα κωφά παιδιά όταν αρχίζουν να γράφουν είναι οι εξής:

1. Οι περιορισμένες εμπειρίες που διαθέτουν. ( 90%-95% περίπου των κωφών παιδιών, που έχουν ακούοντες γονείς).
2. Δεν κατέχουν τη δομή μιας ιστορίας σε ικανοποιητικό βαθμό. Αυτό δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα τόσο κατά την ανάγνωση όσο και κατά τη συγγραφή μιας ιστορίας, δεδομένου ότι οι έρευνες έδειξαν ότι η εσωτερίκευση των δομών της αφήγησης ενισχύει το γράψιμο.
3. Δεν κατέχουν σε ικανοποιητικό βαθμό βασικά στοιχεία των λεγόμενων σχημάτων της επιφανειακής δομής. Αυτό σημαίνει ότι παρουσιάζουν ιδιαίτερες αδυναμίες στα εξής:
   α.1) Έχουν περιορισμένο λεξιλόγιο (γνωρίζουν μόνον λέξεις καθημερινής χρήσης). Το λεξιλόγιό τους αναπτύσσεται με αξιοσημείωτα πιο αργούς ρυθμούς και σε μικρότερη έκταση σε σύγκριση με τα ακούοντα παιδιά.
   α.2) Έχουν ανεπαρκή γνώση της πολυσημίας των λέξεων (π.χ. συνώνυμα, αντίθετα).
   α.3) Αντιμετωπίζουν προβλήματα με τη χρήση των μεταφορών, παρομοιώσεων, ιδιωματικών εκφράσεων. (ψάρι, διπλωμάτης)
   α.4) Αντιμετωπίζουν ιδιαίτερη δυσκολία στην κατανόηση και χρήση των αφηρημένων εννοιών με άμεση συνέπεια να συναντούν δυσκολία να βρουν κατάλληλο και επαρκές λεξιλόγιο να εκφράσουν τις σκέψεις τους.
   α.5) Σε πολλές περιπτώσεις η χρήση του λεξιλογίου είναι αδόκιμη, ακατάλληλη και ασαφή.
   β) Συχνά καταργούν στα γραπτά τους τα επίθετα και τις αντωνυμίες
   γ) Προτιμούν τη χρήση ρημάτων στην ενεργητική φωνή και στους τρεις βασικούς χρόνους
   δ) Συγχέουν τα βοηθητικά ρήματα και κάνουν πολλά σφάλματα στο σχηματισμό τους
   ε) Συχνά παραλείπουν προθέσεις και συνδέσμους
   στ) Δυσκολεύονται στον συσχετισμό και τη σωστή σύνδεση των λέξεων ή στην οργάνωση του λόγου τους βάσει των συντακτικών κανόνων
   ζ) Η σειρά των όρων της πρότασης στα γραπτά τους είναι συχνά λανθασμένη
   η) Προτιμούν τις προτάσεις του τύπου υποκείμενο-ρήμα-αντικείμενο και αποφεύγουν άλλου είδους προτάσεις σύνθετου τύπου
   ι) Δυσκολεύονται στην κατανόηση, αλλά και στο σχηματισμό των δευτερευουσών προτάσεων.
   Όλες οι παραπάνω δυσκολίες επιτείνονται όταν απουσιάζει η μεθοδική και επιστημονικά προγραμματισμένη διδασκαλία του γραπτού λόγου, με βάση τις ανάγκες των κωφών μαθητών. Η έλλειψη αυτή και οι αντικειμενικές δυσκολίες αποθαρρύνουν και τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς με αποτέλεσμα να περιορίζονται στο ελάχιστο οι δραστηριότητες γραφής –και ιδίως της δημιουργικής γραφής- στις τάξεις των κωφών μαθητών, με συνέπεια τη συγκάλυψη και όχι την επίλυση του προβλήματος. Μακροπρόθεσμα οι συνέπειες είναι πολύ σοβαρές στο επίπεδο γραμματισμού των κωφών.

ΜΑΚΑΤΟΝ: Ένα εναλλακτικό σύστημα επικοινωνίας κατάλληλο για ΑΜΕΑ.
Τα άτομα που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με τη δική τους ομιλία, αποζητούν έναν τρόπο να υποσκελίσουν το πρόβλημά τους, χρειάζονται επομένως ένα εναλλακτικό σύστημα επικοινωνίας διαφορετικό από την ομιλία. Έτσι έχουν αναπτυχθεί συστήματα που βασίζονται στη νοηματική γλώσσα, ή που κάνουν χρήση εικόνων, γραφικών συμβόλων και εικονιδίων συνιστώντας έτσι τις λεγόμενες συμβολικές ή μη φυσικές γλώσσες επικοινωνίας
Το Λεξιλόγιο ΜΑΚΑΤΟΝ είναι ένα πρόγραμμα που συνδυάζει ομιλία, νοηματικά σήματα, και γραφικά σύμβολα. (ιδανικό για περιπτώσεις παιδιών που συνδυάζουν κώφωση με νοητική καθυστέρηση). Σχεδιάστηκε από την Margaret Walker, και από τις πρώτες προσπάθειες διάδοσής του από το 1976 και έκτοτε, έγινε από τα πλέον εφαρμοσμένα και διάσημα εναλλακτικά συστήματα επικοινωνίας. Το σύστημα ΜΑΚΑΤΟΝ δεν πρέπει να θεωρείται αποκλειστικά ως εναλλακτικό σύστημα επικοινωνίας, αλλά ως μια οργανωμένη προσέγγιση για τη διδασκαλία της γλώσσας και της επικοινωνίας γενικά.
Τα γλωσσικά θέματα παρουσιάζονται σε δύο λεξιλόγια:
α) ένα μικρό Βασικό Λεξιλόγιο (Λεξιλόγιο Πυρήνας) αποτελούμενο από λειτουργικές έννοιες που παρουσιάζεται σε στάδια αυξανόμενης δυσκολίας. Το Λεξιλόγιο Πυρήνας διδάσκεται πρώτο και αποτελεί την βάση του προγράμματος.
β) ένα εκτενές Λεξιλόγιο Πηγή που καλύπτει μεγάλο αριθμό κοινωνικών δραστηριοτήτων και χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με το Λεξιλόγιο Πυρήνας ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε χρήστη.
Νοήματα και σύμβολα έχουν ταυτιστεί με όλες τις έννοιες των λεξιλογίων MAKATON Πυρήνα και Πηγή και χρησιμοποιούνται με ομιλία, την γραπτή λέξη ή μόνα τους. Προσφέρουν μια οπτική αναπαράσταση του λόγου η οποία αυξάνει την κατανόηση και καθιστά την εκφραστική επικοινωνία ευκολότερη.
Τα νοηματικά σύνολα δεν είναι κατασκευασμένα ειδικά για το σύστημα ΜΑΚΑΤΟΝ αλλά είναι δάνεια από τις καθιερωμένες νοηματικές γλώσσες. Στη Μ. Βρετανία χρησιμοποιείται η βρετανική Νοηματική Γλώσσα, στην Ελλάδα η ελληνική. Τα γραφικά σύμβολα είναι δάνεια από τα σύμβολα Bliss και από τα σύμβολα Rebus, υπάρχουν όμως και ορισμένα κατασκευασμένα ειδικά για το σύστημα ΜΑΚΑΤΟΝ
Το Γλωσσικό Πρόγραμμα MAKATON εφαρμόζεται ευρέως σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο σε προσχολικά – σχολικά πλαίσια και πλαίσια για ενήλικες και χρησιμοποιείται στα σπίτια των ανθρώπων για τους οποίους το MAKATON είναι το μέσο επικοινωνίας. Μέχρι σήμερα το MAKATON έχει προσαρμοστεί για να χρησιμοποιηθεί σε άλλες 40 χώρες. Χρησιμοποιείται με επιτυχία σε άτομα με μέτριες ή και σοβαρές δυσκολίες μάθησης αλλά και άτομα με σωματικά προβλήματα: παιδιά και ενήλικες με νοητική καθυστέρηση, αυτισμό, προβλήματα γλώσσας, πολλαπλές αισθητηριακές βλάβες, και επίκτητα νευρολογικά προβλήματα
Το Νοέμβριο 1996, η έκδοση του Βασικού Λεξιλογίου του MAKATON (1979) αναθεωρήθηκε για να συμπεριλάβει τις βασικές καθημερινές ανάγκες παιδιών και ενηλίκων που ζουν στον 21ο αιώνα. Οι περισσότερες έννοιες του λεξιλογίου του 1976 έχουν διατηρηθεί. Οι βασικές αλλαγές αφορούν στην προσθήκη εννοιών που αντικατοπτρίζουν τις ανάγκες της σύγχρονης διαπολιτισμικής κοινωνίας, ενσωματώνουν αλλαγές στον τρόπο ζωής, την ανάπτυξη τεχνολογίας και των ενδιαφερόντων και παρέχουν σύμβολα για συγκεκριμένα γραμματικά στοιχεία της προφορικής και γραπτής γλώσσας που απαιτούνται για την ανάπτυξη των ικανοτήτων γραφής και ανάγνωσης. Επίσης έννοιες σχετικές με τον Χριστιανισμό έχουν μεταφερθεί σε ένα νέο θέμα του Λεξιλογίου Πηγή “Θρησκείες και Έθιμα”. Έτσι, συμπεριλαμβάνονται έννοιες σχετικές με διάφορες θρησκείες και όχι μόνο τον Χριστιανισμό.

Χρήση της Μεθόδου
Για να είναι λειτουργική η χρήση των συμβόλων πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν οι ανάγκες του κάθε χρήστη: το επίπεδο κατανόησης, οι επικοινωνιακές του ικανότητες, το κίνητρο για επικοινωνία, η ικανότητα συγκέντρωσης, οι ευκαιρίες για επικοινωνία, η προτίμηση για χρήση νοημάτων και / ή συμβόλων και οι ικανότητες του συνδιαλεγόμενου.
Τα σύμβολα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αναπαρασταθούν οι λέξεις κλειδιά μιας πρότασης, κάθε λέξη σε μια πρόταση, ακόμα και οι γραμματικές έννοιες. (αυτό είναι ένα χρήσιμο βήμα για την ανάπτυξη πρώιμων δεξιοτήτων γραφής και ανάγνωσης ) ή μια ολόκληρη πρόταση ή “ενέργεια”.

Παραδείγματα χρήσης του ΜΑΚΑΤΟΝ με σύμβολα
Σύμβολα με λέξεις κλειδιά:

Ο          κύριος          τρώει        ένα          πορτοκάλι 

Ανάγνωση με σύμβολα:
1
Ο κύριος τρώει ένα πορτοκάλι

Λειτουργικά σύμβολα:

Ο        κύριος            τρώει        ένα        πορτοκάλι  

Παρουσίαση των συμβόλων
Τα σύμβολα μπορούν να παρουσιαστούν σε κάρτες, σε πίνακα, σε βιβλία, στον υπολογιστή και να γίνει χρήση τους για διάφορους σκοπούς, π.χ., για προγράμματα, λίστες αγορών, αφήγηση παραμυθιών ή ιστοριών, οδηγίες, συνταγές μαγειρικής, ανάπτυξη καθημερινών δεξιοτήτων, περιγραφή διαδικασιών σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα, μετάφραση κάθε είδους πληροφοριών και σαν βοή¬θημα στην γραφή και την ανάγνωση.

Προσαρμογή συμβόλων για την κάλυψη αναγκών του χρήστη ή του περιβάλλοντός του
Τα σύμβολα του ΜΑΚΑΤΟΝ μπορούν εύκολα να προσαρμοστούν για να καλύψουν συγκεκριμένες ανάγκες. Ορισμένα παραδείγματα:

Το όνομα ή το αρχικό γράμμα του ονόματος ενός ατόμου μπορεί να προστεθεί σε ένα συγκεκριμένο σύμβολο. Π.χ., Αδελφός (1) και Αδελφή (1)

Η ουδέτερη φιγούρα του ανθρώπου που δίνεται σε ορισμένα σύμβολα, π.χ., “Γιατρός” και “Στρατιώτης” μπορεί να αντικατασταθεί με το αρσενικό/θηλυκό σύμβολο όπου αυτό είναι απαραίτητο.

Το σύμβολο “Τρόφιμα” μπορεί να αντικατασταθεί από μια επιλογή τροφίμων διαφορετική από αυτή που δίνεται.
Το σύμβολο “Πρόβλημα επικοινωνίας” μπορεί να γίνει πιο συγκεκριμένο.
Το σύμβολο “Παιδιά” μπορεί να αλλάξει. Για παράδειγμα, αν αναφερόμαστε σε περισσότερα από δύο παιδιά μπορούμε να προσθέσουμε παιδιά στο σύμβολο και να συγκεκριμενοποιήσουμε το φύλλο
Επίσης μπορεί να γίνει συνδυασμός συμβόλων.
Π.χ.

Οικογένεια                              

Το βασικό Λεξιλόγιο
Σταδιακή διεύρυνση της γλωσσικής εμπειρίας

Το λεξιλόγιο Πηγή του Μάκατον
Διεύρυνση των θεμάτων που αναφέρονται στο Βασικό Λεξιλόγιο

Κριτική
Το σύστημα ακολουθεί τη λογική της αναπαράστασης είτε με νοηματικά σήματα είτε με γραφικά σύμβολα μόνο των σημαντικών λέξεων που φέρουν πληροφορία. Είναι προφανές λοιπόν ότι εκλείπουν σαφείς γραμματικές και συντακτικές δομές.
Επίσης παρότι υποστηρίζεται από τους υπευθύνους ότι η αυστηρή δομή στην οποία στηρίζεται το σύστημα δεν εμποδίζει την ευκαμψία της γλώσσας και την δυνατότητα έκ¬φρασης του χρήστη, φαίνεται ότι η προσαρμογή των συμβόλων και των σταδίων από τους δασκάλους ανάλογα με τις προσωπικές ανάγκες κάθε χρήστη δεν είναι εύκολη. Κατά συ¬νέπεια το σύστημα αδυνατεί μερικές φορές να προσφέρει τον πλούτο και τη δομή της γλώσσας που πολλοί χρήστες θα είχαν ανάγκη.
Παρόλα αυτά, η χρήση του προγράμματος για τη διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής σε παιδιά με ειδικές ανάγκες έχει δώσει πολύ καλά αποτελέσματα, σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Επίσης, συνήθως, λύνεται το πρόβλημα επικοινωνίας σε περίπτωση παιδιού, με πρό¬βλημα στην ακοή και νοητική καθυστέρηση, το οποίο δεν ήταν καθόλου εύκολο να μάθει τη χρήση της νοηματικής γλώσσας.

Συμπερασματικά
Η εκπαιδευτική πολιτική της Κυβέρνησης όσον αφορά τα άτομα με ειδικές ανάγκες βαδίζει στην προοπτική της ενσωμάτωσης. Από έρευνα όμως που έγινε από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο το 1994, το 63% των ερωτηθέντων εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης θεωρούν ότι δεν είναι ακόμη δυνατή η ενσωμάτωση των παιδιών με Ειδικές Ανάγκες στα κανονικά σχολεία. Η κτιριακή υποδομή, η μη ακόμα σωστή ενημέρωση των εκπαιδευτικών, αλλά και της κοινωνίας είναι μερικοί από τους λόγους που αναφέρονται. Η ιδανική, πάντως λύση είναι η ενσωμάτωση που οδηγεί στην εκπαίδευση των παιδιών με Ειδικές Ανάγκες όχι σε απομονωμένα σχολικά περιβάλλοντα, αλλά μαζί με το κύριο ρεύμα των μαθητών μας. Η ανάπτυξη του πνεύματος της ενσωμάτωσης είναι το κύριο μέλημα, που έκδηλα είναι ο καλύτερος δρόμος για τη σχολική, αλλά και κοινωνική ένταξη των παιδιών αυτών.

«Αν το παιδί δεν μπορεί να μάθει με τον τρόπο που του διδάσκουμε,
τότε πρέπει να το διδάξουμε με τον τρόπο που μπορεί να μάθει»
Maria Montessori

• Ανδρικοπούλου Ειρ. (2009) Η ΕΝΓ στην εκπαίδευση των κωφών μαθητών. Πάτρα
• Ειδική Αγωγή: http://www.specialeducation.gr
• Κουρουπέτρογλου Γ., Λιάλιου Σ. (2000) «Συμβολικά Συστήματα Εναλλα¬κτικής Διαπροσωπικής Επικοινωνίας», Εθνικό και Καποδιστριακό Παν/μιο Αθηνών, τμήμα πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Αθήνα
• Lampropoulou, V. K. (1992). The Socioeconomic status of deaf people in Greece. The Journal of the British Association of Teachers of the Deaf, 16(4), 90-96.
• Λαμπροπούλου Β. (1992) Η Εκπαίδευση του κωφού παιδιού. Πάτρα
• Λαμπροπούλου Β. (1992) Τέσσερα πακέτα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και ειδικών επιστημόνων ΣΜΕΑ Κωφών και Βαρήκοων (Πρόγραμμα Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. – Υ.Π.Ε.Π.Θ. , Φορέας υλοποίησης: Παν/μιο Πατρών Π.Τ.Δ.Ε. Μονάδα Ειδικής Αγωγής Κωφών). Πάτρα
• Ντινοπούλου Δ., (2002) Προσέγγιση της παιδικής βαρηκοΐας, Αθήνα
• Οργανισμός Μάκατον: http://www.makaton.org/
• Πετμεζάκης Ιακ. (2000) Παιδική Βαρηκοΐα. Αθήνα
• Τσάκαλος Μιχ. (2009) Βαρηκοΐα και κώφωση στην παιδική ηλικία
• Υ.Π.Ε.Π.Θ. – Π. Ι. (2004) Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών για μαθητές με προβλήματα ακοής. (Επιστημονικοί υπεύθυνοι: Λαμπροπούλου Β., Κουρμπέτης Β.) Αθήνα

Τσικολάτας Α. (2013) Παιδαγωγική Αξιολόγηση μαθητή. Αθήνα

Α ΜΕΡΟΣ
Στο πλαίσιο της πρακτικής άσκησης, του ΙΕΚ Μεταμόρφωσης, β’ εξαμήνου στο 6ο ειδικό δημοτικό σχολείο έγινε η παρακολούθηση του μαθητή Ρ. Ο μαθητής είναι αλβανικής καταγωγής, γεννημένος στην Αθήνα, 10 ετών και ζει με την οικογένειά του. Είναι στενά δεμένος με την μητέρα του, όχι όμως σε υπερβολικό βαθμό που θα το καθιστούσε πρόβλημα. Η μητέρα του δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα υπερπροστατευτική. Ο πατέρας του ασχολείται μαζί του και μέσα στο σπίτι και σε βόλτες που τον παίρνει μαζί. Αδέλφια δεν έχει, δεν φαίνεται όμως να τον απασχολεί ιδιαίτερα, ύστερα από άτυπες συνεντεύξεις μαζί του. Το οικογενειακό του περιβάλλον είναι ήρεμο με πλούσια ερεθίσματα.
Ο Ρ. έχει ήπια νοητική καθυστέρηση (60%) και φοιτά στην Β’ τάξη του 6ου Ειδικού Δημοτικού Σχολείου. Η ιατρική γνωμάτευση από το ΚΕΔΔΥ είναι φειδωλή και χαρακτηρίζεται ως εκπαιδεύσιμος. Έπειτα από την μελέτη της κλίμακας AAMD – Adaptive Behavior Scale, δηλαδή της κλίμακας Προσαρμοστικής Συμπεριφοράς του μαθητή με νοητική καθυστέρηση, επισημαίνονται ότι οι πιο κατακτημένες δεξιότητες του Ρ είναι οι ανεξάρτητες λειτουργίες, η ανάπτυξη της ομιλίας, οι οικιακές δραστηριότητες, η κοινωνικότητα και λιγότερο τα νούμερα, η ώρα, ο αυτοπροσδιορισμός και το πεδίο της οικονομικής δραστηριότητας. Αναφορικά με την συμπεριφορά του αναφέρεται πως δεν είναι καθόλου σχεδόν βίαιη, αντικοινωνική, αναξιόπιστη, στερεότυπη και παράξενη, ανάρμοστη, αυτοκαταστροφική, υπερενεργητική. Είναι λίγο αντιδραστική με στοιχεία εγωισμού και ζήλιας. Είναι υπάκουος, σοβαρός και ευγενικός. Το ποσοστό περιθωριοποίησης είναι επίσης χαμηλό. Είναι παιδί πειθαρχημένο, ήσυχο, χωρίς εξάρσεις αντικανονικής, ανάρμοστης, βίαιης, ψυχωτικής ή αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Ο Ρ. δεν κάνει λήψη κάποιου φαρμάκου, στο παρελθόν όμως έπαιρνε ήπιο ηρεμιστικό που του προκαλούσε συχνοουρία και χαλάρωση των σφιγκτήρων. Συναισθηματικές εκρήξεις δεν έχει και δεν παρουσιάζει ιδιαιτερότητα στην ευαισθησία του.
Το σχολείο στο οποίο φοιτά έχει άρτια υποδομή και όλο το απαιτούμενο παιδαγωγικό και ψυχοτεχνικό υλικό για την εκπαίδευση και απασχόλησή του. Ωστόσο απουσιάζει το έμψυχο υλικό καθότι δεν υπάρχει μουσικός, γυμναστής, εργοθεραπευτής, λογοθεραπευτής που θα μπορούσαν να προσφέρουν σε όλα τα παιδιά σημαντική προστιθέμενη εκπαιδευτική αξία. Το τμήμα του αποτελείται από άλλα 4 αγόρια που παρουσιάζουν αυτισμό, Asperger, μέτρια ΝΚ, ελαφριά ΝΚ και ένα κορίτσι με βαριά ΝΚ.
Η σωματική του ανάπτυξη είναι καλή ωστόσο παρουσιάζει κάποια τριχοφυΐα στην πλάτη. Δεν έχει μυοσκελετικά προβλήματα, η βάδισή του και η χρήση αντικειμένων είναι άριστη. Είναι προσεκτικός και σπάνια αδέξιος. Πάντα καθαρός σωματικά και με καθαρά ρούχα, με δικά του υλικά υγιεινής (χαρτομάντιλο κτλ) Είναι υγιές άτομο χωρίς αλλεργίες. Η λεπτή και αδρή κινητικότητά του βρίσκεται σε άριστο επίπεδο. Χειρίζεται μαρκαδόρο, μολύβι και ψαλίδι με δεξιοτεχνία. Ο συντονισμός ματιού χεριού είναι άρτιος.
Δεν αργεί ποτέ στο σχολείο και έχει πάντα έτοιμες τις ασκήσεις του, κάτι το οποίο αποδεικνύει την προσπάθεια που γίνεται στο σπίτι του. Ο Ρ. δεν έχει συνάψει ιδιαίτερες στενές σχέσεις με κάποιον συμμαθητή του, έχει με όλους την ίδια σχέση όπως με τα παιδιά της τάξης του. Κάποια ιδιαιτερότητα παρουσιάζει στο φαγητό, καθότι προτιμά να τρώει το εσωτερικό μόνο (τοστ, κρουασάν, γεμιστά μπισκότα) και αφήνει το εξωτερικό. Με παρέμβαση όμως λύνεται το θέμα.
Ο Ρ. αξιοποιεί κατά κύριο λόγο την οργανική λειτουργία του επικοινωνιακού λόγου για την έκφραση των αναγκών του και τον αυθόρμητο λόγο. Το συμβολικό παιχνίδι κυριαρχεί στις δραστηριότητές του καθώς και η φαντασία του είναι αξιοθαύμαστη. Η βραχύχρονη και μακρόχρονη μνήμη του είναι καλή, οι απαντήσεις του είναι στοχευμένες, αν και κάποιες φορές αδικαιολογήτως μονολεκτικές, ωστόσο ο λόγος του είναι καθαρός.
Το σχολικό πρόγραμμα του Ρ. περιλαμβάνει προσέλκυση στην τάξη στις 08:20, εκπαιδευτικές δραστηριότητες (ζωγραφική, ανάγνωση, πάζλ, ενσφηνώματα) μέχρι τις 09:00, νέα παράδοση μαθήματος μέχρι τις 10:00, ελέυθερο παιχνίδι με δασκάλα και βοηθό μέχρι τις 10:30, διάλειμμα μέχρι 10:45 στην σχολική αυλή και κοινωνικό παιχνίδι, 11:00 – 12:30 εκπαιδευτικές δραστηριότητες με την δασκάλα. Ο Ρ. δεν παρακολουθεί κάποιο πρόγραμμα ειδικής αγωγής καθότι δεν υπάρχει το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό.
Στο μάθημα της γλώσσας ο Ρ. δυσκολεύεται πολύ, καθώς ξεκινά και διαβάζει την πρώτη συλλαβή κάθε λέξης και μαντεύει την συνέχεια. Κατά το διάβασμα του αποσπάται πολύ η προσοχή κάτι που κάνει την ανάγνωση ιδιαίτερα επίπονη. Η δασκάλα του δείχνει τις λέξεις μια μια, ωστόσο δεν διαβάζει πάντα αυτό που βλέπει αλλά κάτι παρόμοιο, που έχει περίπου το ίδιο νόημα (πχ γράφει έτρεχε, διαβάζει τρέχει). Η δασκάλα τον επιβραβεύει για κάθε του προσπάθεια και τον ενισχύει, κάτι που τον χαροποιεί ιδιαίτερα. Ο Ρ. αναγνωρίζει τις λέξεις που έχει μάθει όταν τις βλέπει στο τετράδιο, στον πίνακα, σε καρτελάκια ή ως λεζάντες σε φωτογραφίες που του δείχνει η δασκάλα. Με τη λέξη πάπια, γίνεται άσκηση για φωνολογική ενημερότητα. Βλέπει την λέξη γραμμένη και μετά κλείνει τα μάτια, προσπαθώντας να δει, να φανταστεί τη λέξη, όπου έπειτα τον καλεί η δασκάλα στον πίνακα να την γράψει από μνήμης. Ο Ρ. μπορεί και γράφει το όνομά του, μικρές δισύλλαβες λέξεις έπειτα από μεγάλη προσπάθεια καθώς έχει δυσκολία στην συγκέντρωση. Ωστόσο κατά την αφήγηση παραμυθιού από την δασκάλα, ο Ρ. παρουσιάζεται ιδιαίτερα προσεκτικός και σκεπτικός.
Στη διδασκαλία των μαθηματικών, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα επικεντρώνεται σε απλές πράξεις πρόσθεσης στην βασική δεκάδα με άθροισμα το πολύ 12 καθότι μέχρι εκεί ξέρει να μετράει. Ωστόσο τα αποτελέσματα προέρχονται εκ μνήμης και όχι από κάποια πνευματική/νοητική λειτουργία, δεν αντιλαμβάνεται την έννοια των αριθμών. Δεν γνωρίζει την ώρα.
Αρέσκεται στο να συμπληρώνει πάζλ και ανεβάζει τον πήχη δυσκολίας από μόνος του. Σπάνια ζητάει βοήθεια, με μικρή και διακριτική παρέμβαση όμως έχει ακόμη ποιοτικότερα αποτελέσματα. Στην αντιστοίχηση είναι πολύ καλός. Ωστόσο αν πιεστεί για να κάνει κάποια δραστηριότητα πιο γρήγορα, δυσανασχετεί και συνήθως εγκαταλείπει. Θέλει να εργάζεται με τον δικό του ρυθμό που δεν είναι και ιδιαίτερα αργός. Ωστόσο αν κάτι δεν του προσελκύει το ενδιαφέρον, το εγκαταλείπει και ακόμη και με παρότρυνση δεν το συνεχίζει. Δεν γνωρίζει τις ημέρες της εβδομάδας ή τους μήνες, γνωρίζει όμως τις εποχές χωρίς να είναι ξεκάθαρος στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Η ζωγραφιές του δεν έχουν κάποια πρωτοτυπία και η πλούσια φαντασία που έχει στον λόγο του δεν αποτυπώνεται στο χαρτί. Ωστόσο γνωρίζει τα χρώματα και ζωγραφίσει με τα σωστά χρώματα τα διάφορα αντικείμενα των απεικονίσεών του. Επιπλέον μπορεί να μιμηθεί την διαδικασία του εκπαιδευτικού για τον σχεδιασμό γεωμετρικών σχημάτων και την σύνθεσή τους για δημιουργία νέου αντικειμένου (πχ τρεις κύκλοι, μεγάλος, μεσαίο, μικρός και στην κορυφή ένα τρίγωνο, σχηματίζουν έναν χιονάνθρωπο).
Η σχέση του Ρ. με την δασκάλα του είναι ιδιαίτερα ζεστή, την σέβεται, ζητάει την άδειά της για τουαλέτα ή για να πάρει υλικά από την τάξη. Δεν έχει ιδιαίτερες φιλικές σχέσεις με τους συμμαθητές του αλλά ούτε και αντιπάθειες. Προβλήματα παρουσιάζονται μόνο κατά το μοίρασμα παιχνιδιών τα οποία όμως λύνονται με κατάλληλες παρεμβάσεις. Η κοινωνική του συμπεριφορά είναι αρμόζουσα και αποδεκτή. Δεν χτυπάει, δεν φτύνει, δεν δαγκώνει, δεν κλέβει. Παίζει και μόνος του και με παρέα αλλά αν δε του αρέσει την εγκαταλείπει. Συνηθίζει να παίζει κυνηγητό και να τρέχει αφού έτσι εκτονώνει όλη του την ενέργεια και ένταση. Όταν βλέπει άλλους να μαλώνουν δεν του αρέσει και αποστρέφει το βλέμμα του. Δεν μπλέκει σε καυγάδες.

Β ΜΕΡΟΣ
Προτεραιότητα και θεμελιώδης αρχή είναι η κατοχύρωση του δικαιώματος στον αυτοπροσδιορισμό, διασφάλιση του ευ ζην, της ποιότητας ζωής και η παροχή ευκαιριών για άσκηση αυτοπροσδιορισμού (self determination) και της αυτοδιάθεσης με στόχο την ατομική ενδυνάμωση (personal empowerment). Έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα με ΝΚ σπάνια αναλαμβάνουν ρόλους ή έχουν ευκαιρίες για άσκηση ελέγχου στις ίδιες τις ζωές τους ή για λήψη σημαντικών αποφάσεων που τους αφορούν. Συνήθως τους εκχωρείται ελευθερία και δυνατότητα αυτοδιάθεσης μόνο σε ζητήματα επουσιώδη και δευτερεύοντα, ενώ όταν πρόκειται για βαρύνουσας σημασίας αποφάσεις, τα νοητικά καθυστερημένα άτομα παραμένουν απλοί, αμέτοχοι θεατές, ετεροπροσδιοριζόμενοι (Wehmeyer, 2001). Τα άτομα με ΝΚ μαθαίνουν να μην εμπιστεύονται τον εαυτό τους και εν όψει προβλημάτων να αναζητούν την καταφυγή στην εξωτερική βοήθεια από τρίτους, μέσα σε ένα δίκτυο εξάρτησης (Βουγιούκας, 2008). Τα παιδιά με ΝΚ έχουν ελλειμματικά κίνητρα αλλά και ελλειμματική βούληση, ακόμη και στο κατώτερο, βαθύτερο επίπεδο των αρχέγονων παρορμήσεων (Τζουριάδου, 2008).
Ο Ρ. έχει επομένως ανάγκη από ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα διαφοροποιημένο και προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες ανάγκες του. Ωστόσο θεωρώ πως η ένταξη του Ρ. σε μια τάξη γενικής αγωγής (Α’ δημοτικού) με παράλληλη στήριξη θα μπορούσε να ωφελήσει αρκετά. Ή τουλάχιστον κάποιες φορές την εβδομάδα να επισκέπτεται και τάξη γενικής αγωγής. Το ατομικό εκπαιδευτικό του πρόγραμμα καλό είναι να δομηθεί βάσει συγκεκριμένων προτεραιοτήτων και στόχων. Ωφέλιμο είναι να αξιοποιηθούν στην εκπαιδευτική του διαδικασία οι αρετές, τα χαρίσματα και τα λοιπά θετικά στοιχεία της προσωπικότητά του. Η δουλειά που γίνεται στο σχολείο πρέπει να συνδεθεί με τις απαιτήσεις της καθημερινότητας του Ρ., ώστε να περιοριστεί και ο βαθμός εξάρτησης από τους γύρω του και να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο η αυτοεξυπηρέτησή του, καθώς και οι δεξιότητες της καθημερινής του ζωής.
Προτείνεται επομένως η αλλαγή σύνθεσης των παιδιών της τάξης του και η επικέντρωση στις αδυναμίες του. Επιπλέον, αύξηση των επισκέψεων σε ζωολογικό κήπο, θέατρο, αγορά θα ωφελήσουν ιδιαίτερα.
Επιπλέον, καλό είναι να γίνει εξάσκηση σε βασικές μαθηματικές δεξιότητες, όπως πρόσθεση και αφαίρεση, διαχείριση χρημάτων. Απαραίτητη είναι και η εκπαίδευση σε απλές καθημερινές συναλλαγές στο super market, φούρνο, δηλαδή σε πραγματικές συνθήκες καθημερινής ζωής.
Προτείνεται επομένως η διδασκαλία αυτών των εννοιών με διαφοροποιημένη μέθοδο αφού οι μέχρι τώρα χρησιμοποιηθέντες δεν ωφέλησαν. Ίσως η χρήση κατάλληλου λογισμικού στον υπολογιστή αποβεί σημαντική εξέλιξη, ωστόσο πρέπει να προηγηθεί εκπαίδευση στη χρήση υπολογιστή καθότι δεν υπάρχει προγενέστερη εμπειρία.
Στόχος πρέπει να γίνει και η αισθητική του διαπαιδαγώγηση μέσα από παροχή ευκαιριών για καλλιτεχνική έκφραση όπως θέατρο και μουσική, που θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν τη δημιουργικότητα, φαντασία, αυτενέργεια και αυθόρμητη έκφραση. Σε σχέση με τα παραπάνω, προτεραιότητα θα πρέπει να είναι και η προώθηση της συνύπαρξης του Ρ. με τους συμμαθητές του στο σχολείο, με κοινές συμμετοχές (Μπιτζαράκης, 2008). Πρέπει να σχεδιαστούν δραστηριότητες που θα φέρουν τα παιδιά πιο κοντά και θα υποβοηθήσουν την αλληλοκατανόηση και αλληλοπροσέγγιση στην ένταξη στην κουλτούρα των συνομήλικων (Μπάρμπας, 2008).
Προτείνεται επομένως η δημιουργία τμήματος καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος και η διάθεση ρόλου που θα απαιτούσε λίγη μελέτη, παροχή κοινωνικών αξιών, πρωταγωνιστικού ρόλο, κατάλληλη ενδυμασία.
Η ενασχόλησή μου με τον Ρ. μου προκαλεί αίσθημα ικανοποίησης για το έργο που προσφέρω καθώς τα αποτελέσματα είναι ορατά κάθε φορά. Ωστόσο όταν πεισμώνει είναι δύσκολο να τον μεταπείσω και χρονοβόρο. Έπειτα από αρκετές εναλλακτικές, κατέληξα πως αν δε του δώσω σημασία και ασχοληθώ με άλλα παιδιά της τάξης σε ομάδα, νιώθει παραγκωνισμένος και αναζητά την συμμετοχή. Του γίνεται πάλι εκ νέου εξήγηση ότι για να συμμετάσχει πρέπει πρώτα να κατανοήσει και να κατακτήσει κάποιες έννοιες. Συνήθως υποχωρεί, υπακούει και συμμετέχει ομαδικά με ικανοποιητικά αποτελέσματα.
Οι προσδοκίες μου είναι ιδιαίτερα αυξημένες καθότι έχω αντιληφθεί αρκετές ικανότητες και δεξιότητες που κατέχει. Ωστόσο πρέπει να τις μειώσω ώστε να φέρω μια ισορροπία στο εκπαιδευτικό αποτέλεσμα και στην ικανοποίηση του παιδιού μέσα από την διαδικασία.

Βιβλιογραφία

1. Αmerican Psychiatry Association (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (fourth edition). USA: Washington, DC.
2. Klein, N., Safford, P. (1977) Application of Piaget’s Theory to the study of thinking of the mentally retarded children: a review of research. The Journal of Special Education, 11, 201-216.
3. Μπάρμπας, Γ. (2008). Η εκπαίδευση παιδιών με ήπια ΝΚ. ΕΠΕΑΚ ΙΙ
4. Μπιτζαράκης, Π. (2008). Προσπάθεια για συνύπαρξη. Περιοδική έκθεση
5. Open Society Institute (2005) Τα δικαιώματα των ατόμων με ΝΚ, Hungary
6. Πολυχρονοπούλου, Σ. (1995). Παιδιά και έφηβοι με ειδικές ανάγκες και δυνατότητες. Αθήνα: εκδ. Σ. Πολυχρονοπούλου
7. Polloway, E.A. (1997) Developmental principles of the Luckasson et al. (1992) AAMR Definition of Mental Retardation: a retrospective. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, ΧΧ, 174-178.
8. Τζουριάδου, Μ. (2008). ΝΚ στο εκπαιδευτικό υλικό του έργου. ΕΠΕΑΚ ΙΙ
9. Wehmeyer, L. M. (2001). Self-Determination and Mental Retardation. Academic Press.
10. Wehmeyer, M.L., Kelchner, K. & Richards, K. (1996) Essential characteristics of self-determined behavior of individuals with mental retardation. American Journal on Mental Retardation, 100, 632-642.
11. Westling, D.L. (1986) Introduction to Mental Retardation. New Jersey: Prentice – Hall, Inc.

Τσικολάτας Α. (2012) Πρώιμη γραφή και ανάγνωση – Κώδικας Braille. Αθήνα

Εισαγωγή
Oι επιστήμονες πιστεύουν πως τα παιδιά προσχολικής ηλικίας πολύ νωρίς και πολύ πριν την ηλικία των έξι ετών αντιλαμβάνονται το γραπτό λόγο και τη σημασία του. Καθώς δηλαδή το παιδί μεγαλώνει και παρατηρεί τον κόσμο που το περιβάλλει, αρχίζει να δείχνει τον έντυπο λόγο και να ρωτά ή όταν σχεδιάζει να δείχνει στους άλλους. Ετσι το μικρό παιδί καταλαβαίνει ότι όσα γραφονται σε ένα χαρτί, σε μία ταμπέλα,έχουν κάποιο νόημα και εκφράζουν κάτι συγκεκριμένο. Οι παραπάνω εμπειρίες του παιδιού θεωρούνται σήμερα γνήσιες πράξης ανάγνωσης και γραφής και αποτελούν τα πρώτα βήματα του παιδιού στη διαδικασία κατάκτησης του γραπτού λόγου. Έτσι ο σκοπός της πρώιμης παρέμβασης είναι πολύ σημαντικός και καθοριστικός. Τι είναι όμως η πρώιμη γραφή και ανάγνωση; Πως επηρεάζει τα τυφλά παιδιά; Στην παρούσα εργασία θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα.

Πρώιμη γραφή και ανάγνωση
Όσο αφορά τη πρώιμη γραφή και ανάγνωση υπάρχουν κάποιες κατηγορίες παραγόντων, που παίζουν ρόλο στην επιτυχή μάθηση της ανάγνωσης και της γραφής:
• Παράγοντες μάθησης ή νοημοσύνης
• Στάση της οικογένειας απέναντι στην ανάγνωση
• Εμπειρίες και γνώση που αφορούν τη γραφή
• Ατομική ωρίμανση και παιδική ωρίμανση
Όταν οι δυο πρώτοι παράγοντες συνυπάρχουν, ο τρίτος επιβραδύνει. Ετσι Όταν οι δυο πρώτοι είναι λιγότερο θετικοί ο τρίτος γίνεται πιο σημαντικός και χρειάζεται να είναι σαφής. Αυτό είναι σημαντικό να το κατανοήσουμε, διότι όσο περιορισμένη και αν είναι η προφορική ικανότητα κάποιου ή όσο χαμηλό και αν είναι το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειάς του, είναι αναγκαίο να παρέχουμε τις κατάλληλες εμπειρίες που θα αυξήσουν τις πιθανότητες του παιδιού να επιτύχει στην ανάγνωση και στη γραφή. Για να γίνει αυτό αποτελεσματικά, πρέπει να γνωρίζουμε ποιες εμπειρίες επηρεάζουν περισσότερο την επιτυχία στην πρώιμη ανάγνωση και γραφή.

Η έννοια της ανάγνωσης
Η ανάγνωση είναι μια πολύπλοκη συμπεριφορά που εκδηλώνεται όταν το άτομο βρεθεί σε κατάλληλο περιβάλλον. Σε πρακτικό επίπεδο είναι η αναγνώριση και η μεταφορά ενός κώδικα συμβόλων (γραφημάτων) σε ένα κώδικα ήχων (φωνήματα). Η αποκωδικοποίηση αποτελεί την πρώτη γνωστική λειτουργία της ανάγνωσης. Η κατανόηση αποτελεί τη δεύτερη γνωστική λειτουργία της ανάγνωσης. Για να συντελεστεί απαιτείται πρόσβαση στη σημασιολογική μνήμη και ανάσυρση της σημασίας της λέξης. Βασική αναγνωστική λειτουργία: ανάγνωση μιας ομάδας γραμμάτων που βρίσκονται σε διαδοχική σειρά και με τη δομή που έχουν, μεταφέρουν μια σημασία ή έννοια.
Η διαδικασία της ανάγνωσης έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά (Anderson, Hiebert, Scott, & Wilkinson, 1994):
α) η ανάγνωση είναι αποτέλεσμα συνδυασμού πολλών επιμέρους εργασιών,
β) η κατάκτηση της δεξιότητας της ανάγνωσης είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας εξάσκησης και
γ) για ένα κείμενο μπορούν να υπάρξουν διαφορετικές ερμηνείες.

Η ανάγνωση μιας λέξης προϋποθέτει τη γνωστική επεξεργασία όλων των πληροφοριακών στοιχείων που τη συνθέτουν: των γραφημικών, των φωνολογικών και των σημασιολογικών. Ο τρόπος που διεκπεραιώνεται η αναγνωστική λειτουργία περιγράφεται με τα μοντέλα της ανάγνωσης που στηρίζονται σε πορίσματα ερευνών της Γνωστικής ψυχολογίας, της Γλωσσολογίας και των Νευροεπιστημών.

Η έννοια της γραφής
Η γραφή είναι η μετατροπή της ηχητικής (ακουστικής) και γλωσσοκινητικής (στοματικής) εικόνας της λέξης σε γραφική εικόνα, δηλαδή είναι μια δεξιότητα που μπορεί να δώσει με ορατά γραφικά σύμβολα μια διαρκή έκφραση στη σκέψη (Καλαντζής,1985). Η γραφή «δεν γεννιέται στο χέρι αλλά στον εγκέφαλο». Το χέρι είναι απλά ένα εκτελεστικό όργανο.
Επίσης, η γραφή δεν είναι μια απλή συνήθεια που μαθαίνεται. Αντιθέτως, αντιπροσωπεύει μια περίπλοκη νευροαναπτυξιακή διαδικασία που σχετίζεται με πολλαπλούς μηχανισμούς (οπτικούς, κιναισθητικούς, αυτόματης μηχανικής μνήμης και οπτικοποίησης) και συνδέεται με την εγκεφαλική κυριαρχία. Επιπλέον δεν είναι αυθόρμητη μάθηση, όπως ο προφορικός λόγος, αλλά είναι ένα κοινωνικό γεγονός που συμβαίνει σε συγκεκριμένο πλαίσιο.
Χαρακτηριστικό της γραφής είναι ο κώδικας γραπτών συμβόλων, ένα κωδικό σύστημα επικοινωνίας που υπακούει σε ειδικές αρχές, ενώ από την πλευρά του ατόμου μπαίνουν σε λειτουργία περισσότεροι και πολυπλοκότεροι μηχανισμοί.

• Στάδια εξέλιξης της γραφής
• Στάδιο του μουντζουρώματος
• Γραμμικό επαναλαμβανόμενο στάδιο
• Στάδιο ορθογραφίας τυχαίων γραμμάτων
• Στάδιο γράμματος- ονόματος ή φωνητικής γραφής
• (συνειδητοποίηση σχέσης γράμματος- ήχου)
• Στάδιο μεταβατικής ορθογραφίας
• (κατάκτηση κανόνων)
• Στάδιο συμβατικής ορθογραφίας

Τύφλωση
Τι γίνεται όμως στην περίπτωση των τυφλών παιδιών που πολλά από όσα έχουν ήδη αναφερθεί δεν συμβαίνουν πάντα; Πριν απαντήσουμε όμως σε αυτό το ερώτημα πρέπει να αναφέρουμε κάποια σημεία.
Τα άτομα με προβλήματα όρασης ταξινομούνται με βάση:
• Το βαθμό της οπτικής οξύτητας ή καθαρότητας της όρασης, το πλάτος και τη στενότητα του οπτικού τους πεδίου( ιατρική ταξινόμηση).
• Τη χρήση της όρασης που γίνεται για εκπαιδευτικούς σκοπούς (εκπαιδευτική ταξινόμηση).
Τα άτομα με προβλήματα όρασης διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, στα τυφλά και τα αμβλύωπα.
Τυφλά είναι τα άτομα τα οποία, ύστερα από την καλύτερη δυνατή διορθωτική παρέμβαση αδυνατούν να διαβάσουν έντυπα με συμβατική γραφή, μπορούν όμως να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν και να εκπαιδεύουν με το ανάγλυφο σύστημα γραφής Braille.
Αμβλύωπα ή μερικώς βλέποντα είναι τα άτομα τα οποία ύστερα από την καλύτερη ιατρική διορθωτική παρέμβαση, αν και έχουν σοβαρή βλάβη στην όραση μπορούν όμως να μάθουν να διαβάζουν κοινά έντυπα με μεγεθυμένα τυπογραφικά στοιχεία ή και με τη βοήθεια μεγεθυντικών οργάνων και συσκευών καθώς και να γράφουν με τη συμβατική γραφή.

Γραφή και ανάγνωση των τυφλών
Ανάπτυξη του λόγου: Οι τυφλοί καθυστερούν να αναπτύξουν την ομιλία τους. Ταυτόχρονα εμφανίζουν συχνότερα από τους βλέποντες δυσκολίες στη ρύθμιση του τόνου της ομιλίας, παρουσιάζουν φτωχότερη φωνητική ποικιλία, έχουν την τάση να ομιλούν με μεγαλύτερη ένταση και να μιλούν με βραδύτερο ρυθμό απ’ ότι οι βλέποντες.. Όταν ομιλούν κάνουν λιγότερες χειρονομίες και κινήσεις του σώματος και, τέλος, χρησιμοποιούν λιγότερες κινήσεις των χειλιών κατά την άρθρωση των ήχων.
Γλωσσική εξέλιξη: δεν επηρεάζει την ικανότητα κατανόησης και χρήσης της γλώσσας και δεν υπάρχει σημαντική διαφορά στην επίδοση σε δοκιμασίες λεκτικής φύσης μεταξύ τυφλών και βλεπόντων μαθητών. Οι τυφλοί υπολείπονται έναντι των βλεπόντων μόνο σε ορισμένες πλευρές της επικοινωνίας και ιδιαίτερα στη μίμηση εξωτερικών εκφραστικών κινήσεων όπως π.χ. στις χειρονομίες, στη μιμική του προσώπου και του σώματος. Τέλος, το τυφλό παιδί δείχνει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη χρήση της γλώσσας αφού αποτελεί για αυτό το μεγαλύτερο κανάλι επικοινωνίας με τους άλλους.
Η παρουσία ενός παιδιού με σοβαρά προβλήματα όρασης μέσα στην οικογένεια μπορεί να έχει σοβαρές ψυχολογικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις σε όλα τα μέλη της και περισσότερο στους γονείς.
Η καθοδήγηση της οικογένειας μπορεί να γίνει από ειδικούς συμβούλους και σε ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες. Το σχολείο, όμως, λόγω της ψυχολογικής του εγγύτητας προς την οικογένεια, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικότατο ρόλο στον τομέα της καθοδήγησης της οικογένειας

Σύστημα Braille
Το braille είναι ένα απτικό σύστημα ανάγνωσης και γραφής. Αποτελείται από ανάγλυφες κουκκίδες που αντικαθιστούν τα γράμματα του αλφαβήτου και φέρει το όνομα ενός τυφλού Γάλλου, του Louis Braille, που το επινόησε. Η βάση του είναι το «εξάστιγμο»: έξι ανάγλυφες κουκκίδες, τοποθετημένες ανά τρεις σε δυο στήλες, όπως το έξι στο ζάρι. Για να προσδιορίζονται πιο εύκολα οι κουκκίδες είναι αριθμημένες από πάνω προς τα κάτω 1-2-3 αριστερά και 4-5-6 δεξιά.
1 · · 4
2 · · 5
3 · · 6
Με αυτές τις έξι κουκκίδες μπορούν να σχηματιστούν 63 συνδυασμοί.
Το braille διαβάζεται από αριστερά προς τα δεξιά και από επάνω προς τα κάτω, όπως και η κοινή γραφή βλεπόντων. Για να μάθει κανείς να διαβάζει με τα χέρια, χρειάζεται μεγάλη εξάσκηση, ώστε να αποκτήσει τη σωστή κίνηση των χεριών και των δακτύλων και κυρίως για να αναπτύξει την αφή

Ανάγνωση Braille
Η ανάγνωση της γραφής Braille, εξαρτάται όχι μόνο από την αφή, όπως νομίζουν πολλοί αλλά και από την κίνηση. Και αυτό διότι η πρόσληψη των πληροφοριών γίνεται σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια των ανιχνευτικών δακτυλικών κινήσεων και όχι όταν το δάκτυλο είναι ακίνητο. Μέσω των ανιχνευτικών κινήσεων επιτυγχάνεται ο εντοπισμός των σειρών του κειμένου και τελικά ο χωρικός προσανατολισμός του αναγνώστη. Αυτό διαφέρει κατά πολύ από την διαδικασία της οπτικής ανάγνωσης, όπου η απόκτηση πληροφοριών πραγματοποιείται όταν τα μάτια εστιάζουν σε ένα γράμμα. Το ακροδάκτυλο χρησιμοποιείται ως χωρικό πλαίσιο εντός του οποίου θα αναζητηθεί ο εντοπισμός των κουκίδων.
Οι ικανοί ανγνώστες κατά κανόνα χρησιμοποιούν και τα δύο χέρια. Η λειτουργία των δύο χεριών είναι εναλλασσόμενη, το ένα αντικαθιστά το άλλο, συνήθως στη μέση της γραμμής ενός κειμένου. Καθώς το ένα λαμβάνει τη λεκτική πληροφόρηση του κειμένου, το άλλο εστιάζει στις χωρικές λειτουργίες. Ο αριστερός δείκτης συνήθως δεν αρχίζει να κινείται προς μια καινούργια γραμμή προτού ο δεξιός δείκτης να έχει ολοκληρώσει το τελευταίο γράμμα της προηγούμενης γραμμής.

Η καθιέρωση της γραφής Braille στην Ελλάδα
Το 1958 το υπουργείο Παιδείας καθιέρωσε το εξάστιγμο αλφάβητο Braille ως το επίσημο αλφάβητο για την εκπαίδευση των Ελλήνων τυφλών.
Ελληνικό Αλφάβητο

Προσεγγίσεις της τύφλωσης

Ο Piaget κατέδειξε τη σημαντικότητα της όρασης στη γνωστική ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού κατά την αισθησιοκινητική περίοδο. Το εκ γενετής τυφλό παιδί προσλαμβάνει τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα κατά τρόπο ελλειμματικό, γεγονός που κατά τους πρώτους μήνες της ζωής του, είναι δυνατόν να οδηγήσει στην εγκατάσταση του αυτιστικού συνδρόμου. Πάντως, κλινικές παρατηρήσεις έδειξαν ότι το τυφλό βρέφος μπορεί να έχει μια κανονική ανάπτυξη, εάν η μητέρα του το τροφοδοτήσει συναισθηματικά με σήματα αφής, ακοής και όρασης. Οι μελέτες του Fraiberg κατέδειξαν ότι το τυφλό παιδί κατακτά και προσκτά την έννοια της μονιμότητας του αντικειμένου μεταξύ τριών και πέντε ετών. Τα αισθησιοκινητικά σχήματα, τα οποία σύμφωνα με τον Piaget διαμορφώνουν τις μελλοντικές δομές, είναι ανεπαρκή στα τυφλά παιδιά. Ειδικότερα, στα εκ γενετής τυφλά παιδιά η ελλειμματική δόμηση των πνευματικών σχημάτων εκκίνησης έχει ως συνέπεια μια γενική καθυστέρηση τριών – τεσσάρων χρόνων στην οργάνωση των λογικών ενεργειών.
Η ελλειμματική επαφή του τυφλού παιδιού με τον εξωτερικό κόσμο (αντικειμενική πραγματικότητα) δυσχεραίνει την κανονική κατάκτηση και πρόσκτηση της ομιλούμενης γλώσσας (langage), δεδομένου ότι η γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού συντελείται κυρίως με τη συνδρομή της όρασης και της ακοής. Το τυφλό παιδί αναπτύσσει μια ιδιότυπη σχέση με τα σημαίνοντα και σημαινόμενα, το περιέχον και το περιεχόμενο πολλών λέξεων του προφορικού λόγου και κυρίως των λέξεων που αναφέρονται σε οπτικές πραγματικότητες.
Η κατάκτηση και πρόσκτηση των μηχανισμών, οι οποίοι εμπλέκονται στην εγκατάσταση ενός οργανωμένου γλωσσικού κώδικα από το τυφλό παιδί, συνιστά το διάμεσο εγκατάστασης της συμβολικής λειτουργίας, δηλαδή το διάμεσο αναδόμησης του πραγματικού και του συγκεκριμένου (αντικειμενική πραγματικότητα). Σκοπός της αγωγής και εκπαίδευσης του τυφλού–αυτιστικού νηπίου της περίπτωσής μας ήταν η ψυχοπαιδαγωγική και ψυχοθεραπευτική παρέμβαση στη συμβολική λειτουργία του με τη διαμεσολάβηση της συνεχώς εξελισσόμενης αναδόμησης του πραγματικού και του συγκεκριμένου.

Παρεμβάσεις από το περιβάλλον
Ως γνωστό, το περιβάλλον του παιδιού είναι η οικογένειά του και αργότερα το σχολείο. Οπότε αυτοί οι δύο φορείς πρέπει να συνεργάζονται και παρεμβαίνουν με τρόπο θετικό για το παιδί. Έτσι απαιτείται πληροφόρηση σχετικά με:
• τη διάγνωση, την αιτιολογία και την πρόγνωση του συγκεκριμένου προβλήματος του παιδιού τους
• τους τρόπους και τα μέσα αντιμετώπισης του προβλήματος
• τους διαθέσιμους πόρους
• τις διαθέσιμες υπηρεσίες καθώς και
• τους νόμιμους συλλόγους, σωματεία και οργανώσεις των ατόμων με προβλήματα όρασης

Στήριξη:
Α) Από τους εκπαιδευτικούς και το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό (σχολικό ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό κ.α.) του σχολείου και από άλλους ειδικούς εκτός σχολείου
Β) Ατομική ή ομαδική. Ειδικότερα:
– Η ατομική καθοδήγηση γίνεται κατά τις προγραμματισμένες επισκέψεις των γονέων στο σχολείο ή του διδακτικού και ειδικού εκπαιδευτικού προσωπικού του σχολείου στο σπίτι, όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο ,ενώ
– Η ομαδική καθοδήγηση γίνεται με σχετικές ομιλίες, σεμινάρια, έντυπο υλικό ή στις σχολές γονέων που μπορεί να λειτουργούν στο σχολείο ή σε άλλο ειδικό χώρο σε τακτές μέρες και ώρες.

Το διδακτικό και το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό του σχολείου, για να μπορέσει να βοηθήσει αποτελεσματικά τους γονείς θα πρέπει:
Να προσπαθεί να τους γνωρίσει από κοντά, να κατανοήσει αυτό που εκείνοι νιώθουν και να τους αποδεχτεί όπως είναι.
Να διαθέτει άρτια επιστημονική κατάρτιση και να οικοδομήσει την κατάλληλη παιδαγωγική σχέση τόσο με τους γονείς όσο και με τα παιδιά τους, ώστε να τους εμπνέει την αγάπη, το σεβασμό και την εμπιστοσύνη.
Να τους καθοδηγεί πάντα με βάση το επίπεδο των αντιληπτικών τους ικανοτήτων
Να τους βοηθά να αποδεχτούν το πρόβλημα του παιδιού τους, ώστε να βρουν την εσωτερική τους γαλήνη. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε πολλά παιδιά εξαφανίζονται διάφορες διαταραχές ( μαθησιακές, συναισθηματικές), μόλις οι γονείς τους ξεπεράσουν τις δικές τους δυσκολίες.

Τσικολάτας Α. (2012) Μουσεία και προσβασιμότητα. Ανάδειξη και αξιοποίηση της διαφοράς. Αθήνα

Σύμφωνα με το Διεθνή Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), ως μουσείο ορίζεται το μόνιμο μόνιμο ίδρυμα, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοικτό στο κοινό, που έχει ως έργο του τη συλλογή, τη μελέτη, τη διατήρηση, τη γνωστοποίηση και την έκθεση τεκμηρίων του ανθρώπινου πολιτισμού και περιβάλλοντος, με στόχο τη μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία.
Στο μουσείο μπορούν να υπάρξουν εναλλακτικές ερμηνείες της πραγματικότητας, αφού κάθε επισκέπτης μπορεί να βιώσει την εμπειρία με τον δικό του τρόπο. Η γνώση δεν παρέχεται αλλά δομείται από το ον επεξεργαζόμενο τα στοιχεία της πραγματικότητας

Μουσεία
Υπάρχουν διάφοροι τύποι μουσείων. Ο Παραδοσιακός τύπος έχει εκθεσιακή λογική γραμμή, κλειστές ενότητες χρονολογικά διατεταγμένες, είσοδος-έξοδος, παρέχει παθητική γνώση. Τα παραδοσιακά μουσεία εμφανίζονται στα τέλη του 18ου αιώνα στην Γαλλία. Στόχο έχουν την φύλαξη, προστασία και μελέτη των μουσειακών αντικειμένων και το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στα αντικείμενα. Προάγουν την εθνική κληρονομιά και ταυτότητα. Οι λεζάντες που εμφανίζονται σε αυτά χρησιμοποιούν ακαδημαϊκούς όρους και δύσκολες ορολογίες, συχνά όχι αντιληπτές από τον επισκέπτη.
Μοντέρνο μουσείο: εκθεσιακή λογική, τους νοιάζει πως θα τα εκθέσουν και όχι τι, είναι ο θεμικός τύπος, παρέχουν διάφορα μέσα πληροφόρησης, οσμές, ταινίες, εμψυχωτές, χρησιμοποιούνται όλες οι αισθήσεις. Εμφανίζονται τον 20ό αιώνα και τα αντικείμενα στρέφονται προς το κοινό. Κοινωνικός χώρος διαλόγου, ζωντανή σχέση κοινού-περιεχομένου, ψυχαγωγία, όχι μόνο εκπαίδευση.
Μεγάλα μουσεία: Από τα μέσα του 20ου αιώνα το ενδιαφέρον των μουσείων στρέφεται κυρίως προς το κοινό και στην εξυπηρέτηση πολλαπλών ατομικών και ομαδικών αναγκών και προσδοκιών (people oriented), διαμορφώνοντας έτσι τον μεταμοντέρνο τύπο μουσείου. Ο ρόλος του επισκέπτη είναι κατά πολύ ενεργητικός και οι εκθέσεις είναι διαδραστικές. Ανοίγουν και κλειστοί χώροι όπως εργαστήρια και αποθήκες, πολυδυναμικοί, σπάνε τους τοίχους, άνετοι χώροι, καφετέριες, επισκέπτες παραγωγοί γνώσης, καταναλωτές, όχι παθητικοί, σύνδεση μουσείων με αγορά.

Μουσεία και τύποι εξουσίας.
Το μουσείο συνδέεται με θέματα εξουσίας καθώς η κατοχή και η έκθεση αντικειμένων του παρελθόντος συνεπάγεται την κυριαρχία στο παρελθόν και στην γνώση του. Κατοχή και έκθεση άλλων πολιτισμών, φυσικά αντικείμενα, μουσειακά αντικείμενα, τρόπαια, διακρίνουν την εξουσία κάποιων μόνο και μόνο επειδή τα εκθέτουν. Όταν δείχνει στοιχεία από άλλους πολιτισμούς, φαίνεται η κυριαρχία που έχει πάνω σε αυτούς, μπορεί να τους ερμηνεύσει, να τους παρουσιάσει όπως θέλει, ακόμα και όταν δείχνει πετρώματα ή στοιχεία της φύσης, αυτά λειτουργούν ως τρόπαια. Ωστόσο τίθεται το ερώτημα από πού αντλούν την εξουσία και το δικαίωμα κάποιοι να παρουσιάζουν των πρόοδο των ανθρώπων. Αφού αυτοί που ελέγχουν την ιστορία είναι αυτοί που ευνοούνται από αυτήν, οι άνθρωποι δικαιούνται να κατέχουν (M. Anres 1994)
Στη συζήτηση που ακολούθησε έγινε αναφορά στο γεγονός τα μουσεία να μην ασχολούνται μόνο με το παρελθόν αλλά να διαμορφώνουν και το μέλλον. Το μουσείο πρέπει να είναι χώρος διαλόγου. Αμέ και φυσιολογικοί να συνδιαλέγονται και να μπορούν ασφαλώς να έχουν πρόσβαση. Τα μουσεία πρέπει να αποτελούν παράγοντες κοινωνικών αλλαγών και εξέλιξης. Ένα μουσείο ανοιχτό σε κάθε κοινωνική ομάδα συμβάλλει στον περιορισμό της περιθωριοποίησης. Τα σύγχρονα μουσεία έχουν την τάση να συμβάλλουν στην εξέλιξη της κοινωνίας προωθώντας την ενότητα και την ειρήνη και αναζητώντας την συνεύρεση και την προσβασιμότητα. Τέλος επισημάνθηκε ότι στην συντήρηση των έργων (μάρμαρο) δεν επιδιώκεται η επαναφορά στην αρχική κατάσταση.

Βιβλιογραφία

Black Graham. (2009). Το ελκυστικό μουσείο: Μουσεία και Επισκέπτες. Αθήνα: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς.
Bourdie, P. & Darbel, A. (1990). The love of art: European Art Museums and Their Public. Stanford University Press.
Βελιώτη – Γεωργοπούλου, Μ, Τουντασάκη, Ε. (1997). Μουσεία και άτομα με ειδικές ανάγκες: Εμπειρίες και προοπτικές. Αθήνα: Gutenberg.
Νάκου, Ε. (2001). Μουσεία: Εμείς, τα πράγματα και ο πολιτισμός. Αθήνα: Νήσος.
Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων: http://www.istomediahost.gr/icom/ (προσπελάθηκε 15/11/12)

Τσικολάτας Α. (2011) Συμβουλευτική Γονέων. Αθήνα

Τα περισσότερα ζευγάρια έχουν ως μεγαλύτερη επιθυμία, να ολοκληρώσουν την οικογένειά τους με τη γέννηση ενός παιδιού. Ο καιρός περνά και σε μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα, το χαρμόσυνο νέο πως αυτοί οι άνθρωποι, αυτό το ζευγάρι, πρόκειται να γίνουν γονείς ανακοινώνεται. Αυτό το γεγονός προκαλεί άγχος και ανησυχία, γιατί ένα καινούργιο μέλος εμφανίζεται, ένας νέος άνθρωπος έρχεται στη ζωή, μια άγνωστη διαδικασία για τους μελλοντικούς γονείς. Όμως υπάρχει ευτυχία και χαρά μέχρι την πραγματοποίηση της γέννας.
Το διάστημα της εγκυμοσύνης αποτελεί μία χρονική περίοδο κατά την οποία υιοθετείται βαθμιαία ο ρόλος του μελλοντικού γονέα. Μέσα από σκέψεις και συζητήσεις οι γονείς αρχίζουν να κάνουν όνειρα, σχέδια, και να προβλέπουν την εξέλιξη του παιδιού τους πολύ πριν τη γέννησή του. Οι σκέψεις τους δεν περιλαμβάνουν την πιθανότητα της γέννησης ενός παιδιού με αναπηρία και η διάγνωση ενός τέτοιου παιδιού είναι κάτι μη αναμενόμενο, που έρχεται σε αντίθεση με τις προσδοκίες τους. Μια διάγνωση που τους προκαλεί θρήνο η απώλεια αυτού του «ιδανικού» παιδιού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη διάφορων συναισθημάτων από τη μεριά των γονέων. Με τη βοήθεια της Συμβουλευτικής μπορεί να γίνει καλύτερη διαχείριση αυτής της νέας πραγματικότητας.

Ορισμός ατόμου με αναπηρία

Για τον όρο αυτό έχουν δοθεί πολλοί και διαφορετικοί ορισμοί ανάλογα το επιστημονικό πλαίσιο από το οποίο προσεγγίζονται. Διαφορετικοί ορισμοί αποδίδονται από γιατρούς, βιολόγους, ψυχολόγους, κοινωνιολόγους ή παιδαγωγούς. Γενικά όμως, ο όρος “αναπηρία” είναι ένας γενικός όρος που σηματοδοτεί την επικοινωνία σε σχέση µε τα άτοµα µε λιγότερες ευκαιρίες λόγω των φυσικών / σωµατικών, και διανοητικών τους προσόντων. Αυτή η διαφορά σε ευκαιρίες – προσόντα έχει προσεγγιστεί µε διαφορετικούς τρόπους από διαφορετικά συστήµατα.
Σύµφωνα µε την Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας (World Health Organization) η ανικανότητα (disability) είναι συνέπεια του µειονεκτήµατος – έκπτωσης (impairment) όσον αφορά την απόδοση και την ικανότητα του ατόµου για δράση. Η αναπηρία (handicap = ελάττωµα), αντίθετα, δηλώνει την διάκριση στην οποία εκτίθεται το άτοµο ως αποτέλεσµα της έκπτωσης ή της ανικανότητας. Η ανικανότητα θεωρείται ως το αποτέλεσµα της έκπτωσης. Είναι ανεξάρτητη από το πλαίσιο στο οποίο βρίσκεται το άτοµο. Η ανικανότητα ενυπάρχει στο άτοµο, ενώ η αναπηρία είναι το αποτέλεσµα κοινωνικών παραγόντων. Συνώνυμος όρος είναι η μειονεξία ή μειονεκτικότητα.
Τέλος, να αναφέρουμε πως υπάρχουν τρία µοντέλα αντίληψης της πραγµατικότητας της αναπηρίας (Ιατρικό, Ατοµικο-Κοινωνικό, Κοινωνικο-Πολιτικό) Το κάθε ένα µοντέλο ή σύστηµα έχει την δική του αντίληψη και περιγραφή της πραγµατικότητας των ΑΜΕΑ η οποία δεν σχετίζεται µε την πραγµατικότητα των υπολοίπων µοντέλων. Π.χ. στο Κοινωνικο-Πολιτικό, ο τρόπος που βλέπει το ΑΜΕΑ αφορά τις παρατηρήσεις για τις κοινωνικές δοµές που είναι πιο ισχυρές από τα άτοµα και που δίνουν µικρή σηµασία στις διαφορετικές ικανότητες και ανικανότητες των ατόµων.

Ορισμός πένθους

Το πένθος [grieving (= από τη λατινική λέξη “gravare”)] ορίζεται σαν η αντίδραση στην απώλεια, αιτία θανάτου και είναι κάτι που παρατηρείται σε όλα τα είδη του ζωικού βασιλείου. Ο θάνατος αγγίζει όλες τις ζωντανές υπάρξεις σαν το αναμενόμενο, σαν το αναπόδραστο τέλος της ζωής και όλες οι ζωντανές υπάρξεις αντιδρούν ενστικτωδώς στην απώλεια αιτία θανάτου με διάφορους εμφανείς ή μη εμφανείς τρόπους. Αυτό που κάνει τη διαφορά στον άνθρωπο είναι ότι ο άνθρωπος έχει συνείδηση και μέσω αυτής δυνατότητα σκέψης. Η ανθρώπινη συνείδηση επηρεάζει την αντίληψη και ερμηνεία του θανάτου όπως και τη συμπεριφορά του πένθους με διάφορους τρόπους. Επιπλέον ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετική συνείδηση.
Η προσέγγιση στη βάση του ότι είμαστε όλοι διαφορετικοί μεταξύ μας δίνει τη δυνατότητα να κατανοήσουμε ότι κάθε άτομο ξεχωριστά αντιλαμβάνεται διαφορετικά το θάνατο και κατ’ επέκταση μπορούν να υπάρχουν τόσα ήδη πένθους όσοι και οι άνθρωποι που υπάρχουν. Η σύγχρονη ατομικιστική αντιμετώπιση του θανάτου αφορά την κατανόηση του θανάτου ως ένα εξωτερικό ερέθισμα κατευθυνόμενο προς εμάς για εμάς παρά σαν ένα φυσικό τέλος για τη ζωή του θανόντος καθ’ αυτή. Πενθούμε για τη δική μας διαταραγμένη συνέχεια της καθημερινότητας, του οργανωμένου μας προγράμματος (πώς η ζωή μας θα ήταν χωρίς τη φυσική παρουσία του ατόμου αυτού) παρά για το ίδιο το τέλος της ζωής ενός άλλου ατόμου (πώς το άτομο αυτό δυστυχώς έχασε τη δική του συνέχεια ή ευτυχώς ελευθερώθηκε από μια επώδυνη ζωή).
Βέβαια, το πένθος είναι μια υγιής εκδήλωση για τον άνθρωπο, ένας τρόπος έκφρασης (που μπορεί να πάρει διάφορες μορφές) προκειμένου να δείξει ότι ανταποκρίνεται στα διάφορα εξωτερικά ερεθίσματα και ότι εισάγει τον εαυτό του σε μια διαδικασία ψυχολογικού φιλτραρίσματος με σκοπό την ανακούφιση.
Σύμφωνα με το μοντέλο των Bowlby και Parkes το πένθος περιλαμβάνει 4 φάσεις:
i. Κλονισμό και μούδιασμα
ii. Νοσταλγία και αναζήτηση
iii. Αποδιοργάνωση και απελπισία
iv. Αναδιοργάνωση
Η σειρά αυτή των σταδίων δε διαφέρει από αυτήν που ακολουθεί τη συναισθηματική αντίδραση των γονέων, από τη στιγμή που πληροφορούνται πως το παιδί τους έχει αναπηρία μέχρι την αποδοχή της διάγνωσης αυτής.

Οι συναισθηματικές αντιδράσεις των γονέων

Οι γονείς ενός παιδιού με αναπηρία πρέπει να προσαρμοστούν σε νέες συνθήκες, με διαφορετικές προσδοκίες από το παιδί και τους εαυτούς τους. Η αρχική αντίδραση των γονέων όταν τους ανακοινώνεται η διάγνωση είναι η Αντίδραση Πένθους, καθώς θρηνούν την απώλεια του “τέλειου” παιδιού. Η συνεχής παρουσία του μέλους με αναπηρία ενεργεί ως υπενθύμιση της ατέλειας, μιας “ατέλειας” που υποσυνείδητα μεταβιβάζεται και στους ίδιους. Μετά τη διάγνωση, σύμφωνα με τους Cunningham και Davis (1991), τα μέλη της οικογένειας διέρχονται από όλα ή από μερικά από τα ακόλουθα στάδια:

Το στάδιο του σοκ: Εμφανίζεται όταν οι γονείς μαθαίνουν για την αναπηρία και εκδηλώνεται με συναισθηματική αποδιοργάνωση, δυσπιστία και σύγχυση, που μπορεί να διαρκέσει από λίγα λεπτά ως αρκετές μέρες. Χρειάζονται συμπόνια και υποστήριξη, γιατί περίμεναν ένα φυσιολογικό μωρό.

Το στάδιο της αντίδρασης: Οι γονείς εκφράζουν λύπη, θλίψη και απελπισία. Έχουν ανάγκη να μιλήσουν σε κάποιον που θα τους ακούσει με συμπάθεια και θα τους δώσει ειλικρινείς πληροφορίες (π.χ. για τις αιτίες της αναπηρίας)

Το στάδιο της προσαρμογής: Γίνεται μια ρεαλιστική εκτίμηση και οι γονείς θέλουν να μάθουν τι μπορούν να κάνουν. Χρειάζονται ακριβείς και αξιόπιστες πληροφορίες για τρόπους αντιμετώπισης του παιδιού και προετοιμασίας για την καλύτερη ανάπτυξή του.

Το στάδιο του προσανατολισμού: Οι γονείς έχουν ανάγκη από συστηματική βοήθεια και καθοδήγηση με την παροχή κατάλληλων υπηρεσιών και θεραπείας.
Τα συναισθηματικά αυτά στάδια δεν έχουν διακριτά όρια και οι γονείς μπορεί να περνούν διαδοχικά από το ένα στάδιο στο άλλο. Για παράδειγμα στο στάδιο της προσαρμογής στην αναπηρία του παιδιού η θλίψη και η αποδοχή μπορεί να συνυπάρχουν σαν μέρος μιας φυσιολογικής μακρόχρονης διαδικασίας (Dale, 2000). Τέλος, ένα επόμενο συναισθηματικό στάδιο που δεν ανήκει στα στάδια των Cunningham και Davis και που περνούν οι οικογένειες αυτές είναι αυτό της υπερπροστασίας και της οργάνωσης της οικογενειακής ζωής γύρω από την αναπηρία.
Οι οικογένειες και τα μέλη τους διέρχονται αυτά τα στάδια σε διαφορετικό βαθμό και με διαφορετικούς τρόπους – για παράδειγμα η μητέρα μπορεί να φτάσει στην παραδοχή νωρίτερα από τον πατέρα, τα αδέλφια, τους παππούδες και τις γιαγιάδες. Θα πρέπει επίσης να τονίσουμε ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις μεταβάλλονται και στην διάρκεια του χρόνου. Πιο συγκεκριμένα, οι αρχικές αντιδράσεις (νεογνική – βρεφική ηλικία) είναι στεναχώρια, σοκ/πανικός, άρνηση και άγχος/φόβος για το μέλλον του παιδιού, ενώ ένα πολύ μικρό ποσοστό αναφέρει πένθος, θυμό και ενοχές. Στη νηπιακή ηλικία η συναισθηματική φόρτιση ελαττώνεται και αρχίζει η διαδικασία της αποδοχής του παιδιού, της προσαρμογής με την κατάσταση και της αναζήτησης ειδικών επαγγελματιών και εξειδικευμένων κέντρων. Τέλος, στα σχολικά χρόνια οι περισσότεροι γονείς έχουν αποδεχτεί την αναπηρία του παιδιού τους και αρχίζουν να αναλαμβάνουν πλήρως την ευθύνη του παιδιού τους χωρίς τη βοήθεια των ειδικών. Κάποιοι γονείς αναφέρουν ματαίωση των προσδοκιών και θρήνο (Τσιμπιδάκη, 2006).
Σε άλλη έρευνα σε παιδιά με εγκεφαλική παράλυση βρέθηκαν παρόμοια αποτελέσματα. Γονείς εφήβων φαίνεται ότι έχουν αποδεχτεί την κατάσταση του παιδιού τους και έχουν προσαρμοστεί καλύτερα σε σύγκριση με γονείς μικρότερων παιδιών. Με άλλα λόγια, η ηλικία των παιδιών επηρεάζει τις συναισθηματικές αντιδράσεις των γονιών τους (Schuengel, Rentinck, Stolk, Voorman, Loots, Ketelaar, Gorter & Becher, 2009).
Όπως γίνεται αντιληπτό, οι αντιδράσεις και τα συναισθήματα που εκδηλώνουν οι γονείς είναι ανάμικτα και πολύπλοκα. Υποστηρίζεται ότι οι γονείς δεν θα καταφέρουν ποτέ να ξεπεράσουν τη λύπη τους, η ιδέα δηλαδή του τελικού σταδίου της αποδοχής του παιδιού είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί (Burke, Eakes, Hainsworth, 1999). Επίσης, τα περισσότερα συναισθήματα δεν εμφανίζονται μόνο μία φορά, καθώς υπάρχουν καταστάσεις και κρίσιμες περίοδοι στη ζωή του παιδιού τους, όπως η είσοδος στο σχολείο, η επαγγελματική αποκατάσταση, η δημιουργία οικογένειας που αποτελούν αφορμές για την επανεκδήλωση διαφόρων αντιδράσεων και συναισθηματικών καταστάσεων. Μ’ αυτόν τον τρόπο επισημαίνεται πως η ψυχική κατάσταση των γονέων παιδιών με αναπηρία είναι πολύπλοκη και οι συναισθηματικές τους μεταβάσεις αποτελούν μία ρευστή διαδικασία (Luterman, 1987).

Συμβουλευτική γονέων για παιδιά με αναπηρία
Όλα ξεκινούν από την αρχή

Υπάρχει ομοφωνία σχετικά με τις διάφορες ανάγκες των γονέων κατά την ανακοίνωση του γεγονότος. Όλοι οι γονείς πρέπει να μαθαίνουν ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα του παιδιού τους, ποια η πρόγνωση και ποιες οι αιτίες που προκάλεσαν τις δυσκολίες του παιδιού. Αυτές οι πληροφορίες διαμορφώνουν την εικόνα που οι γονείς δημιουργούν για το παιδί τους και για το μέλλον του, και αυτό έχει επιπτώσεις στη συνέχεια για τη στάση τους απέναντι στο παιδί και τη φύση των αλληλεπιδράσεών με αυτό (Parette et al., 1990). Επιπλέον, προτείνεται ότι όταν οι γονείς έχουν μια ρεαλιστική εικόνα της αναπηρίας του παιδιού τους και τις συνέπειες για τις ζωές τους μπορούν να έχουν μια προστατευτική επίδραση στη συζυγική τους σχέση και έτσι μια καλή λειτουργία της ολόκληρης οικογένειας (Taanila et al., 1996). Συγκεκριμένα στην περίοδο της ανακοίνωσης της διάγνωσης θέτονται τα εξής ερωτήματα:
I. Πότε;
Οι γονείς και η οικογένεια πρέπει να ενημερώνονται το συντομότερο δυνατόν και να ακολουθεί υποστήριξη. Η ενημέρωση αυτή πρέπει να γίνεται με τρόπο που να φανερώνει κάποια ευαισθησία.
II. Ποιος;
Πρέπει να ενημερώνονται από κάποιον που γνωρίζουν και εμπιστεύονται και που μπορεί να αντιμετωπίσει το θυμό και τη λύπη τους. Συνήθως αυτός ο άνθρωπος είναι ο γιατρός τους, μια σχέση που ξεκινά από εκείνη τη στιγμή και συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια μεγαλώματος του παιδιού με πληροφορίες, συμβουλές και στήριξη.
III. Τι;
Πρέπει να τους παρέχεται ειλικρινής πληροφόρηση, χωρίς εκτεταμένη ειδική φρασεολογία που δημιουργεί σύγχυση. Θέλουν να παίρνουν ειλικρινείς απαντήσεις στις απορίες τους για τη μη ομαλή εξέλιξη του παιδιού τους.
IV. Πώς;
Οι γονείς και η οικογένεια πρέπει να είναι όλοι παρόντες, κατά προτίμηση ο γιατρός θα πρέπει να το ανακοινώνει και στους δύο γονείς συγχρόνως (χωρίς την παρουσία άλλων) αλλά, κατά προτίμηση, με την παρουσία και του μωρού. Θα πρέπει να τους παρέχεται επαρκής χρόνος και ιδιαίτερος χώρος και να ενθαρρύνονται οι ερωτήσεις και η έκφραση συναισθημάτων. Πρέπει να προκρίνεται ένας ειλικρινής, υποστηρικτικός τρόπος αντιμετώπισης. Επίσης, πρέπει να παρέχεται χρόνος και ιδιαίτερος χώρος στην οικογένεια, για να συζητήσουν μετά την ανακοίνωση. Από την άλλη, οι Helminen και Hanninen (1995), ανακάλυψαν πως αν και ο γιατρός αποτελεί το βασικό πρόσωπο που δίνει τις πρώτες πληροφορίες, η ομαδική συνεργασία είναι σημαντική. Οι γονείς δεν πρέπει να αφήνονται μόνοι τους μετά από την πρώτη συζήτηση, αλλά η οικογενειακή νοσοκόμα (που εδώ έχει το ρόλο του συμβούλου) χρειάζεται να είναι παρούσα στο θάλαμο, να μείνει μαζί τους και να τους υποστηρίξει.

Συμβουλευτική γονέων για παιδιά με αναπηρία
Μοντέλα συμβουλευτικής και ανάγκες

Αφού έχουν περάσει οι πρώτες φάσεις της συνειδητοποίησης και της αποδοχής (ή της φαινομενικής αποδοχής) για την κατάσταση του παιδιού, οι γονείς ζητάνε μια άλλη μορφή συμβουλευτικής που απομακρύνεται από την ανάγκη ιατρικής πληροφόρησης των γονέων και κατευθύνεται προς την ανάγκη στήριξης και καλύτερων συμβουλών. Και αυτή η ανάγκη δημιουργείται γιατί αυτή η πραγματικότητα είναι πολλή στρεσογόνος για τους γονείς. Έρευνες δείχνουν ότι οι γονείς των παιδιών με αναπηρία είναι ιδιαίτερα τρωτοί στο άγχος και στην πίεση, παραδείγματος χάριν, υψηλά επίπεδα κόπωσης έχουν βρεθεί στο 70% των μητέρων και στο 40% των πατέρων των παιδιών με σοβαρή αναπηρία (Sloper & Turner 1993).
Βασική επιδίωξη του σεμιναρίου είναι η ενημέρωση και η κατάρτιση γονέων, εκπαιδευτικών και ειδικών ψυχικής υγείας σχετικά με την κοινωνική και συναισθηματική προσαρμογή παιδιών με σωματική αναπηρία.

Τσικολάτας Α. (2011) Παγκοσμιοποίηση και διαπολιτισμική εκπαίδευση. Ο ρόλος του διευθυντή σχολικής μονάδας. Πάτρα

1. Εισαγωγή

Σε µια εποχή, όπου τα εθνικά σύνορα αποδυναμώνονται υπό την πίεση της παγκοσμιοποίησης και της ανεμπόδιστης επικοινωνίας των ανθρώπων σε όλον τον πλανήτη, είναι επόµενο η μετανάστευση να αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα σηµεία των καιρών. Όσο και αν προσπαθήσει κανείς, δύσκολα µπορεί να διαχειριστεί το φαινόμενο της μετανάστευσης µε συντηρητικές και στερεότυπες πολιτικές, όταν µάλιστα το τελευταίο όχι µόνο δεν µένει στάσιµο, αλλά και εξελίσσεται καθημερινά στο πλαίσιο των παγκόσμιων εξελίξεων. Πράγματι, δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι η παγκοσμιοποίηση είναι ένα φαινόμενο που αφουγκράζεται κάθε είδους εξέλιξη στην κοινωνία, την οικονοµία, ακόµη και την οικολογία, και που αντίστοιχα εξελίσσεται διαρκώς, ενίοτε και µε απρόβλεπτες προεκτάσεις τόσο για τις κοινωνίες υποδοχής όσο και για τις κοινωνίες αποστολής μεταναστών. Η διαχείριση ενός φαινομένου όπως η μετανάστευση προϋποθέτει σύγχρονες πολιτικές, μακρόπνοης προοπτικής µε κύριο χαρακτηριστικό την εις βάθος µελέτη των µηχανισµών που διέπουν τη µετανάστευση, νόμιμη και μη, προς την Ελλάδα, καθώς και των επιπτώσεών της στην οικονοµία και την κοινωνία της χώρας υποδοχής.

Στην πορεία αυτών των εξελίξεων, βασική αρχή και στόχο που πρέπει να διέπει κάθε σχολική δραστηριότητα, αποτελεί η διαπολιτισμική εκπαίδευση. Πεδίο αναφοράς της πρέπει να είναι η άμεση εμπειρία των παιδιών στις χώρες υποδοχής, να διευρύνει τους υφιστάμενους εκπαιδευτικούς στόχους του σχολείου, να προκαλεί την αμοιβαία επίδραση των πολιτισμών των χωρών καταγωγής και υποδοχής, όπως επίσης να δημιουργεί προϋποθέσεις για αποδοχή της νέας πολιτισμικής πραγματικότητας και της δυναμικής της στις χώρες υποδοχής.

Σημαντικός κρίνεται ο ρόλος του διευθυντή της σχολικής μονάδας που καλείται να είναι οπλισμένος με γνώσεις και ικανότητες διαχείρισης του σχολείου, των εκπαιδευτικών και των μαθητών στο πλαίσιο αυτών των εξελίξεων.

2. Αποσαφήνιση όρων

2.1 Παγκοσμιοποίηση

Η παγκοσμιοποίηση είναι η αυξανόμενη αλληλεξάρτηση, ενσωμάτωση και τριβή μεταξύ ανθρώπων και εταιρειών σε διάφορα μέρη του κόσμου. Είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε ένα σύμπλεγμα σχέσεων στα πεδία της οικονομίας, του εμπορίου, της κοινωνίας, της τεχνολογίας, της κουλτούρας και της πολιτικής. Ο όρος χρησιμοποιείται τουλάχιστον από το 1944, αλλά ο πρώτος που τον χρησιμοποίησε σε οικονομικό πλαίσιο ήταν ο Θήοντορ Λέβιτ.

2.2 Διαπολιτισμικότητα

Ως διαπολιτισμικότητα ορίζουμε το σύνολο των θεωρητικών, εναλλακτικών προτάσεων και πρακτικών για τη αρμονική συμβίωση, την παράλληλη συνύπαρξη και την ουσιαστική επικοινωνία των ανθρώπων σε ένα πλαίσιο «πολιτισμικών ανταλλαγών» και «πολιτισμικού εμπλουτισμού» μέσω της αμοιβαίας ανοχής, κατανόησης και σεβασμού.

2.3 Διαπολιτισμική εκπαίδευση

Είναι η εκπαιδευτική πολιτική η οποία θεωρεί πρωταρχικής σημασίας τη συμμετοχή του σχολείου στην προάσπιση θεσμών ενάντια στην καταπίεση και το ρατσισμό, φύλου, φυλής, θρησκείας, καλού  ή κακού μαθητή, χοντρού ή αδύνατου, οποιαδήποτε διάκριση η οποία δημιουργεί στεγανά μέσα στην εκπαιδευτική πρακτική και διακρίνει τους μαθητές σε κατηγορίες. Συνεπάγεται ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα διδακτικών πρακτικών που να έχουν  συγκεκριμένη ιδεολογική  προσέγγιση,  η οποία να εναντιώνεται  σε κάθε είδους διακρίσεις  μέσα στην ίδια την εκπαιδευτική  διαδικασία

2.4 Διαπολιτισμική αγωγή

Είναι η διαμέσου των πολιτισμών εκπαίδευση και αποτελεί την παιδαγωγική απάντηση στο φαινόμενο της μετανάστευσης και της παραμονής μιας μειονότητας στον ίδιο χώρο με μια άλλη πολιτιστική και γλωσσική πλειοψηφία. Αποτελεί την συλλογική πρόταση μιας δημοκρατικής κοινωνίας που δεν θέλει να είναι διασπασμένη και διαιρεμένη, αποτελεί προσπάθεια για αποδοχής και αναγνώρισης των πολυπολιτισμικών κοινωνιών, όπως αυτές σήμερα παγκοσμίως πια είναι.

Αποτελεί την ανάδειξη μιας νέας προσέγγισης για την παιδαγωγική και κοινωνιολογική αντίληψη για μια ανεκτική, δημοκρατική, εκπαιδευτική διαδικασία που ενώνει αντί να διαχωρίζει, που συνθέτει αντί να διαιρεί σε πολύμορφες, πολύγλωσσες και πολύχρωμες κοινωνίες.

Η διαπολιτισμική αγωγή με τη χρήση της τεχνολογίας είναι ικανή να αμβλύνει τις φυλετικές, μαθησιακές και κοινωνικές διαφορές μεταξύ των μαθητών γιατί διαθέτει και προτείνει συγκεκριμένα εργαλεία που ευνοούν τη συνεργασία, την αλληλοκατανόηση την ομαδική εργασία και την επικοινωνία.

2.5 Διευθυντής σχολικής μονάδας

Ο Διευθυντής του σχολείου είναι ιδίως υπεύθυνος για την ομαλή λειτουργία του σχολείου, το συντονισμό της σχολικής ζωής, την τήρηση των νόμων, των εγκυκλίων και των υπηρεσιακών εντολών και την εφαρμογή των αποφάσεων του συλλόγου των διδασκόντων, που εκδίδονται σύμφωνα με την υπουργική απόφαση για τις αρμοδιότητες του συλλόγου των διδασκόντων. Μετέχει επίσης στην αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών του σχολείου του και συνεργάζεται με τους σχολικούς συμβούλους (Ν.1566/85 Αρ.11 Περ. Δ’).

Οι Διευθυντές των σχολείων έχουν την ευθύνη της διεκπεραιώσεως όλων των σχολικών εργασιών που προβλέπονται από τις κείμενες διατάξεις. Στο έργο τους αυτό υποβοηθούνται από τους καθηγητές του σχολείου, οι οποίοι ορίζονται με πράξη τους για την εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων.

3. Η παγκοσμιοποίηση και οι συνέπειές της

Η παγκοσμιοποίηση (globalization) είναι μια τάση που συνοδεύει όλη την ιστορία της ανθρωπότητας και όχι μονό των τελευταίων 20 ετών (new phase of globalization). Παγκοσμιοποίηση υπήρχε και πριν τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο. Την διακρίνουμε στην οικονομία, στην πολιτική, στα μέσα ενημέρωσης, στις επιστήμες, στην καθημερινή ζωή, στη μόδα, στα χρηματιστήρια και στις κεφαλαιαγορές, στο εμπόριο, στις επενδύσεις, στην πληροφόρηση, στην εργασία. Η παγκοσμιοποίηση δημιουργήθηκε μέσα από τις αδυναμίες και τις «αμαρτίες» του εθνικού κράτους. Ξεπεράστηκε το παραδοσιακό έθνος – κράτος και όλες οι οικονομικές δραστηριότητες συνενώνονται σε μία παγκόσμια οικονομία .

3.1 Οικονομική διάσταση της παγκοσμιοποίησης

Απ’ όλες τις διαστάσεις της παγκοσμιοποίησης, ως πρωτεύουσα αναδεικνύεται η οικονομική  όπου, ταυτίζεται με τη νέα φάση της διεθνοποίησης του κεφαλαίου κατά την οποία διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο η ελευθερία στην κίνηση κεφαλαίων και ειδικότερα του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Βασικό συστατικό στοιχείο αυτής της φάσης  είναι η επιβολή των νεοφιλελεύθερων αρχών στην κοινωνική οργάνωση, η επικράτηση των κανόνων της αγοράς σε πολλές πλευρές της κοινωνικής οργάνωσης, η μετατροπή του κράτους πρόνοιας σε φιλανθρωπικό κράτος της εργασίας (workfare state) και η επίτευξη υψηλών επιπέδων παραγωγικότητας στην κατεύθυνση της στρατηγικής «ανταγωνιστικότητα – ποσότητα» και όχι στην κατεύθυνση της στρατηγικής «ανταγωνιστικότητα – ποιότητα».

Το προφίλ του οικονομικού μετανάστη θα μπορούσε να είναι εκείνο ενός νεαρού άντρα, συνήθως άγαμου, από την Αλβανία ή τις πρώην Ανατολικές χώρες, με κάποια γνώση της Ελληνικής ή και καθόλου, ο οποίος έρχεται περιοδικά-κυκλικά στην Ελλάδα μια που η απόσταση είναι σχετικά μικρή και τα σύνορα ευρύτατα και δύσκολα στην φύλαξή τους. Ασχολείται κυρίως με οικοδομικές εργασίες και απασχόληση την οποία ο γηγενής δεν επιθυμεί.

3.2 Κοινωνική διάσταση της παγκοσμιοποίησης

Οι δυτικές κοινωνίες, και όχι μόνο, προσπαθούν να βρουν τρόπους να σχηματίσουν μια σύγχρονη εθνική κουλτούρα, ικανή να ενσωματώνει στοιχεία από άλλες κουλτούρες, χωρίς να απεμπολείται ή να υποβαθμίζεται η κουλτούρα της πλειοψηφίας, αλλά να υπάρχει και να καλλιεργείται ισότιμα, δίπλα και παράλληλα με τις κουλτούρες των μειοψηφιών.

Η Συνθήκη Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων (1995) καθορίζει ότι “τα συμβαλλόμενα μέρη θα ενθαρρύνουν ένα πνεύμα ανοχής και διαπολιτισμικού διαλόγου και θα λάβουν αποτελεσματικά μέτρα για να προωθήσουν τον αμοιβαίο σεβασμό και κατανόηση και τη συνεργασία μεταξύ όλων των προσώπων που ζουν στο έδαφός τους, ανεξάρτητα από την εθνική, πολιτιστική, γλωσσική ή θρησκευτική ταυτότητά τους, ειδικότερα στους τομείς της εκπαίδευσης, του πολιτισμού και των μέσων”.

Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ «Replacement Migration: Is It a Solution to Declining and Ageing Populations?», στην διάρκεια των 50 επόμενων ετών, η Ευρώπη πρόκειται να αντιμετωπίσει δραματική μείωση και γήρανση του πληθυσμού της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πληθυσμός της Ελλάδας ο οποίος θα μειωθεί κατά 20% περίπου. Για να διατηρήσει τον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας (15-64 ετών) στα σημερινά επίπεδα, η Ελλάδα θα έπρεπε να δεχθεί περισσότερους από 100.000 μετανάστες κατ’ έτος. Διαφορετικά, οι Έλληνες θα έπρεπε να εργάζονται στο εξής μέχρι τα 75 χρόνια τους. Το πρόβλημα είναι υπαρκτό και σημαντικό και για τις άλλες χώρες της Ευρώπης. Για την Ελλάδα, οι προβολές της μελέτης του ΟΗΕ δίνουν 8,23 εκατομμύρια κατοίκους για το 2050 έναντι 10,65 το 2000.

Σύμφωνα με την Απογραφή πληθυσμού του 2001 της ΕΣΥΕ , οι αλλοδαποί στο σύνολο της χώρας ανέρχονται στις 762.191 και ο κύριος λόγος παραμονής τους είναι η εργασία. Πάντως ο αριθμός φθάνει τις 900.000 και οι μισοί περίπου διαμένουν στη χώρα παράνομα, ενώ αδημοσίευτες μελέτες φέρουν τον αριθμό να είναι έως και 1,200,000 άτομα, περίπου σε ένα νόμιμο μετανάστη να αντιστοιχεί ένας παράνομος.

Η πλειοψηφία των μεταναστών στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε σε αστικά κέντρα και ιδίως στην Αττική, ανατρέποντας πολλές φορές τη δημογραφική αναλογία. Επίσης απασχολούνται αρκετές χιλιάδες οικονομικών μεταναστών – εργατών ως εποχικοί εργάτες, οι οποίοι όμως δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί εάν επιστρέφουν ή όχι στη χώρα τους, όπως από την Αλβανία και τη Βουλγαρία.

Στατιστικά προβλήματα δημιουργούνται επίσης από τις ελληνοποιήσεις, ειδικά των παλιννοστούντων αλλά και άλλων, που δεν αναφέρονται στις διάφορες έρευνες. Υπολογίζεται ότι πιθανότατα το 1/3 των παλιννοστούντων από την πρώην Σοβιετική Ένωση ελληνοποιήθηκε. Από τα ίδια στοιχεία της απογραφής  πληθυσμού του 2001, οι εγκατεστημένοι πρόσφυγες ανέρχονται στις 2.927 και ανευρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά στην Αττική και διάσπαρτα σε αστικά κέντρα.

3.3 Πολιτισμική διάσταση της παγκοσμιοποίησης

Στον κόσμο που έρχεται, αν δεν μπορείς να βρεις το δρόμο σου μέσα από τη διαφορετικότητα, είσαι χαμένος (Cummins, 2005). Μία από τις πιο διαδεδομένες μομφές κατά της παγκοσμιοποίησης είναι ότι οδηγεί στην ισοπέδωση των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων, ότι απειλεί τις ιδιαίτερες ταυτότητες, ότι τελικά στοχεύει στην επιβολή ενός ενιαίου – δυτικής προέλευσης – πολιτισμού σε ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Είναι βέβαιο ότι η παγκοσμιοποίηση επηρεάζει τις τοπικές κουλτούρες και την ιδιοπροσωπία των πολιτισμών, εισάγοντας δυτικά πρότυπα σε όλο το φάσμα των ανθρώπινων σχέσεων, του τρόπου ζωής και της πολιτιστικής έκφρασης. Δύσκολα όμως μπορεί κανείς να ισχυρισθεί ότι η παγκοσμιοποίηση οδηγεί νομοτελειακά στην αλλοίωση ή εξαφάνιση των ιδιαίτερων πολιτισμών, στην ομογενοποίηση ή συγχώνευσή τους μέσα σε ένα πλανητικό πολιτισμικό μόρφωμα. Υπάρχουν μάλιστα και φωνές οι οποίες υποστηρίζουν ότι η παγκοσμιοποίηση όχι μόνον δεν απειλεί την πολιτισμική ποικιλομορφία, αλλά ότι ευνοεί την ανάπτυξη της ιδιαίτερης ταυτότητας των λαών και πολιτισμών.

3.4 Παγκοσμιοποίηση και εκπαίδευση

Το σχολείο, για να προετοιμάσει τους μαθητές του για τις πραγματικότητες του 21ου αιώνα, πρέπει να λάβει υπόψη την ετερότητα ως κανόνα, σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο, όπου πια ο μονοπολιτισμικός – μονογλωσσικός απόφοιτος ισοδυναμεί με άτομο κοινωνικά απροετοίμαστο και απροσάρμοστο (Cummins, 2005).

Οι στόχοι και οι στρατηγικές για τη δια βίου μάθηση και το σχολείο επικεντρώνονται σε δραστηριότητες που άπτονται της κινητικότητας, της επιχειρηματικότητας, της προσαρμοστικότητας, των τίτλων εκπαίδευσης και  της πολλαπλότητας των τρόπων και των διαδικασιών μάθησης. Αυτές οι επιδιώξεις είναι δυνατό  να ταξινομηθούν με βάση τους παρακάτω άξονες:

Α) Μεγαλύτερη σύνδεση και εξάρτηση του σχολείου από τις οικονομικές προτεραιότητες και τις προτεραιότητες της αγοράς εργασίας για την απασχόληση.

Β) Έμφαση στην επαγγελματική διάσταση των παρεχόμενων γνώσεων από το σχολείο.

Γ) Μεγαλύτερη ευελιξία και προσαρμοστικότητα, τόσο στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης ( ευέλικτα αναλυτικά προγράμματα που να λαμβάνουν υπόψη τους τις τοπικές ιδιαιτερότητες και την πολυπολιτισμική σύνθεση του μαθητικού σώματος καθώς επίσης και την ευρωπαϊκή και διεθνή διάσταση της εκπαίδευσης), όσο και της διοίκησης του εκπαιδευτικού έργου (συμμετοχή εκπροσώπων της τοπικής ή/και της επιχειρηματικής κοινωνίας στη ρύθμιση και διεκπεραίωση ζητημάτων του σχολείου, διεύρυνση ευκαιριών επιλογής σχολείου με την παροχή κουπονιών εκπαίδευσης).

Δ) Αποδυνάμωση του αυτόνομου θεσμικού ρόλου του σχολείου με την ανάδειξη και την ενίσχυση  των πολλαπλών διαδρομών μάθησης, χάρη και στην αξιοποίηση και χρήση των νέων τεχνολογιών (Π.χ. Σχολεία δεύτερης ευκαιρίας).

Ε) Ανάδειξη και προώθηση των οικονομικών διαστάσεων (Π.χ. Ανταγωνιστικότητα) σε αρχές και αξίες της σχολικής πραγματικότητας

Η αντιμετώπιση των επιμέρους μορφών εκπαίδευσης και κατάρτισης στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης , η σύνδεση του συστήματος εκπαίδευσης κυρίως με τις ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας και όχι μόνο με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας καθώς και η διασύνδεση των επιμέρους συστημάτων μεταξύ τους είναι αναμφισβήτητα, κεντρικό σημείο για την αντιμετώπιση πολλαπλών κοινωνικών προβλημάτων. Ωστόσο για να ανταποκριθεί η εκπαίδευση και το σχολείο στις προκλήσεις της κοινωνίας της γνώσης, είναι ανάγκη να προταχθεί ο κοινωνικός έλεγχος των διαδικασιών μάθησης και των επιπτώσεων τους στη θέση του επικρατούντος επιχειρηματικού- ανταγωνιστικού ελέγχου.

Επιπρόσθετα, η ουσιαστική αύξηση του βαθμού συσχέτισης των αλλαγών στο σύστημα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στην προοπτική της δια βίου μάθησης, με τις μεταβολές και τις διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας, προϋποθέτει το συστηματικό σχεδιασμό και την ανάπτυξη των σχετικών ενεργειών, μέτρων και πολιτικών σε άμεση συνάφεια με την αναβάθμιση της κοινωνικής πολιτικής και της κοινωνικής θέσης των εργαζομένων.

Τέλος, στην εποχή της «παγκοσμιοποίησης» και στην κοινωνία της γνώσης είναι περισσότερο από ποτέ άλλοτε αναγκαίο, το σχολείο της κριτικής, αναλυτικής και συνθετικής ικανότητας να είναι το σχολείο της ουσιαστικής γνώσης. Αυτό με τη σειρά του απαιτεί την συμπλήρωση του στόχου της ποιοτικής εκπαίδευσης με το στόχο της κοινωνικής ποιότητας στην εκπαίδευση, η οποία θα επιτευχθεί κυρίως με την ουσιαστική συμμετοχή όλων των συντελεστών της εκπαίδευσης στον καθορισμό των προτεραιοτήτων της, την ποιοτική αναβάθμιση των προγραμμάτων χωρίς επιβάρυνση των μαθητών και την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών για την προσαρμογή των απαιτήσεων μάθησης στις ιδιαιτερότητες των μαθητών με ταυτόχρονη διασφάλιση  των ποιοτικών της προδιαγραφών. Όπως τονίστηκε σε σχετικό απόσπασμα της Έκθεσης του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας για την κατάρτιση και την απασχόληση του 2000, «Η  εκπαίδευση θα έπρεπε να προετοιμάζει τους νέους για ευέλικτη επαγγελματική σταδιοδρομία και την πιθανότητα πολλών αλλαγών επαγγέλματος κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου. Θα έπρεπε να προωθεί μία θετική εικόνα για την επιχείρηση και την επιχειρηματικότητα, να αποδομεί τα στερεότυπα για τα φύλα και να προβάλει την ευαισθησία στις έμφυλες διαφορές. Θα έπρεπε επίσης να αναπτύξει την ικανότητα των νέων να βελτιώνονται και να είναι δημιουργικοί και γενικότερα, να τους διευκολύνει να διαχειρίζονται την πολυπλοκότητα ενός κόσμου που αλλάζει ραγδαία. Με την επικαιροποίηση αυτών των δεξιοτήτων, είναι περισσότερο από ποτέ άλλοτε αναγκαία, η προαγωγή της απασχολησιμότητας του καθενός από το εκπαιδευτικό σύστημα, με την ανάδειξή της σε κύριο καθήκον της βασικής εκπαίδευσης».

4. Ο ρόλος του διευθυντή στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.

Το στέλεχος που έχει την απόλυτη εξουσία και ευθύνη για την εύρυθμη λειτουργία  και την εκτέλεση καθορισμένων δραστηριοτήτων μιας σχολικής μονάδας την έχει ο διευθυντής. Πολυδιάστατοι και ποικίλοι είναι οι ρόλοι του διευθυντή όπως:

4.1 Παιδαγωγικός ρόλος του διευθυντή

Ο διευθυντή, λειτουργώντας ο ίδιος ως πρότυπο συμπεριφοράς, (ενημερώνει, συμβουλεύει, ενθαρρύνει, συζήτα, κατανοεί τις ανάγκες μαθητών και εκπαιδευτικών, συνεργάζεται) οδηγεί τα μέλη της σχολικής κοινότητας σε ότι  είναι αναγκαίο, χρήσιμο και καλό για τη σχολική μονάδα. Οι παρεμβάσεις του υιοθετούνται ευκολότερα από τους εκπαιδευτικούς και τους εκπαιδευόμενους αν συμμετάσχουν στη λήψη των αποφάσεων και στον καθορισμό των στόχων (δημιουργία θετικού κλίματος, κουλτούρας).

Οφείλει να μεταδώσει σους συνεργάτες όσες γνώσεις και ικανότητες κρίνονται απαραίτητες για την αποτελεσματικότερη εκτέλεση του διδακτικού και εξωδιδακτικού έργου τους. Λειτουργεί ως παράδειγμα προς μίμηση.

4.2 Συμβουλευτικός ρόλος του διευθυντή

Ο διευθυντής αποτελεί και τον σύμβουλο σε θέματα που απασχολούν την σχολική μονάδα, τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς, τους μαθητές. Πρέπει να είναι σε θέση να προσφέρουν ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες, να λαμβάνουν μέτρα διορθωτικού χαρακτήρα όσον αφορά τη δημιουργία κλίματος ισότητας, να αναγνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες και την πολυμορφία, να αξιοποιούν τον πολιτισμικό και γλωσσικό πλούτο που φέρουν οι μαθητές, να προωθούν τη διαπολιτισμική εκπαίδευση στην τοπική κοινωνία όπου ανήκουν.

Επίσης, προΐσταται των εκπαιδευτικών και συντονίζει το έργο τους. Αποτελεί μοντέλο προς μίμηση για τους εκπαιδευτικούς και δημοκρατικό ηγέτη για τους μαθητές. Τέλος, ο ρόλος του διευθυντή είναι σημαντικός για την αποφυγή της επαγγελματικής εξάντλησης.

4.3 Επικοινωνιακός ρόλος του διευθυντή

Στην πράξη, αν ρωτήσουμε διευθυντές σχολικών μονάδων να μας περιγράψουν τι κάνουν σε καθημερινή βάση, θα πάρουμε απαντήσεις, όπως: Μίλησαν στους νεοδιοριζόμενους εκπαιδευτικούς για τα καθήκοντά τους, κάλεσαν τεχνικό για επισκευές, συμμετείχαν σε συνεδρίαση σχολικής επιτροπής, έλυσε διαφωνία μεταξύ εκπαιδευτικών, ενημέρωσαν γονείς για τη συμπεριφορά ή πρόοδο παιδιού τους, άκουσαν παράπονα γονέων.

Ο διευθυντής επομένως πρέπει να είναι σε θέση να διακρίνει το ουσιαστικό από το επουσιώδες, να λύνει τις συγκρούσεις, να επικοινωνεί την γνώση.

4.4 Διοικητικός ρόλος του διευθυντή

Αν ο διευθυντής του σχολείου θέλει να είναι στο ύψος της αποστολής του, πρώτα απ’ όλα πρέπει να είναι ένας καλός οργανωτής. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να κάνει την καλύτερη δυνατή χρήση των διαθέσιμων πόρων. Ανάμεσα στις βασικές οργανωτικές δραστηριότητές του είναι: Η διαμόρφωση του χώρου του γραφείου, η οργάνωση της σχολικής γραμματείας, η οργάνωση του σχολικού αρχείου, η τήρηση και ενημέρωση των υπηρεσιακών βιβλίων του σχολείου, η οργάνωση και λειτουργία της σχολικής βιβλιοθήκης. Μεριμνά για την ασφαλή αποθήκευση και τη σωστή συντήρηση του σχολικού εξοπλισμού, φροντίζει για την καλή χρήση και συντήρηση των σχολικών κτιρίων, προγραμματίζει το ρόλο του.

Ο Διευθυντής διαθέτει το χρόνο του σε γραφειοκρατικές και διεκπεραιωτικές  εργασίες (αλληλογραφία, εξοπλισμός, συντήρηση διδακτηρίου, συνεδριάσεις, επίλυση συγκρούσεων). Τέλος, σε ορισμένες χώρες  οι υποψήφιοι ή νέοι διευθυντές καλούνται να παρακολουθήσουν ειδικά μαθήματα σε πτυχές της  διδασκαλίας, της διοίκησης και της  διαχείρισης οικονομικών και ανθρώπινων πόρων.

5. Συμπεράσματα – Προτάσεις

Βασικός άξονας των αλλαγών πρέπει να είναι η συνειδητοποίηση πώς η διαπολιτισμική εκπαίδευση απευθύνεται και στους γηγενείς μαθητές και είναι απαραίτητη για να ζήσουν οι μελλοντικές γενιές σε ένα καλύτερο κόσμο (Fishman, 1977).

Η διαμόρφωση προγράμματος συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων, καθώς και ενίσχυσης των σχέσεων μεταξύ σχολείου – οικογένειας και κοινότητας, είναι απαραίτητη.

Αναγκαία επίσης κρίνεται, η ευαισθητοποίηση γονέων, μαθητών, εκπαιδευτικών και στελεχών της εκπαίδευσης για τις δυνατότητες αρμονικής συμφοίτησης σε πολυπολιτισμικά σχολεία.

Επιτακτική ανάγκη αποτελεί η ανάπτυξη μηχανισμών στήριξης και πληροφόρησης, οι οποίοι αφενός θα υποστηρίζουν και θα συνδέουν τις επιμέρους δραστηριότητες του Προγράμματος και αφετέρου θα διασφαλίζουν τον πολλαπλασιασμό και τη βιωσιμότητα των αποτελεσμάτων τους.

Από τη νομοθεσία δε φαίνεται ότι ο  διευθυντής πρέπει να  εκπαιδεύεται  για τη θέση που θα υπηρετήσει. Οι σχολικές μονάδες χρειάζονται παιδαγωγούς διευθυντές που θα οδηγούν τον εκπαιδευτικό σε νέους τρόπους διδασκαλίας και σε αποτελεσματικότερο έργο.  Διαφορετικά θα μπορούσαμε να έχουμε διευθυντές επιχειρήσεων στα σχολεία.  

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Ζωγράφου, Α. (2003), Διαπολιτισμική αγωγή στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω.

Μουντζούρη-Μανούσου, Ε. (2002), Ο διευθυντής επιλέγει στόχους, σχεδιάζει και συντονίζει τις δραστηριότητες της σχολικής μονάδας.  Επιστήμη και Παιδαγωγία,  τεύχ. 3,  Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός, σ. 58.

Μπαλάσκας, Κ. (1986), Ο παιδαγωγικός ρόλος του διευθυντή Σ.Μ. Νέα Παιδεία, τ. 40, σ.σ. 92-94.

Μπουλούμπαση, Χ. (2003), Επιλογή, υποστήριξη και ανάπτυξη των διευθυντών σχολικών μονάδων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Το σχολείο και το σπίτι, τεύχ. 456. Αθήνα.

Μυλωνάκου, Γ. (2002), Ο σύγχρονος διευθυντής: Οι επιστημονικές ορίζουσες του έργου του. Επιστήμη και Παιδαγωγία,  τεύχ. 3,  Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός,  σ. 54.

Παλούκας, Π. (2002), Η συμβολή του διευθυντή στην ανάπτυξη της πολιτιστικής ζωής του σχολείου. Επιστήμη και Παιδαγωγία, τεύχ. 3, Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός, σ.σ. 97-125.

Παπαγεωργίου, Η. (2002), Το διευθυντικό κύρος.  Επιστήμη και Παιδαγωγία,  τεύχ. 3,  Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος.  Αθήνα:  Εκδόσεις Ατραπός, σ. 32.

Σαΐτης, Χ. (1991), Οργάνωση και διοίκηση της εκπαίδευσης. Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδάμης.

Σαΐτης, Χ. (2002), Ο Διευθυντής στο σύγχρονο σχολείο, από τη θεωρία στην πράξη, έκδ. 2η βελτ. και επαυξ. Αθήνα: Αυτοέκδοση.

Γιαννάκου, Γ. (2002). Οργάνωση διοίκηση και εποπτεία των σχολείων α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης. Αθήνα: Αυτο-έκδοση

Καμπουρίδης, Γ. (2002).Οργάνωση και διοικηση σχολικών μονάδων. Αθήνα: Κλειδάριθμος

Παπακωνσταντίνου Παναγιώτης,(χ.χ).Εκπαιδευτικό έργο και αξιολόγηση στο σχολείο.  Έκδοση Β΄, Αθήνα :έκφραση.

Πασιαρδής, Π & Πασιαρδή, Γ.(2000).Αποτελεσματικά σχολεία: Πραγματικότητα ή ουτοπία. Αθήνα : Τυπωθήτω

Σαΐτης,  Χ.(2000). Οργάνωση και διοίκηση της εκπαίδευσης. Β εκδ. Αθήνα : Ατραπός

Σαΐτης, Χ.(2007). Ο διευθυντής στο σύγχρονο σχολείο. Αθήνα: Αυτοέκδοση

Γεωργογιάννης, Π. (1999), Θέματα Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης. Αθήνα: Gutenberg

Γεωργογιάννης, Π. (2008), Διαπολιτισμική εκπαίδευση, Πάτρα: Gutenberg.

Ξενόγλωσση

Cummins, J. (2005), «Ταυτότητες υπό Διαπραγμάτευση» Αθήνα:Gutenberg

Ιστοσελίδες

Διεθνές Παιδαγωγικό Ηλεκτρονικό Forum, http://www.inpatras.com (προσπελάστηκε στις 30/09/2010)

Κέντρο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Π.Τ.Δ.Ε Πανεπιστημίου Πατρών, http://www.inpatra.gr/kedek/ (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)

Ινστιτούτο Μεταναστευτικής πολιτικής, http://www.imepo.gr, (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)

ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού του 2001 της ΕΣΥΕ, www.statistics.gr, (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)

ΚΕΜΟ, Συμπεράσματα Ημερίδας του Κέντρου Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων για τη Μετανάστευση, www.kemo.gr,  (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)

John W. Berry, Επιπολιτισμός και ψυχολογική προσαρμογή μεταναστών. Μαθαίνοντας να ζεις σε ένα νέο πολιτισμικό περιβάλλον. Ενημερωτικό Δελτίο ΑΩ, www.onassis.gr/greek/assoc/enim_deltio/19_00/p20_1.html, (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)

Παγκοσμιοποίηση – Μετανάστευση, www.asxetos.gr, (προσπελάστηκε στις 01/09/2010)

---

[1] www.wikipedia.org (προσπελάθηκε 13/11/10)

[2] Γεωργογιάννης Π., Σεμινάριο Διοίκηση της Εκπαίδευσης, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα 2010

[3] Κανάρης Ανδρέας, 2007

[4] Γεωργογιάννης Π., Σεμινάριο Διοίκηση της Εκπαίδευσης, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα 2010

[5] Γεωργογιάννης, Π. (2009), Διαπολιτισμική εκπαίδευση, Διαπολιτισμική Έρευνα και τα Ελληνικά ως Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα. 14/02/2008 – 30/06/2009 Εργασίες επιμορφούμενων, Τόμος Ι, Πάτρα: Gutenberg.

[6] Γαλάτη Πικία, Το προφίλ των μεταναστών στην Ελλάδα – Εφημερίδα Καθημερινή, 21/11/2004

[7] Παγκοσμιοποίηση – Μετανάστευση, http://clubs.pathfinder.gr/business/38627, (προσπελάστηκε στις 01/10/2010)

[8] Cummins, J. (2005), «Ταυτότητες υπό Διαπραγμάτευση» Αθήνα:Gutenberg

[9] Cummins, J. (2005), «Ταυτότητες υπό Διαπραγμάτευση» Αθήνα:Gutenberg

[10] ILO, Training for Employment: Social Inclusion, Productivity and Youth Employment.Report V, 88^η συνεδρία, Γενεύη, 2000.

[11] Μουντζούρη-Μανούσου, Ε. (2002), Ο διευθυντής επιλέγει στόχους, σχεδιάζει και συντονίζει τις δραστηριότητες της σχολικής μονάδας.  Επιστήμη και Παιδαγωγία,  τεύχ. 3,  Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός, σ. 58.

[12] Σαΐτης, Χ.(2007). Ο διευθυντής στο σύγχρονο σχολείο. Αθήνα: Αυτοέκδοση

[13] Καμπουρίδης, Γ. (2002).Οργάνωση και διοικηση σχολικών μονάδων. Αθήνα: Κλειδάριθμος

Τσικολάτας Α. (2011) Οι ΤΠΕ ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο στην Ειδική Αγωγή. Αθήνα

Περίληψη
Στην παρούσα εργασία γίνεται διαπραγμάτευση του ρόλου των ΤΠΕ (Τεχνολογία της Πληροφορίας και Επικοινωνίας) στην Ειδική Αγωγή και της χρήσης τους ως μέσου βελτίωσης της ποιότητας μάθησης των ατόμων με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ). Παρά το γεγονός ότι πολλά εξαρτώνται από την προσωπικότητα, τις ικανότητες και δεξιότητες του μαθητή, η τεχνολογία ανοίγει ένα νέο δρόμο για τη μάθηση με βάση την προσωπική ανακάλυψη και εμπειρία, μέσω της αξιοποίησης του διαδραστικού πίνακα.
Λέξεις κλειδιά: Ειδική Αγωγή, ΤΠΕ, Διαδραστικός Πίνακας

Εισαγωγή
Όπως είναι κοινά γνωστό, η παιδεία είναι ο βασικότερος μοχλός οποιασδήποτε μορφής ανάπτυξης: κοινωνικής, πολιτιστικής, οικονομικής. Μια χώρα για να έχει προοπτική στο νέο παγκόσμιο περιβάλλον οφείλει να θέτει ως πρώτη επιλογή την επένδυση στη γνώση με την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου και ποιοτικού συστήματος εκπαίδευσης, κατάρτισης και δια βίου εκπαίδευσης. Οι ΤΠΕ σήμερα, είναι οι σημαντικότεροι συντελεστές, όσον αφορά την πρόοδο και εξέλιξη των κοινωνιών του 21ου αιώνα.
Οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν ριζικά το τοπίο της εκπαίδευσης: τον τρόπο διδασκαλίας και μάθησης, τον τρόπο μελέτης αλλά και τον τρόπο έρευνας και αξιολόγησης, επιμόρφωσης και κατάρτισης. Ο Η/Υ αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο, επεξεργασίας πληροφοριών, που μας δίνει τη δυνατότητα διασύνδεσης με άλλα περιφερειακά (διαδραστικός πίνακας, εκτυπωτής) και εποπτικά μέσα.
Η αλληλεπίδραση του Η/Υ με το άτομο είναι άμεση, ενεργή και βελτιώνει τη μαθησιακή διεργασία. Η χρήση του Η/Υ δημιουργεί αφενός ένα πλούσιο σε ερεθίσματα και πληροφορίες μαθησιακό περιβάλλον οδηγώντας τον μαθητή στη γνώση και αφετέρου, αποτελεί ένα πολύτιμο εκπαιδευτικό εργαλείο στα χέρια του δασκάλου.

Ο Η/Υ στην Ειδική Αγωγή
Για τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, η χρήση του Η/Υ συμβάλλει σημαντικά στη διαδικασία της μάθησης παρέχοντας πλούσιες εκπαιδευτικές εμπειρίες. Ωστόσο, το διδακτικό πρόγραμμα πρέπει να εμπλουτιστεί και να εκσυγχρονιστεί με προηγμένα εκπαιδευτικά και τεχνολογικά περιβάλλοντα καθώς και με μαθησιακά και ψυχαγωγικά χαρακτηριστικά. Ο Η/Υ και τα περιφερειακά του, δίνουν πολλές ευκαιρίες στα άτομα με ειδικές ανάγκες, γιατί οι μαθητές παίρνουν στα χέρια τους τη μάθηση και εργάζονται με τους δικούς τους ρυθμούς. Τα ηλεκτρονικά εξαρτήματα και το εκπαιδευτικό λογισμικό αποκαθιστούν τις φυσικές αδυναμίες (λεπτή κινητικότητα, προβλήματα όρασης) των παιδιών και βοηθούν στην πρόσβαση της πληροφορίας και επομένως στην εκπαίδευσή τους.
Τα άτομα με σωματικές αναπηρίες χρειάζονται επιπλέον, πρόσθετη υποστήριξη και η τεχνολογία της πληροφορίας έχει τα μέσα και τα εργαλεία για να βοηθήσει παρέχοντας τρείς τύπους πρόσβασης: φυσική, γνωστική και υποστηρικτική. Στη φυσική πρόσβαση, οι Η/Υ παρέχουν φυσική πρόσβαση σε μαθητές με σωματικές αναπηρίες (π.χ. χρήση διακοπτών ακόμα και με την κίνηση του βλεφάρου, χρήση φορητών επικοινωνιακών μηχανημάτων τα οποία αντικαθιστούν την ομιλία προσφέροντας δακτυλογραφημένα μηνύματα κτλ). Στη γνωστική πρόσβαση, οι Η/Υ παρέχουν γνωστική πρόσβαση σε μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες, π.χ. η χρήση εικόνων (makaton) μέσα σε γραπτά κείμενα βοηθά στην εκμάθηση ανάγνωσης. Και στην υποστηρικτική βοήθεια, μεγάλο μέρος των μαθητών που αντιμετωπίζει δυσκολίες στη μάθηση δέχεται υποστήριξη, ανατροφοδότηση.
Οι δυσκολίες που συχνά συναντά η εφαρμογή της τεχνολογίας στην εκπαίδευση, έχουν να κάνουν με: α) Τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να αναγνωριστεί ένα μαθησιακό πρόβλημα και με την αναποτελεσματικότητα των παραδοσιακών μέσων διδασκαλίας, β) Την απαραίτητη γνώση του χειρισμού του Η/Υ από το δάσκαλο, ο οποίος θα αναγνωρίσει την κατάλληλη ιδιότητα της ειδικής τεχνολογίας που θα δώσει λύση στο μαθησιακό πρόβλημα του μαθητή.

Διαδραστικός Πίνακας
Η ένταξη των νέων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία των ΑΜΕΑ, εκτός από την ικανοποίηση της ανάγκης παροχής ίσων ευκαιριών, μπορεί να υποκαταστήσει σε μεγάλο βαθμό στοιχεία της μειονεξίας ή της αναπηρίας, φέρνοντας το μαθητή πιο κοντά στο γνωστικό αγαθό, αλλά και στην κοινωνική πραγματικότητα, αφού του δίνει τη δυνατότητα της επικοινωνίας με το περιβάλλον του και της αλληλεπίδρασής του με αυτό. Με τον τρόπο αυτό σπάζουν οι φραγμοί που εκπορεύονται από την φύση της μειονεξίας ή της αναπηρίας και το άτομο έρχεται πιο κοντά στην σχολική ένταξη και την κοινωνική ενσωμάτωση.
Ο Διαδραστικός Πίνακας αποτελεί ένα καινοτόμο μέσο διδασκαλίας όπου ωθεί τον μαθητή να δρα ενεργητικά και να ολοκληρώνει διαδικασίες με μεγάλη ευχαρίστηση και ικανοποίηση. Στην ειδική αγωγή βρίσκει πρόσφορο έδαφος αφού υπερπηδούνται τεράστιες δυσκολίες. Τα άτομα που δεν έχουν αναπτύξει λεπτή κινητικότητα για την χρήση του ποντικιού, κάνουν άριστη χρήση του ir-pen (στυλός υπερύθρων). Οι μαθητές με προβλήματα όρασης ξεπερνούν τις δυσκολίες τους έχοντας μπροστά τους μια μεγάλη προβολή της οθόνης του υπολογιστή στον τοίχο, μέσω του προβολέα. Οι μαθητές με κινητικά προβλήματα, πέραν των μαθησιακών, εξασκούνται και σε κινητικές ασκήσεις αφού πολλές φορές απαιτείται η μετακίνησή τους από ένα μέρος της προβολής στον τοίχο σε ένα άλλο.
Η πρακτική εμπειρία έχει δείξει πως οι ίδιες ασκήσεις, τα ίδια προβλήματα, τα ίδια παιχνίδια, αποκτούν μια άλλη διάσταση όταν μεταφέρονται από τον σταθερό υπολογιστή στον διαδραστικό πίνακα. Ακόμη και μια ζωγραφιά που γίνεται στην οθόνη ενός υπολογιστή μετατρέπεται σε ένα έργο τέχνης όταν γίνει στον διαδραστικό πίνακα. Η σύνταξη κειμένου και η επικοινωνία με το περιβάλλον γίνεται πιο εύκολα. Τα αποτελέσματα όλων είναι σαφώς πιο ικανοποιητικά. Όλα μοιάζουν με παιχνίδι, η μάθηση γίνεται παιχνίδι και μέσα από το παιχνίδι ο μαθητής με ειδικές ανάγκες αποκτά και βελτιώνει ικανότητες, δεξιότητες και γνώση.
Τα παιχνίδια στους Η/Υ αποτελούν σημείο παρακίνησης, μια και μπορεί να αποτελέσουν τη μοναδική ευκαιρία για περιπέτεια. Η χρήση της εικονικής πραγματικότητας (virtual reality) έρχεται να ενισχύσει αυτό το κομμάτι. Εξειδικευμένο πλήθος εκπαιδευτικών προγραμμάτων, μαθημάτων και παιχνιδιών αναπτύσσεται για τους μαθητές με ειδικές ανάγκες για να αντεπεξέρχονται στις δυσκολίες τους και να αναπτύσσεται η μάθησή τους.

Συμπεράσματα – Προτάσεις
Παρά τις δυσκολίες, είναι βέβαιο πως, παιδεία χωρίς νέες τεχνολογίες θα είναι κάτι το αδιανόητο για τα επόμενα χρόνια. Χωρίς τις νέες τεχνολογίες, χωρίς την πληροφορική και τις ποικίλες εφαρμογές της στην «Κοινωνία των Πληροφοριών» όπου ζούμε, δεν μπορεί πλέον να εννοηθεί ανάπτυξη. Από την άλλη, η δυνατότητα για μεγάλη και γρήγορη κλιμάκωση των πληροφοριακών και δικτυακών υποδομών καθώς και οι ταχύτατοι ρυθμοί ανάπτυξης ψηφιακού εκπαιδευτικού περιεχομένου μας ωθούν να έχουμε περισσότερες ελπίδες για βελτίωση της παιδείας προς όλους τους Πολίτες.
Απαραίτητος όμως όρος, ο «τεχνολογικός» εκπαιδευτικός εκσυγχρονισμός και η αντιμετώπιση του ψηφιακού αναλφαβητισμού που μπορεί να οδηγήσουν στον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Στην άλλη πλευρά, η τεχνολογία δεν πρέπει να είναι κάτι άγνωστο για τα άτομα με ειδικές ανάγκες και αν αυτή μπορεί να ενισχύσει την μάθησή τους, πρέπει να αξιοποιηθεί στον μέγιστο βαθμό.
Γι’ αυτό ο ρόλος του δασκάλου είναι σημαντικός. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να είναι εκπαιδευμένος στις νέες τεχνολογίες. Οι εκπαιδευτικοί που εργάζονται στην Ειδική Αγωγή καλό είναι να επισημάνουν το πρόβλημα, να προσδιορίσουν το μέσο που επιλύει το συγκεκριμένο πρόβλημα και να βρουν λύση έχοντας υπόψη το πρόβλημα και το μέσο. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να αντιμετωπίσουν το πολυδιάστατο πρόβλημα των ανθρώπων με αναπηρία, εφαρμόζοντας τις νέες τεχνολογίες στην Ειδική Αγωγή, σύμφωνα με τα ερευνητικά αποτελέσματα της ψυχολογίας, της παιδαγωγικής, της ιατρικής, της κοινωνιολογίας και των άλλων επιστημών.

Βιβλιογραφία
Βοσνιάδου, Σ. (2006). Παιδιά, Σχολεία και Υπολογιστές. Αθήνα: Gutenberg
Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδος Ινστιτούτο Παιδαγωγικών Ερευνών – Μελετών (2004) Οι τεχνολογίες της πληροφορίας και των επικοινωνιών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα
Ράπτης, Α. – Ράπτη, Α. (2001). Μάθηση και διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας. Αθήνα

Τσικολάτας Α. (2011) Ο Διαδραστικός Πίνακας στην Ειδική Αγωγή. Αθήνα

Αριστεία & Καινοτομία στην Εκπαίδευση 2010-2011

Έντυπο Ανάπτυξης Περιεχομένου Καινοτόμου Δράσης

1 – Γράψτε μία περίληψη της καινοτόμου δράσης (μέχρι 1 σελίδα).
Στο Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ Παμμακάριστος), ένα από τα αγαπημένα μαθήματα των μαθητών είναι το μάθημα των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών. Το σχολείο περιλαμβάνει παιδιά με σοβαρές ειδικές ανάγκες όπως – μεταξύ άλλων – διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός), βαριά νοητική υστέρηση, σε συνδυασμό με δυσλεξία ή μαθησιακές δυσκολίες. Επομένως στον Η/Υ απασχολείται ο μαθητής με βασικές λειτουργίες και έννοιες του Η/Υ. Αυτές περιλαμβάνουν σε πρώτο επίπεδο την εκκίνηση του υπολογιστή, την χρήση του πληκτρολογίου και του ποντικιού και σε δεύτερο επίπεδο την αξιοποίηση ειδικών παιδαγωγικών προγραμμάτων και εκπαιδευτικών παιχνιδιών. Επιπλέον, γίνεται πλήρη αξιοποίηση των διάφορων software προγραμμάτων που είναι σχεδιασμένα και εγκεκριμένα από το Υπουργείο Παιδείας για παιδιά με ειδικές ανάγκες, όπου τα βοηθούν να αναπτύξουν τις ικανότητες και δεξιότητές τους, να ψυχαγωγούνται και να διασκεδάζουν.
Η καινοτομία ήρθε με την αξιοποίηση του Διαδραστικού Πίνακα ως μέσου διδασκαλίας στο μάθημα των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών. Η δράση αυτή δεν υπάρχει, έπειτα από τηλεφωνική έρευνα, σε άλλα ειδικά σχολεία στην Ελλάδα και στο δικό μας βρήκε ιδιαίτερη ανταπόκριση από τους μαθητές κάνοντας το μάθημα του Η/Υ ακόμη πιο θεμιτό, ευχάριστο και εκπαιδευτικό. Σε συνέχεια της ανταπόκρισης αυτής, ο Διαδραστικός πίνακας χρησιμοποιείται για τη διδασκαλία του μαθήματος της μουσικής, της γλώσσας, των μαθηματικών, των καλλιτεχνικών, της Κηπουρικής της γυμναστικής, της αυτόνομης διαβίωσης και για διασκέδαση. Οι μαθητές επιπλέον έχουν μάθει τον τρόπο λειτουργίας του διαδραστικού, του προβολέα, της πένας υπερύθρων και πως γίνονται οι συνδέσεις αυτών των περιφερειακών μεταξύ τους.
2 – Περιγράψτε το πώς προέκυψε η καινοτόμος δράση (μέχρι 2 σελίδες).
Ο διαδραστικός πίνακας ήρθε στην επιφάνεια ως επιθυμία μας να κάνουμε την οθόνη του υπολογιστή και το περιεχόμενό της πιο ελκυστική στους μαθητές. Αρχικά αντικαταστήσαμε την οθόνη 15 ιντσών του γραφείου όπου γινόταν το ατομικό μάθημα με μια των 17 ιντσών. Παρατηρήσαμε πως ελκυστικά ήταν πιο αρεστή στους μαθητές καθώς το περιεχόμενο φαίνονταν μεγαλύτερο και πιο ευδιάκριτο. Ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του κάθε μαθητή, αλλάζαμε κάθε φορά την ανάλυση των γραφικών. Έπειτα αντικαταστήσαμε την οθόνη 17 ιντσών με μια από τις τρείς οθόνες αφής 15 ιντσών που διαθέτει το σχολείο μόνο για τους μαθητές με κινητικά προβλήματα. Παρατηρήσαμε πως όλοι οι μαθητές το βρήκαν πολύ ενδιαφέρον και κάποιοι από αυτούς ξεπέρασαν δυσκολίες όπως λεπτομέρειες και λεπτές κινήσεις που απαιτούνταν από τη χρήση του ποντικιού.
Ο συνδυασμός των δύο πλεονεκτημάτων, της οθόνης αφής και μια μεγάλης σε μέγεθος οθόνης, μας οδήγησαν στην σκέψη αξιοποίησης ενός διαδραστικού πίνακα αντί της οθόνης του υπολογιστή, του ποντικιού και του πληκτρολογίου. Έπειτα από αναζήτηση, το σχολείο βρέθηκε να είναι εξοπλισμένο με προβολέα και διαδραστικό πίνακα που δεν αξιοποιούνταν από κανέναν και απλά καταλάμβαναν χώρο σε κάποιο ντουλάπι, ενώ ως Η/Υ χρησιμοποιείται το προσωπικό netbook 10 ιντσών του αναγράφοντα που αγοράστηκε για αυτό τον σκοπό. Σε αυτόν έχει εγκατασταθεί όλη την γκάμα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και των απαραίτητων λογισμικών για τη πλήρη αξιοποίηση του διαδραστικού πίνακα.
Ένα τελευταίο πρόβλημα που ήταν απαραίτητο να βρει λύση ήταν η αίθουσα εγκατάστασης όλων των μηχανημάτων καθότι τώρα το μάθημα θα μπορούσε να είναι εκτός από εξατομικευμένα και ομαδοσυνεργατικό, ακόμη και με ολόκληρο τμήμα, δηλαδή έως 5-6 μαθητές. Έπειτα από μια αναδιαμόρφωση του προγράμματος, πλέον οι ανάγκες και απαιτήσεις του μαθήματος των Η/Υ ικανοποιούνται από τη μεγάλη τάξη του μαθήματος της Μουσικής. Όταν δεν γίνεται εκεί το μάθημα της μουσικής, γίνεται το μάθημα των Η/Υ με τον διαδραστικό πίνακα. Κάποιες φορές αυτό γίνεται και παράλληλα.
Στην εγκατάσταση των μηχανημάτων, της εγκατάστασης κατάλληλης επιφάνειας για προβολή και αλληλεπίδραση στον τοίχο αλλά και στην γενικότερη διαμόρφωση του τμήματος, βοήθησαν πολλοί από τους μαθητές και τώρα ξέρουν πως έχουν ένα εργαλείο που τους ανήκει και μέσα από αυτό μπορούν να περάσουν πολλές εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές ώρες. Χαρακτηριστικά αναφέρω πως δεν ήταν πολλές οι φορές που κάποιοι μαθητές προτίμησαν στο διάλειμμά τους να παραμείνουν στην αίθουσα και να λύσουν ασκήσεις μαθηματικών ή γλώσσας, να ζωγραφίσουν, να παίξουν, ομαδικά ή ατομικά, στον διαδραστικό πίνακα.

3 – Περιγράψτε αναλυτικά την καινοτόμο δράση και τη διαδικασία εφαρμογής στο σχολικό πρόγραμμα ή στη σχολική κοινότητα (μέχρι 12 σελίδες).
Κάθε πρωί η μεταφορά των μηχανημάτων στην αίθουσα γίνεται από τον καθηγητή και η σύνδεση του netbook με τον προβολέα και τον διαδραστικό πίνακα γίνεται από τον/τους μαθητή/ές που έχει πρώτη ώρα μάθημα. Η εγκατάσταση γίνεται εύκολα αφού ο μαθητής συνδέει απλά τα καλώδια που βρίσκονται μόνιμα στις θέσεις τους. Αφότου ανοίξει το netbook, ο προβολέας και έχει προσκολληθεί στο κατάλληλο σημείο ο διαδραστικός πίνακας, γίνεται το calibration (ρύθμιση του Διαδραστικού Πίνακα στην επιφάνεια προβολής από τον προβολέα) από τον μαθητή.
Το μάθημα της ημέρας διαμορφώνεται από τις ανάγκες και τις επιθυμίες του μαθητή με μικρή παρέμβαση του καθηγητή ώστε να καλυφθούν όλα τα πεδία μάθησης. Έχει καθιερωθεί η μέθοδος σάντουιτς, να ξεκινάει δηλαδή ο μαθητής με κάποιο ψυχαγωγικό παιχνίδι, έπειτα με γραφή γραμμάτων ή λέξεων, να ακολουθεί εκπαιδευτικό παιχνίδι, έπειτα ασκήσεις μαθηματικών, μετά ζωγραφική. Οι ενότητες ασφαλώς αλλάζουν κάθε φορά και διαφοροποιούνται από μαθητή σε μαθητή. Δίνεται μεγάλη σημασία, το μάθημα να ξεκινά με παιχνίδι και να τελειώνει με παιχνίδι ώστε ο μαθητής να έρχεται και να φεύγει ενθουσιασμένος από το μάθημα. Συνήθως το μάθημα έχει διάρκεια μισής ώρας για τον κάθε μαθητή ώστε μέσα σε μια εβδομάδα να έχουν πρόσβαση στον διαδραστικό πίνακα οι περισσότεροι μαθητές. Αν κάποιος μαθητής χάσει το μάθημα, την θέση του καταλαμβάνει άλλος, όμως γίνεται αναπλήρωση του μαθήματος άμεσα.
Ενδεικτικά αναφέρονται κάποια από τα εκπαιδευτικά προγράμματα που αξιοποιούνται αυτή τη στιγμή και έχουν γίνει ανάρπαστα. Τα περισσότερα έχουν πιστοποιηθεί από το Υπουργείο Παιδείας και είναι:
ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΓΛΩΣΣΑ Α’
Ο ΞΕΦΤΕΡΗΣ ΚΑΙ Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΜΥΤΗ ΓΛΩΣΣΑ Α’
Ο ΞΕΦΤΕΡΗΣ ΚΑΙ Η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α’ & Β’
Η ΣΠΙΘΑ, Ο ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΚΑΙ Ο ΥΠΟΠΤΟΣ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΑΝΕΜΩΝ ΓΛΩΣΣΑ Γ’ – Δ’
Η ΣΠΙΘΑ, Ο ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΓΛΩΣΣΑ Ε’-ΣΤ’
KIDEPEDIA ΓΛΩΣΣΑ Α’ – ΣΤ’
WORD ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ / ΓΛΩΣΣΑ
Ο ΞΕΦΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΟΙ 12 ΘΕΟΙ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ Γ’
ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α’ ως Γ’
ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α’, Β΄ και Γ’
ΤΑ ΦΥΤΑ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Η ΣΠΙΘΑ ΚΑΙ Ο ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ (ΜΕΡΟΣΑ’) ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Γ’
Η ΣΠΙΘΑ ΚΑΙ Ο ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Γ’ – Δ’
Η ΣΠΙΘΑ ΚΑΙ Ο ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ε’ – ΣΤ’
ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΜΕΤΡΑΩ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
ΧΡΗΜΑΤΑ EUROMAIN (Αναγνώριση χρημάτων) ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΓΝΩΣΕΩΝ Β’ – Γ’
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΓΝΩΣΕΩΝ Γ’ – Δ’
ΚΥΚΛΟΣ ΝΕΡΟΥ ΓΝΩΣΕΩΝ
KIDEPEDIA ΜΟΥΣΙΚΗ
Ο ΞΕΦΤΕΡΗΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ ΙΣΤΟΡΙΑ Δ’
ΙΣΤΟΡΙΑ Ε’ – ΣΤ’ ΙΣΤΟΡΙΑ Ε’ – ΣΤ’
ΦΥΣΙΚΑ Ε’ – ΣΤ’ ΦΥΣΙΚΗ Ε’, ΣΤ’
ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Ε’-ΣΤ’
ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ’ (ΜΑΘΑΙΝΩ ΓΙΑ ΤΗ ΓΗ) ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ’
ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ’
ΓΕΩ-ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
Ο ΞΕΦΤΕΡΗΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
ΣΠΙΤΙ – ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
SOCRATES ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΝΗΜΗΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
ΚΡΕΜΑΛΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ / ΓΛΩΣΣΑ
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
ΒΡΕΣ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
ΒΡΕΣ ΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
ΕΝΣΦΙΝΩΜΑΤΑ 1 ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ / ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
ΕΝΣΦΙΝΩΜΑΤΑ 2 ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ / ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
GCOMPRIS ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
SEBRAN ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
SEQUENCES ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΦΙΛΤΡΟ ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
ΑΚΤΙΝΕΣ ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ ΑΥΤΙΣΜΟΣ / ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
καθώς επίσης και προγράμματα της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΟΗΜΑΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΩΦΑ
Χρήση ΕΙΚΟΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ για αναγνώριση αντικειμένων SIMULATION
ΝΤΥΣΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΑΥΤΟΝΟΜΗΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ

Διαβάζονται και ακούγονται ευχάριστα και σε ομάδες τα ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ που κυκλοφορούν στο εμπόριο σε ηλεκτρονική μορφή με αφηγήσεις γνωστών ηθοποιών. Ακόμη διαβάζονται τα παραμύθια ή ιστορίες που κατασκευάζουν οι μαθητές με αξιοποίηση λέξεων και εικόνων MAKATON.
Επιπλέον, πρωταρχικός σκοπός είναι να κατασκευαστούν σε όλες τις αίθουσες διαδραστικοί πίνακες. Αυτή η κίνηση βρίσκεται σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή. Υπολογίζεται πως θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς, διότι τα μαθήματα δε σταματούν ποτέ. (Το ερώτημα που γενάτε είναι κατά πόσο θα αξιοποιηθεί από τους αναπληρωτές καθηγητές τον επόμενο χρόνο και αν θα είναι σε θέση να συνεχίσουν και να βελτιώσουν το έργο που γίνεται αυτή τη στιγμή). Η κατασκευή τους είναι σχετικά εύκολη και μπορεί να γίνει από όλους τους καθηγητές πληροφορικής και όσους γνωρίζουν κάποια βασικά για τους υπολογιστές. Το αξιοσημείωτο είναι πως το κόστος κατασκευής ενός διαδραστικού πίνακα ανέρχεται στα 50 ευρώ ενώ η αγορά του κυμαίνεται από 500 έως 3000 ευρώ κάτι που είναι απαγορευτικό για εγκατάσταση σε περισσότερες αίθουσες αλλά και έχει μεγάλο κόστος εγκατάστασης και συντήρησης. Τα πλεονεκτήματα της πρότασής μας έγκεινται στην ευκολία κατασκευής, τοποθέτησης, χρήσης, συντήρησης, στο γεγονός ότι μπορούν να τοποθετηθούν σε πολλές αίθουσες, η ζημιές που μπορεί να γίνουν από την χρήση είναι μικρές σε κόστος, οι μαθητές και οι καθηγητές εξοικειώνονται στις νέες τεχνολογίες και αποτελεί ένα μεγάλο κίνητρο για τους μαθητές.

Η συνδεσμολογία γίνεται ως εξής:

Ο απαιτούμενος εξοπλισμός σε hardware και software είναι:
• Χειριστήριο Nintendo Wii (Wiimote) – 35 ευρώ
• Συσκευή Bluetooth (είτε σε usb, είτε ενσωματωμένο στον υπολογιστή) – 5 ευρώ
• Στυλό υπερύθρων (Ir-Pen) – κατασκευάζεται ή αγοράζεται με 6 ευρώ
• Λογισμικό διαχείρισης – υπάρχει ελεύθερο ή εμπορικό

Περιγραφή Wiimote:
• Κάμερα υπερύθρων (ανάλυσης 1024×768) με δυνατότητα ανίχνευσης μέχρι 4 σημείων στα 100Hz.
• Επιταχυνσιόμετρο
• Η σύνδεση με την κονσόλα γίνεται μέσω του πρωτοκόλλου Bluetooth.

Περιγραφή στυλό υπερύθρων:
Από τη στιγμή που το WiiMote ανιχνεύει μέχρι 4 πηγές, μπορούν θεωρητικά να χρησιμοποιηθούν μέχρι 4 τέτοια στυλό. Αντιλαμβανόμαστε πόσο διασκεδαστικό και εκπαιδευτικό μπορεί να γίνει αυτό για τους μαθητές. Προωθεί την ομαδοσυνεργατική μάθηση. Η κατασκευή περιλαμβάνει το περίβλημα ενός στυλό ή μαρκαδόρου, ένα IR-Led, ένα στιγμιαίο διακόπτη (push-button) και μια μπαταρία 1,5volt για την τροφοδοσία. Επίσης καλώδια κόκκινο – μαύρο και μια αντίσταση. Ωστόσο υπάρχουν στην αγορά έτοιμα αξιόπιστα μοντέλα με κόστος αγοράς 6 ευρώ. Στο σχολείο μας έχει κατασκευαστεί ένα τεμάχιο και έχουν αγοραστεί δύο. Αυτός είναι ο τρόπος κατασκευής.

Λογισμικό χρήσης:
• Smoothboard 2.0 (μηνιαία συνδρομή 30 Ευρώ)
Επιπλέον δυνατότητες
 2 wiimote
 Επιλογές πίνακα
 Εύκολη ρύθμιση
 Δυνατότητα χρήσης δεξιού κλικ
• Whiteboard 3.0 (Παρέχεται δωρεάν)
• SMART Notebook (μηνιαία συνδρομή 30 Ευρώ)

Εγκατάσταση Bluetooth:
• Αγορά Bluetooth adaptor
• Εγκατάσταση αντίστοιχου driver
• Επικοινωνία με το wiimote μέσω του αντίστοιχου Bluetooth adaptor
Ωστόσο όλοι οι νέοι υπολογιστές ή laptops έχουν ενσωματωμένη αυτή την συσκευή οπότε κάποιες φορές μπορεί να αποφεύγεται αυτό το βήμα.

Ακολουθούν ενδεικτικές ιστοσελίδες με βίντεο που δείχνουν την διαδικασία κατασκευής του διαδραστικού πίνακα και του στυλό υπερύθρων:
http://www.youtube.com/watch?v=5s5EvhHy7eQ
http://www.youtube.com/watch?v=QgKCrGvShZs
http://www.youtube.com/watch?v=I568NyZLJkY&p=7EBDBC92D09A45A5&playnext=1&index=18

Αναφέρεται πως η ιδέα μας για κατασκευή διαδραστικού πίνακα αξίας 50 ευρώ δεν αποτελεί δική μας καινοτομία. Όλες οι οδηγίες κατασκευής, τα κόστη και ο τρόπος λειτουργίας υπάρχει ελεύθερο στο διαδίκτυο. Καινοτομία μας αποτελεί η εφαρμογή του μέσου αυτού στο ειδικό μας σχολείο, η προσαρμογή των λειτουργιών του στον κάθε μαθητή και η προσάρτησή του σε όλα τα σχολικά μαθήματα.

Ο κάθε μαθητής επιλέγει το πρόγραμμα με το οποίο θέλει να ασχοληθεί, να εκπαιδευτεί και να διασκεδάσει. Όταν κουράζεται, του προτείνονται εναλλακτικά προγράμματα. Η πληθώρα επιλογών φαίνεται να αρέσει στα παιδιά, δεν έχουν παραπονεθεί ή βαρεθεί καθόλου μέχρι στιγμής. Και αυτό διότι ο δρόμος προς τη γνώση δεν είναι μονόδρομος, γι αυτό και επιτυχής είναι η διδασκαλία που επιτρέπει στον κάθε μαθητή να βρει και να ακολουθήσει το δικό του δρόμο (Σιμάτος Αν. (1997) Τεχνολογία και Εκπαίδευση, σελ 76, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα).

Ο μαθητής είναι σε όρθια στάση, στέκεται στα πόδια του και χρησιμοποιεί τον υπολογιστή κάτι το οποίο δεν έκανε πριν, δίνοντάς του μεγάλο εύρος κινήσεων. Η λειτουργία/καινοτομία αυτή τον ασκεί και σωματικά. Παρατηρήθηκε πως σε μαθητές που δεν χρησιμοποιούσαν πολύ το κορμί τους ή τα άκρα τους για ασκήσεις, με τον τρόπο αυτό εκτελούσαν συνειδητά ή ασυνείδητα ασκήσεις εκγύμνασης.
Στο τέλος της ημέρας, βγαίνουν οι καλωδιώσεις και τα μηχανήματα μπαίνουν και πάλι στα κουτιά τους για να φυλαχθούν στο γραφείο της διευθύντριας όπου θα ανοιχθούν και πάλι την επομένη.
Στο διάλειμμα οι μαθητές συζητάνε τα επιτεύγματα και τα κατορθώματά τους στον διαδραστικό πίνακα κάτι που δεν παρατηρείται με άλλες μεθόδους διδασκαλίας.

4 – Περιγράψτε τρόπους δυνατής διεύρυνσης της εφαρμογής και σε άλλους τομείς/αντικείμενα της σχολικής μονάδας (μέχρι 2 σελίδες).
Ο διαδραστικός πίνακας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από όλους σχεδόν τους καθηγητές όλων των αντικειμένων. Εντυπωσιακά αποτελέσματα θα μπορούσε να έχει, εκτός από το μάθημα των Υπολογιστών, στο μάθημα της Μουσικής, των Μαθηματικών, των Καλλιτεχνικών, της Γλώσσας, της Γυμναστικής, της Αυτόνομης Διαβίωσης και της Κηπουρικής. Σε όλα δηλαδή τα μαθήματα που διδάσκονται. Το κάθε μάθημα έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες καθότι το αντικείμενο είναι διαφορετικό, όμως με το σωστό και κατάλληλο λογισμικό πρόγραμμα και προγραμματισμό του σχολικού χρόνου, πολλά μπορούν να συμβούν.
Στο μάθημα της μουσικής, ο μαθητής είναι σε θέση να ακούσει αλλά και να χειριστεί μουσικά όργανα που δεν υπάρχουν στο σχολείο ή δεν μπορεί να χειριστεί λόγω της ειδικής ανάγκης του, όπως ντραμς, βιολί, κιθάρα, φυσαρμόνικα. Ιδιαίτερα στο μάθημα της μουσικής, το σχολείο μας αξιοποιεί πλήρως τον διαδραστικό πίνακα καθώς έχουν εγκατασταθεί πληθώρα μουσικών προγραμμάτων και ο καθηγητής της μουσικής διακρίνεται από το πάθος τους να εισάγει νέες μεθόδους διδασκαλίας της μουσικής στο ειδικό σχολείο. Να μην αμεληθεί πως ο διαδραστικός πίνακας είναι μόνιμα τοποθετημένος στη τάξη της μουσικής. Τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αν ήταν μόνιμα τοποθετημένος σε τάξη άλλου μαθήματος; Τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αν κάθε τάξη είχε τον δικό της διαδραστικό πίνακα;
Στο μάθημα των μαθηματικών, ο μαθητής μπορεί να λύσει ασκήσεις με την μορφή παιχνιδιού, να αναγνωρίσει και να χειριστεί χρήματα, να ομαδοποιήσει αντικείμενα. Εκτός από τα δάκτυλά του ή τον άβακα, μπορεί να χρησιμοποιήσει πληθώρα βοηθητικών εργαλείων όπως είναι και το κομπιουτεράκι, περνώντας τον μαθητή σε μια άλλη διάσταση, την τεχνολογική. Πλέον θα είναι σε θέση να αντιληφθεί ότι σε δυσκολότερους υπολογισμούς, όταν δεν του φτάνουν τα δάκτυλα ή δεν έχει μαζί του τον άβακα, μπορεί να έχει ένα μικρό κομπιουτεράκι όπου θα κάνει τις αριθμητικές πράξεις. Η σωστή χρήση αυτού του εργαλείου θα τον ωφελήσει πολύ στην ζωή του και θα έχει πάρει σημαντικά εφόδια από την πρακτική του άσκηση στον διαδραστικό πίνακα.
Στο μάθημα των καλλιτεχνικών, ο μαθητής μπορεί να βάψει, να ζωγραφίσει, να σχεδιάσει, να εκτυπώσει τα δημιουργήματά του. Οι επιλογές και τα εργαλεία είναι πολλά και η εξερεύνηση αυτών φαίνεται διασκεδαστική. Μπορεί να κατασκευάσει από την αρχή ένα έργο ή να παρέμβει σε μια υπάρχουσα φωτογραφία ή εικόνα της αρεσκείας του ή της οικογένειάς του. Με τον τρόπο αυτό, εκτός από την δημιουργική ώρα που περνά, μπορεί να δώσει στον εκπαιδευτικό επιπλέον πληροφορίες για τον χαρακτήρα, την προσωπικότητα, τις ενδοοικογενειακές τους σχέσεις.
Στο μάθημα της γλώσσας, ο μαθητής μπορεί να σχεδιάσει μεγάλα γράμματα χωρίς να περιορίζεται από το μέγεθος του χαρτιού, να ελέγξει την ορθογραφία και τον τονισμό, να ακούσει την ορθότητα αυτών που γράφει. Να βελτιώσει το λεξιλόγιό του και να κατακτήσει γνώση που δεν είχε πριν.
Στο μάθημα της γυμναστικής, ο μαθητής εκτελεί ασκήσεις όντας σε όρθια στάση, προσπαθώντας να φτάσει αντικείμενα, να τα μεταφέρει δεξιά και αριστερά της οθόνης. Σε κάποιους μαθητές έχει παρατηρηθεί ενδυναμώσει τον κάτω άκρων λόγω της ορθής στάσης, ενδυνάμωση της χείρας γραφής και γενικότερη δραστηριοποίηση του σώματος.
Στο μάθημα της αυτόνομης διαβίωσης, ο μαθητής μαθαίνει να γεμίζει το ψυγείο, να ελέγχει τα ντουλάπια, να θέτει σε λειτουργία συσκευές. Είναι σε θέση να γνωρίζει τα υλικά κατασκευής φαγητών και τις αναλογίες τους. Ασκείται σε παιχνίδια προσομοίωση του τύπου, πως δένω τα κορδόνια μου, πως ντύνομαι, πως πλένομαι.
Στο μάθημα της κηπουρικής, ο μαθητής μπορεί να μελετά τα φυτά, τα δέντρα, την λειτουργία τους. Αντιλαμβάνεται έννοιες και λειτουργίες που δεν είχε αναρωτηθεί πριν όπως το πώς μεγαλώνουν τα φυτά, τι κρύβεται κάτω από το χώμα, πως πολλαπλασιάζονται τα φυτά, την χρησιμότητα των εντόμων, κατηγοριοποίηση φυτών και δέντρων με βάση τις ιδιότητές τους.
Όλα αυτά είναι εφικτά με τη χρήση των κατάλληλων λογισμικών προγραμμάτων που υπάρχουν ήδη ή μπορούν να αναπτυχθούν περαιτέρω καθώς και με την εκπαίδευση και ζήλο από την πλευρά των εκπαιδευτικών της κάθε ειδικότητας.

5 – Γράψτε τις προϋποθέσεις που θεωρούνται απαραίτητες για την καλύτερη ανάπτυξής της στο σχολείο (μέχρι 2 σελίδες).

1. Ειδικές βάσεις τοποθέτησης του διαδραστικού πίνακα και του προβολέα. Το κόστος τους είναι ιδιαίτερα χαμηλό. Ως επιφάνεια προβολής μπορεί να αξιοποιηθεί ο υπάρχων πίνακας κιμωλίας ή οποιαδήποτε ομαλή επιφάνεια. Ο τοίχος θα φθείρει την πένα σε συντομότερο χρόνο και η ανώμαλη επιφάνειά του ίσως να μην τύχει αποδοχής από τους μαθητές.
2. Επιμόρφωση περισσοτέρων εκπαιδευτικών όλων των κλάδων. Προς το παρόν γίνεται μόνο σε καθηγητές πληροφορικής και σε περιορισμένο αριθμό ατόμων και μάλιστα όχι σε όλες τις περιοχές. Η επιμόρφωση μπορεί απλά να γίνει με την ανάρτηση σχετικών βίντεο how-to ή με την παρακολούθηση μερικών εξ αποστάσεως μαθημάτων, δεν είναι απαραίτητο να δαπανηθούν χρήματα.
3. Προτείνεται η ασύρματη σύνδεση ιντερνέτ σε όλες τις αίθουσες. Πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα που κυκλοφορούν στο δίκτυο μπορούν να αξιοποιηθούν αλλά χρειάζεται σύνδεση διαδικτύου καθώς είναι online αρχεία και όχι εκτελέσιμα (.exe). Ενδεικτικά αναφέρονται:

Επίσης με την σύνδεση ιντερνέτ μπορούν να λύνονται γρηγορότερα τυχόν προβλήματα, να δημιουργηθούν δικτυακές κοινότητες για ενημέρωση, προώθηση ιδεών

6 – Γράψτε γενικότερα συμπεράσματα που εξήχθησαν (μέχρι 3 σελίδες).

1. Μαθητές με παντελή έλλειψη ενδιαφέροντος στο μάθημα των Η/Υ ανταποκρίθηκαν πολύ θετικά και ενέταξαν τον Η/Υ στην ζωή τους ή στην καθημερινότητά τους ή έστω στην εκπαίδευσή τους. Το ενδιαφέρον των μαθητών έχει διεγερθεί μια και συνδυάζονται ο λόγος με την εικόνα και την μουσική.
2. Ορισμένοι μαθητές έχουν αντιληφθεί την χρησιμότητα και το ενδιαφέρον της τεχνολογίας και έχουν ήδη εξοπλιστεί με κινητά τηλέφωνα, laptops, usb-sticks, κονσόλες παιχνιδιών. Έχει οξυνθεί η κριτική τους ικανότητα και αυτενέργεια αφού οι ίδιοι ρωτούν: πως μπορώ να πάρω αυτό που έφτιαξα στο σχολείο, στο σπίτι μου; Τι πρόγραμμα χρειάζομαι για να κάνω αυτή τη δουλειά; Τι καλώδιο χρειάζομαι για να μεταφέρω αυτό το αρχείο στο κινητό μου τηλέφωνο ή κάπου αλλού; Αν δε δουλέψει κάτι με τον συγκεκριμένο τρόπο τι άλλο μπορώ να κάνω;
3. Με αφορμή τον διαδραστικό πίνακα, οι μαθητές μαθαίνουν και για άλλα περιφερειακά συστήματα όπως προβολέας, εκτυπωτής, διαδραστικός μαρκαδόρος, ηχεία καθώς και για τα εσωτερικά τους εξαρτήματα, τις συνδέσεις μηχανημάτων και τις βασικές και επιπλέον λειτουργίες αυτών. Ας αναλογιστούμε σε ποιο επίπεδο ή ποιες άλλες ευαίσθητες πτυχές τους θα είχαν διεγερθεί αν στη ζωή τους έμπαινε και το διαδίκτυο.
4. Εξασκούνται περισσότερο στον οικιακό τους υπολογιστή για να επιτύχουν καλύτερα αποτελέσματα στον σχολικό. Επίσης προάγεται η αυτενέργεια του μαθητή και η ενεργητική του στάση και στο σπίτι. Δεν είναι πλέον παθητικός δέκτης μηνυμάτων αλλά δημιουργικός και ενεργητικός. Βελτιώνονται οι ικανότητες και δεξιότητές του με την καθημερινή πρακτική εξάσκηση και η προγενέστερη γνώση δεν χάνεται ή ξεχνιέται.
5. Η διαδικασία μάθησης προσαρμόζεται στον μαθητή με ειδικές ανάγκες και δεν προσαρμόζεται ο μαθητής στη διαδικασία μάθησης. Αυτό κάνει το μάθημα πάντα ευχάριστο και οι καθηγητές γίνονται ακόμη πιο αγαπητοί στα παιδιά. Οι μαθητές αποκτούν ζήλο για αυτό που κάνουν και προσπαθούν για το καλύτερο, δεν εγκαταλείπουν αυτό που έχουν διαλέξει, αντίθετα εγκαταλείπουν ή δεν κάνουν καλά αυτό που τους επιβάλλεται.
6. Ο διαδραστικός πίνακας δημιουργεί σαφείς παραστάσεις, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιείται για να απεικονίσει, αναπαραστήσει ή διευκρινίσει δύσκολες έννοιες ή διαδικασίες (πχ αναπνοή ή ανάπτυξη φυτών, πως παίρνουμε το γάλα ή το τυρί). Οι μαθητές μπορούν να δουν μια εκπαιδευτική ταινία ή βίντεο σε μια μεγάλη οθόνη με καλή ηχητική εγκατάσταση όπου θα τους προσελκύσει το ενδιαφέρον, θα τους απορροφήσει, θα τους αποσπά δυσκολότερα την προσοχή κάτι άλλο. Στις φωτογραφίες θα γίνονται διακριτές και επιπλέον λεπτομέρειες
7. Καλλιεργείται η καλαισθησία των μαθητών αφού έχει παρατηρηθεί πως οι μαθητές είναι πιο τακτικοί με τις δημιουργίες τους και τείνουν να διορθώνουν τα λάθη τους για να έχουν οπτικά ένα καλύτερο αποτέλεσμα.
8. Τεκμηριώστε σε ό,τι αφορά: (μέχρι 3 σελίδες)
   7.1 – τον καινοτόμο χαρακτήρα του υποβαλλόμενου έργου σε σχέση με την:
    παραγωγή μιας νέας προσέγγισης στην εκπαιδευτική διαδικασία που στηρίζεται σε θεωρητική τεκμηρίωση
   Από το σύνολο των πληροφοριών που δέχεται κάθε μαθητής, επιλέγει και επεξεργάζεται εκείνες που προσελκύουν το ενδιαφέρον και την προσοχή του (Σιμάτος Αν. (1997) Τεχνολογία και Εκπαίδευση, σελ 14, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα). Στον μαθητή παρέχονται πολλά ερεθίσματα, εργαλεία, οξύνεται η αντίληψή του για την τεχνολογία και την πρόοδό της. Πηγή γνώσης είναι λοιπόν η εμπειρική αντίληψη, ότι όλα όσα εγγράφονται στην ψυχή ή στον νου πρέπει να περάσουν οπωσδήποτε μέσα από τις αισθήσεις (Σιμάτος Αν. (1997) Τεχνολογία και Εκπαίδευση, σελ 31, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα). Έγινε εισαγωγή για πρώτη φορά στο ειδικό σχολείο μιας νέας πρακτικής και παιδαγωγικής προσέγγισης.
    αναμόρφωση/ανασχεδιασμό μιας καθιερωμένης διδακτικής προσέγγισης
   Το καθιερωμένο μάθημα των Η/Υ ή ακόμη και των άλλων μαθημάτων, τώρα έχουν ενισχυθεί ή αντικατασταθεί – εν μέρει ή εξ ολοκλήρου – από την χρήση του διαδραστικού πίνακα. Οι μαθητές πλέον ρωτούν αν θα χρησιμοποιήσουν το πληκτρολόγιο ή θα πιάσουν κατευθείαν τον μαρκαδόρο υπερύθρων. Ο χώρος του μαθήματος έχει αναμορφωθεί εξ ολοκλήρου αφού πλέον ο σταθερός υπολογιστής γραφείου έχει αντικατασταθεί με έναν επιτοίχιο μηχανισμό και η καρέκλα απουσιάζει.
   7.2 –τη συμβολή του έργου στη βελτίωση της διδακτικής πράξης όπως:
    επιτυχή αποτελέσματα μάθησης,
   Παρατηρήθηκε πως μαθητές που δεν ήταν σε θέση να χειριστούν Η/Υ λόγω έλλειψης λεπτής κινητικότητας, τώρα με την χρήση του στυλό υπερύθρων μπορούν να κάνουν πολλά περισσότερα. Το πρώτο κρίσιμο γεγονός για την παροχή ιδανικών συνθηκών διδασκαλίας είναι να κερδίσεις την προσοχή του μαθητή (Robert Gagne, 1965). Μαθητές που δεν είχαν ενδιαφέρον, τώρα απέκτησαν λόγω της διάδρασης και της αυτενέργειας.
    προώθηση της συμμετοχής των εκπαιδευόμενων,
   Η καινοτομία της χρήσης του διαδραστικού πίνακα, άγγιξε πολλούς από τους εκπαιδευτικούς που αναρωτήθηκαν άμεσα πως θα μπορούσαν και οι ίδιοι να τον εντάξουν στην διδασκαλία τους. Σε ορισμένους, έπειτα από σύντομη ενημέρωση και εκπαίδευση που τους έγινε, απέκτησαν τις βασικές δεξιότητες και γνώσεις ώστε να μπορούν να προσαρμόσουν τα λογισμικά προγράμματα στις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών τους.
   Επίσης, πολλοί από τους μαθητές, απέκτησαν ζήλο για την τεχνολογία γενικότερα. Άρχισαν να ρωτούν για μεταφορά των αρχείων και των δεδομένων που είχαν δημιουργήσει. Για αποθήκευσή τους και μελλοντική τους χρήση και άλλες διαδικασίες που δεν τους είχαν απασχολήσει στο παρελθόν. Έτσι ξεκίνησαν να αγοράζουν usb-stics για αποθήκευση δεδομένων και έμαθαν να αποθηκεύουν τις ζωγραφιές, την μουσική ή άλλα αρχεία που είχαν δημιουργήσει, στα κινητά τους τηλέφωνα ή στους προσωπικούς τους οικιακούς υπολογιστές.
    εκπόνηση εκπαιδευτικού υλικού προσαρμοσμένου στις τοπικές συνθήκες και στις ανάγκες των μαθητών.
   Υπάρχουν λογισμικά προγράμματα και παιχνίδια που δεν είχαν αξιοποιηθεί ποτέ (adventure games, simulation games). Τώρα πλέον γίνονται Σχέδια Μαθήματος (πρόγραμμα ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ, LT125) για τα παιδιά με αυτισμό και σχεδιάζονται ασκήσεις για συγκεκριμένους μαθητές ή για συγκεκριμένες τάξεις μαθητών. Κυρίαρχο στοιχείο λοιπόν για την επιτυχή έκβαση μιας διδασκαλίας δεν είναι η φύση ή η τεχνολογία του μέσου (διαδραστικός πίνακας) που θα χρησιμοποιηθεί αλλά ο σωστός σχεδιασμός του διδακτικού υλικού, ώστε κατά την παρουσίασή του να ενεργοποιούνται ταυτόχρονα και τα δύο συστήματα καταγραφής των πληροφοριών στη μνήμη (Σιμάτος Αν. (1997) Τεχνολογία και Εκπαίδευση, σελ 75, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα)
   7.3 – την παιδαγωγική αξία του έργου όπως:
    συμβολή στην προσωπική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη των μαθητών,
   Οι μαθητές μορφώθηκαν τεχνολογικά ακόμη περισσότερο, γνωρίζουν και κατανοούν την σημασία της τεχνολογίας στην καθημερινή τους ζωή. Επίσης πολλά λογισμικά προγράμματα στηρίζονται στη συνεργατική μάθηση, προωθώντας τους μαθητές σε συγκρότηση ομάδων για επίλυση προβληματισμών.
    κίνητρα για την επίτευξη υψηλότερων προσδοκιών,
   Οι μαθητές επιδιώκουν να πετυχαίνουν υψηλότερα σκορ στα παιχνίδια ή να φτάνουν σε υψηλότερο επίπεδο δυσκολίας των ασκήσεων. Κάποιοι μαθητές και καθηγητές, έχουν αναρωτηθεί αν μπορούν να αποκτήσουν διαδραστικό πίνακα και στο σπίτι τους.
    επικέντρωση στις ανάγκες των μαθητών,
   Όλα τα προγράμματα είναι πλήρως προσαρμόσιμα στις εκπαιδευτικές, μαθησιακές και ειδικές ανάγκες των μαθητών. Μπορούν να γίνονται σχέδια μαθήματος, ο βαθμός δυσκολίας των ασκήσεων να προσαρμόζεται, το αντικείμενο ενασχόλησης να διαφοροποιείται όπως γίνεται στους μαθητές με πρόβλημα όρασης.
    καλύτερη κατανόηση/εμβάθυνση στο γνωστικό αντικείμενο/περιοχή,
   Σε κάθε διδακτική ενότητα μπορεί να γίνεται παρουσίαση βίντεο που θα έχει αναζητήσει ο εκπαιδευτικός ή θα έχουν δημιουργήσει οι μαθητές για καλύτερη κατανόηση του μαθήματος. Για παράδειγμα, σε ένα σκάλισμα του σχολικού κήπου μπορεί να έχει τραβηχτεί βίντεο ή φωτογραφία όπου έπειτα την προβολή ή παράλληλά, να γίνεται κουβέντα για την ανάγκη οξυγόνωσης του εδάφους, τη σωστή χρήση των σκαπτικών εργαλείων, των λάθος ενεργειών.
    διευκόλυνση στη διαδικασία «μαθαίνω πώς να μαθαίνω».
   Ο μαθητής μαθαίνει κάνοντας (learning by doing) και δεν είναι απλώς ακουστικός δέκτης των μηνυμάτων (Σιμάτος Αν. (1997) Τεχνολογία και Εκπαίδευση, σελ 72, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα). Σταδιακά περνά στο «μαθαίνει πώς να μαθαίνει» χρησιμοποιώντας μόνος τους τα εργαλεία που του είναι απαραίτητα. Παράδειγμα αποτελεί η εξάσκηση στο αριθμητικό κομπιουτεράκι του υπολογιστή μέσω του διαδραστικού πίνακα και έπειτα περνά σε ένα κομπιουτεράκι τσέπης που μπορεί να χρησιμοποιεί για τις συναλλαγές του και της τοπικές αγορές του.

7.4 – τη συμβολή στη λειτουργία της σχολικής τάξης/μονάδας όπως:
 ευκολία εφαρμογής στο σχολείο,
Ο διαδραστικός πίνακας, καταλαμβάνει τον δικό τους χώρο και μπορεί να έχει προεγκατεστημένες όλες τις ρυθμίσεις και τα απαιτούμενα προγράμματα για να λειτουργήσει. Το μόνο που απομένει έπειτα από αυτό είναι το πάτημα των κουμπιών έναρξης των μηχανημάτων.
 διαμόρφωση θετικού κλίματος στις σχέσεις της σχολικής κοινότητας και στις σχέσεις με τους γονείς,
Η συνεργασία με τους γονείς προτείνεται, αν δεν επιβάλλεται. Η ανάγκες των μαθητών για αγορά laptop, κινητού τηλεφώνου, usb-stick και άλλων συσκευών έγιναν με συνεργασία του εκπαιδευτικού και του γονέα. Επίσης έγινε μικρή εισαγωγή/επιμόρφωση των γονέων στο περιβάλλον των υπολογιστών ώστε να είναι σε θέση να ξεμπλοκάρουν τον μαθητή σε τυχόν δυσκολίες ή λάθος ενέργειες που θα κάνει κατά την διαδικασίας εξάσκησης στο σπίτι του. Επίσης οι σχέσεις μεταξύ γονέα – εκπαιδευτικού έγιναν πιο φιλικές αφού ο γονέας μπορεί κάθε στιγμή να καλεί τηλεφωνικά τον καθηγητή για καθοδήγηση στο περιβάλλον του υπολογιστή, για ενημέρωση της πορείας του παιδιού του.
 συνεργασία των εκπαιδευτικών της Σχολικής Μονάδας.
Η συνεργασία των εκπαιδευτικών στο ειδικό σχολείο είναι αυτονόητη. Η συνεργασία για καλύτερη αξιοποίηση του μέσου του διαδραστικού πίνακα αλλά και για επίλυση δυσκολιών, κατέκτησε καλύτερα επίπεδα. Οι καθηγητές ενημερώνουν ο ένας τον άλλον για την πορεία του μαθητή, τις δυσκολίες που συνάντησε, την εστίαση σε μαθησιακά θέματα που απαιτούνται.

8 – Γράψτε βασικές βιβλιογραφικές αναφορές (μέχρι 1 σελίδα).

1. Αραμπατζή Κ. (2009) Εισαγωγή στη μέθοδο ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα Ειδικής Αγωγής
2. Ασλανίδου Γ. Σ. (1992) Εκπαιδευτική Τεχνολογία και Οπτικοακουστική Αγωγή, Εκδόσεις Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη
3. Ματσαγγούρας Γ. Η. (2000) Στρατηγικές Διδασκαλίας, Η Κριτική Σκέψη στη Διδακτική Πράξη, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα
4. Ματσαγγούρας Γ. Η. (1999) Θεωρία της Διδασκαλίας, Η Προσωπική Θεωρία ως Πλαίσιο Στοχαστικοκριτικής Ανάλυσης, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα
5. Πόρποδας Κ. (2003) Διαγνωστική Αξιολόγηση και Αντιμετώπιση των Μαθησιακών Δυσκολιών στο Δημοτικό Σχολείο. (Ανάγνωση, Ορθογραφία, Δυσλεξία, Μαθηματικά), ΥΠΕΠΘ (ανακτήθηκε στις 08/02/2011 από http://www.e-yliko.gr/htmls/amea/amea_yliko.aspx )
6. Τριανταφύλλου Στ. et all. (2004) Οδηγός Δεξιοτήτων σε Εφαρμογές Νέων Τεχνολογιών,ΕΠΕΑΕΚ 2, ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ (ανακτήθηκε στις 08/02/2011 από http://www.e-yliko.gr/htmls/amea/amea_yliko.aspx )
7. Huttner A. (2005) Διδακτική Τεχνολογικών Μαθημάτων, Μέθοδοι και Διαδικασίες, Εκδόσεις Ίων, Αθήνα
8. Papert S. (1991), Νοητικές Θύελλες, Παιδιά, Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές και Δυναμικές Ιδέες, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα
9. Roblyer M. D. (2006) Εκπαιδευτική Τεχνολογία και Διδασκαλία, Εκδόσεις Ίων, Αθήνα

Τσικολάτας Α. (2011) Μελετώντας το Κλίμα Συνεργασίας Μεταξύ Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Μέσα από Δραστηριότητες, Αθήνα

Περίληψη
Η παρούσα εργασία, αποτελεί μια πιλοτική εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής στο χώρο της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα. Μελετά την αλληλεπιδραστική σχέση των μαθητών και τα συναισθήματά τους από την διαδικασία. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα πραγματοποιήθηκε σε ένα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. της Ανατολικής Αττικής με τη συμμετοχή τεσσάρων μαθητών της τελευταίας τάξης. Οι μαθητές συνεργάστηκαν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση κάθε μαθητή κατά τη διάρκεια μιας διεργασίας καθώς επίσης και του τελικού αποτελέσματος και αξιολόγησης της κατασκευής και των μαθητών. Η παρατήρηση της εργασίας και η αξιολόγηση των ενεργειών των μαθητών έδειξαν ότι η συγκεκριμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα τους βοήθησε να κατανοήσουν τη λειτουργία βασικών κατασκευαστικών δομών και προγραμματισμού, μέσα από την ανταλλαγή σκέψεων, γνώσεων και ιδεών, ανάπτυξη κοινωνικότητας και συναισθηματικής ωρίμανσης.

Λέξεις κλειδιά: Εκπαιδευτική ρομποτική, Συνεργατική μάθηση, Κατασκευαστικός εποικοδομισμός, Lego Mindstorms NXT, Ειδική αγωγή

Εισαγωγή
Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται έντονο ενδιαφέρον για το σχεδιασμό δραστηριοτήτων διδασκαλίας προγραμματισμού στηριγμένων στη διερευνητική μάθηση [Ramadhan (2000)] και στη συνεργατική μάθηση [Γρηγοριάδου κ.α. (2004)]. Οι Willliams & Kessler (2000) αναφέρουν ότι η συνεργασία μεταξύ των μαθητών αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη μάθηση του προγραμματισμού. Ο Papert έχει υποστηρίξει την άποψη ότι ο εποικοδομισμός στηρίζεται στην άποψη ότι τα παιδιά αποδίδουν καλύτερα όταν ανακαλύπτουν μόνοι τους την γνώση που χρειάζονται. Η εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο μάθησης αφορά την ενασχόληση με τις ρομποτικές κατασκευές και αποτελεί μια διαθεματική δραστηριότητα που υπηρετεί αποτελεσματικά διδακτικές παρεμβάσεις μέσα στο πλαίσιο του εποικοδομισμού [Papert S, (1980)]. Η εκπαιδευτική ρομποτική έχει τα απαραίτητα για την βελτίωση της εκπαίδευσης των παιδιών με ειδικές ανάγκες και εξάλειψη των εμποδίων μάθησης εάν εστιαστεί στην ειδική εκπαιδευτική ανάγκη του μαθητή [Marjo Virnes, Erkki Sutinen (2008)].
Μια μεγάλη εταιρεία που δραστηριοποιείται στον χώρο είναι η Lego Group με το πακέτο Lego Mindstorms NXT. Προσφέρει ένα περιβάλλον πλούσιο σε υλικά (τουβλάκια, συνδέσμους, καλώδια), το οποίο διέπεται από τις Θεωρίες Οικοδόμησης της Γνώσης, σύμφωνα με τις οποίες οι μαθητές δε μαθαίνουν απλώς γεγονότα, εξισώσεις και τεχνικές, αλλά μαθαίνουν να σκέπτονται με κριτικό και συστηματικό τρόπο για να λύσουν ένα πρόβλημα. Το πακέτο εκπαιδευτικής ρομποτικής περιέχει συνολικά 431 δομικά στοιχεία lego και μια πλατφόρμα προγραμματισμού με επεξεργαστή 32 bit (τούβλο NXT) η οποία υποστηρίζει οθόνη LCD, ηχείο 8Ω, Bluetooth, τέσσερις εισόδους και 3 τρεις εξόδους, πλήκτρα ελέγχου και θύρα USB για σύνδεση με υπολογιστή.

Μεθοδολογία
Στην εργασία αυτή, υιοθετώντας την άποψη πως, βάση της εκπαίδευσης είναι η φυσική τάση για έρευνα, επικοινωνία, κατασκευή και έκφραση συναισθημάτων και ιδεών [(Dewey J. (1997)], επιχειρείται προσπάθεια αξιοποίησης του εκπαιδευτικού πακέτου ρομποτικών κατασκευών LEGO Mindstorms NXT, ώστε οι μαθητές να καταφέρουν να συνεργαστούν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα που παρουσιάζεται στην παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου Νέας Μάκρης Αττικής, στο πλαίσιο του μαθήματος των υπολογιστών. Επιλέχθηκαν τέσσερις από τους «υψηλά» διανοητικούς και λειτουργικούς μαθητές του ειδικού σχολείου, όλοι αγόρια ηλικίας 20-22 ετών, διαγνωσμένοι με ΝΥ, ΜΔ, Σύνδρομο Prader-Willi, Σύνδρομο De Lange, όπου και τους ζητήθηκε να κατασκευάσουν το ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Έχουν επαφή με την τεχνολογία, όπως χρήση προσωπικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων, διαδραστικού πίνακα, όμως καμία προγενέστερη εμπειρία με ηλεκτρονικό προγραμματισμό.
Η βασισμένη σε σχέδιο εργασίας δραστηριότητα περιελάμβανε δυο βασικές επιμέρους δραστηριότητες: Εξοικείωση με το πακέτο Lego Mindstorms NXT και το προγραμματιστικό τούβλο NXT και συναρμολόγηση αισθητήρων, προγραμματισμό κατασκευής και εφαρμογή λειτουργίας.
2.1 Εργαλεία Συλλογής Ερευνητικών Δεδομένων
Κατά τη διδακτική αυτή διαδικασία, και προκειμένου να επιτευχθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό οι τεθέντες διδακτικοί στόχοι, χρησιμοποιήθηκαν διάφορα εργαλεία και μέθοδοι συλλογής και καταγραφής πληροφοριών.
Αρχικά γνωστοποιήθηκε στους μαθητές ότι επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν σε ένα ευχάριστο και διαφορετικό μάθημα. Για να μετριαστεί και πλαισιωθεί η φαντασία τους, οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ένα Αρχικό Ερωτηματολόγιο εννέα (9) ανοικτού τύπου ερωτήσεων με σκοπό τη διερεύνηση των προγενέστερων γνώσεών τους για τις ρομποτικές κατασκευές, την αντίληψή τους για αυτή και το ενδιαφέρον τους για την απόπειρα να κατασκευάσουν ένα όχημα ρομπότ οι ίδιοι. Στο ίδιο ερωτηματολόγιο, με το όνομα Τελικό Ερωτηματολόγιο, κλήθηκαν να απαντήσουν και μετά το τέλος της δραστηριότητας, προκειμένου να διερευνηθεί η επίδρασή στην επίτευξη των διδακτικών στόχων και στις αντιλήψεις και συναισθήματα των μαθητών. Σε κάθε συνάντηση επίσης, συμπλήρωναν αρχικά και σταδιακά ένα Φύλλο Εργασίας όπου περιείχε διαφορετικούς κάθε φορά διδακτικούς στόχους. Στο τέλος κάθε συνάντησης, οι μαθητές συμπλήρωναν και ένα Ημερολόγιο Συναισθημάτων προκειμένου να καταγραφούν τα θετικής και αρνητικής χροιάς συναισθήματα που ένιωσαν καθώς και η εμπιστοσύνη που έδειξαν στα εμπλεκόμενους.
Ο ερευνητής παρακολουθούσε με προσοχή τον καταιγισμό ιδεών, τις συζητήσεις, τις δραστηριότητες και τις αντιδράσεις των μαθητών σε όλη τη διάρκεια των συναντήσεων, επεμβαίνοντας διακριτικά όταν οι μαθητές χρειάζονταν βοήθεια, λειτουργώντας ως διευκολυντής και όχι καθοδηγητικά, θέτοντας προβληματισμούς και ερωτήματα. Η όλη διαδικασία τύγχανε της ηχογράφησης από τον ερευνητή εν αγνοία των μαθητών προς αποφυγή αλλοίωσης συμπεριφοράς, προκειμένου να μελετηθούν: α) οι διανοητικές και κατασκευαστικές λειτουργίες, β) τα συναισθήματα και συμπεριφορές των μαθητών.
Στο τέλος κάθε συνάντησης συγκεντρώνονταν όλα τα Φύλλα των μαθητών και το κάθε ερευνητικό υλικό για μελέτη, αξιολόγηση και καταγραφή από τον ερευνητή. Στο σημείο αυτό, ο ερευνητής συμπλήρωνε το Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, το Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους και αποθήκευε το αρχείο ηχογράφησης στον υπολογιστή.
2.2 Διδακτικοί Στόχοι σε κάθε Φύλλο Εργασίας
Η πρώτη δραστηριότητα υλοποιήθηκε στην πρώτη ενενηντάλεπτη συνάντηση, κατά τη διάρκεια της οποίας ο ερευνητής αρχικά παρουσίασε σύντομα τον υλικό εξοπλισμό του πακέτου Lego Mindstorms και το περιβάλλον του προγραμματιστικού τούβλου NXT. Οι μαθητές εργαζόμενοι με το «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα», ήρθαν σε επαφή με τα πλαστικά εξαρτήματα. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των μερών του εξαρτήματος, ο διαχωρισμός πλαστικών μερών και ηλεκτρονικών μερών, η συγκρότηση και αξιοποίηση κοινής τεχνολογικής γλώσσας μεταξύ της ομάδας.
Η δεύτερη δραστηριότητα περιελάμβανε το «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια», η οποία ήταν περισσότερο σύνθετη, διήρκησε περίπου τριάντα λεπτά κατά την οποία οι μαθητές γνώρισαν τα μηχανικά μέρη και επιχείρησαν την πρώτη τους συναρμολόγηση και απόπειρα προγραμματισμού όπου οι μαθητές προγραμμάτισαν με μια απλή εντολή. Επεξεργάστηκαν και ονομάτισαν τα μηχανικά μέρη «…εγκέφαλος δίνει εντολές από την πάνω μεριά… εφτά θέσεις για μπαταρίες», «έχει πρίζα τηλεφώνου… καλώδια τηλεφώνου». Κατάφεραν και έθεσαν σε μια περιστροφή εμπρός έναν τροχό. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των ηλεκτρονικών μερών, η μελέτη των βήμα προς βήμα βιβλίου οδηγιών, της σύνδεσης με το τούβλο NXT και εισαγωγή στη φιλοσοφία του προγραμματισμού.
Η τρίτη δραστηριότητα ήταν τόσο ευχάριστη όσο και εκπαιδευτική και χρειάστηκε περίπου ενενήντα λεπτά για να πραγματοποιηθεί η συναρμολόγηση και οι μαθητές προγραμμάτισαν και είδαν την κατασκευή τους σε δράση. Διδακτικός στόχος είναι η πρακτική εφαρμογή της θεωρίας των πρώτων δύο συναντήσεων, η κατασκευαστική ικανότητά τους και συνεργασία τους στο πλαίσιο ομάδας, να γίνει αντιληπτή η διαδικασία επικοινωνίας με το ρομπότ μέσω της κατανόηση των εντολών, των ενεργειών και τη διόρθωση των σφαλμάτων.
Η τέταρτη δραστηριότητα αφορούσε το «Φύλλο Εργασίας 4: Δίνω εντολές στο ρομπότ αυτοκίνητο», υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε καθαρά το προγραμματιστικό μέρος της διαδικασίας όπου οι μαθητές προγραμμάτιζαν τις κινήσεις της κατασκευής τους. Για δική τους βοήθεια τους δόθηκε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης» (όνομα κατασκευής) όπου περιείχε όλες τις πιθανές εντολές. Τους επισημάνθηκε από τον ερευνητή «…να προσέχετε τι εντολές δίνετε στον Μανωλάκη, ο Μανωλάκης κάνει ότι του πείτε, αν κάνει κάτι λάθος ο Μανωλάκης, σημαίνει ότι μάλλον εσείς του το είπατε λάθος». Διδακτικός στόχος ήταν η ανάπτυξη εξοικείωσης με το Τούβλο NXT και η κατανόηση των προγραμματιστικών εντολών.
Η πέμπτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση επιπλέον εξαρτημάτων στη ρομποτική κατασκευή και τον προγραμματισμό των αισθητήρων. Οι αισθητήρες αφορούσαν την ανίχνευση ήχου και απόστασης (με υπερήχους). Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.
Η έκτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 6: Προγραμματίζω κι άλλο με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε τριάντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση του αισθητήρα ανίχνευσης φωτεινής και σκούρας επιφάνειας και τον αισθητήρα πίεσης. Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.

Ανάλυση Ευρημάτων
Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή τεχνολογική γλώσσα και οι τρείς μαθητές ανέφεραν πως ένιωσαν «…πολύ ωραία, ξετρελάθηκα», «ωραία εμπειρία», «…με ενδιαφέρει να χτίσω κάτι… μου άρεσε η συνεργασία… το είχα στο μυαλό μου ότι θα είναι έτσι», «…μου φάνηκε εύκολο αλλά κάποια κομμάτια ήταν δύσκολα».
Όλοι οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον στο προγραμματιστικό Τούβλο NXT, μπορούσαν να προβλέπουν με σχετική ευκολία τη λειτουργία κάθε εντολής και να κάνουν νοητικούς συνειρμούς για το αποτέλεσμα εντολών που έθεταν.
Οι ρόλοι διανεμηθήκαν αυτόνομα και αυθόρμητα. Ήδη είχαν φανεί μεταξύ της ομάδας οι δυνάμεις και προτιμήσεις του κάθε μέλους. Ο Με. πήρε το ρόλο αυτού που διαβάζει το βιβλίο και συγκεντρώνει τα υλικά, «…κάτσε κάτσε, θα σας λέω εγώ …πάρε δύο μαύρα μικρά σφήνες», έβγαζε τα εξαρτήματα από το κουτί και τα συγκέντρωνε στο θρανίο όπου o Ν. τα έδινε με τη σωστή σειρά στον Α., ο οποίος με τη σειρά του τα συναρμολογούσε κοιτώντας την εικόνα και διορθώνοντας κάθε απόκλιση «…εδώ κανονικά δε θέλει κάτι για να στερεωθεί;». Ο Μι. αποτελούσε την κρυφή βοηθητική δύναμη όπου παρατηρούσε την όλη διαδικασία, μάθαινε μέσω της παρατήρησης και όπου κρινόταν σκόπιμο έκανε τις παρεμβάσεις του, «…εδώ το έβαλες λάθος, …είναι λίγο ανάποδα νομίζω …δεν ταιριάζει με την φωτογραφία, …να μετράτε τις τρύπες, …εμένα γιατί δε με ακούτε;». Ο ενθουσιασμός των μαθητών ήταν ιδιαίτερα υψηλός. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός πως αρνήθηκαν να βγουν για διάλειμμα κάτι το οποίο έγινε ιδιαίτερα αισθητό στην σχολική κοινότητα.
Ο Α. είχε καθαρά ηγετικό ρόλο στην ομάδα, «…λοιπόν, θα δίνει ο Με… εγώ θα ενώνω», εμψύχωνε και δημιουργούσε ισχυρούς δεσμούς μεταξύ της ομάδας και αποτέλεσε την αιτία όπου ο Ν. επέστρεψε στην ομάδα και έλαβε ρόλο ενώ μετά την πρώτη συνάντηση ήθελε να αποχωρήσει. Δεν φάνηκε να δημιουργούνται ιδιαίτερες διαμάχες αφού και αυτές κινήθηκαν σε λογικό πλαίσιο προκειμένου να δομηθεί σωστά η κατασκευή. Ο ερευνητής παρενέβη μόνο όπου χρειάστηκε προκειμένου να συνεχιστεί σωστά η διαδικασία, «…σας μοιάζει με την εικόνα; …τώρα θα σας το χαλάσω για λίγο, να το κάνετε σωστά από την αρχή αυτό το βήμα», ακόμη κι αν τον χρειάστηκαν αρκετές φορές οι μαθητές. Η ομάδα έχει πλέον ισχυρούς δεσμούς και κοινό στόχο. Το βιβλίο οδηγιών αποτέλεσε το μοναδικό τους βοήθημα και δε δυσκόλεψε ιδιαίτερα τους μαθητές.
Οι μαθητές βρήκαν ιδιαίτερα χρήσιμη την διαδικασία να καταγράφουν πρώτα τις εντολές στο χαρτί αν και προτιμούσαν να προγραμματίζουν απευθείας στο Τούβλο NXT. Κάθε μαθητής κατάφερε να προγραμματίσει αρκετές φορές την κατασκευή και προέβλεπε από πριν το αποτέλεσμα. Αφού τοποθετούσε στο πάτωμα την κατασκευή και πριν εκτελέσει το πρόγραμμα εντολών, το εξομοίωνε κάθε μαθητής με τον εαυτό του, ο μαθητής κρατούσε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης», κι έλεγε «…πρώτα του είπα να πάει μπροστά 5», ο μαθητής περπατούσε λίγο μπροστά «…μετά να στρίψει δεξιά 2» ο μαθητής έστριβε δεξιά και περπατούσε λίγο, «…και μετά να κάνει επανάληψη και θα κάνει όλο το ίδιο από την αρχή» (εντολή loop). Όλοι οι μαθητές απάντησαν ότι ήταν πολύ εύκολο να προγραμματίσουν το Μανωλάκη με αυτές τις εντολές.
Στο «Τελικό Ερωτηματολόγιο», φάνηκε ότι όλοι τους βρήκαν πάρα πολύ ενδιαφέρουσα την εργασία τους με τα Lego. Ανέφεραν πως όλοι πλέον θα λένε πως έχουν χτίσει με τουβλάκια ένα αυτοκίνητο ρομπότ και ότι τους άρεσε πάρα πολύ. Είναι σε θέση να γνωρίζουν τι είναι το ρομπότ, «…μηχανή που δίνω εντολές», «…του βάζεις εντολές» και στην ερώτηση αν έχουν δει ρομπότ, απαντούν όλοι θετικά πως έχουν δει στο σχολείο τους. Αναφέρουν πως η ρομποτική τους κατασκευή «…περπατούσε, άκουγε, έβλεπε», «…ακουμπούσε στον τοίχο», «…τραγουδούσε». Είναι βέβαιοι και κατηγορηματικοί πλέον ότι το ρομπότ δε σκέφτεται μόνο του αλλά «…εμείς βάζουμε μέσα εντολές», «…παίρνει εντολές» και θα ήθελαν όλοι οι μαθητές να ασχοληθούν πάλι με ρομποτικές κατασκευές που θα ήθελαν να τις δίνουν εντολές όπου «…να πετάει μπάλα, να του μιλώ και να απαντάει, να το συνδέω στο κομπιούτερ», «…να κάνει σούζες και να ανάβει τα φώτα του», «…να τραγουδάει, να κάνει κωλοτούμπα, να πετάει», «…να τρέχει».
Τα αποτελέσματα του Φύλλου Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, όπως καταγράφηκαν από τον ερευνητή, συνοψίζονται στα εξής: Πιστοποιείται το έντονο αρχικό ενδιαφέρον (χειροκροτήματα και γέλια) «…καλά έ, δε το πιστεύω!» και τη συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία, «…γουστάρω πάρα πολύ να το κάνουμε αυτό!», καθώς και την ομαδική εργασία με διάλογο για τα θέματα της εργασίας, «… -πώς αρχίζουμε τώρα; -Να αρχίσουμε από το βιβλίο.».
Πολλές φορές ο ερευνητής χρειάστηκε να λείψει από την αίθουσα για διαστήματα των δεκαπέντε λεπτών και έπειτα από την μελέτη των ηχογραφήσεων, διαπίστωσε πως το επίπεδο της συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ της ομάδας δεν άλλαζε με την απουσία του. Δεν παρατηρήθηκε καθόλου άσκοπη μετακίνηση ή εντάσεις στην ομάδα. Το πρότζεκτ είχε απορροφήσει τους μαθητές.
Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή ορολογία, «…είμαι στο βήμα 3 και θέλω να βάλω αυτό τον άξονα» μεταξύ τους και την διατήρησαν από τα πρώτα βήματα έως στο τέλος της εργασίας. Η συνεργασία μεταξύ τους έγινε αντιληπτό ότι είναι σημαντική προϋπόθεση από την δεύτερη συνάντηση και έπειτα στην οποία ζητούσαν από λίγο έως καθόλου την βοήθεια του ερευνητή ενώ μεταξύ τους αυξήθηκε από λίγο έως πολύ χωρίς να μειώνεται στις επόμενες συναντήσεις παρότι ήταν σε θέση από μόνοι τους να λύνουν τις προκλήσεις.
Ασφαλώς από την αρχή φάνηκε να χειρίζονται πολύ καλά τα εξαρτήματα και καθώς αφιέρωναν περισσότερη ώρα σε αυτά, αποκτούσαν ιδιαίτερη εξοικείωση και αντιληπτική ικανότητα «…ο άξονας πρέπει να μπει εδώ που έχει τον σταυρό αλλιώς θα γυρνάει συνέχεια», «…στη ρόδα, η ζάντα πρέπει κοιτάει έξω». Τα μηχανικά μέρη ενθουσίασαν την ομάδα από την αρχή καθώς βάλθηκαν να ανακαλύψουν τις λειτουργίες τους αμέσως και έκαναν τις πρώτες δικές τους εκτιμήσεις, «…αυτό είναι το κεφάλι για να μας βλέπει», «…παίρνει εφτά μπαταρίες αλλιώς δε δουλεύει», «…αυτό πετάει σφαίρες;», «…εδώ βλέπει φώς». Αφότου τους έγινε η πρώτη επίδειξη περιήγησης στο λογισμικό του Τούβλου NXT, το μόνο που έμεινε ήταν να καταχωρούν οι ίδιοι τις εντολές. Από την αρχή φάνηκε να τους βοηθάνε οι εικόνες για την περιήγηση και την κάθε εντολή αφού όλες οι ενδείξεις είναι στην αγγλική γλώσσα κάτι που δεν αποτέλεσε μεγάλο εμπόδιο.
Η σύνθεση της ομάδας από την πρώτη συνάντηση παρουσιάστηκε ως καλή διότι τα μέλη της προέρχονταν από την ίδια σχολική τάξη και όσες εντάσεις κι αν δημιουργήθηκαν ήταν μικρής έντασης και πλήρως ελέγξιμες, είτε μεταξύ τους είτε από τον ερευνητή. Ακόμη και η μεγάλη άρνηση του Νι. όπου αρχικά ήθελε να αποχωρήσει από την ομάδα, μειώθηκε και κατάφερε με τη βοήθεια των μελών της ομάδας (και σκόπιμα χωρίς καμία παρέμβαση από τον ερευνητή) να επιστρέψει ενεργητικά σε αυτήν. Κατά την παρατήρηση της ομάδας φάνηκε να αναπτύσσεται διάλογος μεταξύ των μαθητών για να διορθώσουν σφάλματα και αποκλίσεις «…δε μοιάζει με την εικόνα», όπως και εντάσεις «…εμένα δε με ακούτε και δείτε τι έγινε τώρα». Δε φάνηκε να δημιουργούνται υποομάδες ωστόσο η ηγετική φυσιογνωμία φάνηκε να είναι ο Α. τον οποίο και εμπιστεύονταν οι υπόλοιποι της ομάδας για την συναρμολόγηση και τις ιδέες του. Εργάζονταν όλοι οι μαθητές με τον ίδιο ζήλο και η ικανοποίησή τους είχε την ίδια ένταση και έκφραση.

Συμπεράσματα – Ευρήματα
Έπειτα από την παρατήρηση της ομαδικής εργασίας και επικοινωνίας των μαθητών και την προσεκτική μελέτη και ανάλυση των ηχογραφήσεων, επιβεβαιώθηκε το διαρκές αυξανόμενο ενδιαφέρον των μαθητών. Υπήρχε πολυπλοκότητα και διάδραση στις σχέσεις της ομάδας, συζήτησαν, συνεργάστηκαν και πήραν αποφάσεις.
Η πιλοτική αυτή εφαρμογή έδειξε ότι οι ρομποτικές κατασκευές LEGO Mindstorms με το ενσωματωμένο στο Τούβλο NXT λογισμικό και με την προϋπόθεση της κατάλληλης παιδαγωγικής πλαισίωσης, μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη διδασκαλία της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή. Συμφωνούμε με τις μελέτες που καταδεικνύουν ότι τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην γενική εκπαίδευση μπορούν να έχουν εφαρμογή στην ειδική αγωγή [Marjo Virnes και Erkki Sutinen (2008)].
Όλοι οι μαθητές συμφώνησαν ότι τελικά ήταν εύκολο και διασκεδαστικό να κατασκευάσουν ένα ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Παρατηρήθηκε πως οι μαθητές διαβάζουν πιστά τις εικόνες σε ένα τέτοιο εγχείρημα, επομένως η χρήση των εικόνων makaton θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα δυνατό εφαλτήριο για εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής και σε μαθητές που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού. Από τεχνολογική πλευρά, οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με την τεχνολογία. Από παιδαγωγική πλευρά, υποστηρίχτηκε η ανακαλυπτική μάθηση, η επίλυση προβλημάτων, η κοινωνικοποίηση και συνεργασία. Ενισχύθηκε η υποκίνηση και ο ενθουσιασμός.
Επιπλέον οι συνθήκες εργασίας που διαμορφώθηκαν στην αίθουσα κατά τη διάρκεια της πειραματικής διδακτικής παρέμβασης, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τον κυρίαρχο ρόλο στη διαδικασία είχαν οι μαθητές, οι οποίοι δρώντας αυτόνομα και διερευνητικά, κατά την εκτέλεση των δραστηριοτήτων του Φύλλου Εργασίας, ενεπλάκησαν ενεργά στην οικοδόμηση της γνώσης τους.
Η παρατήρηση των ομάδων κατά τη διδασκαλία έδειξε ότι υπήρξε αρμονική συνεργασία ανάμεσα στους μαθητές και διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Αντάλλαξαν απόψεις και εμπειρίες στην ομάδα τους, συνέταξαν τις εργασίες τους, έδειξαν αυξημένο ενδιαφέρον και, στην πλειονότητά τους, συμμετείχαν ενεργά στη διδασκαλία.
Για το σχεδιασμό των βασιζόμενων στις ΤΠΕ εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, απαιτείται ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει πολύ καλά το θεωρητικό πλαίσιο που υιοθετούν οι σύγχρονες απόψεις περί χρήσης της τεχνολογίας στην ειδική αγωγή, αλλά και το τεχνικό κομμάτι, δηλαδή το λογισμικό που πρόκειται να χρησιμοποιήσει. Η μελέτη των Eija Karna-Lin και λοιπών [Eija Karna-Lin et al. (2006)] αναφέρει επίσης ότι η πηγή της ελλιπής αξιοποίησης της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι τόσο αποτέλεσμα της έλλειψης οικονομικών όσο και ανθρωπίνων πόρων.
Αποτελέσματα διαφόρων πιλοτικών ερευνών [Νικολός Δ. κ.α. (2008); Karatrantou & Panagiotakopoulos (2008)] δείχνουν ότι η αξιοποίηση του εκπαιδευτικού πακέτου LM στις διάφορες εκδόσεις του αλλά και παρόμοια πακέτα και εργαλεία, μπορούν να αποτελέσουν πολύ καλά εκπαιδευτικά εργαλεία, τα οποία κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να αποδειχτούν πολύτιμοι βοηθοί του εκπαιδευτικού και να δώσουν τη δυνατότητα να γίνουν πράξη οι θεωρίες για την κατασκευή της γνώσης μέσα από έρευνα, δοκιμή και απόρριψη.
Επιπλέον η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να εμπλουτίσει τα ήδη υπάρχοντα εργαλεία διάγνωσης μαθησιακών δυσκολιών. Όπως αναφέρεται και σε άλλη μελέτη [Eija Karna-Lin et all, (2006)], η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να αποκαλύψει κρυμμένες δυνατότητες και ικανότητες των μαθητών με ειδικές ανάγκες ή να αποκαλύψει το στυλ μάθησης του κάθε μαθητή.
Επίσης, ίσως αποτελεί επιτακτική ανάγκη, οι κατασκευαστές και σχεδιαστές των ρομποτικών εφαρμογών και κομματιών Lego, να θέσουν νέα γραμμή παραγωγής ή προσαρμογή της ήδη υπάρχουσας για τους μαθητές με ειδικές ανάγκες. Προτείνεται η δημιουργία βιβλίου οδηγιών με εικόνες makaton και εξαρτήματα λιγότερο ή περισσότερο εξειδικευμένα ώστε να μπορούν να ενασχοληθούν και άτομα που ανήκουν στο ευρύ φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών και άλλων παθήσεων (Asperger, κωφά).
Ελπίζουμε ότι η εργασία αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως μία καλή αφετηρία για την αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή.

Διδακτικές Προτάσεις
Οι ρομποτικές εφαρμογές αφορούν άμεσα επίσης και τους καθηγητές πληροφορικής της ειδικής αγωγής που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν έναν εύκολο και διασκεδαστικό τρόπο προγραμματισμού ψηφιακών εφαρμογών για τους μαθητές τους καθώς επίσης ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια σύγχρονη μέθοδο, χωρίς να παραβλέπουν την νοητική ή πραγματική ηλικία των μαθητών και την πάθησή τους. Η εκπαιδευτική ρομποτική εξασφαλίζει ένα νέο τρόπο προσέγγισης των ΤΠΕ που μπορεί να εξάψει το ενδιαφέρον των μαθητών ενώ έρχονται σε επαφή με σημαντικές της έννοιες. Η έλλειψη εμπειρίας στη χρήση αυτού του μέσου δε θα πρέπει να αποθαρρύνει τους εκπαιδευτικούς.
Επιπλέον, η ρομποτική αφορά οποιονδήποτε εκπαιδευτικό (ή γονέα) ενδιαφέρεται να παρέχει στους μαθητές του ένα ενδιαφέρον και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον μέσα από το οποίο, τα διάφορα εμπόδια και έννοιες γίνονται αντικείμενο διερεύνησης με δημιουργικό και ευχάριστο τρόπο.
Τα προσδοκώμενα οφέλη για τους εκπαιδευτικούς είναι ο εμπλουτισμός των διδακτικών επιλογών τους με τα εργαλεία τόσο των ΤΠΕ όσο και της εκπαιδευτικής ρομποτικής και όχι μόνο στο αντικείμενο της πληροφορικής [Νικολός κ.ά. (2011)]. Μπορούν επίσης να σχεδιάσουν τα δικά τους σχέδια μαθήματος και φύλλα εργασίας που ανταποκρίνονται και προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες τους κάθε μαθητή τους αλλά και της κάθε ομάδας μαθητών.
Οι δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργασίας, κοινωνικοποίησης, δημιουργικότητας, διαχείρισης συναισθήματος και επίλυσης προβλημάτων, είναι απαραίτητες στη σημερινή πραγματικότητα και η καλλιέργειά τους πρέπει να αποτελεί το στόχο ενασχόλησης των μαθητών που φοιτούν σε ειδικό σχολείο τόσο μέσω των ρομποτικών κατασκευών όσο και των προγραμματισμό τους.
Αναφορές

Dewey, J., (1997), Experience and Education, Simon & a Touchstone Book Schuster

Eija Karna-Lin et al (2006) Can Robots Teach? Preliminary Results on Educational Robotics in Special Education, Proceedings of the Sixth International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT’06)

Karatrantou Anthi., Panagiotakopoulos Ch. (2008) Algorithm, Pseudo-Code and Lego Mindstorms Programming, Workshop Proceedings of SIMPAR, Venice, Italy

Marjo Virnes and Erkki Sutinen (2008) How Children’s Individual Needs Challenge the Design of Educational Robotics, July 11-13, 2008 – Chicago, IL, USA

Marjo Virnes (2008) Robotics in Special Needs Education, University of Joensuu, Department of Computer Science and Statistics, Joensuu, Finland

Papert, S. (1980) Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas, New York: Basic Books

Ramadhan, H. A. (2000). Programming by discovery. Journal of Computer Assisted Learning, 16, 83-93.

Williams, L., & Kessler, R. (2000) All I really need to know about pair programming I learned in kindergarten. Communications of ACM, 43(5), 108-144.

Γρηγοριάδου, Μ., Γόγουλου, Α., Γουλή, Ε., & Σαμαράκου, M. (2004). Σχεδιάζοντας «Διερευνητικές και Συνεργατικές» δραστηριότητες σε εισαγωγικά μαθήματα προγραμματισμού. Πρακτικά 2ης Διημερίδας με Διεθνή Συμμετοχή «Διδακτική της Πληροφορικής» (σ. 86-96), Βόλος

Νικολός Δ., Καρατράντου Α., Παναγιωτακόπουλος Χ. (2008) Αξιοποίηση του MicroWorlds EX Robotics για την κατανόηση βασικών δομών προγραμματισμού, 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διδακτική της Πληροφορικής, Πάτρα

Νικολός Δ., Μισιρλή Α., Δαβράζος Γ., Μπακόπουλος Ν., Κόμης Β. (2011), Εξοικείωση με τη γλώσσα προγραμματισμού Scratch και το ρομποτικό πακέτο Lego WeDo, 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΤΠΕ, Πάτρα

Abstract
This project is an experimental application of educational robotics in the field of special education in Greece. It studies the interactive relationships of the students and the emotions drawn from the procedure. The educational activity took place in a Special School of Eastern Attica in which participated four senior students. The students cooperated in order to understand, design, built and program a robotic structure so that it would make certain movements under programmed commands by the students. A great care was given to each student’s psycho emotional state during every process, final outcome and during the evaluation of the students’ structures. The observation of the project and the evaluation of the students’ actions indicate that this educational activity helped them to understand the function of basic components and programming structures through the exchange of thoughts, knowledge, ideas and the development of sociability and emotional maturity.

Key Words: Educational robotics, Collaborative learning, Constructivism, Constructionism, Lego Mindstorms NXT, Special Education.

Τσικολάτας Α. (2011) Η Ρομποτική στην Εκπαίδευση. Αθήνα

Περίληψη
Η παρούσα εργασία, αποτελεί μια πιλοτική εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής στο χώρο της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα. Μελετά την αλληλεπιδραστική σχέση των μαθητών και τα συναισθήματά τους από την διαδικασία. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα πραγματοποιήθηκε σε ένα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. της Ανατολικής Αττικής με τη συμμετοχή τεσσάρων μαθητών της τελευταίας τάξης. Οι μαθητές συνεργάστηκαν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση κάθε μαθητή κατά τη διάρκεια μιας διεργασίας καθώς επίσης και του τελικού αποτελέσματος και αξιολόγησης της κατασκευής και των μαθητών. Η παρατήρηση της εργασίας και η αξιολόγηση των ενεργειών των μαθητών έδειξαν ότι η συγκεκριμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα τους βοήθησε να κατανοήσουν τη λειτουργία βασικών κατασκευαστικών δομών και προγραμματισμού, μέσα από την ανταλλαγή σκέψεων, γνώσεων και ιδεών, ανάπτυξη κοινωνικότητας και συναισθηματικής ωρίμανσης.

Λέξεις κλειδιά: Εκπαιδευτική ρομποτική, Συνεργατική μάθηση, Κατασκευαστικός εποικοδομισμός, Lego Mindstorms NXT, Ειδική αγωγή

Εισαγωγή
Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται έντονο ενδιαφέρον για το σχεδιασμό δραστηριοτήτων διδασκαλίας προγραμματισμού στηριγμένων στη διερευνητική μάθηση [Ramadhan (2000)] και στη συνεργατική μάθηση [Γρηγοριάδου κ.α. (2004)]. Οι Willliams & Kessler (2000) αναφέρουν ότι η συνεργασία μεταξύ των μαθητών αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη μάθηση του προγραμματισμού. Ο Papert έχει υποστηρίξει την άποψη ότι ο εποικοδομισμός στηρίζεται στην άποψη ότι τα παιδιά αποδίδουν καλύτερα όταν ανακαλύπτουν μόνοι τους την γνώση που χρειάζονται. Η εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο μάθησης αφορά την ενασχόληση με τις ρομποτικές κατασκευές και αποτελεί μια διαθεματική δραστηριότητα που υπηρετεί αποτελεσματικά διδακτικές παρεμβάσεις μέσα στο πλαίσιο του εποικοδομισμού [Papert S, (1980)]. Η εκπαιδευτική ρομποτική έχει τα απαραίτητα για την βελτίωση της εκπαίδευσης των παιδιών με ειδικές ανάγκες και εξάλειψη των εμποδίων μάθησης εάν εστιαστεί στην ειδική εκπαιδευτική ανάγκη του μαθητή [Marjo Virnes, Erkki Sutinen (2008)].
Μια μεγάλη εταιρεία που δραστηριοποιείται στον χώρο είναι η Lego Group με το πακέτο Lego Mindstorms NXT. Προσφέρει ένα περιβάλλον πλούσιο σε υλικά (τουβλάκια, συνδέσμους, καλώδια), το οποίο διέπεται από τις Θεωρίες Οικοδόμησης της Γνώσης, σύμφωνα με τις οποίες οι μαθητές δε μαθαίνουν απλώς γεγονότα, εξισώσεις και τεχνικές, αλλά μαθαίνουν να σκέπτονται με κριτικό και συστηματικό τρόπο για να λύσουν ένα πρόβλημα. Το πακέτο εκπαιδευτικής ρομποτικής περιέχει συνολικά 431 δομικά στοιχεία lego και μια πλατφόρμα προγραμματισμού με επεξεργαστή 32 bit (τούβλο NXT) η οποία υποστηρίζει οθόνη LCD, ηχείο 8Ω, Bluetooth, τέσσερις εισόδους και 3 τρεις εξόδους, πλήκτρα ελέγχου και θύρα USB για σύνδεση με υπολογιστή.

Μεθοδολογία
Στην εργασία αυτή, υιοθετώντας την άποψη πως, βάση της εκπαίδευσης είναι η φυσική τάση για έρευνα, επικοινωνία, κατασκευή και έκφραση συναισθημάτων και ιδεών [(Dewey J. (1997)], επιχειρείται προσπάθεια αξιοποίησης του εκπαιδευτικού πακέτου ρομποτικών κατασκευών LEGO Mindstorms NXT, ώστε οι μαθητές να καταφέρουν να συνεργαστούν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα που παρουσιάζεται στην παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου Νέας Μάκρης Αττικής, στο πλαίσιο του μαθήματος των υπολογιστών. Επιλέχθηκαν τέσσερις από τους «υψηλά» διανοητικούς και λειτουργικούς μαθητές του ειδικού σχολείου, όλοι αγόρια ηλικίας 20-22 ετών, διαγνωσμένοι με ΝΥ, ΜΔ, Σύνδρομο Prader-Willi, Σύνδρομο De Lange, όπου και τους ζητήθηκε να κατασκευάσουν το ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Έχουν επαφή με την τεχνολογία, όπως χρήση προσωπικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων, διαδραστικού πίνακα, όμως καμία προγενέστερη εμπειρία με ηλεκτρονικό προγραμματισμό.
Η βασισμένη σε σχέδιο εργασίας δραστηριότητα περιελάμβανε δυο βασικές επιμέρους δραστηριότητες: Εξοικείωση με το πακέτο Lego Mindstorms NXT και το προγραμματιστικό τούβλο NXT και συναρμολόγηση αισθητήρων, προγραμματισμό κατασκευής και εφαρμογή λειτουργίας.
2.1 Εργαλεία Συλλογής Ερευνητικών Δεδομένων
Κατά τη διδακτική αυτή διαδικασία, και προκειμένου να επιτευχθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό οι τεθέντες διδακτικοί στόχοι, χρησιμοποιήθηκαν διάφορα εργαλεία και μέθοδοι συλλογής και καταγραφής πληροφοριών.
Αρχικά γνωστοποιήθηκε στους μαθητές ότι επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν σε ένα ευχάριστο και διαφορετικό μάθημα. Για να μετριαστεί και πλαισιωθεί η φαντασία τους, οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ένα Αρχικό Ερωτηματολόγιο εννέα (9) ανοικτού τύπου ερωτήσεων με σκοπό τη διερεύνηση των προγενέστερων γνώσεών τους για τις ρομποτικές κατασκευές, την αντίληψή τους για αυτή και το ενδιαφέρον τους για την απόπειρα να κατασκευάσουν ένα όχημα ρομπότ οι ίδιοι. Στο ίδιο ερωτηματολόγιο, με το όνομα Τελικό Ερωτηματολόγιο, κλήθηκαν να απαντήσουν και μετά το τέλος της δραστηριότητας, προκειμένου να διερευνηθεί η επίδρασή στην επίτευξη των διδακτικών στόχων και στις αντιλήψεις και συναισθήματα των μαθητών. Σε κάθε συνάντηση επίσης, συμπλήρωναν αρχικά και σταδιακά ένα Φύλλο Εργασίας όπου περιείχε διαφορετικούς κάθε φορά διδακτικούς στόχους. Στο τέλος κάθε συνάντησης, οι μαθητές συμπλήρωναν και ένα Ημερολόγιο Συναισθημάτων προκειμένου να καταγραφούν τα θετικής και αρνητικής χροιάς συναισθήματα που ένιωσαν καθώς και η εμπιστοσύνη που έδειξαν στα εμπλεκόμενους.
Ο ερευνητής παρακολουθούσε με προσοχή τον καταιγισμό ιδεών, τις συζητήσεις, τις δραστηριότητες και τις αντιδράσεις των μαθητών σε όλη τη διάρκεια των συναντήσεων, επεμβαίνοντας διακριτικά όταν οι μαθητές χρειάζονταν βοήθεια, λειτουργώντας ως διευκολυντής και όχι καθοδηγητικά, θέτοντας προβληματισμούς και ερωτήματα. Η όλη διαδικασία τύγχανε της ηχογράφησης από τον ερευνητή εν αγνοία των μαθητών προς αποφυγή αλλοίωσης συμπεριφοράς, προκειμένου να μελετηθούν: α) οι διανοητικές και κατασκευαστικές λειτουργίες, β) τα συναισθήματα και συμπεριφορές των μαθητών.
Στο τέλος κάθε συνάντησης συγκεντρώνονταν όλα τα Φύλλα των μαθητών και το κάθε ερευνητικό υλικό για μελέτη, αξιολόγηση και καταγραφή από τον ερευνητή. Στο σημείο αυτό, ο ερευνητής συμπλήρωνε το Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, το Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους και αποθήκευε το αρχείο ηχογράφησης στον υπολογιστή.
2.2 Διδακτικοί Στόχοι σε κάθε Φύλλο Εργασίας
Η πρώτη δραστηριότητα υλοποιήθηκε στην πρώτη ενενηντάλεπτη συνάντηση, κατά τη διάρκεια της οποίας ο ερευνητής αρχικά παρουσίασε σύντομα τον υλικό εξοπλισμό του πακέτου Lego Mindstorms και το περιβάλλον του προγραμματιστικού τούβλου NXT. Οι μαθητές εργαζόμενοι με το «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα», ήρθαν σε επαφή με τα πλαστικά εξαρτήματα. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των μερών του εξαρτήματος, ο διαχωρισμός πλαστικών μερών και ηλεκτρονικών μερών, η συγκρότηση και αξιοποίηση κοινής τεχνολογικής γλώσσας μεταξύ της ομάδας.
Η δεύτερη δραστηριότητα περιελάμβανε το «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια», η οποία ήταν περισσότερο σύνθετη, διήρκησε περίπου τριάντα λεπτά κατά την οποία οι μαθητές γνώρισαν τα μηχανικά μέρη και επιχείρησαν την πρώτη τους συναρμολόγηση και απόπειρα προγραμματισμού όπου οι μαθητές προγραμμάτισαν με μια απλή εντολή. Επεξεργάστηκαν και ονομάτισαν τα μηχανικά μέρη «…εγκέφαλος δίνει εντολές από την πάνω μεριά… εφτά θέσεις για μπαταρίες», «έχει πρίζα τηλεφώνου… καλώδια τηλεφώνου». Κατάφεραν και έθεσαν σε μια περιστροφή εμπρός έναν τροχό. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των ηλεκτρονικών μερών, η μελέτη των βήμα προς βήμα βιβλίου οδηγιών, της σύνδεσης με το τούβλο NXT και εισαγωγή στη φιλοσοφία του προγραμματισμού.
Η τρίτη δραστηριότητα ήταν τόσο ευχάριστη όσο και εκπαιδευτική και χρειάστηκε περίπου ενενήντα λεπτά για να πραγματοποιηθεί η συναρμολόγηση και οι μαθητές προγραμμάτισαν και είδαν την κατασκευή τους σε δράση. Διδακτικός στόχος είναι η πρακτική εφαρμογή της θεωρίας των πρώτων δύο συναντήσεων, η κατασκευαστική ικανότητά τους και συνεργασία τους στο πλαίσιο ομάδας, να γίνει αντιληπτή η διαδικασία επικοινωνίας με το ρομπότ μέσω της κατανόηση των εντολών, των ενεργειών και τη διόρθωση των σφαλμάτων.
Η τέταρτη δραστηριότητα αφορούσε το «Φύλλο Εργασίας 4: Δίνω εντολές στο ρομπότ αυτοκίνητο», υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε καθαρά το προγραμματιστικό μέρος της διαδικασίας όπου οι μαθητές προγραμμάτιζαν τις κινήσεις της κατασκευής τους. Για δική τους βοήθεια τους δόθηκε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης» (όνομα κατασκευής) όπου περιείχε όλες τις πιθανές εντολές. Τους επισημάνθηκε από τον ερευνητή «…να προσέχετε τι εντολές δίνετε στον Μανωλάκη, ο Μανωλάκης κάνει ότι του πείτε, αν κάνει κάτι λάθος ο Μανωλάκης, σημαίνει ότι μάλλον εσείς του το είπατε λάθος». Διδακτικός στόχος ήταν η ανάπτυξη εξοικείωσης με το Τούβλο NXT και η κατανόηση των προγραμματιστικών εντολών.
Η πέμπτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση επιπλέον εξαρτημάτων στη ρομποτική κατασκευή και τον προγραμματισμό των αισθητήρων. Οι αισθητήρες αφορούσαν την ανίχνευση ήχου και απόστασης (με υπερήχους). Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.
Η έκτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 6: Προγραμματίζω κι άλλο με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε τριάντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση του αισθητήρα ανίχνευσης φωτεινής και σκούρας επιφάνειας και τον αισθητήρα πίεσης. Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.

Ανάλυση Ευρημάτων
Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή τεχνολογική γλώσσα και οι τρείς μαθητές ανέφεραν πως ένιωσαν «…πολύ ωραία, ξετρελάθηκα», «ωραία εμπειρία», «…με ενδιαφέρει να χτίσω κάτι… μου άρεσε η συνεργασία… το είχα στο μυαλό μου ότι θα είναι έτσι», «…μου φάνηκε εύκολο αλλά κάποια κομμάτια ήταν δύσκολα».
Όλοι οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον στο προγραμματιστικό Τούβλο NXT, μπορούσαν να προβλέπουν με σχετική ευκολία τη λειτουργία κάθε εντολής και να κάνουν νοητικούς συνειρμούς για το αποτέλεσμα εντολών που έθεταν.
Οι ρόλοι διανεμηθήκαν αυτόνομα και αυθόρμητα. Ήδη είχαν φανεί μεταξύ της ομάδας οι δυνάμεις και προτιμήσεις του κάθε μέλους. Ο Με. πήρε το ρόλο αυτού που διαβάζει το βιβλίο και συγκεντρώνει τα υλικά, «…κάτσε κάτσε, θα σας λέω εγώ …πάρε δύο μαύρα μικρά σφήνες», έβγαζε τα εξαρτήματα από το κουτί και τα συγκέντρωνε στο θρανίο όπου o Ν. τα έδινε με τη σωστή σειρά στον Α., ο οποίος με τη σειρά του τα συναρμολογούσε κοιτώντας την εικόνα και διορθώνοντας κάθε απόκλιση «…εδώ κανονικά δε θέλει κάτι για να στερεωθεί;». Ο Μι. αποτελούσε την κρυφή βοηθητική δύναμη όπου παρατηρούσε την όλη διαδικασία, μάθαινε μέσω της παρατήρησης και όπου κρινόταν σκόπιμο έκανε τις παρεμβάσεις του, «…εδώ το έβαλες λάθος, …είναι λίγο ανάποδα νομίζω …δεν ταιριάζει με την φωτογραφία, …να μετράτε τις τρύπες, …εμένα γιατί δε με ακούτε;». Ο ενθουσιασμός των μαθητών ήταν ιδιαίτερα υψηλός. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός πως αρνήθηκαν να βγουν για διάλειμμα κάτι το οποίο έγινε ιδιαίτερα αισθητό στην σχολική κοινότητα.
Ο Α. είχε καθαρά ηγετικό ρόλο στην ομάδα, «…λοιπόν, θα δίνει ο Με… εγώ θα ενώνω», εμψύχωνε και δημιουργούσε ισχυρούς δεσμούς μεταξύ της ομάδας και αποτέλεσε την αιτία όπου ο Ν. επέστρεψε στην ομάδα και έλαβε ρόλο ενώ μετά την πρώτη συνάντηση ήθελε να αποχωρήσει. Δεν φάνηκε να δημιουργούνται ιδιαίτερες διαμάχες αφού και αυτές κινήθηκαν σε λογικό πλαίσιο προκειμένου να δομηθεί σωστά η κατασκευή. Ο ερευνητής παρενέβη μόνο όπου χρειάστηκε προκειμένου να συνεχιστεί σωστά η διαδικασία, «…σας μοιάζει με την εικόνα; …τώρα θα σας το χαλάσω για λίγο, να το κάνετε σωστά από την αρχή αυτό το βήμα», ακόμη κι αν τον χρειάστηκαν αρκετές φορές οι μαθητές. Η ομάδα έχει πλέον ισχυρούς δεσμούς και κοινό στόχο. Το βιβλίο οδηγιών αποτέλεσε το μοναδικό τους βοήθημα και δε δυσκόλεψε ιδιαίτερα τους μαθητές.
Οι μαθητές βρήκαν ιδιαίτερα χρήσιμη την διαδικασία να καταγράφουν πρώτα τις εντολές στο χαρτί αν και προτιμούσαν να προγραμματίζουν απευθείας στο Τούβλο NXT. Κάθε μαθητής κατάφερε να προγραμματίσει αρκετές φορές την κατασκευή και προέβλεπε από πριν το αποτέλεσμα. Αφού τοποθετούσε στο πάτωμα την κατασκευή και πριν εκτελέσει το πρόγραμμα εντολών, το εξομοίωνε κάθε μαθητής με τον εαυτό του, ο μαθητής κρατούσε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης», κι έλεγε «…πρώτα του είπα να πάει μπροστά 5», ο μαθητής περπατούσε λίγο μπροστά «…μετά να στρίψει δεξιά 2» ο μαθητής έστριβε δεξιά και περπατούσε λίγο, «…και μετά να κάνει επανάληψη και θα κάνει όλο το ίδιο από την αρχή» (εντολή loop). Όλοι οι μαθητές απάντησαν ότι ήταν πολύ εύκολο να προγραμματίσουν το Μανωλάκη με αυτές τις εντολές.
Στο «Τελικό Ερωτηματολόγιο», φάνηκε ότι όλοι τους βρήκαν πάρα πολύ ενδιαφέρουσα την εργασία τους με τα Lego. Ανέφεραν πως όλοι πλέον θα λένε πως έχουν χτίσει με τουβλάκια ένα αυτοκίνητο ρομπότ και ότι τους άρεσε πάρα πολύ. Είναι σε θέση να γνωρίζουν τι είναι το ρομπότ, «…μηχανή που δίνω εντολές», «…του βάζεις εντολές» και στην ερώτηση αν έχουν δει ρομπότ, απαντούν όλοι θετικά πως έχουν δει στο σχολείο τους. Αναφέρουν πως η ρομποτική τους κατασκευή «…περπατούσε, άκουγε, έβλεπε», «…ακουμπούσε στον τοίχο», «…τραγουδούσε». Είναι βέβαιοι και κατηγορηματικοί πλέον ότι το ρομπότ δε σκέφτεται μόνο του αλλά «…εμείς βάζουμε μέσα εντολές», «…παίρνει εντολές» και θα ήθελαν όλοι οι μαθητές να ασχοληθούν πάλι με ρομποτικές κατασκευές που θα ήθελαν να τις δίνουν εντολές όπου «…να πετάει μπάλα, να του μιλώ και να απαντάει, να το συνδέω στο κομπιούτερ», «…να κάνει σούζες και να ανάβει τα φώτα του», «…να τραγουδάει, να κάνει κωλοτούμπα, να πετάει», «…να τρέχει».
Τα αποτελέσματα του Φύλλου Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, όπως καταγράφηκαν από τον ερευνητή, συνοψίζονται στα εξής: Πιστοποιείται το έντονο αρχικό ενδιαφέρον (χειροκροτήματα και γέλια) «…καλά έ, δε το πιστεύω!» και τη συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία, «…γουστάρω πάρα πολύ να το κάνουμε αυτό!», καθώς και την ομαδική εργασία με διάλογο για τα θέματα της εργασίας, «… -πώς αρχίζουμε τώρα; -Να αρχίσουμε από το βιβλίο.».
Πολλές φορές ο ερευνητής χρειάστηκε να λείψει από την αίθουσα για διαστήματα των δεκαπέντε λεπτών και έπειτα από την μελέτη των ηχογραφήσεων, διαπίστωσε πως το επίπεδο της συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ της ομάδας δεν άλλαζε με την απουσία του. Δεν παρατηρήθηκε καθόλου άσκοπη μετακίνηση ή εντάσεις στην ομάδα. Το πρότζεκτ είχε απορροφήσει τους μαθητές.
Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή ορολογία, «…είμαι στο βήμα 3 και θέλω να βάλω αυτό τον άξονα» μεταξύ τους και την διατήρησαν από τα πρώτα βήματα έως στο τέλος της εργασίας. Η συνεργασία μεταξύ τους έγινε αντιληπτό ότι είναι σημαντική προϋπόθεση από την δεύτερη συνάντηση και έπειτα στην οποία ζητούσαν από λίγο έως καθόλου την βοήθεια του ερευνητή ενώ μεταξύ τους αυξήθηκε από λίγο έως πολύ χωρίς να μειώνεται στις επόμενες συναντήσεις παρότι ήταν σε θέση από μόνοι τους να λύνουν τις προκλήσεις.
Ασφαλώς από την αρχή φάνηκε να χειρίζονται πολύ καλά τα εξαρτήματα και καθώς αφιέρωναν περισσότερη ώρα σε αυτά, αποκτούσαν ιδιαίτερη εξοικείωση και αντιληπτική ικανότητα «…ο άξονας πρέπει να μπει εδώ που έχει τον σταυρό αλλιώς θα γυρνάει συνέχεια», «…στη ρόδα, η ζάντα πρέπει κοιτάει έξω». Τα μηχανικά μέρη ενθουσίασαν την ομάδα από την αρχή καθώς βάλθηκαν να ανακαλύψουν τις λειτουργίες τους αμέσως και έκαναν τις πρώτες δικές τους εκτιμήσεις, «…αυτό είναι το κεφάλι για να μας βλέπει», «…παίρνει εφτά μπαταρίες αλλιώς δε δουλεύει», «…αυτό πετάει σφαίρες;», «…εδώ βλέπει φώς». Αφότου τους έγινε η πρώτη επίδειξη περιήγησης στο λογισμικό του Τούβλου NXT, το μόνο που έμεινε ήταν να καταχωρούν οι ίδιοι τις εντολές. Από την αρχή φάνηκε να τους βοηθάνε οι εικόνες για την περιήγηση και την κάθε εντολή αφού όλες οι ενδείξεις είναι στην αγγλική γλώσσα κάτι που δεν αποτέλεσε μεγάλο εμπόδιο.
Η σύνθεση της ομάδας από την πρώτη συνάντηση παρουσιάστηκε ως καλή διότι τα μέλη της προέρχονταν από την ίδια σχολική τάξη και όσες εντάσεις κι αν δημιουργήθηκαν ήταν μικρής έντασης και πλήρως ελέγξιμες, είτε μεταξύ τους είτε από τον ερευνητή. Ακόμη και η μεγάλη άρνηση του Νι. όπου αρχικά ήθελε να αποχωρήσει από την ομάδα, μειώθηκε και κατάφερε με τη βοήθεια των μελών της ομάδας (και σκόπιμα χωρίς καμία παρέμβαση από τον ερευνητή) να επιστρέψει ενεργητικά σε αυτήν. Κατά την παρατήρηση της ομάδας φάνηκε να αναπτύσσεται διάλογος μεταξύ των μαθητών για να διορθώσουν σφάλματα και αποκλίσεις «…δε μοιάζει με την εικόνα», όπως και εντάσεις «…εμένα δε με ακούτε και δείτε τι έγινε τώρα». Δε φάνηκε να δημιουργούνται υποομάδες ωστόσο η ηγετική φυσιογνωμία φάνηκε να είναι ο Α. τον οποίο και εμπιστεύονταν οι υπόλοιποι της ομάδας για την συναρμολόγηση και τις ιδέες του. Εργάζονταν όλοι οι μαθητές με τον ίδιο ζήλο και η ικανοποίησή τους είχε την ίδια ένταση και έκφραση.

Συμπεράσματα – Ευρήματα
Έπειτα από την παρατήρηση της ομαδικής εργασίας και επικοινωνίας των μαθητών και την προσεκτική μελέτη και ανάλυση των ηχογραφήσεων, επιβεβαιώθηκε το διαρκές αυξανόμενο ενδιαφέρον των μαθητών. Υπήρχε πολυπλοκότητα και διάδραση στις σχέσεις της ομάδας, συζήτησαν, συνεργάστηκαν και πήραν αποφάσεις.
Η πιλοτική αυτή εφαρμογή έδειξε ότι οι ρομποτικές κατασκευές LEGO Mindstorms με το ενσωματωμένο στο Τούβλο NXT λογισμικό και με την προϋπόθεση της κατάλληλης παιδαγωγικής πλαισίωσης, μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη διδασκαλία της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή. Συμφωνούμε με τις μελέτες που καταδεικνύουν ότι τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην γενική εκπαίδευση μπορούν να έχουν εφαρμογή στην ειδική αγωγή [Marjo Virnes και Erkki Sutinen (2008)].
Όλοι οι μαθητές συμφώνησαν ότι τελικά ήταν εύκολο και διασκεδαστικό να κατασκευάσουν ένα ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Παρατηρήθηκε πως οι μαθητές διαβάζουν πιστά τις εικόνες σε ένα τέτοιο εγχείρημα, επομένως η χρήση των εικόνων makaton θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα δυνατό εφαλτήριο για εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής και σε μαθητές που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού. Από τεχνολογική πλευρά, οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με την τεχνολογία. Από παιδαγωγική πλευρά, υποστηρίχτηκε η ανακαλυπτική μάθηση, η επίλυση προβλημάτων, η κοινωνικοποίηση και συνεργασία. Ενισχύθηκε η υποκίνηση και ο ενθουσιασμός.
Επιπλέον οι συνθήκες εργασίας που διαμορφώθηκαν στην αίθουσα κατά τη διάρκεια της πειραματικής διδακτικής παρέμβασης, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τον κυρίαρχο ρόλο στη διαδικασία είχαν οι μαθητές, οι οποίοι δρώντας αυτόνομα και διερευνητικά, κατά την εκτέλεση των δραστηριοτήτων του Φύλλου Εργασίας, ενεπλάκησαν ενεργά στην οικοδόμηση της γνώσης τους.
Η παρατήρηση των ομάδων κατά τη διδασκαλία έδειξε ότι υπήρξε αρμονική συνεργασία ανάμεσα στους μαθητές και διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Αντάλλαξαν απόψεις και εμπειρίες στην ομάδα τους, συνέταξαν τις εργασίες τους, έδειξαν αυξημένο ενδιαφέρον και, στην πλειονότητά τους, συμμετείχαν ενεργά στη διδασκαλία.
Για το σχεδιασμό των βασιζόμενων στις ΤΠΕ εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, απαιτείται ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει πολύ καλά το θεωρητικό πλαίσιο που υιοθετούν οι σύγχρονες απόψεις περί χρήσης της τεχνολογίας στην ειδική αγωγή, αλλά και το τεχνικό κομμάτι, δηλαδή το λογισμικό που πρόκειται να χρησιμοποιήσει. Η μελέτη των Eija Karna-Lin και λοιπών [Eija Karna-Lin et al. (2006)] αναφέρει επίσης ότι η πηγή της ελλιπής αξιοποίησης της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι τόσο αποτέλεσμα της έλλειψης οικονομικών όσο και ανθρωπίνων πόρων.
Αποτελέσματα διαφόρων πιλοτικών ερευνών [Νικολός Δ. κ.α. (2008); Karatrantou & Panagiotakopoulos (2008)] δείχνουν ότι η αξιοποίηση του εκπαιδευτικού πακέτου LM στις διάφορες εκδόσεις του αλλά και παρόμοια πακέτα και εργαλεία, μπορούν να αποτελέσουν πολύ καλά εκπαιδευτικά εργαλεία, τα οποία κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να αποδειχτούν πολύτιμοι βοηθοί του εκπαιδευτικού και να δώσουν τη δυνατότητα να γίνουν πράξη οι θεωρίες για την κατασκευή της γνώσης μέσα από έρευνα, δοκιμή και απόρριψη.
Επιπλέον η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να εμπλουτίσει τα ήδη υπάρχοντα εργαλεία διάγνωσης μαθησιακών δυσκολιών. Όπως αναφέρεται και σε άλλη μελέτη [Eija Karna-Lin et all, (2006)], η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να αποκαλύψει κρυμμένες δυνατότητες και ικανότητες των μαθητών με ειδικές ανάγκες ή να αποκαλύψει το στυλ μάθησης του κάθε μαθητή.
Επίσης, ίσως αποτελεί επιτακτική ανάγκη, οι κατασκευαστές και σχεδιαστές των ρομποτικών εφαρμογών και κομματιών Lego, να θέσουν νέα γραμμή παραγωγής ή προσαρμογή της ήδη υπάρχουσας για τους μαθητές με ειδικές ανάγκες. Προτείνεται η δημιουργία βιβλίου οδηγιών με εικόνες makaton και εξαρτήματα λιγότερο ή περισσότερο εξειδικευμένα ώστε να μπορούν να ενασχοληθούν και άτομα που ανήκουν στο ευρύ φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών και άλλων παθήσεων (Asperger, κωφά).
Ελπίζουμε ότι η εργασία αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως μία καλή αφετηρία για την αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή.

Διδακτικές Προτάσεις
Οι ρομποτικές εφαρμογές αφορούν άμεσα επίσης και τους καθηγητές πληροφορικής της ειδικής αγωγής που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν έναν εύκολο και διασκεδαστικό τρόπο προγραμματισμού ψηφιακών εφαρμογών για τους μαθητές τους καθώς επίσης ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια σύγχρονη μέθοδο, χωρίς να παραβλέπουν την νοητική ή πραγματική ηλικία των μαθητών και την πάθησή τους. Η εκπαιδευτική ρομποτική εξασφαλίζει ένα νέο τρόπο προσέγγισης των ΤΠΕ που μπορεί να εξάψει το ενδιαφέρον των μαθητών ενώ έρχονται σε επαφή με σημαντικές της έννοιες. Η έλλειψη εμπειρίας στη χρήση αυτού του μέσου δε θα πρέπει να αποθαρρύνει τους εκπαιδευτικούς.
Επιπλέον, η ρομποτική αφορά οποιονδήποτε εκπαιδευτικό (ή γονέα) ενδιαφέρεται να παρέχει στους μαθητές του ένα ενδιαφέρον και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον μέσα από το οποίο, τα διάφορα εμπόδια και έννοιες γίνονται αντικείμενο διερεύνησης με δημιουργικό και ευχάριστο τρόπο.
Τα προσδοκώμενα οφέλη για τους εκπαιδευτικούς είναι ο εμπλουτισμός των διδακτικών επιλογών τους με τα εργαλεία τόσο των ΤΠΕ όσο και της εκπαιδευτικής ρομποτικής και όχι μόνο στο αντικείμενο της πληροφορικής [Νικολός κ.ά. (2011)]. Μπορούν επίσης να σχεδιάσουν τα δικά τους σχέδια μαθήματος και φύλλα εργασίας που ανταποκρίνονται και προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες τους κάθε μαθητή τους αλλά και της κάθε ομάδας μαθητών.
Οι δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργασίας, κοινωνικοποίησης, δημιουργικότητας, διαχείρισης συναισθήματος και επίλυσης προβλημάτων, είναι απαραίτητες στη σημερινή πραγματικότητα και η καλλιέργειά τους πρέπει να αποτελεί το στόχο ενασχόλησης των μαθητών που φοιτούν σε ειδικό σχολείο τόσο μέσω των ρομποτικών κατασκευών όσο και των προγραμματισμό τους.
Αναφορές

Dewey, J., (1997), Experience and Education, Simon & a Touchstone Book Schuster

Eija Karna-Lin et al (2006) Can Robots Teach? Preliminary Results on Educational Robotics in Special Education, Proceedings of the Sixth International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT’06)

Karatrantou Anthi., Panagiotakopoulos Ch. (2008) Algorithm, Pseudo-Code and Lego Mindstorms Programming, Workshop Proceedings of SIMPAR, Venice, Italy

Marjo Virnes and Erkki Sutinen (2008) How Children’s Individual Needs Challenge the Design of Educational Robotics, July 11-13, 2008 – Chicago, IL, USA

Marjo Virnes (2008) Robotics in Special Needs Education, University of Joensuu, Department of Computer Science and Statistics, Joensuu, Finland

Papert, S. (1980) Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas, New York: Basic Books

Ramadhan, H. A. (2000). Programming by discovery. Journal of Computer Assisted Learning, 16, 83-93.

Williams, L., & Kessler, R. (2000) All I really need to know about pair programming I learned in kindergarten. Communications of ACM, 43(5), 108-144.

Γρηγοριάδου, Μ., Γόγουλου, Α., Γουλή, Ε., & Σαμαράκου, M. (2004). Σχεδιάζοντας «Διερευνητικές και Συνεργατικές» δραστηριότητες σε εισαγωγικά μαθήματα προγραμματισμού. Πρακτικά 2ης Διημερίδας με Διεθνή Συμμετοχή «Διδακτική της Πληροφορικής» (σ. 86-96), Βόλος

Νικολός Δ., Καρατράντου Α., Παναγιωτακόπουλος Χ. (2008) Αξιοποίηση του MicroWorlds EX Robotics για την κατανόηση βασικών δομών προγραμματισμού, 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διδακτική της Πληροφορικής, Πάτρα

Νικολός Δ., Μισιρλή Α., Δαβράζος Γ., Μπακόπουλος Ν., Κόμης Β. (2011), Εξοικείωση με τη γλώσσα προγραμματισμού Scratch και το ρομποτικό πακέτο Lego WeDo, 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΤΠΕ, Πάτρα

Abstract
This project is an experimental application of educational robotics in the field of special education in Greece. It studies the interactive relationships of the students and the emotions drawn from the procedure. The educational activity took place in a Special School of Eastern Attica in which participated four senior students. The students cooperated in order to understand, design, built and program a robotic structure so that it would make certain movements under programmed commands by the students. A great care was given to each student’s psycho emotional state during every process, final outcome and during the evaluation of the students’ structures. The observation of the project and the evaluation of the students’ actions indicate that this educational activity helped them to understand the function of basic components and programming structures through the exchange of thoughts, knowledge, ideas and the development of sociability and emotional maturity.

Key Words: Educational robotics, Collaborative learning, Constructivism, Constructionism, Lego Mindstorms NXT, Special Education.

Τσικολάτας Α. (2011) Η Εκπαιδευτική Ρομποτική στην Ειδική Αγωγή. Πάτρα

Η Αληθινή αξία του δαχτυλιδιού
Από το βιβλίο του Χόρχε Μπουκάι «Να σου πω μια ιστορία»

Υπάρχει μια παλιά ιστορία για ένα παιδί που πήγε να ζητήσει τη βοήθεια ενός σοφού:
«Ήρθα, δάσκαλε, γιατί νοιώθω τόσο ασήμαντος που δεν έχω όρεξη να κάνω τίποτα. Μου λένε ότι δεν αξίζω τίποτα, ότι δεν κάνω τίποτα σωστά, ότι είμαι αδέξιος και χαζός. Πως μπορώ να βελτιωθώ; Τι μπορώ να κάνω για να με εκτιμήσουν περισσότερο;»
Ο δάσκαλος, χωρίς να τον κοιτάξει, του είπε:
«Πόσο λυπάμαι, αγόρι μου. Δεν μπορώ να σε βοηθήσω γιατί πρώτα πρέπει να λύσω ένα δικό μου πρόβλημα. Μετά, ίσως…» και ύστερα από μια παύση συνέχισε «Αν θέλεις να με βοηθήσεις εσύ, μπορεί να λύσω γρήγορα το πρόβλημά μου και μετά να μπορέσω να σε βοηθήσω».
«Ε… μετά χαράς, δάσκαλε» είπε διστακτικά ο νεαρός, νοιώθοντας ότι τον υποτιμούσαν για άλλη μια φορά και μετέθεταν τις ανάγκες του.
«Ωραία», συνέχισε ο δάσκαλος. Έβγαλε το δαχτυλίδι που φορούσε στο αριστερό του χέρι και το έδωσε στο αγόρι, λέγοντας: «Πάρε το άλογο που είναι εκεί έξω και τρέξε στην αγορά. Πρέπει να πουλήσω αυτό το δαχτυλίδι για να πληρώσω ένα χρέος. Είναι ανάγκη να πάρεις όσο περισσότερα χρήματα μπορείς για αυτό. Και με κανέναν τρόπο μη δεχτείς λιγότερα από ένα χρυσό φλουρί. Πήγαινε και έλα με το χρυσό φλουρί όσο πιο γρήγορα μπορείς».
Ο νεαρός πήρε το δαχτυλίδι κι έφυγε. Μόλις έφτασε στην αγορά άρχισε να προσφέρει το δαχτυλίδι στους εμπόρους που το κοίταζαν με κάποιο ενδιαφέρον, ώσπου ο νεαρός έλεγε τι ζητούσε γι’ αυτό. Όταν το παιδί έλεγε «ένα χρυσό φλουρί» άλλοι γελούσαν, άλλοι του γύριζαν τις πλάτες και μόνο ένας γέροντας φάνηκε αρκετά ευγενικός για να μπει στον κόπο να του εξηγήσει ότι ένα χρυσό φλουρί ήταν πάρα πολύ για ένα δαχτυλίδι. Θέλοντας να βοηθήσει, ένας του πρόσφερε ένα ασημένιο νόμισμα κι ένα μπακιρένιο τάσι, όμως, ο νεαρός είχε οδηγίες να μη δεχτεί λιγότερα από ένα χρυσό φλουρί κι έτσι απέρριψε την προσφορά. Αφού προσπάθησε να πουλήσει το κόσμημα σε όποιον συνάντησε στο δρόμο του στην αγορά – και σίγουρα θα ήταν πάνω από εκατό άτομα – παραδέχτηκε την αποτυχία του, καβάλησε το άλογο και γύρισε πίσω. Πόσο θα ήθελε ο νεαρός να είχε ένα χρυσό φλουρί για να το δώσει στο δάσκαλο και να τον γλυτώσει από το πρόβλημά του. Έτσι, θα έπαιρνε κι αυτός τη συμβουλή και τη βοήθεια του δασκάλου.
Μπήκε μέσα στην κάμαρη. «Δάσκαλε» είπε, «λυπάμαι. Είναι αδύνατο να τα καταφέρω. Ίσως να μπορούσα να πάρω δύο ή τρία ασημένια, όμως, νομίζω ότι δεν μπορώ να γελάσω κανέναν για την πραγματική αξία του δαχτυλιδιού».
«Αυτό που είπες είναι πολύ σημαντικό, νεαρέ μου φίλε» απάντησε χαμογελώντας ο δάσκαλος. «Πρέπει πρώτα να μάθουμε την αληθινή αξία του δαχτυλιδιού. Καβάλησε πάλι το άλογο και πήγαινε στον κοσμηματοπώλη. Ποιος άλλος θα ξέρει καλύτερα; Πες του ότι θέλεις να το πουλήσεις και ρώτησέ τον πόσα μπορεί να πιάσει. Όμως, μην του το πουλήσεις όσα κι αν σου προσφέρει. Γύρισε πίσω με το δαχτυλίδι».
Ο νεαρός καβάλησε το άλογο κι έφυγε πάλι. Ο κοσμηματοπώλης εξέτασε το δαχτυλίδι στο φως του κεριού, το κοίταξε με το φακό, το ζύγισε και μετά είπε στο παιδί: «Πες στο δάσκαλο, αγόρι μου, ότι αν θέλει να το πουλήσει αμέσως, δεν μπορώ να του δώσω παραπάνω από πενήντα οχτώ χρυσά φλουριά για το δαχτυλίδι του».
«Πενήντα οχτώ χρυσά;» φώναξε το παιδί.
«Ναι» απάντησε ο κοσμηματοπώλης. «Βέβαια,, με λίγη υπομονή θα μπορούσαμε να βγάλουμε γύρω στα εβδομήντα χρυσά φλουριά, όμως, αν είναι επείγον…»
Ο νεαρός έτρεξε συγκινημένος στο σπίτι του δασκάλου να του πει τα καθέκαστα.
«Κάθισε» του είπε ο δάσκαλος αφού τον άκουσε. «Είσαι κι εσύ σαν αυτό το δαχτυλίδι. Ένα πολύτιμο και μοναδικό κόσμημα. Και σαν τέτοιο, πρέπει να σ’ εκτιμήσει ένας αληθινός ειδικός. Γιατί στη ζωή σου γυρίζεις εδώ κι εκεί ζητώντας να εκτιμήσει ο καθένας την πραγματική σου αξία;»
Και μ’ αυτά τα λόγια, έβαλε πάλι το δαχτυλίδι στο μικρό του δάχτυλο του αριστερού του χεριού.

Συντομογραφίες

Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Ειδικό Εργαστήριο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης
Ε.Α. Ειδική Αγωγή
Α.Μ.Ε.Α Άτομα με Ειδικές Ανάγκες
Ε.Ε.Π. Ειδικό Εκπαιδευτικό Προσωπικό
Ε.Β.Π. Ειδικό Βοηθητικό Προσωπικό
Κ.Ε.Δ.Δ.Υ. Κέντρο Ειδικής Διάγνωση Διαφοροδιάγνωσης και Υποστήριξης
Τ.Π.Ε. Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών
I.C.T. Information and Communication Technology
Κ.Δ.Α.Υ. Κέντρο Διάγνωσης Αξιολόγησης και Υποστήριξης
Μ.Δ. Μαθησιακές Δυσκολίες

Περίληψη
Τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί αρκετά ερευνητικά εκπαιδευτικά προγράμματα που αφορούν τη χρήση των Lego Mindstorms στον ελληνικό και ξένο χώρο, με πολλά θετικά μαθησιακά αποτελέσματα. Ωστόσο, στο χώρο της ειδικής αγωγής, η έρευνα που συντελείται στο εξωτερικό βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο, όπου γίνονται ακόμη και συγκρίσεις μεταξύ ρομποτικών τεχνολογιών , ενώ στην Ελλάδα απουσιάζει. Η παρούσα εργασία, αποτελεί μια πιλοτική εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής στο χώρο της ειδικής αγωγής και μελετά την αλληλεπιδραστική σχέση των μαθητών και των συναισθημάτων τους από την διαδικασία. Η εκπαιδευτική δραστηριότητα πραγματοποιήθηκε σε ένα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. της Ανατολικής Αττικής με τη συμμετοχή τεσσάρων μαθητών της τελευταίας τάξης. Οι μαθητές συνεργάστηκαν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές.
Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση κάθε μαθητή κατά τη διάρκεια μιας διεργασίας καθώς επίσης και του τελικού αποτελέσματος και αξιολόγησης της κατασκευής και των μαθητών. Η παρατήρηση της εργασίας και η αξιολόγηση των ενεργειών των μαθητών έδειξαν ότι η συγκεκριμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα τους βοήθησε να κατανοήσουν τη λειτουργία βασικών κατασκευαστικών δομών και προγραμματισμού, μέσα από την ανταλλαγή σκέψεων, γνώσεων και ιδεών, ανάπτυξη κοινωνικότητας και συναισθηματικής ωρίμανσης.

Λέξεις κλειδιά: Εκπαιδευτική ρομποτική, Συνεργατική μάθηση, Κατασκευαστικός εποικοδομισμός, Lego Mindstorms NXT, Ειδική αγωγή

Abstract
In the last few years, there have been held many research programs, in Greece and abroad, about the use of Lego Mindstorms with many positive outcomes. However, in the field of special education whilst the research which is going on abroad is quite advanced and even comparisons between robotics technology are being held, in Greece it is absent. This project is an experimental application of educational robotics in the field of special education. It studies the interactive relationships of the students and the emotions drawn from the procedure. The educational activity took place in a Special School of Eastern Attica in which participated four senior students. The students cooperated in order to understand, design, built and program a robotic structure so that it would make certain movements under programmed commands by the students.
A great care was given to each student’s psycho emotional state during every process, final outcome and during the evaluation of the students’ structures. The observation of the project and the evaluation of the students’ actions indicate that this educational activity helped them the function of basic components and programming structures through the exchange of thoughts, of knowledge and ideas and through the development of sociability and emotional maturity.

Keywords: Educational robotics, Collaborative learning, Constructivism, Constructionism, Lego Mindstorms NXT, Special Education

Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
Η παρούσα εργασία χωρίζεται σε δέκα ενότητες. Στην πρώτη ενότητα γίνεται γίνεται μια εισαγωγή στην εκπαιδευτική ρομποτική και αναφέρονται ορισμένες από τις μελέτες που έχουν γίνει στον χώρο της γενικής και ειδικής αγωγής τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα.
Στην δεύτερη ενότητα γίνεται μια μικρή ιστορική αναδρομή της εκπαιδευτικής ρομποτικής, όπου αναφέρονται τα στάδια εξέλιξής και η πορεία της μέχρι σήμερα.
Στην τρίτη ενότητα γίνεται μια αποσαφήνιση των όρων και παρουσίαση των αντικειμένων που θα χρησιμοποιηθούν και αφορά η εργασία όπως είναι η ειδική αγωγή, το ειδικό σχολείο και το πακέτο εκπαιδευτικής ρομποτικής.
Στην τέταρτη ενότητα παρουσιάζεται το παιδαγωγικό και θεωρητικό πλαίσιο της εκπαιδευτικής ρομποτικής, αναφέρονται οι θεωρητικοί της επιστήμης και το περιεχόμενο των μελετών και πορισμάτων τους καθώς και το προγραμματιστικό περιβάλλον.
Στην πέμπτη ενότητα αναφέρονται οι υποθέσεις και τα ερωτήματα που απασχολούν την παρούσα έρευνα.
Στην έκτη ενότητα παρουσιάζεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, τα εργαλεία συλλογής δεδομένων, οι τεθέντες διδακτικοί στόχοι και η διαδικασία.
Στην έβδομη ενότητα αναφέρονται τα αποτελέσματα της έρευνας και τα ευρήματα αυτής μέσα από τα Φύλλα Εργασίας και τα άλλα εποπτικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν.
Στην όγδοη ενότητα καταγράφονται τα συμπεράσματα της έρευνας στην ειδική αγωγή καθώς και τα ευρήματα.
Στην ένατη ενότητα, αναφέρονται ορισμένες διδακτικές προτάσεις που εφιστούν την προσοχή των εκπαιδευτικών που επιθυμούν να εισάγουν την εκπαιδευτική ρομποτική στην τάξη τους που προέκυψαν από προηγούμενες μελέτες καθώς και από την παρούσα.
Στη δέκατη ενότητα υπάρχει το παράρτημα όπου παρουσιάζονται τα συμπληρωμένα εποπτικά υλικά από τους μαθητές και τον ερευνητή καθώς και επιπλέον πληροφορίες.

1 Εισαγωγή
Η ρομποτική τεχνολογία είναι παρούσα σε όλες τις εκδηλώσεις της καθημερινής μας ζωής. Aποτελεί έναν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και πολλά υποσχόμενο κλάδο της Τεχνολογίας, στον οποίον ο μαθητής ως μελλοντικός επιστήμονας θα μπορούσε να εργαστεί. Επίσης, η ρομποτική και οι αυτοματισμοί διδάσκονται πλέον σε αρκετά τμήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ο προγραμματισμός έχει διεισδύσει και στην δευτεροβάθμια και πρωτοβάθμια εκπαίδευση (kodu ) χάρη στην εμφάνιση ειδικών κατασκευαστικών εκπαιδευτικών πακέτων (construction kit) . Τα συστήματα αυτά καθώς και οι δράσεις που μπορούν να αναπτυχθούν μέσω αυτών ανήκουν στο χώρο των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνιών (Τ.Π.Ε.) και ειδικότερα στην Εκπαιδευτική Ρομποτική .
Ο προγραμματισμός των ρομποτικών συστημάτων δε θυμίζει σε τίποτα αυτόν που χρησιμοποιείται με τις παραδοσιακές γλώσσες προγραμματισμού. Δεν απαιτεί τη χρήση συμβόλων, αριθμών, εντολών, συντακτικών λεπτομερειών, απομνημόνευσης τεχνικών λεπτομερειών και απομνημόνευσης μεγάλης έκτασης πληροφορίας που αποτελούν τα συνηθισμένα προβλήματα των τυπικών γλωσσών προγραμματισμού (Brusilovsky et al., 1999).
Από τη σκοπιά του εκπαιδευτικού, η διδασκαλία του προγραμματισμού αποτελεί μια πολύ δύσκολη αλλά ταυτόχρονα ενδιαφέρουσα εργασία, ιδιαίτερα όταν αφορά μαθητές της ειδικής αγωγής. Συχνά όμως, διατυπώνονται απόψεις που θέτουν υπο αμφισβήτηση την παιδαγωγική αξία της, ιδιαίτερα για τους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η αντίληψη αυτή φαίνεται να είναι έντονη και σε εκπαιδευτικούς της Πληροφορικής (Τζιμογιάννης, 2002). Πόσο μάλλον για την ειδική αγωγή.
Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται έντονο ενδιαφέρον για το σχεδιασμό δραστηριοτήτων διδασκαλίας προγραμματισμού στηριγμένων στη διερευνητική μάθηση (Ramadhan, 2000; Kolikant & Pollack, 2004) και στη συνεργατική μάθηση (Γρηγοριάδου κ.α., 2004). Οι Willliams & Kessler (2000) αναφέρουν ότι η συνεργασία μεταξύ των μαθητών αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη μάθηση του προγραμματισμού. Οι προσεγγίσεις αυτές δίνουν έμφαση στον παιδαγωγικό σχεδιασμό της διδασκαλίας του προγραμματισμού και στη μετατόπιση από το συντακτικό στην καλλιέργεια δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων (αναλυτική σκέψη, αφαιρετική σκέψη, μοντελοποίηση λύσεων). Σε αυτή τη λογική αξιοποιούνται σε εισαγωγικά μαθήματα προγραμματισμού εκπαιδευτικά περιβάλλοντα (π.χ. MicroWolds Pro, RoboLab) και «μικρόγλωσσες» (π.χ. Logo, Karel, BlueJ).
Η εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο μάθησης αφορά την ενασχόληση με τις ρομποτικές κατασκευές και αποτελεί μια διαθεματική δραστηριότητα που υπηρετεί αποτελεσματικά διδακτικές παρεμβάσεις μέσα στο πλαίσιο του εποικοδομισμού . Μπορεί να αναδείξει δύσκολες γνωστικές έννοιες που συνδέονται με ποικίλα διδακτικά αντικείμενα, όπως η Πληροφορική, η Τεχνολογία, τα Μαθηματικά, η Φυσική, με αναπαραστατικό και καινοτόμο τρόπο ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει την προσωπική έκφραση του μαθητή. Σε αυτό το πλαίσιο, η εκπαιδευτική ρομποτική μπορεί να αξιοποιηθεί για την πραγματοποίηση πειραματισμών και τη διερεύνηση σχέσεων σε διδακτικές παρεμβάσεις μικρής διάρκειας, ακόμη και στην ειδική αγωγή.
Μελέτες που διεξάγονται στο εξωελλαδικό χώρο (Σκανδιναβικές , κυρίως χώρες αλλά και άλλες ευρωπαϊκές) την τελευταία δεκαετία αλλά και άλλες που λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα , αποδεικνύουν πως η δημιουργική ρομποτική, με την αξιοποίηση του υλικού της Lego Mindstorms NXT , είναι ένα αξιόλογο εκπαιδευτικό εργαλείο με πολυδιάστατη χρησιμότητα. Οι εφαρμογές που καταγράφονται στη βιβλιογραφία αφορούν όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και τα θέματά τους έχουν τεράστια ποικιλία. Ωστόσο λίγες μελέτες έχουν αφιερωθεί για την αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή και αυτές στο εξωτερικό .
Επιπλέον, στόχος του «Μείζονος Προγράμματος Επιμόρφωσης των Εκπαιδευτικών» είναι ο μετασχηματισμός του ρόλου και της διδακτικής προσέγγισης των εκπαιδευτικών της πράξης με «έμφαση να δίνεται στη διδακτική πράξη και το ενδιαφέρον να εστιάζεται σε θέματα σχεδιασμού μιας διδασκαλίας ή ενός διδακτικού σεναρίου ή ενός project, με στόχο την ενεργοποίηση των εκπαιδευτικών και των μαθητών και την ανάδειξη του ρόλου τους στη διαμόρφωση του περιεχομένου και του παιδαγωγικού πλαισίου του Νέου Σχολείου» .
Η εκπαιδευτική ρομποτική έχει τα απαραίτητα για την βελτίωση της εκπαίδευσης των παιδιών με ειδικές ανάγκες και εξάλειψη των εμποδίων μάθησης εάν εστιαστεί στην ειδική εκπαιδευτική ανάγκη του μαθητή . Ωστόσο η εκπαιδευτική ρομποτική έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως στο εξωτερικό ως εργαλείο για παιχνίδι και μάθηση των μαθητών με ειδικές ανάγκες .
Στην εργασία αυτή, υιοθετώντας την άποψη πως, βάση της εκπαίδευσης είναι η φυσική τάση για έρευνα (να ανακαλύπτει κανείς πράγματα), επικοινωνία (χρήση της γλώσσας), κατασκευή (πραγμάτων) και έκφραση (συναισθημάτων και ιδεών) (Dewey 1997), επιχειρείται προσπάθεια αξιοποίησης του εκπαιδευτικού πακέτου ρομποτικών κατασκευών LEGO Mindstorms NXT, ώστε οι μαθητές να καταφέρουν να συνεργαστούν για να κατανοήσουν, σχεδιάσουν, κατασκευάσουν και να προγραμματίσουν μια ρομποτική κατασκευή έτσι ώστε να προβαίνει σε ορισμένη κίνηση, κατόπιν προγραμματισμένης εντολής από τους μαθητές. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση κάθε μαθητή κατά τη διάρκεια κάθε διεργασίας καθώς επίσης και του τελικού αποτελέσματος και αξιολόγησης της κατασκευής και των μαθητών.

2 Ιστορική αναδρομή εκπαιδευτική ρομποτικής
Με μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην εκπαιδευτική ρομποτική, μπορούμε να αναφέρουμε πως στη δεκαετία του ’70 εμφανίζονται στο χώρο της εκπαίδευσης οι επιδαπέδιες χελώνες, οι οποίες προγραμματίζονται με τη βοήθεια ενσωματωμένου πληκτρολογίου. Αξιοποιήθηκαν σε παιδιά μικρής ηλικίας και αποτέλεσαν τον πρόδρομο των Logo – like περιβαλλόντων . Η έρευνα στο ΜΙΤ τη δεκαετία του ’80, έφερε στο προσκήνιο νέα ανοιχτά συστήματα τα οποία μπορούσαν να προσομοιώνουν με επιτυχία αυτοματισμούς, όπως για παράδειγμα, ένα «έξυπνο» θερμοκήπιο. Προγραμματίζονταν με γλώσσα παρεμφερή με τη γλώσσα Logo και ήταν σταθερά συνδεδεμένα στον υπολογιστή καθ’ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας τους. Στη δεκαετία του 90, o πρώτος κύβος που είχε δυνατότητα προγραμματισμού και μπορούσε να λειτουργήσει αυτόνομα κατασκευάστηκε στα εργαστήρια του ΜΙΤ σε συνεργασία με τη Lego (Resnick & Ocko, 1991, Resnick, 1993). Ο κύβος αυτός περιλάμβανε ένα μικροεπεξεργαστή ο οποίος επέτρεπε την αποθήκευση προγράμματος και τον έλεγχο αισθητήρων και μηχανών. Ταυτόχρονα, εμπορικές εταιρείες παρουσίασαν αντίστοιχα συστήματα. Ένα παράδειγμα αποτελούν τα LEGO Mindstorms Rombotic Invention Systems με τον προγραμματιζόμενο κύβο NXT (Remote Control Access), που εμφανίζονται στο τέλος της δεκαετίας του ’90.
Μέσα από την εμπειρία τους με μαθητές διαφόρων ηλικιών, οι Resnick, Martin, Sargent, & Silverman, (1996) κατηγοριοποιούν τις εφαρμογές της εκπαιδευτικής ρομποτικής σε τρεις ευρύτερες κατηγορίες: i) τα ενεργά περιβάλλοντα (όπως, για παράδειγμα, ο αυτόματος φωτισμός ενός χώρου), ii) οι αυτόνομες οντότητες (όπως, για παράδειγμα, ένας δεινόσαυρος ρομπότ) και iii) τα προσωπικά πειράματα (όπως, για παράδειγμα, η μέτρηση της ταχύτητας του ποδηλάτου κατά τη διάρκεια της μετακίνησης του μαθητή από το σπίτι στο σχολείο). Οι Turbak & Berg (2002) εξερευνούν τις δυνατότητες ένταξης ιδεών της Μηχανολογίας στο μάθημα της Ρομποτικής με φοιτητές θεωρητικής κατεύθυνσης και επισημαίνουν τα οφέλη που αυτοί αποκομίζουν μεταφέροντας σημαντικές ιδέες της επιστήμης της Μηχανολογίας σε άλλους τομείς. Οι Rusk, Resnick, Berg, & Pezalla-Granlund (2008) οργανώνουν εργαστήρια ρομποτικής με παιδιά, εφήβους, οικογένειες και εκπαιδευτικούς σε ποικίλους χώρους: σχολεία, μουσεία και ινστιτούτα κατάρτισης. Τα εργαστήρια τους έχουν ένα κύριο θέμα γύρω από το οποίο περιστρέφονται και οργανώνονται όλες οι κατασκευές (μία μέρα στο πάρκο, η γιορτή, τα γενέθλια) και ολοκληρώνονται με έκθεση των έργων των συμμετεχόντων στην κοινότητα. Άλλοι ερευνητές εστιάζουν σε χαρακτηριστικά όπως η ομαδοσυνεργατική προσέγγιση και η διαθεματικότητα (Resnick, 1991).
Η πρωτογενής έρευνα και το έργο του Papert στην ανάπτυξη μιας γλώσσας προγραμματισμού που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί αυτόνομα και από παιδιά μικρής ηλικίας (Papert, 1980), αποτέλεσαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν ουσιαστικές και σημαντικές συνεργασίες μεταξύ του MIT Media Lab και της LEGO Corporation (Martin et al. 2000), αλλά και άλλων φορέων.

3 Αποσαφήνιση όρων
3.1 Ειδική αγωγή
Με τον όρο «ειδική αγωγή» εννοούμε τους ιδιαίτερους τρόπους μεταχείρισης και εκπαίδευσης των ατόμων με ειδικές ανάγκες, τα ιδιαίτερα παιδαγωγικά σχήματα, με τα οποία ικανοποιούνται οι ιδιαίτερες προσωπικές ανάγκες των νέων αυτών ατόμων. Σκοπός της ειδικής αγωγής είναι να υποβοηθήσει, να υποστηρίξει και να βελτιώσει τη σωματική, τη συναισθηματική, την πνευματική και την κοινωνική κατάσταση αυτών των παιδιών, καθώς και των εφήβων. Επιπλέον, βασική επιδίωξη της ειδικής αγωγής είναι η επαγγελματική αποκατάσταση και κοινωνική ενσωμάτωση αυτών των παιδιών (Kirk, S. 1973). Επομένως, το έργο της ειδικής αγωγής δεν περιορίζεται σε μια απλή εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά αποτελεί μια συνολική βοήθεια ζωής , (Κρουσταλάκης, Γ. Σ., 1981:11-13. Κόμπου, Χρ. Θ. 1992:24-62).
Σήμερα όλο και περισσότερο διευρύνεται ο κύκλος των περιπτώσεων με το οποίο ασχολείται η ειδική αγωγή. Έτσι, εκτός από τις συνηθισμένες περιπτώσεις ατόμων με αναπηρία ή ελαφρότερες μορφές δυσλειτουργίας στο σώμα (κωφά, τυφλά παιδιά, με αισθητηριακές λειτουργίες κ.ά.), περιπτώσεις με εγκεφαλική παράλυση, ή ορθοπεδικής φύσης ατέλειες, με νοητική στέρηση, με διαταραχές του συναισθήματος και της συμπεριφοράς, ενσωματώνονται και άλλες περιπτώσεις στον κύκλο της ειδικής αγωγής, όπως παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες στην προσχολική και σχολική ηλικία , , (Ιωαννίδου, Ε. 1993. Μαρκοβίτης, Μ.-Τζουριάδου, Μ., 1991: 25-54. Anstőtz, Chr., 1994:69-130), ακόμη και παιδιά και έφηβοι με αντικοινωνική συμπεριφορά που φτάνει στα όρια της νεανικής εγκληματικότητας. Επίσης, άλλα υποκείμενα έρευνας στο πεδίο της ειδικής αγωγής είναι οι περιπτώσεις εκείνες που χαρακτηρίζονται ως «κοινωνικού τύπου» περιπτώσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονται ορφανά υπό κηδεμονία παιδιά, τα παραμελημένα, τα νόθα, τα άπορα, τα σκεπτικά παιδιά, τα παιδιά που οι γονείς τους έχουν χάσει τη γονεϊκή εξουσία (αλκοολικοί γονείς, έμποροι ναρκωτικών κ.ά.) (Φραντζεσκάκη, Ι. 1987).
Ακόμη στο ευρύ πεδίο της ειδικής αγωγής περιλαμβάνονται τα παιδιά των μεταναστών και παλιννοστούντων ή τα παιδιά οικογενειών διαφόρων εθνικοτήτων που αναζητούν μια νέα πατρίδα. Τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν προβλήματα κοινωνικής ένταξης, ψυχοπαιδαγωγικά, διγλωσσίας, σωματική ή πνευματική αναπηρία. Στις περιπτώσεις αυτές εφαρμόζονται προγράμματα αντισταθμιστικής αγωγής (Ζαχαρενάκη, Κ. 1992). Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι, παρά την πανανθρώπινη διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα παιδιά με κινητική και διανοητική αναπηρία σήμερα στην Ελλάδα όχι μόνο δεν μπορούν να επιβιώσουν, αλλά διατρέχουν τον κίνδυνο με τον οποίο θα έρχονταν αντιμέτωπα τα ίδια παιδιά σε άλλες παλαιότερες εποχές. Δεν υπάρχει καμία νομοθετική πρόβλεψη για κοινωνικά επιδόματα ή άλλους είδους βοήθεια τόσο στους ενήλικους με αναπηρία μετανάστες, όσο και για τα παιδιά τους, παρά μόνο η σχετική προβλεπόμενη περίθαλψη. Ακολούθως, δεν έχει γίνει καμία ως τώρα στατιστική έρευνα σχετικά με τον αριθμό αυτών των παιδιών στην Ελλάδα, καθώς και με το ανερχόμενο ποσοστό μεταναστών με ειδικές ανάγκες.
Βέβαια, ο δρόμος για μια τέτοια πορεία έρευνας είναι μακρύς, αν λάβουμε υπόψη ότι οι μεγάλες εξελίξεις στον κλάδο της ειδικής αγωγής συντελέστηκαν από τη δεκαετία του 1950 μέχρι σήμερα (Καλαντζή, Κ. 1984: 59-61). Στις μέρες μας τόσο η ειδική αγωγή όσο και το ειδικό σχολείο δείχνουν μια τάση μετάβασης από το κοινωνικό περιθώριο, όπου βρίσκονταν, στο επίκεντρο της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής. Οι γονείς πολλών παιδιών με ειδικές ανάγκες επιχειρούν με κάθε τρόπο την ένταξή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία, ώστε μέσα από εξατομικευμένες παιδαγωγικές συνθήκες να μπορέσει το παιδί να κοινωνικοποιηθεί (Παπάνης Ευστρ., Γιαβρίμης Π., Βίκη Αγνή 2007: 33-76).
Σήμερα έχει αναπτυχθεί μια νέα παιδευτική λειτουργία, που αφορά στην κατάρτισή του στον επαγγελματικό τομέα και στη μύηση του στο χώρο της εργασίας, ώστε να οριστικοποιηθεί η μορφή της κοινωνικής ένταξής του. Στην εποχή μας έχει αμβλυνθεί βαθμιαία η αντίληψη ότι τα ανάπηρα άτομα σε μια ανταγωνιστική και καταναλωτική κοινωνία είναι αντιπαραγωγικά (Δελλασούδας, Λ. 1991).
Οι κατηγορίες των παιδιών που εξετάζει και θεραπεύει η ειδική αγωγή είναι οι εξής (Κρουσταλάκης, Γ. Σ. 19;;:100-107):

1. Παιδιά με ψυχοπαιδαγωγική απόκλιση και κοινωνική δυσπροσαρμοστία, γεγονός που εκδηλώνεται κυρίως στη συμπεριφορά του, στις σχέσεις του με τους άλλους ή ακόμη και στο χώρο της εργασίας.
2. Παιδιά με σοβαρές σωματικές παθήσεις ή κάποια καθυστέρηση στη λειτουργία μιας μεμονωμένης ή περισσότερων αισθήσεων, όπως παιδιά μειονεκτικής ακοής, με ελαττωματική όραση, τυφλά, κωφά. Επίσης, παιδιά με διαταραχές ψυχοκινητικής φύσεως, όπως αυτά που μειονεκτούν νευρολογικά (εγκεφαλική παράλυση, επιληψία, δισχιδής ράχη κ.ά.). Παιδιά, τα οποία πάσχουν από κάποιο χρόνιο νόσημα. Πρόκειται για παιδιά ευπαθή με χαμηλή ζωτικότητα (Kirk, A. S., 1973:10-41. Τζόνσον, Β.-Βέρνερ, Ρ., 1983:47-52, 53-63 ).
3. Παιδιά με ψυχικές αποκλίσεις και δυσπροσάρμοστα, όπως αυτά που παρουσιάζουν πνευματική καθυστέρηση ή υπεροχή. Παιδιά που εμφανίζουν διαταραχές στην συμπεριφορά (επιθετικά, δειλά, ασταθή, ευσυγκίνητα και υπερευαίσθητα, κυκλοθυμικά, εκρηκτικά, με νευρωτικές συνήθειες, παραστρατημένα και εγκληματικά). Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται και τα ψυχικώς ασθενή παιδιά (αγχώδης νεύρωση, ψυχαναγκαστικές νευρώσεις, υστερία, υποχονδρίαση, κατάθλιψη, παιδική σχιζοφρένεια, πρώιμες ψυχωτικές διαταραχές, οργανικές παιδικές ψυχώσεις, καθώς και παιδιά με ψυχοσωματικό σύνδρομο και ψυχονευρωτικές διαταραχές (ύπνου, τροφής, απόκρισης, σεξουαλικής ζωής, ψυχοκινητικές διαταραχές) (Kirk, A. S., 1973: 473-511).
4. Παιδιά με διαταραχές του λόγου, όπως αυτά που εμφανίζουν διαταραχές στη φωνή (αφασία, δυσφασία κ.ά.), ωτογενείς αλαλία και δυσλαλία, παιδική αλαλία και δυσλαλία, ειδικές δυσλαλίες και δυσφασίες, διαταραχές στο γραπτό λόγο (αλεξία, δυσλεξία, αγραφία, δυσγραφία) (Kirk, A. S., 1973: 89-126).
5. Ειδικές κατηγορίες δυσπροσάρμοστων παιδιών, όπως αυτά που παρουσιάζουν σχολική δυσπροσαρμοστία, φαινομενική σχολική καθυστέρηση, ειδικές διαταραχές στον τομέα σχολικών μαθήσεων, παιδαγωγικώς καθυστερημένοι μαθητές, καθώς και κοινωνικές περιπτώσεις ψυχοπαιδαγωγικής απόκλισης (ορφανά από κηδεμονία παιδιά, παιδιά υπό την προστασία διαφόρων υπηρεσιών, υιοθετημένα παιδιά).

3.2 Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου Νέας Μάκρης
Το έργο στο Ειδικό Εργαστήριο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Παμμακάριστος, πέρα των μαθησιακών, αφορά θέματα Πρόληψης, Ψυχοδιαγνωστικής, Συμβουλευτικής, Υποστηρικτικής, Ψυχοθεραπείας, Έρευνας. Βρίσκετε στη Νέα Μάκρη Ανατολικής Αττικής και στεγάζεται σε κτίριο δωρεάς του Ιδρύματος Παμμακάριστος στη Λεωφόρο Μαραθώνα 1. Πιο συγκεκριμένα, το Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακαρίστου απευθύνεται σε μαθητές με διαγνωσμένες ως σοβαρές ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, οι οποίες είναι αποτέλεσμα:
α) συγκεκριμένης αναπηρίας (νοητική ανεπάρκεια, νοητική ανωριμότητα, διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή κ.ά.),
β) πολλαπλών αναπηριών (νοητική ανεπάρκεια σε συνδυασμό με σοβαρά προβλήματα ακοής, νοητική ανεπάρκεια σε συνδυασμό με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή),
γ) σύνθετων γνωστικών, συναισθηματικών και κοινωνικών δυσκολιών που πιστοποιούνται από Κ.Ε.Δ.Δ.Υ. ή αναγνωρισμένες ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες.
Στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου υπάρχει επίσης ψυχολόγος, κοινωνική λειτουργός, λογοθεραπευτής και εργοθεραπεύτρια που αποτελούν το Ειδικό Εκπαιδευτικό προσωπικό (Ε.Ε.Π.) και κοινωνικοί φροντιστές που αποτελούν το Ειδικό Βοηθητικό Προσωπικό (Ε.Β.Π.).
Στόχοι του Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου είναι η προεπαγγελματική κατάρτιση και προετοιμασία των μαθητών, η ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων και κοινωνικής ένταξης των μαθητών, η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και η αναγνώριση του έργου του σχολείου.
Τα προγράμματα που λειτουργούν στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου είναι:
α) Κουζίνα & Σίτιση (Προετοιμασία γεύματος, Κανόνες ασφαλείας, Χρήση οικιακών σκευών),
β) Κηπουρική (Σπορεία, πότισμα, περιποίηση φυτών, Καθαρισμός αυλής, Περιβαλλοντική Συνείδηση),
γ) Μαθηματικά (Προασκήσεις για την εξοικείωση με μαθηματικές έννοιες, χρήση χρημάτων),
δ) Γλώσσα (Ενίσχυση κατεκτημένων εννοιών, Εισαγωγή σε νέες έννοιες)
ε) Τεχνικά (Εξοικείωση με διάφορα υλικά, Αισθητηριακή ενεργοποίηση, Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές και περιφερειακά)
στ) Γυμναστική (Ενεργοποίηση, Ενίσχυση αδρής κίνησης, Καλλιέργεια ομαδικότητας)
ζ) Εργοθεραπεία (Ενίσχυση λεπτής κινητικότητας, Δραστηριότητες αυτοεξυπηρέτησης)
η) Λογοθεραπεία (Ατομικά προγράμματα αντιμετώπισης δυσκολιών στο λόγο και στην επικοινωνία)
θ) Ψυχολογική Υποστήριξη, Συμβουλευτική Γονέων

3.3 Εκπαιδευτική Ρομποτική
Η αξιοποίηση της ρομποτικής εκπαίδευσης αποτελεί κινητήριο δύναμη για μάθηση και διασκέδαση. Αποτελεί αντικείμενο της constractivist και constructionism (εποικοδομιστικής) μάθησης. Ως εκ τούτου, ο μαθητής οφείλει να έχει μια ελάχιστη κατανόηση της λειτουργίας της, να είναι σε θέση να τη χρησιμοποιεί αποτελεσματικά και να αντιλαμβάνεται τη συμβολή που μπορεί να έχει αυτή στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του.
Τα εκπαιδευτικά πακέτα ρομποτικών κατασκευών μπορούν να προσφέρουν πολλά οφέλη στην ειδική αγωγή, σε μια λογική διδασκαλίας του προγραμματισμού, όχι με την έννοια του υπολογισμού, αλλά με την έννοια της αλληλεπίδρασης, όπου τα δεδομένα δεν είναι τιμές (values) αλλά οντότητες που θα παρατηρηθούν και τα αποτελέσματα δεν είναι νέες τιμές αλλά ενέργειες μέσα σε μια δυναμική διαδικασία. Μια τέτοια λογική υλοποιείται σε ένα αντικειμενοστραφές πλαίσιο όπου ο δεσμός ανάμεσα στη συμπεριφορά της ρομποτικής κατασκευής και στο πρόγραμμα του μαθητή είναι ισχυρός και άμεσα παρατηρήσιμος (Lawhead et al. 2002).
Σήμερα στην αγορά υπάρχουν συστήματα όπως το Robolab που είναι ιδανικό για τους μαθητές που κάνουν τα πρώτα τους βήματα στον προγραμματισμό, το ΝXT Mindstorms της LEGO, το FischerTechnik Mobile, τα Elekit Robots , το Sony Aibo , το Vex Robotics , το Topobo robotics , τα οποία λειτουργούν με παρόμοια λογική.

3.4 Lego Mindstorms NXT
Το περιβάλλον των Lego Mindstorms NXT, είναι ένα περιβάλλον πλούσιο σε υλικά (τουβλάκια, συνδέσμους, καλώδια), το οποίο διέπεται από τις Θεωρίες Οικοδόμησης της Γνώσης, σύμφωνα με τις οποίες οι μαθητές δε μαθαίνουν απλώς γεγονότα, εξισώσεις και τεχνικές αλλά μαθαίνουν να σκέπτονται με κριτικό και συστηματικό τρόπο για να λύσουν ένα πρόβλημα (Papert, 1993).
Το πακέτο εκπαιδευτικής ρομποτικής περιέχει συνολικά 431 δομικά στοιχεία LEGO και μια πλατφόρμα ανάπτυξης εφαρμογών με επεξεργαστή 32 bit (ΑRΜ7) η οποία υποστηρίζει οθόνη LCD, ηχείο 8Ω, Bluetooth, τέσσερις εισόδους και 3 τρεις εξόδους, πλήκτρα ελέγχου και θύρα USB για σύνδεση με Η/Υ.
Το περιβάλλον που χρησιμοποιείται για τον προγραμματισμό των ρομποτικών κατασκευών είναι το εκπαιδευτικό λογισμικό LEGO ® MINDSTORMS ® NXT που βασίζεται στη χρήση εικονιδίων και είναι μια εκπαιδευτική έκδοση του επαγγελματικού λογισμικού LabVΙEW του National Instruments. Το λογισμικό έχει μια διαισθητική διεπαφή «σύρε και άφησε» (drag and drop) και ένα γραφικό προγραμματιστικό περιβάλλον, το οποίο καθιστά την εφαρμογή προσιτή για έναν αρχάριο, αλλά και εξίσου δυναμική για έναν εξειδικευμένο χρήστη.

4 Το παιδαγωγικό, θεωρητικό και προγραμματιστικό πλαίσιο της εκπαιδευτικής ρομποτικής
Ο Papert έχει υποστηρίξει την άποψη ότι ο εποικοδομισμός στηρίζεται στην άποψη ότι τα παιδιά αποδίδουν καλύτερα όταν ανακαλύπτουν μόνοι τους την γνώση που χρειάζονται. Στον πυρήνα της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι η κατασκευή και αυτή αφορά τόσο την κατασκευή του μηχανικού μέρους του ρομπότ όσο και τον προγραμματισμό της συμπεριφοράς του.
Η οργανωμένη ή πληροφοριακή γνώση αποδίδει τα μέγιστα όταν τα παιδιά υποστηρίζονται ηθικά, ψυχολογικά, υλικά, διανοητικά για τις προσπάθειές τους . Ο Papert στο άρθρο του Situating Constructionism (1991) αναφέρεται στην εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο που επεκτείνει τις δυνατότητες της Logo, επιτρέπει την κατασκευή μοντέλων που αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους (active models) και εστιάζει στη σημασία της κατασκευής για την ανάδειξη σημαντικών ιδεών. Η κατασκευή είναι στην προκειμένη περίπτωση το όχημα μέσα από το οποίο συντελείται η μάθηση. Είναι το εργαλείο μέσα από το οποίο οι ιδέες οργανώνονται και αποκτούν περιεχόμενο και συνδέονται με τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο (Brown, Collins & Duguid, 1989). Η ιδέα «Μαθαίνω κατασκευάζοντας» (learning by making ή learning through design) είναι στην καρδιά της φιλοσοφίας του κατασκευαστικού εποικοδομισμού (constructionism), που ενέπνευσε αρχικά την κατασκευή των εργαλείων εκπαιδευτικής ρομποτικής. Η παιδαγωγική αυτή προσέγγιση, την οποία θεμελίωσαν ο Papert και οι συνεργάτες του (Papert, 1991, 2000), αποσκοπεί στη διαμόρφωση ενός πλαισίου αξιοποίησης των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία ικανού να προκαλέσει ουσιαστικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο διδάσκουν οι εκπαιδευτικοί και μαθαίνουν οι μαθητές (Ackermann, 2001).
Είναι κοινά παραδεκτό πως η αξία των μηχανολογικών κατασκευών στο σχολικό περιβάλλον είναι σχετικά υποτιμημένη, ακολουθώντας μια παράδοση που θέλει τις πρακτικές εφαρμογές να έχουν μικρότερη κοινωνική αποδοχή από τις αντίστοιχες θεωρητικές έννοιες. Όμως, η τεχνολογική εξέλιξη έφερε στην επιφάνεια την άρρηκτη σύνδεση ανάμεσα στις Φυσικές Επιστήμες και στην Τεχνολογία. Η Τεχνολογία αποτέλεσε και αποτελεί το ερέθισμα που οδηγεί την επιστημονική έρευνα.

4.1 Η εκπαιδευτική ρομποτική στην ειδική αγωγή
Η εκπαιδευτική ρομποτική φαίνεται να είναι για όλους, όχι μόνο για αυτούς που έχουν κλίση ή τους υψηλούς διανοητικά μαθητές. Είναι δηλαδή εργαλεία τα οποία εύκολα γίνονται προσιτά σε αρχάριους, εμπλουτίζονται με πολλές δυνατότητες τις οποίες μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας ειδικός, αλλά κυρίως είναι κατάλληλα για ποικίλους αυθεντικούς και προσωπικούς πειραματισμούς. Είναι εργαλείο το οποίο είναι το ίδιο προσιτό σε όλους, ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουν, ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο δημιουργούν καλύτερα, ανεξάρτητα από τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά τους (Resnick & Silverman, 2005). Αυτό εξηγεί και την ποικιλία των εφαρμογών που συναντάμε στην έρευνα, εφαρμογές σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, εφαρμογές ενταγμένες στο κανονικό σχολικό πρόγραμμα ή εκτός αναλυτικού προγράμματος, δραστηριότητες για παιδιά με ιδιαίτερο μαθησιακό ή κοινωνικό προφίλ.
Οι Resnick & Silverman (2005), εύστοχα παρατηρούν ότι «…τα παιδιά θα συνεχίσουν να εκπλήσσονται (και να μας εκπλήσσουν) καθώς διερευνούν τις δυνατότητές τους αξιοποιώντας τα εργαλεία αυτά για εργασίες όπως η μέτρηση της ταχύτητας με την οποία τρέχει το skateboard ή η κατασκευή κοσμημάτων που αλλάζουν χρώμα ανάλογα με το περιβάλλον τους» (Resnick et al., 1998).
Ωστόσο, στην ειδική αγωγή, η κατασκευή και ένωση των τεμαχίων lego είναι από μόνη της μια δύσκολη διαδικασία που απαιτεί διανοητικές και πρακτικές δεξιότητες, πόσο μάλλον ο υπολογιστικός προγραμματισμός. Αναμφισβήτητα, η εκπαιδευτική ρομποτική αποτελεί ένα ιδανικό πρακτικό εργαστήριο για την υλοποίηση μιας τέτοιας διδασκαλίας, εφόσον οι μαθητές μπορούν στην πράξη να μελετήσουν τη λειτουργία μηχανών, να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν. Με παρόμοιο τρόπο, η εκπαιδευτική ρομποτική αποτελεί ιδανικό εργαλείο για την εισαγωγή απλών εννοιών της Πληροφορικής. Ιδέες όπως η αξιοπιστία, τα λάθη και η αντιμετώπισή τους, η λειτουργία σε πραγματικές συνθήκες αποτελούν μέρος των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο μαθητής προγραμματίζοντας τη λειτουργία μια ρομποτικής κατασκευής.
Η εκπαιδευτική ρομποτική προσθέτει αξία στον χώρο εκπαίδευσης της ειδικής αγωγής και αποτελεί απόδειξη το γεγονός ότι τα παιδιά που χρησιμοποίησαν την εκπαιδευτική ρομποτική έχουν ξεπεράσει μεγάλα εκπαιδευτικά εμπόδια . Επιπλέον, παιδιά με ελλειμματική προσοχή παρατηρήθηκε ότι συγκεντρώνονται στη ρομποτική κατασκευή για μία και μισή ώρα και παιδιά με προβλήματα κοινωνικότητας, αλληλεπίδρασαν μεταξύ τους υπό τις ίδιες συνθήκες .

5 Ερευνητικά ερωτήματα
Ερευνάται ο βαθμός στον οποίο οι μαθητές με διάφορες ειδικές ανάγκες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με τη ρομποτική κατασκευή, συνεργάζονται ομαδικά καθώς επίσης και τι είδους συναισθήματα αναπτύσσονται μέσα από την διαδικασία που συντελείται κατά την εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής.

6 Μεθοδολογία
Η εκπαιδευτική δραστηριότητα που παρουσιάζεται στην παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Παμμακάριστου Νέας Μάκρης Αττικής, στο πλαίσιο του μαθήματος των Η/Υ. Επιλέχθηκαν τέσσερις από τους «υψηλά» διανοητικούς και λειτουργικούς μαθητές του ειδικού σχολείου, όλοι αγόρια, όπου και τους ζητήθηκε να κατασκευάσουν το ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Έχουν επαφή με την τεχνολογία, όπως χρήση προσωπικών ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων, διαδραστικού πίνακα, όμως καμία προγενέστερη εμπειρία με ηλεκτρονικό προγραμματισμό.
Η βασισμένη σε σχέδιο εργασίας δραστηριότητα περιελάμβανε δυο βασικές επιμέρους δραστηριότητες:
Εξοικείωση με το πακέτο Lego Mindstorms NXT και το προγραμματιστικό τούβλο NXT. Η δραστηριότητα αυτή υλοποιήθηκε στις πρώτες δύο συναντήσεις των μαθητών προκειμένου να ολοκληρωθεί η συναρμολόγηση . Σε αυτές, ο ερευνητής αρχικά παρουσίασε όλα τα εξαρτήματα του πακέτου Lego Mindstorms και οι μαθητές αξιοποίησαν τα «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα» και «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια». Οι μαθητές επεξεργάστηκαν όλα τα εξαρτήματα με εμφανή ενθουσιασμό και ορισμένοι αμέσως άρχισαν να προσπαθούν να βρουν ποια ενώνονται μεταξύ τους και να φτιάχνουν τις δικές τους εκδοχές. Στη συνέχεια ασχολήθηκαν με την ονομασία των εξαρτημάτων, την μελέτη των εικόνων του βιβλίου οδηγιών, μια δοκιμαστική ένωση του τούβλου NXT (εγκέφαλος, όπως ονόμασαν ομόφωνα οι μαθητές) με ένα καλώδιο και έναν κινητήρα, όπου και εφάρμοσαν κίνηση σε έναν τροχό (μεγάλη ρόδα). Τέλος ολοκλήρωσαν την κατασκευή και της έδωσαν όνομα καθώς και μερικές απλές εντολές.
Συναρμολόγηση αισθητήρων, προγραμματισμό κατασκευής και εφαρμογή λειτουργίας: Η δραστηριότητα αυτή υλοποιήθηκε στη τρίτη, τέταρτη και πέμπτη συνάντηση των μαθητών. Ο ερευνητής είχε το ρόλο παρατηρητή και διευκοληντή ενώ οι μαθητές αξιοποίησαν τα «Φύλλο Εργασίας 3: Κατασκευάζω ρομπότ αυτοκίνητο», «Φύλλο Εργασίας 4: Δίνω εντολές στο ρομπότ αυτοκίνητο» και «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη». Σ’ αυτές τις συναντήσεις, οι μαθητές εξοικειώθηκαν με τη χρήση των διαφόρων αισθητήρων και τον προγραμματισμό εντολών μέσω του Τούβλου NXT. Η αγγλική γλώσσα στάθηκε εμπόδιο στους μαθητές καθότι οι εικόνες και τα πλήκτρα της πλοήγησης αποτέλεσαν την κύρια επικοινωνία τους με το Τούβλο NXT.

6.1 Εργαλεία Συλλογής Ερευνητικών Δεδομένων
Κατά τη διδακτική αυτή διαδικασία, και προκειμένου να επιτευχθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό οι τεθέντες διδακτικοί στόχοι, χρησιμοποιήθηκαν διάφορα εργαλεία και μέθοδοι συλλογής και καταγραφής πληροφοριών.
Αρχικά γνωστοποιήθηκε στους μαθητές ότι επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν σε ένα ευχάριστο και διαφορετικό μάθημα. Για να μετριαστεί και πλαισιωθεί η φαντασία τους, οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε ένα Αρχικό Ερωτηματολόγιο εννέα (9) ανοικτού τύπου ερωτήσεων με σκοπό τη διερεύνηση των προγενέστερων γνώσεών τους για τις ρομποτικές κατασκευές, την αντίληψή τους για αυτή και το ενδιαφέρον τους για την απόπειρα να κατασκευάσουν ένα όχημα ρομπότ οι ίδιοι. Στο ίδιο ερωτηματολόγιο, με το όνομα Τελικό Ερωτηματολόγιο, κλήθηκαν να απαντήσουν και μετά το τέλος της δραστηριότητας, προκειμένου να διερευνηθεί η επίδρασή στην επίτευξη των διδακτικών στόχων και στις αντιλήψεις και συναισθήματα των μαθητών. Σε κάθε συνάντηση επίσης, συμπλήρωναν αρχικά και σταδιακά ένα Φύλλο Εργασίας όπου περιείχε διαφορετικούς κάθε φορά διδακτικούς στόχους. Στο τέλος κάθε συνάντησης, οι μαθητές συμπλήρωναν και ένα Ημερολόγιο Συναισθημάτων προκειμένου να καταγραφούν τα θετικής και αρνητικής χροιάς συναισθήματα που ένιωσαν καθώς και η εμπιστοσύνη που έδειξαν στα εμπλεκόμενους.
Ο ερευνητής παρακολουθούσε με προσοχή τον καταιγισμό ιδεών, τις συζητήσεις, τις δραστηριότητες και τις αντιδράσεις των μαθητών σε όλη τη διάρκεια των συναντήσεων, επεμβαίνοντας διακριτικά όταν οι μαθητές χρειάζονταν βοήθεια, λειτουργώντας ως διευκολυντής και όχι καθοδηγητικά, θέτοντας προβληματισμούς και ερωτήματα. Η όλη διαδικασία τύγχανε της ηχογράφησης από τον ερευνητή εν αγνοία των μαθητών προς αποφυγή αλλοίωσης συμπεριφοράς, προκειμένου να μελετηθούν: α) οι διανοητικές και κατασκευαστικές λειτουργίες, β) τα συναισθήματα και συμπεριφορές των μαθητών.
Στο τέλος κάθε συνάντησης συγκεντρώνονταν όλα τα Φύλλα των μαθητών και το κάθε ερευνητικό υλικό για μελέτη, αξιολόγηση και καταγραφή από τον ερευνητή. Στο σημείο αυτό, ο ερευνητής συμπλήρωνε το Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, το Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους και αποθήκευε το αρχείο ηχογράφησης στον Η/Υ.

6.2 Το Δείγμα
Το δείγμα αποτελείται από τέσσερα (4) αγόρια, χρονολογικής ηλικίας 20 έως 22 ετών και νοητικής ηλικίας μαθητών δημοτικού σχολείου όπου συγκρότησαν μια ενιαία ομάδα. Για όλους τους μαθητές, είναι η τελευταία τους χρονιά στο ειδικό σχολείο, έπειτα, ίσως παρακολουθήσουν κάποιο εργαστήριο ή άλλο τομέα εκπαίδευσης, προκειμένου να εισέλθουν στην αγορά εργασίας. Όλοι οι μαθητές είναι σε θέση να χειρίζονται Η/Υ, να δραστηριοποιούνται σε διάφορα ηλεκτρονικά προγράμματα και έχουν την εμπειρία εργασίας με διαδραστικό πίνακα. Ωστόσο δεν έχουν καμία γνώση προγραμματισμού.
Οι μαθητές έχουν διαγνωστεί με ποικίλες ειδικές εκπαιδευτικές και μη ανάγκες και σύνδρομα . Ο ερευνητής – εκπαιδευτικός γνώριζε από πριν την διάγνωση και την ιδιαίτερη μεταχείριση που απαιτεί να έχει κάθε μαθητής. Μελέτησε τον φάκελο διάγνωσης όπου περιλαμβάνει το ιστορικό του μαθητή την τελευταία δεκαετία και την μαθησιακή, ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη. Επίσης είχε και την εμπειρία και γνώση μεταχείρισης καθότι ήταν μαθητές τους σε δικό του μάθημα τουλάχιστον μια ώρα την εβδομάδα. Έτσι μειώθηκαν οι πιθανότητες αποτυχίας της έρευνας.
Ακολουθεί πίνακας με το προφίλ τον μαθητών βάση του ιστορικού τους φακέλου:

Ημ. γέννησης 04/10/1992 25/01/1993 14/04/1991 07/07/1992
Νοητική ηλ. ΔΝ 38
Υπηκοότητα Ελληνική Αλβανική Ρουμανική Ελληνική
Νόσος Ελαφρά ΝΥ – ΜΔ Ελαφρά ΝΥ – ΜΔ – εγκεφαλικό 3ών μηνών στην κοιλιά και εγκεφαλικό 7,5 ετών με δεξιά ημιπάρεση, κατόπιν πήρε ορμόνες – γεννήθηκε με μεγάλο κεφάλι και μικρό σώμα και λευκή ουσία σε λαιμό και μύτη Σύνδρομο Prader-Willi (1/10.000) – Ελαφρά ΝΥ – ΜΔ – Συναισθηματική ανωριμότητα Σύνδρομο De Lange (DLS 1-6/100.000) – Ελαφρά ΝΥ – ΜΔ
Επίπ. μάθησης Δ’ Δημοτικού Γ’ Δημοτικού Δ’ Δημοτικού Δ’ Δημοτικού
Η/Υ Καλά – πληκτρολόγιο, ποντίκι, παιχνίδια, ασκήσεις, internet Πολύ καλά – πληκτρολόγιο, ποντίκι, παιχνίδια, ασκήσεις, word Πολύ καλά – πληκτρολόγιο, ποντίκι, παιχνίδια, ασκήσεις, word, internet Πολύ καλά – πληκτρολόγιο, ποντίκι, παιχνίδια, ασκήσεις, word, internet
Γραφή Με δυσκολία Με μεγάλη δυσκολία Άριστη Πολύ καλά
Γλώσσα Καλά Μέτρια – τηλεγραφική ομιλία Άριστη Άριστη
Αριθμοί Μέχρι 10 μόνος, μέχρι 100 με βοήθεια, πρόσθεση, χρήματα Πολύ καλά Πολύ καλά, πρόσθεση Πολύ καλά, πρόσθεση, χρήματα
Επιπλέον χαρακτηριστικά ωφέλιμα για ΝΤX Γνωρίζει την λειτουργία των μηχανών ιδιαίτερα πάρα πολλές από τις λειτουργίες του αυτοκινήτου, πρακτικός, ακούει εντολές, ακολουθεί βήματα, δεν κουράζεται Έντονο ενδιαφέρον για μάθηση, βοηθά και υποκινεί την ομάδα Έντονο ενδιαφέρον για μάθηση, έξυπνος Ασχολείται πολύ στο σχολείο και στο σπίτι του με τον υπολογιστή, παιχνίδια, μουσική, internet, εξερεύνηση και αποθήκευση φακέλων, ενδιαφέρον για την τεχνολογία
Πιθανά προβλήματα Αν δει απο την αρχή ότι δε τα καταφέρνει ίσως τα παρατήσει στην πορεία Ίσως δυσκολευτεί να ακολουθήσει την ομάδα Δε δέχεται την ήττα, κόντρα ορισμένες φορές με Μέγα επειδή θεωρεί ότι τον προσβάλλει Ίσως μείνει λίγο πίσω στην αρχή και απογοητευθεί και δεν θέλει να συνεχίσει διότι θα νιώθει ανίκανος
Συμμετοχή στα άλλα μαθήματα Αδιάφορος σε όλα τα μαθήματα, αν αντιπαθήσει τον καθηγητή αντιπαθεί και το μάθημα, πρακτικός τύπος, διαβάζει και γράφει με δυσκολία Ενεργός σε μουσική, κηπουρική και πρακτικά μαθήματα. Μεγάλη δυσκολία σε γλώσσα, μαθηματικά. Βοηθά τους καθηγητές, είναι έμπιστος. Ενεργός σε όλα τα μαθήματα, γράφει εκθέσεις, διαβάζει γρήγορα, μαθηματικά, ενεργή συμμετοχή στα πρακτικά μαθήματα. Ενεργός σε όλα τα μαθήματα, θέλει να προσπαθεί
Η στάση του στο μάθημα Αν πιεστεί ή του αρέσει θα προσέξει, θα ρωτήσει, θα εργαστεί Ακούει πάντα με προσοχή, σκέφτεται, προβληματίζεται Ακούει πάντα με προσοχή, σκέφτεται, προβληματίζεται Προσέχει, δε ρωτάει
Η στάση του προς τους άλλους μαθητές Αναζητά την παρέα των εκπαιδευτικών που συμπαθεί. Αδιάφορος προς τους συμμαθητές του εκτός της τάξης του Βοηθά πάντα τους συμμαθητές του, παίζει μαζί τους Δεν ασχολείται με τους άλλους μαθητές παρά μόνο με αυτούς της τάξης του Δεν ασχολείται με τους άλλους μαθητές παρά μόνο με αυτούς της τάξης του
Η στάση του προς τον κάθε καθηγητή Αντιπαθεί κάποιους και το δείχνει ή το λέει, αδιάφορος για κάποιους άλλους, ιδιαίτερη συμπάθεια σε ορισμένους. Υπάκουος και με σεβασμό σε όλους Υπάκουος και με σεβασμό σε όλους Υπάκουος και με σεβασμό σε όλους

6.3 Περιβάλλον – Οργάνωση τάξης – Ασφάλεια μαθητών – Ηθική έρευνας
Επιλέχθηκε μεγάλη αίθουσα με μεγάλο κεντρικό τραπέζι γιατί η συνεργασία στο πλαίσιο της μικρής ομάδας και στο σύνολο της τάξης είναι απαραίτητη προϋπόθεση της γνωστικής ανάπτυξης στο πλαίσιο του εποικοδομισμού (Savery & Duffy, 1995).
Επίσης, η αίθουσα ήταν ήδη γνώριμη στους μαθητές, διότι εκεί κάνουν το μάθημα της μουσικής και έχει στηθεί ο διαδραστικός πίνακας για το μάθημα των Η/Υ, επομένως έχουν μειωθεί κατά πολύ οι παράγοντες που θα τους αποσπάσουν την προσοχή και έχει ενισχυθεί η εντύπωσή τους ότι είναι η «αίθουσα τεχνολογίας». Έτσι γνωρίζουν τι πρόκειται να γίνει, αισθάνονται ασφαλής και προστατευμένοι και έχουν γνώση των περιορισμών .
Η ερευνητική πρακτική στηρίχτηκε σε γενικά αποδεκτές ηθικές αρχές για ερευνητικούς λόγους. Προτεραιότητα δόθηκε στην εξασφάλιση και προστασία των δικαιωμάτων των συμμετεχόντων. Οι γονείς των συμμετεχόντων και η διευθύντρια ενημερώθηκαν για το όλο εγχείρημα, σχετική ενημέρωση έλαβαν και οι εκπαιδευτικοί προκειμένου οι μαθητές να είναι σε θέση να αποδεσμευτούν από άλλες μαθητικές υποχρεώσεις. Η ιδιωτική ζωή των παιδιών και του ερευνητή προστατεύονταν με την εξασφάλιση ότι οι πληροφορίες και τα αποτελέσματα δεν θα ήταν ορατά σε αυτούς που δε συμμετείχαν άμεσα με την εργασία.

6.4 Επιλογή κατασκευής
Η κατασκευή που επιλέχθηκε από τον ερευνητή ήταν το προτεινόμενο όχημα ρομπότ της συσκευασίας. Κρίθηκε πως έχει μεγάλο εύρος δυνατοτήτων για τα παιδιά ειδικής αγωγής, καθώς και ευέλικτη χρονική διάρκεια που εξαρτάται από την σύνταξη της ομάδας. Η τελική φωτογραφία της κατασκευής παρουσιάστηκε στους μαθητές, οι οποίοι και συμφώνησαν στην επιλογή. Αποφεύχθηκε σκόπιμα η παροχή επιλογής από τους μαθητές ανάμεσα σε άλλες ρομποτικές κατασκευές, προκειμένου να αποφευχθούν διαμάχες μεταξύ τους.

6.5 Χρονοπρογραμματισμός
Η απαιτούμενη χρονική διάρκεια που αφιερώθηκε παρουσιάζεται στον Πίνακα 1:

Πίνακας 1: Ημερολόγιο – Χρονοπρογραμματισμός
Πρώτη Συνάντηση: 16/05/11
Ενέργεια: Διάρκεια:
Ενεργοποίηση ενδιαφέροντος 5′
Αρχικό Ερωτηματολόγιο 25′
Φύλλο Εργασίας 1 60′
Συνολική διάρκεια 90′

Δεύτερη Συνάντηση: 20/05/11
Ενέργεια: Διάρκεια:
γνωριμία με μηχανικά μέρη 20′
Φύλλο Εργασίας 2 25′
Φύλλο Εργασίας 3 (1/2) 30′
Συνολική διάρκεια 90′

Τρίτη Συνάντηση: 23/05/11
Ενέργεια: Διάρκεια:
Φύλλο Εργασίας 3 (2/2) 50′
Ψηφοφορία για όνομα κατασκευής 30′
Συνολική διάρκεια 80′

Τέταρτη Συνάντηση: 27/05/11
Ενέργεια: Διάρκεια:
Φύλλο Εργασίας 4 60′
Φύλλο Εργασίας 5 60′

Συνολική διάρκεια 120′

Πέμπτη Συνάντηση: 31/05/11
Ενέργεια: Διάρκεια:
Φύλλο Εργασίας 6 30΄
Ελεύθερος προγραμματισμός 45΄
Τελικό Ερωτηματολόγιο 15΄

Συνολική διάρκεια 90΄

6.6 Οι Διδακτικοί Στόχοι σε κάθε Φύλλο Εργασίας
Η πρώτη δραστηριότητα υλοποιήθηκε στην πρώτη ενενηντάλεπτη συνάντηση, κατά τη διάρκεια της οποίας ο ερευνητής αρχικά παρουσίασε σύντομα τον υλικό εξοπλισμό του πακέτου Lego Mindstorms και το περιβάλλον του προγραμματιστικού τούβλου NXT. Οι μαθητές εργαζόμενοι με το «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα», ήρθαν σε επαφή με τα πλαστικά εξαρτήματα. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των μερών του εξαρτήματος, ο διαχωρισμός πλαστικών μερών και ηλεκτρονικών μερών, η συγκρότηση και αξιοποίηση κοινής τεχνολογικής γλώσσας μεταξύ της ομάδας.
Η δεύτερη δραστηριότητα περιελάμβανε το «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια», η οποία ήταν περισσότερο σύνθετη, διήρκησε περίπου τριάντα λεπτά κατά την οποία οι μαθητές γνώρισαν τα μηχανικά μέρη και επιχείρησαν την πρώτη τους συναρμολόγηση και απόπειρα προγραμματισμού όπου οι μαθητές προγραμμάτισαν με μια απλή εντολή. Κατάφεραν και έθεσαν σε μια περιστροφή εμπρός έναν τροχό. Διδακτικοί στόχοι ήταν η κατανόηση των ηλεκτρονικών μερών, η μελέτη των βήμα προς βήμα βιβλίου οδηγιών, της σύνδεσης με το τούβλο NXT και εισαγωγή στη φιλοσοφία του προγραμματισμού.
Η τρίτη δραστηριότητα ήταν τόσο ευχάριστη όσο και εκπαιδευτική και χρειάστηκε περίπου ενενήντα λεπτά για να πραγματοποιηθεί η συναρμολόγηση και οι μαθητές προγραμμάτισαν και είδαν την κατασκευή τους σε δράση. Διδακτικός στόχος είναι η πρακτική εφαρμογή της θεωρίας των πρώτων δύο συναντήσεων, η κατασκευαστική ικανότητά τους και συνεργασία τους στο πλαίσιο ομάδας, να γίνει αντιληπτή η διαδικασία επικοινωνίας με το ρομπότ μέσω της κατανόηση των εντολών, των ενεργειών και τη διόρθωση των σφαλμάτων.
Η τέταρτη δραστηριότητα αφορούσε το «Φύλλο Εργασίας 4: Δίνω εντολές στο ρομπότ αυτοκίνητο», υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε καθαρά το προγραμματιστικό μέρος της διαδικασίας όπου οι μαθητές προγραμμάτιζαν τις κινήσεις της κατασκευής τους. Για δική τους βοήθεια τους δόθηκε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης » όπου περιείχε όλες τις πιθανές εντολές . Ξεκίνησαν με απλές εντολές ενός βήματος και προχώρησαν σε ποιο σύνθετες που απαιτούσαν περισσότερα βήματα. Διδακτικός στόχος ήταν η ανάπτυξη εξοικείωσης με το Τούβλο NXT και η κατανόηση των προγραμματιστικών εντολών.
Η πέμπτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε εξήντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση επιπλέον εξαρτημάτων στη ρομποτική κατασκευή και τον προγραμματισμό των αισθητήρων. Οι αισθητήρες αφορούσαν την ανίχνευση ήχου και απόστασης (με υπερήχους). Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.
Η έκτη δραστηριότητα «Φύλλο Εργασίας 6: Προγραμματίζω κι άλλο με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» υλοποιήθηκε σε τριάντα λεπτά και αφορούσε την συναρμολόγηση του αισθητήρα ανίχνευσης φωτεινής και σκούρας επιφάνειας και τον αισθητήρα πίεσης. Διδακτικός στόχος ήταν ο προγραμματισμός επιπλέον εντολών, περισσότερο σύνθετων, μέσω του Τούβλου NXT.

6.7 Διαδικασία
Στην πρώτη συνάντηση, αναφέρθηκε αρχικά στους μαθητές ότι αποτελούν πλέον μια επίλεκτη ομάδα και τους μοιράστηκε το «Αρχικό Ερωτηματολόγιο» προκειμένου να εξαφτεί η φαντασία τους και να μαντέψουν πιο θα είναι το αντικείμενο ενασχόλησής τους. Τους έγινε σαφές ότι «…δε θα γράψουμε πολύ… γράψτε όπως θέλετε… και στα Φύλλα που σας μοιράζω δε με ενδιαφέρει αν θα έχετε σωστή ορθογραφία ή ωραία γράμματα» για να μην δυσανασχετήσουν από την αρχή, κάτι που συμβαίνει στους τρείς από τους τέσσερις μαθητές όταν είναι να γράψουν λέξεις σε χαρτί .
Επιπροσθέτως, ο ερευνητής τόνισε ότι βασικός στόχος ήταν η αυτενέργεια, η συνεργατική δραστηριότητα και η όσο το δυνατό λιγότερη παροχή βοήθειας από τον ίδιο. Οι μαθητές ηχογραφούνταν αλλά δεν ενημερώθηκαν γι αυτό διότι θα αλλοιώνονταν τα αποτελέσματα και η συμπεριφορά.
Αφότου απάντησαν στις ερωτήσεις αν έχεις χτίσει με τουβλάκια άλλη φορά, αν σου άρεσε, τι ήταν αυτό που έφτιαξες και αν ξέρεις τι είναι το ρομπότ, αν έχεις δει κάπου, τι έκανε το ρομπότ, αν πιστεύεις ότι σκέφτεται μόνο του, οι μαθητές είχαν ήδη προϊδεασθεί και συνέχισαν απαντώντας στην ερώτηση αν θα ήθελαν να φτιάξουν ένα αυτοκινητάκι ρομπότ και τι θα ήθελαν να του μάθει να κάνει. Έπειτα ένας μαθητής ζήτησε «…να δω τα υλικά που θα φτιάξουμε το ρομπότ».
Στη συνέχεια τους παρουσιάστηκε το κουτί με το πακέτο της ρομποτικής κατασκευής, στο οποίο έδειξαν μεγάλο ενθουσιασμό. Ενημερώθηκαν ότι πρέπει να είναι προσεκτικοί με τα εξαρτήματα γιατί «…αν χαθεί έστω κι ένα, δε θα ολοκληρωθεί το αυτοκινητάκι ρομπότ και δε θα μπορούμε να συνεχίσουμε», προκειμένου να είναι προσεκτικοί και να περιοριστεί ο ενθουσιασμός τους. Ξεκίνησαν να ανακαλύπτουν τα πλαστικά και ηλεκτρονικά μέρη καθώς και το βιβλίο οδηγιών. Άρχισαν να απαντούν στο «Φύλλο Εργασίας 1: Εξαρτήματα» όπου περιέγραψαν τα εξαρτήματα που είδαν, τα ονομάτισαν προκειμένου να αποκτήσουν οι μαθητές σωστή επικοινωνία μεταξύ τους και ξεκίνησαν να συνθέτουν τυχαία μερικά εξαρτήματα μεταξύ τους «…εδώ νομίζω πως ταιριάζει» προκειμένου να εξοικειωθούν.
Στο τέλος της πρώτης συνάντησης και σε κάθε συνάντηση, οι μαθητές συμπλήρωναν το «Ημερολόγιο Συναισθημάτων». Κάθε φορά που οι μαθητές εισέρχονταν στην αίθουσα, υπήρχαν έτοιμα μπροστά στις καρέκλες τους τα Φύλλα Εργασίας. Γινόταν μια σύντομη ανασκόπηση όλων όσων έχουν προηγηθεί και η διαδικασία συνεχιζόταν.
Στη δεύτερη συνάντηση, οι μαθητές επεξεργάστηκαν και ονομάτισαν τα μηχανικά μέρη στο «Φύλλο Εργασίας 2: Μηχανές και Καλώδια», «…εγκέφαλος δίνει εντολές από την πάνω μεριά… εφτά θέσεις για μπαταρίες», «έχει πρίζα τηλεφώνου… καλώδια τηλεφώνου». Ήρθαν σε πρώτη επαφή με το Τούβλο NXT (εγκέφαλος, όνομα από ομάδα) και τις εντολές του «του είπα να πάει μπροστά… και συνεχίζει» και το βιβλίο οδηγιών και προέβηκαν στην πρώτη τους συναρμολόγηση μεταξύ κινητήρα – καλωδίου – Τούβλου NXT, όπου με την καθοδήγηση του ερευνητή δόθηκε η πρώτη εντολή μιας περιστροφής εμπρός της ρόδας. Στη συνέχεια, εφόσον μπόρεσαν να ανταποκριθούν πολύ θετικά στα πρώτα δύο Φύλλα, τους μοιράστηκε το «Φύλλο Εργασίας 3: Κατασκευάζω ρομπότ αυτοκίνητο» όπου προχώρησαν στην συναρμολόγηση κατά την οποία έγινε αυθόρμητα και η διανομή των ρόλων μεταξύ της ομάδας.
Στη τρίτη συνάντηση, τους έγινε ανασκόπηση όλων όσων προηγήθηκαν και συνεχίστηκε η συναρμολόγηση. Αφότου ολοκληρώθηκε, οι μαθητές προγραμμάτισαν την κατασκευή τους με μια μικρή εντολή. Έπειτα ακολούθησε διαδικασία ψηφοφορίας για την ονομασία του ρομπότ.
Στη τέταρτη συνάντηση, οι μαθητές προχώρησαν στον προγραμματισμό της ρομποτικής κατασκευής και με τη βοήθεια του Φύλλου με τις προκαθορισμένες εντολές (Φύλλο Εντολών που ακούει ο Μανωλάκης) , πρώτα κατέγραφαν τις επιθυμητές εντολές σε χαρτί και έπειτα τις καταχωρούσαν στο Τούβλο NXT. Τους επισημάνθηκε από τον ερευνητή «να προσέχετε τι εντολές δίνετε στον Μανωλάκη, ο Μανωλάκης κάνει ότι του πείτε, αν κάνει κάτι λάθος ο Μανωλάκης, σημαίνει ότι μάλλον εσείς του το είπατε λάθος». Στην ίδια συνάντηση, λόγω τον αξιοθαύμαστων αποτελεσμάτων, μοιράστηκε στους μαθητές και το «Φύλλο Εργασίας 5: Προγραμματίζω με τους αισθητήρες του Μανωλάκη». Τοποθετήθηκαν έναν αισθητήρας ήχου και ένας αισθητήρας απόστασης (υπερήχων), οι οποίοι και προγραμματίστηκαν να εκτελούν εντολές.
Στη πέμπτη συνάντηση, μοιράστηκε στους μαθητές το «Φύλλο Εργασίας 6: Προγραμματίζω κι άλλο με τους αισθητήρες του Μανωλάκη» όπου ακολουθήθηκε η ίδια διαδικασία με το Φύλλο 5. Οι μαθητές είχαν πλέον εξοικιωθεί απόλυτα με την ρομποτική κατασκευή τους και τη λειτουργία της και η υπόλοιπη μισή ώρα αφιερώθηκε στο να την προγραμματίζουν ελεύθερα.
Έπειτα, μοιράστηκε το «Τελικό Ερωτηματολόγιο» όπου και κλήθηκαν οι μαθητές να απαντήσουν στις ίδιες ερωτήσεις που περιελάμβανε το «Αρχικό Ερωτηματολόγιο» προκειμένου να ερευνηθούν κατά πόσο ανταποκρίθηκαν οι μαθητές στην ερευνητική διαδικασία, την επίτευξη των διδακτικών στόχων.

7 Ανάλυση Ευρημάτων
7.1 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 1
Εκμάθηση και κατανόηση της έννοιας του εξαρτήματος και της συναρμολόγησης. Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλοχρωμία των εξαρτημάτων που περιέχει το πακέτο φάνηκε να αρέσει στους μαθητές και όχι να τους φοβίζει. Ανέπτυξαν κοινή τεχνολογική γλώσσα και οι τρείς μαθητές ανέφεραν πως ένιωσαν «…πολύ ωραία, ξετρελάθηκα», «ωραία εμπειρία», «…με ενδιαφέρει να χτίσω κάτι… μου άρεσε η συνεργασία… το είχα στο μυαλό μου ότι θα είναι έτσι», «…μου φάνηκε εύκολο αλλά κάποια κομμάτια ήταν δύσκολα».

7.2 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 2
Όλοι οι μαθητές έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον στο προγραμματιστικό Τούβλο NXT, μπορούσαν να προβλέπουν με σχετική ευκολία τη λειτουργία κάθε εντολής και να κάνουν νοητικούς συνειρμούς για το αποτέλεσμα εντολών που έθεταν. Επίσης έδειξαν να κατάλαβαν την εντολή της επανάληψης (Loop)
Ερευνητής: …το ξανακάνει;
Αντώνης: …μια εντολή του δώσαμε; Α, είναι που βάλαμε επανάληψη.
Στο σημείο αυτό άρχισε και η συναρμολόγηση των εξαρτημάτων όπου οι ρόλοι διανεμηθήκαν αυτόνομα και αυθόρμητα. Ήδη είχαν φανεί μεταξύ της ομάδας οι δυνάμεις και προτιμήσεις του κάθε μέλους. Ο Μέγας πήρε το ρόλο αυτού που διαβάζει το βιβλίο και συγκεντρώνει τα υλικά «…κάτσε κάτσε, θα σας λέω εγώ …πάρε δύο μαύρα μικρά σφήνες» έβγαζε τα εξαρτήματα από το κουτί και τα συγκέντρωνε στο θρανίο όπου ο Νικήτας τα έδινε με τη σωστή σειρά στον Αντώνη, ο οποίος με τη σειρά του τα συναρμολογούσε κοιτώντας την εικόνα και διορθώνοντας κάθε απόκλιση «…εδώ κανονικά δε θέλει κάτι για να στερεωθεί;». Ο Μίρος αποτελούσε την κρυφή βοηθητική δύναμη όπου παρατηρούσε την όλη διαδικασία, μάθαινε μέσω της παρατήρησης και όπου κρινόταν σκόπιμο έκανε τις παρεμβάσεις του «…εδώ το έβαλες λάθος, …είναι λίγο ανάποδα νομίζω …δεν ταιριάζει με την φωτογραφία, …να μετράτε τις τρύπες, …εμένα γιατί δε με ακούτε;». Το ίδιο παρατηρήθηκε να κάνει και ο Νικήτας.
Ο ενθουσιασμός των μαθητών ήταν ιδιαίτερα υψηλός. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός πως αρνήθηκαν να βγουν για διάλειμμα κάτι το οποίο έγινε ιδιαίτερα αισθητό στην σχολική κοινότητα.

7.3 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 3
Ο Αντώνης είχε καθαρά ηγετικό ρόλο στην ομάδα «…λοιπόν, θα δίνει ο Μέγας… εγώ θα ενώνω», εμψύχωνε και δημιουργούσε ισχυρούς δεσμούς μεταξύ της ομάδας και αποτέλεσε την αιτία όπου ο Νικήτας επέστρεψε στην ομάδα και έλαβε ρόλο ενώ μετά την πρώτη συνάντηση ήθελε να αποχωρήσει. Δεν φάνηκε να δημιουργούνται ιδιαίτερες διαμάχες αφού και αυτές κινήθηκαν σε λογικό πλαίσιο προκειμένου να δομηθεί σωστά η κατασκευή «…ρε Μέγα, είσαι πόντιος; Κοίτα εδώ, δώσε μου το άλλο». Ο ερευνητής παρενέβη μόνο όπου χρειάστηκε προκειμένου να συνεχιστεί σωστά η διαδικασία «…σας μοιάζει με την εικόνα; …τώρα θα σας το χαλάσω για λίγο, να το κάνετε σωστά από την αρχή αυτό το βήμα», ακόμη κι αν τον χρειάστηκαν αρκετές φορές οι μαθητές. Η ομάδα έχει πλέον ισχυρούς δεσμούς και κοινό στόχο. Το βιβλίο οδηγιών αποτέλεσε το μοναδικό τους βοήθημα και δε δυσκόλεψε ιδιαίτερα τους μαθητές. Προκειμένου να ολοκληρωθεί η κατασκευή, που ήταν και το ζητούμενο του Φύλλου Εργασίας 3, έγινε άλλη μια πενηντάλεπτη συνάντηση. Στο σημείο αυτό ο ερευνητής – εκπαιδευτικός προέβει σε διαδικασία ψηφοφορίας για την ονομασία του ρομπότ. Ειπώθηκαν πολλές ιδέες (Μάξ, Ρόμποκοπ, Φούσκος κ.ά.) αλλά επικράτησε το Μανωλάκης.

7.4 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 4
Οι μαθητές βρήκαν ιδιαίτερα χρήσιμη την διαδικασία να καταγράφουν πρώτα τις εντολές στο χαρτί αν και προτιμούσαν να προγραμματίζουν απευθείας στο Τούβλο NXT. Κάθε μαθητής κατάφερε να προγραμματίσει αρκετές φορές τον Μανωλάκη, και προέβλεπε απο πριν το αποτέλεσμα. Αφού τοποθετούσε στο πάτωμα τον Μανωλάκη και πριν εκτελέσει το πρόγραμμα εντολών, το εξομοίωνε κάθε μαθητής με τον εαυτό του, ο μαθητής κρατούσε το Φύλλο «Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης», κι έλεγε «…πρώτα του είπα να πάει μπροστά 5», ο μαθητής περπατούσε λίγο μπροστά «…μετά να στρίψει δεξιά 2» ο μαθητής έστριβε δεξιά και περπατούσε λίγο, «…και μετά να κάνει επανάληψη και θα κάνει όλο το ίδιο από την αρχή». Τα αποτελέσματα είναι πολύ θετικά, οι μαθητές δε συνάντησαν καμία δυσκολία, δεν έκαναν κανένα λάθος στις εντολές και προέβλεπαν το αποτέλεσμα. Όλοι οι μαθητές απάντησαν ότι ήταν πολύ εύκολο να προγραμματίσουν το Μανωλάκη με αυτές τις εντολές. Μάλιστα ρωτήθηκε στον ερευνητή «…ποιες εντολές δεν έχουμε δώσει; Ποιες έμειναν;»

7.5 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 5
Οι μαθητές θυμήθηκαν και πάλι την συναρμολόγηση των νέων μερών που πλέον τους φαινόταν γνώριμη και επομένως εύκολη διαδικασία (κοιτάζω βιβλίο, συγκεντρώνω εξαρτήματα, τα ενώνω). Μάντεψαν με μικρή δυσκολία την λειτουργία κάθε αισθητήρα «…πρώτα χτυπάμε (παλαμάκια), μετά προχωράει, μετά χτυπάμε πάλι», «…πρώτα πάει μπροστά, μετά βλέπει, μετά στρίβει και μετά επανάληψη». Όλοι οι μαθητές πλέον κινούνταν με ευχέρεια μέσα στο προγραμματιστικό περιβάλλον του Τούβλου NXT, προγραμμάτιζαν και διασκέδαζαν με τον Μανωλάκη, είτε χτυπώντας του παλαμάκια για να εκτελέσει την επόμενη εντολή είτε βάζοντας το κεφάλι τους μπροστά στο δικό του για να τους δει και να κινηθεί. Το μάθημα είχε πλέον γίνει παιχνίδι και στην αίθουσα επικρατούσαν μόνο εκφράσεις θαυμασμού και επιφωνήματα.

7.6 Ευρήματα στο Φύλλο Εργασίας 6
Οι μαθητές συνέχισαν ακούραστα και χωρίς δυσκολία την συναρμολόγηση των νέων μερών χωρίς να αφαιρούνται οι νέοι αισθητήρες. Η διαρκώς και πιο ολοκληρωμένη και σύνθετη κατασκευή ενθουσίαζε τους μαθητές καθώς καλώδια, εξαρτήματα και αισθητήρες την είχαν εμπλουτίσει. Όλοι οι μαθητές έθεταν τις εντολές μόνοι τους πλέον, μπορούσαν να προβλέπουν το αποτέλεσμα, αξιοποίησαν τις γνώσεις που είχαν αποκτήσει από τα προηγούμενα Φύλλα και διόρθωναν μόνοι τους τις αποκλίσεις από την επιθυμητή συμπεριφορά της ρομποτικής κατασκευής.

7.7 Ευρήματα στο Αρχικό και Τελικό Ερωτηματολόγιο
Αναφορικά με τις απαντήσεις στο «Αρχικό Ερωτηματολόγιο», όλοι οι μαθητές έχουν ασχοληθεί στο παρελθόν με κατασκευές από τουβλάκια, τους άρεσε, δύο είχαν χτίσει κάτι που έμοιαζε με κάστρο. Οι δύο γνώριζαν περίπου τι είναι το ρομπότ «…σαν άνθρωπος και παραμορφώνεται», «…είναι φτιαγμένο από σίδερα και έχει καλώδια με ρεύμα, πυροβολάει…». Οι τρείς μαθητές έχουν δει ρομπότ στην τηλεόραση και σαν παιχνίδι σε μαγαζί ή σε σπίτι φίλου. Αυτό που έκανε ήταν να πυροβολεί, να κινείται, να παίζει. Θεωρούν ότι το ρομπότ «…δεν έχει δικό του μυαλό» αλλά «…μέσα στο κεφάλι του έχει καλώδια και από πίσω έχει νούμερα» και «χρειάζεται να του δίνεις εντολές». Στο σημείο αυτό έγινε επισήμανση της λέξης εντολές που χρησιμοποίησε μαθητής. Οι μαθητές ήθελαν να μάθουν στο ρομπότ τους να περπατάει, να στρίβει, να φέρνει κάτι, να μιλάει.
Στο «Τελικό Ερωτηματολόγιο», φάνηκε ότι όλοι τους βρήκαν πάρα πολύ ενδιαφέρουσα την εργασία τους με τα Lego. Ανέφεραν πως όλοι πλέον θα λένε πως έχουν χτίσει με τουβλάκια ένα αυτοκίνητο ρομπότ και ότι τους άρεσε πάρα πολύ. Είναι σε θέση να γνωρίζουν τι είναι το ρομπότ «…μηχανή που δίνω εντολές», «…του βάζεις εντολές» και στην ερώτηση αν έχουν δει ρομπότ, απαντούν όλοι θετικά πως έχουν δει στο σχολείο τους. Αναφέρουν πως η ρομποτική τους κατασκευή «…περπατούσε, άκουγε, έβλεπε», «…ακουμπούσε στον τοίχο», «…τραγουδούσε». Είναι βέβαιοι και κατηγορηματικοί πλέον ότι το ρομπότ δε σκέφτεται μόνο του αλλά «…εμείς βάζουμε μέσα εντολές», «…παίρνει εντολές» και θα ήθελαν όλοι οι μαθητές να ασχοληθούν πάλι με ρομποτικές κατασκευές που θα ήθελαν να τις δίνουν εντολές όπου «…να πετάει μπάλα, να του μιλώ και να απαντάει, να το συνδέω στο κομπιούτερ», «…να κάνει σούζες και να ανάβει τα φώτα του», «…να τραγουδάει, να κάνει κωλοτούμπα, να πετάει», «…να τρέχει».

7.8 Παρουσίαση Ευρημάτων στο Ημερολόγιο Συναισθημάτων
Ο Αντώνης από την πρώτη συνάντηση αισθάνθηκε πολύ χαρούμενος που επιλέχθηκε να συμμετάσχει σε αυτό το μάθημα, έδειξε ιδιαίτερο ενθουσιασμό για τις δυνατότητες της ρομποτικής κατασκευής, ένας ενθουσιασμός που κράτησε έντονος μέχρι την τελευταία συνάντηση. Γνώριζε ότι έχει τις κατασκευαστικές δυνατότητες ο ίδιος να τα καταφέρει και όταν είδε στην πράξη ότι και οι προγραμματιστικές τους δυνατότητες είναι πολύ καλές, γέμισε αυτοπεποίθηση και η χαρά του για την επόμενη συνάντηση αυξάνονταν διαρκώς. Ο ρόλος του στην ομάδα του άρεσε πολύ, αισθάνθηκε ότι του ταιριάζει και ένιωθε την εμπιστοσύνη που του έδειχναν οι υπόλοιποι. Αν και είχε ηγετικό ρόλο στην ομάδα, τον αξιοποίησε πολύ ορθά οργανώνοντας την ομάδα παρά να διατάζει τα υπόλοιπα μέλη. Η ανατροφοδότηση των ενεργειών του ήταν άμεση και αυτό τον ενίσχυσε θετικά. Ωστόσο δεν ένιωθε από την αρχή να τον βοηθά ιδιαίτερα η ομάδα του ούτε ένιωσε έντονα την ομαδικότητα κάτι το οποίο άλλαξε άρδην από την δεύτερη συνάντηση και μετά με τις παρατηρήσεις και διορθώσεις των λοιπών μελών.
Ο Μέγας, ένιωσε από την αρχή πολύ χαρούμενος που κάνει κάτι καινούργιο στο σχολείο και αυτό περιλαμβάνει κατασκευές αφού του αρέσει να χρησιμοποιεί το μυαλό του και ανεβαίνει η αυτοπεποίθησή του όταν πετυχαίνει έναν σκοπό. Ωστόσο το νέο και διαφορετικό φάνηκε να τον προβληματίζει σε μικρό βαθμό και να του δημιουργεί λίγο άγχος που στην πορεία φάνηκε να είναι δημιουργικό άγχος και να μειώνει κάθε φόβο για αποτυχία που ένιωθε στην αρχή. Η αυτοπεποίθησή του έφτασε σε υψηλό βαθμό όταν στην τελευταία συνάντηση είδε και ο ίδιος ότι μπορούσε πλέον να δίνει με μεγάλη ευκολία και ταχύτητα εντολές στην κατασκευή και να τις πραγματοποιεί με τον ίδιο τρόπο που είχε σκεφτεί. Ένιωθε σημαντικός στην ομάδα και αρκετά δυνατός αφού κατάφερνε να κάνει πράγματα χωρίς την παραμικρή βοήθεια από τον εκπαιδευτικό, παρά μόνο από την ομάδα του και το βιβλίο οδηγιών. Στην πρώτη συνάντηση ένιωθε λίγο επιφυλακτικός στο πόσο μπορούσε να βοηθηθεί από τον καθηγητή ή τα άλλα μέλη της ομάδας του, κάτι που όμως άλλαξε στην πορεία και ανέφερε ότι εμπιστεύεται πάρα πολύ τον καθηγητή, την ομάδα, τον εαυτό του καθώς και το βιβλίο οδηγιών.
Ο Μίρος από την πρώτη συνάντηση εντυπωσιάστηκε από την κατασκευή που θα έφτιαχνε με την ομάδα, γελούσε και χειροκροτούσε, όπως και ανυπομονούσε κάθε φορά για το μάθημα. Ωστόσο όσο υψηλός ήταν ο ενθουσιασμός του, άλλο τόσο υψηλό ήταν και το άγχος του για τις δυνατότητές του, για την επιτυχία του εγχειρήματος αλλά και ο φόβος του για την αποτυχία. Αυτά τα αρνητικά όμως συναισθήματα εξαφανίστηκαν από την δεύτερη συνάντηση και έπειτα. Αξιοσημείωτο ήταν το γεγονός πως δεν θίχθηκε από κανέναν μέλος της ομάδας ούτε ένιωσε να παρεξηγείται από κάποιον, κάτι το οποίο συμβαίνει συχνά σε άλλες δραστηριότητες.
Ο Νικήτας δεν έδειξε ιδιαίτερο ενθουσιασμό για το εγχείρημα, δε φάνηκε να χαίρεται ιδιαίτερα και ούτε έδειξε κάποιο ζήλο να συμμετάσχει. Αντιθέτως, στο τέλος της πρώτης συνάντησης, ήθελε να αποχωρήσει από την ομάδα, απογοητευμένος από την «έκπληξη» που περίμενε. Ωστόσο, με την βοήθεια, την ενθάρρυνση και των ενθουσιασμό των άλλων μελών, ο Νικήτας επέστρεψε στη δεύτερη συνάντηση περισσότερο χαρούμενος αλλά με αμφιβολίες ότι μπορεί να τα καταφέρει. Ένοιωθε άνετα με τον ρόλο του να διαλέγει τα σωστά εξαρτήματα και απλά να παρακολουθεί τους διαλόγους. Ένιωθε ότι δεν μπορούσε να ακολουθήσει γρήγορα την ομάδα, αλλά όταν ήρθε η ώρα της πράξης, του προγραμματισμού, ένιωσε να συμπορεύεται με την ομάδα του και να μειώνεται το άγχος και η δυσκολία του σε μεγάλο βαθμό.
Ο ενθουσιασμός και η χαρά των παιδιών μεταφέρθηκαν έντονα και στον εκτός σχολείου χώρο, στο σπίτι τους, όπου μιλούσαν και ενημέρωναν διαρκώς τους δικούς τους ανθρώπους για τα επιτεύγματα της ρομποτικής τους κατασκευής αλλά και τις δικές τους ικανότητες. Στην τελευταία συνάντηση, όλοι οι μαθητές έδειχναν ικανοποιημένοι για αυτά που κατάφεραν και έμαθαν και έδειξαν ότι θέλουν να συνεχίσουν και του χρόνου με παρόμοια προγράμματα.

7.9 Ευρήματα στο Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας
Τα αποτελέσματα του Φύλλου Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας, όπως καταγράφηκαν από τον ερευνητή, συνοψίζονται στα εξής:
Πιστοποιείται το έντονο αρχικό ενδιαφέρον (χειροκροτήματα και γέλια) «καλά έ, δε το πιστεύω!» και τη συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία «…γουστάρω πάρα πολύ να το κάνουμε αυτό!», καθώς και την ομαδική εργασία με διάλογο για τα θέματα της εργασίας «… -πώς αρχίζουμε τώρα; -Να αρχίσουμε από το βιβλίο.». Παρατηρούνται επίσης και σημεία κλήσης βοήθειας και ερωτημάτων προς τον εκπαιδευτικό, που χαρακτηρίζουν μαθητές που δεν έχουν συνηθίσει να εργάζονται χωρίς την έμπρακτη συνδρομή του εκπαιδευτικού, χωρίς όμως από την άλλη μεριά να αναστέλλεται η συνεργασία μεταξύ των μαθητών:
Μέγας: αυτό Αλέξανδρε πρέπει να το βάλω εδώ;
Αντώνης: μόνοι μας είπαμε Μέγα πως πρέπει να το κάνουμε.
Νικήτας: αφού πρώτη φορά το κάνουμε, θα κάνουμε και λάθη, δε πειράζει.
Πολλές φορές ο ερευνητής χρειάστηκε να λείψει από την αίθουσα για διαστήματα των δεκαπέντε λεπτών και έπειτα από την μελέτη των ηχογραφήσεων, διαπίστωσε πως το επίπεδο της συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ της ομάδας δεν άλλαζε με την απουσία του. Δεν παρατηρήθηκε καθόλου άσκοπη μετακίνηση ή εντάσεις στην ομάδα. Το πρότζεκτ είχε απορροφήσει τους μαθητές.
Οι μαθητές ανέπτυξαν κοινή ορολογία «…είμαι στο βήμα 3 και θέλω να βάλω αυτό τον άξονα» μεταξύ τους και την διατήρησαν από τα πρώτα βήματα έως στο τέλος της εργασίας. Η συνεργασία μεταξύ τους έγινε αντιληπτό ότι είναι σημαντική προϋπόθεση από την δεύτερη συνάντηση και έπειτα στην οποία ζητούσαν από λίγο έως καθόλου την βοήθεια του ερευνητή ενώ μεταξύ τους αυξήθηκε από λίγο έως πολύ και μειώθηκε πάλι στις επόμενες συναντήσεις καθότι ήταν σε θέση από μόνοι τους να λύνουν τις προκλήσεις.
Ασφαλώς από την αρχή φάνηκε να χειρίζονται πολύ καλά τα εξαρτήματα και καθώς αφιέρωναν περισσότερη ώρα σε αυτά, αποκτούσαν ιδιαίτερη εξοικείωση και αντιληπτική ικανότητα «…ο άξονας πρέπει να μπει εδώ που έχει τον σταυρό αλλιώς θα γυρνάει συνέχεια», «…στη ρόδα, η ζάντα πρέπει κοιτάει έξω». Τα μηχανικά μέρη ενθουσίασαν την ομάδα από την αρχή καθώς βάλθηκαν να ανακαλύψουν τις λειτουργίες τους αμέσως και έκαναν τις πρώτες δικές τους εκτιμήσεις «…αυτό είναι το κεφάλι για να μας βλέπει», «…παίρνει εφτά μπαταρίες αλλιώς δε δουλεύει», «…αυτό πετάει σφαίρες;», «…εδώ βλέπει φώς». Αφότου τους έγινε η πρώτη επίδειξη περιήγησης στο λογισμικό του Τούβλου NXT, το μόνο που έμεινε ήταν να καταχωρούν οι ίδιοι τις εντολές. Από την αρχή φάνηκε να τους βοηθάνε οι εικόνες για την περιήγηση και την κάθε εντολή αφού όλες οι ενδείξεις είναι στην αγγλική γλώσσα κάτι που δεν αποτέλεσε μεγάλο εμπόδιο.
Η σύνθεση της ομάδας από την πρώτη συνάντηση παρουσιάστηκε ως καλή διότι τα μέλη της προέρχονταν από την ίδια σχολική τάξη και όσες εντάσεις κι αν δημιουργήθηκαν ήταν μικρής έντασης και πλήρως ελέγξιμες, είτε μεταξύ τους είτε από τον ερευνητή. Ακόμη και η μεγάλη άρνηση του Νικήτα να αποχωρήσει αρχικά από την ομάδα, μειώθηκε και κατάφερε με τη βοήθεια των μελών της ομάδας (και σκόπιμα χωρίς καμία παρέμβαση από τον ερευνητή) να επιστρέψει ενεργητικά σε αυτήν. Κατά την παρατήρηση της ομάδας φάνηκε να αναπτύσσεται διάλογος μεταξύ των μαθητών για να διορθώσουν σφάλματα και αποκλίσεις «…δε μοιάζει με την εικόνα», όπως και εντάσεις «…εμένα δε με ακούτε και δείτε τι έγινε τώρα». Τα μικρά λάθη που έγιναν, λόγω κυρίως της λάθος αρχικής επιλογής των εξαρτημάτων, διορθώνονταν με την πλήρη αποσυναρμολόγηση του τελευταίου βήματος, την επιστροφή των εξαρτημάτων στην θέση τους και την εκ νέου επιλογή των σωστών εξαρτημάτων και την συναρμολόγησή τους. Δε φάνηκε να δημιουργούνται υποομάδες ωστόσο η ηγετική φυσιογνωμία φάνηκε να είναι ο Αντώνης τον οποίο και εμπιστεύονταν οι υπόλοιποι της ομάδας για την συναρμολόγηση και τις ιδέες του. Εργάζονταν όλοι οι μαθητές με τον ίδιο ζήλο και η ικανοποίησή τους είχε την ίδια ένταση και έκφραση.
Το βιβλίο, αποτέλεσε τον πιστό τους οδηγό και του έδειξαν απόλυτη εμπιστοσύνη. Ωστόσο είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως έγιναν εκ των προτέρων διορθώσεις από τον ερευνητή σε δύο σελίδες του βιβλίου, διότι το χρώμα του εξαρτήματος που ανέφερε η εικόνα ήταν διαφορετικό από αυτό της πραγματικότητας, είναι καθαρά τυπογραφικό λάθος, που όμως δημιούργησε πρόβλημα στους μαθητές, που προσπέρασαν την χειρόγραφη σημείωση του ερευνητή και προσηλώθηκαν στην εικόνα καθεαυτή. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια επιπλέον παρατήρηση ότι οι μαθητές ακολουθούσαν τα βήματα διαβάζοντας τις εικόνες, επομένως όσο καλύτερα είναι σχεδιασμένες αυτές, τόσο καλύτερα αποτελέσματα χωρίς αποκλίσεις θα υπάρχουν.

7.10 Ευρήματα στο Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους
Ο Αντώνης, όπως ήταν το αναμενόμενο από τον ερευνητή, ενδιαφέρθηκε άμεσα με τα ηλεκτρονικά μέρη της συσκευασίας θέτοντας σε λειτουργία αμέσως το Τούβλο NXT, ξεκίνησε με συναρμολόγηση, άρχισε να ονοματίζει εξαρτήματα λόγω εμπειρίας «…ωραία ζαντολάστιχα θα του βάλουμε», «…ο άξονας μπαίνει εδώ». Ξεκίνησε λοιπόν δυναμικά να ηγείται στην ομάδα αναγκάζοντας τα λοιπά μέλη να θέλουν να τον φτάσουν είτε στην ορολογία είτε στην αντιληπτικότητα. Ωστόσο, αυτός ίσως αποτέλεσε και τον λόγο που ο Νικήτας έβλεπε να μην συμβαδίζει με την ομάδα και να θέλει να αποχωρήσει, παρόλα αυτά, ο Αντώνης αποτέλεσε και την βασική αιτία επιστροφής του «…Νικήτα, έλα σου λέω, θα περάσουμε ωραία, κάνεις και τον Αλέξανδρος να στεναχωριέται», «…στην πορεία θα σου αρέσει ρε σύ» όπου και στο λεωφορείο αλλά και στο διάλειμμα του μίλησε ιδιαιτέρως. Αλλά και κατά τη διάρκεια των συναντήσεων ο Αντώνης φάνηκε να εμψυχώνει την ομάδα, να προσφέρει απλόχερα πληροφορίες, γνώμες, ιδέες και να βοηθά. Προσπάθησε να διορθώνει τα λάθη της ομάδας του αλλά δε φάνηκε να έχει αποτέλεσμα αυτό ωσότου να παρέμβει ο ερευνητής. Ανέπτυξε από την αρχή λεξιλόγιο τεχνικών όρων «…αυτό να το πούμε εγκέφαλο, εγκέφαλο το λένε και στο αμάξι μέσα» το οποίο και διατήρησε μέχρι τέλους και το αξιοποίησε στην συναρμολόγηση των εξαρτημάτων «…θέλει δύο μαύρους άξονες και μια κίτρινη σφήνα». Αξιοποίησε στο έπακρο τις νέες γνώσεις και διαδικασίες, για παράδειγμα πρώτα έγραφε στο χαρτί και μετά προγραμμάτιζε. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως ο Αντώνης ήταν πολύ αρνητικός στη γραφή στα άλλα σχολικά του μαθήματα, κάτι το οποίο στη διαδικασία της ρομποτικής κατασκευής ανεστράφει. Πολλές φορές φάνηκε να διορθώνει καλοπροαίρετα τα μέλη «…δε τα λέμε ούνες Μέγα, αλλά σφήνες» αλλά και να τους ενθαρρύνει.

Ο Μέγας από τη πρώτη συνάντηση έδειξε έντονο ενδιαφέρον και άρχισε να εκφράζει ιδέες για την λειτουργία των μηχανικών μερών και τον τρόπο ένωσης των πλαστικών. Είχε την τάση, περισσότερο από τα υπόλοιπα μέλη να ζητά διευκρινήσεις και βοήθεια από τον καθηγητή κάτι που όμως ύστερα από αρκετές επισημάνσεις, τόσο από τον ερευνητή όσο και από τα μέλη, μετριάστηκε αισθητά. Εμπλούτισε το λεξιλόγιό του με λέξεις που δεν είχε ακούσει πριν και τις χρησιμοποιούσε αρκετά συχνά. Ήταν σε θέση να διαβάζει και να καταλαβαίνει τις εικόνες με μεγάλη ευκολία καθώς και να προβλέπει την λειτουργία των αισθητήρων. Ωστόσο αρκετές φορές παρέσυρε την ομάδα σε λάθη αφού επέλεγε λάθος κομμάτια από ταχύτητα και ενθουσιασμό, σφάλμα που όμως πολλές φορές διόρθωνε από μόνος του. Προσπάθησε πολύ για να απαντήσει στο κάθε Φύλλο Εργασίας και ήταν πιστός στη διαδικασία αυτή. Στην τελευταία συνάντηση, έγινε ιδιαίτερα αισθητό σε όλους το γεγονός να προγραμματίζει την ρομποτική κατασκευή με μεγάλη ταχύτητα και ευχέρεια και να προβλέπει το αποτέλεσμα. Ήταν πλέον αισθητή η μεγάλη του βελτίωση στο προγραμματιστικό μέρος. Λειτούργησε τέλεια στο πλαίσιο της ομάδας και αποτέλεσε ένα ισχυρό βοηθητικό μέλος. Από την αρχή είχε δείξει ενδιαφέρον στο κεφάλι του ρομπότ, το οποίο απαίτησε και συναρμολόγησε μόνος του, χωρίς να δυσανασχετήσει η ομάδα.

Ο Μίρος έδειξε μεγάλο ενθουσιασμό από την αρχή που κράτησε σε όλη τη διάρκεια και μεταφέρθηκε έντονα και στο σπίτι του, χωρίς βέβαια να του γίνεται εμμονή. Ξεκίνησε με το να ανακαλύπτει τα πλαστικά εξαρτήματα, εξέφρασε πρώτος ότι του άρεσε η συνεργασία με τα συγκεκριμένα μέλη «…θα τα καταφέρουμε γιατί είμαστε όλοι καλοί» και τον ρόλο του ατόμου που επιβλέπει την διαδικασία την επέλεξε ο ίδιος. Συνεργάστηκε σε μεγάλο βαθμό με όλα τα μέλη, συμμετείχε στους διαλόγους και δεν έδειξε να θίγεται από κανέναν. Στον προγραμματισμό της ρομποτικής κατασκευής ήταν πολύ καλός, ακολούθησε την διαδικασία πρώτα σχεδιάζω στο χαρτί κι έπειτα στο Τούβλο NXT.

Ο Νικήτας δεν ενθουσιάστηκε καθόλου στην αρχή, ξεκίνησε με το βιβλίο ίσως επειδή είχε εικόνες, στην πρώτη συνάντηση ήθελε να παραιτηθεί από την ομάδα πιθανόν επειδή η διαδικασία περιελάμβανε γράψιμο και ένα βαθμό δυσκολίας. Αυτό όμως άλλαξε αργότερα την ίδια ημέρα που του μίλησε η ομάδα του και κατάφερε όχι μόνο να τον πείσει να επιστρέψει αλλά και να γυρίσει με περισσότερο ενθουσιασμό. Ο ερευνητής – εκπαιδευτικός άφησε σκόπιμα να εξελιχθούν τα γεγονότα για να δει τη σύνθεση και τη δύναμη της ομάδας. Ο Νικήτας προσπάθησε πολύ για να απαντά σωστά στα Φύλλα Εργασίας, ωστόσο τα κατάφερε. Την ίδια μικρή δυσκολία παρουσίασε στον προγραμματισμό αλλά ύστερα από μερικές δοκιμές κατάφερε να ανταπεξέλθει και να συμβαδίσει με την ομάδα.

8 Συμπεράσματα – Ευρήματα
Έπειτα από την παρατήρηση της ομαδικής εργασίας και επικοινωνίας των μαθητών και την προσεκτική μελέτη και ανάλυση των ηχογραφήσεων, επιβεβαιώθηκε το διαρκές αυξανόμενο ενδιαφέρον των μαθητών. Υπήρχε πολυπλοκότητα και διάδραση στις σχέσεις της ομάδας, συζήτησαν, συνεργάστηκαν και πήραν αποφάσεις.
Η πιλοτική αυτή εφαρμογή έδειξε ότι οι ρομποτικές κατασκευές LEGO Mindstorms με το ενσωματωμένο στο Τούβλο NXT λογισμικό και με την προϋπόθεση της κατάλληλης παιδαγωγικής πλαισίωσης, μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη διδασκαλία της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή. Συμφωνούμε με τις μελέτες που καταδεικνύουν ότι τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην γενική εκπαίδευση μπορούν να έχουν εφαρμογή στην ειδική αγωγή (Marjo Virnes and Erkki Sutinen, 2008). Οι μαθητές στη συγκεκριμένη εκπαιδευτική δραστηριότητα συνεργάστηκαν σε ένα πλούσιο από υλικά περιβάλλον, χρησιμοποίησαν με επιτυχία εισαγωγικές δομές προγραμματισμού και γνώρισαν τον προγραμματισμό ως μια διαδικασία αλληλεπίδρασης.
Όλοι οι μαθητές συμφώνησαν ότι τελικά ήταν εύκολο και διασκεδαστικό να κατασκευάσουν ένα ρομπότ και να του δώσουν εντολές. Παρατηρήθηκε πως οι μαθητές διαβάζουν πιστά τις εικόνες σε ένα τέτοιο εγχείρημα, επομένως η χρήση των εικόνων makaton θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα δυνατό εφαλτήριο για εφαρμογή της εκπαιδευτικής ρομποτικής και σε μαθητές που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού. Από τεχνολογική πλευρά, οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με την τεχνολογία. Από παιδαγωγική πλευρά, υποστηρίχτηκε η ανακαλυπτική μάθηση, η επίλυση προβλημάτων και η κοινωνικότητα και συνεργασία. Ενισχύθηκε η υποκίνηση και ο ενθουσιασμός
Επιπλέον οι συνθήκες εργασίας που διαμορφώθηκαν στην αίθουσα κατά τη διάρκεια της πειραματικής διδακτικής παρέμβασης, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τον κυρίαρχο ρόλο στη διαδικασία είχαν οι μαθητές, οι οποίοι δρώντας αυτόνομα και διερευνητικά, κατά την εκτέλεση των δραστηριοτήτων του Φύλλου Εργασίας, ενεπλάκησαν ενεργά στην οικοδόμηση της γνώσης τους.
Η παρατήρηση των ομάδων κατά τη διδασκαλία έδειξε ότι υπήρξε αρμονική συνεργασία ανάμεσα στους μαθητές και διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Αντάλλαξαν απόψεις και εμπειρίες στην ομάδα τους, συνέταξαν τις εργασίες τους, έδειξαν αυξημένο ενδιαφέρον και, στην πλειονότητά τους, συμμετείχαν ενεργά στη διδασκαλία.
Για το σχεδιασμό των βασιζόμενων στις ΤΠΕ εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, απαιτείται ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει πολύ καλά το θεωρητικό πλαίσιο που υιοθετούν οι σύγχρονες απόψεις περί χρήσης της τεχνολογίας στην ειδική αγωγή, αλλά και το τεχνικό κομμάτι, δηλαδή το λογισμικό που πρόκειται να χρησιμοποιήσει. Ακόμα, απαιτείται ο εκπαιδευτικός να έχει θέσει σαφείς στόχους, ώστε να αποφύγει τους κινδύνους και να αξιοποιήσει τα οφέλη των υπολογιστών. Η μελέτη των Eija Karna-Lin και λοιπών (Eija Karna-Lin et al, 2006) αναφέρει επίσης η πηγή της ελλειπής αξιοποίησης της εκπαιδευτικής ρομποτικής είναι τόσο αποτέλεσμα της έλλειψης οικονομικών όσο και ανθρωπίνων πόρων.
Αποτελέσματα διαφόρων πιλοτικών ερευνών (π.χ. Νικολός κ.α., 2008; Karatrantou & Panagiotakopoulos, 2008) δείχνουν ότι η αξιοποίηση του εκπαιδευτικού πακέτου LM στις διάφορες εκδόσεις του αλλά και παρόμοια πακέτα και εργαλεία, μπορούν να αποτελέσουν πολύ καλά εκπαιδευτικά εργαλεία, τα οποία κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορεί να αποδειχτούν πολύτιμοι βοηθοί του εκπαιδευτικού και να δώσουν τη δυνατότητα να γίνουν πράξη οι θεωρίες για την κατασκευή της γνώσης μέσα από έρευνα, δοκιμή και απόρριψη. Συνοψίζοντας τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, η εκπαιδευτική ρομποτική είναι ένα εκπαιδευτικό εργαλείο το οποίο μπορεί να υπηρετήσει με συνέπεια τις αρχές του κατασκευαστικού εποικοδομισμού και, συγκεκριμένα, να δημιουργήσει ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά στην κατασκευή αντικειμένων που έχουν γι’ αυτούς νόημα, εκφράζοντας τις ιδέες τους, ενώ ταυτόχρονα διερευνούν ερωτήματα τα οποία έχουν ουσιαστικό, πραγματικό και επιστημονικό ενδιαφέρον.
Επιπλέον η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να εμπλουτίσει τα ήδη υπάρχοντα εργαλεία διάγνωσης μαθησιακών δυσκολιών. Όπως αναφέρεται και σε άλλη μελέτη (Eija Karna-Lin et all, 2006), η εκπαιδευτική ρομποτική θα μπορούσε να αποκαλύψει κρυμμένες δυνατότητες και ικανότητες των μαθητών με ειδικές ανάγκες ή να αποκαλύψει το στυλ μάθησης του κάθε μαθητή.
Επίσης, ίσως αποτελεί επιτακτική ανάγκη, οι κατασκευαστές και σχεδιαστές των ρομποτικών εφαρμογών και κομματιών Lego, να θέσουν νέα γραμμή παραγωγής ή προσαρμογή της ήδη υπάρχουσας για τους μαθητές με ειδικές ανάγκες. Προτείνεται η δημιουργία βιβλίου οδηγιών με εικόνες makaton και εξαρτήματα λιγότερο ή περισσότερο εξειδικευμένα ώστε να μπορούν να ενασχοληθούν και άτομα που ανήκουν στο ευρύ φάσμα των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών και άλλων παθήσεων (Asperger, κωφά).
Ελπίζουμε ότι η εργασία αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως μία καλή αφετηρία για την αξιοποίηση της εκπαιδευτικής ρομποτικής στην ειδική αγωγή.

9 Διδακτικές Προτάσεις
Η ρομποτικές εφαρμογές αφορούν άμεσα επίσης και τους καθηγητές πληροφορικής της ειδικής αγωγής που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν έναν εύκολο και διασκεδαστικό τρόπο προγραμματισμού ψηφιακών εφαρμογών για τους μαθητές τους καθώς επίσης ενδιαφέρονται για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια σύγχρονη μέθοδο, χωρίς να παραβλέπουν την νοητική ή πραγματική ηλικία των μαθητών και την πάθησή τους. Η εκπαιδευτική ρομποτική εξασφαλίζει ένα νέο τρόπο προσέγγισης των ΤΠΕ που μπορεί να εξάψει το ενδιαφέρον των μαθητών ενώ έρχονται σε επαφή με σημαντικές της έννοιες. Η έλλειψη εμπειρίας στη χρήση αυτού του μέσου δε θα πρέπει να αποθαρρύνει τους εκπαιδευτικούς.
Επιπλέον, η ρομποτική αφορά οποιονδήποτε εκπαιδευτικό (ή γονέα) ενδιαφέρεται να παρέχει στους μαθητές του ένα ενδιαφέρον και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον μέσα από το οποίο, τα διάφορα εμπόδια και έννοιες γίνονται αντικείμενο διερεύνησης με δημιουργικό και ευχάριστο τρόπο.
Τα προσδοκώμενα οφέλη για τους εκπαιδευτικούς είναι ο εμπλουτισμός των διδακτικών επιλογών τους με τα εργαλεία τόσο των ΤΠΕ όσο και της εκπαιδευτικής ρομποτικής και όχι μόνο στο αντικείμενο της πληροφορικής . Μπορούν επίσης να σχεδιάσουν τα δικά τους σχέδια μαθήματος και φύλλα εργασίας που ανταποκρίνονται και προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες τους κάθε μαθητή τους αλλά και της κάθε ομάδας μαθητών.
Είναι αναγκαίο ωστόσο, να εφαρμοστεί από την αρχή της σχολικής χρονιάς και να γίνουν διάφορες ομάδες.
Αποτελεί επιτακτική ανάγκη, να εκπαιδευτούν οι καθηγητές, αρχίζοντας από αυτούς της πληροφορικής. Επίσης καλό είναι να παρακολουθούν συνέδρια αναφορικά με τις ΤΠΕ στην εκπαίδευση όλοι οι καθηγητές, καθότι εκεί παρουσιάζονται νέα προγράμματα που έχουν ήδη εφαρμοστεί.
Υπάρχουν ακόμη πιο εύκολες για τους μαθητές αλλά και τους καθηγητές ειδικής αγωγής εκπαιδευτικές ρομποτικές κατασκευές και προγραμματιστικές λειτουργίες όπως το Roamer, το Bee-Bot και το Lego WeDo . Ωστόσο υπάρχουν και πιο σύνθετες όπως το Pico Cricket αλλά και άλλες γλώσσες προγραμματισμού ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε μαθητή ειδικής αγωγής, Quetzal, Tern (Horn M.S., Jacob R.J., 2007; Horn M.S. et al, 2009).
Οι καθηγητές, καλό είναι να παροτρύνουν τους μαθητές για τις τεχνολογικές εξελίξεις, να βρουν τρόπο να αγαπήσουν την τεχνολογία και να την αξιοποιήσουν. Η χρήση της εκπαιδευτικής ρομποτικής παρέχει τα κίνητρα για μάθηση βασισμένη στην κατασκευή αντικειμένων που έχουν νόημα για τους ίδιους (Papert, 1980). Η ανάπτυξη του τεχνολογικού εγγραμματισμού είναι ένα ακόμη όφελος της χρήσης των τεχνολογιών ρομποτικής, αφού οι μαθητές κατανοούν καλύτερα τον τρόπο λειτουργίας των συσκευών αυτοματισμού που υπάρχουν στο περιβάλλον τους, όταν οι ίδιοι έχουν προγραμματίσει και έχουν προσομοιώσει αντίστοιχες καταστάσεις στο σχολικό εργαστήριο .
Οι δεξιότητες επικοινωνίας, συνεργασίας, κοινωνικοποίησης, δημιουργικότητας, διαχείρισης συναισθήματος και επίλυσης προβλημάτων, είναι απαραίτητες στη σημερινή πραγματικότητα και η καλλιέργειά τους πρέπει να αποτελεί το στόχο ενασχόλησης των μαθητών που φοιτούν σε ειδικό σχολείο τόσο μέσω των ρομποτικών κατασκευών όσο και των προγραμματισμό τους.

10 Παράρτημα
10.1 Αρχικό Ερωτηματολόγιο και Τελικό Ερωτηματολόγιο

10.2 Φύλλο Εργασίας 1

10.3 Φύλλο Εργασίας 2

10.4 Φύλλο Εργασίας 3

10.5 Φύλλο Εργασίας 4

10.6 Φύλλο Εργασίας 5

10.7 Φύλλο Εντολές που ακούει ο Μανωλάκης

10.8 Φύλλο Εργασίας 6

10.9 Ημερολόγιο Συναισθημάτων

10.10 Φύλλο Παρατήρησης Διδασκαλίας και Ομάδας

10.11 Φύλλο Αξιολόγησης Μέλους

10.12 Εκπαιδευτικό – Διδακτικό Σενάριο
Εκπαιδευτικό (διδακτικό) σενάριο (educational scenario) είναι η περιγραφή ενός μαθησιακού πλαισίου με εστιασμένο (-α) γνωστικό (-ά) αντικείμενο (-α), συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς στόχους, παιδαγωγικές αρχές και πρακτικές. Ένα τέτοιο σενάριο ενέχει αλλά και υλοποιείται μέσα από σειρά εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων (educational activities). Η δομή και η ροή κάθε δραστηριότητας, ο ρόλος του διδάσκοντα και των μαθητών καθώς και η αλληλεπίδραση αυτών με τα χρησιμοποιούμενα μέσα και υλικά, περιγράφονται σε ένα πλάνο δραστηριότητας (activity plan). Μια ομάδα τέτοιων πλάνων ή σεναρίων προβλέπει τη χρήση του λογισμικού. Οι βασικές παιδαγωγικές αρχές που διέπουν το εκπαιδευτικό (διδακτικό)
σενάριο είναι η διερευνητική και η συνεργατική μάθηση καθώς και η διαθεματικότητα. Η αξιολόγηση του μαθητή κατά τη διδασκαλία με τη χρήση των σεναρίων αυτών, αυτή γίνεται από τον καθηγητή με βάση τους στόχους που τέθηκαν αρχικά καθώς και τις βασικές παιδαγωγικές αρχές κατασκευής σεναρίων.
Η βασική δομή ενός εκπαιδευτικού σεναρίου είναι η ακόλουθη:
• Τάξη. Προσδιορίζεται η τάξη στην οποία θα διδαχτεί το συγκεκριμένο σενάριο.
• Διδακτικό (-ά) αντικείμενο (-α). Αναφέρεται (-ονται) το (-α) διδακτικό (-ά) αντικείμενο (-α)στο (-α) οποίο (-α) εστιάζεται το σενάριο. Η ιδέα του σεναρίου. Αναφέρεται ο προβληματισμός ο οποίος οδήγησε στη δημιουργία του σεναρίου με την αξιοποίηση μιας ηλεκτρονικής διεύθυνσης.
• Διδακτικοί στόχοι: Καθορίζονται οι επιδιωκόμενοι διδακτικοί στόχοι.
• Παιδαγωγικοί στόχοι: Καθορίζονται οι επιδιωκόμενοι παιδαγωγικοί στόχοι.
• Απαραίτητο υλικό. Αυτό μπορεί να είναι το τετράδιο, το σχολικό εγχειρίδιο, ο πίνακας, το φύλλο εργασίας, το λογισμικό και γενικά οτιδήποτε θεωρείται απαραίτητο για την υλοποίηση του σεναρίου.
• Ενδεικτικός χρόνος διδασκαλίας. Προτείνεται ο ενδεικτικός χρόνος που απαιτείται, για να υλοποιηθεί το σενάριο. Ο πραγματικός, όμως, χρόνος εξαρτάται από το πώς ο ίδιος ο εκπαιδευτικός θα χειριστεί το σενάριο αλλά και από τη δυναμική που αναπτύσσεται από τους μαθητές μέσα στην τάξη.
• Κατανομή των μαθητών σε ομάδες. Ο δάσκαλος φροντίζει, ώστε η κάθε ομάδα να είναι ανομοιογενής και οι ομάδες μεταξύ τους ισοδύναμες.
• Διευθέτηση υπολογιστών: Οι Η/Υ τοποθετούνται περιμετρικά στην αίθουσα, ώστε ο εκπαιδευτικός να έχει την καλύτερη εποπτεία των ομάδων.
• Οργάνωση αλληλεπίδρασης μαθητών
• Θετική αλληλεξάρτηση στην εργασία: Η ομάδα των μαθητών παρουσιάζει μια κοινή εργασία. Η ομάδα συζητά τις προτάσεις του κάθε μέλους σε όλες τις φάσεις της εργασίας.
• Οργάνωση υλικού εργασίας: Κάθε μαθητής πρέπει να έχει εύκολη οπτική πρόσβαση στην οθόνη. Η εργασία είναι κοινή.
• Καθοδήγηση της ομαδικής εργασίας των μαθητών
• Ρόλος του δασκάλου: Ο δάσκαλος παρακολουθεί το έργο της κάθε ομάδας, συντονίζει την εργασία των ομάδων, προσφέρει βοήθεια, καθοδήγηση και ενισχύσεις. Προσέχει αν όλοι οι μαθητές της κάθε ομάδας συμμετέχουν στην εργασία.
• Ρόλος των μαθητών: Οι μαθητές κατανέμουν τους ρόλους στα πλαίσια της ομάδας τους και συνεργαζόμενοι υλοποιούν τις δραστηριότητες.
• Εφαρμογή του διδακτικού σεναρίου. Η εφαρμογή περιλαμβάνει:
α. Αφόρμηση – Αφετηρία. Τίθεται η προβληματική κατάσταση την οποία οι μαθητές καλούνται να επιχειρήσουν να ”απαντήσουν” μέσα από την εφαρμογή του διδακτικού σεναρίου.
β. Διδακτική διαδικασία, στην οποία περιγράφονται αναλυτικά οι ενέργειες των μαθητών και του εκπαιδευτικού κατά την υλοποίηση του σεναρίου.
• Δυνατότητα τροποποίησης / επέκτασης. Αναφέρονται ενδεικτικά κάποια ή κάποιες ιδέες για μικρή τροποποίηση ή επέκτασή του σεναρίου χρονικά, σε περίπτωση που ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν περισσότερο στο σενάριο αυτό.
• Φύλλο εργασίας. Στα πλαίσια εφαρμογής του σεναρίου, δίνεται στους μαθητές Φύλλο Εργασίας, το οποίο περιλαμβάνει οδηγίες για τη διεκπεραίωση (ερωτήσεις, ασκήσεις, περιήγηση σε ηλεκτρονικές διευθύνσεις) των δραστηριοτήτων του διδακτικού σεναρίου. Τα Φύλλα Εργασίας αξιολογούνται από τον εκπαιδευτικό και από τους ίδιους τους μαθητές.
• (e-)portfolio. Οι μαθητές αποθηκεύουν τα Φύλλα Εργασίας και όλες τις εργασίες τους στο Φάκελο Εργασιών του μαθητή (e-)portfolio.
• Εργασία για το σπίτι. Αναφέρεται η πιθανή εργασία που με ιδιαίτερη φειδώ και προσοχή δίνεται στο τέλος της διδακτικής ώρας και η οποία ποικίλει ανάλογα με τους στόχους του σεναρίου. Για τον ίδιο λόγο το τμήμα αυτό μπορεί να παραλείπεται σε κάποια σενάρια.
• Αξιολόγηση της ομαδικής εργασίας
• Αξιολόγηση της εργασίας των μαθητών: Γίνεται με κοινά κριτήρια για όλες τις ομάδες. Γι’ αυτό και επιδιώκεται να σχηματιστούν ισοδύναμες ομάδες.
• Αξιολόγηση λειτουργικότητας της ομάδας: Βασίζεται στην κλείδα παρατήρησης που συμπληρώνει ο παρατηρητής. Ο βαθμός λειτουργικότητας προστίθεται στο βαθμό της ακαδημαϊκής επίδοσης.
• Αυτοαξιολόγηση της ομαδικής εργασίας: Οι μαθητές στα πλαίσια της ομάδας τους αυτοαξιολογούνται, χρησιμοποιώντας ακόμη και την κλείδα παρατήρησης

10.13 Η επιλογή του προγραμματιστικού περιβάλλοντος
Ένα σημαντικό κομμάτι της πληροφορικής είναι ο προγραμματισμός. Ο προγραμματισμός υπεισέρχεται με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο σχεδόν σε όλο το φάσμα των εφαρμογών της πληροφορικής, με την κατανόηση των αρχών του προγραμματισμού να αποτελεί ένα από τα θεμέλια για την διδασκαλία της πληροφορικής.
Η διδασκαλία των αρχών του προγραμματισμού πρέπει να γίνει μέσα από τη χρήση κάποιου προγραμματιστικού περιβάλλοντος. Εδώ υπάρχει ο κίνδυνος οι δυνατότητες του προγραμματιστικού περιβάλλοντος που θα επιλεγεί να επηρεάζουν ή περιορίζουν τους στόχους του προγράμματος. Όταν καλούμαστε να επιλέξουμε ένα ή περισσότερα προγραμματιστικά περιβάλλοντα που να ικανοποιούν τους στόχους του προγράμματος σπουδών οι δύο ακραίες επιλογές είναι είτε να επιλέγουμε κάθε φορά το αντίστοιχο προγραμματιστικό περιβάλλον που ικανοποιεί πληρέστερα τους μαθησιακούς στόχους, είτε να επιλέγουμε ένα μοναδικό προγραμματιστικό περιβάλλον που να ικανοποιεί μερικά τους μαθησιακούς στόχους. Και οι δύο επιλογές έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα όπως το χάσιμο χρόνου για την εξοικείωση των μαθητών με διαφορετικά προγραμματιστικά περιβάλλοντα ή τη μη ικανοποίηση των απαιτήσεων του προγράμματος σπουδών από ένα και μοναδικό προγραμματιστικό περιβάλλον. Η λύση είναι η επιλογή σχετικά λίγων προγραμματιστικών περιβαλλόντων που αφενός να ικανοποιούν τις απαιτήσεις του προγράμματος σπουδών και αφετέρου να έχουν μια ενιαία λογική ώστε η εξοικείωση των μαθητών να γίνεται γρήγορα. Μια τέτοια επιλογή μιας ομάδας προγραμματιστικών περιβαλλόντων με μια ενιαία φιλοσοφία αλλά με ιδιαίτερες δυνατότητες το καθένα, είναι τα logo-like προγραμματιστικά περιβάλλοντα.
Σύμφωνα με τον Papert, ο προγραμματισμός μπορεί να αποτελέσει εκπαιδευτικό εργαλείο για την καλλιέργεια και ανάπτυξη νοητικών δεξιοτήτων σε όλους τους μαθητές και δίνει τα κίνητρα για ένα δομημένο τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης προβλημάτων σε όλα σχεδόν τα γνωστικά αντικείμενα (Papert, 1980). Ο τυπικός τρόπος διδασκαλίας του προγραμματισμού συνίσταται στην χρήση μιας επαγγελματικής γλώσσας προγραμματισμού και ενός κατάλληλου περιβάλλοντος για την υλοποίηση προγραμμάτων με αριθμούς και σύμβολα (Ξυνόγαλος κ.ά., 2000).
Αυτός ο τρόπος διδασκαλίας όμως χαρακτηρίζεται από προβλήματα (Brusilovsky et al., 1999), αφού οι επαγγελματικές γλώσσες προγραμματισμού περιλαμβάνουν πολλές εντολές που μαζί με τις συντακτικές λεπτομέρειες που απαιτούνται σχηματίζεται ένας μεγάλος όγκος πληροφορίας που πρέπει να αφομοιωθεί από τους μαθητές, αναγκάζοντάς τους συχνά, να ασχολούνται περισσότερο με τις τεχνικές λεπτομέρειες μιας γλώσσας προγραμματισμού παρά με την χρήση βασικών αρχών προγραμματισμού. Ο μαθητής δύσκολα κατανοεί τον τρόπο με τον οποίο εκτελείται ένα πρόγραμμα και αποκτά μια ελλιπή κατανόηση της μορφής εισόδου-εξόδου, αφού τα περισσότερα περιβάλλοντα προγραμματισμού δεν περιλαμβάνουν κάποιον οπτικό τρόπο αναπαράστασης της λειτουργίας του προγράμματος.
Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί εργαλεία που βοηθούν τους μαθητές να ξεπεράσουν τα παραπάνω προβλήματα. Τα εργαλεία αυτά κατηγοριοποιούνται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους (Powers et. al., 2006). Τέτοιες κατηγορίες είναι τα αφηγηματικά εργαλεία (π.χ. λογισμικό Alice) (Moscal et al., 2004) με τα οποία προγραμματίζεται η αφήγηση μιας ιστορίας, τα εργαλεία οπτικού προγραμματισμού με τα οποία ο μαθητής προγραμματίζει μέσω ενός περιβάλλοντος με ενέργειες τύπου «σέρνω και αφήνω» (drag and drop) (Goldman, 2004), τα εργαλεία παραγωγής διαγραμμάτων ροής (π.χ. Iconic Programmer) (Chen & Morris, 2005) στα οποία ο χρήστης προγραμματίζει συνδέοντας τα στοιχεία του προγράμματος ώστε να αναπαρασταθεί η σειρά των υπολογισμών, τα εργαλεία με χρήση γλώσσας πολλαπλών επιπέδων (π.χ. Robolab) (Portsmore, 1999) με τα οποία ο χρήστης μπορεί να προγραμματίσει σε διάφορα επίπεδα, ανάλογα με τις γνώσεις του και το είδος της εφαρμογής και τέλος, τα εργαλεία προγραμματισμού πολυμορφικής εξόδου αποτελεσμάτων, με τα οποία η εκτέλεση του προγράμματος έχει ως αποτέλεσμα την έξοδο όχι μόνο κειμένου αλλά και άλλης μορφής πληροφορία (MicroWorlds Pro) ή τον προγραμματισμό ρομποτικών κατασκευών (Lego Mindstorms) (Cliburn, 2006). Πολλά εργαλεία έχουν χαρακτηριστικά που ανήκουν σε περισσότερες από μια από τις παραπάνω κατηγορίες.

10.14 Σύνδρομο Cornelia de Lange (CdLS) (Κορνήλια Ντε Λανγκ)
Το σύνδρομο Cornelia de Lange (Κορνήλια Ντε Λανγκ) μπορεί να προκαλέσει αναπτυξιακή διαταραχή, ανωμαλίες του εντέρου και ελλιπή ανάπτυξη ή και παντελή απουσία άνω άκρων ή δακτύλων των χεριών. Συνδέεται με γεννήσεις ελλιποβαρών νεογνών. Στο παρελθόν, πολλά από τα άτομα που έφεραν το σύνδρομο Cornelia de Lange (CdL) πέθαιναν σε παιδική ηλικία, ωστόσο σήμερα ζουν πέρα από την ενηλικίωσή τους. Το σύνδρομο CdL προσβάλει περίπου 1 ανά 10.000 παιδιά.
Χαρακτηριστικά των ατόμων που φέρουν το σύνδρομο:
• Μικρά άνω και κάτω άκρα και ενδεχόμενη απουσία άνω άκρων ή δακτύλων τους
• Καθυστέρηση ανάπτυξης
• Εμφανή εξωτερικά χαρακτηριστικά, όπως βλεφαρίδες που δίνουν την εντύπωση ότι έχουν σχηματιστεί με μολύβι πάνω στο δέρμα και σμίγουν στο κέντρο πάνω από τη μύτη, ασυνήθιστα μακριές βλεφαρίδες που γυρνούν προς τα πάνω στις άκρες του, ασυνήθιστα μικρή μύτη
Το σύνδρομο CdL είναι τόσο περίπλοκο με σοβαρές επιπτώσεις στον οργανισμό που επιφέρουν σοβαρές αναπηρίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη βιβλιογραφία καταγράφεται ότι οι γονείς που φέρνουν στον κόσμο παιδιά που φέρουν το σύνδρομο δεν επιχειρούν να τεκνοποιήσουν επόμενη φορά. Το σύνδρομο πήρε την ονομασία του απο το όνομα ενός παιδιάτρου στο Άμστερνταμ που δημοσίευσε μελέτη σχετικά με αυτό περίπου 60 χρόνια πριν.

10.15 Σύνδρομο Prader-Willi (Πράντερ-Γουίλι)
Φυλοσχετιζόμενη διαταραχή, που μεταβιβάζεται συνήθως από πατέρα προς τέκνο. Συχνά τα άτομα που φέρουν το σύνδρομο, λόγω της εμμονής τους με το φαγητό, είναι υπέρβαρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις το σύνδρομο σχετίζεται με ελαφρά νοητική υστέρηση, συνδέεται δε αρκετά συχνά με τον αυτισμό, χωρίς ωστόσο να αποτελεί τύπο του. Ανιχνεύεται σε έλλειψη καταγραφής γενετικού κώδικα στο χρωμόσωμα νούμερο 15.
Χαρακτηριστικά του συνδρόμου:
• Εμμονή με το φαγητό που μερικές φορές συνοδεύεται με αυθόρμητη όρεξη για φαγητό
• Μονοκόμματη κατατομή σώματος (έλλειψη καμπυλών κορμού)
• Καθυστέρηση ανάπτυξης λόγου και κινητικών δεξιοτήτων
• Μαθησιακές δυσκολίες
• Προβλήματα πρόσληψης τροφής κατά τη βρεφική ηλικία
• Διαταραχές ύπνου
• Αυτοτραυματισμός (επιφάνειας δέρματος)
• Συναισθηματικές εξάρσεις (temper tantrums)
• Πολύ αυξημένο όριο πόνου (υπερβολική αντοχή στον πόνο)
• Υποπλασία γεννητικών οργάνων (δηλ. δεν είναι ανεπτυγμένα πλήρως)
• Χαμηλός μυϊκός τόνος
Επιπολασμός (δηλ. συχνότητα εμφάνισης στο γενικό πληθυσμό), το σύνδρομο Prader-Willi επηρεάζει περίπου 1 ανά 10.000 ανθρώπους στο γενικό πληθυσμό. Τα περισσότερα από τα άτομα, που φέρουν το σύνδρομο, παρουσιάζουν μία διαταραχή στο χρωμόσωμα νούμερο 15 του γενετικού κώδικα – συγκεκριμένα απουσιάζει ένα μικρό κομμάτι του χρωμοσώματος, που προέρχεται από την πλευρά του πατέρα. Σε αντίστοιχες συνθήκες, όταν η διαταραχή προέρχεται από την πλευρά της μητέρας, τα άτομα συνήθως προσβάλλονται από το σύνδρομο Angelman [τι είναι το Angelman].
Η περισσότερο επιτυχημένη αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με το σύνδρομο Prader-Willi είναι βασισμένη στα πρότυπα της αλλαγής της συμπεριφοράς βάσει συμπεριφοριστικών μοντέλων. Σε γενικές γραμμές, η φαρμακευτική αγωγή δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επιτυχημένη θεραπεία εκλογής με τα άτομα αυτά.

10.16 Ημιπάρεση
Η ημιπάρεση (hemiparesis) είναι μερική μυϊκή αδυναμία στο μισό μέρος του σώματος. Παράδειγμα : δεξιά ημιπάρεση έχει ένας ασθενής που κινεί μεν το δεξί χέρι και το δεξί πόδι, αλλά όχι με τη δύναμη που έχει η αριστερή του πλευρά. Η ημιπάρεση οφείλεται σε παθήσεις του εγκεφάλου και σπανιότερα του αυχένα.

10.17 Μαθησιακές δυσκολίες
Αν και ο όρος Μαθησιακές Δυσκολίες (learning disabilities) χρησιμοποιείται εδώ και πάρα πολλά χρόνια, δεν υπάρχει συμφωνία πάνω στα αποδεκτά κριτήρια που ορίζουν τις μαθησιακές δυσκολίες, είτε στον κλινικό είτε στον ερευνητικό τομέα. Από κλινική σκοπιά, ο όρος μαθησιακή δυσκολία υποδεικνύει ότι σε ορισμένους τουλάχιστον τομείς, η σχολική επίδοση του παιδιού δε φτάνει στα επίπεδα που προβλέπονται σύμφωνα με τους δείκτες των νοητικών του ικανοτήτων. Επίσης, Μ.Δ. μπορεί να παρατηρούνται ταυτόχρονα με άλλα προβλήματα (π.χ. λειτουργική αδυναμία αισθήσεων, νοητική υστέρηση, σοβαρή συναισθηματική διαταραχή) ή με εξωγενείς επιρροές (π.χ. πολιτισμικές διαφορές, υστερημένο γλωσσικό περιβάλλον, ανεπαρκής ή ακατάλληλη εκπαίδευση), δεν είναι όμως αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών ή επιρροών».

10.18 Νοητική υστέρηση
Η νοητική υστέρηση (καθυστέρηση) δεν αποτελεί συγκεκριμένη διαταραχή και δεν είναι σαφώς οριοθετημένη κλινική οντότητα αλλά εμφανίζεται ως κυρίαρχο ή δευτερεύον σύμπτωμα πολλών διαφορετικών διαταραχών και συνδρόμων. Πολλές φορές συσχετίζεται αιτιολογικά με κακές συνθήκες διαβίωσης και το κοινωνικό, οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο των γονέων.
Ανάλογα με τη βαρύτητά της, η νοητική υστέρηση ταξινομείται ως εξής: Ήπια: ΝΠ από 50-55 έως 70, Μέτρια: ΝΠ από 35-40 έως 50-55, Σοβαρή: ΝΠ από 20-25 έως 35-40, Βαριά: ΝΠ κάτω από 20 ή 25 (ΝΠ: νοητικό πηλίκο ή αλλιώς δείκτης νοημοσύνης). Υπάρχουν πάνω από 1.000 γνωστά οργανικά αίτια νοητικής υστέρησης, παρόλα αυτά, στις περισσότερες περιπτώσεις ατόμων με νοητική υστέρηση, η αιτιολογία της δεν είναι γνωστή. Ιδιαιτέρως, όσο αφορά την ήπια νοητική υστέρηση, η αιτιολογία είναι γνωστή μόνο στο ένα τέταρτο (1/4) των περιπτώσεων.
Διακρίνονται συνήθως τα αίτια της νοητικής υστέρησης σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει τα οργανικά αίτια, που συνδέονται κυρίως με τις βαρύτερες μορφές νοητικής υστέρησης. Οι χρωμοσωμικές ανωμαλίες αποτελούν την πιο συνήθη γενετική αιτία νοητική υστέρησης. Η πιο γνωστή από αυτές τις ανωμαλίες είναι το σύνδρομο Down. Η δεύτερη ομάδα αφορά σε περιβαλλοντικούς παράγοντες και περιλαμβάνει τα πολιτισμικά-οικογενειακά αίτια, που συνδέονται κυρίως με την ήπια νοητική υστέρηση. Σε αυτή την ομάδα συγκαταλέγονται οι δυσμενείς οικογενειακές και κοινωνικές συνθήκες, που έχουν συχνά ως αποτέλεσμα την ελλιπή φροντίδα του παιδιού – τόσο σε επίπεδο σωματικής υγείας όσο και σε επίπεδο συναισθηματικής ασφάλειας – και καταλήγουν σε μειωμένη παροχή των απαραίτητων αναπτυξιακών ερεθισμάτων.
To ποσοστό των ατόμων με νοητική υστέρηση υπολογίζεται περίπου σε 1-3% του γενικού πληθυσμού.
Η πιο αποτελεσματική μορφή αντιμετώπισης της νοητικής υστέρησης είναι η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση με στόχο την πλήρη ανάπτυξη του νοητικού δυναμικού και των γνωστικών ικανοτήτων του παιδιού.

Βιβλιογραφία

Ελληνική βιβλιογραφία

1. Anstotz, Chr. (1994) Βασικές αρχές της παιδαγωγικής για τα νοητικά καθυστερημένα άτομα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
2. Driver, R., Squires, A., Rushworth, P., Wood-Robinson, V. (1998), Οικοδομώντας τις Έννοιες των Φυσικών Επιστημών: Μια παγκόσμια σύνοψη των ιδεών των μαθητών, Αθήνα: Τυπωθήτω.
3. Kirk, S. A. (1973) Η εκπαίδευσις των αποκλινόντων παιδιών. Αθήνα
4. Ζαχαρενάκη, Κ. (1992) Αντισταθμιστική αγωγή. Αθήνα
5. Καλαντζή, Κ. (1984) Η ειδική αγωγή χτες και σήμερα. Αθήνα, σελ. 59-61
6. Κρουσταλάκης, Γ. Σ. (1981) Παιδιά με ιδιαίτερες ανάγκες. Αθήνα
7. Κόμπου, Χρ. Θ. (1992) Ο θεσμός της ένταξης παιδιών με ειδικές ανάγκες στα δημοτικά σχολεία και οι υποχρεώσεις της κοινωνίας και του κράτους. Θεσσαλονίκη
8. Κόμης, Β. (2004), Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρμογές των ΤΠΕ, Αθήνα: Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών.
9. Μαρκοβίτης, Μ., Τζουριάδου, Μ. Μαθησιακές δυσκολίες. Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς.
10. Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2004). Μάθηση και Διδασκαλία στην εποχή της Πληροφορικής. Ολική Προσέγγιση. Τόμοι Α΄, Β΄. Αθήνα, Α. Ράπτης.
11. Φράγκου Σ. (2009) Διδακτικές Προσεγγίσεις και Εργαλεία για τη Διδασκαλία της Πληροφορικής (Κεφάλαιο 10)
12. Φωτειάδης Δημήτρης (2011) Kodu: Οπτικοποιημένη γλώσσα αντικειμενοστρεφούς προγραμματισμού για την παραγωγή παιχνιδιών. 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληφοροφικής
13. ΥΠ.Ε.Π.Θ. (2004) Α.Π.Σ. για Μαθητές με Ελαφρά και Μέτρια Νοητική Καθυστέρηση, Αθήνα, διαθέσιμο στο www.elemedu.upatras.gr ανασύρθηκε στις 28/04/2011
14. Φραντζεσκάκη, Ι. (1987) Αντικοινωνική συμπεριφορά των νέων. Αθήνα: Σάκκουλας.

Ελληνική αρθρογραφία

15. Αναγνωστάκης Σ., Μακράσης Β., (2010) Μια διδακτική πρόταση για τη γλώσσα προγραμματισμού Scratch. 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διδακτικής της Πληροφορικής, σελ 15-24. Αθήνα
16. Γρηγοριάδου, Μ., Γόγουλου, Α., Γουλή, Ε., & Σαμαράκου, M. (2004). Σχεδιάζοντας «Διερευνητικές και Συνεργατικές» δραστηριότητες σε εισαγωγικά μαθήματα προγραμματισμού. Πρακτικά 2ης Διημερίδας με Διεθνή Συμμετοχή «Διδακτική της Πληροφορικής» (σ. 86-96). Βόλος.
17. Δελλασούδας, Λ. (1991) Κοινοτική κοινωνική πολιτική και ειδική επαγγελματική κατάρτιση. Διδακτορική διατριβή, Αθήνα
18. Δημητρίου Α. και Χατζηκρανιώτης Ε. (2003). Η εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο ανάπτυξης δεξιοτήτων. 2ο Συνέδριο για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη Διδακτική πράξη. Εκπαιδευτικό λογισμικό και διαδίκτυο, Σύρος 9-11/5/2003 σ. 146 – 157..
19. Ελευθεριώτη Ελένη, Καρατράντου Ανθή, Παναγιωτακόπουλος Χρήστος, (2010) Χρησιμοποιώντας τα Lego Mindstorms NXT για τη διδασκαλία του Προγραμματισμού σε ένα διαθεματικό πλαίσιο: μία πιλοτική μελέτη, Πάτρα
20. Ιωαννίδου, Ε. (1993) Πρόληψη μαθησιακών δυσκολιών στην προσχολική ηλικία. Διδακτορική διατριβή στο τμήμα Φ.Π.Ψ. Παν/μίου Αθηνών
21. Καγκάνη, Κ., Δαγδιλέλης, Β., Σατρατζέμη, Μ. & Ευαγγελίδης, Γ.(2005), Μία Μελέτη Περίπτωσης της Διδασκαλίας του Προγραμματισμού στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με τα LEGO Mindstorms, Στα Πρακτικά του 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Η Διδακτική της Πληροφορικής», Κόρινθος, 212 – 220.
22. Καρατράντου, Α., Παναγιωτακόπουλος, Χ. & Πιερρή, Ε. (2006), Οι ρομποτικές κατασκευές Lego Mindstorms στην κατανόηση Εννοιών Φυσικής στο Δημοτικό Σχολείο: Μια Μελέτη Περίπτωσης, Στα Πρακτικά του 5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση», Θεσσαλονίκη, 310–317.
23. Καρατράντου Ανθή, Τάχος Νικόλαος, Αλιμήσης Δημήτρης (2005) Εισαγωγή σε Βασικές Αρχές και Δομές Προγραμματισμού με τις Ρομποτικές Κατασκευές LEGO Mindstorm, Πρακτικά Εργασιών 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «Διδακτική της Πληροφορικής» Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Κόρινθος, 7-9 Οκτωβρίου 2005
24. Καρατράντου Α., Παναγιωτακόπουλος Χ., Πιερρή Ε. (2008) Οι ρομποτικές κατασκευές Lego Mindstorms στην κατανόηση εννοιών φυσικής στο δημοτικό σχολείο. Μια μελέτη περίπτωσης. Πρακτικά Συνεδρίου: Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση.
25. Κορρές Γιώργος (2011) Εργαστήριο εκπαιδευτικής ρομποτικής με χρήση των Lego Mindstorms NXT, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής, Ιωάννινα
26. Κυνηγός, Χ. & Φράγκου, Σ. (2000), Παιδαγωγική Αξιοποίηση της Τεχνολογίας Ελέγχου στη Τάξη, Πρακτικά του 2oυ Πανελλήνιου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή «Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση», Πάτρα, 265 – 274.
27. Κυνηγός, Χ. & Φράγκου Σ., (2000), Πτυχές της παιδαγωγικής αξιοποίησης της Τεχνολογίας Ελέγχου στη σχολική τάξη, 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή «Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση», 83-91, Πάτρα
28. Κρουσταλάκης, Γ. Σ. (1981) Παιδιά με ιδιαίτερες ανάγκες. Αθήνα
29. Λαδιάς Αναστάσιος, Καψιμάλη Βασιλική, Ρεπαντής Βυζαντινός, Σκιαδέλλη Μαρία, Χαλκίδης Λιόβας Δ., Πολίτης Π., Κόλλιας Β. (2011) Διερεύνηση της Οικοδόμησης Γνώσης σχετικά με το Υλικό του Η/Υ από μαθητές της Β’ Γυμνασίου με τη βοήθεια Εκπαιδευτικού Λογισμικού του Διαδικτύου και Εφαρμογών Γραφείου, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής, Ιωάννινα
30. Άνθιμος, Γκιόλμας Αριστοτέλης (2011) Χρήση logo-like Προγραμματιστικών Περιβαλλόντων στη Διδασκαλία της Πληροφορικής στην Α/θμια και στη Β/θμια Εκπαίδευση, 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής, Ιωάννινα
31. Μαρκαντώνης Χρίστος Εκπαιδευτικό-Διδακτικό Σενάριο Β΄ επίπεδο ΤΠΕ
32. Νικολός Δ., Καρατράντου Α., Παναγιωτακόπουλος Χ. (2008) Αξιοποίηση του MicroWorlds EX Robotics για την κατανόηση βασικών δομών προγραμματισμού, 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διδακτική της Πληροφορικής, Πάτρα
33. Νικολός Δ., Μισιρλή Α., Δαβράζος Γ., Μπακόπουλος Ν., Κόμης Β., (2011). Εξοικείωση με τη γλώσσα προγραμματισμού Scratch και το ρομποτικό πακέτο Lego WeDo, 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο ΤΠΕ, Πάτρα
34. Ξυνόγαλος, Σ., Σατρατζέμη, Μ. & Δαγδιδέλης, Β. (2000). Η εισαγωγή στον προγραμματισμό: Διδακτικές Προσεγγίσεις και Εκπαιδευτικά Εργαλεία. Πρακτικά 2ου Πανελληνίου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Πάτρα, 13-15 Οκτωβρίου, σελ. 115-124.
35. Παπάνης, Στρ., Γιαβρίμης, Π., Βίκη, Αγνή (2007) Ειδική Αγωγή, Επαγγελματικός Προσανατολισμός Ατόμων με Αναπηρία και Αποασυλοποίηση. Μυτιλήνη
36. Τζόνσον, Β. Βέρνερ, Ρ. (1983) Οδηγός ανάπτυξης για προβληματικά παιδιά. Αθήνα: Καστανιώτης
37. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2002). Δ.Ε.Π.Π.Σ και Α.Π.Σ. τόμος Α’ και Β΄, Αθήνα.
38. Τζιμογιάννης, Α. (2002). ∆ιδακτική Πληροφορικής, Προγράμματα Σπουδών και διδακτικές πρακτικές στο Ενιαίο Λύκειο. Στο Α. ∆ημητρακοπούλου (επιμ.), Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή «Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση», Ρόδος, Τόμος Α’, σελ. 229-238.
39. Τζιμογιάννης Α. (2002). Η οριοθέτηση του διδακτικού συμβολαίου στην Πληροφορική. Μια διερεύνηση στο πλαίσιο του Ενιαίου Λυκείου. Στο Π. Μιχαηλίδης (επιμ.), Πρακτικά 3ου Πανελλήνιου Συνεδρίου ‘’Διδακτική Φυσικών Επιστημών και Εφαρμογή των Νέων Τεχνολογιών στην Εκπαίδευση’’ (σ. 635-641). Ρέθυμνο.

Ξένη βιβλιογραφία

40. Dewey, J., (1997), Experience and Education, Simon & a Touchstone Book Schuster
41. Papert, S. (1980) Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas, New York:B. Books
42. Papert, S. (1993) The Children’s Machine. Rethinking School in the Age of the Computer. New York: Basic Books
43. Papert, S. (1991). Situating Constructivism
44. Piaget, J. (1972), The Principles of Genetic Epistemology, New York: Basic Books.
45. Piaget, J. (1974), To understand is to invent, N.Y.: Basic Books.

Ξένη αρθρογραφία

46. Ackermann, E., (1997), Enactive Representations in Learning: Pretense, Models, Machines, University of Provence, France.
47. Ackermann, E. (2001), Piaget’s constructivism, Papert’s constructionism: What’s the difference?
48. Alimisis D., Karatrantou A. & Tachos N., (2005) Technical school students design and develop robotic gear-based constructions for the transmission of motion, Eurologo Conference 2005, Warsaw, 76-86
49. Alimisis D. et al (2007) Robotics & Constructivism in Education: The TERECoP project, 11th European Logo Conference, διαθέσιμο στο http://www.eurologo2007.org/ Bratislava, Slovakia
50. Brown, J., Collins, A. & Duguid, P. (1989), Situated Cognition and the Culture of Learning, Educational Researcher, 18(1), 32 – 42.
51. Brusilovsky, P., Calabrese E., Hvorecky J., Kouchnirenko A. & Miller P. (1999). Mini-languages: A Way to Learn Programming Principles. Education and Information Technologies, 2(1), pp. 65-83.
52. Cliburn, D. (2006). An Introduction to the Lego Mindstorms. Proceedings of the 39th Annual Conf. of the Association of Small Computer Users in Education, pp. 25-32.
53. Chen, S. and Morris, S. (2005). Iconic programming for flowcharts, java, turing, etc. In Proceedings of the 10th Annual SIGCSE Conference on innovation and Technology in Computer Science Education. ACM Press, pp. 104-107.
54. Eija Karna-Lin et al (2006) Can Robots Teach? Preliminary Results on Educational Robotics in Special Education, proceedings of the Sixth International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT’06)
55. Eija Karna-Lin et all (2007) Technology in Finnish Special Education – Toward Inclusion and harmonized School Days, Informatics in Education, vol 6, No.1, 103-114, Institute of Mathematics and Informatics, Vilnius
56. Goldman, K.J. (2004). A concepts-first introduction to computer science. In Proceedings of the 35th SIGCSE Technical Symposium on Computer Science Education. ACM Press, pp. 432-436.
57. Horn M.S., Jacob R.J., (2007) Designing Tangible Programming Languages for Classrooom Use. 1st International Conference on Tangible and Embedded Interaction.
58. Horn M.S. et al (2009) Tangible Programming in Education: A Research Approach. Workshop on Tangibles for Children διαθέσιμο στο http://ase.tufts.edu/devtech/publications/Bers-Horn_May1809.pdf
59. Jacobs, J., Kawanaka, T., Stigler, J. (1999), Integrating qualitative and quantitative approaches to the analysis of video data on classroom teaching, International Journal of Educational Research, 31, 717-724.
60. Karatrantou, A., Panagiotakopoulos, C., Pierri, E.: The influence of Lego Mindstorms Robotics constructions in the understanding of Science meanings in Primary Education: A case study. Proceedings of 5th PanHellenic Conference with International participation of ETPE – ICTs in Education, pp. 310-317 (2006)
61. Karatrantou Anthi., Panagiotakopoulos Ch. (2008) Algorithm, Pseudo-Code and Lego Mindstorms Programming, Workshop Proceedings of SIMPAR, Venice, Italy
62. Lawhead P. B., Duncan M. E., Bland C. G., Goldweber M., Schep M., Barnes D. J. & Hollingsworth R. G. (2002), A road map for teaching introductory programming using lego mindstorms robots, In Working group reports from ITiCSE on Innovation and technology in computer science education, 191-201, ACM Press
63. Limbos, B. (1999), When toddlers develop writing strategy through play with the ‘Floor Turtle’, In 9th International Conference on Artificial Intelligence in Education AI-ED 99, Workshop on Educational Robotics, 16 – 25.
64. Legoff, D.B., and Sherman, M. (2006). Long-term outcome of social skills intervention based on interactive LEGO play. Autism, 10 (4), 317-329.
65. Marjo Virnes and Erkki Sutinen (2008) How Children’s Individual Needs Challenge the Design of Educational Robotics, July 11-13, 2008 – Chicago, IL, USA
66. Miller, G., Church, R., & Trexler, M. (2000). Teaching diverse learners using robotics. In A. Druin, and J. Hendler (Eds.), Robots for Kids: Exploring Technologies for Learning (165-191). United States of America: Morgan Kaufmann Publishers.
67. Mesibov, G. B., Schopler, E., & Schaffer, B. (1984). Adolescent and Adult Psychoeducational Profile.
68. Mark, S., Young, K. (1987), Misconceptions in the Teaching of Heat, School Science Review, Mar 87, 464-470.
69. Marjo Virnes (2008) Robotics in Special Needs Education, University of Joensuu, Department of Computer Science and Statistics, Joensuu, Finland
70. Martin et al. (2000) To Mindstorms and beyond: Evolution of a construction kit for magical machines. In Druin A. & Hendler J. Robots for kids: Exploring new technologies for learning (pp. 10 – 33)
71. McCartney, R. (1996), Introduction to robotics in computer science and engineering education, Computer Science Education, 7(2), 135 – 137.
72. Moscal, B., Lurie, D., Cooper, S. (2004). Evaluating the effectiveness of a new instructional approach. In Proceedings of the 35th SIGCSE Technical Symposium on Computer Science Education. ACM Press, pp. 75-79.
73. Niederer, H., Sander, F., Goldberg, F., Otero, V., Jorde, D., Slotta, J., Stromme, A., Fischer, H., Lorenz, H., Tibergkien, A., Vince, J. (2003), Research about the use of information Technology in science education, In Dimitris Psillos et al. (Eds.) Science education research in the knowledge- based society, Kluwer, 309-321.
74. Portsmore, M. (1999). ROBOLAB: Intuitive Robotic Programming Software to Support Life Long Learning. APPLE Learning Technology Review, pp. 26-39.
75. Powers, K., Gross, P., Cooper, S., Myles, M., Goldman, K., Proulx, V. & Carlisle, M. (2006). Tools for Teaching Introductory Programming: What Works? Proceedings of the 37th SIGCSE technical symposium on Computer science education, pp. 560-561.
76. Raffle, H. S., Parkes, A. J., and Ishii, H. (2004) Topobo: A constructive assembly system with kinetic memory. Proc. SIGCHI 2004, ACM Press, 647-654.
77. Robins B., Dautenhahn K., R. te Boekhorst, Billard A., (2005) «Robotic Assistants in Therapy and Education of Children with Autism: Can a Small Humanoid Robot Help Encourage Social Interaction Skills?», Universal Access in the Information Society, Springer-Verlag, 4(2), pp. 105-120.
78. Resnick, M. & Ocko, S. (1991), Lego/Logo Learning Through and About Design, In Fagin Merkle B.,, Eggers L.: (2001) Teaching Computer Science With Robotics Using Ada/Mindstorms 2.0, Proceedings of the 2001 annual ACM SIGAda International Conference on Ada, pp. 73-78
79. Resnick, Μ. & Silverman, Β. (2005), Some reflections on designing construction kits for kids, In Proceeding of the 2005 conference on Interaction design and children, Boulder, Colorado, 117 – 122.
80. Resnick, M., Martin, F., Sargent, R. & Silverman, B. (1996), Programmable Bricks: Toys to Think With. IBM Systems Journal, 35(3 – 4), 443 – 452.
81. Rusk, Ζ. N., Resnick, M., Berg, R. & Pezalla-Granlund, M. (2008), New Pathways into Robotics: Strategies for Broadening Participation, Journal of Science Education Technology, 17, 59 – 69.
82. Ramadhan, H. A. (2000). Programming by discovery. Journal of Computer Assisted Learning, 16, 83-93.
83. Robins, B., Dautenhahn, K, Te Boekhorst, R., and Billard, A. (2005). Robotic assistants in therapy and education of children with autism: can a small humanoid robot help encourage social interaction skills? Universal Access in the Information Society, 4(2), 105-120.
84. Sutinen E., Virmajoki M., and Virnes M., (2005) «Physical Learning Objects Can Improve Social Skills in Special Education», In Antikainen A. (ed.), Transforming a Learning Society: The Case of Finland, Peter Lang – European Academic Publishers, 49, pp. 117-130.
85. Savery, J. R. & Duffy, M. T. (1995), Problem Based Learning: An instructional model and its constructivist framework, Educational Technology, 35, 31 – 38.
86. Williams, L., & Kessler, R. (2000). All I really need to know about pair programming I learned in kindergarten. Communications of ACM, 43(5), 108-144.

Διαδίκτυο

87. Technologies for Children with Individual Needs, διαθέσιμο στο http://cs.joensuu.fi/etp
88. ELEKIT, διαθέσιμο στο http://www.elekit.co.jp/english/index.php
89. Entertainment robot Aibo, διαθέσιμο στο http://www.jp.aibo.com/
90. Vex robotics, διαθέσιμο στο http://www.vexlabs.com/
91. Σύνδρομο De Lans, διαθέσιμο στο http://www.noesi.gr/node/385
92. Σύνδρομο Prader – Willi, διαθέσιμο στο http://www.noesi.gr/syndrome/prader-willi
93. Ημιπάρεση, διαθέσιμο στο http://www.neurocenter.gr/H-M.html
94. Lego Mindstorms, διαθέσιμο στο http://mindstorms.lego.com/eng/Hong_Kong_dest/default.aspx
95. Lego Digital Designer διαθέσιμο στο http://ldd.lego.com/
96. Carnegie Mellon University Robotics Academy, διαθέσιμο στο http://www.education.rec.ri.cmu.edu/index.htm
97. Microsoft Robotics Developer Centre, διαθέσιμο στο http://msdn.microsoft.com/el-gr/robotics/default(en-us).aspx
98. Oregon Robotics Tournament and Outreach Program, Catlin Gabel School διαθέσιμο στο http://www.ortop.org/NXT_Tutorial/html/about.html
99. The Futures Channel, διαθέσιμο στο http://www.thefutureschannel.com/dockets/hands-on_math/reliable_robots/#abclesson
100. Lego NXT Robots Blog and Discussion Forum, διαθέσιμο στο http://www.nxtclub.com/
101. LCSI διαθέσιμο στο http://www.microworlds.com

Τσικολάτας Α. (2011) Η Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου. Πάτρα

Περίληψη

Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου προϋποθέτει τη χάραξη εκπαιδευτικής

πολιτικής και, ως εκ τούτου, για την εφαρμογή της απαιτείται τόσο η συναίνεση των εμπλεκόμενων μερών όσο και η πολιτική βούληση. Η αξιολόγηση δεν μπορεί και δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί για να «ενοχοποιήσει» ή να «ελέγξει» τους εκπαιδευτικούς αλλά για να υποστηρίξει όλες τις παραμέτρους του εκπαιδευτικού συστήματος. Για τον λόγο αυτό, δεν μπορεί παρά να αποτελεί μια βαθύτατα συμμετοχική διαδικασία, στην οποία εμπλέκονται όλοι όσοι μετέχουν στο εκπαιδευτικό έργο. Η αξιολόγηση περιλαμβάνει όλες τις παραμέτρους του εκπαιδευτικού συστήματος και σαφώς δεν πρέπει να περιορίζεται αποκλειστικά στον εκπαιδευτικό ή τον μαθητή. Ως ανατροφοδοτικός υποστηρικτικός μηχανισμός συνυφαίνεται με την ίδια την ποιότητα της εκπαίδευσης και στοχεύει στη διαρκή βελτίωση και αναβάθμισή της.

Abstract

The evaluation of educational work involves the development of educational
policy and, therefore, to implement the required consent of both parties involved and the political will. The assessment cannot and should not be used to “incriminate”or “control” teachers, but to support all aspects of the educational system. For this reason, can only be a deeply participatory process involving all those involved in educational work. The evaluation includes all aspects of the educational system and clearly should not be limited to the teacher or student. As feedback supportive mechanism pertaining to the same quality of education and aims at continuously improving and upgrading.

Εισαγωγή

Η μορφή και το περιεχόμενό της αξιολόγησης στο χώρο της εκπαίδευσης, απασχολεί διεθνώς πλήθος ερευνητών. Συνδέεται άμεσα με την μάθηση των μαθητών, με τη βελτίωση των διδακτικών δεξιοτήτων του εκπαδιευτικού και με την ποιότητα στη διδασκαλία. Αν το εξετάσουμε από την κοινωνική πλευρά, η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου καθορίζει με συγκεκριμένο τρόπο ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώνεται η παιδαγωγική εμπειρία τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των μαθητών και επιτυγχάνεται η διαμόρφωση προσωπικοτήτων και η κοινωνικοποίηση, με μετάδοση συγκεκριμένων γνώσεων και ηθικών αξιών.

Ο εκπαιδευτικός κρίνεται και αξιολογείται με βάση τις γνώσεις, την ηθική του και την κοινωνική του τοποθέτηση, που θεμελιώνεται σε μια συλλογική βάση, η οποία διέπεται από μια αρχή τάξης πραγμάτων. Αυτές οι αρχές μεταδίδονται κατά τη διάρκεια του μαθήματος στους μαθητές, από τη μορφή των αναλυτικών προγραμμάτων. Αξιολόγηση φυσικά γίνεται και μέσα από τις διαδικασίες πρόσληψης τους, το διοικητικό έλεγχο που υφίστανται, την αποτίμηση της διδακτικής τους επάρκειας, της διαδικασίες εξέλιξής τους, τις δυνατότητες προαγωγής ή επιλογής σε ανώτερες θέσεις. Συνήθως στο δημόσιο λόγο, ο εκπαιδευτικός γίνεται αντικείμενο ελέγχου, πειθαρχικής αντιμετώπισης, μετατόπισης, παύσης και πρόσφατα όλο και περισσότερο, επανεκπαίδευσης.

Αποσαφήνιση όρων

Ετυμολογικά, η λέξη αξιολογώ προέρχεται από το άξιος και το λέγω, όπου άξιος σημαίνει αυτός που είναι σημαντικός, κατάλληλος, ικανός να κάνει κάτι, ενώ λέγω σημαίνει ερευνώ (Αφοι Παγουλάτοι, 1985). Οι χρησιμοποιούμενοι στη διεθνή βιβλιογραφία όροι είναι «evaluating», «measuring», «examining», «testing», «marking», «grading», και «scoring». Η αξιολόγηση είναι μια αυτόματη λειτουργία των συνειδητών ανθρώπων, αυτών που επιχειρούν ένα έργο το οποίο πρώτοι αυτοί κρίνουν και στη συνέχεια επιθυμούν να βελτιώσουν μέσα από επισημάνσεις και κριτήρια των ίδιων αλλά και των άλλων.

Η αξιολόγηση που έχει ως αντικείμενο ένα ή περισσότερα στοιχεία της εκπαίδευσης καλείται εκπαιδευτική αξιολόγηση. (Worthen & Sanders, 1973). Η αξιολόγηση δεν έχει πάντα το νόημα της απόρριψης και της ποινής του αποκλεισμού. Αποβλέπει στην παροχή πληροφοριακών κρίσεων για τη βελτίωση μιας πραγματικότητας.

Η Εκπαιδευτική Αξιολόγηση

Αποτελεί, μαζί με το Πρόγραμμα Σπουδών και την Παιδαγωγική, το τριαδικό εκπαιδευτικό «σύστημα μηνυμάτων», η «ενορχήστρωση» των οποίων καθορίζει την ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία (Bernstein, 1990). Η σημασία του όρου συγχέεται συχνά με τη σημασία άλλων συναφών όρων, όπως μέτρηση, βαθμολογία, εξέταση, εκτίμηση. Η εκπαιδευτική αξιολόγηση στηρίζεται στη σχέση της έκβασης μιας εκπαιδευτικής προσπάθειας με τους παιδαγωγικούς σκοπούς. Με την εκπαιδευτική αξιολόγηση επιδιώκεται κατά την άποψη πολλών η διαπίστωση της υλοποίησης των σκοπών που είχαν τεθεί (Παιδαγωγικό Ινσιτούτο).

Η εκπαιδευτική αξιολόγηση πρέπει να συμβάλλει στη διεύρυνση της γνώσης για το επιτελούμενο σε κάθε σχολική μονάδα εκπαιδευτικό έργο. Επίσης να προωθεί διαδικασίες ανάπτυξης των σχολείων και να ενθαρρύνει τις πρωτοβουλίες σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Να υποστηρίζει τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων και να λειτουργεί ως μοχλός βελτίωσης ή αλλαγής των εκπαιδευτικών πρακτικών και γενικότερα του εκπαιδευτικού συστήματος.

Εξέλιξη της Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης

Η εκπαιδευτική αξιολόγηση δε σταματά στην αποτίμηση της ατομικής επίδοσης ή και των δυνατοτήτων των μαθητών, αλλά και στον  έλεγχο ή την αποτίμηση της ποιότητας των εκπαιδευτικών διαδικασιών και του έργου των επί μέρους εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και κυρίως των διδασκόντων.

Αυτό επιτυγχανόταν με λιγότερο ή περισσότερο δημόσιες εξετάσεις ή επιδείξεις των μαθητών, ανοικτές στα μέλη της κοινότητας και των εφορευτικών επιτροπών, στα οποία ο δάσκαλος έμελλε έτσι να αποδείξει την αξία του. Επίσης, με καθημερινή ή περιοδική παρουσία εφόρων μέσα στα σχολεία, που κατέγραφαν τις παρατηρήσεις τους και τις έστελναν στο Υπουργείο. Ακόμα, με επιθεωρήσεις από έκτακτους ή μόνιμους επιθεωρητές, με εκθέσεις από εποπτικά συμβούλια, ανώτερους επόπτες, που εξέταζαν  από τις λεπτομέρειες της επίπλωσης και του υλικού έως το ήθος και τη σωματική κατάσταση των δασκάλων αποτελούσαν έως πρόσφατα τις διαδικασίες ενός ποικιλόμορφου μηχανισμού ελέγχου και αποτίμησης της ποιότητας του σχολικού ιδρύματος και των δασκάλων, ή μάλλον του βαθμού στον οποίο το σχολείο και οι δάσκαλοι υπάκουαν στις προδιαγραφές. Οι διαδικασίες αυτές συνδέονταν άμεσα με διαδικασίες διόρθωσης, ρύθμισης ή επιβολής πειθαρχικών κυρώσεων, όπως επίπληξη, πρόστιμα, παύση, μετάθεση ή περικοπή μισθού των δασκάλων ή ακόμη και απόλυση ή διαγραφή πιστώσεων.

Τον τελευταίο καιρό  έχουν γίνει προσπάθειες να εισαχθεί μηχανισμός αξιολόγησης στα πλαίσια του σχολείου. Υπάρχουν συζητήσεις  για εισαγωγή στην Ελλάδα συστήματος αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου των ίδιων των καθηγητών, των σχολικών μονάδων και των μαθητών. Πρόσφατα μάλιστα, με το άρθρο του Νόμου 2525/97 περί Ενιαίου Λυκείου προβλέφθηκε η θεσμοθέτηση μιας σειράς διαδικασιών και οργάνων αξιολόγησης των σχολικών μονάδων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.  Με την προσπάθεια αυτή θα μπορέσει να γίνει εκτίμηση «της επάρκειας των εκπαιδευτικών», «της απόδοσης των σχολικών μονάδων» και γενικότερα «της αποτελεσματικότητας του συστήματος».

Η αξιολόγηση των μαθητών

Η μάθηση των μαθητών σχετίζεται με την αξιολόγση του δασκάλου και η ποιότητα στη διδασκαλία επηρεάζει το βαθμό μάθησής τους. Επομένως το επίπεδο μάθησης των μαθητών είναι ένας δείκτης της ποιοτικής διδασκαλίας και η μέτρηση της αποτελεί έναν κρίσιμο παραάγοντα στη διαδικασία της αξιολόγησης. Η αξιολόγηση των μαθητών αποτελεί σημαντικό μηχανισμό για τον έλεγχο της ατομικής επίδοσης των μαθητών. Αποτέλεσμα αυτού είναι η ιεραρχική τοποθέτηση των μαθητών μεταξύ τους ή με κριτήρια με βάση νόρμες που θέτει το αναλυτικό πρόγραμμα, καθώς επίσης κατανομής των ατόμων σε εξειδικευμένους λόγους και ταυτότητες και ρύθμιση της συγκρότησης υποκειμενικότητας. Επίσης, η παράλληλη αξιολόγηση των μαθητών θεωρείται ότι είναι και ένας λιγότερο ή περισσότερο ορατός μηχανισμός ελέγχου και ανατροφοδότησης και κατ΄ επέκταση επικύρωσης και νομιμοποίησης ή διαμόρφωσης και τροποποίησης του πραγματοποιούμενου αναλυτικού προγράμματος. Η αξιολόγηση των μαθητών γίνεται υπό τη μορφή τεστ ή υπό μορφή εξεταστικών τελετουργιών, προφορικών ή γραπτών εξετάσεων, ενδοσχολικών ή δημόσιων. Ο συγκεκριμένος τρόπος αξιολόγησης έχει σημαντική επίπτωση στη διαμόρφωση παιδαγωγικών ταυτοτήτων, εφόσον επιδρά στην εμπειρία στα συναισθήματα και την σκέψη αλλά και τη σταδιοδρομία των μαθητών. Αποτελεί επίσης τρόπο αναπαραγωγής και διαμόρφωσης των παιδαγωγικών πρακτικών.

Τύποι Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης

Διακρίνουμε δύο γενικούς τύπους αξιολόγησης της εκπαίδευσης, ως προς τη θέση του φορέα που εκτελεί την αξιολόγηση σε σχέση με τη σχολική μονάδα: την εξωτερική αξιολόγηση και την εσωτερική αξιολόγηση.

Η εξωτερική αξιολόγηση πραγματοποιείται από φορείς που τοποθετούνται εκτός σχολείου και ανήκουν στις ανώτερες βαθμίδες της διοίκησης. Τα αποτελέσματά της συνδέονται συχνά με άμεσες εξωτερικές συνέπειες για τους εκπαιδευτικούς ή και τα σχολεία (π.χ. προαγωγή, χρηματοδότηση). Η πλέον συνηθισμένη μορφή εξωτερικής αξιολόγησης είναι η επιθεώρηση, η οποία εμφανίζεται στις αρχές του 19ου αιώνα και λειτουργεί με πολλές παραλλαγές. Κύριος στόχος της είναι ο έλεγχος της εφαρμογής της εκπαιδευτικής νομοθεσίας, εστιασμένος στην ποιότητα της διδασκαλίας και τα μαθησιακά αποτελέσματα. Πλεονεκτήματά της είναι ότι διευκολύνει τη διαμόρφωση βελτιωτικών προτάσεων ευρύτερης εμβέλειας μέσα από τη συγκρισιμότητα των κρίσεων που παρέχει, δρα ως κίνητρο για τη διασφάλιση της ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου. Παρέχει κριτήρια για την τήρηση της εκπαιδευτικής νομοθεσίας και εμμέσως μια εξωτερική νομιμοποίηση για την υπηρεσιακή εξέλιξη των εκπαιδευτικών. Πραγματοποιείται σε συγκεκριμένο και περιορισμένο χρόνο και δεν προσθέτει απασχόληση στον εκπαιδευτικό. Εξασφαλίζεται, σε κάποιο βαθμό, η δυνατότητα σύγκρισης Σχολικών Μονάδων και εκπαιδευτικών. Εντοπίζονται ευκολότερα θετικές όψεις και αδυναμίες Σχολικών Μονάδων και εκπαιδευτικών.

Ορισμένες βασικές αδυναμίες της είναι ότι προάγει το φόβο και όχι τη συνειδητοποίηση και την αυτογνωσία των εκπαιδευτικών. Συχνά οι κρίσεις είναι αστήρικτες και υποκειμενικές. Προάγει τον ατομισμό και όχι το συλλογικό πνεύμα της Σχολικής Μονάδας. Συχνά διαμορφώνεται μια τυπική, ψευδής και άδικη εικόνα για σχολεία και εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, για τον περιορισμό της υποκειμενικότητας των κρίσεων, παρουσιάζονται τάσεις διαμόρφωσης ρητών κριτηρίων και διαδικασιών.

Η εσωτερική αξιολόγηση πραγματοποιείται από τους ίδιους τους παράγοντες της σχολικής μονάδας και έχει και αυτή ποικίλες μορφές: Ιεραρχική εσωτερική αξιολόγηση: οι ανώτεροι στη διοικητική-εκπαιδευτική ιεραρχία του σχολείου κρίνουν τους κατωτέρους. Συλλογική εσωτερική αξιολόγηση ή αυτοαξιολόγηση: στηρίζεται σε διαδικασίες που οργανώνονται και παρακολουθούνται από τους ίδιους τους παράγοντες της σχολικής μονάδας.

Βασικά πλεονεκτήματα της εσωτερικής αξιολόγησης είναι ότι ενεργοποιεί όλους τους παράγοντες της εκπαιδευτικής κοινότητας. Ενισχύει τις σχέσεις εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας μεταξύ των παραγόντων της εκπαιδευτικής κοινότητας. Οι εκπαιδευτικοί συνειδητοποιούν με συγκεκριμένο τρόπο τις ιδιαίτερες συνθήκες λειτουργίας του σχολείου. Δημιουργεί προϋποθέσεις για πρωτοβουλίες και ανάληψη καινοτόμων δράσεων. Καλλιεργεί τη συνευθύνη και την αυτοδέσμευση. Αναδεικνύει και διαχέει θετικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Εντοπίζει αδυναμίες και δημιουργεί συνθήκες για βελτίωση. Δείχνει στην εκπαιδευτική ιεραρχία, με συγκεκριμένο τρόπο, τα πεδία των παρεμβάσεων. Μπορεί, γενικά, να συμβάλει στη βελτίωση των εκπαιδευτικών πρακτικών και στην αλλαγή της κουλτούρας του σχολείου.

Βασικές της αδυναμίες είναι ο κίνδυνος μιας καθαρά γραφειοκρατικής αντιμετώπισης της όλης διαδικασίας. Η πιθανότητα δημιουργίας εσωτερικών συγκρούσεων. Η έμφαση σε ανώδυνα ζητήματα. Η δημιουργία τάσεων εσωστρέφειας στις Σχολικές Μονάδες κτλ.

Τομείς αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου

Είναι φυσικό ότι, αν προσπαθούσε κανείς να αξιολογήσει συνολικά το εκπαιδευτικό έργο του εκπαιδευτικού, ίσως θα κατέληγε στην άποψη ότι η αξιολόγηση δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί. Για το λόγο αυτό θεωρείται ότι η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου θα πρέπει να επικεντρώνεται στους ακόλουθους τομείς των δραστηριοτήτων του: στο διοικητικό, στον παιδαγωγικό, στο διδακτικό.

Και οι τρεις αυτοί τομείς ίσως δεν μπορούν να αξιολογηθούν στο σύνολό τους, αλλά θα πρέπει να γίνεται αξιολόγηση περιπτώσεων. Δηλαδή, όσον αφορά αυτούς τους τομείς είναι πρακτικά αδύνατο από οποιονδήποτε αξιολογητή ή από οποιαδήποτε επιτροπή αξιολόγησης να αξιολογεί το εκπαιδευτικό έργο του εκπαιδευτικού σε μόνιμη βάση. Αν επιδιωκόταν κάτι τέτοιο, θα σήμαινε ότι η συντεταγμένη πολιτεία έχει μηδενική εμπιστοσύνη στις ικανότητες των εκπαιδευτικών της. Για το λόγο αυτό μία τέτοια προοπτική διαρκούς αξιολόγησης είναι πρακτικά ανεφάρμοστη και άτοπη.

Η αξιολόγηση, λοιπόν, χρειάζεται να κινηθεί αποκλειστικά στην κατεύθυνση βελτίωσης των παιδαγωγικών και εκπαιδευτικών ικανοτήτων του εκπαιδευτικού, έτσι ώστε ο εκπαιδευτικός να γίνει πιο αποτελεσματικός, προς όφελος των μαθητών του και της εκπαίδευσης γενικότερα, βελτιώνοντας τον εαυτό του, τις εκπαιδευτικές διαδικασίες και την παιδαγωγική επικοινωνία με τους μαθητές του. Στόχος της αξιολόγησης πρέπει να είναι όσον αφορά τον εκπαιδευτικό μία ευκαιρία βελτίωσής του.

Η Διαδικασία Αξιολόγησης του Εκπαιδευτικού

Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών είναι απαραίτητο να αποτελείται από δύο

μέρη: την αυτοαξιολόγηση[1] και την αξιολόγηση.

Η αυτοαξιολόγηση έχει ορισμένα βασικά πλεονεκτήματα, όπως: Ενεργοποιεί όλους τους παράγοντες της εκπαιδευτικής κοινότητας. Ενισχύει τις θέσεις εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας μεταξύ των παραγόντων της εκπαιδευτικής κοινότητας Οι εκπαιδευτικοί συνειδητοποιούν τις ιδιαίτερες συνθήκες λειτουργίας του σχολείου. Δημιουργεί προυποθέσεις για τπρωτοβουλίες και ανάληψη κινοτόμων δράσεων. Καλλιεργεί τη συνευθύνη και την αυτοδέσμευση. Αναδεικνύει και διαχέει θετικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Εντοπίζει αδυναμίες και δημιουργεί συνθήκες για βελτίωση. Δείχνει στην εκπαιδευτική ιεραρχία, με συγκεκριμένο τρόπο, τα πεδία των παραεμβάσεων. Μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση των εκπαιδευτικών πρακτικών και στην αλλαγή της κουλτούρας του σχολείου.

Έχει όμως και κάποιες αδυναμίες όπως ο κίνδυνος μιας καθαρά γραφειοκρατικής αντιμετώπισης της όλης διαδικασίεας. Η πιθανότητα δημιουργίας εσωτερικών συγκρούσεων. Η έμφαση σε ανώδυνα ζητήματα. Η δημιουργία τάσεων εσωστρέφειας στις σχολικές μονάδες.

Ωστόσο, ένα μέρος της αξιολόγησης χρειάζεται να πραγματοποιείται στην τάξη στο πλαίσιο μιας διδακτικής διαδικασίας διάρκειας 45 λεπτών. Ένα άλλο μέρος της αξιολόγησης αφορά την παρουσία του εκπαιδευτικού στη σχολική μονάδα και τον κοινωνικό περίγυρο, κατά κύριο λόγο το Διευθυντή της σχολικής μονάδας, αλλά και το Σχολικό Σύμβουλο.

Η διαδικασία αυτή πρέπει να γίνεται αναλογικά σε όλα τα μαθήματα της Α΄/

βάθμιας και Β΄/βάθμιας εκπαίδευσης. Ο αριθμός αυτού του είδους των αξιολογήσεων

καθορίζεται ανάλογα με τα χρόνια υπηρεσίας του εκπαιδευτικού.

            Ακολουθεί το Δελτίο Αυτοαξιολόγησης και Αξιολόγησης των Εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης. Στην πρώτη κατηγορία ερωτήσεων ο αξιολογητής έχει δύο δυνατότητες, το «Ναι» και το «Όχι». Στην περίπτωση αυτή η αντιστοιχία σε μονάδες έχει ως εξής: Ναι = 5 μονάδες, Όχι = 0 μονάδες. Στη δεύτερη κατηγορία ερωτήσεων, δηλαδή τη διαβαθμισμένη αξιολόγηση, ο αξιολογητής συναντά την εξής κλίμακα αξιολόγησης: Άριστα = 5 μονάδες, Πάρα Πολύ = 4 μονάδες, Πολύ= 3 μονάδες, Αρκετά= 2 μονάδες, Λίγο = 1 μονάδα, Καθόλου = 0 μονάδες.

Αξιολογητές των Εκπαιδευτικών

Σχολική Μονάδα	Αυτοαξιολό-γηση	Αξιολόγηση	Ωφελού-μενοι
Διοικητικά θέματα	Παιδαγωγικά θέματα	Διδακτική
Οι εκπαιδ/κοί θα αξιολογούν τον εαυτό τους σε διοικητικά και παιδαγωγι-κά θέματα και στην ειδική διδακτική του αξιολογούμενου γνωστικού αντι-κειμένου με το Δελτίο Αυτό-αξιολόγησης & Αξιολόγησης	Διευθυντής Σχολικής Μονάδας με πιστοποιημένη διοικητική επάρκεια και ετοιμότητα και σύμφωνα με το Δελτίο Αξιολόγησης 1	Σχολικός Σύμβουλος με πιστοποιημένη συμβουλευτική επάρκεια και ετοιμότητα με το Δελτίο Αξιολόγησης 2	Ειδικός Αξιολογητής με πιστοποιημένη διδακτική επάρκεια και ετοιμότητα σε συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο με το Δελτίο Αξιολόγησης 3	Μαθητές

Κατηγορίες αυτοαξιολόγησης και αξιολόγησης εκπαιδευτικού

Δελτίο 1

1. Σχέση του εκπαιδευτικού με το σχολείο  (13 ερωτήματα)
2. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στη συνέλευση του διδακτικού προσωπικού της σχολικής μονάδας  (5 ερωτήματα)
3. Σχέση του εκπαιδευτικού με τους μαθητές  (14 ερωτήματα)
4. Σχέση του εκπαιδευτικού με τους συναδέλφους της σχολικής μονάδας  (4 ερωτήματα)
5. Επιμόρφωση του εκπαιδευτικού  (4 ερωτήματα)
6. Σχέση του εκπαιδευτικού με τους γονείς και κηδεμόνες των μαθητών  (10 ερωτήματα)

Αυτοαξιολόγηση Εκπαιδευτικών αναφορικά με τη λειτουργία και τη δράση τους στα πλαίσια της Σχολικής Μονάδας σε % (Δελτίο 1)

Δελτίο 2

7. Γενικά Στοιχεία Αξιολόγησης του εκπαιδευτικού  (5 ερωτήματα)
8. Διδακτική ικανότητα του εκπαιδευτικού  (9 ερωτήματα)
9. Τεχνικές διδασκαλίας που χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός για τη διδακτική διαδικασία  (16 ερωτήματα)
10. Οργάνωση και Διοίκηση τάξης από τον εκπαιδευτικό  (8 ερωτήματα)
11. Μαθησιακό Κλίμα – Επικοινωνία του εκπαιδευτικού με τους μαθητές  (4 ερωτήματα)
12. Συμπεριφορά του εκπαιδευτικού προς τους μαθητές στην τάξη  (8 ερωτήματα)

Δελτίο 3

13. Προετοιμασία διδακτικής ενότητας από τον εκπαιδευτικό στο αξιολογούμενο γνωστικό αντικείμενο (8 ερωτήματα)
14. Πορεία διδασκαλίας και παρουσίαση της ύλης του αξιολογούμενου γνωστικού αντικειμένου από τον εκπαιδευτικό  (12 ερωτήματα)
15. Μεθοδολογία διδασκαλίας του αξιολογούμενου γνωστικού αντικειμένου  (24 ερωτήματα)
16. Κατάρτιση – επιμόρφωση του εκπαιδευτικού στο αξιολογούμενο γνωστικό αντικείμενο  (6 ερωτήματα)

Αξιολόγηση από το Σχολικό Σύμβουλο

Ο ρόλος του Σχολικού Συμβούλου στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού είναι κυρίως να σκιαγραφήσει την παιδαγωγική πλευρά του εκπαιδευτικού κατά τη διαδικασία αξιολόγησης.

Για να μπορεί όμως ο Σχολικός Σύμβουλος να ανταποκριθεί σε αυτό το έργο,

θα πρέπει να πληροί όλες τις προϋποθέσεις απόκτησης της συμβουλευτικής επάρκειας καιετοιμότητας και να έχει επιλεγεί με βάση αυτά τα κριτήρια και να του παρέχονται τα σχετικά έντυπα με τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης.

Ο ρόλος του θα είναι να διαπιστώσει την ύπαρξη ή μη αυτών των κριτηρίων και το βαθμό κατοχής τους από τον εκπαιδευτικό κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Η Αξιολόγηση από τον Ειδικό Αξιολογητή

Ο ρόλος του Ειδικού Αξιολογητή στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού είναι να σκιαγραφήσει τις διδακτικές ικανότητες του εκπαιδευτικού κατά τη διαδικασία αξιολόγησης.

Για να μπορεί ο Ειδικός Αξιολογητής να ανταποκριθεί στο συγκεκριμένο έργο, θα πρέπει να ανήκει στο διδακτικό προσωπικό των Κέντρων Ασκούμενων Εκπαιδευτικών και συγκεκριμένα να έχει ειδίκευση στο μάθημα που αξιολογείται ο εκπαιδευτικός (π.χ. ειδική διδακτική γλώσσας, ειδική διδακτική μαθηματικών, ειδική διδακτική ιστορίας) και να του παρέχονται τα σχετικά έντυπα με τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης ως προς τη διδακτική του συγκεκριμένου γνωστικού αντικειμένου.

Ο ρόλος του Ειδικού Αξιολογητή θα είναι να διαπιστώσει αν ο εκπαιδευτικός κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας εμφάνισε και σε ποιο βαθμό τις αναμενόμενες διδακτικές πρακτικές.

Η Αξιολόγηση από τον Διευθυντή της σχολικής μονάδας

Ο ρόλος του Διευθυντή της σχολικής μονάδας στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού είναι να σκιαγραφήσει τη λειτουργία του εκπαιδευτικού στο πλαίσιο της σχολικής μονάδας.

Για να μπορεί ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας να ανταποκριθεί στο συγκεκριμένο έργο, θα πρέπει να πληροί τις προϋποθέσεις της διοικητικής επάρκειας και διοικητικής ετοιμότητας και να του παρέχονται τα σχετικά έντυπα διοικητικής αξιολόγησης του εκπαιδευτικού. Έργο του Διευθυντή της σχολικής μονάδας θα είναι να συμπεριλάβει στο έντυπο μόνο το διοικητικό μέρος, δηλαδή το βαθμό ανταπόκρισης του εκπαιδευτικού στα διοικητικά και άλλα καθήκοντά του στο πλαίσιο της σχολικής μονάδας.

Ο ρόλος του Συνηγόρου του εκπαιδευτικού στη διαδικασία αξιολόγησης

Ο ρόλος του Συνηγόρου του εκπαιδευτικού στη διαδικασία αξιολόγησης είναι

να παρακολουθεί από την έναρξη μέχρι τη λήξη της τη διαδικασία αξιολόγησης και να παρεμβαίνει σε σημεία που κρίνει ότι αδικείται ο αξιολογούμενος, διασφαλίζοντας μετον τρόπο αυτό τη διαδικασία αξιολόγησης. Ο Συνήγορος του αξιολογούμενου εκπαιδευτικού θα εκπροσωπεί τα συμφέροντα του κρινόμενου και για το λόγο αυτό θα είναι έμπειρος εκπαιδευτικός και θα επιλέγεται από τον ίδιο.

Προβλήματα στην Αξιολόγηση

Οι θεωρητικοί της εκπαιδευτικής αξιολόγησης, αλλά και εκείνοι που την εφαρμόζουν στην πράξη, αντιμετωπίζουν μια σειρά σοβαρών προβλημάτων (φιλοσοφικής – θεωρητικής αλλά και μεθοδολογικής – εφαρμοστικής χροιάς), σε πολλά από τα οποία δεν έχει καταστεί δυνατόν ακόμη να δοθεί οριστική λύση. Αυτά αποτελούνται από τα Κριτήρια, την Ορθότητα υποθέσεων, τους Σκοποί και τα Επιθυμητά αποτελέσματα, την Υποκειμενικότητα, την Ερμηνεία των αποτελεσμάτων, την Πολιτική παρέμβαση και την Επίδραση ιδεολογίας.

Το ισχύον ελληνικό θεσμικό πλαίσιο

Με τον Νόμο 1566/85 για τον εκσυγχρονισμό της δομής και της λειτουργίας της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ο όρος αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου καθιερώθηκε επίσημα από την Πολιτεία. Στο Σχέδιο Π.Δ. 140/1988 σημειώνεται ότι με τον όρο αυτό νοείται η συνεκτίμηση του συλλογικού και συμμετοχικού έργου των εκπαιδευτικών σε συγκεκριμένους σχολικούς χώρους, ενώ στο Π.Δ. 320/1993 ως αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου νοείται η εκτίμηση της απόδοσης της παρεχόμενης εκπαίδευσης γενικά. Ο Νόμος 2525/1997 ορίζει ότι ως αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης νοείται η διαδικασία αποτίμησης της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης και του βαθμού υλοποίησης των σκοπών και των στόχων της, όπως αυτοί καθορίζονται από την ισχύουσα νομοθεσία. Στον Νόμο 2986/2002, που αφορά στην Οργάνωση των περιφερειακών υπηρεσιών της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών, στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και σε άλλες διατάξεις, το εκπαιδευτικό έργο συνδέεται με τη σχολική μονάδα, ενώ η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού αναφέρεται ως ξεχωριστή διαδικασία. Ειδικότερα, στον συγκεκριμένο νόμο η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου επισημαίνεται ότι συμβάλλει στον εκδημοκρατισμό και την ποιοτική αναβάθμιση της εκπαίδευσης -και της κοινωνίας-, δεδομένου ότι η ισόρροπη ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή και η πρόσβαση στη γνώση αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Τέλος, σύμφωνα με τον Νόμο 2986/2002, ορίζονται ως φορείς αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (Κ.Ε.Ε.) και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Π.Ι.).

Επιπτώσεις έλλειψης αξιολόγησης εκπαιδευτικού έργου

Παρά τις κατά καιρούς νομοθετικές ρυθμίσεις, το ζήτημα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου παραμένει μετέωρο και, εν πολλοίς, άλυτο. Στη χώρα μας, η εμπειρία του επιθεωρητισμού (τεχνοκρατικό μοντέλο εξωτερικής αξιολόγησης), η οποία κυριάρχησε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80, λειτούργησε ως τροχοπέδη στην προώθηση και εφαρμογή σύγχρονων μορφών αξιολόγησης, αφού συνέβαλε στο να ταυτιστεί η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου με την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού. Ειδικότερα, η έλλειψη αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου στα ελληνικά εκπαιδευτικά πράγματα έχει αρνητικές επιπτώσεις:

• στην παρακολούθηση των εκπαιδευτικών αλλαγών που συντελούνται στην Ευρώπη και τον κόσμο,

• στην επίτευξη των στόχων που αναφέρονται στη σύγκλιση των εκπαιδευτικών πολιτικών στις χώρες της Ε.Ε.,

• στην υποχρέωση λογοδοσίας προς το κοινωνικό σύνολο για τη σωστή αξιοποίηση των οικονομικών πόρων που διατίθενται για την εκπαίδευση,

• στην τεκμηρίωση της διαπίστωσης των γενικότερων αδυναμιών του εκπαιδευτικού συστήματος,

• στην προσπάθεια βελτίωσης και ποιοτικής αναβάθμισης όλων των συντελεστών της εκπαιδευτικής διαδικασίας και στην άμεση παρέμβαση με σκοπό την επίλυση των προβλημάτων,

• στην ανατροφοδότηση της εκπαιδευτικής έρευνας και του συστήματος γενικότερα, με συνέπεια την αναποτελεσματική διάθεση και την ανεπαρκή αξιοποίηση των πόρων (ανθρώπινων και υλικών) που διατίθενται για την εκπαίδευση,

• στην προσπάθεια περιορισμού της γραφειοκρατίας στο ισχύον ανελαστικό και συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα,

• στην ενίσχυση της εκπαιδευτικής αυτονομίας είτε σε μακροεπίπεδο (εθνικό/περιφερειακό) είτε σε μικροεπίπεδο (τοπικό/σχολική μονάδα),

• στην προσπάθεια άμβλυνσης των ανισοτήτων ανάμεσα στις σχολικές μονάδες,

• στην επίτευξη αμφίδρομης επικοινωνίας ανάμεσα στο σχολείο και την κοινωνία,

• στην εκτίμηση των επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών με στόχο τη βελτίωση της εκπαιδευτικής πρακτικής ανάλογα με τις εκάστοτε περιστάσεις,

• στην επιστημονική, επαγγελματική και προσωπική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών,

• στην ενίσχυση του ενδιαφέροντος των εκπαιδευτικών, οι οποίοι δεν ενθαρρύνονται να συμμετέχουν ενεργά στη λήψη αποφάσεων που αφορούν σε καινοτομίες στην εκπαίδευση,

• στην ανάδειξη των στελεχών της εκπαίδευσης με αξιοκρατικό τρόπο, αφού, σύμφωνα με το ισχύον καθεστώς, η επιλογή τους στηρίζεται σε τυπικά κυρίως προσόντα και όχι στην αποτελεσματικότητα του έργου τους,

• στη διαμόρφωση του σωστού παιδαγωγικού κλίματος ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς και τα στελέχη της εκπαίδευσης.

 

Βιβλιογραφία

Γεωργογιάννης Π. (2009), Αξιολόγηση και Διοίκηση της εκπαίδευσης και διαπολιτισμική πραγματικότητα, Πάτρα

Δούκας, Χ. (1997), Εκπαιδευτική Πολιτική και Εξουσία: Η Περίπτωση της Αξιολόγησης των Εκπαιδευτικών (1982-1994). Αθήνα: Γρηγόρης.

Κωνσταντίνου, Χ. (2002) Πλαίσιο Αξιολόγησης Εκπαιδευτικών και Στελεχών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα Αξιολόγησης.

Λάμνιας, K. (1997), Η Αξιολόγηση του Μαθητή: Διαφοροποιημένες Σημασιοδοτήσεις της Έννοιας, Παιδαγωγική επιθεώρηση, τ. 26, σσ. 7-36.

Λάμνιας, Κ. (2004), Πλαίσιο Αξιολόγησης Εκπαιδευτικών και Στελεχών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα Αξιολόγησης.

Ματθαίου (2000), Οδηγός Αποτίμησης και Σχεδιασμού του Εκπαιδευτικού Έργου στη Σχολική Μονάδα για την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα Αξιολόγησης (τρεις τόμοι).

Σολομών, Ι. (1999), Εσωτερική Αξιολόγηση & Προγραμματισμός του Εκπαιδευτικού Έργου στη Σχολική Μονάδα: Ένα Πλαίσιο Εργασίας και Υποστήριξης. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα Αξιολόγησης.

 

Παράρτημα

Α.	Προφίλ μαθητή (Δημογραφικά στοιχεία, Εκπαίδευση)

Α1	Προσωπικά στοιχεία
	Φύλο	Άνδρας	Γυναίκα
	Κατοικώ σε:	χωριό	πόλη
	Κατάσταση γονέων:	παντρεμένοι	χωρισμένοι	ορφανός

Α2	Επιπλέον προσόντα
	Ξένες γλώσσες:	ΝΑΙ    ΟΧΙ
	Εξωσχολικές δραστηριότητες:	ΝΑΙ   ΟΧΙ

Β.	Προετοιμασία – σχεδίαση μαθήματος

	Έγινε σαφής διατύπωση των υποχρεώσεών σας για τη συμμετοχή σας στο μαθημα	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	Αποσαφηνίστηκαν οι σκοποί και στόχοι του μαθήματος	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	Τα προαναφερόμενα σας βοήθησαν ώστε να  συμμετάσχετε επιτυχώς  στις παραδόσεις των μαθημάτων	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	Η ηλεκτρονική επικοινωνία με τον καθηγητή σας βοήθησε	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	Υπήρχε δομική αλληλουχία στην παρουσίαση – διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων του μαθήματος	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
Γ.	Περιεχόμενο μαθήματος
Το περιεχόμενο του μαθήματος ήταν  σύμφωνο με:
	τις εκπαιδευτικές σας ανάγκες	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικά σας	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	τις εμπειρίες σας	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	το διαθέσιμο χρόνο σας	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	το  ρυθμό συμμετοχής σας στο μάθημα	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	την εξοικείωσή σας με τις Νέες Τεχνολογίες	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου

Δ.	Υλοποίηση  μαθήματος
Κατά  τη διαδικασία  υλοποίησης του μαθήματος:
	ενεργοποιήθηκε το ενδιαφέρον σας με κατάλληλες εκπαιδευτικές τεχνικές	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	έγινε κατάλληλος χειρισμός του χρόνου	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	ο ρόλος του εκπαιδευτικού ήταν υποστηρικτικός, διευκολυντικός	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	διαμορφώθηκε κατάλληλο παιδαγωγικό κλίμα	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	αναπτύξατε διαπροσωπικές σχέσεις επικοινωνίας με τον καθηγητή σας	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	αναπτύξατε σχέσεις συνεργασίας και επικοινωνίας με τους συμμαθητές σας	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου

Ε.	Εκπαιδευτικό υλικό μαθήματος
Το εκπαιδευτικό  υλικό του μαθήματος:
	ήταν κατάλληλο σε σχέση με τις ανάγκες σας	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	ήταν αποτελεσματικό στη διδασκαλία	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	ήταν επαρκές	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	ήταν σαφές	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	ήταν ποικίλο (έντυπο, ηλεκτρονικό, πολυμεσικό)	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	προσέλκυε την προσοχή και το ενδιαφέρον σας	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	ενσωματωνόταν ομαλά στη ροή και στο περιεχόμενο του προγράμματος	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου

ΣΤ.	Αποτελεσματικότητα  μαθήματος
Θεωρείτε πως μέσα από τη συμμετοχή σας στο μάθημα
	επιτεύχθηκε η ενεργητική συμμετοχή σας σε όλες τις φάσεις υλοποίησής του	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	σας δόθηκε η δυνατότητα ανάπτυξης πρωτοβουλιών κατά τη διάρκεια της διδακτικής διαδικασίας	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	σας δόθηκε η δυνατότητα ανάπτυξης πρωτοβουλιών κατά τη διάρκεια εκπόνησης εργασιών	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	αποκτήσατε γνώσεις, δεξιότητες, και στάσεις σε αντικείμενα  σχετικά με το περιεχόμενο του προγράμματος	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	σας δόθηκε η δυνατότητα για κριτικό αναστοχασμό σε σχέση με προγενέστερη γνώση σας	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	σας δόθηκε η δυνατότητα για αναθεώρηση των σκέψεών σας	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	σας δόθηκε η δυνατότητα εφαρμογής και αξιοποίησης των αποκτηθέντων γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων  στην καθημερινότητά σας	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	Υποστηρίχθηκαν γνώσεις σας σε άλλα μαθήματα	Πάρα Πολύ	Πολύ	Αρκετά	Ελάχιστα	Καθόλου
	Ποιες προτάσεις έχετε να κάνετε για περαιτέρω βελτίωση του μαθήματος; Να δίνεται περισσότερος χρόνος για τις εργασίες

---

Τσικολάτας Α. (2011) Εξωτερικά κίνητρα μάθησης Ελλήνων μαθητών και μαθητών πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων. Πάτρα

Εισαγωγή
Η σύγχρονη έρευνα σε θέµατα εκπαίδευσης και ψυχολογίας µάθησης φαίνεται να στρέφεται προς την εξέταση της συµβολής βασικών συνιστωσών του συναισθηµατικού τοµέα. Μια από τις συνιστώσες του τοµέα αυτού είναι η έννοια των κινήτρων. Τα κίνητρα φαίνεται να επηρεάζουν την επίδοση του ατόµου σε διάφορα θέµατα. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει ποια είναι τα εξωτερικά κίνητρα μάθησης ελλήνων μαθητών και μη. Αρχικά θα επιχειρείται µια εννοιολογική ανάλυση των βασικών εννοιών και εν συνεχεία συνοψίζονται βασικά πορίσµατα της έρευνας και στη συνέχεια παρουσιάζεται εµπειρική έρευνα που διεξήχθη στο 13ο Δημοτικό σχολείο Πιερίας τον Νοέμβριο του 2010.

Θεωρία
2.1. Αποσαφήνιση των όρων.
2.1.1. Κίνητρα μάθησης
Τα κίνητρα θεωρούνται από τους ερευνητές ως σηµαντική παράµετρος στη µαθησιακή διαδικασία, γιατί επηρεάζουν την οργάνωση γνωστικών και µεταγνωστικών δεξιοτήτων των µαθητών και κατ’ επέκταση την επίδοση τους. Τα κίνητρα ορίζονται ως οι δυνάµεις ή αιτίες που ενθαρρύνουν ή παρωθούν το άτοµο να ασχοληθεί ή να επιδιώξει την επιτυχία κάποιου στόχου.
Στο επίπεδο της σχολικής τάξης ο όρος αναφέρεται στη διάθεση, την επιµονή και την προσπάθεια που καταβάλλουν οι µαθητές κατά την ενασχόλησή τους µε ένα έργο, προκειµένου να φτάσουν σε επιθυµητό αποτέλεσµα.
Τα κίνητρα είναι δυνατόν να προέρχονται από το ίδιο το άτοµο ή να έχουν πηγή στο περιβάλλον του υποκειµένου, να είναι δηλαδή εσωτερικά ή εξωτερικά κίνητρα. Παραδείγµατα εσωτερικών κινήτρων είναι τα ένστικτα και οι σκοποί, ενώ παραδείγµατα εξωτερικών κινήτρων είναι η επιδίωξη αµοιβής και ή αποφυγή κάποιου κινδύνου.
2.1.2. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση
Με τον όρο Διαπολιτισμική Εκπαίδευση εννοούμε το σύνολο των παιδαγωγικών αρχών, με τις οποίες ρυθμίζονται μέτρα και διαδικασίες που απευθύνονται σε όλα τα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου, όπου αναπόφευκτα υπάρχουν διαφοροποιήσεις στη νοοτροπία, στις αντιλήψεις, στον τρόπο ζωής.
Ως Διαπολιτισμική Εκπαίδευση μπορεί να χαρακτηριστεί εκείνο το είδος εκπαίδευσης που απορρέει από την πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, θεωρεί ότι οι πολιτισμικές και γλωσσικές διαφορές δεν αποτελούν αποδιοργανωτικό παράγοντα, αλλά αντίθετα εκτιμώνται ως εμπλουτισμός και πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στα περιεχόμενα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, προσανατολίζεται και αποσκοπεί στην ισότητα ευκαιριών για όλους και είναι ενάντια σε κάθε είδους διακρίσεις
2.2. Θεωρία των κινήτρων
Οι σύγχρονοι ερευνητές ξεπερνούν τα στενά πλαίσια της µελέτης των επιπτώσεων που δυνατόν να έχουν τα διάφορα είδη εσωτερικών και εξωτερικών κινήτρων. Υποστηρίζουν ότι οι αιτίες που παρωθούν ένα άτοµο να ασχοληθεί µε ένα έργο δεν είναι µόνο οι εσωτερικοί ή εξωτερικοί σκοποί στους οποίους δυνατόν να προσανατολίζεται το άτοµο αλλά και οι πεποιθήσεις του σχετικά µε τις ικανότητές του και την αξία του έργου το οποίο πρόκειται να εκτελέσει.
2.2.1. Θεωρία των εξωτερικών κινήτρων
Τα κίνητρα, σύµφωνα µε τη σύγχρονη έρευνα, λειτουργούν ως αίτια για επίτευξη κάποιου στόχου. Για παράδειγµα, ένας µαθητής ο οποίος πιστεύει ότι είναι ικανός στην εκτέλεση συγκεκριµένου έργου, πιο εύκολα παρωθείται να εκτελέσει το έργο παρά ένας µαθητής που πιστεύει ότι έχει µειωµένες ικανότητες στο έργο αυτό. Έχει βρεθεί ότι τα κίνητρα σχετίζονται µε την επίδοση των µαθητών σε ποικιλία θεµάτων και ειδικότερα επηρεάζουν σηµαντικά τις µαθηµατικές επίδοσεις.
Τα εξωτερικά κίνητρα, περιλαµβάνουν εξωτερικά αίτια που υπαγορεύουν µια συµπεριφορά, που ωθούν ένα άτοµο να ασχοληθεί µε ένα έργο, όπως η προσδοκία συγκεκριµένου οφέλους κατά την ευόδωση του έργου ή η αποφυγή κάποιου τιµήµατος που θα έχει να καταβάλει σε περίπτωση αποτυχίας στο συγκεκριµένο έργο. Συγκεκριµένα, το άτοµο είναι δυνατόν να εκτελεί ένα έργο µε σκοπό την απόκτηση καλών βαθµών, την προσφορά ικανοποίησης σε τρίτους (δάσκαλοι, γονείς) ή ακόµη και για να ξεπεράσει σε επίδοση άλλα άτοµα στην εκτέλεση του έργου. Ο Pintrich βρήκε ότι η επίδοση µαθητών µέσης εκπαίδευσης σε ποικιλία θεµάτων σχετίζεται θετικά, αν και όχι σε µεγάλο βαθµό, µε τον εσωτερικό προσανατολισµό σε σκοπούς ενώ σχετίζεται αρνητικά µε τον εξωτερικό προσανατολισµό σε σκοπούς.
2.2.2. Θεωρία των εσωτερικών κινήτρων
Τα εσωτερικά κίνητρα, περιλαµβάνουν τους προσωπικούς (µη ωφελιµιστικούς) λόγους για τους οποίους ένα άτοµο επιλέγει να ασχοληθεί µε ένα έργο, π.χ. η νοητικής πρόκληση και γνωστική περιέργεια που δηµιουργεί το συγκεκριµένο έργο, η αύξηση της γνώσης και ικανότητάς του ατόµου καθώς και η ολοκληρωτική µάθηση. Πιο συγκεκριµένα, εσωτερικά κίνητρα υπάρχουν «…στην περίπτωση κατά την οποία οι µαθητές καταβάλλουν προσπάθεια για την επίλυση ενός προβλήµατος, διαθέτουν χρόνο και επιµένουν στην εύρεση της λύσης γιατί πιστεύουν στην αξία αυτού που κάνουν. Τους ικανοποιεί η αισθητική απόλαυση, η χαρά της επιτυχίας, η κατάκτηση της πνευµατικής κορυφής, ανεξάρτητα από την οποιαδήποτε αµοιβή».
2.2.3. Βουλητικές Στρατηγικές
Υπάρχουν µαθητές που δυσκολεύονται να εµπλακούν µε επιτυχία σε µαθησιακές δραστηριότητες ακόµα και εάν οι στόχοι που έχουν θέσει έχουν µεγάλη σηµασία γι αυτούς. Σε αυτή την περίπτωση, το πρόβληµα είναι δυνατό να µην έγκειται στα κίνητρα αλλά σε έλλειψη βούλησης. Βουλητικές στρατηγικές ορίζονται ως οι στρατηγικές ρύθµισης των στόχων των µαθητών και αποτελούν ουσιαστικά τη διάθεση του µαθητή να εµπλακεί σε δραστηριότητες ή να εκδηλώσει συµπεριφορές υπό ορισµένες συνθήκες.

2.3. Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες και εξωτερικά κίνητρα μάθησης
Η κοινωνικοποίηση του παιδιού επιτυγχάνεται μέσα από την γλωσσική και πολιτισμική κληρονομιά, που οι οικογένειες κληροδοτούν στα παιδιά τους μεταδίδοντας αξίες, νόρμες, τρόπους σκέψης και αντιλήψεις. Η αυθαίρετη από την πλευρά της κυρίαρχης πλειοψηφίας επιβολή των δικών της γλωσσικών και πολιτισμικών σταθερών, ασκεί στους με έλληνες μαθητές, κατ’ αναλογία, μια πράξη συμβολικής βίας, που προκαλεί γλωσσική και πολιτισμική αποστασιοποίηση οδηγώντας σε κοινωνικό αποκλεισμό. Άμεσες συνέπειες είναι η εμφάνιση σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων και η προβληματική ανάπτυξη της προσωπικής και εθνικής ταυτότητας.
Η εθνική ταυτότητα των παιδιών αυτών συνδιαμορφώνεται συνεπώς στη σκιά των προκαταλήψεων κάτι που επιβαρύνεται – ως μηχανισμός άμυνας – από φτωχές επικοινωνιακές σχέσεις και αντικοινωνική συμπεριφορά. Τα παιδιά κάτω από αυτό το πλέγμα οδηγούνται συνήθως σε διπολικές συμπεριφορές που ανάλογα ενισχύουν ή απορρίπτουν την εθνική τους ταυτότητα γιατί, κατά την εκτίμησή τους, είναι αυτή που γεννά και ερμηνεύει ταυτόχρονα την παραπάνω συμπεριφορά.
Το ψυχολογικό κλίμα της τάξης για τους μη έλληνες μαθητές φορτίζεται επιπλέον αρνητικά, διότι η εκπαίδευσή τους λαμβάνει χώρα σε ένα εμπειρικό, διανοητικό και συναισθηματικό περιβάλλον αποστασιοποιημένο από την μητρική γλώσσα και τις πολιτισμικές αξίες που η οικογένεια των παιδιών αυτών κατά κανόνα υιοθετεί. Το σχολείο τέλος με τον ρόλο του ως επιλεκτικού μηχανισμού, πιστοποιεί και επικυρώνει αντίστοιχες κοινωνικές συμπεριφορές επειδή εφοδιάζει τους μαθητές αυτούς με υποδεέστερες κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες, γεγονός που τους οδηγεί στην κατώτερη και χαμηλόμισθη εργατική δύναμη της αγοράς εργασίας. Συνεπώς το σχολείο μέσα από τέτοιες διαδικασίες δικαιώνει για μια ακόμα φορά την αποστολή του που είναι η διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου και η λειτουργία της προσωπογένεσης. Οι σχέσεις γονιών – σχολείου περιπλέκονται ακόμα περισσότερο γιατί στα παραπάνω προστίθενται και οι γενικότερες αντιλήψεις των γονιών, που συχνά δεν συμβαδίζουν με αυτές του σχολείου, και έχουν να κάνουν με ζητήματα περιεχομένου Αναλυτικού Προγράμματος, μεθόδων διδασκαλίας, πρότυπα διαπαιδαγώγησης, κ.λ.π.
2.4. Υπόθεση
Η πρώτη μας υπόθεση είναι ότι όλα τα παιδιά παρακινούνται από εξωτερικά κίνητρα μάθησης. Δεύτερη υπόθεση είναι ότι οι σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους δεν επηρεάζονται από την καταγωγή του άλλου.

Μεθοδολογία της έρευνας
3.1. Το δείγμα της έρευνας
Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν μαθητές της Πρωτοβάθμια Εκπαίδευσης, που φοιτούν στην Στ’ τάξη του 13ου Δημοτικού Σχολείου Πιερίας. Η δειγματοληψία έγινε τυχαία. Πιο συγκεκριμένα, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 1, το δείγμα αποτέλεσαν εξήντα (60) μαθητές, εκ των οποίων οι τριάντα (30) ήταν Έλληνες και οι τριάντα (30) αλλοδαποί. Στην έρευνα μετείχαν μαθητές και των δύο φύλων. Συγκεκριμένα ,διακρίνονται εικοσιπέντε (25) αγόρια και τριανταπέντε (35) κορίτσια.
3.2. Ερευνητικά εργαλεία
Το είδος της έρευνας ήταν ποσοτικό και χρησιμοποιήσαμε την τεχνική του ερωτηματολογίου, το οποίο περιλαμβάνει ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής με τις εξής διαβαθμίσεις τις κλίμακας Likert: «πάρα πολύ», «πολύ», «αρκετά», «λίγο», «ελάχιστα», «καθόλου». Το δείγμα ζητήθηκε να απαντήσει στα εξής ερωτήματα:

Όταν ρωτά ο δάσκαλος απαντάς για να σε επαινέσει;

Θέλεις να παίρνεις καλούς βαθμούς για να σε συμπαθεί περισσότερο ο δάσκαλος;

Διαβάζεις για να μη σε μαλώσουν οι γονείς σου;

Θέλεις να γίνεις καλύτερος μαθητής για να εντυπωσιάσεις τους συμμαθητές σου;

Θέλεις να γίνεις καλύτερος μαθητής για να σου κάνουν τα χατίρια;

Διαβάζεις για να πάρεις καλούς βαθμούς;
3.3. Τρόπος επεξεργασίας δεδομένων
Για την επεξεργασία και στατιστική ανάλυση των πληροφοριών που συγκεντρώθηκαν, χρησιμοποιήθηκε η ποσοτική ανάλυση των δεδομένων. Εφαρμόστηκε το στατιστικό πακέτο SPSS έκδοση 17 και συγκεκριμένα έγινε χρήση μεθόδων περιγραφικής και επαγωγικής στατιστικής. Τα στοιχεία/δεδομένα κωδικοποιήθηκαν και καταχωρήθηκαν σ’ ένα αρχείο δεδομένων (data file) για να είναι εφικτή η στατιστική τους επεξεργασία με τη χρήση του SPSS. Μετά τον έλεγχο, για την ακρίβεια των δεδομένων και τον προκαταρκτικό έλεγχο των προϋποθέσεων αρχίζει η ανάλυση των δεδομένων. Ακολούθησε η συγκέντρωση των αποτελεσμάτων σε μορφή κειμένου και πινάκων των σημαντικών πορισμάτων της έρευνας.

Παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας
Το δείγμα της έρευνάς μας αποτέλεσαν Έλληνες και αλλοδαποί μαθητές, αγόρια και κορίτσια, ηλικίας δώδεκα ετών (Στ’ τάξη), όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.

Πίνακας 1: Εθνικότητα μαθητών
Εθνικότητα
Έλληνας 30
Αλλοδαπός 30
Σύνολο 60

Ο πληθυσμός των μαθητών είναι ο ίδιος και στις δύο ομάδες για να έχουμε δίκαια αποτελέσματα.

Πίνακας 2: Έπαινος δασκάλου
Έπαινος δασκάλου
Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο
Έλληνας 22 8 0 0 30
Αλλοδαπός 28 2 0 0 30
Σύνολο 50 10 0 0 60

Πίνακας 3: Συμπάθεια δασκάλου
Συμπάθεια δασκάλου
Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο
Έλληνας 25 4 1 0 30
Αλλοδαπός 26 4 0 0 30
Σύνολο 51 8 1 0 60

Πίνακας 4: Τιμωρία από γονείς
Τιμωρία από γονείς
Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο
Έλληνας 10 12 5 3 30
Αλλοδαπός 16 10 3 1 30
Σύνολο 26 22 8 4 60

Πίνακας 5: Συμπάθεια συμμαθητών
Συμπάθεια συμμαθητών
Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο
Έλληνας 21 7 2 0 30
Αλλοδαπός 26 4 0 0 30
Σύνολο 47 11 2 0 60
Πίνακας 6: Χατίρια από γονείς
Χατίρια από γονείς
Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο
Έλληνας 19 11 0 0 30
Αλλοδαπός 20 10 0 0 30
Σύνολο 39 21 0 0 60

Πίνακας 7: Καλοί βαθμοί
Καλοί βαθμοί
Εθνικότητα Πάρα πολύ Πολύ Λίγο Καθόλου Σύνολο
Έλληνας 14 10 3 3 30
Αλλοδαπός 23 7 0 0 30
Σύνολο 37 17 3 3 60

Ο σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η διερεύνηση των εξωτερικών κινήτρων μάθησης των γηγενών και των αλλοδαπών μαθητών. Εξετάζοντας τους πίνακες των δεδομένων ο έπαινος του δασκάλου και η συμπάθειά του αποτελούν υψηλό κίνητρο μάθησης για τους αλλοδαπούς μαθητές. Έλληνες και αλλοδαποί μαθητές επιζητούν την εκτίμηση, τη συμπάθεια και τον έπαινο του δασκάλου που θεωρούνται ως ισχυρά εξωτερικά κίνητρα μάθησης. Η απόκτηση καλών βαθμών θεωρείται εξωτερικό κίνητρο μικρότερης ισχύος.
Όσον αφορά την τιμωρία ή την αμοιβή από τους γονείς τους σε μεγαλύτερο ποσοστό για τους αλλοδαπούς μαθητές και σε επίσης αρκετά μεγάλο ποσοστό για τους γηγενείς μαθητές θεωρούνται ισχυρά εξωτερικά κίνητρα μάθησης καθώς η συνεργασία γονέα –εκπαιδευτικού τονώνει την ενθάρρυνση τόσο των αλλοδαπών όσο και των γηγενών μαθητών, δημιουργεί κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας και αναπτύσσει την αυτοπεποίθηση τους για να προχωρήσουν στη μάθηση. Αντίθετα η αποτυχία, η απόρριψη, η αποθάρρυνση και η ανασφάλεια μειώνουν την αυτοπεποίθησή τους και το ενδιαφέρον τους για μάθηση. Τέλος η συμπάθεια των συμμαθητών/ριών τους αποτελεί ισχυρό εξωτερικό κίνητρο μάθησης τόσο για τους γηγενείς όσο και για τους αλλοδαπούς μαθητές. Φαίνεται επιτακτική η ανάγκη ιδιαίτερα για τους αλλοδαπούς μαθητές να τύχουν αναγνώρισης από τους συμμαθητές/ριες τους. Αλλά και οι γηγενείς μαθητές στην ερώτηση «Συμπάθεια συμμαθητών» απάντησαν με ποσοστό 80% «πάρα πολύ» και αποδεικνύεται ότι νοιάζονται για τη συμπάθεια των συμμαθητών/ριών τους.
Αυτό δείχνει ότι οι μαθητές/ριες έχουν μεγάλη ανάγκη να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες και διαπροσωπικές σχέσεις και τούτο μπορεί να επιτευχθεί με την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση που ακόμα και η εξ αποστάσεως μάθηση με τις ψηφιακές κοινότητες μάθησης αποτελεί μια πρόσφορη και ελπιδοφόρα προσέγγιση για την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων των μαθητών/ριών. Όπως έδειξε η έρευνα με την υλοποίηση σχεδίων εργασίας στις ψηφιακές κοινότητες μάθησης οι μαθητές/ριες, αποδέχονται τη διαφορετικότητα και απαλλάσσονται από προκαταλήψεις, κάτι που θεωρείται απαραίτητο στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία. Το σχολείο οφείλει να συμβάλει στην ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών/ριών, να προσφέρει ποιοτική παιδεία και να βοηθήσει τους μαθητές/ριες να αποκτήσουν δεξιότητες ώστε να λειτουργήσουν αποτελεσµατικά στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία ως υπεύθυνοι, ενεργοί και δηµιουργικοί πολίτες .

Συμπεράσματα της έρευνας
Έπειτα από την συγκέντρωση, ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων, μπορούμε να εξάγουμε ποικίλα συμπεράσματα από την έρευνά μας. Ένα πρώτο συμπέρασμα αποτελεί το γεγονός πως ο έπαινος από τον δάσκαλο αποτελεί ισχυρό εξωτερικό κίνητρο για τους αλλοδαπούς μαθητές. Αυτό ενδεχομένως να σημαίνει πως το ο δάσκαλος αποτελεί το πρόσωπο που θα βοηθήσει στην αποδοχή και ολοκλήρωση των μαθητών στην κοινωνία και την καταξίωσή τους. Στη συνέχεια, η τιμωρία από τους γονείς δε δείχνει να φοβίζει τους μαθητές σε μεγάλο βαθμό. Στο σημείο αυτό ίσως διαφαίνεται πως με το πέρασμα του χρόνου, οι γονείς δε χρησιμοποιούν την τιμωρία ως μέσο ποινής. Κατόπιν, η συμπάθεια από το κοινωνικό περίγυρο των μαθητών, δηλαδή τους συμμαθητές, φαίνεται να ασκεί σημαντική επίπτωση στο μαθησιακό αποτέλεσμα. Τέλος, περισσότερο βαθμοθήρες φαίνεται να είναι οι αλλοδαποί μαθητές.

Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Αλεξόπουλος, Δ., (1998), Ψυχομετρία, Σχεδιασμός Τεστ και ανάλυση ερωτήσεων, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Γεωργογιάννης, Π. (1997), Θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας, Τόμος ΙΙΙ, Αθήνα: Gutenberg.
Γεωργογιάννης, Π. (2008), Διαπολιτισμική Κοινωνική Ψυχολογία και έρευνα, Πάτρα: Typocenter
Κωσταρίδου- Ευκλείδη, Α. (1999), Ψυχολογία Κινήτρων. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ματσαγγούρας, Η. (2000), Η σχολική τάξη, Β΄ βελτιωμένη έκδοση, Αθήνα.
Νικολάου, Γ. (2000), Ένταξη και Εκπαίδευση των Αλλοδαπών μαθητών στο Δημοτικό Σχολείο: Από την ομοιογένεια στην πολυπολιτισμικότητα, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Παντελής, Σ. (2001), Μεθοδολογία έρευνας στις επιστήμες της αγωγής, Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Τμήμα εκτυπώσεων τυπογραφείου.
Σάλμοντ, Ε. (2007), Η διαπολιτισμική εκπαίδευση ως πλαίσιο αποδοχής και ενσωμάτωσης στο σύγχρονο σχολείο. Στο: Γεωργογιάννης, Π. (2007) (επιμ.), Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Μετανάστευση και Ελληνικά ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα, Πρακτικά 10ου Διεθνούς Συνεδρίου, Πάτρα 6-8 Ιουλίου 2007, σ.σ. 118-123.

Ιστοσελίδες
Ελληνική Πύλη Παιδείας www.eduportal.gr (προσπελάστηκε στις 10/12/2010)
Γεωργογιάννης, Π. Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και άσκηση γλωσσικής πολιτικής, http://www.inpatra.gr/kedek/seminario/logparaktika.php?pageNum_Recordset1=1&totalRows_Recordset1=19, (προσπελάστηκε στις 11/11/2010).
Χρήστος Γκόβαρης, Διαπολιτισμική Ικανότητα – κριτικές επισημάνσεις,. Στο: http://www.inpatras.com/praktika/periodiko2/eishgiseis/gkovaris.php, (προσπελάστηκε στις 05/11/2010)
Διεθνές Παιδαγωγικό Ηλεκτρονικό Forum, http://www.inpatras.com (προσπελάστηκε στις 30/11/2010)

Τσικολάτας Α. (2011) Διερεύνηση της Δυνατότητας Εφαρμογής των Αρχών της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Πάτρα

Η σπουδαιότητα της αποτελεσματικής οργάνωσης και διοίκησης για την επιτυχημένη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος και ιδιαίτερα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αναγνωρίζεται ανέκαθεν αλλά ιδιαίτερα στη χώρα μας η αναγνώριση αυτή δεν υπερέβη το επίπεδο των εξαγγελιών και των προθέσεων. Τελευταία μόνο φαίνεται να κερδίζει έδαφος η άποψη για την αναγκαιότητα εισαγωγής των αρχών του μάνατζμεντ στη διοίκηση της εκπαίδευσης. Βασική αιτία για αυτή την αναβάθμιση του ενδιαφέροντος και της σημασίας που τους αποδίδεται είναι τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που αναδεικνύουν τις αρχές αυτές σε βασικούς συντελεστές για την πραγματοποίηση των σκοπών της εκπαίδευσης και ταυτόχρονα σε κυρίαρχο στοιχείο της ποιότητας της παρεχομένης εκπαίδευσης, στο βαθμό που μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία προϋποθέσεων που διευκολύνουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Η αναβάθμιση του ενδιαφέροντος οφείλεται όμως και στο ότι η οργάνωση και λειτουργία με βάση τις αρχές του σύγχρονου μάνατζμεντ θεωρήθηκε βασικό εργαλείο εξορθολογισμού και αποδοτικότερης αξιοποίησης των πόρων που διατίθενται για τη δημόσια εκπαίδευση.

2. Αποσαφήνιση όρων – Θεωρία

Διοίκηση είναι η εξειδικευμένη ανθρώπινη δραστηριότητα που γίνεται στο πλαίσιο μιας οργανωμένης συλλογικής προσπάθειας (οργανισμό, δημόσια υπηρεσία, επιχείρηση, συνεταιρισμό) και επιδιώκει την πραγματοποίηση, στον καλύτερο δυνατό βαθμό, κάποιου κοινού σκοπού (έργο, παροχή υπηρεσιών, πωλήσεις) με την αξιοποίηση των διαθέσιμων μέσων, μέσα από λειτουργίες, όπως είναι ο προγραμματισμός, οργάνωση, η διεύθυνση, ο συντονισμός και ο έλεγχος .
Ποιότητα είναι η σύσταση ενός πράγματος ή το σύνολο ενός χαρακτηριστικών ενός πράγματος που το κάνουν να διαφοροποιείται από τα ομοειδή του . Η διασφάλισή της απαιτεί κριτήρια, προσδοκίες, αποτίμηση και αξιολόγηση. Είναι το βασικό κριτήριο αξιολόγησης και επιλογής ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, παράγοντα δηλαδή αγοραστικής συμπεριφοράς. Διασφάλιση ποιότητας κατ επέκταση είναι το σύνολο των προγραμματισθέντων ή συστηματικών ενεργειών και διαδικασιών που είναι απαραίτητες για να εξασφαλιστεί ότι ένα προϊόν πληροί ορισμένες προδιαγραφές (ML, ISO) .
Διοίκηση Ολικής Ποιότητας είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων και των μεθόδων που εφαρμόζονται από όλους που μετέχουν σε έναν οργανισμό με στόχο την ικανοποίηση του πελάτη και τη ταυτόχρονη ενεργοποίηση του δυναμικού του οργανισμού της επιχείρησης με το μικρότερο δυνατό κόστος . Η συμμόρφωση του προϊόντος στις απαιτήσεις του πελάτη (Phillip Crosby). Αν το προϊόν είναι η εκπαίδευση, τότε εννοεί να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες και οι ανάγκες του μαθητή.
Η ικανοποίηση των αναγκών του πελάτη – Συνεχής και συνεπής προσπάθεια για τη βελτίωση των προϊόντων και των υπηρεσιών (Deming). Ανακαλύπτω και πραγματοποιώ τις πραγματικές ανάγκες και όχι τις απαιτήσεις του μαθητή.

3. Iστορική Eξέλιξη

Στον 19ο αιώνα οι τεχνίτες είχαν την ευθύνη για την ποιότητα παραγωγής, δεν άφηναν να βγουν στην αγορά ελαττωματικά προϊόντα ώστε να ικανοποιούνται όλοι οι πελάτες της αγοράς. Τον 20ό αιώνα, στην διαδικασία παραγωγής μπήκε ο θεσμός της επιθεώρησης που τον ασκούσαν οι εργοδηγοί ή οι επιθεωρητές του έργου. Το μοντέλο θέλει όλο το σύστημα να εργάζεται με την μέγιστη απόδοση στο χαμηλότερο κόστος και οι εσωτερικοί και εξωτερικοί πελάτες να είναι ικανοποιημένοι.
Το σύστημα αυτό είναι πελατοκεντρικό, κοιτά δηλαδή την ικανοποίηση του πελάτη και όχι στοχοκεντρικό που κοιτά δηλαδή να επιτυγχάνονται οι στόχοι που θέτει κάθε οργανισμός. Έτσι, υπάρχει υγιείς συνεργασία και καλή ηγεσία. Επιπλέον εξασφαλίζεται ο έλεγχος ποιότητας (1950 και μετά, επιβεβαίωση ποιότητας βάσει προδιαγραφών – επανορθώσεις) και έπειτα η διασφάλιση ποιότητας (το προϊόν πληροί ορισμένες προδιαγραφές, 1987 ISO). Στη ΔΟΠ δεν υπάρχει εσωτερικός ανταγωνισμός για την επίτευξη των αποτελεσμάτων αλλά η συνεργασία.

4. Αρχές ΔΟΠ

Αυτή αναγνωρίζεται από κάποιες αρχές με τις οποίες πρέπει να πλαισιώνεται και είναι η συνεχής βελτίωση, ανταγωνίζεται το σύστημα διαρκώς τον εαυτό του. Επιπλέον, η δέσμευση της ηγεσίας, ηγέτης είναι και ο πρύτανης και ο καθηγητής και ο φοιτητής σε μια ομάδα. Η ομαδική εργασία και η υπευθυνότητα (κουλτούρα), συνοχή και συνεργασία μεταξύ φοιτητών ή τμημάτων ή καθηγητών. Να γίνεται αξιολόγηση και βαθμολόγηση ομάδων, όχι μόνο φοιτητών χωριστά. Η συμμετοχή και η ανάπτυξη (εκπαίδευση, επιμόρφωση) των εμπλεκομένων, δια βίου εκπαίδευση και ο καθηγητής να ενσωματώνει καινοτόμα εργαλεία στην τάξη. Η χρήση εργαλείων και τεχνικών (γνώση). Ο έλεγχος ανταγωνιστικότητας (benchmarking), την καινοτομία κάποιου άλλου καθηγητή ή πανεπιστημίου να την παίρνουν οι αρμόδιοι και να την βελτιώνω και προσαρμόζουν στην αίθουσά τους. Η ανατροφοδότηση (διορθωτικές ενέργειες), μείωση των αποκλίσεων.
Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί κάποια χαρακτηριστικά των εμπλεκομένων που λαμβάνουν χώρα στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης:
Προϊόν είναι ο φοιτητής, το εκπαιδευτικό λογισμικό, το πανεπιστημιακό εγχειρίδιο, οι σημειώσεις. Πρέπει να καθοριστεί ποιο είναι το προϊόν για να δεχθεί και την βελτίωσή του.
Χρήστης. Αυτός που χρησιμοποιεί το προϊόν. Για παράδειγμα ο απόφοιτος του λυκείου αποτελεί το προϊόν του πανεπιστημίου. Διαβλέπουμε έτσι πως είναι όλοι υπόλογοι για τους χρήστες που παραδίδουν στην επόμενη βαθμίδα. Οι φοιτητές αυτοί έπειτα μπορεί να αλλάξουν περιβάλλον, να συνεχίσουν τις σπουδές στο εξωτερικό και για το λόγο αυτό υπάρχει συνευθύνη για την ποιότητά τους.
Πελάτης (εξωτερικός ο γονέας, το πανεπιστήμιο, – εσωτερικός είναι ο φοιτητής, οι καθηγητές, η διεύθυνση, οι γονείς ανάλογα την σχέση που έχουν με τη σχολή).
Αξία προϊόντος. Το προϊόν της εκπαίδευσης δυστυχώ δεν αναγνωρίζεται όσο θα έπρεπε από την κοινωνία. Χρειάζεται προάσπιση και προβολή της αξίας του προϊόντος αν θεωρούμε πως έχει ουσιαστική αξία.
Τελειότητα προϊόντος, να έχει τέλεια μορφή, να πιστεύει ο καθηγητής στους φοιτητές του, όχι στην αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Δεν υπάρχουν εργαζόμενοι ταχυτήτων στην ΔΟΠ, όλοι πρέπει να φτάσουν το επίπεδο αριστείας
Παραγωγικότητα, Απόδοση, Αποτελεσματικότητα. Να διατηρείται κλίμα υψηλών προσδοκιών από τους καθηγητές για όλους τους φοιτητές. Όλοι οι φοιτητές είναι σε θέση να κατακτήσουν βασικές επιστημονικές δεξιότητες και πρέπει να τους διαθέτεται επαρκής χρόνος. Επίσης να γίνεται συχνός και συστηματικός έλεγχος της προόδου των φοιτητών, με στόχο τη βελτίωση της ατομικής επίδοσης αλλά και της διδασκαλίας. Να διατηρείται, όσο είναι εφικτό, θετικό επικοινωνιακό πλαίσιο ανάμεσα στην οικογένεια, τον φοιτητή και το πανεπιστήμιο. Οι γονείς υποστηρίζουν την αποστολή του σχολείου και βοηθούν αποφασιστικά στην πραγμάτωσή της.
Αναμφισβήτητα, οι «πρώτες ύλες» πρέπει να είναι ποιοτικές για να έχουμε ένα άριστο προϊόν. Οι προμηθευτές πρέπει να είναι στο πλευρό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, υπουργείο παιδείας, ο φοιτητής, το οικογενειακό του περιβάλλον, να εξυπηρετεί και να συνεργάζεται με τον καθηγητή. Εξάλλου η ποιότητα σχεδιάζεται και δεν είναι ποτέ τυχαία .

5. Προβλήματα εφαρμογής ΔΟΠ

Τα βασικά προβλήματα εφαρμογής της ΔΟΠ στην τριτοβάθμια ελληνική εκπαίδευση εντοπίζονται κυρίως στα εξής:
Διακρίνεται μια έλλειψη σταθερότητας του σκοπού που τίθεται κάθε φορά σε κάθε πανεπιστήμιο. Ο σκοπός δε πρέπει να μεταβάλλεται στην πορεία του χρόνου. Κατ επέκταση, δίνεται έμφαση στα βραχυπρόθεσμα οφέλη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και όχι στα μακροπρόθεσμα. Επίσης, σήμερα δεν υπάρχει αξιολόγηση της απόδοσης, εσωτερική αξιολόγηση, στα ελληνικά πανεπιστήμια. Από τη στιγμή που δεν υπάρχουν καθορισμένοι και σαφείς στόχοι, δεν υπάρχει και η ερώτηση του τι έχει κατορθώσει το πανεπιστήμιο σε σχέση με τον στόχο.
Είναι κοινά αποδεκτό πως η ΔΟΠ έχει υπερβολικό κόστος, παράγοντας κάθε κολλήματος μιας αλλαγής πλεύσης. Επιπλέον, χρησιμοποιείται ένα ιεραρχικό μοντέλο, κάτι που στη ΔΟΠ δεν θα έπρεπε να υπάρχει ή τουλάχιστον να είναι τόσο αυστηρό. Γνώμη και αποφάσεις καλό είναι να λαμβάνονται από όλους και η ψήφος τους να έχει την ίδια βαρύτητα. Να μη δίνεται τόση έμφαση στο προϊόν αλλά στον πελάτη ή χρήστη του.
Επιπλέον, δεν πρέπει να υπάρχει περιορισμένη σύνδεση των βαθμίδων εκπαίδευσης μεταξύ τους, η ΔΟΠ εξετάζει το προϊόν που παραλαμβάνει από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση και είναι υπόλογη για το προϊόν που παραδίδει στην επόμενη βαθμίδα ή στην αγορά εργασίας. Επιπλέον πρόβλημα είναι ότι τα πανεπιστήμια δεν ελέγχουν τους οικονομικούς πόρους τους, δεν υπάρχει καλή κατανομή.
Επισημαίνεται πως οι εκπαιδευτικοί δεν αισθάνονται την ανάγκη για αλλαγές λόγω της επαγγελματικής ρουτίνας που πολλές φορές τους διακατέχει, αρνούνται να δοκιμάσουν αλλαγές διότι φοβούνται το άγνωστο. Στην περίπτωση που επιχειρήσουν να αλλάξουν κάτι δεν θα είναι μόνο οι αξιολογητές αλλά και οι αξιολογούμενοι.
Αναφορικά με την εσωτερική λειτουργία της ΔΟΠ, τα πανεπιστήμια δεν αναζητούν τις ανάγκες των εσωτερικών πελατών – φοιτητών τους, υπάρχει αναποτελεσματική διεύθυνση και ηγεσία και το όραμα δεν είναι ξεκάθαρο. Ο στόχος που θέτει το πανεπιστήμιο ή η σχολή ή ο καθηγητής να μπορεί να μετασχηματίσει το πανεπιστήμιο και να συμπαρασύρει τους καθηγητές στην αλλαγή. Όμως με την έλλειψη επικοινωνίας, κινήτρων και συνεργασίας κάτι τέτοιο γίνεται δύσκολο.
Είναι αυτονόητο ότι η εφαρμογή της ΔΟΠ στο τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό σύστημα προϋποθέτει την αναθεώρηση και τον μετασχηματισμό του ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά που εντοπίστηκαν παραπάνω. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι είναι απαραίτητη η αλλαγή βασικών διαδικασιών και η υιοθέτηση νέων πρότυπων διαδικασιών.

Πώς θα εισαχθεί η ΔΟΠ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση
Αρχικά πρέπει να γίνει ενημέρωση και να πληροφορηθούν όλοι για το λόγο που γίνονται οι αλλαγές και για τα προσδοκώμενα οφέλη. Έτσι θα υπάρξει δέσμευση για εισαγωγή της ΔΟΠ από όλους κάτι που είναι το επιθυμητό. Πριν από όλα όμως πρέπει να γίνει μια swot analysis των δυνατών, αδύναμων σημείων, των ευκαιριών και των απειλών ενός τέτοιου εγχειρήματος ώστε να προβλεφθούν τυχών θέματα που θα δυσχεράνουν την ΔΟΠ.
Αφού γίνει κατανοητή η ανάγκη εφαρμογής της ΔΟΠ, πρέπει να συνταχθούν ομάδες βελτίωσης ποιότητας, ένας προγραμματισμός εισαγωγής (πλάνο), χρονοδιάγραμμα, planning ώστε να είναι βιώσιμη και στο μέλλον. Για να είναι τα πανεπιστήμια ποιοτικότερα, πρέπει να αναρωτιούνται αν είναι στις προσδοκίες του να μετακινηθεί ο φοιτητής στο εξωτερικό για περαιτέρω σπουδές, αν το προϊόν που παραδίδουν είναι ποιοτικό, τι εφόδια του λείπουν, να προβλέπουν τις ανάγκες του, να υπάρχει ανατροφοδότηση.
Απαιτείται επίσης, αποτελεσματική ηγεσία. Κοινό όραμα για την αποστολή του πανεπιστημίου, μέσω του οποίου δεσμεύεται για την κατανομή και ανάληψη ευθυνών, για τις διδακτικές προτεραιότητες και τις διαδικασίες αξιολόγησης. Καλό είναι να υπάρχει η συμμετοχή φοιτητών, γονιών και προσωπικού για την κατανόηση των αξιών και την αύξηση προσδοκιών.

Συγκριτικά χαρακτηριστικά εκπαιδευτικού οργανισμού ποιότητας
Εκπαιδευτικός οργανισμός ποιότητας Συνήθης εκπαιδευτικός οργανισμός
Προσανατολισμός στην ικανοποίηση των αναγκών των πελατών Προσανατολισμός στις εσωτερικές δυνατότητες του οργανισμού
Προσανατολισμός στην πρόληψη των προβλημάτων Προσανατολισμός στην αντιμετώπιση προβλημάτων
Στρατηγικό σχέδιο ποιότητας που περιλαμβάνει το όραμα, την αποστολή και τις πολιτικές ποιότητας Βραχυπρόθεσμες πολιτικές δράσης
Προσδιορισμός πρότυπων ποιότητας για όλες τις μονάδες του εκπαιδευτικού οργανισμού Ανυπαρξία προτύπων ποιότητας
Αφοσίωση και δέσμευση του ανώτερου μάνατζμεντ στη φιλοσοφία της ποιότητας Το ανώτερο μάνατζμεντ εποπτεύει και ελέγχει τα αποτελέσματα της δράσης
Επένδυση στην εκπαίδευση – ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού Η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού υπολογίζεται ως κόστος
Συμμετοχή όλων των ανθρωπίνων πόρων στη βελτίωση της ποιότητας Γίνεται διάκριση αυτών που αποφασίζουν και αυτών που εκτελούν
Συνεχείς αξιολογήσεις, μετρήσεις και εκτιμήσεις των προσπαθειών βελτίωσης της ποιότητας Ελλιπείς διαδικασίες επαναπληροφόρησης
Η ποιότητα θεωρείται στοιχείο της κουλτούρας του οργανισμού Η ποιότητα θεωρείται ως θετικό αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας
Αντιμετώπιση των εργαζομένων ως πελατών που πρέπει να ικανοποιούνται οι ανάγκες τους Αντιμετώπιση των εργαζομένων βάσει της ιεραρχικής δομής

7. Συμπεράσματα

Η ΔΟΠ αποτελεί μοχλό πίεσης για την ποιότητα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ούτως ή άλλως, ακόμη και όταν δεν επιτυγχάνονται όλες οι αρχές της.
Η ΔΟΠ αποτελεί ένα δυνατό εργαλείο ή δείκτη αποτελεσματικότητας των πανεπιστημίων.
Η ΔΟΠ μπορεί να εισαχθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση διότι λειτουργεί σχετικά αυτόνομα και μπορεί να αποτελέσει καλό εργαλείο στο πλαίσιο αυτοαξιολόγησης.
Βασικό πρόβλημα, πέρα των αναφερθέντων, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελούν οι εκλογές για την ανάδειξη των αρχών διοίκησης του πανεπιστημίου. Αυτές οι δημοκρατικές και πλουραλιστικές διαδικασίες δημιουργούν τεράστια προβλήματα. Ο καθηγητής πρέπει να αφιερώνεται στην έρευνα και όχι στην διοίκηση των ανθρωπίνων πόρων, ακινήτων, προϋπολογισμών, επενδύσεων. Δε μπορεί ένας ένα άτομο, ένας καθηγητής, να ασκεί και διοίκηση και έρευνα και εκπαίδευση.

Βιβλιογραφία

Αθανασούλα – Ρέππα Α. (2001), Κατάρτιση και επιμόρφωση των στελεχών της εκπαίδευσης στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα, Οργάνωση και Διοίκηση σχολικών μονάδων, Αθήνα
Ανδρέου Α. – Παπακωνσταντίνου Γ. (1990), Οργάνωση και διοίκηση του εκπαιδευτικού συστήματος, Αθήνα: Έξαντας
Ζαβλάνος Μ. (2003), Η ολική ποιότητα στην εκπαίδευση, Αθήνα: Σταμούλη
Θεοφανίδης Στ. (1985), Θεωρία και Τεχνική της Κοινωνικής Λογιστικής, Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση
Κατσαρός Ιωάννης (2008), Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης, Αθήνα
Πετρίδου Ε. (2002), Διοίκηση ποιότητας στην εκπαίδευση, Διοικητική ενημέρωση 22
Σαϊτης Χ. (1997), Μάνατζμεντ ολικής ποιότητας: μια νέα μεθοδολογία για τον εκσυγχρονισμό του συστήματος διοίκησης της εκπαίδευσης. Διοικητική ενημέρωση 9
Τσιότρας Γ. Διασφάλιση Ποιότητας
Φυριππης Εμμανουήλ (2010), σημειώσεις σεμιναρίου Διοίκηση της Εκπαίδευσης, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα
Χατζηπαναγιώτου Παρ. (2010), σημειώσεις σεμιναρίου Διοίκηση της Εκπαίδευσης, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα

Τσικολάτας Α. (2011) Διερεύνηση της Δυνατότητας Εφαρμογής των Αρχών της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας στην Εκπαίδευση. Πάτρα

Περίληψη

Η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι δυνατόν να εκληφθεί ως χώρος άσκησης διοίκησης ο οποίος παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με άλλους χώρους, αλλά εμφανίζει και αρκετές ιδιαιτερότητες που καθιστούν απαραίτητες την κατάλληλη προσαρμογή των αρχών της Διοίκησης Ολικής Ποιότητας. Απαιτείται λοιπόν να γίνει αναζήτηση των ιδιαιτεροτήτων αυτών καθώς και των αλλαγών και εργαλείων που θα εφαρμοστούν.

Abstract

Higher education can be seen as an area of management activity which has similarities with other places, but displays several features that make it necessary to properly adapt the principles of Total Quality Management. It is therefore necessary to search these particularities as well as changes and tools to be applied.

1. Εισαγωγή

Η σπουδαιότητα της αποτελεσματικής οργάνωσης και διοίκησης για την επιτυχημένη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος και ιδιαίτερα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αναγνωρίζεται ανέκαθεν αλλά ιδιαίτερα στη χώρα μας η αναγνώριση αυτή δεν υπερέβη το επίπεδο των εξαγγελιών και των προθέσεων. Τελευταία μόνο φαίνεται να κερδίζει έδαφος η άποψη για την αναγκαιότητα εισαγωγής των αρχών του μάνατζμεντ στη διοίκηση της εκπαίδευσης. Βασική αιτία για αυτή την αναβάθμιση του ενδιαφέροντος και της σημασίας που τους αποδίδεται είναι τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που αναδεικνύουν τις αρχές αυτές σε βασικούς συντελεστές για την πραγματοποίηση των σκοπών της εκπαίδευσης και ταυτόχρονα σε κυρίαρχο στοιχείο της ποιότητας της παρεχομένης εκπαίδευσης, στο βαθμό που μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία προϋποθέσεων που διευκολύνουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Η αναβάθμιση του ενδιαφέροντος οφείλεται όμως και στο ότι η οργάνωση και λειτουργία με βάση τις αρχές του σύγχρονου μάνατζμεντ θεωρήθηκε βασικό εργαλείο εξορθολογισμού και αποδοτικότερης αξιοποίησης των πόρων που διατίθενται για τη δημόσια εκπαίδευση.

2. Αποσαφήνιση όρων – Θεωρία

2.1 Ο όρος Διοίκηση

Διοίκηση είναι η εξειδικευμένη ανθρώπινη δραστηριότητα που γίνεται στο πλαίσιο μιας οργανωμένης συλλογικής προσπάθειας (οργανισμό, δημόσια υπηρεσία, επιχείρηση, συνεταιρισμό) και επιδιώκει την πραγματοποίηση, στον καλύτερο δυνατό βαθμό, κάποιου κοινού σκοπού (έργο, παροχή υπηρεσιών, πωλήσεις) με την αξιοποίηση των διαθέσιμων μέσων, μέσα από λειτουργίες, όπως είναι ο προγραμματισμός, η οργάνωση, η διεύθυνση, ο συντονισμός και ο έλεγχος .

2.2 Ο όρος Ποιότητα

Ποιότητα είναι η σύσταση ενός πράγματος ή το σύνολο ενός χαρακτηριστικών ενός πράγματος που το κάνουν να διαφοροποιείται από τα ομοειδή του . Η διασφάλισή της απαιτεί κριτήρια, προσδοκίες, αποτίμηση και αξιολόγηση. Είναι το βασικό κριτήριο αξιολόγησης και επιλογής ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, παράγοντα δηλαδή αγοραστικής συμπεριφοράς. Διασφάλιση ποιότητας κατ επέκταση είναι το σύνολο των προγραμματισθέντων ή συστηματικών ενεργειών και διαδικασιών που είναι απαραίτητες για να εξασφαλιστεί ότι ένα προϊόν πληροί ορισμένες προδιαγραφές (ML, ISO) .

2.3 Ο όρος Διοίκηση Ολικής Ποιότητας

Διοίκηση Ολικής Ποιότητας είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων και των μεθόδων που εφαρμόζονται από όλους που μετέχουν σε έναν οργανισμό με στόχο την ικανοποίηση του πελάτη και τη ταυτόχρονη ενεργοποίηση του δυναμικού του οργανισμού της επιχείρησης με το μικρότερο δυνατό κόστος . Η συμμόρφωση του προϊόντος στις απαιτήσεις του πελάτη (Phillip Crosby). Αν το προϊόν είναι η εκπαίδευση, τότε εννοεί να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες και οι ανάγκες του μαθητή.
Η ικανοποίηση των αναγκών του πελάτη – Συνεχής και συνεπής προσπάθεια για τη βελτίωση των προϊόντων και των υπηρεσιών (Deming). Γίνεται ανακάλυψη και ικανοποίηση των πραγματικών αναγκών και όχι των απαιτήσεων του μαθητή.

3. Iστορική Eξέλιξη

Στον 19ο αιώνα οι τεχνίτες είχαν την ευθύνη για την ποιότητα παραγωγής, δεν άφηναν να βγουν στην αγορά ελαττωματικά προϊόντα ώστε να ικανοποιούνται όλοι οι πελάτες της αγοράς. Τον 20ό αιώνα, στην διαδικασία παραγωγής μπήκε ο θεσμός της επιθεώρησης που τον ασκούσαν οι εργοδηγοί ή οι επιθεωρητές του έργου. Το μοντέλο θέλει όλο το σύστημα να εργάζεται με την μέγιστη απόδοση στο χαμηλότερο κόστος και οι εσωτερικοί και εξωτερικοί πελάτες να είναι ικανοποιημένοι.
Το σύστημα αυτό είναι πελατοκεντρικό, κοιτά δηλαδή την ικανοποίηση του πελάτη και όχι στοχοκεντρικό που κοιτά δηλαδή να επιτυγχάνονται οι στόχοι που θέτει κάθε οργανισμός. Έτσι, υπάρχει υγιείς συνεργασία και καλή ηγεσία. Επιπλέον εξασφαλίζεται ο έλεγχος ποιότητας (1950 και μετά, επιβεβαίωση ποιότητας βάσει προδιαγραφών – επανορθώσεις) και έπειτα η διασφάλιση ποιότητας (το προϊόν πληροί ορισμένες προδιαγραφές, 1987 ISO). Στη ΔΟΠ δεν υπάρχει εσωτερικός ανταγωνισμός για την επίτευξη των αποτελεσμάτων αλλά η συνεργασία.

4. Αρχές ΔΟΠ

Αυτή αναγνωρίζεται από κάποιες αρχές με τις οποίες πρέπει να πλαισιώνεται όπως είναι η συνεχής βελτίωση, όπου το σύστημα ανταγωνίζεται διαρκώς τον εαυτό του. Επιπλέον, η δέσμευση της ηγεσίας, όπου ηγέτης είναι και ο πρύτανης και ο καθηγητής και ο φοιτητής σε μια ομάδα. Η ομαδική εργασία και η υπευθυνότητα (κουλτούρα), συνοχή και συνεργασία μεταξύ φοιτητών ή τμημάτων ή καθηγητών. Να γίνεται αξιολόγηση και βαθμολόγηση ομάδων, όχι μόνο φοιτητών χωριστά. Η συμμετοχή και η ανάπτυξη (εκπαίδευση, επιμόρφωση) των εμπλεκομένων, δια βίου εκπαίδευση και ο καθηγητής να ενσωματώνει καινοτόμα εργαλεία στην τάξη. Η χρήση εργαλείων και τεχνικών (γνώση). Ο έλεγχος ανταγωνιστικότητας (benchmarking), την καινοτομία κάποιου άλλου καθηγητή ή πανεπιστημίου να την παίρνουν οι αρμόδιοι και να την βελτιώνω και προσαρμόζουν στην αίθουσά τους. Η ανατροφοδότηση (διορθωτικές ενέργειες), μείωση των αποκλίσεων.
Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν κάποια χαρακτηριστικά των εμπλεκομένων που λαμβάνουν χώρα στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης:
Προϊόν είναι ο φοιτητής, το εκπαιδευτικό λογισμικό, το πανεπιστημιακό εγχειρίδιο, οι σημειώσεις. Πρέπει να καθοριστεί ποιο είναι το προϊόν για να δεχθεί και την βελτίωσή του.
Χρήστης. Αυτός που χρησιμοποιεί το προϊόν. Για παράδειγμα ο απόφοιτος του λυκείου αποτελεί το προϊόν του πανεπιστημίου. Διαβλέπουμε έτσι πως είναι όλοι υπόλογοι για τους χρήστες που παραδίδουν στην επόμενη βαθμίδα. Οι φοιτητές αυτοί έπειτα μπορεί να αλλάξουν περιβάλλον, να συνεχίσουν τις σπουδές στο εξωτερικό και για το λόγο αυτό υπάρχει συνευθύνη για την ποιότητά τους.
Πελάτης (εξωτερικός ο γονέας, το πανεπιστήμιο, – εσωτερικός είναι ο φοιτητής, οι καθηγητές, η διεύθυνση, οι γονείς ανάλογα την σχέση που έχουν με τη σχολή).
Αξία προϊόντος. Το προϊόν της εκπαίδευσης δυστυχώς δεν αναγνωρίζεται όσο θα έπρεπε από την κοινωνία. Χρειάζεται προάσπιση και προβολή της αξίας του προϊόντος αν θεωρούμε πως έχει ουσιαστική αξία.
Τελειότητα προϊόντος, να έχει τέλεια μορφή, να πιστεύει ο καθηγητής στους φοιτητές του, όχι στην αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Δεν υπάρχουν εργαζόμενοι ταχυτήτων στην ΔΟΠ, όλοι πρέπει να φτάσουν το επίπεδο αριστείας.
Παραγωγικότητα, Απόδοση, Αποτελεσματικότητα. Να διατηρείται κλίμα υψηλών προσδοκιών από τους καθηγητές για όλους τους φοιτητές. Όλοι οι φοιτητές είναι σε θέση να κατακτήσουν βασικές επιστημονικές δεξιότητες και πρέπει να τους διαθέτεται επαρκής χρόνος. Επίσης να γίνεται συχνός και συστηματικός έλεγχος της προόδου των φοιτητών, με στόχο τη βελτίωση της ατομικής επίδοσης αλλά και της διδασκαλίας. Να διατηρείται, όσο είναι εφικτό, θετικό επικοινωνιακό πλαίσιο ανάμεσα στην οικογένεια, τον φοιτητή και το πανεπιστήμιο. Οι γονείς υποστηρίζουν την αποστολή του σχολείου και βοηθούν αποφασιστικά στην πραγμάτωσή της.
Αναμφισβήτητα, οι «πρώτες ύλες» πρέπει να είναι ποιοτικές για να έχουμε ένα άριστο προϊόν. Οι προμηθευτές πρέπει να είναι στο πλευρό της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, υπουργείο παιδείας, ο φοιτητής, το οικογενειακό του περιβάλλον, να εξυπηρετεί και να συνεργάζεται με τον καθηγητή. Εξάλλου η ποιότητα σχεδιάζεται και δεν είναι ποτέ τυχαία .

5. Προβλήματα εφαρμογής ΔΟΠ

Τα βασικά προβλήματα εφαρμογής της ΔΟΠ στην τριτοβάθμια ελληνική εκπαίδευση εντοπίζονται κυρίως στα εξής:
Διακρίνεται μια έλλειψη σταθερότητας του σκοπού που τίθεται κάθε φορά σε κάθε πανεπιστήμιο. Ο σκοπός δε πρέπει να μεταβάλλεται στην πορεία του χρόνου. Κατ επέκταση, δίνεται έμφαση στα βραχυπρόθεσμα οφέλη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και όχι στα μακροπρόθεσμα. Επίσης, σήμερα δεν υπάρχει αξιολόγηση της απόδοσης, εσωτερική αξιολόγηση, στα ελληνικά πανεπιστήμια. Από τη στιγμή που δεν υπάρχουν καθορισμένοι και σαφείς στόχοι, δεν υπάρχει και η ερώτηση του τι έχει κατορθώσει το πανεπιστήμιο σε σχέση με τον στόχο.
Είναι κοινά αποδεκτό πως η ΔΟΠ έχει υπερβολικό κόστος, παράγοντας κάθε κολλήματος μιας αλλαγής πλεύσης. Επιπλέον, χρησιμοποιείται ένα ιεραρχικό μοντέλο, κάτι που στη ΔΟΠ δεν θα έπρεπε να υπάρχει ή τουλάχιστον να είναι τόσο αυστηρό. Γνώμη και αποφάσεις καλό είναι να λαμβάνονται από όλους και η ψήφος τους να έχει την ίδια βαρύτητα. Να μη δίνεται τόση έμφαση στο προϊόν αλλά στον πελάτη ή χρήστη του.
Επιπλέον, δεν πρέπει να υπάρχει περιορισμένη σύνδεση των βαθμίδων εκπαίδευσης μεταξύ τους, η ΔΟΠ εξετάζει το προϊόν που παραλαμβάνει από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση και είναι υπόλογη για το προϊόν που παραδίδει στην επόμενη βαθμίδα ή στην αγορά εργασίας. Επιπλέον πρόβλημα είναι ότι τα πανεπιστήμια δεν ελέγχουν τους οικονομικούς πόρους τους, δεν υπάρχει καλή κατανομή.
Επισημαίνεται πως οι εκπαιδευτικοί δεν αισθάνονται την ανάγκη για αλλαγές λόγω της επαγγελματικής ρουτίνας που πολλές φορές τους διακατέχει, αρνούνται να δοκιμάσουν αλλαγές διότι φοβούνται το άγνωστο. Στην περίπτωση που επιχειρήσουν να αλλάξουν κάτι δεν θα είναι μόνο οι αξιολογητές αλλά και οι αξιολογούμενοι.
Αναφορικά με την εσωτερική λειτουργία της ΔΟΠ, τα πανεπιστήμια δεν αναζητούν τις ανάγκες των εσωτερικών πελατών – φοιτητών τους, υπάρχει αναποτελεσματική διεύθυνση και ηγεσία και το όραμα δεν είναι ξεκάθαρο. Ο στόχος που θέτει το πανεπιστήμιο ή η σχολή ή ο καθηγητής να μπορεί να μετασχηματίσει το πανεπιστήμιο και να συμπαρασύρει τους καθηγητές στην αλλαγή. Όμως με την έλλειψη επικοινωνίας, κινήτρων και συνεργασίας κάτι τέτοιο γίνεται δύσκολο.
Είναι αυτονόητο ότι η εφαρμογή της ΔΟΠ στο τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό σύστημα προϋποθέτει την αναθεώρηση και τον μετασχηματισμό του ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά που εντοπίστηκαν παραπάνω. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι είναι απαραίτητη η αλλαγή βασικών διαδικασιών και η υιοθέτηση νέων πρότυπων διαδικασιών.

6. Πώς θα εισαχθεί η ΔΟΠ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

Αρχικά πρέπει να γίνει ενημέρωση και να πληροφορηθούν όλοι για το λόγο που γίνονται οι αλλαγές και για τα προσδοκώμενα οφέλη. Έτσι θα υπάρξει δέσμευση για εισαγωγή της ΔΟΠ από όλους, κάτι που είναι το επιθυμητό. Πριν από όλα όμως πρέπει να γίνει μια s.w.o.t. analysis των δυνατών, αδύναμων σημείων, των ευκαιριών και των απειλών ενός τέτοιου εγχειρήματος, ώστε να προβλεφθούν τυχών θέματα που θα δυσχεράνουν την ΔΟΠ.
Αφού γίνει κατανοητή η ανάγκη εφαρμογής της ΔΟΠ, πρέπει να συνταχθούν ομάδες βελτίωσης ποιότητας, ένας προγραμματισμός εισαγωγής (πλάνο), χρονοδιάγραμμα, planning ώστε να είναι βιώσιμη και στο μέλλον. Για να είναι τα πανεπιστήμια ποιοτικότερα, πρέπει να αναρωτιούνται αν είναι στις προσδοκίες του να μετακινηθεί ο φοιτητής στο εξωτερικό για περαιτέρω σπουδές, αν το προϊόν που παραδίδουν είναι ποιοτικό, τι εφόδια του λείπουν, να προβλέπουν τις ανάγκες του, να υπάρχει ανατροφοδότηση.
Απαιτείται επίσης, αποτελεσματική ηγεσία. Κοινό όραμα για την αποστολή του πανεπιστημίου, μέσω του οποίου δεσμεύεται για την κατανομή και ανάληψη ευθυνών, για τις διδακτικές προτεραιότητες και τις διαδικασίες αξιολόγησης. Καλό είναι να υπάρχει η συμμετοχή φοιτητών, γονιών και προσωπικού για την κατανόηση των αξιών και την αύξηση προσδοκιών.

Συγκριτικά χαρακτηριστικά εκπαιδευτικού οργανισμού ποιότητας
Εκπαιδευτικός οργανισμός ποιότητας Συνήθης εκπαιδευτικός οργανισμός
Προσανατολισμός στην ικανοποίηση των αναγκών των πελατών Προσανατολισμός στις εσωτερικές δυνατότητες του οργανισμού
Προσανατολισμός στην πρόληψη των προβλημάτων Προσανατολισμός στην αντιμετώπιση προβλημάτων
Στρατηγικό σχέδιο ποιότητας που περιλαμβάνει το όραμα, την αποστολή και τις πολιτικές ποιότητας Βραχυπρόθεσμες πολιτικές δράσης
Προσδιορισμός πρότυπων ποιότητας για όλες τις μονάδες του εκπαιδευτικού οργανισμού Ανυπαρξία προτύπων ποιότητας
Αφοσίωση και δέσμευση του ανώτερου μάνατζμεντ στη φιλοσοφία της ποιότητας Το ανώτερο μάνατζμεντ εποπτεύει και ελέγχει τα αποτελέσματα της δράσης
Επένδυση στην εκπαίδευση – ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού – Κοινωνικό κεφάλαιο Η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού υπολογίζεται ως κόστος
Συμμετοχή όλων των ανθρωπίνων πόρων στη βελτίωση της ποιότητας Γίνεται διάκριση αυτών που αποφασίζουν και αυτών που εκτελούν
Συνεχείς αξιολογήσεις, μετρήσεις και εκτιμήσεις των προσπαθειών βελτίωσης της ποιότητας Ελλιπείς διαδικασίες επαναπληροφόρησης
Η ποιότητα θεωρείται στοιχείο της κουλτούρας του οργανισμού Η ποιότητα θεωρείται ως θετικό αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας
Αντιμετώπιση των εργαζομένων ως πελατών που πρέπει να ικανοποιούνται οι ανάγκες τους Αντιμετώπιση των εργαζομένων βάσει της ιεραρχικής δομής

7. Συμπεράσματα

Η ΔΟΠ αποτελεί μοχλό πίεσης για την ποιότητα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ούτως ή άλλως, ακόμη και όταν δεν επιτυγχάνονται όλες οι αρχές της.
Η ΔΟΠ αποτελεί ένα δυνατό εργαλείο ή δείκτη αποτελεσματικότητας των πανεπιστημίων.
Η ΔΟΠ μπορεί να εισαχθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση διότι λειτουργεί σχετικά αυτόνομα και μπορεί να αποτελέσει καλό εργαλείο στο πλαίσιο αυτοαξιολόγησης.
Βασικό πρόβλημα, πέρα των αναφερθέντων, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελούν οι εκλογές για την ανάδειξη των αρχών διοίκησης του πανεπιστημίου. Αυτές οι δημοκρατικές και πλουραλιστικές διαδικασίες δημιουργούν τεράστια προβλήματα. Ο καθηγητής πρέπει να αφιερώνεται στην έρευνα και όχι στην διοίκηση των ανθρωπίνων πόρων, ακινήτων, προϋπολογισμών, επενδύσεων. Και αυτό διότι δεν είναι επιθυμητό αλλά και δε μπορεί ένα άτομο, ένας καθηγητής, να ασκεί και διοίκηση και έρευνα και εκπαίδευση.

Βιβλιογραφία

Αθανασούλα – Ρέππα Α. (2001), Κατάρτιση και επιμόρφωση των στελεχών της εκπαίδευσης στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα, Οργάνωση και Διοίκηση σχολικών μονάδων, Αθήνα
Ανδρέου Α. – Παπακωνσταντίνου Γ. (1990), Οργάνωση και διοίκηση του εκπαιδευτικού συστήματος, Αθήνα: Έξαντας
Ζαβλάνος Μ. (2003), Η ολική ποιότητα στην εκπαίδευση, Αθήνα: Σταμούλη
Θεοφανίδης Στ. (1985), Θεωρία και Τεχνική της Κοινωνικής Λογιστικής, Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση
Κατσαρός Ιωάννης (2008), Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης, Αθήνα
Πετρίδου Ε. (2002), Διοίκηση ποιότητας στην εκπαίδευση, Διοικητική ενημέρωση 22
Σαϊτης Χ. (1997), Μάνατζμεντ ολικής ποιότητας: μια νέα μεθοδολογία για τον εκσυγχρονισμό του συστήματος διοίκησης της εκπαίδευσης. Διοικητική ενημέρωση 9
Τσιότρας Γ. (2002), Βελτίωση Ποιότητας, Εκδόσεις Μπένου Σωτ. Ευγενία, Αθήνα
Φυριππης Εμμανουήλ (2010), σημειώσεις σεμιναρίου Διοίκηση της Εκπαίδευσης, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα
Χατζηπαναγιώτου Παρ. (2010), σημειώσεις σεμιναρίου Διοίκηση της Εκπαίδευσης, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα

Τσικολάτας Α. (2011) Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού, του εκπαιδευτικού έργου και της σχολικής μάθησης. Πάτρα

Εισαγωγή και αποσαφήνιση όρων
Είναι γεγονός, πως σε όλη την κοινωνική δραστηριότητα η αξιολόγηση είναι σημαντική λειτουργία σε επίπεδο ατομικό (καθένας αξιολογεί διαρκώς ό,τι κάνει ή παραλείπει) και επίπεδο συλλογικό (όλες οι ομάδες που δρουν αξιολογούν τα έργα τους). Επίσης σε όλους τους κοινωνικούς θεσμούς η αξιολόγηση όλων των επιμέρους λειτουργιών και των προσώπων που τις υπηρετούν, είναι θεσμός αναγκαίος για τη συνεχή βελτίωσή τους.
Διεθνώς, η αξιολόγηση είναι ένας γενικότερος και πιο περίπλοκος όρος από αντίστοιχους άλλους όρους όπως «εκτίμηση», «βαθμολόγηση», «κατάταξη». (Οι χρησιμοποιούμενοι στη διεθνή βιβλιογραφία όροι είναι «evaluating», «measuring», «examining», «testing», «marking», «grading», και «scoring».)
Η αξιολόγηση είναι σαφώς διαφορετική από τη «μέτρηση» που έχει μεγαλύτερη συνάφεια με τους προηγούμενους όρους «εκτίμηση», «βαθμολόγηση». Η διαφορά ανάμεσα στην αξιολόγηση και την μέτρηση είναι ότι με την πρώτη εκφέρουμε κυρίως κρίσεις και δεν κάνουμε απλώς μετρήσεις και επίσης ότι αναφερόμαστε σε κάποιες ποιοτικές διακρίσεις αξιολογικής κλίμακας, ενώ με τη μέτρηση έχουμε ποσοτικές διακρίσεις αριθμητικής κλίμακας είτε χρησιμοποιούμε αριθμούς είτε γράμματα.
Με τον όρο αξιολόγηση γενικότερα αναφερόμαστε στη διαδικασία αποτίμησης της αποτελεσματικότητας και των αποτελεσμάτων μιας συστηματικής και σκόπιμης δραστηριότητας, όπου βασική προϋπόθεση για την αξιοπιστία της είναι να έχουν υιοθετηθεί σαφή κριτήρια και να έχουν προσδιοριστεί συστηματικές και ελεγχόμενες διαδικασίες. (Α.Ν. Δεληγιάννη, Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού στα πλαίσια σύγχρονων απόψεων της εκπαιδευτικής αξιολόγησης, Παιδαγωγική Επιθεώρηση, τ.33,2002, σ.28)
Σύμφωνα με την UNESCO, «Αξιολόγηση είναι μια διαδικασία που αποβλέπει στο να προσδιορίσει, όσο πιο συστηματικά και αποτελεσματικά γίνεται, την καταλληλότητα, την αποτελεσματικότητα και το αποτέλεσμα μιας δραστηριότητας σε σχέση με τους στόχους της». Ακόμη, «είναι ένα εργαλείο διαχείρισης και διαδικασίας οργάνωσης, σχετικά με την πρόσκτηση γνώσεων και τη δράση, που οφείλει να οδηγήσει στη βελτίωση, από τη μια μεριά των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα και από την άλλη του μελλοντικού προγραμματισμού και τη λήψη αποφάσεων». (UNESCO, Paris, 1979) φυσικό στη συζήτηση να συμπεριλαμβάνεται και η αξιολόγηση πάνω σε θέματα αξιολόγησης των μαθητών. Από την επιστημονική κοινότητα κατατίθενται προτάσεις για τη βελτίωση και την προσαρμογή της αξιολόγησης στις νέες εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανάγκες. Η επιμόρφωση του εκπαιδευτικού σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του και σε ζητήματα αξιολόγησης της μάθησης κρίνεται απαραίτητη.
Αν μάλιστα τεθεί το θέμα σε σχέση με την αξιολόγηση του έργου της σχολικής μονάδας και ακόμη περισσότερο σε σχέση με την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος, τότε η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στην αξιολόγηση της μάθησης είναι σημαντική από παιδαγωγική και κοινωνική άποψη.
Το ζήτημα της αξιολόγησης του εκπαιδευτικού και του εκπαιδευτικού έργου έχει συζητηθεί αρκετά και προβλήθηκαν επιχειρήματα και υπέρ και κατά της αξιολόγησης (Simosko & Cook, 1996 – Δημητρόπουλος, 1999 – Μαυρογιώργος, 2002).
Κυριότερα επιχειρήματα υπέρ της αξιολόγησης μπορούν να θεωρηθούν το ότι η αξιολόγηση λειτουργεί ανατροφοδοτικά με το διδακτικό και διοικητικό έργο του εκπαιδευτικού, τα προγράμματα σπουδών των παραγωγικών σχολών και τα προγράμματα επιμόρφωσης, το ότι η αξιολόγηση είναι χρήσιμη για τη βελτίωση όλου του εκπαιδευτικού συστήματος και το ότι είναι χρήσιμη στον εκπαιδευτικό, γιατί του παρέχει αυτοεκτίμηση, κίνητρα αποδοτικότητας, ασφάλεια και κύρος. Ταυτόχρονα, συμβάλλει στη δημιουργία συναίσθησης συνυπευθυνότητας του εκπαιδευτικού για το εκπαιδευτικό έργο, είναι καθοριστικός παράγοντας για την αξιοκρατία στην εκπαίδευση και απαραίτητη για την ανάδειξη στελεχών.
Από την άλλη πλευρά, κυριότερα επιχειρήματα κατά της αξιολόγησης μπορούν να θεωρηθούν το ότι η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού αναιρεί και προσβάλλει την ατομική ευθύνη του εκπαιδευτικού, ακυρώνει την επιστημονική του κατάρτιση και περιορίζει την ελεύθερη δημιουργικότητα και δράση του, το ότι είναι μηχανισμός γραφειοκρατικού και γενικά διοικητικού ελέγχου και ασφαλώς πολιτικό μέτρο, καλλιεργεί το συμβιβασμό στις όποιες επιβολές άνωθεν, άρα είναι όχημα χειραγώγησης του εκπαιδευτικού σ’ ένα κλοιό ιδεολογικής ασφυξίας.
Όπως και στην αξιολόγηση του μαθητή, έτσι και στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου είναι ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η αξιολόγηση, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται και ο σκοπός για τον οποίο γίνεται που πρέπει να συζητηθούν. Γι’ αυτό και από την επιστημονική κοινότητα κατατίθενται προτάσεις για τη βελτίωση και την προσαρμογή της αξιολόγησης στις νέες εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανάγκες, αν και είναι δύσκολη η ανάπτυξη συναινετικών προτάσεων για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού (Κυριακίδης & Δημητρίου, 2004).
Είδη αξιολόγησης
Μπορούμε να διακρίνουμε δυο γενικούς τύπους αξιολόγησης ως προς τη θέση του φορέα που εκτελεί την αξιολόγηση σε σχέση με τη σχολική μονάδα: την εξωτερική αξιολόγηση και την εσωτερική αξιολόγηση.
Εξωτερική αξιολόγηση
Η εξωτερική αξιολόγηση διενεργείται από φορείς που βρίσκονται εκτός σχολείου και είτε ανήκουν στις ανώτερες βαθμίδες της διοίκησης είτε είναι φορείς που αναλαμβάνουν με ανάθεση το έργο της αξιολόγησης, έχοντας μια σχετική αυτονομία σε σχέση με τη διοίκηση. Μορφές εξωτερικής αξιολόγησης είναι: α) Η επιθεώρηση, β) Η παρακολούθηση του εκπαιδευτικού συστήματος από ποικιλία μηχανισμών (π.χ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων) και γ) Οι Εντοπισμένες Μελέτες Αξιολόγησης, περιφερειακές, εθνικές ή διεθνείς (Σολομών, 1999).
Τα αποτελέσματα της εξωτερικής αξιολόγησης συνήθως σχετίζονται με συνέπειες που αφορούν τους εκπαιδευτικούς (προαγωγή, επιδόματα) ή τα σχολεία (χρηματοδότηση). Γι’ αυτό, καθώς η εποπτεία-έλεγχος έχει δυσμενείς συνέπειες σε πολλά επίπεδα (Helsby, 1999), συζητείται η ανάγκη για δημοκρατικότερη αξιολόγηση, όπου ο αξιολογητής να υπηρετεί την κρίση και προτείνεται η ενδυνάμωση της ποιοτικής αξιολόγησης (Stiggins, 2000· ΜcKee, 2001).
Προτείνονται επίσης μορφές που να δίνουν βαρύτητα στην εσωτερική αξιολόγηση του σχολείου ή σ’ έναν συνδυασμό εξωτερικής και εσωτερικής αξιολόγησης.
Εσωτερική αξιολόγηση
Η εσωτερική αξιολόγηση διενεργείται από τους ίδιους τους παράγοντες της σχολικής μονάδας και μπορεί να είναι είτε ιεραρχική εσωτερική αξιολόγηση είτε συλλογική εσωτερική αξιολόγηση ή αυτοαξιολόγηση από τους ίδιους τους παράγοντες της εκπαιδευτικής μονάδας (κυρίως εκπαιδευτικούς και συχνά μαθητές ή γονείς) (Σολομών, 1999). Η εσωτερική αξιολόγηση έχει το πλεονέκτημα ότι βασίζεται σ’ ένα υπόβαθρο όπου λειτουργίες και δεδομένα είναι γνωστά και οικεία στους εκπαιδευτικούς: σχολική μονάδα, τάξη, μαθητικό δυναμικό, περιρρέουσα κοινωνική πραγματικότητα, νομοθετικά πλαίσια. Η αυτοαξιολόγηση μπορεί να αναδειχτεί σε διαδικασία ανατροφοδότησης για τον εκπαιδευτικό και το εκπαιδευτικό σύστημα. Η συμμετοχή σε μια αυτομελέτη σχολείου σε επίπεδο διαμορφωτικής αξιολόγησης δίνει τη δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να αναπτύξουν τις δεξιότητες επαγγελματικής λήψης των αποφάσεων, να διευρύνουν τις οπτικές τους και να ενημερωθούν για τους ρόλους, τις ευθύνες και τα προβλήματα των συναδέλφων (Kogan, 1996· Μπαγάκης, 1999). Σήμερα είναι σύνηθες η βελτίωση της ικανότητας αυτοεξέτασης να αποτελεί για πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα ένα βασικό στόχο (Karsten, 1994). Υπάρχει η τάση να δειχτεί εμπιστοσύνη στα σχολεία να αναπτύξουν δικές τους στρατηγικές και κίνητρα, χωρίς υπερβολική εξωτερική παρέμβαση ή λεπτομερειακό εξωτερικό έλεγχο και επιθεώρηση (Cullingford, 1997).
Παράλληλα, υπάρχει μια παγκόσμια κίνηση για συνδυασμό εσωτερικής/εξωτερικής αξιολόγησης, καθώς ο επιθεωρητισμός υποχωρεί διεθνώς (Wiseman, 1997· Fitzerald, 2001), με προτεινόμενες τρεις διαφορετικές μορφές εσωτερικής/εξωτερικής αξιολόγησης: α.) παράλληλη, β) διαδοχική και γ) συνεργατική (MacBeath, 2001).
Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού και του εκπαιδευτικού έργου
H παιδαγωγική-διδακτική ικανότητα του εκπαιδευτικού κρίνεται και από την ικανότητα αξιολόγησης της επίδοσης του μαθητή. Και στο παρελθόν αλλά και σήμερα επικρατεί η άποψη ότι η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος γενικότερα πρέπει να γίνεται με μέτρο το βαθμό επίδοσης των μαθητών (Garvey & Quinlan, 2000). Διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ για τον λόγο αυτό έχουν προχωρήσει στην κατασκευή διεθνών δοκιμασιών επίδοσης των μαθητών, όπως το πρόγραμμα για Διεθνή Μαθητική Αξιολόγηση (PΙSA) (Βοσνιάδου, 2002).
Οι σχολικές μονάδες πέρα από οργανισμοί μάθησης είναι και οικονομικές οντότητες, οργανισμοί δηλαδή που έχουν ένα κύκλο εσόδων και εξόδων, λειτουργικά έξοδα, μισθοδοσίες. Το σύγχρονο σχολείο καλείται να αναλάβει περισσότερες διοικητικές και οικονομικές υπευθυνότητες με διατήρηση του ελέγχου νομιμότητας και της αξιολόγησης και στις κεντρικές αρχές (Σαΐτη, 2001). Μάλιστα, υπάρχει η τάση τα σχολεία να χρηματοδοτούνται ανάλογα με την αποτελεσματικότητά τους, η οποία στηρίζεται στην επίδοση των μαθητών (Hextall & Mahony, 1998). Όμως σε να τέτοιο τρόπο χρηματοδότησης των σχολείων, βασισμένο στις επιδόσεις των μαθητών τους, η πίεση που θα ασκείται στα σχολεία θα μεταφέρεται αναγκαστικά στους μαθητές που αποτυγχάνουν (Weston, 1997). Για τον λόγο αυτό προτάθηκε η μέθοδος της προστιθέμενης αξίας που θεωρείται ο δικαιότερος τρόπος αξιολόγησης των σχολείων, διότι λαμβάνει υπόψη την αρχική κατάσταση από την οποία ξεκινούν οι μαθητές και τα σχολεία (MacBeath, 2001· Λαμπρόπουλος κ.ά., 2001).
Γενικά κριτήρια αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου πάνω στην αξιολόγηση του μαθητή θα μπορούσαν να θεωρηθούν: Εάν η αξιολόγηση της μάθησης συνδέεται λειτουργικά με τους στόχους των μαθημάτων. Εάν χρησιμοποιούνται όλες οι κατάλληλες μέθοδοι αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης. Εάν οι μαθητές ενημερώνονται τακτικά για τις επιδόσεις τους και τις δυσκολίες τους και γίνονται συζητήσεις ανατροφοδότησης στο πλαίσιο του μαθήματος. Εάν οι γονείς είναι σε τακτική επικοινωνία με τους καθηγητές και τον διευθυντή του σχολείου για ζητήματα επίδοσης των μαθητών. Εάν η επίδοση είναι αντικείμενο ουσιαστικής συζήτησης στις συνεδριάσει του συλλόγου διδασκόντων και τηρούνται σημειώσεις για τα προβλήματα και τις επιδόσεις των μαθητών είτε ατομικά είτε ομαδικά. Εάν υπάρχει ουσιαστική και συνεχής επικοινωνία μεταξύ των εκπαιδευτικών, ατομικά ή σε επίπεδο συλλόγου διδασκόντων ή και σε επίπεδο εκπαιδευτικών ειδικότητας, με τους σχολικούς συμβούλους για θέματα επίδοσης. Εάν τα αποτελέσματα της αξιολόγησης αξιοποιούνται για τη βελτίωση της διδασκαλίας, την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ενισχυτικής διδασκαλίας και γίνονται συγκεκριμένες παρεμβάσεις (Σολομών, 1999).
Τα σχολεία τα οποία δίνουν προτεραιότητα στη βελτίωση της επίδοσης των μαθητών έχουν δασκάλους που αποδεικνύουν ότι αγαπούν αυτό που κάνουν, γνωρίζουν τις μαθησιακές δυσκολίες των παιδιών αλλά και τα ταλέντα τους, έχουν υψηλές προσδοκίες από τους μαθητές, προσφέροντας όμως ταυτόχρονα κατευθύνσεις, εναλλακτικές λύσεις και αξιολογώντας συνεχώς τα αποτελέσματα. Έχουν όμως και διευθυντές που συζητούν με τους μαθητές, δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες ώστε τα προβλήματα να τίθενται, να συζητούνται και να γίνεται αποδεκτή η κριτική, καθώς και υποστηρίζουν το προσωπικό ώστε να έχει ως πρώτη προτεραιότητα τη μόρφωση (ΜacBeath, 2001).
Συμπεράσματα
Όταν, λοιπόν, η αξιολόγηση των μαθητών συνδεθεί με τέτοια οικονομικά στοιχεία, τότε αντιλαμβάνεται κανείς γιατί είναι αναγκαία η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στην αξιολόγηση των μαθητών τους και η ανάπτυξη δεξιοτήτων και στάσεων, ώστε να είναι ικανοί να επιβιώσουν όχι μόνο ως παιδαγωγοί μα και ως εργαζόμενοι σε έναν έντονα ανταγωνιστικό κόσμο, όπου πολλές φορές όλα μετρούνται με βραχυπρόθεσμους δείκτες οικονομίας (Guthrie, 1996). Επιπλέον, η επιμόρφωση στην αξιολόγηση σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο οφείλει να προσφέρει εκείνες τις γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις, ώστε να μπορούν οι εκπαιδευτικοί να αυτοαξιολογούνται σε προσωπικό επίπεδο και σε επίπεδο σχολικής μονάδας (Solomon, 1998), για να μπορούν να αντιδρούν τεκμηριωμένα σε όποια αστήρικτη κατηγορία ή αυθαιρεσία, προστατεύοντας και μ’ αυτό τον τρόπο τη μεγαλύτερη επένδυση που είναι η Παιδεία.
Κάθε χρόνο η Σχολική μονάδα οφείλει: Να κάνει αποτύπωση των δεδομένων της, να διατυπώνει στόχους και να σχεδιάζει τις δραστηριότητες και τα προγράμματα που θα εφαρμόσει κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, να προβαίνει σε ενδιάμεση αξιολόγηση και επαναπροσδιορισμό των στόχων της, αν αυτό είναι απαραίτητο, στο τέλος της χρονιάς να κάνει την τελική αξιολόγηση και να εξάγει τα συμπεράσματά της.
Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης δε θα πρέπει να συνδέονται με τα δικαιώματα του εκπαιδευτικού για μετάθεση ή απόσπαση.
Ένα άλλο θέμα το οποίο θα πρέπει πλέον να εξετασθεί είναι η σύνδεση μισθού και παραγωγικότητας έτσι ώστε να δίνονται κίνητρα στους εκπαιδευτικούς προκειμένου να κινητοποιούνται ως προς την εφαρμογή και υλοποίηση καινοτόμων προγραμμάτων, την επιμόρφωση ή την εξειδίκευση σε διάφορους τομείς, ή το ενδιαφέρον για την ανάληψη επιπλέον ευθυνών και θέσεις στελεχών της εκπαίδευσης, οι οποίες έως σήμερα δεν έχουν αρκετά δελεαστικά οικονομικά κίνητρα.

Βιβλιογραφία

1. Παπακωνσταντίνου, Π. (1996). Εκπαιδευτικό έργο και αξιολόγηση στο σχολείο. Αθήνα: Έκφραση.
2. Α.Ν. Δεληγιάννη, Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού στα πλαίσια σύγχρονων απόψεων της εκπαιδευτικής αξιολόγησης, Παιδαγωγική Επιθεώρηση, τ.33,2002, σ.28
3. Σημειώσεις Καθηγητή Μέντη Κωνσταντίνου στο Μάθημα Εκπαιδευτική Αξιολόγηση, ΑΣΠΑΙΤΕ Πάτρας 2010 – 2011

Τσικολάτας Α. (2011) Tο στρες του Διευθυντή της σχολικής μονάδας

Το άγχος μπορεί να προκληθεί από πολλούς παράγοντες αλλά συνήθως είναι αποτέλεσμα της σύγχυσης σχετικά με τα καθήκοντα και τις ευθύνες και επιδρά διαφορετικά στον κάθε άνθρωπο, όπως διαφορετικός είναι και ο τρόπος που θα το διαχειρισθεί. Ταξινομείται σε πέντε κατηγορίες:

1. Παράγοντες που αφορούν την ίδια την εργασία
2. Ο ρόλος του στη σχολική μονάδα
3. Οι εργασιακές σχέσεις
4. Οι ευκαιρίες εξέλιξης
5. Η οργανωσιακή δομή και το κλίμα

3.5 Υπόθεση
Η έρευνα έχει σαν βάση το στρες του Διευθυντή της σχολικής μονάδας που σχετίζεται με τη διοικητική επάρκεια και ετοιμότητά του. Υποθέτουμε ότι το στρες του Διευθυντή της σχολικής μονάδας λόγω των πολλών αρμοδιοτήτων σχετίζεται αρνητικά με τη διοικητική επάρκεια και ετοιμότητά του. Τούτο σημαίνει ότι το στρες του διευθυντή μειώνεται, όταν αισθάνεται ικανός να ανταποκριθεί αντάξια στις αρμοδιότητες και ικανότητες ενός διευθυντή, όταν διαθέτει διοικητική επάρκεια και ετοιμότητα.

Μεθοδολογία έρευνας
4.1. Το δείγμα της έρευνας
Το δείγμα αποτέλεσαν τέσσερις διευθυντές σχολείων της Ανατολικής Αττικής, Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με μεγάλη ή μικρή διευθυντική και εκπαιδευτική εμπειρία, άντρες και γυναίκες.
4.2. Απόκτηση δεδομένων
Τα δεδομένα αποκτήθηκαν με τη μέθοδο της δομημένης συνέντευξης.

Παρουσίαση των αποτελεσμάτων
Από τα αποτελέσματα της έρευνας φάνηκε ότι ο διευθυντής σχολικής μονάδας πρέπει να διαθέτει ουσιαστικά προσόντα: αυτοπεποίθηση και αναπτυγμένες επικοινωνιακές ικανότητες. Επίσης να έχει πολύπλευρη επιμόρφωση για συνεχή βελτίωση.
5.1. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Α
Από την ανάλυση των απαντήσεων της συνέντευξης του εκπαιδευτικού Α φάνηκε ότι το άγχος του ήταν κυρίως η αντιμετώπιση και διαχείριση προβλημάτων του μαθητικού δυναμικού, αλλά και η διατήρηση σχέσεων με το σύλλογο διδασκόντων και τους γονείς των μαθητών. Επίσης άγχος του δημιουργούσε η διανυκτέρευση των εκπαιδευτικών εκδρομών, η εφαρμογή του αναλυτικού προγράμματος καθώς επίσης η εισαγωγή καινοτόμων προγραμμάτων στη σχολική μονάδα.
5.2. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Β
Από την ανάλυση των απαντήσεων της συνέντευξης του εκπαιδευτικού Β φάνηκε ότι το άγχος του ήταν κυρίως η αντιμετώπιση και διαχείριση προβλημάτων κατά την απομάκρυνση των μαθητών από τη σχολική μονάδα λόγω των απρόοπτων γεγονότων που ίσως θα συνέβαιναν.
5.3. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Γ
Από την ανάλυση των απαντήσεων της συνέντευξης του εκπαιδευτικού Γ φάνηκε ότι το άγχος του ήταν κυρίως η διαχείριση και η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων που αφορούσε στο οικονομικό κομμάτι γιατί όταν ανέλαβε δεν ήξερε καν που βρίσκονταν τα βιβλία εσόδων – εξόδων καθώς τα είχε μέλος του Συλλόγου Γονέων. Έπρεπε να ενημερωθεί για τη συγκρότηση των Σχολικών Επιτροπών και με ότι είχε σχέση σε επίπεδο οικονομικό και διέθετε ώρες πολλές ώστε να μάθει σχετικά με ΙΚΑ, έντυπα οικονομικού επιπέδου, καθαρίστριες, έντυπα για Σχολικούς Τροχονόμους, έντυπα Εφορίας κ.ά. Επίσης καθώς η κτιριακή υποδομή ήταν σε άσχημη κατάσταση και χρειαζόταν άμεσες ενέργειες για την ασφάλεια των μαθητών του δημιούργησε άγχος ο στόχος που είχε να επιτύχει το υψηλό επίπεδο υποδομών του Σχολείου.
5.4. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Δ
Από την ανάλυση των απαντήσεων της συνέντευξης του εκπαιδευτικού Δ φάνηκε ότι το άγχος του ήταν κυρίως η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων καθώς χωρίς καμία επιμόρφωση ως εκπαιδευτικός και όχι διοικητική υπάλληλος ακόμα και μετά από δέκα χρόνια διοικητική υπηρεσία υπάρχουν φορές νοιώθει ανεπαρκής, ειδικά στη διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων. Η έλλειψη διοικητικής επάρκειας σε κάποιους τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους, αλλά θεωρεί ότι όταν έχεις επάρκεια σε αυτό που κάνεις το άγχος περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό.

Συμπεράσματα
Η παρούσα ποιοτική έρευνα μας προσφέρει πλήθος συμπερασμάτων προς αξιολόγηση και συμμόρφωση. Προκειμένου να αναγνωρίσουμε το εργασιακό στρες, τις αιτίες που το προκαλούν και τις συνέπειές του, θα πρέπει πρώτα να ελέγξουμε παράγοντες όπως είναι το περιεχόμενο της εργασίας, οι εργασιακές συνθήκες, οι όροι απασχόλησης, οι εργασιακές σχέσεις, η υγεία και ευημερία στον εργασιακό χώρο καθώς και η παραγωγικότητα. Όπως δηλαδή πολύ σωστά αναφέρει το γνωμικό, καλύτερη η πρόληψη από τη θεραπεία.
Ορισμένες απλές οργανωσιακές αλλαγές που θα μπορούσαν να λάβουν χώρα είναι να δίνεται περισσότερος χρόνος στον διευθυντή να εκτελέσει τα καθήκοντά του, να προηγείται σαφής περιγραφή των αρμοδιοτήτων του, να ανταμείβεται (bonus, έπαινοι κτλ) για καλή εργασιακή απόδοση, να του παρέχεται η δυνατότητα να εκφράσει τα παράπονά του και να λαμβάνουν αυτά τη κατάλληλη προσοχή.
Τέλος, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη για την υιοθέτηση συστημάτων πρόληψης ή τουλάχιστον διαχείρισης του εργασιακού άγχους και οι διευθυντές οφείλουν να ενημερώνονται διαρκώς για τα νέα πράγματα που συμβαίνουν γύρω τους, όπως οι τεχνολογικές εξελίξεις.
Η προώθηση της επαγγελματικής υγείας πρέπει να είναι βασική συνιστώσα μιας κοινωνίας που δεν βλέπει το εργατικό δυναμικό της μόνο ως συντελεστή παραγωγής, αλλά ως οντότητα που πρέπει να αποτελεί ταυτόχρονα την αφετηρία αλλά και τον τελικό αποδέκτη της επιδιωκόμενης ευημερίας.

Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Γεωργογιάννης, Π. (2009), Αξιολόγηση, Διοίκηση της Εκπαίδευσης και Διαπολιτισμική Πραγματικότητα. Σειρά: Βηματισμοί για μια αλλαγή στην εκπαίδευση, τόμ. 9ος. Πάτρα
Γεωργογιάννης, Π. (2006), Διοίκηση Α΄/βάθμιας και Β΄/βάθμιας Εκπαίδευσης, τόμ. ΙΙ.
Ματσαγγούρας, Η. (1997), Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Αθήνα: Gutenberg
Σαΐτης, Χ. (2005), Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης. Αθήνα.
Στραβάκου, Π. (2003), Ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Θεσσαλονίκη, Αδελφοί Κυριακίδη
Τσιάκκιρος, Α. (2002), Επαγγελματικό άγχος εκπαιδευτικών και Διευθυντών σχολείων. Μια ποιοτική προσέγγιση. Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 33. Αθήνα: Ατραπός
Ματσαγγούρας, Η. (2000), Η σχολική τάξη, Β΄ βελτιωμένη έκδοση, Αθήνα.

Ιστοσελίδες
Ελληνική Πύλη Παιδείας www.eduportal.gr (προσπελάστηκε στις 10/12/2010)
Γεωργογιάννης, Π. Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και άσκηση γλωσσικής πολιτικής, http://www.inpatra.gr/kedek/seminario/logparaktika.php?pageNum_Recordset1=1&totalRows_Recordset1=19, (προσπελάστηκε στις 11/11/2010).
Χρήστος Γκόβαρης, Διαπολιτισμική Ικανότητα – κριτικές επισημάνσεις,. Στο: http://www.inpatras.com/praktika/periodiko2/eishgiseis/gkovaris.php, (προσπελάστηκε στις 05/11/2010)
Διεθνές Παιδαγωγικό Ηλεκτρονικό Forum, http://www.inpatras.com (προσπελάστηκε στις 30/11/2010)

7.1. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Α
Η συνέντευξη είχε ως βάση το στρες του Διευθυντή της σχολικής μονάδας, με στόχο να συσχετιστεί με τη διοικητική επάρκεια και ετοιμότητά του.

Ο εκπαιδευτικός Α είναι Διευθυντής σε ειδικό σχολείο Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 7 χρόνια και είχε 14 χρόνια υπηρεσίας στην εκπαίδευση πριν αναλάβει καθήκοντα διευθυντή.

1. Όταν αναλάβατε για πρώτη φορά υπηρεσία ως διευθυντής, πώς βιώσατε την άσκηση του διευθυντικού σας έργου σε σχέση με το επίπεδο άγχους που σας δημιούργησαν:
   1.1. η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων σας (μεταγραφές, πρωτόκολλα, βιβλίο εσόδων-εξόδων κτλ.);
   Οι διοικητικές αρμοδιότητες δημιούργησαν άγχος διότι ο προκάτοχός μου δεν είχε την θέληση να με ενημερώσει σχετικά. Συγκεκριμένα αφιέρωσε 45 μόλις λεπτά για κάτι που θα χρειαζόταν πολλές ημέρες.

1.2. η διαχείριση και διατήρηση σε υψηλό επίπεδο των υποδομών του σχολείου;
Το σχολείο δεν έχει καλή υποδομή καθώς είναι δωρεά κάποιου ιδρύματος και το άγχος να διατηρηθεί και να βελτιωθεί η υποδομή του είναι πολύ υψηλό.

1.3. η αντιμετώπιση προβλημάτων των μαθητών;
Η διαφορετικότητα των μαθητών με ειδικές ανάγκες προκάλεσε κάποιο άγχος αλλά το ξεπέρασα γρήγορα από μόνη μου καθότι έχω εμπειρία στην αντιμετώπιση προβλημάτων από μαθητές.

1.4. η αντιμετώπιση προβλημάτων με γονείς/κηδεμόνες;
Κάποιοι γονείς δείχνουν να εθελοτυφλούν σε προβλήματα και αδυναμίες του σχολείου και δε θέλουν να ακούσουν τις προτάσεις μου.

1.5. η διατήρηση των ισορροπιών στις σχέσεις του διδακτικού προσωπικού;
Το σχολείο κάθε χρόνο αλλάζει εκπαιδευτικούς καθότι στελεχώνεται κατά 80% από αναπληρωτές και ωρομίσθιους εκπαιδευτικούς. Το γεγονός να γίνεται κάθε χρόνο αυτή η αλλαγή προκαλεί άγχος ρουτίνας. Επίσης υπάρχουν χρονιές που η πλειοψηφία των εκπαιδευτικών δεν συνεργάζεται μεταξύ τους και με τον διευθυντή με αποτέλεσμα κάθε χρόνο να επαναπροσδιορίζω τις κινήσεις μου.

1.6. η διαχείριση θεμάτων εκπαιδευτικών εκδρομών και εκδηλώσεων;
Το μόνο άγχος είναι να επιστρέψουν τα επιστρέψουν οι μαθητές έγκαιρα πίσω στο σχολείο για να τα παραλάβουν τα λεωφορεία που θα τα οδηγήσουν σπίτι τους. Με καλή οργάνωση χρόνου όμως το άγχος μειώνεται δραστικά.

1.7. η εφαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος;
Υπάρχει ευελιξία και αυτό δημιουργεί λίγο άγχος.

2. Θεωρείτε ότι, όταν κληθήκατε για πρώτη φορά να αναλάβετε διευθυντικό έργο, είχατε την απαραίτητη διοικητική επάρκεια (δηλαδή τη θεωρητική και επιστημονική γνώση σχετικά με τη διοίκηση σχολικών μονάδων) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα);
   Δεν υπήρχε επιμόρφωση αρχική και αυτό δημιούργησε άγχος το οποίο όμως σταδιακά ξεπεράστηκε αφού είχα βοήθεια τηλεφωνική σε κάθε μου απορία.

2.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής επάρκειας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;
Ασφαλώς

3. Θεωρείτε ότι είχατε την απαραίτητη διοικητική ετοιμότητα (δηλαδή την ικανότητα άμεσης αντίληψης ερεθισμάτων και κατάλληλης αντίδρασης σχετικά με τη διοικητική πράξη) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα);
   Ναι

3.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής ετοιμότητας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;

  7.2. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Β    

Συνέντευξη από Εκπαιδευτικό Β

Ο εκπαιδευτικός Β είναι Διευθυντής σε σχολείο Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 3 χρόνια και είχε 8 χρόνια υπηρεσίας στην εκπαίδευση πριν αναλάβει καθήκοντα διευθυντή.

1. Όταν αναλάβατε για πρώτη φορά υπηρεσία ως διευθυντής, πώς βιώσατε την άσκηση του διευθυντικού σας έργου σε σχέση με το επίπεδο άγχους που σας δημιούργησαν:

1.1. η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων σας (μεταγραφές, πρωτόκολλα, βιβλίο εσόδων-εξόδων κτλ.);
Η ειδικότητά μου με βοήθησε αρκετά και δεν είχα κανένα πρόβλημα

1.2. η διαχείριση και διατήρηση σε υψηλό επίπεδο των υποδομών του σχολείου;
Το σχολικό ταμείο διέθετε αρκετά χρήματα και το επίπεδο ήταν πάντα υψηλό

1.3. η αντιμετώπιση προβλημάτων των μαθητών;
Με όλους τους μαθητές έχω καλές φιλικές σχέσεις και δεν γίνεται εκμετάλλευση της καλοσύνης. Σε ορισμένες περιπτώσεις παραβατικών μαθητών, οι ίδιοι οι συμμαθητές τους έλυναν το πρόβλημα.

1.4. η αντιμετώπιση προβλημάτων με γονείς/κηδεμόνες;
Υπήρχε άριστη συνεργασία με το Σύλλογο Γονέων.

1.5. η διατήρηση των ισορροπιών στις σχέσεις του διδακτικού προσωπικού;
Είμαι σε θέση να μπορώ να διαχειριστώ συγκρούσεις στον χώρο εργασίας και συνήθως τα προβλήματα λύνονται άμεσα με μηδαμινό κόστος.

1.6. η διαχείριση θεμάτων εκπαιδευτικών εκδρομών και εκδηλώσεων;
Υπήρχε άγχος λόγω των μακρινών αποστάσεων

1.7. η εφαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος;
Υπήρχε εφαρμογή και οι μικρές αποκλίσεις δεν δημιουργούσαν πρόβλημα.

2. Θεωρείτε ότι, όταν κληθήκατε για πρώτη φορά να αναλάβετε διευθυντικό έργο, είχατε την απαραίτητη διοικητική επάρκεια (δηλαδή τη θεωρητική και επιστημονική γνώση σχετικά με τη διοίκηση σχολικών μονάδων) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα);
   Πολλές φορές, όντας εκπαιδευτικός, συνεργάστηκα με διευθυντές και έτσι αποκόμισα αρκετή γνώση.

2.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής επάρκειας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;

3. Θεωρείτε ότι είχατε την απαραίτητη διοικητική ετοιμότητα (δηλαδή την ικανότητα άμεσης αντίληψης ερεθισμάτων και κατάλληλης αντίδρασης σχετικά με τη διοικητική πράξη) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα);
   Ναι, λόγω της εμπειρίας μου

3.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής ετοιμότητας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;

 7.3. Ανάλυση συνέντευξης  του εκπαιδευτικού Γ

Ο εκπαιδευτικός Γ είναι Διευθυντής σε σχολείο Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 1 χρόνο και είχε 11 χρόνια υπηρεσίας στην εκπαίδευση πριν αναλάβει καθήκοντα διευθυντή.

1. Όταν αναλάβατε για πρώτη φορά υπηρεσία ως διευθυντής, πώς βιώσατε την άσκηση του διευθυντικού σας έργου σε σχέση με το επίπεδο άγχους που σας δημιούργησαν:

1.1. η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων σας (μεταγραφές, πρωτόκολλα, βιβλίο εσόδων-εξόδων κτλ.);
Πολύ άγχος προκάλεσαν οι οικονομικές αρμοδιότητες διότι είχα πληροφορηθεί λανθασμένα ότι δεν θα ήμουν αρμόδιος εγώ για την μισθοδοσία. Επίσης είναι ένα κομμάτι με μεγάλη ευθύνη σε σοβαρές συνέπειες.

1.2. Η διαχείριση και διατήρηση σε υψηλό επίπεδο των υποδομών του σχολείου;
Το σχολείο καθημερινά χρειάζεται επιδιορθώσεις γιατί είναι παλιό και επειδή τα χρήματα για ριζικές αλλαγές δεν επαρκούν, γίνονται διαρκώς μικροεπεμβάσεις που δε λύνουν τα προβλήματα αλλά τα μεταφέρουν χρονικά κάτι το οποίο είναι στρεσογόνο.

1.3. η αντιμετώπιση προβλημάτων των μαθητών;
Όσον αφορά την αντιμετώπιση προβλημάτων των μαθητών δεν αγχώθηκα καθόλου γιατί με τη σωστή επικοινωνία και τη συνεργασία με γονείς και εκπαιδευτικούς αντιμετωπίζονται όλα τα προβλήματα μέσα στο σχολικό χώρο

1.4. η αντιμετώπιση προβλημάτων με γονείς/κηδεμόνες;
Πολλά ήταν τα προβλήματα που αντιμετώπισα από τους γονείς καθώς δεν μου είχαν εμπιστοσύνη λόγω της μικρής μου εμπειρίας σαν διευθυντής.

1.5. η διατήρηση των ισορροπιών στις σχέσεις του διδακτικού προσωπικού;

Είχα αρκετά προβλήματα και άγχος λόγω έλλειψης σεβασμού και πάλι προερχόμενο από την μικρή μου εμπειρία.

1.6. η διαχείριση θεμάτων εκπαιδευτικών εκδρομών και εκδηλώσεων;
Υπήρξε καλή οργάνωση και ενημέρωση και δεν δημιουργήθηκε κανένα πρόβλημα, παρόλα αυτά είχα μια μικρή δόση στρες λόγω του αγνώστου προβλήματος που θα μπορούσε να δημιουργηθεί.

1.7. η εφαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος;
Δεν αντιμετώπισα άγχος διότι προσπαθούσα να το τηρώ κατά γράμμα κάτι το οποίο είναι και πολύ δύσκολο.

2. Θεωρείτε ότι, όταν κληθήκατε για πρώτη φορά να αναλάβετε διευθυντικό έργο, είχατε την απαραίτητη διοικητική επάρκεια (δηλαδή τη θεωρητική και επιστημονική γνώση σχετικά με τη διοίκηση σχολικών μονάδων) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα);
   Όχι δεν είχα την απαραίτητη διοικητική επάρκεια σε ότι αφορούσε το οικονομικό κομμάτι.

2.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής επάρκειας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;
Ναι

3. Θεωρείτε ότι είχατε την απαραίτητη διοικητική ετοιμότητα (δηλαδή την ικανότητα άμεσης αντίληψης ερεθισμάτων και κατάλληλης αντίδρασης σχετικά με τη διοικητική πράξη) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα);
   Όχι

3.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής ετοιμότητας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;
Ναι και επίσης πιστεύω πως θα έπρεπε να υπήρχε κάποιου είδους επιμόρφωση για τους μελλοντικούς διευθυντές ώστε να έχουν μειωμένο άγχος.

  7.4. Ανάλυση συνέντευξης του εκπαιδευτικού Δ
 Ο εκπαιδευτικός Δ είναι Διευθυντής σε σχολείο Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης 4 χρόνια και είχε 8  χρόνια υπηρεσίας στην εκπαίδευση πριν αναλάβει καθήκοντα διευθυντή.

1. Όταν αναλάβατε για πρώτη φορά υπηρεσία ως διευθυντής, πώς βιώσατε την άσκηση του διευθυντικού σας έργου σε σχέση με το επίπεδο άγχους που σας δημιούργησαν:

1.1. η διεκπεραίωση των διοικητικών αρμοδιοτήτων σας (μεταγραφές, πρωτόκολλα, βιβλίο εσόδων-εξόδων κτλ.);
Πολύ άγχος και εκνευρισμό καθότι αυτές οι αρμοδιότητες δε θα έπρεπε να κατέχονται από τον διευθυντή του σχολείου αλλά από ξεχωριστό τμήμα.

1.2. η διαχείριση και διατήρηση σε υψηλό επίπεδο των υποδομών του σχολείου;
Κανένα άγχος καθότι υπήρχαν τα χρήματα και επιδιορθώσεις, το σχολείο φυλάσσεται καλά και οι μαθητές δε προβαίνουν σε σημαντικές φθορές.

1.3. η αντιμετώπιση προβλημάτων των μαθητών;
Υπήρχε συνεργασία μεταξύ διευθυντή – μαθητών – καθηγητών και έτσι το άγχος ήταν λιγοστό

1.4. η αντιμετώπιση προβλημάτων με γονείς/κηδεμόνες;
Άριστη συνεργασία με το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων

1.5. η διατήρηση των ισορροπιών στις σχέσεις του διδακτικού προσωπικού;
Υπήρχε αμοιβαία κατανόηση και συνεργασία με τους συναδέλφους. Τα όποια μικροπροβλήματα προσπαθώ να τα επιλύω με διάλογο και γόνιμο προβληματισμό. Κανένα πρόβλημα.

1.6. η διαχείριση θεμάτων εκπαιδευτικών εκδρομών και εκδηλώσεων;
Πάντοτε ο παράγοντας του απρόβλεπτου παράγοντα σου προξενεί άγχος, ιδίως όταν έχει να κάνει με την υγεία των μαθητών. Υπάρχει αρκετό άγχος

1.7. η εφαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος;
Δεν αποτέλεσε ποτέ ιδιαίτερο άγχος για μένα.

2. Θεωρείτε ότι, όταν κληθήκατε για πρώτη φορά να αναλάβετε διευθυντικό έργο, είχατε την απαραίτητη διοικητική επάρκεια (δηλαδή τη θεωρητική και επιστημονική γνώση σχετικά με τη διοίκηση σχολικών μονάδων) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα);
   Ναι, είχα εμπειρία και γνώση.

2.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής επάρκειας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;

3. Θεωρείτε ότι είχατε την απαραίτητη διοικητική ετοιμότητα (δηλαδή την ικανότητα άμεσης αντίληψης ερεθισμάτων και κατάλληλης αντίδρασης σχετικά με τη διοικητική πράξη) σε σχέση με τους παραπάνω τομείς (1.1.-1.7.) (και σε ποιους συγκεκριμένα);
   Όχι σε όλους τους τομείς.

3.1. Αν όχι, θεωρείτε ότι η έλλειψη διοικητικής ετοιμότητας σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς υπήρξε η αιτία δημιουργίας άγχους σε εσάς;
Προσπαθώ να μετατρέπω το άγχος μου σε δημιουργικό άγχος και να μη με καταβάλλει.

Τσικολάτας Α. (2010) Υποκειμενοποίηση και υποκειμενικότητα της θρησκευτικότητας σε μαθητές Στ’ Δημοτικού. Πάτρα

Περίληψη

Με την παρούσα εργασία θα δούμε εάν η υποκειμενοποίηση και η υποκειμενικότητα σχετικά με τη θρησκευτικότητα ενυπάρχει και χαρακτηρίζει την κοινωνική ομάδα των μαθητών της Στ΄ τάξης Δημοτικού και σε ποιο βαθμό.
Η παρούσα εργασία υλοποιήθηκε στο πλαίσιο επιμόρφωσης και εξειδίκευσης στη «Διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και έρευνας, με έμφαση στη διδακτική και τη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας». Το κεντρικό θέμα που πραγματεύεται η παρούσα εργασία είναι η ανάπτυξη και η διαμόρφωση της υποκειμενικότητας και της διαδικασίας της υποκειμενοποίησης στο άτομο μέσα από την αλληλεπίδραση του με το κοινωνικό του περιβάλλον, εστιάζοντας κυρίως στη θρησκευτική συνείδηση και το ρόλο της στην ανάπτυξη της ταυτότητα του ατόμου.
Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αποσαφήνιση των βασικών όρων που πραγματεύεται η εργασία προκειμένου να εισάγουν και να διευκολύνουν τον αναγνώστη στη μελέτη της, καθώς και πως αυτές οι έννοιες γίνονται λειτουργικές και συνδέονται με την παρούσα εργασία.
Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια πιο αναλυτική αναφορά στις δυο βασικές έννοιες της εργασίας, την υποκειμενοποίηση και την υποκειμενικότητα και στις θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί γύρω από αυτές, παρουσιάζοντας τα βασικά τους σημεία.
Στο τρίτο κεφάλαιο περιγράφεται αναλυτικά η όλη διαδικασία που πραγματοποιήθηκε για την υλοποίηση της έρευνας. Από την επιλογή του δείγματος και των μεθοδολογικών εργαλείων που χρησιμοποιήθηκαν, ως την συλλογή, την επεξεργασία και την ανάλυση των δεδομένων από τις απαντήσεις που δόθηκαν.
Στο τέταρτο κεφάλαιο έχουμε μια παρουσιάσει των αποτελεσμάτων της έρευνας καθώς και ερμηνεία τους.
Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο, μετά από την επεξεργασία και την ανάλυση των απαντήσεων, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα για κάθε μια ερώτηση ξεχωριστά. Η εργασία ολοκληρώνεται με τη εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων και διαπιστώσεων γύρω από το συγκεκριμένο θέμα, που ίσως πρέπει να μας προβληματίσουν όλους μας, προκειμένου να πετύχουμε την ομαλή ένταξη των πολιτισμικά διαφορικών ομάδων στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

Αδιαμφισβήτητο είναι το γεγονός πως κάθε κοινωνία διακρίνεται, μεταξύ άλλων, από μια θρησκευτική ανομοιογένεια. Η Ελλάδα, που κατά το μεγαλύτερο διάστημα του 20ου αιώνα ήταν χώρα αποστολής μεταναστών προς τη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική, πλέον έχει μετατραπεί σε χώρα υποδοχής προσφύγων και μεταναστών. Ως συνέπεια αυτών των κοινωνικών αλλαγών, η Ελλάδα μετατρέπεται από μια χώρα που καυχιόταν για τη σχετική ομοιογένεια της και τη χριστιανό-ορθόδοξη ταυτότητα της πλειονότητας του πληθυσμού της, σε μια χώρα που παραδέχεται την πολυπολιτισμική της διάσταση.
Πολλοί θεωρούν αυτή την ανομοιογένεια ως αιτία που προκαλεί ανισορροπία, φέρνει έντονες αντιπαραθέσεις και άλλα δεινά για την εύρυθμη λειτουργία του κράτους. Η άποψη αυτή βέβαια είναι γεμάτη στερεότυπα και προκαταλήψεις και κάθε άλλο κάνει από το να προάγει την ισονομία, ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη.
Προκειμένου να αμβλυνθεί το φαινόμενο αυτό, διαβλέπουμε τον σπουδαίο ρόλο της εκπαίδευσης, η οποία όχι μόνο δεν πρέπει να τροφοδοτεί την παραγνώριση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, αλλά αντίθετα οφείλει να ευαισθητοποιεί την κυρίαρχη ομάδα στην ιδέα του διαφορετικού και να εισάγει το διαφορετικό πολιτισμό των μειονοτικών μονάδων στην εκπαιδευτική διαδικασία . Στα παιδιά θα πρέπει να προσφέρεται εκπαίδευση τέτοια που να λαμβάνει υπόψη τη θρησκευτική ετερότητα ως τμήμα της διαπολιτισμικής τους εκπαίδευσης, ασχέτως με το κατά πόσο αντικατοπτρίζεται αυτό στο σχολικό πρόγραμμα σπουδών. Η εκπαίδευση αυτή θα πρέπει να υποστηρίζει την ανεκτικότητα έναντι διαφορετικών θρησκευτικών απόψεων, την εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα, στην κοινωνική και πολιτική αγωγή και τη διαχείριση συγκρούσεων, αλλαγών και τις στρατηγικές για την αντιμετώπιση του ρατσισμού και των διακρίσεων. Ο συνυπολογισμός της θρησκευτικής διάστασης στη διαπολιτισμική εκπαίδευση θα πρέπει να διασφαλίσει ότι διαπλάθει τους νέους με την ικανότητα να κατανοούν φαινόμενα πίστης αλλά και της έλλειψής της, όπως επίσης με την ικανότητα να εκφράζουν την άποψή τους για τις διαφορετικές κοσμοαντιλήψεις που υπάρχουν στις κοινωνίες. Η εκπαίδευση επιβάλλεται να αναπτύσσει την ατομική αυτονομία και το κριτικό πνεύμα, την ανεκτικότητα στην ετερότητα καθώς και την αίσθηση του ανήκω.
Τις τελευταίες δεκαετίες το ελληνικό σχολείο και ιδιαίτερα το Δημοτικό υποδέχεται έναν σημαντικό αριθμό αλλοδαπών μαθητών, των οποίων οι οικογένειες δηλώνουν διαφορετικό θρησκευτικό προσανατολισμό από τον κυρίαρχο ήτοι το ανατολικό – ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα. Καλούμαστε λοιπόν να αλλάξουμε τις μεθόδους διδασκαλίας στα πλαίσια μιας διαπολιτισμικής και θρησκευτικής εκπαίδευσης αλλά και να αντιληφθούμε τις αλλαγές που διαδραματίζονται στις διαδικασίες διαμόρφωσης της θρησκευτικότητας των μικρών μαθητών σε συνθήκες επιπολιτισμού.
Η μελέτη της υποκειμενοποίησης και της υποκειμενικότητας της θρησκευτικότητας των μαθητών, μπορεί να συντελέσει σημαντικά στην κατανόηση των τρόπων με τους οποίους το παιδί διαμορφώνει πτυχές της ταυτότητάς του στα νέα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης.

2. Θεωρία
   2.1 Αποσαφήνιση όρων

2.1.1 Υποκειμενοποίηση

Με τον όρο υποκειμενοποίηση εννοούμε τον τρόπο με τον οποίο οι φυσικές γλώσσες μέσα στη δομή και τον κανονικό τρόπο λειτουργίας τους, προάγουν την έκφραση του εαυτού, των στάσεων και των «πιστεύω» του ομιλητή . Επίσης εκφράζει μια σημασιολογική διαδικασία στην οποία τα νοήματα βασίζονται στα υποκειμενικά «πιστεύω», στις αντιλήψεις και στις αξίες ενός υποκειμένου που παράγει λόγο απέναντι σε μια πρόταση, σε αυτό που λέει και σε αυτό που εννοεί .

2.1.2 Υποκειμενικότητα

Με τον όρο υποκειμενικότητα ορίζουμε την διαμόρφωση των διαδικασιών με τις οποίες το υποκείμενο αφήνεται να παρατηρήσει τον εαυτό του, να τον αναλύσει, να τον ερμηνεύσει, να τον αναγνωρίσει ως ένα τομέα πιθανής γνώσης . Είναι η συνειδητότητα δηλαδή του ανθρώπου, η οποία αλλάζει όταν αλλάξουν οι συνθήκες της υλικής του ύπαρξης, των κοινωνικών του σχέσεων και της κοινωνικής του ζωής .
Ορίζεται από δηλώσεις όπως η συνείδηση, τα συναισθήματα, οι επιθυμίες που είναι εγγενή στοιχεία του υποκειμένου. Κατ’ επέκταση, υποκειμενικά ορίζουμε τα γεγονότα που συμβαίνουν και υπάρχουν στο μυαλό των υποκειμένων και που οι υπόλοιποι δεν έχουν πρόσβαση σε αυτά. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως είναι αντίθετη με την έννοια της αντικειμενικότητας. Μια τέτοια περίπτωση είναι και η μετανάστευση των ανθρώπων.

2.1.3 Μετανάστευση
Ως μετανάστευση ορίζουμε την συνθήκη η οποία δημιουργεί ερωτήματα ως προς την υποκειμενικότητα και μέσω αυτής παρουσιάζονται πιθανότητες αναθεώρησής της. Είναι η έλλειψη στη μελέτη του πώς επανακαθορίζεται η υποκειμενικότητα των ατόμων που μεταναστεύουν στα νέα κοινωνικά τους πλαίσια. Είναι σημαντική η μελέτη της, γιατί η γνωριμία με τον άλλο είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να αρθούν στερεότυπα και προκαταλήψεις καθώς και αυθαίρετες κατηγοριοποιήσεις και κατατάξεις των ατόμων αυτών.

2.1.4 Αντικειμενικότητα

Ως αντικειμενικότητα ορίζεται το σύνολο των πραγμάτων γύρω από τον άνθρωπο (το συνειδός υποκείμενο). Έχει άμεση σύνδεση με τον ορθολογισμό και τη θετικιστική παράδοση της Δύσης. Κατ’ επέκταση, η αντικειμενική αλήθεια προσεγγίζεται από διαφορετικές οπτικές γωνίες, υπάρχει διυποκειμενική συμφωνία γι’ αυτή, ισχύει ανεξάρτητα από τα «πιστεύω» του παρατηρητή. Το αντικειμενικό ταυτίζεται με το αληθές.

2.1.5 Κοινωνικά διαμεσολαβητική υποκειμενικότητα

Υπάρχει, επειδή η ανθρώπινη υποκειμενικότητα αναπτύσσει σχέσεις «κοινωνικής συνύπαρξης». Είναι όρος από την Κριτική Ψυχολογία (μέσω της κριτικής στις μεθόδους της παραδοσιακής ψυχολογίας). Βασικός εμπνευστής της είναι ο Klaus Holzkamp .

2.1.6 Κοινωνικοποίηση

Αφού η υποκειμενικότητα είναι κοινωνικά διαμεσολαβημένη, η κοινωνικοποίηση θεωρείται διάσταση της υποκειμενοποίησης. Καθορίζεται ως μια διαδικασία διαμόρφωσης της ανθρώπινης υποκειμενικότητας ανάλογα με τους κοινωνικούς και υλικούς τρόπους ζωής σε κάποια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Επίσης ως διαδικασία μέσω της οποίας τα άτομα μαθαίνουν τους κανόνες επικοινωνίας, τους αποδεκτούς κανόνες συμπεριφοράς, τον τρόπο να μαθαίνουν και γενικά τα κοινά νοήματα του κοινωνικού πλαισίου στο οποίο είναι τοποθετημένα, ώστε να γίνουν πλήρη μέλη της κοινωνικής αυτής ομάδας.
Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι η μετανάστευση αναδύει το φαινόμενο της ανα-κοινωνικοποίησης, δηλαδή μέσω των νέων υποκειμενοποιήσεων σε ένα νέο κοινωνικό περιβάλλον γι’ αυτά, τα άτομα αναδιαμορφώνουν την υποκειμενικότητά τους.

2.1.7 Πολιτισμοποίηση (enculturation)

Αναφέρεται ως η διαδικασία μέσω της οποίας ένα άτομο γίνεται μέλος μιας πολιτισμικής ομάδας. Έχει τρεις μορφές, την κάθετη (από μεγαλύτερες στις μικρότερες γενιές), την οριζόντια (από συνομηλίκους μεταβίβαση), την πλάγια (μεταβίβαση από άλλους ενήλικες). Ξεκινά από την παιδική ηλικία και το αποτέλεσμά της είναι η δημιουργία πολιτισμικά ικανών ατόμων.

2.1.8 Διαμεσολαβητές και Διαμεσολαβήσεις

Το άτομο διαμορφώνει την υποκειμενικότητά του μέσω διαμεσολαβητών στο εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο που θα βρεθεί. Τέτοιοι διαμεσολαβητές είναι η οικογένεια, το σχολείο, οι φιλικές σχέσεις που διαμορφώνει, η γνώση ή όχι της καινούργιας γλώσσας, η αυτοαντίληψη – αυτοεκτίμηση που έχει και που θα αναπτύξει με την αλληλεπίδρασή του από το καινούργιο περιβάλλον, ο πολιτισμός, η ετερότητα, η ένταξη και το φύλο του ατόμου.
Οι διαμεσολαβήσεις είναι οι στάσεις του κάθε διαμεσολαβητή, οι επιδόσεις και οι προσδοκίες που έχουν από το άτομο. Όλοι οι παραπάνω διαμεσολαβητές είναι οι κοινωνικές δομές του μακρο-επιπέδου με τις οποίες το άτομο έρχεται σε επαφή, δέχεται τις επιδράσεις τους και οι οποίες του παρέχουν πιθανότητες και περιορισμούς δράσης . Είναι μέσο κοινωνικοποίησης και προσφέρει πολλών ειδών υποκειμενοποιήσεις (τρόποι συμπεριφοράς, αξίες, συνήθειες, τρόποι σκέψης, πολιτισμική μεταβίβαση)

2.1.9 Θρησκεία

Ο όρος θρησκεία, που χρησιμοποιείται ενίοτε εναλλακτικά με την λέξη πίστη, ή σύστημα πίστης καθορίζει γενικώς την πίστη στο υπερφυσικό, το ιερό ή το θείο και τους ηθικούς κώδικες, πρακτικές, αξίες, οργανισμούς και τελετουργικά που συνδέονται της. Στην ευρύτερη έννοιά της ορισμένοι την έχουν ορίσει ως το σύνολο των απαντήσεων που δόθηκαν για να ερμηνευθεί η σχέση του ανθρώπινου είδους με το σύμπαν. Στην μακρά πορεία ανάπτυξής της η θρησκεία έλαβε διάφορες μορφές σε διαφορετικούς πολιτισμούς και άτομα. Σε αρκετές περιπτώσεις η λέξη θρησκεία, που είναι παρόμοια με τη λέξη θρήσκευμα, χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει αυτό που θα μπορούσε να περιγραφεί ορθότερα ως “οργανωμένη θρησκεία”, δηλαδή ενός οργανισμού που υποστηρίζει την άσκηση μιας θρησκείας συχνά υπό την μορφή νομικής οντότητας.
Στην Ελλάδα κατοχυρώνεται συνταγματικά το δικαίωμα όχι μόνο της θρησκευτικής ανοχής αλλά και το δικαίωμα της θρησκευτικής ελευθερίας. Ως αποτέλεσμα, οι πολίτες της χώρας ανήκουν σε ποικίλα θρησκεύματα. Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού ανήκει παραδοσιακά στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία.

2.1.10 Θρησκευτικότητα

Η ιδιότητα εκείνου που έχει και εκδηλώνει μια βαθύτατη θρησκευτική πίστη, ευσέβεια, ευλάβεια. Συναντούμε τρείς βασικούς τύπους θρησκευτικότητας, τον σχολαστικό, τον ιδεολογικό και τον πνευματικό. Στον σχολαστικό, το θρησκευόμενο άτομο προσκολλάται κατά αυτόματο, μηχανιστικό τρόπο στα «ιερά κείμενα» ή προς παραδοσιακούς θρησκευτικούς κανόνες, χωρίς να κάνει καμία προσπάθεια κριτικής εξέτασης, άρα και ουσιαστικής εσωτερίκευσης αυτών των κανόνων. Στην περίπτωση του ιδεολογικού, ο κεντρικός στόχος δεν είναι τόσο η απολυτοποίηση των ιερών κειμένων όσο η κινητοποίηση των πιστών σε μια προσπάθεια περιχαράκωσης ή επέκτασης μιας συγκεκριμένης θρησκευτικής πίστης. Η βασική λογική πίσω από κάθε τέτοια προσπάθεια είναι πως η γνήσια θρησκευτικότητα, η γνήσια πίστη είναι μία και μόνο και τυχαίνει να είναι το μονοπώλιο μιας συγκεκριμένης εκκλησίας, σέκτας, εθνότητας. Τέλος στον πνευματικό τύπο, η έμφαση δίνεται στην άμεση εμπειρία του ατόμου με το θείο, είτε αυτό που ονομάζουμε θείο βιώνεται σαν μια εξωτερική – υπερφυσική δύναμη, είτε σαν μια εσωτερική διάσταση προς ανθρώπινης ψυχής (προς πιο φιλελεύθερες εκδοχές χριστιανικής θεολογίας). Και είναι ακριβώς αυτή η άμεση, αδιαμεσολάβητη εμπειρία του θρησκευόμενου ανθρώπου με το θείο που πολλές φορές οδηγεί σε αυτό που ονομάζουμε «αγιοσύνη», δηλαδή σε μια κατάσταση βαθιάς συμπόνιας του ατόμου προς τον εαυτό του, προς τον άλλο και προς τον ζωικό και φυσικό κόσμο .

2.2 Θεωρίες τις υποκειμενοποίησης και της υποκειμενικότητας

Τα άτομα που προέρχονται από διαφορετικές πολιτισμικές κοινωνικές ομάδες, αντιμετωπίζονται συχνά από την κυρίαρχη - πλειονοτική ομάδα ως ένα ενιαίο σύνολο, ως μια ομοιογενή ομάδα, όπου τα μέλη της δεν αναγνωρίζονται ως άτομα με ιδιαίτερη υποκειμενικότητα, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ιδιαίτερες ανάγκες. Έτσι, η έννοια της υποκειμενοποίησης, όσο και η έννοια της υποκειμενικότητας πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες, καθώς κρίνονται αναγκαίες για την προσέγγιση των πολιτισμικά διαφορετικών ατόμων ως φορείς δικαιωμάτων, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ξεχωριστές υποκειμενικές ανάγκες μάθησης, οι οποίες δημιουργούνται μέσα  στα όρια του κάθε κοινωνικού πλαισίου και συμβάλλουν στην ανάπτυξη και τη διαμόρφωση της υποκειμενικότητας, μέσα στα διαφορετικά περιβάλλοντα διαβίωσης τους.

2.2.1 Θεωρίες υποκειμενοποίησης

Ως υποκειμενοποίηση , στη γλωσσολογική έρευνα ορίζεται ο τρόπος με τον οποίο οι φυσικές γλώσσες μέσα στη δομή και τον κανονικό τρόπο λειτουργίας τους, προάγουν την έκφραση του εαυτού, των στάσεων και των «πιστεύω» του ομιλητή .
Η συγχρονική προσέγγιση έχει αντιπρόσωπο τον Langacker όπου εστιάζει στον ομιλητή και τονίζει ότι κάποιες όψεις της επικοινωνίας μπορούν να ερμηνευθούν με μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό υποκειμενοποίησης. Όσο μικρότερος είναι ο βαθμός συνειδητοποίησης τόσο πιο υποκειμενική είναι η ερμηνεία και όσο πιο ξεκάθαρα και δημόσια ένας ομιλητής είναι παρών σε μια περίσταση επικοινωνίας, τόσο πιο αντικειμενικός είναι ο λόγος αυτός. Η υποκειμενοποίηση είναι αντίθετη με την αντικειμενοποίηση η οποία είναι μια ενέργεια αποπροσωποποίησης. Οι διαστάσεις της υποκειμενοποίησης είναι: η Κοινωνικοποίηση, που είναι μια διαδικασία διαμόρφωσης της ανθρώπινης υποκειμενικότητας ανάλογα με τους κοινωνικούς τρόπους ζωής, η Πολιτισμοποίηση όπου είναι, μία διαδικασία μέσω της οποίας ένα άτομο γίνεται μέλος μιας πολιτισμικής ομάδας, ο Επιπολιτισμός μέσω της πολιτισμικής επαφής, η Μάθηση όπου τα ερεθίσματα κωδικοποιούνται, προωθούνται στη μνήμη, ανασύρονται οι παλαιότερες γνώσεις, εκφράζεται μια νέα συμπεριφορά και η Ταυτότητα όπου οι διάφορες ταυτίσεις του ατόμου σχετίζονται με τις υποκειμενοποιήσεις που κάνει .
Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως η υποκειμενοποίηση είναι αντίθετη με την έννοια της αντικειμενοποίησης (μια ενέργεια αποπροσωποποίησης, πώς τα άτομα τοποθετούν πράγματα έξω από τον εαυτό τους), ενώ η υποκειμενοποίηση είναι η προσωποποίηση, η διαδικασία του να θεωρεί το άτομο κάτι ως μέρος του εαυτού του. Είναι μια διαδικασία που συμβαίνει ασυνείδητα.
Ως εσωτερίκευση και οικειοποίηση στοιχείων, η έννοια είναι σχετική με τις έννοιες Κοινωνικοποίηση, Πολιτισμοποίηση, Επιπολιτισμός, Μάθηση, Ταυτότητα.

2.2.2 Θεωρίες υποκειμενικότητας

Ώς υποκειμενικότητα ορίζεται «οι ιδέες, οι οπτικές, η πρόσληψη νοημάτων, η συνειδητότητα δηλαδή του ανθρώπου, η οποία αλλάζει όταν αλλάξουν οι συνθήκες της υλικής του ύπαρξης, των κοινωνικών του σχέσεων και της κοινωνικής του ζωής» .
Υιοθετείται από την Κριτική Ψυχολογία η έννοια του ιστορικού υλισμού αφού δίνει έμφαση στην ιστορία ως εξελικτική διαδικασία, που με την κατανόησή της εξηγούνται οι υπάρχουσες συνθήκες και αφού θέτει ως βασική παραδοχή τη διαλεκτική ενότητα του ατόμου με την κοινωνία.
Το άτομο δε πρέπει να μελετάται ως κάτι αφηρημένο και στα πλαίσια ενός πειραματικού εργαστηρίου χωρίς να προσεγγίζεται η υποκειμενικότητά του. Τα άτομα να μη θεωρούνται κοινωνικά «κενά». Η γενική ψυχολογία πρέπει να μελετά τις κοινωνικές εξαρτήσεις του ατόμου και τις υποκειμενικές νοηματοδοτήσεις της πραγματικότητάς του. Η υποκειμενικότητα τίθεται στο επίκεντρο και μελετάται στο ιστορικό και κοινωνικό της πλαίσιο και αφού καθορίζεται ιστορικά και κοινωνικά είναι μεταβαλλόμενη.
Υπάρχει ταύτιση με την αίσθηση του «εγώ». Οι σκέψεις και εμπειρίες του ατόμου με τον εαυτό του δηλώνονται ως σημείο αναφοράς. Έχουμε τρία είδη εαυτού:
α) το πώς προσλαμβάνει το άτομο το υλικό περιβάλλον και πώς δραστηριοποιείται μέσα σε αυτό, β) η ιδέα του εαυτού ως μιας κινούμενης ολότητας προσωπικών χαρακτηριστικών και γ) οι εντυπώσεις που τα άτομα πιστεύουν ότι διαμορφώνουν οι άλλοι γι’ αυτά .
Τέλος, πρέπει να πούμε πως η υποκειμενικότητα είναι μια διαρκής και δυναμική διαδικασία. Τα άτομα αλλάζουν διαμέσου των χρόνων μέσω των διαφορετικών ερεθισμάτων που δέχονται από το μεταβαλλόμενο κοινωνικό τους περιβάλλον ή επειδή αλλάζουν κοινωνικό πλαίσιο. Έτσι η υποκειμενικότητα μεταβάλλεται και καθορίζεται ιστορικά. Τα πολιτισμικά νοήματα μεταβάλλονται και αλλάζουν στην πορεία του χρόνου και έτσι αναδιαμορφώνονται και υποκειμενικότητες. Η υποκειμενικότητα αφού διαμορφώνεται και αναπτύσσεται μέσω της γνώσης και δεδομένου ότι η παραγωγή νοήματος αλλάζει από εποχή σε εποχή, τότε η υποκειμενικότητα δεν μπορεί να ολοκληρωθεί ποτέ και να αποτελέσει μια στατική ενότητα .

2.2.3 Θεωρίες κοινωνικής διαμεσολαβημένης υποκειμενικότητας

Αναφέρεται στο πώς τα άτομα δίνουν νόημα στην κοινωνική τους δράση σε σχέση με τα νοήματα και τους προσανατολισμούς του ευρύτερου κοινωνικού χώρου, μακροεπίπεδο (κοινωνικοί θεσμοί, εξουσία, νόρμες), μεσοεπίπεδο (οργανισμοί: σχολείο, επάγγελμα) και μικροεπίπεδο (οικογένεια), αλλά και ανάλογα με τις διαμεσολαβήσεις του ιδιαίτερου και μοναδικού υποκειμενικού τους χώρου που τους δίνουν συγκεκριμένες δυνατότητες ή περιορισμούς δράσης (αντίληψη του εαυτού ανάλογα με τη θέση, την κατάσταση και την υποκειμενική πραγματικότητα, τη θέση στην κοινωνία, τις έμμεσες εμπειρίες ζωής).
Τα άτομα από πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες αντιμετωπίζονται ως «γενικευμένες εικόνες ανθρώπου» αφού θεωρούνται ομοιογενής ομάδα δηλαδή αποπροσωποποιούνται και δεν αναγνωρίζονται ως άτομα με ιδιαίτερη υποκειμενικότητα και ιδιαίτερες ανάγκες ενώ κρίνεται αναγκαία η αντιμετώπισή τους ως ξεχωριστών ατόμων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ιδιαίτερες υποκειμενικές ανάγκες μάθησης προσμετρώντας και τις διαφορετικές διαμεσολαβήσεις που συνεπάγονται τα διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα διαβίωσής τους.

2.3 Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες και θρησκευτική υποκειμενικότητα.

Οι ραγδαίες κοινωνικές εξελίξεις της εποχής μας, που έχουν και οικονομικές προεκτάσεις, έχουν αλλάξει την ελληνική κοινωνία. Πλέον γίνεται λόγος για μια πολυπολιτισμική κοινωνία με μια συνεχιζόμενη τάση για διεθνοποίηση.

Σήμερα , υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα με τις ανταλλαγές των πληθυσμών, οι ομάδες που διδάσκονται την ελληνική ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα είναι οι κάτοικοι των Βαλκανίων, οι κάτοικοι στην πρώην Σοβιετικής Ένωσης, οι ομογενείς της Ευρώπης, οι ομογενείς της Αυστραλίας, των Η.Π.Α. και του Καναδά, οι Μουσουλμάνοι της Θράκης, οι Ρομ και οι Ομογενείς από όλον τον κόσμο που ζουν στην Ελλάδα . Όλοι αυτοί οι πληθυσμοί είναι φυσικό να έχουν διαφορετικά ήθη και έθιμα και διαφορετικές θρησκείες. Έτσι, η θρησκευτικότητα των σύγχρονων κοινωνιών αλλάζει δραματικά, κυρίως ως προς τα χαρακτηριστικά της. Ο ρόλος των θρησκειών, γίνεται πιο σημαντικός στην αντιμετώπιση θεμάτων που απαιτούν παγκόσμιο διάλογο. Ο σύγχρονος κόσμος, είναι ένα ανταγωνιστικό θρησκευτικά πεδίο, όπου οι θρησκευτικές παραδόσεις και τα πιστεύω, είναι ανοιχτά σε αμφισβήτηση. Έτσι, τόσο η θρησκευτική αγωγή των μαθητών, όσο και αυτή των ενηλίκων, είναι μια σημαντική στρατηγική απόφαση, για τη διάπλαση πολιτών, που θα αποδέχονται, αντί να ανέχονται την ετερότητα, που θα συζητούν θέματα, όπως η συνύπαρξη διαφορετικών θρησκευμάτων, χωρίς προκαταλήψεις και με θετική στάση.
Όταν λοιπόν, μιλάμε για πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες και θρησκευτική υποκειμενικότητα αναφερόμαστε σε διαφορετικούς πολιτισμούς, οι οποίοι έχουν δημιουργήσει μία θρησκευτική υποκειμενικότητα γύρω από την θρησκευτική τους συνείδηση αλλά παράλληλα και γύρω από τις κοινωνικές τους επαφές, και με τους πολιτισμούς που συναναστρέφονται. Ο χώρος όπου οι μαθητές από διάφορες πολιτισμικές ομάδες συναναστρέφονται, είναι το σχολείο. Το σχολείο είναι ένας σημαντικός χώρος ως προς τη διαμόρφωση της θρησκευτικής τους υποκειμενικότητας. Τα παιδιά στο σχολείο μπορούν να έρθουν σε επαφή με διάφορες πολιτισμικές ομάδες και να αντιληφτούν την θρησκευτικότητά τους ως ετερότητα, εφόσον συνειδητοποιούν την θρησκεία τους, ως κάτι διαφορετικό. Παράλληλα όμως, δημιουργούν φιλικές σχέσεις, ανταλλάσουν πληροφορίες και ενδιαφέροντα με συνομήλικους τους και μ’ αυτό τον τρόπο καταλήγουν στην θρησκευτική τους υποκειμενικότητα, που αφορά τα θρησκευτικά πιστεύω τους αλλά και όλες τις κοινωνικές επαφές τους με διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες, με διαφορετικά θρησκεύματα.
Όσον αφορά τις μειονοτικές πληθυσμιακές ομάδες (Μουσουλμάνοι, Πομάκοι,) με την επιλογή της θρησκευτικής πίστης ως ένα κριτήριο ανταλλαγής και εξαιρέσεις πληθυσμών, το οποίο αποτέλεσε βασικό συστατικό στοιχείο της συνθήκης της Λοζάννης, αναδεικνύει τη θρησκεία σε κεντρικό στοιχείο προσδιορισμού των εν γενέσει μειονοτήτων. Το θρησκευτικό στοιχείο επικρατεί τόσο στον ετεροπροσδιορισμό όσο και στον αυτοπροσδιορισμό της ταυτότητας τους. Το εθνικό στοιχείο που έχει εισχωρήσει τα τελευταία χρόνια στη συνείδηση τους δεν παραμέρισε το θρησκευτικό, το οποίο ανέκαθεν καθόριζε πρωταρχικά τον αυτοπροσδιορισμό τους. Ακόμη και οι Πομάκοι, ως ευσεβείς μουσουλμάνοι, εξακολουθούν να τοποθετούν τη θρησκεία στο κέντρο του αξιακού τους συστήματος και της κοινωνικοποίησης τους, ανεξάρτητα από τα νέα εθνικά συστατικά της συνείδησης τους .
Αντίθετα, οι τσιγγάνοι παρουσιάζονται ως άτομα με μειωμένη θρησκευτική συνείδηση και ελλιπή ευσέβεια. Ασπάζονται μια θεσμικά καθιερωμένη θρησκεία μόνο εφόσον προσδοκούν να αποκομίσουν οφέλη ή όταν τα θρησκευτικά καθήκοντα που τους επιβάλλονται , όταν δεν μπορούν να τα αποφύγουν εντελώς, τουλάχιστον δεν τους είναι ιδιαίτερα επίπονα.
Με βάση τα παραπάνω και αναλύοντας τη σημασία της θρησκείας στο προσδιορισμό της ταυτότητας, υποστηρίζεται ότι μερικές βαθιά ριζωμένες θρησκευτικο-πολιτισμικές συνήθειες έχουν τέτοια δύναμη και επιμονή, που τους επιτρέπουν, να θεωρηθούν σχεδόν ισοδύναμες με τους χαρακτήρες που πηγάζουν από τα γενετική μας υπόσταση .

2.4 Ελληνικό σχολείο και Θρησκεία

Η Ελλάδα σε αντίθεση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες δίνει στο μάθημα χαρακτήρα υποχρεωτικό και ομολογιακού χαρακτήρα. Δεν είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη ως προς αυτό, αλλά χαρακτηρίζεται ως «ακραία περίπτωση κατηχητισμού και θρησκευτικής ενδογμάτισης στο σχολείο» . Ο σεβασμός για τη θρησκευτική ταυτότητα του ατόμου σε αυτό το πλαίσιο εκφράζεται με τη δυνατότητα απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών. Μ’ αυτόν τον τρόπο, όμως, η θρησκευτική ετερότητα χαρακτηρίζεται μειοψηφία και δεν γίνεται αποδεκτή ως ισότιμη, αφού δεν θεωρείται ότι μπορεί να τυγχάνει σεβασμού ως ιδιαίτερη πολιτισμική και θρησκευτική ταυτότητα στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Η θρησκεία έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στο χαρακτήρα που διαμόρφωσε η ελληνική εκπαίδευση αλλά και στο περιεχόμενό της μέχρι και σήμερα με αποτέλεσμα να επικρατεί ο κατηχητισμός και η μονοφωνία στο ελληνικό σχολείο. Ο τρόπος που ερμηνεύουμε την επίσημη θρησκεία αλλά και ο τρόπος διδασκαλίας αποκλειστικά αυτής στο ελληνικό σχολείο προκαλεί δυσάρεστες συνέπειες πολιτικές, κοινωνικές και εκπαιδευτικές. Η δυνατότητα που δίνεται στους αλλόθρησκους μαθητές να απαλλάσσονται από το μάθημα των θρησκευτικών δηλώνοντας το θρήσκευμά τους, θεωρείται παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με βάση το πόρισμα της Αρχής Προστασία Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα .
Τέτοιου είδους διακρίσεις είναι πολύ σοβαρές με ανάλογες συνέπειες στον πολιτικό και κοινωνικό τομέα. Οι πολίτες αυτοί στερούνται διπλά το κοινωνικό τους δικαίωμα. Από τη μια θρησκευτικές μειοψηφίες δεν έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν εκπαίδευση αντίστοιχη με τις πολιτισμικές τους αξίες και παραδόσεις, γεγονός που παραβιάζει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα που κατοχυρώνονται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και από την άλλη αυτές οι διακρίσεις δυσκολεύουν την ομαλή ένταξη των αλλοδαπών μαθητών στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό πλαίσιο με αποτέλεσμα να περιθωριοποιούνται.
Είναι γεγονός ότι η θρησκευτική παιδεία στο ελληνικό σχολείο θεωρεί την ιδιότητα του πολίτη ταυτόσημη με αυτήν του πιστού. Το γεγονός αυτό τον εμποδίζει να αποδεκτεί και να σεβαστεί τη θρησκευτική και κατ’ επέκταση και την πολιτισμική ετερότητα και επομένως να τη συμπεριλάβει στο πρόγραμμά του. Το γεγονός αυτό, όμως, αποτελεί πρόβλημα πια στις μέρες μας αφού ακριβώς η πολιτισμική και θρησκευτική ετερότητα αυξάνεται λόγω του μεγάλου αριθμού οικονομικών μεταναστών στη χώρα μας .

2.5 Υποθέσεις έρευνας

Η πρώτη μας υπόθεση είναι ότι όλα τα παιδιά πιστεύουν στον Θεό. Δεύτερη υπόθεση είναι, αν τα παιδιά που ασπάζονται τη χριστιανική θρησκεία, αισθάνονται λιγότερο άνετα από τα αλλόθρησκα, όταν συναναστρέφονται παιδιά με διαφορετικό θρήσκευμα. Τέλος, υποθέτουμε ότι οι σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους δεν επηρεάζονται από το αν γνωρίζουν το θρήσκευμα του άλλου.

3. Μεθοδολογία της έρευνας

3.1 Δείγμα της έρευνας

Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν μαθητές της Πρωτοβάθμια Εκπαίδευσης, που φοιτούν στην Στ’ τάξη Δημοτικών Σχολείων. Η δειγματοληψία έγινε τυχαία. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με βάση τη δοκιμαστική εφαρμογή της κλίμακας Πολιτισμικής Διαμεσολαβητικής Υποκειμενοποίησης του Καθηγητή Γεωργογιάννη Παντελή. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με τον πίνακα 1, το δείγμα αποτέλεσαν πενηνταεννέα (59) μαθητές, εκ των οποίων οι τριαντατρείς (33) ήταν Έλληνες και οι εικοσιέξι (26) αλλοδαποί. Στην έρευνα μετείχαν μαθητές και των δύο φύλων. Συγκεκριμένα ,διακρίνονται είκοσι-εννέα(29) αγόρια και τριάντα(30) κορίτσια.

3.2 Ερευνητικά εργαλεία

Το είδος της έρευνας ήταν ποσοτικό και χρησιμοποιήσαμε την τεχνική του ερωτηματολογίου, το οποίο περιλαμβάνει ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής με τις εξής διαβαθμίσεις τις κλίμακας Likert: «πάρα πολύ», «πολύ», «αρκετά», «λίγο», «ελάχιστα», «καθόλου». Το δείγμα ζητήθηκε να απαντήσει στα εξής ερωτήματα: Ποιο είναι το φύλο σου, ποιο είναι το θρήσκευμα σου, πόσο πιστεύεις στο Θεό, πόσο σημαντικό είναι για σένα να κάνεις παρέα με παιδιά που πιστεύουν μόνο στο Θεό που πιστεύεις εσύ, πόσο σημαντικό είναι για σένα να κάνεις παρέα με παιδιά που πιστεύουν σε διαφορετικό Θεό από εσένα, πόσο σημαντικό είναι για σένα να κάνεις παρέα με παιδιά χωρίς να σε ενδιαφέρει σε ποιο Θεό πιστεύουν;

3.3. Τρόπος επεξεργασίας δεδομένων

Για την επεξεργασία και στατιστική ανάλυση των πληροφοριών που συγκεντρώθηκαν, χρησιμοποιήθηκε η ποσοτική ανάλυση των δεδομένων. Εφαρμόστηκε το στατιστικό πακέτο SPSS έκδοση 17 και συγκεκριμένα έγινε χρήση μεθόδων περιγραφικής και επαγωγικής στατιστικής. Τα στοιχεία/δεδομένα κωδικοποιήθηκαν και καταχωρήθηκαν σ’ ένα αρχείο δεδομένων (data file) για να είναι εφικτή η στατιστική τους επεξεργασία με τη χρήση του SPSS. Μετά τον έλεγχο για την ακρίβεια των δεδομένων και τον προκαταρκτικό έλεγχο των προϋποθέσεων αρχίζει η ανάλυση των δεδομένων . Ακολούθησε η συγκέντρωση των αποτελεσμάτων σε μορφή κειμένου και πινάκων των σημαντικών πορισμάτων της έρευνας.

3.3 Σύνταξη απαντητικών πινάκων

Το δείγμα της έρευνάς μας αποτέλεσαν Έλληνες και αλλοδαποί μαθητές, αγόρια και κορίτσια, ηλικίας δώδεκα ετών (Στ’ τάξη Δημοτικού), όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.

Πίνακας 1: Φύλο – Εθνικότητα

Πίνακας 2: Φύλο – Πιστεύεις το Θεό;

Στον πίνακα 2 ερευνούνται στοιχεία θρησκευτικής υποκειμενικότητας των μαθητών και κατά πόσο επηρεάζονται από τη θρησκευτικότητα της χώρα προέλευσης και το αντίστοιχο της χώρας υποδοχής.

Πίνακας 3: Θρήσκευμα/Φύλο – Πόσο πιστεύεις στο Θεό;

Στον πίνακα 3 ερευνάται ο βαθμός της θρησκευτικής υποκειμενικότητας των αγοριών και των κοριτσιών χωριστά από κάθε θρήσκευμα.

Πίνακας 4: Θρήσκευμα/Φύλο – Πόσο σημαντική η παρέα με ομόθρησκους;

Χριστιανός p=0.456

Η ερώτηση του πίνακα 4 ήθελε να εξακριβώσει τη σχέση θρησκεύματος και φιλίες μαθητών. Η κλίμακα των επιτρεπτών απαντήσεων έδινε τη δυνατότητα στους μαθητές να εκφραστούν αρνητικά ή θετικά σε αξιολογική κλίμακα, με τη διάκριση πάντα αγοριού ή κοριτσιού. Στόχος εδώ ήταν να αποτυπωθεί η εξάρτηση της παρέας σχετικά με το θρήσκευμα και σε ποιον βαθμό αυτό υπαγορεύει τις ανθρώπινες σχέσεις σ’ αυτή την ηλικία, σε χριστιανούς και σε μουσουλμάνους μαθητές.
Φαίνεται ότι οι χριστιανοί και γηγενείς μαθητές προτάσσουν περισσότερο έναντι των μουσουλμάνων θρησκευτικά κριτήρια στη σύνοψη φιλιών και κοινωνικών ομάδων. Αντίθετα οι μουσουλμάνοι σε ποσοστό διπλάσιο είναι απολύτως αρνητικοί έναντι αυτών που δείχνουν θρησκευτική προτίμηση. Επίσης βλέπουμε πως δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των απαντήσεων χριστιανών και μουσουλμάνων με επίπεδο σημαντικότητας α=0,05 αφού από το SPSS λαμβάνουμε ότι «Χριστιανός p=0.456».

Πίνακας 5: Θρήσκευμα/Φύλο – Πόσο σημαντική η παρέα με αλλόθρησκους;

Χριστιανός p=0.155

Η ερώτηση του πίνακα 5 ήθελε να εξακριβώσει τη σχέση διαφορετικού θρησκεύματος και φιλίες μαθητών. Η κλίμακα των επιτρεπτών απαντήσεων έδινε τη δυνατότητα στους μαθητές να εκφραστούν αρνητικά ή θετικά σε αξιολογική κλίμακα, με τη διάκριση πάντα αγοριού ή κοριτσιού. Στόχος εδώ ήταν να αποτυπωθεί η εξάρτηση της παρέας σχετικά με άλλο θρήσκευμα από τους ίδιους και σε ποιον βαθμό αυτό υπαγορεύει τις ανθρώπινες σχέσεις σ’ αυτή την ηλικία, σε χριστιανούς και σε μουσουλμάνους μαθητές.
Βλέπουμε πως υπάρχει θετική αλλά μικρή σημαντικότητα μεταξύ των απαντήσεων χριστιανών και μουσουλμάνων με επίπεδο σημαντικότητας α=0,05 αφού από το SPSS λαμβάνουμε ότι «Χριστιανός p=0.155».

Πίνακας 6: Θρήσκευμα/Φύλο – Πόσο σημαντική η παρέα με διάφορες θρησκείες;

Χριστιανός p=0.408

Τέλος, στον πίνακα 6, όπου δίνονται τα αποτελέσματα σχετικά με τις απαντήσεις των παιδιών αναφορικά με τον υπολογισμό του θρησκευτικού στοιχείου στις προτιμήσεις τους για δημιουργία φιλίας.
Βλέπουμε πως δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των απαντήσεων χριστιανών και μουσουλμάνων με επίπεδο σημαντικότητας α=0,05 αφού από το SPSS λαμβάνουμε ότι «Χριστιανός p=0.408».

4. Παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας

Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται παρουσίαση των σημαντικότερων αποτελεσμάτων της έρευνας. Εξετάζοντας τον πίνακα 2 διαπιστώνουμε πόσο σημαντική και δυνατή είναι η πίστη στους μαθητές του δημοτικού. Από τις απαντήσεις στην ερώτηση «πιστεύεις στο Θεό;», παρατηρούμε την σχεδόν απόλυτη ανάγκη για επαφή και πίστη με το Θεό, καθώς οι πενήντα (50) από τους πενήντα-δύο (52) μαθητές απαντούν θετικά στην ερώτηση. Εξαιρείται και απαντά αρνητικά ένας (1) μαθητής από κάθε φυλετική ομάδα.
Στον πίνακα 3 μελετάται το κατά πόσο πιστεύει κανείς στο Θεό σύμφωνα με τη διάκριση του δείγματος σε χριστιανούς και μουσουλμάνους (θρησκευτική διάκριση) και σε αγόρια – κορίτσια (φυλετική διάκριση). Διακρίνονται για την απάντηση οι βαθμίδες «πάρα πολύ», «πολύ», «αρκετά», «λίγο». Ως απάντηση των χριστιανών υπερτερεί η βαθμίδα «πάρα πολύ», συγκεντρώνοντας το ποσοστό του 80% για τα αγόρια και του 87% για τα κορίτσια. Στους μουσουλμάνους από την άλλη πλευρά, δεν παρατηρείται ταύτιση απόψεων καθώς το 33,3% των αγοριών δηλώνει ότι πιστεύει «πάρα πολύ», σε αντίθεση με το ποσοστό των κοριτσιών που αγγίζει το 100% στην ίδια βαθμίδα.
Ο πίνακας 4 παρουσιάζει το πόσο σημαντικό είναι για τα παιδιά να συναναστρέφονται με ανθρώπους τις ηλικίας τους που πιστεύουν μόνο στον Θεό που πιστεύουν εκείνα. Γίνεται διάκριση του δείγματος σε χριστιανούς, μουσουλμάνους και αλλόθρησκους, ενώ οι απαντήσεις κατανέμονται με βάση τις διαβαθμίσεις «πάρα πολύ», «πολύ», «αρκετά», «λίγο», «ελάχιστα», «καθόλου». Συγκεκριμένα, για τους χριστιανούς η συναναστροφή με ομόθρησκους κρίνεται «πάρα πολύ» σημαντική κατά 35% για τα αγόρια και 30,4% για τα κορίτσια, ενώ «καθόλου» σημαντική σε ποσοστό 15% για τα αγόρια και 26,1% για τα κορίτσια. Για τους μουσουλμάνους, η βαθμίδα «πάρα πολύ» συγκεντρώνει ποσοστό 33,3% για τα αγόρια και 50% για τα κορίτσια, ενώ στην βαθμίδα των «καθόλου», το ποσοστό είναι 66,7% μόνο για τα αγόρια, ενώ δεν συναντάται η ακραία απάντηση «καθόλου» για τα κορίτσια.
Έπειτα τρέχουμε τους συντελεστές γραμμικής συσχέτισης. Οι πιο γνωστοί συντελεστές γραμμικής συσχέτισης είναι οι συντελεστές του Pearson, του Spearman και του Kendall. Η μηδενική και η εναλλακτική υπόθεση εδώ είναι η εξής:
• Ηο: ρ=0 ή δεν υπάρχει γραμμικής συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών.
• Η1: ρ≠0 ή υπάρχει γραμμική συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών.
Ο συντελεστής συσχέτισης του Pearson “χρειάζεται” την υπόθεση της κανονικότητας των δεδομένων, σε αντίθεση με τους άλλους δύο που δεν “χρειάζονται” την υπόθεση της κανονικότητας των δεδομένων. Βέβαια, για μεγάλα δείγματα, μεγέθους 30 παρατηρήσεων και πάνω και όσο το μέγεθος του δείγματος μεγαλώνει η θεωρία μας λέει ότι δεν έχουμε κάποιο πρόβλημα να χρησιμοποιήσουμε οποιονδήποτε συντελεστή ανεξαρτήτως κατανομής των δεδομένων. Η κύρια διαφορά των συντελεστών είναι ότι ο συντελεστής του Pearson υπολογίζεται με βάση τα δεδομένα, ενώ οι άλλοι δύο υπολογίζονται με βάση τις τάξεις μεγέθους των δεδομένων.
Για να υπολογίσουμε τον συντελεστή συσχέτισης Pearson στο SPSS επιλέγουμε τα εξής: Analyze>Correlate>Bivariate και ομαδοποιούμε κάθε φορά σε ζεύγος τον σημερινό μισθό με το δείγμα που θέλουμε να το συγκρίνουμε.
Γενικά ισχύουν τα εξής: Το πρόσημο (+) σημαίνει θετική συσχέτιση, δηλαδή, οι τιμές μιας μεταβλητής αυξάνονται όταν αυξάνονται και της άλλης. Το πρόσημο (–) σημαίνει αρνητική συσχέτιση, δηλαδή οι τιμές μιας μεταβλητής αυξάνονται καθώς μειώνονται της άλλης. Συντελεστής συσχέτισης 1.00, σημαίνει μια τέλεια συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Με άλλα λόγια, ένα γράφημα διασποράς των δύο μεταβλητών θα δείξει ότι όλα τα σημεία προσαρμόζονται απόλυτα σε μια ευθεία γραμμή. Τιμή 0,00 σημαίνει ότι τα σημεία του γραφήματος διασποράς είναι κατανεμημένα τυχαία γύρω από οποιαδήποτε ευθεία σχεδιαστεί ή είναι διατεταγμένα έτσι ώστε να πλησιάζουν κάποια καμπύλη. Για παράδειγμα ένας συντελεστής συσχέτισης -0,5 σημαίνει ότι υπάρχει μια μέτρια αρνητική γραμμική σχέση μεταξύ των δύο μεταβλητών.
Αφού οι συντελεστές συσχέτισης βασίζονται συνήθως σε δείγματα δεδομένων, είναι σύνηθες να συμπεριλαμβάνεται κάποια δήλωση στατιστικής σημαντικότητας του συντελεστή συσχέτισης. Η στατιστική σημαντικότητα είναι μια δήλωση της πιθανότητας να προκύψει ένας συγκεκριμένος συντελεστής συσχέτισης για ένα δείγμα δεδομένων αν δεν υπάρχει συσχέτιση, δηλαδή αν η συσχέτιση είναι 0,00 στον πληθυσμό από τον οποίο λύφθηκε το δείγμα. Το SPSS μπορεί να δώσει τη στατιστική σημαντικότητα ως μια ακριβή τιμή ή ως ένα από τα συμβατικά επίπεδα κρίσιμης σημαντικότητας, για παράδειγμα 0,05 και 0,01.
Κάτω από κάθε τιμή του συντελεστή συσχέτισης εμφανίζεται μία p-value. Η p-value που έχει υπολογιστεί για κάθε συντελεστή ξεχωριστά αναφέρεται στον έλεγχο της υπόθεσης ότι στο συγκεκριμένο ζεύγος μεταβλητών δεν υπάρχει γραμμική συσχέτιση (δηλαδή ότι ο συντελεστής συσχέτισης για το ζεύγος είναι ίσος με το μηδέν).
Όταν το παρατηρηθέν επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας είναι μικρότερο του 0.05, συμπεραίνουμε ότι αυτή η υπόθεση απορρίπτεται σε α=0.05. Άρα υπάρχει στατιστικά σημαντική γραμμική συσχέτιση μεταξύ του ζεύγους. Στην περίπτωση που η p-value είναι μικρότερη του 0.01, τότε ο συντελεστής συσχέτισης εμφανίζεται με δύο αστεράκια αντί για μόνο ένα .
Έτσι λαμβάνονται οι αντίστοιχες ερμηνείες των πινάκων 4,5 και 6 όπως αναφέρθηκαν.

Συμπεράσματα της έρευνας Έπειτα από την συγκέντρωση, ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων, μπορούμε να εξάγουμε ποικίλα συμπεράσματα από την έρευνά μας. Ένα πρώτο συμπέρασμα αποτελεί το γεγονός πως η πλειοψηφία των μαθητών πιστεύουν στο Θεό ανεξαρτήτου φύλου και θρησκείας.
Μπορούμε να πούμε πως η πίστη των Χριστιανών μαθητών ανεξαρτήτου φύλου είναι πάρα πολύ υψηλή σε αντίθεση με τους Μουσουλμάνους μαθητές οι οποίοι διαφοροποιούνται. Αξίζει να αναφερθεί η καθολική πίστη των κοριτσιών άλλων θρησκειών που αγγίζει το 100%.
Στους Χριστιανούς μαθητές ο βαθμός πίστης είναι πολύ μεγάλος με ένα μικρό προβάδισμα στα κορίτσια. Στους Μουσουλμάνους ή άλλου θρησκεύματος μαθητές τα αγόρια δεν δείχνουν να έχουν πολύ ανεπτυγμένο το θρησκευτικό τους συναίσθημα, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με την αρχική υπόθεση. Αντίθετα τα κορίτσια έχουν ανεπτυγμένο το θρησκευτικό συναίσθημα σε πολύ μεγάλο βαθμό. Γενικά στους Χριστιανούς μαθητές, τα αγόρια πιστεύουν πολύ περισσότερο από ότι τα αγόρια άλλου θρησκεύματος. Στα κορίτσια πολύ περισσότερο πιστεύουν αυτά που είναι άλλου θρησκεύματος από ότι οι Χριστιανές.
Επίσης, αναφορικά με την προτίμηση φιλίας των μαθητών ανεξάρτητα από το φύλο και την πίστη τους, σε όμοιο ή διαφορετικό Θεό, φαίνεται ότι οι φιλικές τους σχέσεις επηρεάζονται από το θρήσκευμα σε μεγάλο βαθμό πράγμα που αναδεικνύει το ισχυρό της υποκειμενικότητάς τους, όπως διαμορφώθηκε από το οικογενειακό τους περιβάλλον και πολιτισμικά στοιχεία της χώρας προέλευσής τους (γηγενείς και ξένοι).
Επιπλέον, οι χριστιανοί μαθητές έχουν τάση προτίμησης, δημιουργία φιλίας με ομόθρησκους, προβάλλοντας έτσι αντίσταση αποδοχής της διαφορετικότητας. Αντίθετα οι μουσουλμάνοι μετανάστες απαγκιστρώνονται από πολιτισμικά στοιχεία προέλευσής τους ώστε να γίνουν αποδεκτοί στο νέο περιβάλλον τους.
Επίσης κρίνεται αναγκαίο να αναφέρουμε πως το 50% σε όλα τα δείγματα αποτελείται από Χριστιανούς μαθητές, αλλά δεν έχουμε την πλήρη εκπροσώπηση όλων των υπολοίπων θρησκειών για τη διεξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

1. Γεωργογιάννης, Π. (1999), Θέματα Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης. Αθήνα: Gutenberg
2. Γεωργογιάννης, Π. (2004) Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: Ελληνικά ως Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα, 6ο Διεθνές Συνέδριο, Πάτρα, Πρακτικά τόμος 4ος, σσ.279-289
3. Γεωργογιάννης, Π. (2004), Διαπολιτισμική εκπαίδευση- Ελληνικά ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα, 6ο Διεθνές συνέδριο, τόμος 4ος , Πάτρα.
4. Γεωργογιάννης, Π. (2005), Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: Ελληνικά ως Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα, 8ο Διεθνές Συνέδριο, Πάτρα, Πρακτικά τόμος 2ος, σ.106-142
5. Γεωργογιάννης, Π. (2007), Διαπολιτισμική κοινωνική ψυχολογία και έρευνα, Πάτρα.
6. Γεωργογιάννης, Π. (2008), Διαπολιτισμική εκπαίδευση, Πάτρα: Gutenberg.
7. Γεωργογιάννης, Π. (2009), Διαπολιτισμική εκπαίδευση, Διαπολιτισμική Έρευνα και τα Ελληνικά ως Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα. 14/02/2008 – 30/06/2009 Εργασίες επιμορφούμενων, Τόμος Ι, Πάτρα: Gutenberg.
8. Γαλάτη Πικία, Το προφίλ των μεταναστών στην Ελλάδα – Εφημερίδα Καθημερινή, 21/11/2004
9. Έμκε-Πουλοπούλου, Μετανάστες και Πρόσφυγες στην Ελλάδα 1970-1990 (1990), Περιοδικό ΕΚΛΟΓΗ, αρ85/86
10. Μάρκου, Βασιλειάδου (1996). Προσεγγίσεις της Πολυπολιτισμικότητας και η Διαπολιτισμική εκπαίδευση – Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Υπουργείο εθνική Παιδείας και Θρησκευμάτων. Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης. Αθήνα.
11. Βάμβουκας, Μ. (1998), Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία, Αθήνα: Γρηγόρης.
12. Δαφέρμος, Β. (2005), Κοινωνική στατιστική με το SPSS, Αθήνα: Ζήτη.
13. Παπαναστασίου, Κ. & Παπαναστασίου, Ε. (2005). Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής. Έρευνας. Λευκωσία.
14. Παρασκευόπουλος, Ι. (1993), Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας, Τόμος Ι, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
15. Παρασκευόπουλος, Ι. (1993), Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας, Τόμος ΙΙ, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
16. Ρούσσος, Π., Τσαούσης, Γ. (2002), Στατιστική εφαρμοσμένη στις κοινωνικές επιστήμες, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Ξενόγλωσση

1. Madianos, Bilanakis, Liakos, Acculturation, demoralization, and psychiatric disorders among repatriated Greek immigrants in a rural area European, Journal of Psychiatry12,95-1081998

Ιστοσελίδες

1. Γεωργογιάννης, Π. Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και άσκηση γλωσσικής πολιτικής, http://www.inpatra.gr/kedek/seminario/logparaktika.php?pageNum_Recordset1=1&totalRows_Recordset1=19, (προσπελάστηκε στις 11/01/2010).
2. Κυπριανού, Δ., Κοινωνικά διαμεσολαβημένη υποκειμενικότητα παιδιών πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων. Ερευνητική προσέγγιση, http://www.wiziq.com/tutorial/45442-Despo-Kyprianou, (προσπελάστηκε στις 25/01/2010)
3. Keast, J. (2007), Θρησκευτική Ετερότητα και Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. http://www.pischools.gr/lessons/religious/syn_prosgiseis/diapolitism/4Council_of_ Europe.doc (προσπελάστηκε στις 17/1/2009).
4. Μουζέλης Ν., Η θρησκευτικότητα στον 21ο αιώνα http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=148054&ct=114 (προσπελάστηκε 4/02/09)
5. Τριανταφυλλίδης, Λεξικό On Line, Λήμμα Θρησκεία. Στο: http://www.komvos.edu.gr/dictonlineplsql/simple_search.display_full_lemma?the_lemma_id=44233&target_dict=1 (προσπελάστηκε στις 17/1/2009).
6. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Θρησκευτικών, http://www.pi-schools.gr/programs/depps/, (προσπελάστηκε στις 24/01/2009).
7. Χρήστος Γκόβαρης, Διαπολιτισμική Ικανότητα – κριτικές επισημάνσεις,. Στο: http://www.inpatras.com/praktika/periodiko2/eishgiseis/gkovaris.php, (προσπελάστηκε στις 05/01/2009)
8. Διεθνές Παιδαγωγικό Ηλεκτρονικό Forum, http://www.inpatras.com (προσπελάστηκε στις 30/11/2009)
9. Ινστιτούτο Μεταναστευτικής πολιτικής, http://www.imepo.gr, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
10. ΚΕΜΟ, Συμπεράσματα Ημερίδας του Κέντρου Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων για τη Μετανάστευση, www.kemo.gr, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
11. Παγκοσμιοποίηση – Μετανάστευση, http://clubs.pathfinder.gr/business/38627, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
12. Παγκοσμιοποίηση – Μετανάστευση, www.asxetos.gr, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)

Τσικολάτας Α. (2010) Πώς η Coca Cola Enterprises βελτιστοποιεί τις δρομολογήσεις των οχημάτων της για την αποτελεσματική παράδοση προϊόντων. Πάτρα

Εισαγωγή

ΑΝΑΓΚΗ ΤΗΣ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΔΡΟΜΟΛΟΓΗΣΗΣ
Ο προγραμματισμός και η παρακολούθηση των μεταφορών είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία. Μια πληθώρα προβλημάτων και εξελίξεων αναγκάζουν τους διαχειριστές των στόλων να αναζητούν συνεχώς μεθόδους για τη βελτίωση της οργάνωσης των δραστηριοτήτων τους.

• Τα περιθώρια κέρδους μειώνονται. Στη σύγχρονη απαιτητική αγορά επιβιώνουν μόνο όσοι προγραμματίζουν τις καθημερινές εργασίες τους ορθολογικά και ελέγχουν συνεχώς τα αποτελέσματα τους.

• Οι ανάγκες για μεταφορές καθίστανται ολοένα και πιο δυναμικές. Αυξάνουν τα δρομολόγια κατ’ αίτηση (on demand) σε αντίθεση με τις σταθερές διαδρομές. Νέες εμπορικές πρακτικές όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο αναμένεται να ενισχύσουν αυτήν την τάση.

• Με τη συγκέντρωση των υπηρεσιών αποθήκευσης και μεταφοράς σε ενιαίους φορείς (3PL) δημιουργούνται ζητήματα αλληλεπίδρασης των δυο αυτών, μέχρι πρότινος, διακριτών λειτουργιών.

• Οι συνθήκες κίνησης ιδιαίτερα σε αστικές περιοχές επιδεινώνονται ενώ πλέον τίθενται και περιορισμοί στην κίνηση σε εθνικές οδούς (πχ απαγόρευση κίνησης τις Κυριακές). Ένας σύγχρονος οργανισμός καλείται να αντιδρά άμεσα σε τέτοιες αλλαγές.

• Ο ανταγωνισμός αυξάνεται όπως και οι απαιτήσεις των πελατών. Η παροχή υψηλού, και σταθερού, επιπέδου υπηρεσιών (quality of service) είναι πλέον προϋπόθεση για την επιτυχία.

• Τα σύγχρονα συστήματα τηλεματικής παρέχουν άμεση και έγκυρη πληροφόρηση για τα εκτελεσθέντα δρομολόγια. Δεν μπορούν όμως αυτούσια να αυτοματοποιήσουν τη σημερινή διαδικασία παραγωγής δρομολογίων.

Όλοι αυτοί οι τομείς μπορούν να βελτιωθούν δραματικά με τη χρήση σύγχρονων εφαρμογών δρομολόγησης. Αυτοματοποιώντας τον πυρήνα της εργασίας μεταφοράς αγαθών, που είναι ο σχεδιασμός και η παραγωγή δρομολογίων, οι εταιρείες μπορούν να επιτύχουν σημαντικότατα οφέλη.

ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΔΡΟΜΟΛΟΓΗΣΗΣ

Υπάρχουν πολλοί τομείς της καθημερινής δραστηριότητος των μεταφορέων που χρήζουν διορθωτικών κινήσεων. Η αυτόματη παραγωγή δρομολογίων, που λαμβάνει υπ’ όψη πληθώρα παραμέτρων ποσοτικών (πχ απόσταση, βάρος, όγκος, αξία) αλλά και ποιοτικών (πχ προτιμήσεις πελάτη για το χρόνο παράδοσης ή τον τύπο οχήματος που θεωρεί αποδεκτό) είναι δυνατόν να έχει ως αποτέλεσμα:

• Την καλύτερη αξιοποίηση των πόρων της εταιρείας. Αύξηση παραγωγικότητας με περισσότερες παραδόσεις και λιγότερα δρομολόγια και μεγιστοποίηση της χρήσης του ωφέλιμου χώρου των οχημάτων. Εδώ τα οφέλη είναι άμεσα μετρήσιμα σε οικονομικούς όρους.

• Την ακριβέστερη και αξιόπιστη πρόβλεψη των χρόνων παράδοσης και παραλαβής. Τούτο οδηγεί σε καλύτερη οργάνωση της εργασίας του μεταφορέα αλλά και του πελάτη που παραλαμβάνει, άρα σε καλύτερο επίπεδο λειτουργίας και εξυπηρέτησης.

• Η παραγωγή λεπτομερούς σχεδίου δρομολογίων δύναται να οδηγήσει και στη βέλτιστη αξιοποίηση της αποθήκης. Ο χρόνος που απαιτείται για τη συλλογή παραγγελιών (picking) μειώνεται καθώς η αποθήκη λειτουργεί πλέον με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα διανομών και γνωρίζει πολύ νωρίτερα τις ανάγκες που πρέπει να εξυπηρετήσει.

• Μείωση χρόνου αναμονής για φόρτωση ή παράδοση. Ελαχιστοποίηση των «νεκρών χρόνων» κατά τους οποίους τα οχήματα δεν εκτελούν χρήσιμη εργασία.

• Τη δημιουργία ενός ισχυρού εργαλείου διοίκησης. Το αρχικό πρόγραμμα καθώς και οι πληροφορίες εκτέλεσης του, μέσω συστημάτων τηλεματικής, παρέχουν μια πλήρη και έγκυρη εικόνα της δραστηριότητας των οχημάτων σε πραγματικό χρόνο.

• Την ύπαρξη ενός αξιόπιστου συστήματος στρατηγικού σχεδιασμού. Είναι χαρακτηριστική η ευκολία και η ταχύτητα με την οποία μια εφαρμογή δρομολόγησης μπορεί να παρουσιάσει εναλλακτικά σενάρια χρήσης του στόλου των οχημάτων (με κατάλληλη παραμετροποίηση). Καθίσταται πλέον εφικτός ο προγραμματισμός με βάση μακροχρόνιους στόχους αλλά και ο άμεσος έλεγχος των επιπτώσεων κάθε πιθανής αλλαγής-τροποποίησης στη δραστηριότητα των οχημάτων. Υπό αυτή την έννοια μια εφαρμογή δρομολόγησης είναι για έναν dispatcher/logistician ότι το Spreadsheet για έναν οικονομικό αναλυτή.

Άρα μια εφαρμογή αυτόματης δρομολόγησης συντείνει στον αμεσότερο και ακριβέστερο προγραμματισμό και έλεγχο των διανομών. Και είναι γνωστό πως «Αυτός που ελέγχει τον προγραμματισμό των διανομών ελέγχει και το κόστος τους!!!».

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΔΡΟΜΟΛΟΓΗΣΗΣ
Αρχικά μια εφαρμογή δρομολόγησης παραμετροποιείται με τα στοιχεία λειτουργίας της εταιρείας που εξυπηρετεί. Αυτά περιλαμβάνουν τις αφετηρίες (αποθήκες), τον αριθμό και τύπο των οχημάτων που χρησιμοποιεί καθώς και τις διάφορες ποσοτικές – αριθμητικές παραμέτρους που επιθυμεί να βελτιστοποιήσει ή που αποτελούν εγγενείς περιορισμούς της δραστηριότητάς της.
Για κάθε πελάτη/σημείο εξυπηρέτησης είναι δυνατή η εισαγωγή ενός ή περισσοτέρων «παραθύρων» χρόνου που καθορίζουν τους επιθυμητούς χρόνους παράδοσης. Επιπρόσθετα υπάρχει η δυνατότητα προσδιορισμού ποιοτικών στοιχείων εξυπηρέτησης όπως ο τύπος του οχήματος που πρέπει να χρησιμοποιηθεί (π.χ. λόγω περιορισμένου πλάτους της οδού).
Όταν το σύστημα δρομολόγησης δημιουργεί ένα σχέδιο κίνησης λαμβάνει υπ’ όψη του μια σειρά από παραμέτρους πέραν της χιλιομετρικής απόστασης. Για παράδειγμα κάθε τύπος οχήματος είναι διαφορετικός. Διαφοροποιείται λόγω των φυσικών του χαρακτηριστικών (μήκος, ύψος, πλάτος, βάρος), του φορτίου που μπορεί να μεταφέρει (πχ ψυγείο), του κόστους λειτουργίας ακόμη και λόγω της πινακίδας κυκλοφορίας.
Η βελτιστοποίηση των δρομολογίων είναι μια υποκειμενική διαδικασία. Κάθε διαχειριστής έχει ένα διαφορετικό σύνολο από προτεραιότητες και στόχους που θέλει να επιτύχει για την ορθή λειτουργία του. Κάποιοι εντοπίζουν το στόχο στην απόλυτη μείωση του κόστους ενώ άλλοι επικεντρώνονται στη καλύτερη εξυπηρέτηση των πελατών. Ο ορισμός της βελτιστοποίηση είναι μοναδικός για κάθε εταιρεία και ενδεχομένως διαφέρει ανά δραστηριότητα.

Η περίπτωση της Coca –Cola Enterprises

Η πρόκληση

Με $21 δισεκατομμύρια ετήσιο κύκλο εργασιών, η CCE είναι ο μεγαλύτερος εμφιαλωτής και διανομέας της Coca – Cola. Κάθε ημέρα, παραδίδει το προϊόν από 430 κέντρα διανομής κατ’ οίκον σε περισσότερους από 400 εκατομμύριο καταναλωτές. Τα αριθμητικά δεδομένα που παρέχονται στην εισαγωγή του case study μας δίνουν μια καθαρή εικόνα του μεγέθους τόσο της ίδιας της εταιρείας, όσο και της αγοράς που εξυπηρετεί-τόσο σε πληθυσμό, όσο και γεωγραφικά.
Η CCE χρειάστηκε ένα σύστημα που θα βελτίωνε την αποτελεσματικότητα της καθημερινής δρομολόγησης και αποστολής, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης της άμεσης διαδικασίας παράδοσης (Direct Store Delivery process) στα καταστήματα στο Βέλγιο και τη Μεγάλη Βρετανία. Το νέο σύστημα έπρεπε να είναι λιγότερο άκαμπτο και ακριβέστερο έναντι του παλαιού, καθώς επίσης και ευκολότερο-σαφέστερο για τους χρήστες.

Η λύση

Η CCE επέλεξε για τη δρομολόγηση οχημάτων τη λύση που προσέφερε η εταιρεία ORTEC, επειδή το λογισμικό βελτιστοποίησης διαδρομών που χρησιμοποιεί ελαχιστοποιεί τα μίλια που διανύονται, καθώς επίσης και τις ώρες ταξιδιού, τον προγραμματισμό και το χρόνο αποστολών. Επίσης λαμβάνει υπόψη τους πραγματικούς χρόνους και τις αποστάσεις, τους περιορισμούς όσον αφορά την εξυπηρέτηση των πελατών, τη δυναμικότητα των οχημάτων και πολλούς άλλους κρίσιμους παράγοντες.
Η λύση ORTEC βρίσκει την αποδοτικότερη διαδρομή παράδοσης για το σύνολο των παραγγελιών καθημερινώς, λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία ζωτικής σημασίας συμπεριλαμβανομένων των χρονικών παραθύρων παράδοσης (delivery time windows) και άλλες παραμέτρους όπως οι δαπάνες οδηγών και οχημάτων και η ελάχιστη διάρκεια διαδρομών.
Η ακρίβεια των διαδρομών και εν γένει η ποιότητα των γεωγραφικών πληροφοριών είναι εγγυημένη χάρη στη χρήση του πακέτου πληροφοριών NAVTEQ, το οποίο αναβαθμίζεται συχνά και είναι πρωτοπόρος στο συγκεκριμένο τομέα της πλοήγησης.

Πλεονεκτήματα

Η λύση δρομολόγησης οχημάτων και αποστολών της ORTEC οδήγησε σε περισσότερη ευελιξία επιτρέποντας στους αποστολείς να αναπτύξουν ένα οικονομικά πιο αποδοτικό πρόγραμμα σε λιγότερο χρόνο και να εφαρμόσουν καλύτερες στρατηγικές παράδοσης.
Αυτό επιτρέπει στους αποστολείς να διακρίνουν αμέσως τον αντίκτυπο από οποιαδήποτε μεταβολή, έτσι ώστε να μπορούν να συγκρίνουν τα πιθανά σενάρια και να λάβουν αποτελεσματικότερες αποφάσεις.
Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι ότι οι managers μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε περαιτέρω αξιόπιστες πληροφορίες, μιας και οι οδηγοί και η γνώμη- εμπειρία τους περιλαμβάνονται στη διαδικασία και έχουν τη δυνατότητα να προτείνουν κάποιες αλλαγές διαδρομών στον επόπτη τους. Η συνεχής, σαφής επικοινωνία μεταξύ των οδηγών, των διευθυντών και των αποστολέων εξασφαλίζει βελτιωμένη ακρίβεια.

Η δράση της ORTEC Vehicle Routing and Dispatch solution company

Παρακάτω παρουσιάζεται περιγραφικά αλλά κυρίως διαγραμματικά το πώς αντιμετωπίζει η ORTEC τα όποια ζητήματα δρομολόγησης και διανομής κατά τη δραστηριότητά της, σε διάφορα επίπεδα.

1. Σε στρατηγικό επίπεδο λαμβάνονται αποφάσεις για το πού πρέπει να επενδύσει και να βελτιωθεί, π.χ. σε αποθήκες, σε σημεία διανομής, σε νέες διαδρομές ή σε εξοπλισμό
2. Σε τακτικό επίπεδο λαμβάνονται αποφάσεις, βάσει πάντα των πραγματοποιηθεισών επενδύσεων, και δεδομένων των απαιτήσεων τόσο των πελατών όσο και των προμηθευτών, σχετικά με το σχέδιο δράσης αυτής της εβδομάδας ή αυτού του μήνα.
3. Σε επιχειρησιακό επίπεδο λαμβάνονται αποφάσεις σχεδόν σε πραγματικό χρόνο, για το ποια πρέπει να είναι η αντίδραση σε κάτι έκτακτο όπως η ασθένεια κάποιου οδηγού, ένα μποτιλιάρισμα στη διαδρομή, βλάβες αυτοκινήτων, ανάγκες πελατών που ανέκυψαν την τελευταία στιγμή.

Αποτελέσματα της χρήσης των συστημάτων της ORTEC

Μείωση κόστους μέσω:
• λιγότερων ωρών οδήγησης και μικρότερων αποστάσεων
• λιγότερων ωρών που καταναλώνονται για σχεδιασμό δραστηριοτήτων
Καλύτερη εξυπηρέτηση πελατών μέσω:
• ακριβέστερης πρόβλεψης των αναγκαίων ωρών αναμονής και γενικά χρονικών κενών και συνεπώς μεγαλύτερη χρονική συνέπειας
• λεπτομερέστερη εικόνα της κατάστασης του φορτίου και του αποθέματος
Βελτιωμένη αποδοτικότητα εργασιών μέσω:
• μεγαλύτερης δυνατότητας ελέγχου εκ μέρους του σχεδιαστή της διαδικασίας και του αποστολέα
• αλληλεπίδραση- συνεργασία ( interaction) σε πραγματικό χρόνο με ανεπτυγμένα συστήματα (REP, TMS) και ηλεκτρονικές συσκευές (board computer, handheld PC) και συνακόλουθα, περιορισμό στο ελάχιστο της καταχώρισης στοιχείων χειρόγραφα

Βιβλιογραφία

Ελληνική

1. Νεάρχου Α., Σημειώσεις καθηγητή στο μάθημα Διοίκηση Λειτουργιών, Παν/μιο Πατρών, 2009-10

Ιστοσελίδες

1. www.telematix.gr
2. www.ortec.com
3. www.cocacolaeneterprises.com

Τσικολάτας Α. (2010) Προυπολογισμοί. Πάτρα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο προϋπολογισµός είναι µια έννοια τόσο ευρεία που απαντάται σε πολλούς τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, από την καθηµερινότητα ενός νοικοκυριού µέχρι τη λειτουργία µεγάλων πολυεθνικών κολοσσών και κρατών. Στην περίπτωση του νοικοκυριού, τα µέλη του επιχειρούν να υπολογίσουν τα έσοδά τους καθώς και τα έξοδα που πρόκειται να πραγµατοποιήσουν για µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο. Ακολουθώντας έναν ορθολογικό υπολογισµό των ταμειακών εισροών και εκροών, τα µέλη του νοικοκυριού αναπτύσσουν ένα σχέδιο κατανοµής των διαθέσιµων πόρων τους ανάλογα µε τις ανάγκες που θέλουν να ικανοποιήσουν αλλά και τις προτεραιότητες που έχουν θέσει.
Με πιο πολυσύνθετο και επιστηµονικό τρόπο, η επιχείρηση ως οντότητα καταρτίζει παρόµοια σχέδια. Συγκεκριµένα, η διοίκηση του κάθε οργανισµού, όντας υπεύθυνη για την επιτυχία αλλά και τη συνέχιση της λειτουργίας της επιχείρησης, καταστρώνει τη στρατηγική της επιχείρησης σύµφωνα µε την οποία θέτει συγκεκριµένους στόχους σχετικά µε την επιθυµητή θέση της επιχείρησης στην αγορά µετά από το πέρας µιας εύλογης χρονικής περιόδου. Ενδεχοµένως, η επίτευξη όλων των στόχων οι οποίοι έχουν τεθεί µε τον προγραµµατισµό να µην είναι εφικτοί. Παρ’ όλα αυτά η ύπαρξη ενός προγράµµατος – σχεδίου, ήτοι ο προϋπολογισµός, διευκολύνει τη διαδικασία λήψης ορθών αποφάσεων και την κατάρτιση βραχυπρόθεσµων σχεδίων, τα οποία όµως δεν θα «συγκρούονται» µε τις µακροπρόθεσµες επιδιώξεις της επιχείρησης.
Τέλος, σε όλα τα οργανωµένα κράτη του κόσµου, η κατάθεση και η έγκριση του Προϋπολογισµού της Κεντρικής ∆ιοίκησης για την επόµενη οικονοµική περίοδο, αποτελεί συχνά πολύ σηµαντικό γεγονός µε σοβαρές οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις. Και τούτο γιατί ο Προϋπολογισµός αποκαλύπτει συνοπτικά και περιεκτικά τις πολιτικές επιλογές και τις προτεραιότητες κατανοµής των πόρων στους διάφορους τοµείς της δηµόσιας ζωής, καθώς και τις πηγές άντλησης αυτών των πόρων.

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ

Ο όρος «budget» προέρχεται από την αρχαία γαλλική λέξη bougette, υποκοριστικό του bouge που σήµαινε κεράτινη τσάντα ή πορτοφόλι. Η σηµερινή οικονοµική έννοια του όρου budget προέρχεται από την συνήθεια του τότε υπεύθυνου του θησαυροφυλακίου να κρατά τα δηµοσιονοµικά και οικονοµικά του σχέδια και στοιχεία µέσα σε ένα δερµάτινο πορτοφόλι. Ο προϋπολογισµός, ταυτιζόμενος µε την διαδικασία ελέγχου των δηµοσίων ή κρατικών δαπανών, αρχικά εφαρμόστηκε από το κράτος της Αγγλίας κοντά στο τέλος του 18ου αιώνα, στην συνέχεια κατά την δεκαετία του 1820 στην Γαλλία και αργότερα σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. Έναν περίπου αιώνα αργότερα, το 1921, εισήχθηκε η έννοια του προϋπολογισµού τις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής ως µέσου ελέγχου των δαπανών του δημοσίου.
Μετά τον Α’ παγκόσµιο πόλεµο οι επιχειρήσεις συνειδητοποίησαν ότι είναι σηµαντική η χρήση του προϋπολογισµού στον έλεγχο του κόστους λειτουργίας τους. Παρά το γεγονός ότι στην αρχή η χρήση του γινόταν από την µειοψηφία των επιχειρήσεων, η ραγδαία εξέλιξη της βιοµηχανίας συνετέλεσε στην αποδοχή της λειτουργίας του προϋπολογισµού και του προϋπολογιστικού ελέγχου από την συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων και των οργανισµών τόσο κερδοσκοπικού όσο και κοινωφελούς χαρακτήρα.

Η ΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ

Κάθε επιχείρηση επιδιώκει την επίτευξη συγκεκριµένων σκοπών – στόχων. Οι δραστηριότητες κάθε επιχείρησης, για να πραγµατοποιήσουν τους σκοπούς – στόχους αυτούς, θα πρέπει να δώσουν µια πρότερη καθοδήγηση ή κατεύθυνση. Κάτι τέτοιο µπορεί να συµβεί αν δοθούν απαντήσεις στις ακόλουθες ερωτήσεις:

1. Τι προϊόντα προτείνονται να παράγει και να εµπορευθεί η εταιρία;
2. Τι µηχανικός και εργοστασιακός εξοπλισµός είναι αναγκαίος;
3. Τι είδους πρώτες ύλες θα χρειασθεί η παραγωγή και από που µπορεί να τις προµηθευθεί ή εταιρία;
4. Ποιος είναι ο επιθυµητός ρυθµός ανάπτυξης της εταιρίας;
5. Ποιο είναι το επίπεδο του προσωπικού και της στελέχωσης που θα χρειαστεί για την αγορά, το εργοστάσιο, τα εργαστήρια, τα γραφεία;
6. Ποιο θα είναι το ύψος των Γενικών Βιοµηχανικών Εξόδων;

Η εύρεση κατάλληλων απαντήσεων σε αυτές, καθώς και άλλες, ερωτήσεις είναι µία από τις λειτουργίες του προϋπολογιστικού σχεδιασµού (budgetary planning). Ο προϋπολογισµός είναι ένα εργαλείο της διοίκησης που συνήθως χρησιµοποιείται για βραχυπρόθεσµο σχεδιασµό και έλεγχο. Συνήθως αποτελεί: α) την ποσοτική έκφραση ενός προτεινόµενου σχεδίου δράσης από την διοίκηση και β) µια αρωγή στον καθορισµό του τι δέον γενέσθαι για την υλοποίηση του συγκεκριµένου σχεδίου. Ένας προϋπολογισµός µπορεί να καλύπτει τόσο χρηµατοοικονοµικά όσο και µη χρηµατοοικονοµικά στοιχεία του σχεδίου και χρησιµεύει ως «συνταγή» την οποία θα ακολουθήσει ο οργανισµός σε µια επερχόµενη περίοδο.
Προϋπολογισµοί που καλύπτουν χρηµατοοικονοµικά στοιχεία ποσοτικοποιούν τις προσδοκίες της διοίκησης σχετικά µε το εισόδηµα, τις ταµειακές ροές και τη γενικότερη χρηµατοοικονοµική θέση. Όπως ακριβώς καταρτίζονται χρηµατοοικονοµικές καταστάσεις για παρελθούσες περιόδους, έτσι µπορούν να καταρτισθούν και για µελλοντικές, ήτοι προϋπολογισµός κατάστασης εισοδήµατος, προϋπολογισµός κατάστασης ταµιακών ροών και προϋπολογισµός ισολογισµού. Μη χρηµατοοικονοµικοί προϋπολογισµοί, όπως για τεµάχια προς παραγωγή ή πώληση, για τον αριθµό των εργαζοµένων ή για τον αριθµό νέων προϊόντων για εισαγωγή στην αγορά, ενδέχεται να αποτελούν τη βάση κατάρτισης των ανωτέρω χρηµατοοικονοµικών προϋπολογισµών.
Επιχειρήσεις που επιδεικνύουν καλή διαχείριση συνήθως κινούνται ανάµεσα στα ακόλουθα βήµατα κατάρτισης και διαµόρφωσης προϋπολογισµού:

1. Σχεδιασµός της απόδοσης της επιχείρησης ως σύνολο, καθώς και σχεδιασµός της απόδοσης των υποµονάδων της επιχείρησης (όπως τµήµατα ή περιφέρειες). Η διοίκηση όλων των επιπέδων συµφωνεί στο τι προσδοκάται.
2. Παροχή ενός πλαισίου αναφοράς, ενός συνόλου συγκεκριµένων προσδοκιών σε σχέση µε τις οποίες τα πραγµατικά αποτελέσµατα µπορούν να συγκριθούν.
3. ∆ιερεύνηση αποκλίσεων από τα σχέδια. ∆ιορθωτικές πράξεις ακολουθούν τη διερεύνηση, αν κάτι τέτοιο θεωρείται αναγκαίο.
4. Επανασχεδιασµός, σύµφωνα µε την επανατροφοδότηση (feedback) και τυχόν αλλαγές στις επικρατούσες συνθήκες.

Παραδοσιακά, οι προϋπολογισµοί αποτελούσαν µηχανισµούς για τον περιορισµό των εξόδων. Παρ’ όλα αυτά, ένας περισσότερο χρήσιµος και παραγωγικός τρόπος θέασης του προϋπολογισµού είναι να χρησιµοποιούµε την προϋπολογιστική διαδικασία ως µέσο για την αποτελεσµατικότερη και πιο επικερδή χρήση των πόρων της εταιρίας µέσω του σχεδιασµού και του ελέγχου.
Εν συντοµία, η προϋπολογιστική διαδικασία περιλαµβάνει τη στοχοθεσία για όλο τον οργανισµό, τη δηµιουργία σχεδίων και προτύπων απόδοσης για κάθε είδους δραστηριότητα, τη σύγκριση πραγµατικών και προγραµµατισµένων αποτελεσµάτων καθώς και τις ανάλογες διορθωτικές δράσεις στην περίπτωση µεγάλης απόκλισης από τα προγραµµατισµένα αποτελέσµατα.
Κατά την δηµιουργία ενός κατανοητού και περιεκτικού προϋπολογιστικού σχεδίου, είναι πολύ σηµαντικό να ληφθούν υπόψη όλες οι διαστάσεις των λειτουργιών της επιχείρησης. Κάθε δραστηριότητα έχει αντίκτυπο σε άλλες δραστηριότητες. Συνεπώς, η διαδικασία του προϋπολογισµού µπορεί να καταστήσει ικανό τον κάθε υπεύθυνο να δει µε ποιον τρόπο ο τοµέας του επιδρά και συνεισφέρει στο σύνολο. Για παράδειγµα, η απόφαση του υπεύθυνου παραγωγής να αυξήσει το επίπεδο των αποθεµάτων ή η απόφαση του υπεύθυνου του τµήµατος marketing της επιχείρησης να µεταβάλλει τους όρους σύµφωνα µε τους οποίους πωλείται ένα συγκεκριµένο προϊόν, µπορούν να ανιχνευθούν µέσω του προϋπολογιστικού συστήµατος ούτως ώστε να φανούν οι επιρροές των αποφάσεων αυτών στις εργασίες άλλων τοµέων καθώς και στα συνολικά αποτελέσµατα της επιχείρησης.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ

Οι προϋπολογισµοί παίζουν ένα σηµαντικό ρόλο στα περισσότερα διαχειριστικά συστήµατα ελέγχου. Όταν χρησιµοποιείται ορθά στη διοίκηση, ο προϋπολογισµός:

α) συνεπικουρεί στο στρατηγικό σχεδιασµό και στην υλοποίηση των σχεδίων
β) υποκινεί τόσο τους µάνατζερ όσο και τους εργαζόµενους
γ) προωθεί το συντονισµό και την επικοινωνία ανάµεσα στους διάφορους
τοµείς στην επιχείρηση.

α). Στρατηγικός Σχεδιασµός και Υλοποίηση Σχεδίων

Ο προϋπολογισµός είναι περισσότερο χρήσιµος όταν αποτελεί ένα σηµαντικό (integral) µέρος της ανάλυσης στρατηγικής (strategy analysis) της επιχείρησης. Η στρατηγική συγκεκριµενοποιεί πώς ένας οργανισµός ταιριάζει τις δυνατότητές του µε τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στην αγορά ούτως ώστε να επιτύχει τους σκοπούς του. Η έννοια της στρατηγικής περιλαµβάνει την σπουδή και θεώρηση ερωτήσεων όπως:

1. Ποιοί είναι οι στόχοι της επιχείρησης;
2. Οι αγορές στις οποίες απευθύνεται το προϊόν της επιχείρησης είναι τοπικές, περιφερειακές, εθνικές ή παγκόσµιες; Τι τάσεις επικρατούν στις αγορές αυτές; Πως επηρεάζεται η επιχείρηση από την οικονοµία, τον παραγωγικό τοµέα στον οποίο ανήκει και από τους ανταγωνιστές;
3. Ποια µορφή οργανισµού και χρηµατοοικονοµική υποδοµή εξυπηρετεί καλύτερα τα συµφέροντα της επιχείρησης;
4. Ποιοί είναι οι κίνδυνοι εναλλακτικών στρατηγικών και ποιά είναι τα σχέδια αντιµετώπισης ενδεχοµένων (contingency plans) της επιχείρησης αν το επιλεγµένο σχέδιο δράσης αποτύχει;
   Η στρατηγική µιας επιχείρησης επηρεάζει τόσο τον βραχυπρόθεσµο όσο και τον µακροπρόθεσµο σχεδιασµό. Και ο σχεδιασµός αυτός εκφράζεται από βραχυπρόθεσµους και µακροπρόθεσµους προϋπολογισµούς. Παρόλα αυτά, η σχέση µεταξύ του σχεδιασμού και της κατάρτισης είναι του προϋπολογισµού είναι αµφίδροµη. Οι προϋπολογισµοί μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγές σχετικά µε τα σχέδια και τις στρατηγικές. Με τη χρήση των πληροφοριών από τα προϋπολογισθέντα ποσά, παρέχεται ένα είδος ανατροφοδότησης (feedback) στους µάνατζερ σχετικά µε τα πιθανά αποτελέσµατα των στρατηγικών και των σχεδίων που έχουν προετοιµάσει.
   Και, µερικές φορές, η ανατροφοδότηση αυτή σηµατοδοτεί στους µάνατζερ την αναγκαιότητα του επαναπροσδιορισµού των σχεδίων και πιθανότατα και της στρατηγικής.

β) Υποκίνηση των Μάνατζερ και των Εργαζοµένων

Η έρευνα έχει δείξει ότι προϋπολογισµοί που αποτελούν προκλήσεις, βελτιώνουν την απόδοση. Συνήθως, η αδυναµία επίτευξης των προϋπολογισθέντων ποσών θεωρείται ως αποτυχία. Τα περισσότερα άτοµα υποκινούνται να εργάζονται πιο έντονα, περισσότερο για να αποφύγουν την αποτυχία παρά για την επίτευξη της επιτυχίας. Όσο τα άτοµα πλησιάζουν περισσότερο ένα στόχο, τόσο πιο σκληρά εργάζονται για να τον επιτύχουν. Για τους λόγους αυτούς, πολλά διοικητικά στελέχη αρέσκονται να θέτουν προκλητικούς µα συνάµα επιτεύξιµους στόχους για τους υφισταµένους τους. Η δηµιουργία ενός µικρού ποσοστού άγχους βελτιώνει την απόδοση. Παρ’ όλα αυτά, υπέρµετρα φιλόδοξοι ή και µη επιτεύξιµοι προϋπολογισµοί αυξάνουν το άγχος χωρίς να υποκινούν τους εργαζόµενους για αύξηση της απόδοσης. Το γεγονός οφείλεται στο ότι τα άτοµα αντιλαµβάνονται ότι έχουν µηδαµινή πιθανότητα στο να ικανοποιήσουν και να επιτύχουν τα όρια που θέτουν τέτοιου είδους προϋπολογισµοί.

γ)Συντονισµός και Επικοινωνία

Συντονισµός είναι να πραγµατεύεσαι και να ισορροπείς όλους τους παράγοντες της υπηρεσίας ή της παραγωγής και όλα τα τµήµατα καθώς και τις λειτουργίες της επιχείρησης µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο ούτως ώστε η επιχείρηση να επιτύχει τους σκοπούς της. Επικοινωνία είναι ο τρόπος µε τον οποίο οι στόχοι αυτοί θα γίνουν αντιληπτοί, κατανοητοί και αποδεκτοί από όλους τους εργαζόµενους. Ο συντονισµός ωθεί τα στελέχη να υπολογίσουν τις σχέσεις που καθορίζουν και διέπουν λειτουργίες ή µηχανισµούς, τµήµατα, την επιχείρηση ως σύνολο καθώς και άλλες επιχειρήσεις.
Ας υποθέσουµε ότι θέλουµε να προετοιµάσουµε τον προϋπολογισµό στην Pace, έναν κατασκευαστή ηλεκτρονικών προϊόντων µε έδρα το Ηνωµένο Βασίλειο. Ένα βασικό της προϊόν είναι οι αποκωδικοποιητές για καλωδιακή τηλεόραση. Ο υπεύθυνος παραγωγής µπορεί να επιτύχει περισσότερο έγκαιρη παραγωγή, µέσω του συντονισµού και της επικοινωνίας µε το προσωπικό του τµήµατος µάρκετινγκ της επιχείρησης, ούτως ώστε να κατανοήσει πότε θα ζητηθούν οι αποκωδικοποιητές. Αντίστοιχα, το τµήµα µάρκετινγκ θα είναι σε θέση να εκτιµήσει και να προβλέψει καλύτερα τη µέλλουσα ζήτηση αν συντονιστεί και επικοινωνήσει µε τους πελάτες της Pace. Έστω ότι η BSKYB, ένας από τους µεγαλύτερους πελάτες της Pace, σχεδιάζει να προσφέρει µια νέα δορυφορική υπηρεσία σε 9 µήνες από σήµερα. Αν το τµήµα µάρκετινγκ της Pace έχει τη δυνατότητα να λάβει συγκεκριµένες πληροφορίες σχετικά µε την ηµεροµηνία έναρξης της δορυφορικής υπηρεσίας, µπορεί να τις µοιραστεί µε το τµήµα παραγωγής. Στη συνέχεια, το τµήµα παραγωγής οφείλει να συντονιστεί και να επικοινωνήσει µε το τµήµα προµηθειών της Pace, κ.ο.κ. Συνεπώς, είναι περισσότερο πιθανό η Pace να έχει ικανοποιηµένους πελάτες (ήτοι µε αποκωδικοποιητές στις ζητούµενες ποσότητες στον ζητούµενο χρόνο) αν η Pace συντονίζει και επικοινωνεί τόσο µέσα στις δικές της λειτουργίες καθώς και µε τους προµηθευτές και τους πελάτες της τόσο κατά τη διάρκεια κατάρτισης του προϋπολογισµού όσο και κατά την παραγωγική διαδικασία.

ΧΡΟΝΙΚΗ ΕΜΒΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ

Οι προϋπολογισµοί αναφέρονται συνήθως σε µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο, όπως ένας µήνας, τρίµηνο, έτος, κτλ. Η περίοδος αυτή µπορεί να διασπασθεί σε υποπεριόδους. Για παράδειγµα, ένας 12µηνος χρηµατικός προϋπολογισµός µπορεί να διασπασθεί σε 12 µηνιαίες περιόδους ούτως ώστε να υπάρχει η δυνατότητα τακτού συντονισµού των χρηµατικών εισροών και εκροών.
Οι στόχοι της προϋπολογιστικής διαδικασίας οφείλουν να καθοδηγούν την επιλογή της χρονικής περιόδου στην οποία θα αναφέρεται ο προϋπολογισµός. Ας εξετάσουµε την περίπτωση προϋπολογισµού για έναν νέο τύπο µοτοσικλέτας. Αν ο στόχος είναι ο προϋπολογισµός της συνολικής κερδοφορίας του νέου µοντέλου, µια πενταετία (ίσως και παραπάνω) ενδέχεται να είναι κατάλληλη για να καλύψει το προϊόν από το σχεδιασµό ως την παραγωγή, τις πωλήσεις και την υποστήριξη µετά την πώληση (after- sales support). Αντίθετα, στην περίπτωση που θέλουµε να προϋπολογίσουµε την καλοκαιρινή περιοδεία ενός καλλιτέχνη που παραχωρεί συναυλίες και ο στόχος είναι η εκτίµηση όλων των χρηµατικών εισροών και εκροών, µια 6µηνη περίοδος από το σχεδιασµό έως το τέλος της περιοδείας θεωρείται αρκετή.
Η πιο συνηθισµένη χρονική εµβέλεια των προϋπολογισµών είναι ένα έτος. Ο ετήσιος προϋπολογισµός συχνά διαιρείται σε µήνες για το πρώτο τρίµηνο και σε τρίµηνα για το υπόλοιπο έτος. Παρατηρείται, τα προϋπολογισθέντα δεδοµένα για ένα έτος να επαναπροσδιορίζονται όσο ο χρόνος κυλάει. Για παράδειγµα, στο τέλος του πρώτου τριµήνου, ο προϋπολογισµός για τα επόµενα τρία τρίµηνα αλλάζει σύµφωνα µε νέες πληροφορίες καθώς και την όποια αλλαγή των συνθηκών που παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια του πρώτου τριµήνου.
Οι µηνιαίοι ή τριµηνιαίοι προϋπολογισµοί είναι ιδιαίτερα χρήσιµοι σε επιχειρήσεις µε έντονη εποχικότητα. Στην πράξη όλο και λιγότερες επιχειρήσεις καταρτίζουν προϋπολογισµούς ενός µόνο έτους. Οι προϋπολογισµοί όµως για χρήσεις µετά την επόµενη χρήση περιέχουν µόνο βασικά οικονοµικά µεγέθη τα οποία βέβαια επικαιροποιούνται µε την πάροδο του χρόνου. Κάθε χρόνο ο προϋπολογισµός του δεύτερου χρόνου αναθεωρείται και µέσα από την πάγια διαδικασία κατάρτισης καθίσταται ο γενικός προϋπολογισµός της επόµενης περιόδου.
Ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις χρησιµοποιούν τους λεγόµενους κυλιόµενους προϋπολογισµούς (rolling budgets). Ο κυλιόµενος προϋπολογισµός, ονοµαζόµενος και συνεχής προϋπολογισµός (continuous budget), είναι ένας προϋπολογισµός ή σχέδιο που είναι συνεχώς διαθέσιµος για µια συγκεκριµένη µελλοντική περίοδο, προσθέτοντας µια περίοδο (µήνα, τρίµηνο ή έτος) στο µέλλον καθώς τελειώνει η παρούσα περίοδος. Έστω µια επιχείρηση η οποία διαθέτει ένα στρατηγικό πλάνο 3 έως 5 ετών µε έναν κυλιόµενο προϋπολογισµό διάρκειας 4-τριµήνων. Ο κυλιόµενος προϋπολογισµός 4-τριµήνων που αναφέρεται στην περίοδο Φεβρουάριος 2009 έως Ιανουάριο 2010 ακολουθείται το επόµενο τρίµηνο, από έναν κυλιόµενο προϋπολογισµό 4-τριµήνων για την περίοδο Απρίλιος 2009 έως Μάρτιο 2010 και ούτω καθεξής. Με άλλα λόγια, υπάρχει πάντοτε ένας δωδεκάµηνος προϋπολογισµός (για το επόµενο έτος). Οι κυλιόµενοι προϋπολογισµοί συνεχώς ωθούν την διοίκηση της συγκεκριµένης επιχείρησης να αναλογισθεί τους επόµενους 12 µήνες, ανεξαρτήτως του παρόντος τριµήνου.

Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ (MASTER BUDGET)

Λόγω του µεγέθους των περισσότερων οργανισµών, δεν είναι εφικτό ένας λεπτοµερής σχεδιασµός όλων των δραστηριοτήτων του οργανισµού να περιέχεται µέσα σε έναν µόνο προϋπολογισµό. Συνεπώς, είναι αναγκαία η χρήση µιας συνοπτικής προσέγγισης η οποία εµπεριέχεται σε έναν γενικό προϋπολογισµό.
Ουσιαστικά, ο γενικός προϋπολογισµός είναι µια ενοποιηµένη περίληψη όλων των λεπτοµερών προϋπολογισµών που αναδεικνύει τα πορίσµατα των προϋπολογισµών αυτών σε όρους της συνεισφοράς τους στα συνολικά αποτελέσµατα.
Ο Γενικός Προϋπολογισµός περιλαµβάνει δύο µεγάλες ενότητες επί µέρους προϋπολογισµών:
α. Λειτουργικούς Προϋπολογισµούς
β. Χρηµατοοικονοµικούς Προϋπολογισµούς

Λειτουργικοί είναι οι προϋπολογισµοί οι οποίοι απεικονίζουν το επίπεδο δράσης λειτουργιών όπως οι πωλήσεις, η παραγωγή και οι προµήθειες.
Χρηµατοοικονοµικοί είναι οι προϋπολογισµοί οι οποίοι δείχνουν τις χρηµατοοικονοµικές συνέπειες των δραστηριοτήτων που απεικονίζονται στους λειτουργικούς προϋπολογισµούς.
Η πρόβλεψη των πωλήσεων αποτελεί συνήθως το εναρκτήριο σηµείο της προετοιµασίας ενός προϋπολογισµού. Έσοδα από πωλήσεις, επίπεδο αποθεµάτων, ανάγκες της παραγωγής και συνεπώς το κόστος καθώς και το κέρδος, εξαρτώνται από ένα δεδοµένο επίπεδο της δραστηριότητας των πωλήσεων. Αν η πρόβλεψη των πωλήσεων είναι πλέον ανακριβής τότε ολόκληρο το προϋπολογιστικό σχέδιο θα είναι λανθασµένα ισοσκελισµένο. Μία λογική προσέγγιση είναι να αναγνωρίσουµε ότι περισσότερο από ένα επίπεδα πωλήσεων είναι πιθανά, οπότε θα πρέπει να εξετάσουµε και εναλλακτικά σχέδια.
Το σύνολο των αναγκών των πωλήσεων συν τις µεταβολές στα αποθέµατα των τελικών αγαθών συγκροτούν τις ανάγκες της παραγωγής για την περίοδο η οποία προϋπολογίζεται. Εφόσον έχουν προσδιοριστεί, τότε το επίπεδο της παραγωγικής δραστηριότητας γίνεται το εναρκτήριο σηµείο για τους προϋπολογισµούς πρώτων υλών, άµεσης εργασίας και Γενικών Βιοµηχανικών Εξόδων.
Ο προϋπολογισµός του κόστους των πωλήσεων µπορεί να σχεδιαστεί µε βάση το παραγωγικό κόστος των αναµενόµενων πωλήσεων. Οι δραστηριότητες του τµήµατος marketing οι οποίες είναι αναγκαίες για την επίτευξη του αναµενόµενου επιπέδου πωλήσεων, θα προϋπολογισθούν σύµφωνα µε τις δράσεις και τους πόρους που είναι απαραίτητες για τη διασφάλιση ότι η πρόβλεψη των πωλήσεων (σε όρους όγκου, αξίας και µείγµα προϊόντων) θα επιτευχθεί. Αυτό απαιτεί προϋπολογισµό τόσο του κόστους των ενεργειών που αποσκοπούν στην δηµιουργία παραγγελιών (όπως διαφήµιση και πώληση) αλλά και ενεργειών που σχετίζονται µε την εξυπηρέτηση των παραγγελιών (όπως µεταφορά-διάθεση και αποθήκευση).
Ίσως είναι χρήσιµο να συγκεκριµενοποιήσουµε τα συστατικά στοιχεία που απαρτίζουν τον γενικό προϋπολογισµό. Τα στοιχεία αυτά είναι:

Προϋπολογισµός Πωλήσεων (Sales Budget): Οφείλει να δείχνει τον όγκο των πωλήσεων ανά προϊόν, περιοχή, κανάλι διανοµής, καθώς και (κατ’αναλογίαν) ανά πωλητή. Οι ποσότητες µπορούν να επεκταθούν σύµφωνα µε την προτεινόµενη τιµή ώστε να δείχνουν κέρδος ανά γραµµή παραγωγής, ανά περιοχή, κ.ο.κ.
Προϋπολογισµός Εξόδων Πώλησης (Selling Expense Budget): Εδώ εµπεριέχονται οι µισθοί των πωλητών, οι προµήθειές τους καθώς και σχετικά διοικητικά κόστη.
Προϋπολογισµός ∆ιάθεσης-∆ιανοµής (Distribution Budget): Μεταφορά, ναύλα, έλεγχος αποθεµάτων, αποθήκευση, διάφορα έξοδα και σχετικά διοικητικά κόστη.
Προϋπολογισµός Marketing (Marketing Budget): Εκτός από λεπτοµέρειες για τη διαφήµιση, τις δραστηριότητες προώθησης, τις δηµόσιες σχέσεις, την έρευνα αγοράς, την εξυπηρέτηση πελατών, κτλ, ο προϋπολογισµός marketing µπορεί να περιλαµβάνει µια περίληψη των προϋπολογισµών πωλήσεων, εξόδων πώλησης και διάθεσης-διανοµής.
Προϋπολογισµός Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D Budget): Αυτός θα καλύπτει υλικά, εξοπλισµό και προµήθειες, µισθούς, έξοδα και γενικότερα κάθε κόστος που σχετίζεται µε το σχεδιασµό, την ανάπτυξη, και την εκπόνηση ερευνών.
Προϋπολογισµός Παραγωγής (Production Budget): Ο σκοπός της παραγωγικής διαδικασίας είναι η παραγωγή και προσφορά τελικών αγαθών µιας συγκεκριµένης ποιότητας ούτως ώστε να καλύψει την ζήτηση της αγοράς. Ο προϋπολογισµός αυτός θα περιέχει στοιχεία που αφορούν τις πρώτες ύλες, την άµεση και έµµεση εργασία που σχετίζεται µε την παραγωγή (όπως συντήρηση, ποιοτικός έλεγχος, κτλ) καθώς και τα ΓΒΕ.
Στο σύνολό τους, οι παραπάνω διαφορετικοί προϋπολογισµοί αποτελούν τον γενικό προϋπολογισµό. Σαφώς, οι προϋπολογισµοί αυτοί αλληλοεξαρτώνται και σχετίζονται µεταξύ τους. Κατά το τέλος της προϋπολογιστικής διαδικασίας, κάθε φορέας κόστους ή εσόδου (καθώς και οι λειτουργίες που καταλήγουν στη δηµιουργία του συγκεκριµένου κόστους ή εσόδου) θα πρέπει να έχουν προγραµµατισθεί και σχεδιασθεί από όποιον είναι υπεύθυνος για την δηµιουργία/πραγµάτωσή τους. Με άλλα λόγια, οι προϋπολογισµοί δεν πρέπει να σχεδιάζονται µόνο από το λογιστικό τµήµα της επιχείρησης, αλλά µε συνεργασία των υπευθύνων όλων των τµηµάτων.
Καθώς οι προϋπολογισµοί υλοποιούνται και συνοψίζονται, θα πρέπει να υπάρχει συμφωνία ανάµεσα σε κάθε προϊστάµενο και υφιστάµενο για τα ποσά αλλά και τους στόχους τους οποίους θέτουν. Κάθε στοιχειώδες λάθος που εντοπίζεται (για παράδειγµα η αναµενόµενη ζήτηση να υπερβαίνει την παραγωγική δυνατότητα) θα αναδεικνύεται όσο οι ξεχωριστοί και προϋπολογισµοί αποτελούν αντικείµενο συζήτησης, αναλύονται και ενοποιούνται. Μπορεί να αποβεί χρήσιµο, αν εδραιωθεί µια συγκεκριµένη διαδικασία για τον προγραµµατισµό και τον σχεδιασµό των προϋπολογισµών. Για να διασφαλιστεί ότι η προϋπολογιστική διαδικασία, η οποία απολήγει στη δηµιουργία του γενικού προϋπολογισµού, χαίρει της πρέπουσας προτεραιότητας και σηµασίας από τον οργανισµό, θα πρέπει να διαθέτει την υποστήριξη της ανώτατης διοίκησης της επιχείρησης. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε τον διορισµό ενός ανώτατου στελέχους ως υπεύθυνο προϋπολογισµού. Το άτοµο αυτό µπορεί να προσφέρει οδηγίες, προγράµµατα δράσης, χρονοδιαγράµµατα, κτλ καθώς και να απαντά σε απορίες εκείνων που οφείλουν να καταρτίσουν τον δικό τους προϋπολογισµό και να δίνει εξηγήσεις σχετικά µε το τι απαιτείται. Το στέλεχος αυτό µπορεί και να αποτελεί µέλος µιας επιτροπής προϋπολογισµού η οποία θα αποτελείται από υψηλά ιστάµενα στελέχη τόσο της παραγωγής όσο και της διοίκησης. Ο σκοπός ύπαρξης της επιτροπής προϋπολογισµού είναι: α) να ελέγχει ότι οι προϋπολογισµοί είναι εφικτοί και µπορούν να ενταχθούν στον γενικό προϋπολογισµό ικανοποιητικώς, β) να διασφαλίσει ότι όλες οι λειτουργίες του οργανισµού έχουν προβλεφθεί και προγραµµατισθεί και καµία δεν έχει παραβλεφθεί, γ) να επανεξετάζει τα επίπεδα της αναµενόµενης απόδοσης και δ) να εκτιµά τον τρόπο της διαχείρισης και κατανοµής των πόρων. Οποιοδήποτε σφάλµα, ανακρίβεια ή εσφαλµένη εκτίµηση που εντοπίζεται οφείλει να αναφέρεται πίσω στην πηγή του για διόρθωση ή αναδιατύπωση. Οι εργασίες µιας αποτελεσµατικής επιτροπής προϋπολογισµού θα έχουν ως απόληξη την κατάθεση ενός αποδεκτού γενικού προϋπολογισµού στο διοικητικό συµβούλιο, έχοντας υπόψη ότι ο προϋπολογισµός συντάσσεται µε τους αντικειµενικούς στόχους του οργανισµού και απαιτεί όχι µόνο αριθµητική αλλά και τεχνική και οικονοµική συνέπεια.
Μέσω της προϋπολογιστικής διαδικασίας, µια εταιρία επιχειρεί να φτάσει µια επιθυµητή θέση στο µέλλον και ο προϋπολογισµός αποτελεί µια κατηγορηµατική δέσµευση σε αυτήν την επιδίωξη. Αν και το µέλλον καλύπτεται φυσικά από αβεβαιότητα, είναι κοινή λογική ότι κάποιο είδος µελέτης πρέπει να λάβει χώρα σχετικά µε το πως θα εξελιχθεί η επιχείρηση. Αν χαρτογραφηθεί όσο το δυνατόν λεπτοµερέστερα το είδος της επιθυµητής εξέλιξης και αν οι απαραίτητες ενέργειες (όσο το δυνατόν µπορούν να προσδιορισθούν εκ των προτέρων) γίνουν πράξη, τότε θα υπάρχει µια σαφώς µεγαλύτερη πιθανότητα η επιχείρηση να έχει την ανέλιξη που επιθυµεί από όταν η εταιρία αγνοεί την ανάγκη του προγραµµατισµού και του σχεδιασµού.
Αναφέρονται επιγραμματικά επίσης και οι: α) Στατικοί προϋπολογισμοί (static budget), αναφέρονται σε συγκεκριμένο επίπεδο δραστηριότητας και οι β) Ελαστικοί προϋπολογισμοί (flexible budgets), αναφέρονται σε εναλλακτικά επίπεδα δραστηριότητας, έχουμε τον αλγόριθμος προϋπολογισμού (budget formula).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΩΝ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ

∆εν υπάρχει ένα µοναδικό χαρακτηριστικό ή ιδιότητα που θα µπορούσε να διασφαλίσει την επιτυχία ενός προϋπολογισµού. Αντίθετα, επιτυχηµένοι προϋπολογισµοί διαθέτουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά στοιχεία τα σηµαντικότερα από τα οποία παρουσιάζονται συνοπτικά πιο κάτω:
1.Ένας προϋπολογισµός είναι επιτυχηµένος όταν υιοθετείται και υποστηρίζεται από το στελεχιακό δυναµικό που έχει την ευθύνη της υλοποίησής του. Τα στελέχη αυτά προσωποποιούν τον προϋπολογισµό. Αισθάνονται ότι είναι ο δικός τους προϋπολογισµός και ότι είναι αυτοί που θα συµβάλουν στην επίτευξη των προϋπολογιστικών στόχων. Ο προϋπολογισµός δεν είναι για αυτούς ένας απρόσωπος αποσπασµατικός µηχανισµός επιβολής των επιδιώξεων των ανωτέρω. Ένα σύστηµα προϋπολογισµού από µόνο του δεν περιέχει συναισθήµατα. Η ψυχή του προϋπολογισµού είναι ο άνθρωπος και η επιτυχής διαδικασία κατάρτισής του προϋποθέτει εκπαίδευση, δηµιουργικότητα, πειθώ και αξιοποίηση πληροφοριών.

2. Ένας προϋπολογισµός έχει πάρα πολλές πιθανότητες να επιτύχει όταν το ανθρώπινο δυναµικό τον εµπιστεύεται και τον θεωρεί ως ένα όργανο συντονισµού και σχεδιασµού που θα βοηθήσει τους εργαζόµενους να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους και όχι σαν ένα µηχανισµό πίεσης και καταλογισµού ευθυνών από τους ανωτέρους.
3. Ένας επιτυχηµένος προϋπολογισµός είναι ένα µέσο υποκίνησης για την επίτευξη των στόχων και τη διαρκή βελτίωση των επιδόσεων και όχι ένα άλλοθι για τη δικαιολόγηση αρνητικών αποκλίσεων, παραλήψεων ή αστοχιών.
4. Ένας προϋπολογισµός για να είναι επιτυχηµένος πρέπει να είναι τεχνικά άρτιος και οι πληροφορίες του να είναι αξιόπιστες. Ένας προϋπολογισµός µε αναξιόπιστα µεγέθη δύσκολα θα κερδίσει την εκτίµηση των ανθρώπων και ως εκ τούτου δε θα καταβάλουν την απαραίτητη προσπάθεια για την επίτευξη των στόχων του.

ΑΠΟΥΣΙΑ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ Η’ ΥΠΑΡΞΗ ΑΝΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΩΝ

Οφείλουµε να αναφερθούµε και στις περιπτώσεις των επιχειρήσεων που είτε δεν χρησιµοποιούν καθόλου τον προϋπολογισµό είτε ο προϋπολογισµός τους είναι αναποτελεσµατικός. Όσον αφορά στις επιχειρήσεις όπου η προϋπολογιστική διαδικασία απουσιάζει, συνήθως πρόκειται για µικρές επιχειρήσεις. Μερικές µάλιστα από αυτές είναι αρκετά κερδοφόρες και επιτυχηµένες. Αλλά ανεξαρτήτως της κερδοφορίας, οι επιχειρήσεις αυτές διαθέτουν άριστες προοπτικές για βελτίωση, κυρίως από άποψη κόστους. ∆ιότι, χωρίς την ύπαρξη προϋπολογισµού δεν έχουν καθιερώσει ακόµη προδιαγραφές ή πρότυπα σε πολλές περιοχές του κόστους. Και, ελλείψει προτύπων, ο έλεγχος δεν µπορεί να είναι αποτελεσµατικός.

Ωστόσο, δεν είναι µόνο µικρές επιχειρήσεις που µπορεί να λειτουργούν χωρίς προϋπολογισµό. Ορισµένες µεγάλες εταιρείες, οι οποίες θεωρούν ότι ο προϋπολογισµός επιβάλλει έναν ασφυκτικό έλεγχο, προσπαθούν να αποδεσµευθούν από αυτόν. Οι Jeremy Hope, Peter Bunce και Robin Fraser, δηµιουργοί του προγράµµατος BBRT (Beyond Budgeting Round Table) προτείνουν ως εναλλακτική λύση ένα µοντέλο δώδεκα βηµάτων για επιχειρήσεις που δεν επιθυµούν προϋπολογισµό ή, για να είµαστε περισσότερο ακριβείς, δεν επιθυµούν τις παραδοσιακές µορφές του προϋπολογίζειν.

Τα δώδεκα αυτά βήµατα είναι τα εξής:

1. Στοχεύετε στην αποκέντρωση ευθυνών. Μην ασκείτε έλεγχο από µια κεντρική τοποθεσία.
2. Ενθαρρύνετε τους διευθυντές σας να λειτουργούν χωρίς περιορισµούς.
3. Να είναι υπόλογοι οι διευθυντές σας για στόχους απόδοσης κι όχι για νούµερα προϋπολογισµού.
4. Οργανώστε την επιχείρηση σε τµήµατα προσανατολισµένα στον πελάτη, όχι ιεραρχηµένα τµήµατα.
5. Αφήστε τις δυνάµεις της αγοράς να υπαγορεύσουν το πού θα κατανείµετε τους πόρους που διαθέτετε, όχι τον προϋπολογισµό.
6. Μη διατάζετε και ελέγχετε τους εργαζόµενους. Υποκινήστε και εµψυχώστε τους.
7. Χτυπήστε τον ανταγωνισµό θέτοντας στόχους απόδοσης κι όχι προϋπολογισµού.
8. Εφαρµόστε στρατηγική για µια διαδικασία που βρίσκεται σε εξέλιξη, όχι για ένα ετήσιο γεγονός.
9. Μη διστάζετε να χρησιµοποιείτε την τεχνολογία σε συνδυασµό µε την στρατηγική και αλλάξτε στρατηγική όταν οι συνθήκες το απαιτούν.
10. Να κατανείµετε πόρους όπου χρειάζονται, όχι σύµφωνα µε τον ετήσιο προϋπολογισµό.
11. Αποφύγετε την βραχυπρόθεσµη διοίκηση και να έχετε γρήγορη πρόσβαση
    σε ανανεώσιµες πληροφορίες για την επιχείρηση.
12. Τέλος, µην ξεχνάτε να ανταµείβετε, όταν επιτυγχάνονται οι στόχοι απόδοσης.

Οι επιχειρήσεις που προσπαθούν να αποφύγουν τον προϋπολογισµό, είναι κυρίως εκείνες που προέρχονται από συγχωνεύσεις ξένων εταιρειών.
Παράδειγµα αποτελεί η Borealis Group, µια εταιρεία που δηµιουργήθηκε από την συγχώνευση της Statoil, µιας νορβηγικής πετροχηµικής εταιρείας και της Neste Chemicals, µιας φινλανδικής ενεργειακής χηµικής εταιρείας. Η Borealis group, η οποία έχει µονάδες παραγωγής στην Αυστρία, το Βέλγιο, την Φινλανδία, την Γαλλία, την Γερµανία, την Νορβηγία, την Πορτογαλία και τη Σουηδία, διαπίστωσε πως της ήταν εξαιρετικά χρονοβόρο να καταρτίζει προϋπολογισµό, αλλά και ανώφελο, αφού όταν αυτός καταρτιζόταν γινόταν σύντοµα παρωχηµένος. Παρά όµως τις περιπτώσεις εταιρειών χωρίς προϋπολογισµό που υπάρχουν, οφείλουµε να τονίσουµε ότι αποτελούν µια πολύ µικρή µειονότητα, λιγότερο από το 5%. Όλες οι υπόλοιπες λειτουργούν µε προϋπολογισµό, έστω και υποτυπώδους µορφής.

Αναποτελεσματικοί Προϋπολογισμοί

Οι επιχειρήσεις οι οποίες λειτουργούν µε αναποτελεσµατικούς προϋπολογισµούς, οφείλουν να ανανεώσουν τον προϋπολογισµό τους. Στην κατηγορία αυτή των επιχειρήσεων, που αποτελούν και την πλειοψηφία, έχουν παρατηρηθεί αδυναµίες στον προϋπολογισµό. Συνήθως, δεν εντοπίζονται µεµονωµένες. Οι κυριότερες από αυτές είναι:

1. ∆ιευθυντές και εργοδηγοί, οι οποίοι αγνοούν τον προϋπολογισµό τους. Πρόκειται για περιπτώσεις, όπου οι διευθυντές τµηµάτων ή οι εργοδηγοί σπανίως καλούνται από τον προϊστάµενό τους για µια ανασκόπηση και αξιολόγηση της απόδοσής τους. Αυτό ενδεχοµένως να συµβαίνει διότι τόσο το αφεντικό όσο και ο διευθυντής είναι πεπεισµένοι, ότι τα προϋπολογισθέντα πρότυπα κόστους είναι τόσο χαµηλά που στην ουσία είναι άχρηστα. Για αυτό δίνουν λίγη ή καθόλου σηµασία στον προϋπολογισµό. Αυτό, όµως, σηµαίνει πως πολλή δουλειά γίνεται, πολλά χρήµατα δαπανώνται, όλα µάταια, καθώς το αποτέλεσµα (ο προϋπολογισµός) δε χρησιµοποιείται.
2. Μη συµµετοχή όλων των διοικητικών τµηµάτων στην ανάπτυξη του προϋπολογισµού. Η αιτία αυτή µπορεί να συνοψισθεί στη φράση «προϋπολογισµός ήδη ορισµένος από την ανώτερη διοίκηση». Ο άνθρωπος που βρίσκεται στην πρώτη γραµµή της επιχείρησης ή ο εργοδηγός ή ο διευθυντής δεν έχουν δει τον προϋπολογισµό ο οποίος τους επιβλήθηκε. Συµµετείχαν στη δηµιουργία του πολύ λίγο ή καθόλου και δε συζήτησαν για τους στόχους τους οποίους θα κληθούν να επιτύχουν. Συχνά, τέτοιου είδους προϋπολογισµοί περιέχουν σοβαρά λάθη, καθώς αγνοούν την εµπειρία και τις δυνατότητες των εργαζοµένων. Επιπλέον, η έλλειψη συµµετοχής των εργαζοµένων στη σύνταξη του προϋπολογισµού επιδρά αρνητικά στην ψυχολογία τους, καθώς νοιώθουν απλά εκτελεστικά όργανα και δεν γνωρίζουν τους στόχους της επιχείρησης. Με άλλα λόγια, στερούνται του οράµατος για το µέλλον του οργανισµού στον οποίο ανήκουν.
3. Συνεχείς µεγάλες αποκλίσεις, θετικές ή αρνητικές, οι οποίες παραµένουν αδιόρθωτες.

ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ (BUDGETARY CONTROL).

Ο προϋπολογισµός αποτελεί την επίσηµη δήλωση των σχεδίων της διοίκησης για ένα συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα και θα χρησιµοποιείται ως οδηγός για τις όποιες ενέργειες για το διάστηµα αυτό. Η οπτική του προϋπολογισµού ως ένα λεπτοµερές σχέδιο δράσης αποτελεί την αφορµή για τον ρόλο που του αποδίδεται τυπικά στην ελεγκτική λειτουργία. Εµφανίζεται ως ένα είδος κριτηρίου, σύµφωνα µε το οποίο µετριέται η απόδοση. Στη συνέχεια, η εκτίµηση της µέτρησης αυτής καθορίζει τις αναγκαίες διορθωτικές ενέργειες. Αν η διοίκηση δεν προσδιορίσει τις ιδιότητες του προϋπολογισµού ως κριτηρίου δια µέσου της µέτρησης, ο προϋπολογισµός δεν µπορεί να θεωρηθεί χρήσιµος ως µηχανισµός ελέγχου.
Η διαδικασία του ελέγχου αρχίζει, αφού έχει υιοθετηθεί ο προϋπολογισµός. Μία διαγραµµατική απεικόνιση αυτής της ελεγκτικής λειτουργίας φαίνεται στο ∆ιάγραμμα 1 (Ελεγκτική ∆ιαδικασία Μέσω Προϋπολογισµού)

Η απεικόνιση του προϋπολογισµού ως µια επιθυμητή κατάσταση απορρέει από το γεγονός ότι πρόκειται για ένα σχέδιο της διοίκησης το οποίο έχει σκοπό να κατευθύνει την οντότητα στην οποία αναφέρεται Η ολοκλήρωση µε επιτυχία των στόχων της επιχείρησης που διακρίνονται µέσα από τον προϋπολογισµό συµβάλλει στην επίτευξη των τελικών στόχων του οργανισµού.
Παρ’ όλα αυτά, η συµβατική αντίληψη του ελέγχου δεν είναι πλήρης. Είναι ανεπαρκής διότι καθορίζει τον έλεγχο µέσω του προϋπολογισµού ως µια δράση µηχανιστική, µια δράση που ανταποκρίνεται σε γεγονότα χωρίς να αναγνωρίζει ότι αποτελεί, µέχρις ενός σηµείου, µια αυτοκαθοδηγούµενη λειτουργία. Αν οι διορθωτικές ενέργειες ανταποκρίνονται σε µετρηµένες αποκλίσεις ανάµεσα σε προϋπολογισθείσες και πραγµατικές αποδόσεις, οι διορθωτικές ενέργειες θα εφαρµόζονται πάντα αφού έχουν ήδη συµβεί οι επιδόσεις και οι συµπεριφορές που δηµιουργούν τις συγκεκριµένες διαφορές. Ουσιαστικά, οι διορθωτικές ενέργειες δεν δύνανται µε κανένα τρόπο να ελέγξουν αυτές τις παρελθούσες δραστηριότητες.
Η τυπική αντίληψη για τον έλεγχο σκιαγραφεί τον αντικειµενικό στόχο της ελεγκτικής διαδικασίας, ήτοι την ολοκλήρωση των σχεδίων µε την ελάχιστη δυνατή απόκλιση ανάµεσα στις προϋπολογισθείσες και τις πραγµατικές δραστηριότητες. Εκτός από τις διορθωτικές ενέργειες, υπάρχουν και συγκεκριµένες ιδιότητες της διαδικασίας του ελέγχου οι οποίες λειτουργούν συνεχώς µε στόχο την ταύτιση ανάµεσα στην προσχεδιασµένη και την πραγµατική απόδοση. Η διατύπωση µιας περισσότερο κατανοητής αντίληψης απαιτεί την σαφή αναγνώριση αυτών των αυτοκαθοδηγούµενων χαρακτηριστικών.
Η διευρυµένη αντίληψη λαµβάνει υπόψη το γεγονός ότι η λειτουργία του ελέγχου περιλαµβάνει απαραιτήτως και την εποπτεία των ατόµων. Συνεπώς, είναι κατάλληλο να δούµε την επιχείρηση, όπου λαµβάνει χώρα η προϋπολογιστική διαδικασία, ως ένα µικροσκοπικό πανοµοιότυπο (µινιατούρα) της κοινωνίας στο οποίο εµφανίζονται οι παραδοσιακές κοινωνικές επιρροές που διέπουν το κάθε άτοµο. Ο οργανισµός επιχειρεί να επωφεληθεί από τη συσσωρευµένη γνώση και εµπειρία του ατόµου, η οποία συνεπάγεται και ορισµένες κοινωνικά ενσταλαγµένες συµπεριφορές, ούτως ώστε να ενθαρρύνει µια ικανοποιητική προσαρµογή και αφοµοίωση του ατόµου στις βασικές αξίες και προσδοκίες του οργανισµού. Τα πρόσθετα πεδία ελέγχου που σχετίζονται µε αυτήν την οπτική ενός οργανισµού µπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως ακολούθως:

1. Η φύση της εξουσίας και ο προϋπολογισµός.
2. Ο βαθµός της ταυτοποίησης των εργαζοµένων µε τους στόχους του
   προϋπολογισµού.
3. Ο βαθµός επιτευξιµότητας του προϋπολογισµού.
   Αυτές οι µη απτές διαστάσεις του ελέγχου προηγούνται των δραστηριοτήτων µέτρησης και εκτίµησης του συµβατικού µοντέλου ελέγχου. Αποτελούν συµπληρωµατικά στοιχεία των αντανακλαστικών και διορθωτικών ενεργειών που παρουσιάζονται στην τυπική έννοια του ελέγχου. Οι ιδιότητες αυτές λειτουργούν συνεχώς για να µειώσουν τις αποκλίσεις ανάµεσα στην πραγµατική και την επιθυµητή απόδοση.

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ.

Εξουσία είναι η δυνατότητα, ως δικαίωµα ή ως ισχύς, να επιβάλλει κανείς τη θέλησή του σε άλλους. Επίσης, η δυνατότητα να λαµβάνει αποφάσεις οι οποίες καθοδηγούν τις πράξεις των άλλων. Η εξουσία καθορίζει τις σχέσεις προϊσταµένου – υφισταµένου. Ένας επιχειρηµατικός οργανισµός, ήτοι ένα σύστηµα δοµηµένων διαπροσωπικών σχέσεων, περιέχει αρκετές τέτοιες σχέσεις προϊσταµένου – υφισταµένου. Το έθιµο και η συνήθεια ίσως είναι η πιο σηµαντική βάση για την αποδοχή των ρόλων προϊσταµένου – υφισταµένου από τα άτοµα. Οι διάφορες εξουσιαστικές καταστάσεις που αντιµετωπίζει, και στις οποίες προσαρµόζεται, ένα άτοµο πριν από την είσοδό του στον επιχειρηµατικό οργανισµό εξηγούν πιθανώς το λόγο πως το θέµα της συνήθειας και του εθίµου βοηθά να γίνονται αποδεκτές τέτοιου είδους σχέσεις µες στον οργανισµό. Πάντως σε κάθε περίπτωση, ο σεβασµός στην εξουσία είναι µία από τις «κοινωνικά ενσταλαγµένες συµπεριφορές» που διέπουν ένα άτοµο και το επηρεάζουν στη δράση και συµπεριφορά του µέσα στην επιχείρηση.
Σηµαντική προϋπόθεση για τη δηµιουργία µιας εξουσιαστικής σχέσης αποτελεί η επικοινωνία των αποφάσεων του προϊσταµένου στους υφισταµένους. Χωρίς επικοινωνία δεν υπάρχει αποτελεσµατική εξουσία. Εφόσον ο προϋπολογισµός αποτελεί µία επίσηµη δήλωση των σχεδίων της διοίκησης, ο ρόλος του στην ελεγκτική λειτουργία είναι προφανής. Είναι το όχηµα που χρησιµοποιείται για να διαβιβάσει τις προσδοκίες και επιθυµίες της διοίκησης. Ο προϋπολογισµός αποκτά εξουσιαστική ιδιότητα όταν επικοινωνείται σε αυτούς στους οποίους αναφέρεται. Η συνήθης τάση του σεβασµού προς την εξουσία υποδηλώνει ότι τα άτοµα στα οποία επικοινωνείται ο προϋπολογισµός θα καταβάλλουν προσπάθειες και θα προβούν στις απαραίτητες ενέργειες ούτως ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του προϋπολογισµού. Κατά συνέπεια, η εξουσία αποτελεί έναν σηµαντικό µηχανισµό ελέγχου σε µια επιχείρηση και ως απόρροια αυτού και ο προϋπολογισµός επίσης εξυπηρετεί ως µηχανισµός ελέγχου, όταν έχει αποκτήσει εξουσιαστικά χαρακτηριστικά. Ο προϋπολογισµός απεικονίζεται συχνά ως ένας µηχανισµός που ασκεί πίεση. Παρ’ όλα αυτά, η λογική που αναπτύχθηκε έως τώρα οδηγεί σε ένα διαφορετικό συµπέρασµα. Ο προϋπολογισµός δρα ως µηχανισµός ελάττωσης της πίεσης, αφού παρέχει στα άτοµα την γνώση σχετικά µε το ποιες είναι οι αναγκαίες ενέργειες στις οποίες πρέπει να προβούν ούτως ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των ανωτέρων τους.

Ο ΒΑΘΜΟΣ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ ΤΟΥ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ.

Η επικοινωνία του προϋπολογισµού και των στόχων του σε ένα άτοµο δεν διασφαλίζει ότι οι αντιδράσεις του ατόµου σε αυτές θα είναι απόλυτα σύµφωνες µε τις επιθυµητές παρά τη δεδοµένη τάση για σεβασµό προς την εξουσία. Στην έννοια της εξουσίας ενυπάρχει µια αντίστροφη ιδιότητα όπου ο υφιστάµενος ενδέχεται να επιλέξει να µην τηρήσει τα πρότυπα ή τις οδηγίες που θέτει ο προϋπολογισµός, ακόµα κι αν έχει προϋπάρξει η απαραίτητη επικοινωνία. Υπάρχει ένα συνεχές πιθανών αντιδράσεων, κάποιες εκ των οποίων είναι σαφώς περισσότερο κατάλληλες από άλλες για την υλοποίηση των στόχων που θέτει ο προϋπολογισµός. Όσο περισσότερο ταυτοποιείται το άτοµο µε τους στόχους και τις επιδιώξεις του προϋπολογισµού, τόσο περισσότερο κατάλληλες θα είναι και οι αντιδράσεις του σε αυτόν. Φτάνουµε λοιπόν στο συµπέρασµα ότι ένα άλλο σηµαντικό στοιχείο της ελεγκτικής λειτουργίας επικεντρώνεται στο βαθµό ταυτοποίησης µε τους στόχους του προϋπολογισµού.
Υπάρχουν πολλαπλές διαθέσιµες διαδικασίες που εξυπηρετούν την αύξηση της ταυτοποίησης των εργαζοµένων µε τις επιδιώξεις του προϋπολογισµού. Μια διαδικασία που σχετίζεται απευθείας µε το προϋπολογίζειν είναι η χρήση της συµµετοχής στον προϋπολογισµό. Η ουσιαστική συνεργασία και των χαµηλότερων λειτουργικών επιπέδων στην προϋπολογιστική διαδικασία συνιστά µια χρήσιµη αρχή που µπορεί να εφαρµοσθεί στη λειτουργία σχεδιασµού ενός προϋπολογιστικού συστήµατος. Όσοι πρόκειται να είναι υπεύθυνοι για την απόδοση συγκεκριµένων κέντρων κόστους και κέρδους οφείλουν να συµµετάσχουν ολοκληρωτικά στο σχεδιασµό των προσδοκώµενων αποδόσεων.
Τα στοιχεία ελέγχου του συµµετοχικού προϋπολογισµού είναι εξίσου σηµαντικά µε τα σχεδιαστικά του πλεονεκτήµατα. Συµµετέχοντας στη δηµιουργία του προϋπολογισµού, τα µέλη του οργανισµού συσχετίζονται περισσότερο και αποκτούν µεγαλύτερη γνώση σχετικά µε τους στόχους του προϋπολογισµού. Τοιουτοτρόπως, η συµµετοχική διαδικασία, η οποία προηγείται της εκτέλεσης των σχεδίων, λειτουργεί ως µηχανισµός ελέγχου όταν τίθεται σε εφαρµογή ο προϋπολογισµός αφού ενθαρρύνει την ταυτοποίηση µε τους στόχους του προϋπολογισµού.
Η ύπαρξη ενός συστήµατος αξιολόγησης αποτελεί µια περαιτέρω επίδραση που επηρεάζει την ταυτοποίηση των ατόµων µε τους αντικειµενικούς στόχους του προϋπολογισµού. Σύµφωνα µε την συµβατική έννοια του ελέγχου, η µέτρηση και αξιολόγηση της απόδοσης προσδιορίζουν τη βάση για τη δηµιουργία και τον σχηµατισµό διορθωτικών ενεργειών.
Έµφυτο στη διαδικασία αυτή όµως ενυπάρχει ένα στοιχείο ελέγχου που επηρεάζει τη δράση των υπαλλήλων κατά τη διάρκεια της εργασίας τους. Υπάρχει ένας δυσδιάκριτος παράγοντας που σχετίζεται µε τις αναφορές κόστους και που επηρεάζει την απόδοση και µάλιστα επηρεάζει την απόδοση η οποία πρόκειται να αναφερθεί. Πρώιµη γνώση του γεγονότος ότι µια αναφορά σχετική µε την απόδοση πρέπει να προετοιµασθεί, ενδέχεται να αποτελέσει ένα εξαιρετικό ερέθισµα για καλή απόδοση από το άτοµο που πρόκειται να αξιολογηθεί.
Αρκετές από τις διαδικασίες αυτές αναπτύσσουν στα άτοµα ταυτοποίηση όχι µόνο µε τους στόχους του προϋπολογισµού αλλά και µε τις γενικότερες επιδιώξεις του οργανισµού. Η διαδικασία επιλεκτικής προσέλκυσης και πρόσληψης νέων ατόµων µιας επιχείρησης οφείλει να περιέχει και το στοιχείο της κρίσης του κατά πόσο τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντα του δυνητικού εργαζόµενου ή στελέχους εναρµονίζονται µε τις ανάγκες και τις επιδιώξεις του οργανισµού. Τα εκπαιδευτικά προγράµµατα, είτε µε την συνήθη επίσηµη δοµή είτε ως συνεχή µάθηση στον τόπο εργασίας (on-the-job learning), επισπεύδουν τον ενστερνισµό των αξιών του οργανισµού από τα άτοµα.
Επίσης, ένα σύστηµα µε οφέλη και κυρώσεις ενός οργανισµού συµπληρώνει τη λειτουργία της ταυτοποίησης του ατόµου µε τους στόχουςτης επιχείρησης και ίσως βελτιώνει το βαθµό της ταυτοποίησης µε περισσότερο άµεσο τρόπο από τις διαδικασίες που ήδη αναπτύχθηκαν.
Παραδείγµατα διαθέσιµων οφελών σε µια επιχειρησιακή µονάδα µπορεί να
αποτελούν η περιοδική αύξηση των µισθών, προµήθειες, σύνταξη, δυνατότητα πρόσθετης αµοιβής µε µετοχές της επιχείρησης, προαγωγή και διάφορα bonus. Οι κυρώσεις περιλαµβάνουν περικοπές µισθού ή έλλειψη αυξήσεων, υποβιβασµός βαθµού ή µη ανέλιξη και, φυσικά, η πιθανότητα της απόλυσης.

Ο ΒΑΘΜΟΣ ΕΠΙΤΕΥΞΙΜΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ.

Αν τα πρότυπα που θέτει ο προϋπολογισµός δεν είναι ευλόγως επιτεύξιµα, υπάρχει η πιθανότητα εµφάνισης µη αποτελεσµατικής απόδοσης από τους εργαζοµένους αλλά και µιας ψυχολογίας απογοήτευσης. Αντιθέτως, προϋπολογιστικά πρότυπα τα οποία επιτυγχάνονται µε χαρακτηριστική άνεση ουσιαστικά έχουν έλλειψη πρακτικής χρησιµότητας. Για την επίτευξη της επιθυµητής παραγωγικής απόδοσης, τα πρότυπα του προϋπολογισµού οφείλουν να είναι εφικτά αλλά να αποτελούν συγχρόνως και πρόκληση για τις ικανότητες των ατόµων. Εφόσον η επιτευξιµότητα των στόχων του προϋπολογισµού είναι αρκετά σηµαντική, ένα έγκυρο και ορθό σύστηµα ελέγχου οφείλει να περιλαµβάνει µηχανισµούς που να αποτρέπουν την εµφάνιση ανεπιθύµητου χάσµατος ανάµεσα στο εφικτό µεν αλλά δύσκολο και το αδύνατο. Ένας τέτοιος µηχανισµός είναι και το συµµετοχικό προϋπολογίζειν.
∆ύο άλλες τεχνικές που αυξάνουν την επιτευξιµότητα είναι ο ευέλικτος προϋπολογισµός (flexible budget) και η εδραίωση ενός εύρους επιπέδων απόδοσης για κάθε στόχο.
Η δηµιουργία ενός εύρους προσδοκώµενων αποδόσεων σχετικά µε τις απαιτήσεις του προϋπολογισµού αποτελεί µια ακόµη προϋπολογιστική προσέγγιση. Είναι δυνατό να υπάρχει µια διαβάθµιση του τύπου άριστα, πολύ καλά, ικανοποιητικά και µέτρια που να συσχετίζεται µε τα προσδοκώµενα επίπεδα απόδοσης. Όπως είναι φυσικό, κάποιες από τις αποδόσεις αυτές είναι περισσότερο επιθυµητές από κάποιες άλλες, όµως η προσέγγιση αυτή που θέτει πολλαπλά επίπεδα απόδοσης για τον κάθε στόχο διευκολύνει ενθαρρυντικά για τα άτοµα σε αντίθεση µε καταστάσεις όπου το άτοµο καλείται να αντιµετωπίσει και να ανταποκριθεί σε έναν µοναδικό και ανέφικτο στόχο.
Συνδεδεµένη στενά µε τη σηµασία των επιτεύξιµων προϋπολογιστικών στόχων είναι η έννοια του responsibility accounting. ∆εν είναι δυνατόν η διοίκηση να έχει την προσδοκία ότι κάποιος θα επιτύχει συγκεκριµένους προϋπολογιστικούς στόχους, αν πρώτα το άτοµο αυτό δεν έχει την ευθύνη για οποιεσδήποτε αποδόσεις, εργασίες και λειτουργίες κρίνονται αναγκαίες για την υλοποίηση των στόχων αυτών. Η απουσία τέτοιων ευθυνών ενδέχεται να καταστήσει τις επιδιώξεις του προϋπολογισµού ανέφικτες.
Ο αντικειµενικός σκοπός κάθε συστήµατος ελέγχου είναι να µειώσει στο ελάχιστο την απόσταση ανάµεσα στην πραγµατική και την επιθυµητή κατάσταση. Η συµβατική αντίληψη για το προϋπολογιστικό σύστηµα ελέγχου δίνει έµφαση σε µια διαδικασία όπου η προσοχή της διοίκησης επικεντρώνεται κυρίως σε αποκλίσεις. Η αντίληψη αυτή όµως δεν αναγνωρίζει τα αυτοκαθοδηγούµενα , µη απτά στοιχεία τα οποία έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν τόσο των αριθµό αλλά και το µέγεθος των
αποκλίσεων.
Ένα από τα βασικά στοιχεία του προβληµατισµού πάνω στον προϋπολογιστικό έλεγχο είναι ότι υπάρχει ένας βαθµός αβεβαιότητας σχετικά µε το πως καθορίζεται ένα κατάλληλο πρότυπο απόδοσης για µια επιχειρησιακή µονάδα. Αυτή η αβεβαιότητα όµως, εµφανίζεται περισσότερο στον προϊστάµενο από ότι στον υφιστάµενο, ο οποίος διαθέτει περισσότερη γνώση επί του θέµατος. Καθώς η αξιολόγηση τη λειτουργικής απόδοσης δεν µπορεί να διαχωρισθεί ικανοποιητικά από το προϋπολογιστικό πρότυπο, ο τρόπος λειτουργίας του προϋπολογιστικού συστήµατος ανακτά πρωτεύουσα σηµασία. Επίσης, ο τρόπος µε τον οποίο χρησιµοποιούν οι υπεύθυνοι µάνατζερ τον προϋπολογισµό είναι το ίδιο σηµαντικός µε τον τεχνικό σχεδιασµό του συστήµατος. Το λεγόµενο παιχνίδι του προϋπολογιστικού ελέγχου παίζεται στην περιοχή της αβεβαιότητας που βρίσκεται ανάµεσα στην γνώση του προϊσταµένου για µια συγκεκριµένη κατάσταση και αυτήν
που κατέχει ο υφιστάµενός του. Καθώς ο προϋπολογισµός πολλές φορές παρουσιάζεται ως ένα όργανο επιβολής της λογικής του οργανισµού πάνω σε ένα άτοµο, δεν θα αποτελούσε έκπληξη η ακριβώς αντίθετη χρήση του µε τον υφιστάµενο να επιχειρεί να επηρεάσει την συµπεριφορά του ανωτέρου του παρέχοντας την κατάλληλη πληροφόρηση σχετικά µε τον προϋπολογισµό. Το αν µια τέτοιου είδους σύγκρουση λάβει µεγάλες προεκτάσεις µε τις ευνόητες συνέπειες για τον οργανισµό και τα αποτελέσµατά του, εξαρτάται από την αίσθηση δικαιοσύνης που διαθέτουν τα άτοµα και συνδέεται στενά µε τις επικρατούσες αξίες και νόρµες, τόσο αυτές που απαντώνται εσωτερικά του οργανισµού και αποτελούν την κουλτούρα του όσο και αυτές που ισχύουν εν γένει στην κοινωνία µέσα στην οποία λειτουργεί. Ένας αντικειµενικός σκοπός της διαδικασίας του προϋπολογισµού είναι η επίλυση και εξοµάλυνση των συγκρούσεων, που ενδέχεται να παρουσιαστούν, και η διαµόρφωση των προσδοκιών. Ένα άκριτα επιβεβληµένο προϋπολογιστικό σύστηµα µπορεί να επιφέρει ένα πλήθος ανεπιθύµητων επιπτώσεων τόσο στον οργανισµό όσο
και στα ίδια τα άτοµα µε συνέπεια την δηµιουργία συγκρούσεων ή την αύξηση της έντασής των. Για το λόγο αυτό, κατά την ανάπτυξη ενός προϋπολογιστικού συστήµατος είναι αναγκαία η ανάλυση των αξιών που στηρίζουν τη λειτουργία των συστηµάτων ελέγχου.

Ο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

Ο προϋπολογισµός ασκεί έλεγχο µόλις αποκτήσει τα εξουσιαστικά χαρακτηριστικά του µέσω της έγκρισης από την ανώτατη διοίκηση αλλά και µε την επικοινωνία στους υφισταµένους. Επίσης, όλοι οι παράγοντες που αυξάνουν την ταυτοποίηση των υπαλλήλων µε τους στόχους του προϋπολογισµού, αποτελούν στοιχεία ελέγχου. Οι παράγοντες αυτοί µπορεί να είναι το συµµετοχικό προϋπολογίζειν, προηγµένη γνώση εκτίµησης αποδοτικότητας, προγράµµατα προσλήψεων και εκπαίδευσης και ένα σύστηµα µε οφέλη και κυρώσεις. Η επιτευξιµότητα είναι µια τρίτη ιδιότητα ενός καλού ελέγχου µε προϋπολογιστικά µέσα. Αξιόλογες µέθοδοι εφαρµογής αποτελούν οι ευέλικτοι προϋπολογισµοί, τα πολλαπλά επίπεδα απόδοσης για κάθε στόχο και το responsibility accounting. Στο σηµείο όπου η εξουσία, η ταυτοποίηση και η επιτευξιµότητα έχουν τεθεί ορθώς σε ισχύ, η αποτελεσµατικότητα του ελέγχου βάσει του προϋπολογισµού είναι δυνατόν να αυξηθεί. Συνεπώς, η διαµόρφωση του προϋπολογισµού µε όρους κέντρων ευθύνης (responsibility centers) βοηθά στην αύξηση της αποτελεσµατικότητας της ελεγκτικής λειτουργίας του προϋπολογισµού. Αυτό όµως απαιτεί ότι το προϋπολογιστικό σύστηµα είναι ειδικά προσαρµοσµένο σε κάθε οργανισµό βάσει των ιδιαιτεροτήτων του.
Ο επιτυχηµένος σχεδιασµός ενός συστήµατος προϋπολογιστικού ελέγχου εξαρτάται κατά ένα µεγάλο µέρος από τη µεθοδολογία που θα ακολουθηθεί κατά τη διαδικασία του σχεδιασµού. Μια σωστή µεθοδολογία θα πρέπει να πληροί ορισµένες βασικές προϋποθέσεις όπως:
α. Θα πρέπει αρχικά να συγκεντρώσει την προσοχή του υπεύθυνου στελέχους επι του σχεδιασµού στην πλήρη κατανόηση του ρόλου που πρέπει να διαδραµατίσει το υπό σχεδιασµό σύστηµα για την επίτευξη των άµεσων & µελλοντικών στόχων.
β. Θα πρέπει να δίνει στον υπεύθυνο τη δυνατότητα για µια συστηµατική ανάλυση της συγκεκριµένης καταστάσεως και την ευχέρεια να εισχωρήσει βαθιά στο πρόβληµα ώστε να είναι σε θέση να βρει την καταλληλότερη λύση.
γ. Θα πρέπει συνέχεια να κατευθύνει τον ή τους υπεύθυνους προς τη σωστή κατεύθυνση.
Η µεθοδολογία γενικότερα θα πρέπει να βοηθάει τον υπεύθυνο επί του σχεδιασµού να καθορίσει τι πρέπει να γίνει, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να το κάνει και τέλος να μπορεί να κρίνει αν το έκανε σωστά. Τα εννέα βήµατα της συστηµατικής µεθοδολογίας του J.D. Dermer για το σχεδιασµό συστήµατος προϋπολογιστικού ελέγχου είναι τα εξής:
α. Κατανόησε τη µακροχρόνια στρατηγική της οικονοµικής µονάδας µέσα στην οποία λειτουργεί η µονάδα ή κέντρο ευθύνης.
β. Αποτύπωσε τι προσδοκά η οικονοµική µονάδα από το συγκεκριµένο κέντρο ευθύνης. Προσδιόρισε τις µονάδες έργου του κέντρου ή τους αναλυτικούς τοµείς – κλειδιά επιτυχίας.
γ. Ανακάλυψε τους συντελεστές εκείνους που επηρεάζουν άµεσα ή έµµεσα την επιτυχία του κέντρου (συντελεστές – κλειδιά).
δ. Επίλεξε τους σπουδαιότερους συντελεστές – κλειδιά για το συγκεκριµένο κέντρο ευθύνης.
ε. Σχεδίασε ένα πρότυπο σύστηµα προϋπολογιστικού ελέγχου για τον σχεδιασµό και έλεγχο των παραπάνω συντελεστών – κλειδιών.
στ. Προσδιόρισε το άνοιγµα των συστηµάτων.
ζ. Προσάρµοσε το πρότυπο σύστηµα λαµβάνοντας υπόψη τους διάφορους περιορισµούς που επιβάλλει η υφιστάµενη οργανωτική δοµή και οι διατιθέµενοι πόροι.
η. Θέσε σε λειτουργία (εφάρµοσε) το σύστηµα.
θ. Αξιολόγησε το σχεδιασµό και την εφαρµογή του συστήµατος και κάνε τις
απαραίτητες προσαρµογές.

Η ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΖΕΙΝ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ.

Οφείλουµε να τονίσουµε πως ο ανθρώπινος παράγοντας αποτελεί ένα κρίσιµο σηµείο για τη διαδικασία της κατάρτισης των προϋπολογισµών. Το προϋπολογίζειν, οι διαδικασίες, η σκέψη, τα συµπεράσµατα και η φιλοσοφία που το συνοδεύουν δεν είναι µόνο ένα µηχανικό εργαλείο. Σίγουρα, οι προϋπολογιστικές τεχνικές αυτές καθ’ αυτές δεν περιέχουν συναίσθηµα. Η διαχείριση όµως του συστήµατος των προϋπολογισµών απαιτεί γνώση, παιδεία, πειθώ καθώς και ευφυή ερµηνεία των ενδείξεων και των αποτελεσµάτων.
Για να είναι αποτελεσµατική, η προϋπολογιστική διαδικασία απαιτεί ειλικρινή επικοινωνία σχετικά µε τα θέµατα της επιχείρησης από τους υφισταµένους και τους χαµηλότερου επιπέδου managers µες στον οργανισµό προς τους ανώτερούς τους. Αρκετές φορές όµως οι υφιστάµενοι επιχειρούν να δηµιουργήσουν την προϋπολογιστική χαλαρότητα ή οκνηρία (budgetary slack). Ο όρος της προϋπολογιστικής χαλαρότητας περιγράφει την πρακτική της υποτίµησης των προϋπολογισθέντων εσόδων, ή την υπερτίµηση του προϋπολογισθέντος κόστους, ούτως ώστε να καταστούν, µε µεγαλύτερη άνεση και ευκολία, εφικτοί οι στόχοι και οι επιδιώξεις του προϋπολογισµού. Μάλιστα, η εµφάνιση της προϋπολογιστικής οκνηρίας γίνεται περισσότερο συχνή όταν οι αποκλίσεις του προϋπολογισµού (οι διαφορές ανάµεσα στα προϋπολογισθέντα ποσά και τα πραγµατικά αποτελέσµατα) χρησιµοποιούνται για την αξιολόγηση της απόδοσης. Ουσιαστικά, η ύπαρξη της προϋπολογιστικής χαλαρότητας χρησιµεύει ως ένα µια ασπίδα για τους managers για την αντιµετώπιση µη προσδοκώµενων και προβλεπόµενων δυσµενών καταστάσεων. Συγχρόνως όµως η παρουσία της προϋπολογιστικής χαλαρότητας συµβάλλει στον αποπροσανατολισµό του top management σχετικά µε την αληθινή δυνατότητα κέρδους του οργανισµού.

ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΖΕΙΝ ΜΕ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ (PARTICIPATORY BUDGETING)

Η συµµετοχή στην προετοιµασία του προϋπολογισµού σχετίζεται µε το γεγονός ότι οι υφιστάµενοι µπορούν να επηρεάσουν σε κάποια έκταση τα µεγέθη που είναι ενσωµατωµένα στους προϋπολογισµούς τους. Αυτού του είδους ο προϋπολογισµός ονοµάζεται επίσης και bottom-up προϋπολογισµός. Υπέρ της συµµετοχής έχουν ταχθεί αρκετοί συγγραφείς θεωρώντας την ως το µέσο ώστε η ανατιθέµενη εργασία να περιέχει προκλήσεις καθώς και να δίδεται µία αίσθηση υπευθυνότητας στα άτοµα. Έχει συζητηθεί για αρκετά χρόνια ότι η συµµετοχή στην προϋπολογιστική διαδικασία θα αποτελούσε «πανάκεια» για περισσότερη και καλύτερη δέσµευση του management και αποτελεσµατική προσπάθεια του οργανισµού. Παρόλα αυτά, η συγκεκριµένη σκέψη αµφισβητήθηκε. Οι Shield και Shield (1998) έχουν καταγράψει περίπου 47 εκδοθείσες εργασίες σχετικά µε τις επιδράσεις του συµµετοχικού προϋπολογισµού και τα ευρήµατα της έρευνας των έργων αυτών συγκρούονται και αντιφάσκουν µεταξύ τους.
Μία γραµµή έρευνας υποστηρίζει τη θετική συσχέτιση µεταξύ συµµετοχής και προϋπολογισµού, ενώ αντίθετα άλλες οµάδες διαπιστώνουν αρνητική ή µηδαµινή συσχέτιση.
Κοινώς, το προϋπολογίζειν µε συµµετοχή παίρνει τη µορφή µιας διαδικασίας διαπραγµάτευσης όπου οι επιβλέποντες έχουν µέγιστη επιρροή, αν όχι ολοκληρωτικό έλεγχο, σχετικά µε τον τελικό προϋπολογισµό. Είναι αποκλειστικό προνόµιο αλλά και καθήκον των υψηλά ιστάµενων και των επιβλεπόντων να δηµιουργούν και να καθιερώνουν τους στόχους και τις µακροπρόθεσµες στρατηγικές της εταιρίας καθώς και να εγκρίνουν το τελικό σχέδιο και τον master budget, ακόµη κι αν δεν αναµειγνύονται στη λεπτοµερή του προετοιµασία. Σε πολλούς επιχειρησιακούς οργανισµούς οι υφιστάµενοι κάνουν την αρχική πρόταση προϋπολογισµού προς διαπραγµάτευση και οι προϊστάµενοι έχουν την εξουσία να οριοθετήσουν τον προϋπολογισµό στην περίπτωση όπου η διαπραγµάτευση καταλήξει σε αδιέξοδο.
Εντούτοις, οι περισσότεροι οργανισµοί υιοθετούν µια µικτή προσέγγιση, όπου οι managers διαφόρων επιπέδων διαπραγµατεύονται τους προϋπολογισµούς για να συµµετέχουν στην προϋπολογιστική διαδικασία και έχουν συγκεκριµένο ρόλο στο προϋπολογιστικό πλάνο. Είναι σύνηθες, οι υφιστάµενοι να διαθέτουν µια ιδιωτική πληροφόρηση σχετικά µε τους οργανισµούς στους οποίους ανήκουν. Αν ο οργανισµός µπορεί να χρησιµοποιήσει αυτήν την ιδιωτική πληροφόρηση (κι αν αυτή έχει αναφερθεί ειλικρινώς), έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει τις ικανότητες των προϊσταµένων σχετικά µε τον συντονισµό και την εκτίµηση των λειτουργιών του οργανισµού. Οι ερευνητές µαρτυρούν, ωστόσο, ότι αν η συµµετοχή δεν είναι αυθεντική (ψευδοσυµµετοχή), τα άτοµα δεν θα αποδεχθούν τους προϋπολογισµούς, (ακόµα κι αν λένε ότι θα τους αποδεχθούν), µε αρνητικά αποτελέσµατα υποκίνησης.
Επίσης, είναι σηµαντικό να τονίσουµε ότι αν οι υφιστάµενοι εκτιµώνται µε βάση την απόδοσή τους σε σχέση µε τον προϋπολογισµό, τότε έχουν κίνητρα να παραποιήσουν την ιδιωτική τους πληροφόρηση, µε αποτέλεσµα τηνπροϋπολογιστική χαλαρότητα (budgetary slack).

Η ΑΝΑΓΚΗ ΥΠΑΡΞΗΣ ΚΑΙ Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΗΝ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ.

Η έρευνα προτείνει πως δίνοντας σε µάνατζερ όλων των επιπέδων το δικαίωµα συµµετοχής στην προϋπολογιστική διαδικασία και ειδικότερα στο τµήµα του προϋπολογισµού που αναφέρεται στο πεδίο των δικών τους ευθυνών, παράγονται σηµαντικά πλεονεκτήµατα για τον οργανισµό:
α) Ενθάρρυνση για την επίτευξη ενός στόχου. Είναι πιο εύκολο για τα άτοµα να αποδεχθούν κάποιους στόχους και να δεσµευθούν για να τους επιτύχουν, αν έχουν προηγουµένως αναµειχθεί µε την διαδικασία της στοχοθεσίας. Αντίθετα, επιβεβληµένα πρότυπα και στόχοι µπορεί να οδηγήσουν σε αρνητικές συµπεριφορές και αποξένωση από το όραµα αλλά και τις φιλοδοξίες της εταιρίας. Αυτό µπορεί να έχει σαν αποτέλεσµα την απόρριψη των στόχων και την άγονη και µικρή απόδοση. Για έναν µάνατζερ ο οποίος έχει ασκήσει επιρροή στην στοχοθεσία ενός προτύπου είναι πιο πιθανό να εκλάβει το συγκεκριµένο πρόσωπο πιο σχετικό από κάποιο το οποίο του έχει επιβληθεί. Επιτρέποντας σε έναν µάνατζερ να συµµετάσχει στην προϋπολογιστική διαδικασία βελτιώνει την άποψη του σχετικά µε το σύστηµα προϋπολογισµού κι αυτό µπορεί να οδηγήσει σε µείωση µερικών από τις δυσλειτουργικές συνέπειες που σχετίζονται µε την συµπεριφορά. Σύµφωνα µάλιστα µε τον Argyris (1952) το κλειδί για την αποτελεσµατική απόδοση είναι η απόκτηση αποδοχής των στόχων του προϋπολογισµού και η συµµετοχή παίζει ένα πολύ σηµαντικό ρόλο για την επιτυχία της αποδοχής αυτής. Ο καθηγητής Argyris, το 1952 εισήγαγε την έννοια της Συμπεριφορικής Λογιστικής Έρευνας (Behavioural Accounting Research BAR). Ήταν ο πρώτος που ερεύνησε την επίδραση των προϋπολογισμών στον ανθρώπινο παράγοντα. Υπήρξαν δύο κύριες διαπιστώσεις:

1) οι προϋπολογισμοί χρησιμοποιούνται ως εργαλείο πίεσης
2) οι προϋπολογισμοί εμπεριέχουν και μη ρεαλιστικούς στόχους που είναι σχεδόν αδύνατο να πραγματοποιηθούν. (σχηματικά)

Argyris (1952)

Πίεση Προϋπολογισμού  ένταση εργασίας  Δυσλειτουργική Συμπεριφορά

Συμμετοχή - Ικανοποίηση – Απόδοση

Β) Ελάττωση της ασυµµετρίας της πληροφόρησης. Η συµµετοχή µπορεί να µειώσει το κενό της πληροφόρησης το οποίο συχνά ισχύει όταν τα πρότυπα επιβάλλονται εκ των άνω. Οι υφιστάµενοι έχουν συνήθως περισσότερη πληροφόρηση από τους προϊσταµένους τους όσον αφορά στις σχέσεις ανάµεσα στις εισροές και τις εκροές καθώς και για τους περιορισµούς που ισχύουν στο λειτουργικό και πρακτικό επίπεδο ενώ οι υψηλότερα ιστάµενοι έχουν µια ευρεία εικόνα του οργανισµού σαν σύνολο και τους περιορισµούς των πόρων. Συνεπώς, µία διαδικασία όπου και οι προϊστάµενοι και οι υφιστάµενοι µοιράζονται τις πληροφορίες που διαθέτουν, καθιστά εφικτή µια πληρέστερη και ακριβέστερη στοχοθεσία η οποία επιχειρεί να αντιµετωπίσει τόσο τους λειτουργικούς περιορισµούς όσο και τους γενικότερους περιορισµούς που συναντά ο οργανισµός.
γ) Βελτίωση της επικοινωνίας και του ελέγχου. Η απόδοση σχετίζεται µε την βελτιωµένη επικοινωνία και τον έλεγχο που απορρέουν από τη χρήση συµµετοχικών µεθόδων. Αυτό έχει ως συνέπεια τη δηµιουργία καλύτερων και πιο ουσιαστικών προτύπων, πράγµα που βελτιώνει τη δυνατότητα τόσο του προγραµµατισµού αλλά και του ελέγχου. Σύµφωνα µε τα πρώτα έργα του Hofstede (1967) η συµµετοχή αυξάνει την «εσωτερίκευση» των προϋπολογισθέντων στόχων ενισχύοντας δια αυτού την υποκίνηση, ενώ υπάρχουν επιχειρήµατα για το γεγονός ότι η συµµετοχή σχετίζεται θετικά µε το ηθικό. Η μελέτη του υπέδειξε πως η συμμετοχή στην σύνταξη προϋπολογισμού είναι αναγκαία αλλά όχι και ικανή συνθήκη για υψηλή υποκίνηση των εργαζομένων. Για την σωστή υποκίνηση απαιτούνται: σαφής επικοινωνία, επίπεδα στόχων ανάλογα με τη δυσκολία του προϋπολογισμού ,απαιτούμενη συμπεριφορά εκ μέρους των στελεχών (π.χ. στυλ ηγεσίας, κίνητρα και επιβράβευση). Με νεότερες μελέτες τους, Οι Hofstede (1967) και οι Stedry και Kay (1966) διαπίστωσαν ότι:

 μέχρι ένα συγκεκριμένο επίπεδο εφαρμογής, η απόδοση βελτιώθηκε καθώς ο προϋπολογισμός αύξανε σε δυσκολία. Πάνω από αυτό το επίπεδο, η απόδοση μειωνόταν.
 Η απόδοση εξαρτάται από το επίπεδο φιλοδοξίας του καθενός
 Εάν ο προϋπολογισμός εκλαμβάνεται ως πρόκληση και με τον περιορισμό μιας λογικοφανούς πιθανότητας επίτευξης, τότε οι εμπλεκόμενοι προσαρμόζουν το επίπεδο φιλοδοξίας στο νέο επίπεδο του προϋπολογισμού με αποτέλεσμα την βελτίωση της απόδοσης
 Εάν οι εμπλεκόμενοι “δουν” τον προϋπολογισμό ως μη επιτεύξιμο, θα καταστούν μη παρακινούμενοι
Στην έννοια της συµµετοχής περιλαµβάνεται η έκφραση των απόψεων σχετικά µε το ποιο θα πρέπει να είναι το αποτέλεσµα της απόφασης. Είναι αρκετά δύσκολο για τον λήπτη των αποφάσεων να αποδώσει µια απόφαση, όταν αυτή έρχεται σε αντίθεση µε αυτές τις εκφρασµένες απόψεις, Εξαιτίας αυτής της ανασταλτικής κατάστασης, τα άτοµα ενδέχεται να θεωρήσουν ότι ο λήπτης των αποφάσεων που εναντιώνεται στις απόψεις τους, δρα µε έναν αυστηρό και απολυταρχικό τρόπο. Οι Greenberg & Folger (1983, p.246) διατύπωσαν ότι «η απουσία µιας συµµετοχικής διαδικασίας εύκολα οδηγεί στην αντίληψη ότι η λήψη της απόφασης από τον ιθύνοντα έγινε χωρίς πολύ σκέψη, ενώ αντίθετα η συµµετοχή µπορεί να συνεισφέρει στην αντίληψη ότι η απόφαση ελήφθη µετά από στοχαστική κρίση».
δ) Ελάττωση δυσλειτουργικής συµπεριφοράς. Η συµµετοχή στην προϋπολογιστική διαδικασία δίνει στα άτοµα την νοµιµότητα να συζητούν θέµατα του οργανισµού µε τους προϊσταµένους και παρέχει ένα περιβάλλον στο οποίο τα άτοµα µπορούν να ανταλλάσουν πληροφορίες και ιδέες για την επίλυση προβληµάτων και να συµφωνήσουν σχετικά µε τις µελλοντικές πράξεις. Μπορεί η συµµετοχή στο προϋπολογίζειν να είναι δυνητικά χρήσιµη, η αποτελεσµατικότητά της όµως απαιτεί εποικοδοµητική συνεργασία ανάµεσα στα µέλη του οργανισµού. Επίσης, ο Milani (1975) αναδεικνύει ότι η συµµετοχή σχετίζεται θετικά µε τη στάση των ατόµων τόσο προς την εργασία όσο και προς την επιχείρηση. Τέλος, στο πεδίο της ικανοποίησης από την εργασία (job satisfaction), έχουν αναφερθεί αποτελέσµατα που δείχνουν την θετική της συσχέτιση µε τη συµµετοχή.

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΧΑΛΑΡΟΤΗΤΑ ( BUDGETARY SLACK)

Η χαλαρότητα µπορεί να ορισθεί γενικά ως πόροι και προσπάθεια που διοχετεύονται σε δραστηριότητες οι οποίες δεν µπορούν να δικαιολογηθούν εύκολα σε όρους συνεισφοράς στους στόχους του οργανισµού. Ένας προϋπολογισµός περιέχει χαλαρότητα όταν οι µάνατζερ των διαφόρων µονάδων της επιχείρησης έχουν θέσει σκοπίµως τους προϋπολογιστικούς στόχους σε χαµηλότερο επίπεδο από ότι προτείνει η καλύτερη πρόβλεψη για το µέλλον, µε σκοπό να γίνει πιο εύκολη η επίτευξη του προϋπολογισµού. Αντίθετα, µικρό ποσοστό χαλαρότητας έχει ένας προϋπολογισµός αν η πιθανότητα να εκπληρωθεί είναι σχετικά χαµηλή ή αν απαιτείται σοβαρή προσπάθεια και ένας υψηλός βαθµός αποδοτικότητας για την ολοκλήρωσή του.
Εγείρεται το ερώτηµα, ποιός ο λόγος για την ύπαρξη χαλαρότητας. Τι πλεονεκτήµατα αποκτούν οι µάνατζερ δηµιουργώντας χαλαρότητα στους προϋπολογισµούς τους; Οι µάνατζερ ωφελούνται µε διάφορους τρόπους από την ύπαρξη χαλαρότητας. Η χαλαρότητα τους προστατεύει στην περίπτωση απρόβλεπτων ενδεχόµενων και βελτιώνει την πιθανότητα εκπλήρωσης των στόχων του προϋπολογισµού. Με τον τρόπο αυτό, αυξάνεται η πιθανότητα αποδοχής µιας ευµενούς εκτίµησης και ευνοϊκής αµοιβής. Η δηµιουργία χαλαρότητας, ως ένα µέσο προστασίας από τη δυνητική «καθίζηση» ενός ασαφούς µέλλοντος, είναι ιδιαίτερα πολύτιµη σε επιχειρήσεις που αντιµετωπίζουν τον προϋπολογισµό ως µια ισχυρή δέσµευση του µάνατζερ προς τον οργανισµό και χρησιµοποιούν τον προϋπολογισµό ως το πρωταρχικό εργαλείο για την εκτίµηση της απόδοσης της διοίκησης. Η ύπαρξη χαλαρότητας αυξάνει της πιθανότητες εκπλήρωσης των στόχων του προϋπολογισµού µε συνέπεια την αποφυγή παρεµβάσεων από την υψηλή διοίκηση και, µε την ίδια λογική, µειώνει τον κίνδυνο της απόλυσης.
Η προϋπολογιστική χαλαρότητα δηµιουργείται λόγω ατελειών στην διαδικασία κατανοµής των πόρων του οργανισµού. Τέτοιες ατέλειες αποτελούν ένα εγγενές αποτέλεσµα ενός συνδυασµού παραγόντων, όπως η διαπραγµάτευση κατά τη διαδικασία κατάρτισης και µορφοποίησης του προϋπολογισµού. Το µέγεθος της χαλαρότητας µε την πάροδο του χρόνου εξαρτάται από την κερδοφορία της επιχείρησης, την ανάπτυξη των πωλήσεών της, καθώς και διάφορους άλλους παράγοντες που σχετίζονται µε την συµπεριφορά. Υποτίθεται ότι το κόστος µιας επιχείρησης, η οποία είναι επιτυχηµένη στον τοµέα της, θα τείνει να αυξηθεί εξαιτίας της χαλαρότητας, ceteris paribus (αν όλοι οι υπόλοιποι παράγοντες που επηρεάζουν το κόστος παραµείνουν σταθεροί). Παρόλα αυτά, σε δύσκολους καιρούς, η εταιρία µπορεί να βρει εναλλακτικούς τρόπους µείωσης του κόστους (χρήση της χαλαρότητας) και το ποσό της µείωσης αποτελεί συνάρτηση του ποσού της χαλαρότητας η οποία ήδη βρίσκεται στο όλο σύστηµα. Η ύπαρξη της προϋπολογιστικής χαλαρότητας έχει ως επίπτωση τα κέρδη της επιχείρησης να µην είναι τα βέλτιστα δυνατά, αφού η υπολογιζόµενη συνάρτηση κόστους δεν είναι η µικρότερη δυνατή.
Η χαλαρότητα αυτή καθεαυτή όµως δεν είναι απαραίτητα ανεπιθύµητη. Η αξία της χαλαρότητας εξαρτάται από τον τρόπο χρήσης της. Η αξιοποίηση της χαλαρότητας, ούτως ώστε να αποφέρει απτά ή µη απτά οφέλη για τον οργανισµό, εξαρτάται από τον κάθε µάνατζερ ατοµικά. Αν ο οργανισµός περιµένει από έναν µάνατζερ να µην κάνει κάτι περισσότερο από ό, τι το επίσηµο σύστηµα ελέγχου του οργανισµού τον υποχρεώνει, είναι εξαιρετικά πιθανό ο µάνατζερ να αποδεχθεί αυτό το µοντέλο και να χρησιµοποιήσει την προϋπολογιστική χαλαρότητα για να εκπληρώσει τους προσωπικούς του στόχους οι οποίοι δεν συνάδουν απαραίτητα µε αυτούς της επιχείρησης. Αν το σύστηµα ελέγχου δίνει µεγάλη βαρύτητα στη συµπεριφορά, υπάρχει υψηλή πιθανότητα ο µάνατζερ να ικανοποιήσει τους προσωπικούς του στόχους εντός του συστήµατος χωρίς την ανάγκη δηµιουργίας χαλαρότητας.
Η προϋπολογιστική χαλαρότητα λειτουργεί επίσης ως ένας µηχανισµός σταθεροποίησης της δυνατότητας απόκρισης του συστήµατος του οργανισµού στη µεγάλου εύρους µεταβλητότητα που ενυπάρχει στο περιβάλλον της επιχείρησης.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΖΕΙΝ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Γίνεται αντιληπτό ότι η επίδραση της συµµετοχής στην προϋπολογιστική διαδικασία στα αποτελέσµατα της επιχείρησης µπορεί να είναι θετική υπό κάποιες συνθήκες και αρνητική υπό άλλες. Ο εσφαλµένος υπολογισµός των συνθηκών υπό τις οποίες η συµµετοχή βελτιώνει τα αποτελέσµατα, έναντι αυτών όπου αδυνατεί να λειτουργήσει θετικά, µπορεί να δικαιολογήσει τα αντικρουόµενα ευρήµατα των ερευνητών. Τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι για την έλευση των θετικών επιπτώσεων της συµµετοχής, αυτή πρέπει να είναι ουσιαστική και πραγµατική καθώς και ότι οι
συµµετέχοντες να έχουν την ικανότητα (και το πράττουν) να επηρεάζουν τα τελικώς συµφωνηθέντα σχέδια και προϋπολογισµούς. Αν πρόκειται να υιοθετηθεί το σύστηµα της συµµετοχής και της διαπραγµάτευσης του προϋπολογισµού, είναι αδήριτη ανάγκη η διαδικασία του σχεδιασµού να αρχίσει αρκετά νωρίς, ούτως ώστε να υπάρχει περιθώριο για την ολοκλήρωση της διαπραγµάτευσης πριν από την έναρξη της περιόδου στην οποία αναφέρεται ο προϋπολογισµός. Η χειρότερη περίπτωση είναι η επιβολή του προϋπολογισµού εξαιτίας ανολοκλήρωτων διαπραγµατεύσεων σε συνδυασµό µε την αρχή της νέας οικονοµικής περιόδου. ∆ιότι στην κατάσταση αυτή, όχι µόνο έχουµε ύπαρξη καθαρής ψευδοσυµµετοχής αλλά και τα άτοµα ενδέχεται να αποθαρρυνθούν ακόµα περισσότερο από το αν δεν είχαν λάβει καθόλου µέρος στην προϋπολογιστική διαδικασία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ
1) Σαρσέντης, «∆ιοικητική Λογιστική: Σχεδιασµός, Έλεγχος, Λήψη Αποφάσεων», Σταµούλης.
2) Μπέλλας Αθ., Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών, Σημειώσεις στο μάθημα Σύνταξη Προϋπολογισμού & Έλεγχος του ΠΜΣ ΜΒΑ Νέες Αρχές στην Δ/κηση Επ.
3) Σάνδρα Κοέν, Λέκτορας Λογιστικής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, παράδειγμα κατάρτισης συνολικού προϋπολογισμού.
4) Σάνδρα Κοέν, Λέκτορας Λογιστικής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σημειώσεις: Οι προϋπολογισμοί ως εργαλείο προγραμματισμού
5) Ανθή Βλάσση-Ευγενία Μαγκλάρα – Βότης Κ., Πρακτικές προϋπολογισμού και τυποποιημένης κοστολόγησης στη Νέα Ζηλανδία και τη Βρετανία.

ΞΕΝΗ
1) Sammer Joanne (September 1997), “Seven Ways to Build Better Budgets”, Controller Magazine
2) Wilson R.M.S. (1983), “Cost Control Handbook”, Gower PublishingΒ. Ν.
3) Dermer J.D., (1977), “Management Planning and Control Systems”,Irwin, Homewood.
4) Horngren, Datar, Foster (2003), “Cost Accounting: A Managerial Emphasis”, 11th Edition, Prentice Hall

ΑΡΘΡΑ
1) Brian Carpenter; Laura Ellis, The National Public Accountant; Aug 2000
2) Bohannon, John; Edwards, Don, Budgeting for the future: Why firms need to forcast and budget their cash flows, Journal of Property Management; May/Jun 1993, 3) Fhris Guilding, Dawne Lamminmaki, Colin Drury, Cash budgeting, The International Journal of Accounting
4) Stephen C. Hansen, David T. Otley, Wim A. Van der Stedec, Budgeting and Standard Costing Practices in New Zealand and the United Kingdom, May 2003
5) Wim A. Van der Stede, Practice Developments in Budgeting: An Overview and Research Perspective, Management Accounting Research, 2001
6) Razek, Joseph R., Measuring ‘tight budgetary control, Nonprofit World; Mar/Apr 1989
7) Schwartz, Marlyn A., Gain Control Of Your Organization’s Finances: Cash Budgets, The National Public Accountant; Dec 1991
8) Jan F. Jacobs, Budgeting and Budgetary Control

ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ
www.etymonline.com/index.php?term=budget
www.ssrn.com
www.scribd.com
www.idealibrary.com
www.wikipedia.com

Τσικολάτας Α. (2010) Πράσινη Επιχειρηματικότητα (Green Entrepreneurship) & Δημιουργία Θέσεων Εργασίας (Green-Collar Job). Πάτρα

Περίληψη – Μελέτη Σκοπιμότητας

Η παρούσα εργασία με τίτλο «Πράσινη Επιχειρηματικότητα (Green Entrepreneurship) & Δημιουργία θέσεων εργασίας (Green-collar jobs), εκπονήθηκε στο πλαίσιο απόκτησης του Μεταπτυχιακού Διπλώματος στις Νέες Αρχές Διοίκησης των Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών.
Εφαλτήριο για την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος, αποτελεί η ανάγκη εύρεσης νέων επιχειρηματικών τομέων δράσης, η προστασία και ευαισθησία για το περιβάλλον και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, σταθερών στο χρόνο. Κύριος στόχος της είναι, να παρουσιάσει την πραγματική σημερινή κατάσταση, αναφορικά με την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, τις επιχειρηματικές ευκαιρίες που ανακύπτουν μέσα από αυτήν, καθώς και τη βιώσιμη κοινωνική ανάπτυξη. Για την πραγμάτωση του στόχου αυτού, παρουσιάζονται αναλυτικά οι αναδυόμενες ευκαιρίες για επιχειρηματική δράση.
Η ανάθεση και επίβλεψη της διπλωματικής εργασίας έγινε από τον Αναπληρωτή Καθηγητή του τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών, Κο Αναστασόπουλο Γεώργιο.
Στο πρώτο κεφάλαιο, γίνεται εισαγωγή και αποσαφήνιση των όρων της Πράσινης Επιχειρηματικότητας, καθώς και των επιμέρους θεμάτων που αυτή παρουσιάζει.
Στο δεύτερο κεφάλαιο, παρουσιάζεται το αντικείμενο της Πράσινης Επιχειρηματικότητας, τον τρόπο που αυτή μπορεί να ασκηθεί στους τέσσερις τομείς της οικονομίας, η συνειδητοποίηση της «γέννησης» ενός νέου τύπου επιχειρηματία και η θέση της Ελλάδας στο τομέα της πράσινης επιχειρηματικότητας.
Στο τρίτο κεφάλαιο, αναφέρεται η δυνατότητα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για υποκατάσταση των συμβατικών στην Ελλάδα αλλά και στον κόσμο, ο προσδιορισμός των δυνατοτήτων εξοικονόμησης ενέργειας, τα οικονομικά, και περιβαλλοντικά οφέλη που προκύπτουν από αυτή, ποιες είναι και πως διαμορφώνονται οι πράσινες θέσεις εργασίας και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται ο πράσινος μισθός, μέσα από πραγματικά στοιχεία και έρευνες.
Στο τέταρτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα σημερινά στοιχεία που ισχύουν για άσκηση της πράσινης επιχειρηματικότητας, αποτυπώνεται η πραγματικότητα αναφορικά με τη δημιουργία πράσινων θέσεων εργασίας και γίνεται εφαρμογή της P.E.S.T.E.L. ανάλυσης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Στο πέμπτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα οικονομικά εργαλεία και κάποιοι από τους τρόπους χρηματοδότησης της πράσινης επιχειρηματικότητας, η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη των εταιριών, καθώς και οι πράσινες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται και μπορούν να δημιουργηθούν, μέσω άσκησης δράσης στους τομείς της πράσινης επιχειρηματικότητας.
Στο έκτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται η εμπειρική ανάλυση άσκησης εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Future Leaders 2010 της HayGroup για τον ΜΚΟ Εταιρία Προστασίας Πρεσπών. Παρατίθενται τα συμπεράσματα, καθώς και οι τρόποι άσκησης πράσινης επιχειρηματικότητας από διάφορους φορείς.
Στο έβδομο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα και οι προτάσεις που προκύπτουν από την έρευνα και τη συγγραφή της διπλωματικής εργασίας, όπου επιβεβαιώνουν την ανάγκη για επέκταση, βελτίωση, αλλαγή του επιχειρηματικού τοπίου, τους προβληματισμούς που εγείρει και την πεποίθηση της αποτελεσματικής χρησιμοποίησης μέσων και μεθόδων για πράσινη επιχειρηματικότητα και δημιουργία θέσεων εργασίας.

Λέξεις Κλειδιά: Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), Πράσινες θέσεις εργασίας, περιβάλλον, εταιρική κοινωνική ευθύνη

Abstract – Study of Feasibility

The present Thesis, titled “Green Entrepreneurship and Creation of Green – collar jobs”, developed for the Postgraduate Diploma in the New Principles of Business Administration of University of Patras.
This assignment was supervised by Mr. George Anastasopoulos, Professor of Business Administration at University of Patras.
The objectives of this thesis include the necessity for the protection and sensitivity of the environment while identifying stable entrepreneurial opportunities resulting in sustainable social development. The main objective is to present the actual current situation regarding the need for environmental protection, business opportunities that arise through this and sustainable social development. To realize this objective, detailing the emerging opportunities for entrepreneurial action.
In the first chapter, Green Entrepreneurship will be defined and specific terms and potential issues will be explored.
The second chapter defines the purpose of Green Entrepreneurship and how it can be implemented in the four sectors of the economy. More specifically it describes a new type of entrepreneur and Greece’s position in the field of Green entrepreneurship.
The third chapter details the value of renewable energy not only in Greece, but worldwide. The profound economic and environmental benefits of new green collar jobs are explored and the structure and implementation of green collar jobs are explained.
The fourth chapter presents the current knowledge and research of the Green entrepreneurship through implementation of a PESTEL analysis of renewable energy sources and how it can create new green jobs.
The fifth chapter details the economic tools and financing options to allow Green Entrepreneurship to succeed. Its central point is that it is a social responsibility for companies to create green collar jobs.
The sixth chapter presents the empirical analysis exercise corporate social responsibility, held under the Future Leaders 2010 program of HayGroup of the NGO Society for the Protection of Prespa. Present the findings and the procedures for carrying Green Entrepreneurship by various organizations.
The seventh chapter ends this paper with the research findings and proposals for successful implementation. In conclusion, there is great need for the expansion, improvement, and change of the business landscape. Green Entrepreneurship will inevitably face certain challenges, but these challenges can be solved with effective tools to yield the creation of green collar jobs.

Keywords: Green Entrepreneurship, Renewable Energy Sources, Green collar jobs, environment, corporate social responsibility

Να έχεις ή να είσαι;
Erich Fromm – Έριχ Φρόμ, Ψυχολόγος – Κοινωνιολόγος

Ένας πατέρας με οικονομική άνεση, θέλοντας να διδάξει στο γιο του τι σημαίνει φτώχεια, τον πήρε μαζί του για να περάσουν λίγες μέρες στο χωριό, σε μια οικογένεια που ζούσε στο βουνό. Πέρασαν τρεις μέρες και δυο νύχτες στην αγροικία. Καθώς επέστρεφαν στο σπίτι, μέσα στο αυτοκίνητο, ο πατέρας ρώτησε το γιο του:
«Πώς σου φάνηκε η εμπειρία;»
«Ωραία», απάντησε ο γιος με το βλέμμα καρφωμένο στο κενό.
«Και τι έμαθες;», συνέχισε με επιμονή ο πατέρας.
Ο γιος απάντησε:

• Εμείς έχουμε έναν σκύλο, ενώ αυτοί τέσσερις.
• Εμείς διαθέτουμε μια πισίνα που φτάνει μέχρι τη μέση του κήπου, ενώ αυτοί ένα ποτάμι δίχως τέλος, με κρυστάλλινο νερό, μέσα και γύρω από το οποίο υπάρχουν και άλλες ομορφιές.
• Εμείς εισάγουμε φαναράκια από την Ασία για να φωτίζουμε τον κήπο μας, ενώ αυτοί φωτίζονται από τα αστέρια και το φεγγάρι.
• Η αυλή μας φτάνει μέχρι το φράχτη, ενώ η δική τους μέχρι τον ορίζοντα.
• Εμείς αγοράζουμε το φαγητό μας , ενώ αυτοί , σπέρνουν και θερίζουν γι αυτό.
• Εμείς ακούμε CDs. Αυτοί απολαμβάνουν μια απέραντη συμφωνία από πουλιά, βατράχια, και άλλα ζώα. Και όλα αυτά διακόπτονται που και που από το ρυθμικό τραγούδι του γείτονα που εργάζεται στο χωράφι.
• Εμείς μαγειρεύουμε με ηλεκτρική κουζίνα. Αυτοί ότι τρώνε, έχει αυτή τη θεσπέσια γεύση, μια και μαγειρεύουν στα ξύλα.
• Εμείς, για να προστατευθούμε, ζούμε περικυκλωμένοι από έναν τοίχο με συναγερμό. Αυτοί ζουν με τις ορθάνοιχτες πόρτες τους, προστατευμένοι από τη φιλία των γειτόνων τους.
• Εμείς ζούμε «καλωδιωμένοι» με το κινητό, τον υπολογιστή, την τηλεόραση. Αυτοί, αντίθετα, «συνδέονται» με τη ζωή, τον ουρανό, τον ήλιο, το νερό, το πράσινο του βουνού, τα ζώα τους, τους καρπούς της γης τους, την οικογένειά τους.

Ο πατέρας έμεινε έκθαμβος από τις απαντήσεις του γιου του.
Και ο γιος ολοκλήρωσε με τη φράση:
«Σ’ ευχαριστώ, μπαμπά, που μας δίδαξες πόσο φτωχοί είμαστε.»

Συντομογραφίες

ΑΠΕ: Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας
ΚΑΠΕ: Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας
Φ/Β: Φωτοβολταϊκά
ΕΚΕ: Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη
ΕΠΠ: Εταιρία Προστασίας Πρεσπών
ΕΕΔΕ: Ελληνική Εταιρία Διοίκησης Επιχειρήσεων
ΜΚΟ: Μη Κυβερνητικός Οργανισμός

Κεφάλαιο Πρώτο

Πρόλογος

Το επίθετο «πράσινο», έχει πλέον αρχίσει και συνοδεύει λέξεις όπως επιχειρηματικότητα, επιχείρηση, εργασία, βιωσιμότητα, μισθός. Διακρίνεται η απαραίτητη εφαρμογή της «οικολογικής ηθικής», της ύπαρξης της «περιβαλλοντικής ευθύνης». Στο προπόνα αυτών, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη αποσαφήνισης κάποιων βασικών όρων και εννοιών που αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για την ανοικοδόμηση μιας πράσινης δράσης που θα στηριχτεί σε σαφή και δυνατά θεμέλια.

Επεξήγηση Όρων

Επιχειρηματικότητα (Entrepreneurship) είναι η προσπάθεια μετατροπής της πρωτοβουλίας σε αποτέλεσμα και από αυτή τη διαδικασία να προκύψει και οικονομικό κέρδος. Περιλαμβάνει σαν βήματα την καινοτομία, την ηγεσία, τη διαχείριση και την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας. Στην Ελλάδα θεωρείται από επιχειρηματικούς και οικονομικούς κύκλους αναγκαίο να γίνει μια προσπάθεια ένταξής της στην εκπαίδευση , με το σκεπτικό πως βοηθάει στην ανάπτυξη της παιδείας, της οικονομίας και της κοινωνίας. Υπάρχουν Οργανισμοί που προάγουν την επιχειρηματικότητα σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, όπως το Α (Junior Chamber International), η JADE, η EUROPEN και άλλοι. Νέες μορφές επιχειρηματικότητας είναι η κοινωνική, νεανική, γυναικεία επιχειρηματικότητα.
Πράσινη Επιχειρηματικότητα (Green Entrepreneurship) είναι µια αναδυόµενη µορφή οικονοµικής δραστηριότητας, που εστιάζεται σε δύο βασικές ανάγκες των σύγχρονων πολιτών και κοινωνιών: α) στην ποιότητα της ζωής και β) στην απαίτηση για τη διατήρηση και την ήπια αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος. Η αντιµετώπιση των επερχόµενων περιβαλλοντικών προκλήσεων αναδεικνύει ολοένα και περισσότερο την σηµασία «πράσινων» προϊόντων και υπηρεσιών που αναµένεται να υιοθετούνται από τους πολίτες λόγω:

1. της ολοένα πιο απαιτητικής και αυστηρής κοινοτικής και εθνικής νοµοθεσίας
2. της τεχνολογικής εξέλιξης και των αυξανόµενων επενδύσεων στον τοµέα των «καθαρών» τεχνολογιών και των εγκαταστάσεων αντιρρύπανσης (ενίσχυση της ανάπτυξης και τη διάδοση των τεχνολογιών του περιβάλλοντος)
3. του γεγονότος της ανάπτυξης σε τοµείς σχετικούς µε την αποτελεσµατικότερη διαχείριση και παραγωγή ήπιων µορφών ενέργειας, αειφορική διαχείριση, την προστασία και την ανάδειξη ευαίσθητων οικοσυστηµάτων, τη βιολογική γεωργία.

Οι δραστηριότητες των «πράσινων» επιχειρήσεων µπορούν να καλύπτουν όλους τους τοµείς της οικονοµίας :
• Πρωτογενή (βιολογικά προϊόντα, βιοποικιλότητα)
• Δευτερογενή (Τρόφιµα, Χειροτεχνία, Ανακύκλωση)
• Τριτογενή (εµπόριο πράσινων προϊόντων)
• Τεταρτογενή (επικοινωνία, προβολή, πιστοποίηση)

Βιωσιμότητα (Sustainability) (ή αειφορία) είναι ένα πρότυπο παραγωγής το οποίο στοχεύει στο καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το φυσικό περιβάλλον, τόσο στο παρόν όσο και στο αόριστο μέλλον. Βασικό της στοιχείο είναι η ισορροπία μεταξύ παραγωγής αγαθών και πρώτης ύλης (που δαπανήθηκε για να επιτευχθεί η παραγωγή). Στόχος των βιώσιμων διαδικασιών είναι να επιτύχουν περισσότερη παραγωγή με μικρότερη δαπάνη πρώτης ύλης, γι’ αυτό η βιωσιμότητα αναφέρεται μαζί με την ανακύκλωση, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και τον βιοκλιματικό σχεδιασμό. Η βιωσιμότητα υπονοεί ότι οι φυσικοί πόροι υφίστανται εκμετάλλευση με ρυθμό μικρότερο από αυτόν με τον οποίον ανανεώνονται, διαφορετικά λαμβάνει χώρα περιβαλλοντική υποβάθμιση. Θεωρητικά, το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα της περιβαλλοντικής υποβάθμισης είναι η ανικανότητα του γήινου οικοσυστήματος να υποστηρίξει την ανθρώπινη ζωή (οικολογική κρίση).

Αειφόρος ανάπτυξη (Sustainable Development) (ή βιώσιμη ανάπτυξη), αναφέρεται στην οικονομική ανάπτυξη που σχεδιάζεται και υλοποιείται λαμβάνοντας υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιωσιμότητα. Γνώμονας της αειφορίας είναι η μέγιστη δυνατή απολαβή αγαθών από το περιβάλλον, χωρίς όμως να διακόπτεται η φυσική παραγωγή αυτών των προϊόντων σε ικανοποιητική ποσότητα και στο μέλλον. Η έννοια της αειφορίας, συναρτάται με την υποχρέωση της παρούσας γενεάς να παραδώσει στις επερχόμενες γενιές το φυσικό κεφάλαιο του Πλανήτη σε καλύτερη κατάσταση από αυτή που το παρέλαβε. Για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός πρέπει η αίσθηση του σεβασμού προς το περιβάλλον να στηρίζεται σε μια εδραιωμένη αντίληψη κοινωνικής δικαιοσύνης και σεβασμού προς τον συνάνθρωπο.
Η βιώσιμη ανάπτυξη προϋποθέτει, ανάπτυξη των παραγωγικών δομών της οικονομίας, παράλληλα με τη δημιουργία υποδομών για μία ευαίσθητη στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον και στα οικολογικά προβλήματα.
Στην έννοια της αειφορίας βασίζεται η αειφόρος ανάπτυξη, η οποία αποτελεί προτεραιότητα σε διεθνές επίπεδο. Θέματα – κλειδιά της αειφόρου ανάπτυξης περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τον αγώνα για την εξάλειψη της φτώχειας, τον ρόλο του πολίτη, την ειρήνη, την υπευθυνότητα, τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την υγεία, την ισότητα των φύλων, την πολιτιστική ποικιλότητα, τα παραγωγικά και καταναλωτικά πρότυπα, την προστασία του περιβάλλοντος, τη διαχείριση των φυσικών πόρων, τη βιοποικιλότητα, κλπ. Δηλαδή, η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης είναι κατά πολύ ευρύτερη από την προστασία του περιβάλλοντος, αφού περιλαμβάνει αντικείμενα κοινωνικής και οικονομικής χροιάς. Η μετάβαση από την περιβαλλοντική συνείδηση στην αειφορική ανάπτυξη σε μια κοινωνία δε μπορεί να είναι άμεση αλλά σταδιακή. Εξ αυτού προκύπτει, ότι η ανάπτυξη μιας αειφορικής κοινωνίας πρέπει να θεωρηθεί ως μια συνεχής διαδικασία μάθησης που ερευνά θέματα και διλήμματα, όπου οι σωστές απαντήσεις και λύσεις μπορεί να αλλάξουν όσο η εμπειρία μας αυξάνεται.

Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (Corporate Social Responsibility) είναι η αυτοδέσμευση μιας επιχείρησης ότι θα τηρήσει ορισμένους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς όρους κατά την άσκηση των οικονομικών δραστηριοτήτων της. Είναι δε το αποτέλεσμα εθελοντικών συμφωνιών. Η ιδέα της ΕΚΕ, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ξεκίνησε ουσιαστικά τον Ιούλιο του 2001 με την υιοθέτηση της Πράσινης Βίβλου που αποτέλεσε το πλαίσιο. Στην Ελλάδα ιδρύθηκε το «Ελληνικό Δίκτυο για την ΕΚΕ ». Το τελευταίο διάστημα η ΕΤΕ αρχίζει να ενσωματώνεται στις προτεραιότητες των ελληνικών επιχειρήσεων και η κλασσική θεωρία του Milton Friedman, καθηγητή του Πανεπιστημίου του Chicago, «οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά και δραστηριότητα της επιχείρησης που δεν έχει στόχο την κερδοφορία, θέτει σε κίνδυνο και διαταράσσει ολόκληρο το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα», χάνει έδαφος.

Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) οι μη ορυκτές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αιολική, ηλιακή, γεωθερμική, κυμάτων, παλίρροιας, βιομάζα, βιοαέρια εκλυόμενα από χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων, εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού), που υπάρχουν σε αφθονία στο φυσικό περιβάλλον, που δεν εξαντλούνται αλλά διαρκώς ανανεώνονται και που δύνανται να μετατρέπονται σε ηλεκτρική ή θερμική ενέργεια. Το παγκόσμιο ενδιαφέρον προς την κατεύθυνση της αξιοποίησης τους οφείλεται σε δύο λόγους:
i) την επίλυση του ενεργειακού προβλήματος, αφού τα αποθέματα συμβατικών πηγών ενέργειας εξαντλούνται και
ii) το ότι πρόκειται για φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις.

Γενικότερος στόχος της Ευρωπαϊκής ένωσης, είναι να αυξήσει την χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό προϋποθέτει αύξηση της απόδοσης των συστημάτων κατανάλωσης ενέργειας που χρησιμοποιούνται σήμερα. Οι προβλέψεις για τη χρήση ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο δείχνουν ότι έχουμε ενεργειακά αποθέματα για 200 χρόνια με βάση τον τωρινό λόγο αποθέματος/παραγωγής.

Εισαγωγή

H παγκόσμια ανάπτυξη που συνεπάγεται την αύξηση των αναγκών του ανθρώπου, κινείται με γοργούς ρυθμούς και με ανάλογους ρυθμούς αυξάνονται και οι επιπτώσεις της στο φυσικό περιβάλλον, δηλαδή η ανεξέλεγκτη καταστροφή του και η κατασπατάληση των φυσικών πόρων από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, τον ανθρώπινο καταναλωτισμό. Θεωρώντας δεδομένο ότι η ανάπτυξη του σύγχρονου κόσμου δεν μπορεί να επιβραδυνθεί, αλλά ότι είναι δυνατός ο εξορθολογισμός του τρόπου επίτευξης της ανάπτυξης, η διεθνής κοινότητα ασχολείται όλο και περισσότερο με το ζήτημα της αειφόρου ανάπτυξης. H κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης είναι πλέον η μόνη λύση στην αντιμετώπιση του τεράστιου αυτού προβλήματος που έχει προκύψει.
Η προστασία του περιβάλλοντος βρίσκεται αναμφίβολα στο πεδίο σύγκρουσης των οικονομικών και των οικολογικών ενδιαφερόντων. Μια πρώτη αντιμετώπιση του προβλήματος θέτει διλημματικά το ερώτημα αν σκοπός των επιχειρήσεων είναι η οικονομική ανάπτυξη σε βάρος του περιβάλλοντος ή οικολογική πολιτική σε βάρος της οικονομικής ανάπτυξης. Όπως γίνεται εύκολα εμφανές, η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί στην πραγματικότητα προϋπόθεση και όχι αντίπαλο της οικονομικής ανάπτυξης.
Για την επίτευξη αυτού του στόχου απαιτείται μια θεμελιώδης μετάβαση από το «σύνηθες επιχειρείν» (business as usual) που προωθεί τη διαχείριση του περιβάλλοντος μετά από την καταστροφή του, προς μια βιοκεντρική προσέγγιση.
Είναι γεγονός πως η πράσινη ανάπτυξη τροφοδοτεί πολλές ευκαιρίες για εργασία στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, των ανερχόμενων τεχνολογιών, των πράσινων κτιρίων, των πράσινων μεταφορών, των αναπτυξιακών έργων και της ενεργειακής αποδοτικότητας. Θέσεις εργασίας που δεν υπήρχαν πριν ούτε σαν ορισμός, ούτε σαν αριθμός.

Τα χαρακτηριστικά της σημερινής κατάστασης
Κλιματική αλλαγή
“Το περιβάλλον δεν μας ανήκει, το δανειζόμαστε από τις επόμενες γενιές και οφείλουμε να το παραδώσουμε κατάλληλο για διαβίωση.”
Όμιλος ΤΙΤΑΝ, «Εταιρικές Αξίες και Κώδικας Δεοντολογίας Ομίλου»

Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα είναι η μεταβολή του κλίματος και συγκεκριμένα η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Σημειώνεται ότι μεταβολές στο κλίμα της γης παρατηρήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του πλανήτη. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι ενώ παλαιότερα οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας οφείλονταν κυρίως σε φυσικές αιτίες, σήμερα η μεταβολή αποδίδεται κατά κύριο λόγο στην ανθρώπινη δραστηριότητα.
Ο κύριος ένοχος είναι το διοξείδιο του άνθρακα που εκπέμπεται από την καύση των ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και τη κάλυψη σχεδόν του 75% των ενεργειακών αναγκών. Τα σημερινά επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι κατά 30% υψηλότερα από τα επίπεδα πριν τη βιομηχανική επανάσταση.
Παράλληλα με την υπογραφή του 1997 του πρωτοκόλλου του Κιότο για την αλλαγή του κλίματος ενισχύθηκε η σημασία της περιβαλλοντικής διάστασης και των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης στην κοινωνική ενεργειακής πολιτική.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι μια από τις πιο συνηθισμένες πολιτικές που χρησιμοποιούνται σήμερα για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ρύπανσης είναι η επιβολή του αποκαλούμενου πράσινου ή περιβαλλοντικού φόρου. Η ιδέα της χρησιμοποίησης της φορολογίας ως μέσου για την προστασία του περιβάλλοντος προτείνει ότι το πρόβλημα των εξωτερικών οικονομικών επιδράσεων (externalities) θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί με την επιβολή ενός φόρου ίσου με την πρόσθετη δαπάνη της περιβαλλοντικής ζημίας, αλλά η πρόταση αυτή άρχισε να εφαρμόζεται μόλις τη δεκαετία του ’70. Σύμφωνα με τα παραπάνω, ένας φόρος επιβάλλεται σε ένα προϊόν που βλάπτει το περιβάλλον ή σε ένα συμπληρωματικό προϊόν του σε μια προσπάθεια να μειωθεί η παραγωγή ή η κατανάλωσή του . Ωστόσο πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι οι φόροι ρύπανσης δημιουργούν περαιτέρω προβλήματα που οδηγούν στην αδυναμία επίτευξης των κυβερνητικών στόχων και τη βιώσιμη ανάπτυξη .

Επιχειρηματικότητα και Περιβάλλον
”Οι επιλογές που θα κάνουμε τα επόμενα έτη θα καθορίσουν την αύξηση του πληθυσμού για μεγάλο διάστημα του επόμενου αιώνα, θα καθορίσουν κατά πόσο η βλάβη του περιβάλλοντος θα επιταχυνθεί ή θα επιβραδυνθεί, ίσως ακόμη και να καθορίσουν το μέλλον της γης ως κατοικίας του ανθρώπου.”
Dr. Nafis Sadik, Δ/ντής Ταμείου για τον πληθυσμό του ΟΗΕ
Με την έναρξη του 21ου αιώνα βρεθήκαμε αντιμέτωποι με το φαινόμενο να έρχονται στην επικαιρότητα όλο και πιο συχνά θέματα που άπτονται των επιπτώσεων των δραστηριοτήτων του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον. Θέματα, όπως η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας (global warming), βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη των ειδησεογραφικών πρακτορείων. H διαφορά σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες έγκειται στο ότι τα θέματα αυτά έχουν πάψει, πλέον, να απασχολούν μόνο την ερευνητική κοινότητα αλλά αποτελούν αντικείμενο έντονου προβληματισμού τόσο για τα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς όσο και για τις τοπικές κοινωνίες. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ενδεικτικά, είναι αποτέλεσμα της ραγδαίας ανάπτυξης του σύγχρονου δυτικού κόσμου καθώς και της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης που παρουσιάζουν αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Ινδία και η Kίνα, τα τελευταία χρόνια.
Οι επιχειρήσεις εκείνες οι οποίες θα καταφέρουν να διαχειριστούν και να αμβλύνουν την έκθεσή τους στους κινδύνους που επιφέρει η κλιματική αλλαγή, ενώ παράλληλα θα αναζητήσουν νέες ευκαιρίες για κέρδη, θα αναπτύξουν ένα πολύ σοβαρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (competitive advantage).
Βαθμιαία τα περιβαλλοντικά αγαθά γίνονται οικονομικά αγαθά και αποτελούν πεδίο δράσης των επιχειρήσεων. Το περιβάλλον δεν θεωρείται πια για την οικονομία ως άπειρος και ανεξάντλητος πόρος, ως διαρκώς ανανεώσιμος και αυτό-αειφορικός συντελεστής παραγωγής. Έτσι, μαζί με την οικονομική στενότητα, βιώνουμε και την περιβαλλοντική.
Στο παραγωγικό κόστος προστίθεται και το περιβαλλοντικό κόστος, καθώς αρχίζει να αποτιμάται το κόστος όχι μόνον με τις επιταγές των νόμων, αλλά και ως αμιγώς οικονομικό κόστος, άμεσα ή έμμεσα υπολογίσιμο. Η περιβαλλοντική παράμετρος υπολογίζεται τόσο σαν ευκαιρία μείωσης του παραγωγικού κόστους, όσο και σαν θετική αξία τελικού προϊόντος. Το κόστος της αειφορίας συνυφαίνεται με το κέρδος μέσα από την συνάρτηση της κοινωνικής ευημερίας με την κατανομή του προϊόντος .
Η αγορά και η παραγωγική μεθοδολογία προοδεύουν. Η εναλλακτική (μη συμβατική) θεώρηση της παραγωγικότητας, της χρησιμότητας και της ικανοποίησης των καταναλωτών είναι προ των πυλών. Η οικονομία ηθελημένα ή αθέλητα παρακολουθεί τις ανάγκες και την ποιοτική μετατόπιση της ζήτησης στις αναπτυγμένες οικονομίες.
Μέσα από τις ευκαιρίες της αγοράς επανεγγράφονται με νέους όρους παραδοσιακές μορφές επιχειρηματικών δράσεων. Η Πράσινη Επιχειρηματικότητα ανταποκρίνεται έτσι στα αιτήματα για ανάπτυξη με τοπικό χρώμα. Η επιχειρηματικότητα αυτή προσαρμόζεται σ’ όλες τις κλίμακες και τις διαβαθμίσεις της σύγχρονης οικονομίας. Στον τομέα του περιβάλλοντος μπορούν και δραστηριοποιούνται και μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις. Αυτές αποτελούν τον τομέα της πράσινης βιομηχανίας και της πράσινης παροχής υπηρεσιών. Παράλληλα όμως οι αναλογίες του «μικρού που είναι όμορφο» βρίσκουν εδώ την κύρια έκφρασή τους, μέσα στην μικρή κλίμακα της πράσινης επιχειρηματικότητας. Η μικρή κλίμακα είναι αυτή που αναδεικνύει την τοπικότητα, την παραδοσιακότητα και την ηπιότητα με όρους ποιότητας και προστασίας του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς .
Οι δύο βασικοί κλάδοι της πράσινης επιχειρηματικότητας, πέρα από τα μεγέθη της, εκπληρώνουν την ανάγκη της συνέχειας και την ανάγκη του καινούργιου αντίστοιχα. Έτσι η περιβαλλοντική προσαρμογή των συμβατικών παραγωγικών δράσεων και μεθόδων συνδέεται με τη συνέχεια, τη σταδιακή εξέλιξη και τη μετάβαση, ενώ οι αμιγώς πράσινες οικονομικές δράσεις αποτελούν τον πυρήνα του νέου κόσμου της οικονομίας .
Η πράσινη επιχειρηματικότητα δεν ικανοποιεί μόνον μία προσαρμογή της οικονομίας στις νέες ανάγκες, αλλά έρχεται να γεφυρώσει και το χάσμα μεταξύ οικονομίας και πολιτισμού, στοχεύει στην κάλυψη του πολιτιστικού ελλείμματος της αγοράς. Αντιπροσωπεύει άλλες αξίες, αξίες ενός λιγότερο υλιστικού πολιτισμού, με περισσότερο εθελοντισμό και δημιουργική έκφραση χωρίς τα δεινά του υπερκαταναλωτισμού. Αυτή η αλλαγή μακροχρόνια διαμορφώνει και για την ίδια την οικονομία μια υγιέστερη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών.
Συμφωνούμε λοιπόν με όποιον ισχυρίζεται ότι «η άγνοια είναι η μεγαλύτερη ρύπανση», απέναντι στις δυνατότητες, τις ευκαιρίες, τους κινδύνους, τα προβλήματα. Είναι φανερό ότι σαν κοινωνία πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη μόνη επιδότηση που δεν μπορεί να απαγορευτεί, την γνώση και την πληροφόρηση. Οι δύο, λοιπόν, μεγάλες οικονομικές προκαταλήψεις της οικονομίας για τη φύση που θα πρέπει να υπερπηδηθούν είναι ότι:

1. Το περιβάλλον και η προστασία του είναι οικονομικά ανώφελα.
2. Δεν προσφέρονται νέες θέσεις εργασίας. Είναι φανερό πια ότι αυτό δεν ισχύει. Ενδεικτικά, η βιομηχανία της ανακύκλωσης κατέχει την τέταρτη θέση στον κόσμο, ενώ ακόμη στον τομέα του τουρισμού, το μερίδιο του περιβάλλοντος συνεχώς αυξάνει και ο τομέας του περιβάλλοντος έχει σημαντικό μερίδιο πλέον και στην βιομηχανία και σε όλες τις παραγωγικές δραστηριότητες. Μόνο στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας ο αριθμός των θέσεων εργασίας έχει ακέραια ποσοστά στην απασχόληση στις αναπτυγμένες χώρες. Ταυτόχρονα είναι φανερό ότι το περιβάλλον είναι ένας εξαντλήσιμος πόρος που πρέπει να διατηρηθεί ακόμη και χάριν της παραγωγής.

Κεφάλαιο Δεύτερο
Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται το αντικείμενο της Πράσινης Επιχειρηματικότητας, πως αυτή μπορεί να ασκηθεί στους τέσσερις τομείς της οικονομίας, η συνειδητοποίηση της «γέννησης» ενός νέου τύπου επιχειρηματία και η θέση της Ελλάδας στο τομέα της πράσινης επιχειρηματικότητας.

Εισαγωγή στην Πράσινη Επιχειρηματικότητα
“Παλιότερα οι επιχειρήσεις έσκαβαν τάφρους ή ύψωναν τοίχους ολόγυρά τους. Σήμερα, οι επιτυχημένες επιχειρήσεις φτιάχνουν γέφυρες.”
Κωτούδη Ρούλα, αρθρογράφος του Business Woman

Η Πράσινη Επιχειρηματικότητα άρχισε να διαδίδεται μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, ωστόσο έχει βαθύτερες ρίζες στην ιστορία. Από τον Pigou παίρνει την πρώτη μορφή της η αρχή, «ο ρυπαίνων πληρώνει», με την πρότασή του για τον περιορισμό της ρύπανσης στο Λονδίνο το 1920. Άρχισε λοιπόν να γίνεται φανερό πως υπάρχουν συνθήκες, που τόσο η αγορά όσο και η αύξηση του εθνικού προϊόντος δεν εξυπηρετούν το σκοπό τους. Ο Gray το 1914 και ο Ηotelling το 1931 διατυπώνουν τον νεοκλασικό κανόνα για την άριστη χρήση των εξαντλήσιμων πόρων, ενώ ο Gordon το 1954 των ανανεώσιμων.
Όπως είναι γνωστό, οι επιχειρήσεις, προσαρμόζουν την προσφορά τους ανάλογα με την ζήτηση των αγοραστών. Η ανάγκη του ανθρώπου να βελτιώσει το επίπεδο της ποιότητας ζωής του, αλλά όχι με ταυτόχρονη επιβάρυνση του περιβάλλοντος, όπως έκανε στο παρελθόν, τον οδηγεί στην αναζήτηση νέων προϊόντων και υπηρεσιών, με «περιβαλλοντική σφραγίδα» (eco-label), κάτι που οδηγεί τις επιχειρήσεις σε μια αναθεώρηση των τρόπων παραγωγής και διάθεσης των προϊόντων τους.
Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΕΚΕ), οι Κύκλοι Ποιότητας και Ζωής (ΚΠΖ) των προϊόντων και το καταναλωτικό κοινό διαμορφώνουν νέες προοπτικές και δυναμικές. Αναπτύσσουν θετικά το περιβάλλον της πράσινης επιχειρηματικότητας, καθώς αποτελεί τη αξιόπιστη απάντηση στο μέλλον.
Η πράσινη επιχειρηματικότητα ασκείται στις προστατευόμενες περιοχές, επομένως η εσωτερική ζωνοποίηση των περιοχών Νatura προσδιορίζει και διαφοροποιεί και τις επιτρεπόμενες οικονομικές δραστηριότητες, ανάλογα με τον επιδιωκόμενο βαθμό προστασίας για κάθε ζώνη. Επίσης ασκείται και σε μη προστατευόμενες περιοχές. Οι περιοχές αυτές διακρίνονται από μια ζήτηση για μια νέα ποιότητα ζωής που συνδέεται με την προστασία του περιβάλλοντος και της φύσης και γι αυτό στοχεύει στην ισορροπία ανάμεσα σε αυτήν και τον άνθρωπο.
Οφείλεται επομένως να αναγνωριστεί, πως η πράσινη επιχειρηματικότητα, στο πεδίο του ανταγωνισμού, από τη μια έχει κάποια συγκριτικά πλεονεκτήματα ποιότητας, από την άλλη όμως υστερεί σοβαρά, επειδή δεν συνδέεται με τη μαζική παραγωγή και με τις οικονομίες κλίμακας στην παραγωγή των προϊόντων, των αγαθών και των υπηρεσιών. Έτσι έχει ένα υψηλό κόστος παραγωγής προϊόντων και παροχής υπηρεσιών.
Ενδεικτικά παραδείγματα πράσινης επιχειρηματικότητας, είναι:

1. Παραγωγή και πώληση πιστοποιημένων προϊόντων της προστατευόμενης περιοχής, π.χ. αγροτικά προϊόντα από περιοχές natura, παραγωγή και πώληση προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας. Πράσινα mini και super markets. Εμπορεία και διακίνηση πράσινων προϊόντων.
2. Δραστηριότητες οικοξενάγησης, ενοικίαση και πώληση εξοπλισμού για τουριστικές δραστηριότητες στην προστατευόμενη περιοχή, παραγωγή και εμπορία τουριστικών αναμνηστικών. Παραγωγή και προώθηση οπτικοακουστικού υλικού προβολής της περιοχής και ειδικών θεμάτων. Ρυθμιστικές υπηρεσίες πρόσβασης στις οικοπεριοχές, υπηρεσίες συστήματος επιστημονικής παρακολούθησης (ΣΕΠ) και μελέτες.
3. Τοπικές παραδοσιακές επαγγελματικές δραστηριότητες. Αειφορική παραγωγή ενέργειας μικρής ή μεγαλύτερης κλίμακας, αξιοποίηση ΑΠΕ. Παραγωγή βιολιπασμάτων (για οικιακή χρήση, κήπους και αγρούς), παραγωγή τροφής για βιολογική κτηνοτροφία, παραγωγή βιοντίζελ και βιοκαυσίμων. Συστήματα ανάκτησης νερού και περιβαλλοντικής προστασίας. Καινοτόμες εφαρμογές άχρηστων υλικών. Εταιρείες επεξεργασίας (ανακύκλωσης) και εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων ή εναλλακτικά συστήματα διαχείρισης.
4. Δημιουργία τεχνοδικτύων natura και αξιοποίηση της «τεχνομάθειας». Περιβαλλοντικές συμβουλές, πιστοποιήσεις και σχεδιασμοί. Πράσινο Leasing και χρηματοπιστωτικές πολιτικές, οικολογικές τράπεζες, πράσινα χαρτοφυλάκια, πράσινες μετοχές και πράσινοι δείκτες εκτίμησης επενδύσεων. Eταιρείες παροχής και στήριξης πράσινου λογισμικού και πληροφορίας. Πράσινο δικτυακό εμπόριο. Δικτυώσεις και συνεργασίες πράσινων καταστημάτων – οικολογικές επενδύσεις. Συστήματα παροχής υπηρεσιών περιβαλλοντικής πληροφόρησης.
5. Μονάδες αναπαραγωγής, ανάκτησης και αποκατάστασης και στήριξης τοπικής πανίδας. Επιχειρήσεις αποκατάστασης τοπίου και αναδασώσεων με διάφορες μεθόδους (π.χ. υδροσποράς, φουκουόκα), εναλλακτικές ή βιομηχανοποιημένες. Επιχειρήσεις απορρύπανσης εδάφους, υπόγειων και επιφανειακών νερών.

Αυτές οι επενδύσεις συνδέονται κυρίως με έργα του δημόσιου τομέα και της αυτοδιοίκησης και αποτελούν υπόστρωμα για τις ιδιωτικο-οικοοικονομικές επενδύσεις. Αυτές οι επενδύσεις καθορίζουν το γενικό επιχειρηματικό περιβάλλον και ρυθμίζουν τη δυναμική ενός τόπου.
Η πράσινη επιχειρηματικότητα στοχεύει και βασίζεται στην ποιότητα, σε ειδικές ανάγκες και σε ένα απαιτητικό καταναλωτικό κοινό. Συνεπώς οφείλει με έναν εθελοντικό και συστηματικό τρόπο να αναπτύξει ένα σύστημα διοίκησης με ολική ποιότητα. Ολική ποιότητα είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων και των μεθόδων που εφαρμόζονται σε έναν οργανισμό με στόχο την ικανοποίηση του πελάτη και τη ταυτόχρονη ενεργοποίηση του δυναμικού του οργανισμού της επιχείρησης με το μικρότερο δυνατό κόστος.
Αναμφισβήτητα, τα παραπάνω εξειδικεύονται στα πλαίσια των περιβαλλοντικών μελετών και των περιβαλλοντικών πιστοποιήσεων. Η σειρά του ISO 14000 , το ΕΜΑΣ και τα Οικολογικά Σήματα (eco-labels) αποτελούν κάποιες τεχνοκρατικές κατακτήσεις για την πράσινη διαχείριση της οικονομίας, για την πράσινη προσαρμογή της. Αυτές αναδεικνύουν, σαν συγκριτικό πλεονέκτημα, την πράσινη προσαρμογή των οικονομικών δράσεων και διαμορφώνουν εργαλεία ελέγχου, παρακολούθησης, αξιολόγησης και πιστοποίησης με συστηματικό τρόπο.
Μονάδες προηγμένης τεχνολογίας έχουν εγκατασταθεί και στην Ελλάδα. Ουσιαστικά πρόκειται για σταθμούς παραγωγής πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας που αξιοποιούν το βιοαέριο, το οποίο παράγεται από τα σκουπίδια μέσω της φυσικής αποσύνθεσης των οργανικών υλών και μέσω ειδικών υπόγειων δικτύων διοχετεύεται στις ειδικές μονάδες επεξεργασίας, οι οποίες το μετατρέπουν σε άλλες μορφές ενέργειας. Χαρακτηριστικά είναι τα συστήματα που λειτουργούν στους Ταγαράδες Θεσσαλονίκης και στα Άνω Λιόσια. Μάλιστα η παραγωγή του ηλεκτρικού ρεύματος από την εγκατάσταση είναι τέτοια ώστε οι επιστήμονες να υποστηρίζουν πως μια πόλη με 24.500 νοικοκυριά θα μπορούσε να καλύψει το σύνολο των ετήσιων αναγκών της από αυτό το ρεύμα. Εκτός από τα τεράστια περιβαλλοντικά οφέλη (εξοικονόμηση πετρελαίου, ρύπων), πολλές είναι οι θέσεις εργασίας που έχουν δημιουργηθεί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η παραγωγή βιοαερίου από τα απορρίμματα που έχουν ενταφιαστεί στον ΧΥΤΑ στα Άνω Λιόσια, επαρκεί για να παράγεται ενέργεια τα επόμενα είκοσι χρόνια.
Τα σκήπτρα σε ότι αφορά τις τρέχουσες επενδύσεις στην Ελλάδα αλλά και τις εξαγορές αδειών και μικρών εταιρειών, συνεχίζουν να τα κρατάνε οι μεγάλες ξένες και ελληνικές επιχειρήσεις όπως η ισπανική Iderdrola, η ιταλική ENEL, η γαλλική EdF Energies Nouvelles, οι ισπανικές Gamesa, Cesa, Acciona, η ιαπωνική Eurus, η γερμανική Enercon, η αμερικανική AES, η αυστριακή Verbund και η ρωσική Gazprom. Όσον αφορά τις ελληνικές, ξεχωρίζουν η ΔΕΗ Ανανεώσιμες, οι όμιλοι ΓΕΚ-ΤΕΡΝΑ, Κοπελούζου, Μυτιληναίου και Ελληνικής Τεχνοδομικής.
Για την Ελλάδα η γραφειοκρατία αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξη της πράσινης επιχειρηματικότητας. Καθυστέρηση στην χορήγηση αδειών για σύσταση πράσινων επιχειρήσεων, ανεπαρκές θεσμικό πλαίσιο, άτολμος χωροταξικός σχεδιασμός. Με βάση αυτά τα δεδομένα, φαντάζει εξωπραγματική η επίτευξη του στόχου που έχει αναλάβει η χώρα μας για το 2020, να καλύψει δηλαδή το 20% των αναγκών της από ΑΠΕ.

Χαρακτηριστικά της Πράσινης Επιχειρηματικότητας

Τα χαρακτηριστικά της πράσινης επιχειρηματικότητας πλαισιώνονται από τη

1. συμβιωτικότητα με τα τοπικά χαρακτηριστικά, ικανότητα ανάδειξης αυτών των χαρακτηριστικών
2. ποιοτική πρωτοπορία
3. συστηματικότητα, συλλογικότητα, προοδευτικό πραγματισμό και ρεαλισμό
4. οικονομική βιωσιμότητα, να συνδέονται με την οικονομική και κοινωνική ευημερία του τόπου, να συνηγορούν στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα
5. απουσία επιχειρηματικού πληθωρισμού, δηλαδή δεν είναι καλό να υπάρχουν πολλές ομοειδείς επιχειρήσεις, επειδή έτσι μειώνεται η βιωσιμότητά τους. Ο πληθωρισμός αναιρεί αυτή καθ’ εαυτή την πράσινη επιχειρηματικότητα, η οποία γι’ αυτό τον λόγο πρέπει να βασίζεται σε μια δικτυακή συμπληρωματική διαφοροποίηση των πράσινων επιχειρήσεων και προϊόντων σε ένα τόπο, πράγμα που σημαίνει καινοτομία και φαντασία, καθώς επίσης και ήπια επιχειρηματικότητα για ήπιες δράσεις. Η ήπια πολυλειτουργική δραστηριότητα ενισχύει την επιχειρηματική βιωσιμότητα.

Αυτό συμβαίνει, επειδή, πέραν των άλλων, η ποιότητα δεν έχει αποκτήσει ακόμη μερίδιο στην αγορά (δηλαδή δεν αποτελεί ακόμη κυρίαρχο κριτήριο για τη ζήτηση των προϊόντων) και επιπλέον σημαίνει και πρόσθετο κόστος. Η ποιότητα δεν είναι ταυτόσημη με την επωνυμία, αλλά συνδέεται άρρηκτα μαζί της. Η επωνυμία είναι ένα ζήτημα πολύπλοκο, όπως και η ποιότητα, αλλά διαφορετικό από αυτήν.

Οι τομείς της πράσινης επιχειρηματικής δραστηριότητας

Κρίνεται απαραίτητο να γίνει μνεία στους τομείς της επιχειρηματικής δράσης με κεντρικό άξονα την βιωσιμότητα και την ήπια ανάπτυξη.

Πρωτογενής Τομέας

Στον πρωτογενή τομέα παραγωγής (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, μεταλλεία, δάση), περιλαμβάνονται ενδεικτικά τα εξής:

1. Η βιολογική γεωργία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία
2. Η αειφορική διαχείριση δασών.
3. Η αειφορική αλιεία.
4. Η σχεδιασμένη αποκατάσταση των μεταλλευτικών χώρων.
5. Η διαχείριση της βιοποικιλότητας στην αποκατάσταση αυτής και την δραστηριότητα ανάκτησης της φύσης και της βιοποικιλότητας.
6. Παρεμβάσεις, που συνδέονται με την βιολογική και οικολογική καταπολέμηση παραγόντων όχλησης του ανθρώπου ή με τη διαχείριση των οικοσυστημάτων. Ως παράγοντες όχλησης μπορούμε να αναφέρουμε τα κουνούπια ή τους ποντικούς και ως δράση αντιστάθμισης τη βιολογική καταπολέμηση των κουνουπιών.
7. Η οικογλυπτική ή η δημιουργία μνημείων φύσης με τα υλικά της φύσης και τους τρόπους της, Αυτή η κατηγορία είναι συναφής και με τον δευτερογενή τομέα.
8. Διαχείριση τοπίου, αστικού και περιαστικού πρασίνου, αγροκτημάτων πόλης κτλ.

Κάθε μια από αυτές τις κατηγορίες μπορεί να διαιρεθεί περισσότερο, όπως για παράδειγμα στη βιολογική γεωργία μπορούμε να μιλήσουμε για βιολογική αμπελουργία, βιολογική ελαιοπαραγωγή, βιολογικές απαιτήσεις καλλιέργειας, βιολογικές καλλιέργειες οπωροκηπευτικών.

Δευτερογενής Τομέας

Στον δευτερογενή τομέα (βιομηχανία, κατασκευές), περιλαμβάνονται ενδεικτικά επιχειρήσεις που συνδέονται με:

1. Τη διατροφή, με οικολογικά ή βιολογικά προϊόντα ή προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας, ποτά αντιστοίχως.
2. Υφαντά, που συνδέονται με την παραδοσιακή δημιουργία και με ανάλογα υλικά φιλικά για την υγεία και το περιβάλλον. Είδη ένδυσης και υπόδησης.
3. Κλάδους που δημιουργούν φιλικές προς το περιβάλλον οικοσυσκευές. Την παραγωγή προϊόντων συσκευασίας με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και εύκολα ανακυκλούμενα ή αποσυντιθέμενα. Την ανακύκλωση απορριμμάτων.
4. Κλάδους κατασκευής βιοκλιματικών και φιλικών με το περιβάλλον οικιών.
5. Την αειφορική παραγωγή ενέργειας.
6. Τα αειφορικά οχήματα συγκοινωνίας και μεταφοράς.
7. Τις βιομηχανικές επεξεργασίες λυμάτων, αποβλήτων.
8. Τη βιομηχανική εφαρμογή τεχνολογιών αποκατάστασης του περιβάλλοντος ή ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων της παραγωγικής και καταναλωτικής διαδικασίας, που είναι ένας τομέας βαριάς βιομηχανίας για το περιβάλλον.

Τριτογενής Τομέας

Στον τριτογενή τομέα (εμπόριο, διακίνηση προϊόντων, υπηρεσίες), περιλαμβάνονται ενδεικτικά:

1. Το εμπόριο των πράσινων προϊόντων.
2. Οι «πράσινες» μεταφορές, που λειτουργούν σαν διαμεσολαβητικές δράσεις μεταξύ παραγωγής (πρωτογενούς και δευτερογενούς) και κατανάλωσης.
3. Η τουριστική βιομηχανία έχει να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα διότι απαιτεί αυξημένες ποσότητες παραγωγικών συντελεστών από επιχειρήσεις, κρατικούς φορείς, ενέργεια, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνθήκες. Οι παραγωγοί του τουριστικού κυκλώματος έχουν να αντιμετωπίσουν την ευαισθησία του κλάδου στις οικονομικές και περιβαλλοντικές αλλαγές, υψηλό λειτουργικό κόστος, απαιτήσεις πολλών κεφαλαίων και ενέργειας καθώς και έντονο ανταγωνισμό.

Τεταρτογενής Τομέας

Στον τεταρτογενή τομέα παραγωγής, που είναι νέος και αποσπασμένος πλέον από τον τριτογενή τομέα, ενδεικτικά περιλαμβάνονται:

1. Χρηματοδοτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες. Εδώ περιλαμβάνονται νέα προϊόντα, τραπεζικά ή ασφαλιστικά, συνδεδεμένα με την ποιότητα του περιβάλλοντος, την προστασία της υγείας και με την υποστήριξη προϊόντων της κοινωνικής οικονομίας και των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Στο μέλλον υπάρχει η ελπίδα ότι θα υποστηρίζονται και οι Διαχειριστικοί Φορείς .
2. Οι επιχειρήσεις των επικοινωνιών, των διοργανώσεων και της κοινωνίας της πληροφορίας. Αυτές παίζουν ένα σημαντικό ρόλο και μέσα σ’ αυτές περιλαμβάνονται ειδικότερα μεταξύ άλλων: (α) οι υπηρεσίες προβολής και δικτύωσης, (β) ο τουριστικός και πολιτιστικός τομέας της επιχειρηματικότητας που έχει μια ιδιαίτερη σχέση με το περιβάλλον μέσα από τον αειφορικό εναλλακτικό και οικολογικό τουρισμό και μέσα από την πολιτιστική παράδοση και κληρονομιά όπως επίσης (γ) το πλαίσιο των οικοπολιτιστικών εκδηλώσεων, των συνεδρίων και των διαφορετικών δράσεων ευαισθητοποίησης.
3. Η δημόσια διοίκηση, ως ένας βραχίονας διαμόρφωσης θεσμικού περιβάλλοντος αλλά και δυναμικής για τη διασύνδεση περιβάλλοντος και οικονομίας. Εδώ η δημόσια διοίκηση χρησιμοποιεί εργαλεία για την προστασία του περιβάλλοντος, την υγεία και την εκπαίδευση, καθώς επίσης και ανάλογες υπηρεσίες που υλοποιούν προγράμματα και θεσμοθετημένες δράσεις και επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, όπως είναι τα ΚΕΚ.
4. Δράσεις διασύνδεσης και πιστοποίησης του τομέα. Η διασύνδεση, για παράδειγμα της δευτερογενούς παραγωγής μέσα από τα ISO (και κυρίως το 14000), μέσα από τα συστήματα ολικής ποιότητας, μέσα από τις διαδικασίες πιστοποίησης στον τομέα της πρωτογενούς παραγωγής αλλά και της ίδιας της τριτογενούς και τεταρτογενούς παραγωγής, δημιουργεί ένα άλλο πεδίο πράσινης επιχειρηματικότητας. Αυτό το πεδίο διασυνδέει όλους τους τομείς και διαμορφώνει ένα πολυμερές σύστημα προσαρμογής της παραγωγής και της κατανάλωσης στις περιβαλλοντικές ανάγκες και απαιτήσεις. Η πιστοποίηση μπορεί να συνδεθεί με το marketing, όμως σε αντίθεση με τη στρατηγική του marketing είναι δεσμευτική στους όρους της και συνεπώς προσδίδει στο πιστοποιούμενο τη μέγιστη εγκυρότητα για την αγορά.
5. Οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών οργάνωσης, διοίκησης και αγοράς (management) και marketing. Αυτές είναι επιχειρήσεις δεν ταυτίζονται με τις δράσεις διασύνδεσης και πιστοποίησης. Το management των πληροφοριακών πόρων στην πράσινη επιχειρηματικότητα είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε σχέση με το αντικείμενο και το προϊόν της επιχείρησης αλλά και σε σχέση με την χρηματοδότηση και τη διάθεση του προϊόντος.
6. Μέσα από την Ενεργειακή Διαχείριση, επιτυγχάνονται μέθοδοι εξοικονόμησης ενέργειας που μπορούν να εφαρμοστούς σε ξενοδοχειακές και άλλου τύπου επιχειρήσεις αλλά και για την προστασία του περιβάλλοντος.

Ωστόσο, πρέπει να πούμε πως η πράσινη επιχειρηματικότητα πρέπει να προσανατολίζεται περισσότερο σ’ αυτό που ταιριάζει σ’ ένα τόπο, παρά σ’ ότι φαίνεται να λείπει από ένα τόπο.

Βήματα για τον σχεδιασμό της Πράσινης Επιχειρηματικότητας
Υπάρχουν πέντε τύποι ανθρώπων και κατ’ επέκταση επιχειρήσεων. Αυτοί που κάνουν πράξη τους στόχους τους, αυτοί που νομίζουν ότι κάνουν πράξη τους στόχους τους, αυτοί που απλώς παρατηρούν την εξέλιξη των πραγμάτων, αυτοί που αναρωτιούνται τι συνέβη και αυτοί που δεν ξέρουν ότι κάτι έχει συμβεί. Η προσοχή πρέπει να εστιαστεί στην πρώτη κατηγορία αναφέροντας τα εργαλεία εκείνα που κάθε επιχείρηση πρέπει να είναι σε θέση να χρησιμοποιεί για να εκπληρωθούν οι στόχοι της που πρέπει να αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον κατά τρόπο θετικό.
Blogger στο Internet

Τα κύρια βήματα για το σχεδιασμό της πράσινης επιχειρηματικότητας είναι τα παρακάτω:

1. Σε μια ζώνη για την οικολογική επιχειρηματικότητα, το ζήτημα προσεγγίζεται με ένα γενικό σχέδιο που περιγράφει τα συστατικά του συστήματος μέσα στο οποίο πρόκειται να κινηθεί η επιχειρηματική δράση. (Για παράδειγμα, μέσα στις προστατευόμενες περιοχές natura πρέπει να υπάρχουν κλαδικές και ολικές στρατηγικές για την Π.Ε., όπου οι κλαδικές αφορούν τα συστατικά του συστήματος και οι ολικές που αφορούν το γενικό σχέδιο).
2. Το επόμενο βήμα, είναι ένα σύστημα υποστήριξης του αυτοσχεδιασμού για κάθε ενδιαφερόμενο, που να μπορεί να παρακολουθεί τα δεδομένα και τις εξελίξεις και να τροποποιεί το πρόγραμμά του αντιμετωπίζοντας τις αλλαγές του περιβάλλοντος.
3. Το τρίτο, είναι ένα στοιχείο διαφοροποίησης και ένταξης, χωροθέτησης της πράσινης επιχειρηματικής δράσης, ώστε να υπάρχει η ιδιοτυπία και η κατοχύρωση της δράσης.
4. Το τέταρτο, είναι η εξέταση των πόρων που μπορεί να έχει αυτή η δράση, τόσο των δικών της άμεσων πόρων όσο και της ανατροφοδότησής της από την αγορά και τα προγράμματα, ποια είναι δηλαδή η δυναμική του ζωτικού πεδίου της. Σε κάθε δε πράσινη δραστηριότητα πρέπει να υπολογίζεται το δυνατό, το διαθέσιμο, το χρησιμοποιούμενο, το αποδιδόμενο και το ανανεούμενο.
5. Το πέμπτο σημείο είναι η δυνατότητα που έχει αυτή η δράση για αναπαραγωγή και για δικτύωση και συνεργασία με άλλες ομοειδείς δράσεις, ώστε να δημιουργείται μια οικονομία κλίμακας και έτσι να αποφεύγεται η παρακμή, η απομόνωση και η περιθωριοποίηση της δράσης.
6. Το έκτο είναι αυτή καθεαυτή η αντίληψη των προβλημάτων. Αυτά πρέπει να εκτιμώνται με ακέραιο τρόπο και να μην προτάσσονται οι επιθυμίες και οι προσδοκίες. Συνεπώς πρέπει να υπάρχει μια καλή μελέτη αυτών των προβλημάτων.
7. Το έβδομο, είναι η δυναμική της κωδικοποίησης με τρόπο ζωτικό, ώστε τα ιδιαίτερα ζητήματα να μπορούν να αναπτύσσονται με τη χρήση της πληροφορίας και να αντιμετωπίζονται συστηματικά.

Σε κάθε περίπτωση βέβαια θα πρέπει να εκτιμηθεί το δραστικό, δηλαδή το ενεργό κοινό, το άμεσα εμπλεκόμενο ανθρώπινο δυναμικό (εργαζόμενοι, καταναλωτές) που θα υιοθετήσει μια δραστηριότητα κι ένα προϊόν, και το ωφέλιμο (φορείς, κοινωνία), που θα είναι εποικοδομητικό, διαμορφώνοντας ένα θετικό εξωτερικό περιβάλλον για την επιχείρηση.

Ο ρόλος της Κοινωνίας στην Πράσινη Επιχειρηματικότητα

Ο άνθρωπος αποτελεί το επίκεντρο κάθε επιχειρηματικής και μη δράσης. Ο ίδιος, ως καταναλωτής, αρέσκεται στην κατανάλωση αγαθών χωρίς να έχει γνώση ή αίσθηση του αντίκτυπου. Αποτελεί τον καταναλωτή των προϊόντων, επομένως και τον βασικό παράγοντα σχεδίασης αυτών. Ωστόσο, η σημερινή κοινωνία φαίνεται να δυσκολεύεται να αφομοιώσει πρακτικές παραγωγής και κατανάλωσης πράσινων προϊόντων. Είναι κοινά παραδεκτό πως, χρειάζεται αλλαγή την νοοτροπίας, γεγονός που δρα αυξητικά στον παράγοντα κόστος, για την ανάπτυξη της πράσινης επιχειρηματικότητας. Η έλλειψη συνείδησης, ο τοπικισμός και τα συμφέροντα είτε από τους πολίτες είτε από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, είναι οι κύριοι παράγοντες που εμποδίζουν τοπικά την προώθηση της πράσινης ανάπτυξης. Κρίνεται επομένως αναγκαία η διάχυση γνώσης, σωστής ενημέρωσης αλλά και η ευαισθητοποίηση προκειμένου να επιτευχθεί η άρση αυτών των εμποδίων.
Ο καταναλωτής αδυνατεί να γνωρίζει τι καταναλώνει, γιατί το καταναλώνει, πόσο μπορεί να καταναλώσει και τις επιπτώσεις αυτού που καταναλώνει. Δεν γνωρίζει τη διαδρομή του προϊόντος που καταναλώνει και την ποιότητά του. Έτσι δεν εκφράζει επαρκώς τις προσωπικές του ιδιαιτερότητες, ανάγκες και προτιμήσεις, μένει με αβεβαιότητα για την ικανοποίησή του. Αυτή η ανασφάλεια του καταναλωτή διαμορφώνει τάσεις και δράσεις των καταναλωτών για προσωπική πρόσβαση στην παραγωγή του προϊόντος και τις συνθήκες της. Αυτή η ανάγκη φέρνει πιο κοντά την εναλλακτική αγορά, ενισχύει τα τοπικά χαρακτηριστικά της και αναδεικνύει τη σημασία της ολοκληρωμένης πιστοποίησης.
Οι περιβαλλοντικές ή οικολογικές οργανώσεις αποτελούν την αιχμή του δόρατος για την ευαισθητοποίηση, την ενημέρωση και την ενεργοποίηση της κοινωνίας σε τοπική ή εθνική διάσταση σε θέματα περιβάλλοντος. Οι παραγωγοί πράσινων προϊόντων δεν θα βρουν καλύτερους συμμάχους από τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, καθώς οι τελευταίες έχουν δώσει έμφαση στο γεγονός ότι τα πράσινα προϊόντα πρέπει να τύχουν μιας καλύτερης μοίρας και να αποκτήσουν ένα μεγαλύτερο και αποτελεσματικότερο μερίδιο στην αγορά, αμείβοντας εκείνους που τα παράγουν και αποζημιώνοντας βέβαια τους καταναλωτές με την ποιότητα και την χρηστικότητά τους. Ωστόσο υπάρχουν και προβλήματα που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη (φασολοπαραγωγοί Πρεσπών και Εταιρία Προστασίας Πρεσπών)
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα βασίζεται στην έλλειψη εμπειριών και συγκριτικών αναλύσεων. Γι’ αυτό κάθε περιοχή πρέπει να οργανώσει ανταλλαγή εμπειριών, να διευρύνει την μαθησιακή ικανότητά της ξεπερνώντας την απομόνωση και τον τοπικισμό, εμπνεόμενη από καινοτομίες και παραδείγματα.
Θα έλεγε κανείς πως στις μέρες μας διαπιστώνεται ένας περιβαλλοντικός χουλιγκανισμός του καταναλωτή ανθρώπου, που όμως ο ίδιος έχει αρχίσει να διαβλέπει την ζοφερή εικόνα της μελλοντικής του εξέλιξης. Για το λόγο αυτό δείχνει εμφανή σημάδια μεταστροφής προς διαδικασίες που δεν επιβαρύνουν το οικοσύστημα. Ωστόσο, πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη να μην περάσει στην απέναντι όχθη, όπου ο περιβαλλοντικός σχολαστικισμός δεν αφήνει περιθώρια για ανάπτυξη, έστω και ήπιας μορφής.
Κατ’ επέκταση, αναγκαία κρίνεται η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση που πρέπει να ξεκινά από την προσχολική ακόμη ηλικία. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση έχει σαν στόχους , τη συνειδητοποίηση (awareness) των ατόμων για το περιβάλλον και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει καθώς και το ρόλο και ευθύνη του ανθρώπου, τη γνώση (knowledge), τις στάσεις (attitudes), τις δεξιότητες (skills), την ικανότητα αξιολόγησης (evaluation ability) και τη συμμετοχικότητα (participation).

Πολιτισμός και πράσινη επιχειρηματικότητα

Ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά ως πολιτιστικό περιβάλλον συμβάλλουν στην ελκυστικότητα των προστατευόμενων περιοχών και αποτελούν ένα πεδίο πολιτιστικής απασχόλησης και επιχειρηματικότητας, ενώ δημιουργούν ένα πολιτιστικό εισόδημα για την κοινωνία. Ο πολιτισμός και το περιβάλλον είναι αλληλέγγυες όψεις της βιωσιμότητας και της πράσινης επιχειρηματικότητας.
Μπορεί ο πολιτιστικός χώρος για το περιβάλλον να είναι χώρος μικρής έντασης κεφαλαίων και αποδόσεων, όμως διαμορφώνει το κλίμα επιτυχίας της πράσινης επιχειρηματικότητας και των αγορών. Το πολιτιστικό περιβάλλον και η πολιτιστική επιχειρηματικότητα είναι ισχυρή εξωτερική οικονομία για την προστασία του περιβάλλοντος και τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Παράλληλα πλήθος προϊόντων (χειροτεχνικά κ.ά.), που αναδεικνύουν το λαογραφικό υπόβαθρο των τοπικών κοινωνιών, αποτελούν πολιτισμικά προϊόντα και ιδιαιτερότητες που συμβάλλουν πολλαπλά στην τοπική ανάπτυξη και την τουριστική ακτινοβολία. Γενικότερα ότι συνδέεται με υποδομές και μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, μικρής ή μεγάλης, τοπικής ή ευρύτερης σημασίας απαιτεί περιβαλλοντική και πολιτιστική διαχείριση και συμβάλλει πολλαπλά στη βιώσιμη ανάπτυξη.

Νέος Τύπος Επιχειρηματία
Οι άνθρωποι που παίρνουν ρίσκα είναι οι άνθρωποι από τους οποίους χάνεις όταν συγκρούεσαι.
John Sculley, Αμερικανός manager

Η νέα επιχειρηματικότητα χαρακτηρίζεται από μια ολιστική επιχειρηματική κουλτούρα, μέσα από την οποία ο ιδιωτικός τομέας (η ιδιωτική οικονομία) όχι μόνον επικοινωνεί με την κοινωνική οικονομία, αλλά την ενισχύει, προσδοκώντας να αναγνωρισθεί η δράση της, τα προϊόντα της και να αυξηθεί έτσι η ζήτησή τους. Σε αυτή την αλλαγή συντελεί σε σημαντικό βαθμό ο τομέας του περιβάλλοντος. Αυτός απαιτεί κατ’ ανάγκην συνεργασία πολλών παραγόντων (επιχειρηματία, εμπόρου, παραγωγού, καταναλωτή, τοπικής αυτοδιοίκησης, επιστήμης) και αποτελεί έτσι πεδίο πολυμερούς εταιρικού συστήματος συνυφασμένο με τις τοπικές κοινωνίες. Όμως αυτό το σύστημα, επειδή είναι από τη φύση του ανοικτό σε πολλές ιδέες και επιδράσεις, μοιραία ενισχύει αυτή την αλλαγή της επιχειρηματικότητας.
Η πράσινη απασχόληση και η λίστα πράσινων επαγγελμάτων διαρκώς διευρύνονται, καθώς οι ανάγκες των επιχειρήσεων, των ΟΤΑ και του δημόσιου τομέα για προσαρμογή στις περιβαλλοντικές προϋποθέσεις και για ανταπόκριση στη ζήτηση πράσινων προϊόντων και υπηρεσιών αυξάνει. Έτσι αυξάνουν και οι ανάγκες της κατάρτισης σε περιβαλλοντικά επαγγέλματα.
Το παραδοσιακό μοντέλο επιχείρησης έχει αλλάξει και μαζί με αυτό και οι προσδοκίες και επιλογές των εργαζομένων. Ένας αρκετά μεγάλος αριθμός ανθρώπων πλέον αναζητεί τον εργοδότη εκείνο που παρουσιάζει ευαισθησία και μάλιστα έμπρακτη προς το περιβάλλον. Οι επιχειρήσεις έχουν αντιληφθεί την αλλαγή αυτή. Έτσι προκειμένου να γίνουν ελκυστικές για τους υποψήφιους εργαζομένους, ενισχύουν το “Employer Brand” τους, προβάλλοντας την περιβαλλοντικής τους ηθική. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί από τους εργαζομένους ότι η ηθική αυτή προβάλλεται για λόγους δημοσίων σχέσεων, δημιουργεί προβλήματα στην επιχείρηση που τμήματα, όπως των Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας ή Marketing ή HR, που καλούνται να λύσουν.
Έτσι έχουμε φτάσει σε σημείο να μιλάμε και για πράσινα τμήματα (Green Departments) εντός μιας επιχείρησης όπως είναι το Green HRM , το Green Marketing, το Green Accounting. Η εκπαίδευση, η περιβαλλοντική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των εργαζομένων, είναι δεδομένη στις συγκεκριμένες εταιρίες. Λαμπρά παραδείγματα αποτελούν οι εταιρίες ΙΚΕΑ με το online training, η British Telecom, η Toshiba με το recycling design program, η CISCO, η Toyota, ο ελληνικός ΟΤΕ, η Τράπεζα Πειραιώς και πολυάριθμες άλλες.
Καθ’ όλο το χρονικό διάστημα που οι ενδιαφερόμενοι για το πράσινο επιχειρείν σταθμίζουν τη στάση τους μπροστά στο νέο επιχειρηματικό τοπίο, συντελείται μια πολύ μεγάλη, οικουμενική και περιφερειακή, αλλαγή πολιτικών. Ο όρος Green Workplace (Πράσινος Χώρος Εργασίας), για παράδειγμα, αναφέρεται στον χώρο εργασίας που είναι περιβαλλοντικά ευαίσθητος και κοινωνικά υπεύθυνος. Η εταιρία Piscines Ideales AE από την 14η θέση που είχε στην λίστα των Best Workplace to 2005, κατέλαβε την 1η θέση το 2007.
Στη σημερινή εποχή της πληροφόρησης, οι εταιρείες αναζητούν κατάλληλα εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό. Παρόλα αυτά, η ζήτηση για εξειδικευμένους εργαζόμενους αναμένεται να ξεπεράσει την προσφορά, αυξάνοντας έτσι τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους εργοδότες. H βιωσιμότητα των εταιρειών θα στηρίζεται στην ικανότητά τους να προσελκύουν υποψήφιους με υψηλά προσόντα. Οι καλές περιβαλλοντικές πρακτικές μιας εταιρείας θα μπορούσαν να τις ωφελήσουν προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση.
Πολλοί υποψήφιοι αναζητούν εργασία σε οργανισμούς που έχουν να επιδείξουν καλό ιστορικό στα περιβαλλοντικά ζητήματα Αυτό το ενδιαφέρον οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως, στο καθαρά αλτρουιστικό κίνητρο της προστασίας και διατήρησης του περιβάλλοντος, στην πεποίθηση ότι οι εταιρείες που καταβάλλουν προσπάθειες για μια καλύτερη δυνατή περιβαλλοντική διαχείριση θα είναι και πιο κατάλληλα προετοιμασμένες, τόσο σε μια πιθανή ανάληψη κινδύνου, όσο και στις νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες που θα παρουσιαστούν. Επίσης, η νέα γενιά έχει υιοθετήσει μία πιο θετική στάση προς τα περιβαλλοντικά ζητήματα, έχοντας λάβει τη σχετική εκπαίδευση μέσω διαφόρων προγραμμάτων. Παράλληλα, οι πανεπιστημιακές ειδικεύσεις που σχετίζονται με το περιβάλλον έχουν πολλαπλασιαστεί, ενώ και οι εκστρατείες πληροφόρησης της κοινής γνώμης έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Πάρα πολλοί πανεπιστημιακοί τελειόφοιτοι προτιμούν εταιρείες και μικρές επιχειρήσεις που πιστεύουν ότι μπορεί να κάνουν τη διαφορά. Ως αποτέλεσμα, η σημερινή κυρίως γενιά, προσδοκεί πλέον την ενσωμάτωση πρακτικών περιβαλλοντικής προστασίας στις διάφορες επιχειρηματικές πρακτικές.

Ελλάδα και Πράσινη Επιχειρηματικότητα

Στο νέο παγκόσμιο ανταγωνιστικό πεδίο η Ελλάδα, εκτός των άλλων, καλείται να αξιοποιήσει το πλούσιο και γόνιμο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της ως συγκριτικό πλεονέκτημα και ως πεδίο ευκαιριών και καινοτομίας με πολιτικές ποιότητας, διαφοροποίησης του προϊόντος και προβολής. Αποτελεί ευκαιρία να ανταποκριθεί στις νέες ευκαιρίες και τις νέες συνθήκες της εντεινόμενης ανταγωνιστικότητας στο παγκόσμιο περιβάλλον.
Είναι γεγονός πως στην Ελλάδα, αναμένεται αυξητική τάση, λόγω της ολοένα πιο απαιτητικής και αυστηρής κοινοτικής και εθνικής νομοθεσίας, της συνεχιζόμενης ευρωπαϊκής χρηματοδότησης σε έργα έρευνας και περιβαλλοντικής υποδομής, της τεχνολογικής εξέλιξης και των αυξανόμενων επενδύσεων στον τομέα των καθαρών τεχνολογιών και των εγκαταστάσεων αντιρρύπανσης. Η διάρθρωση της πράσινης απασχόλησης στην Ελλάδα περιλαμβάνει μεγάλο ποσοστό επιστημονικού προσωπικού, προσωπικού ενδιάμεσης εκπαιδευτικής στάθμης, καθώς και εργατοτεχνιτών χαμηλών προσόντων. Στην πράσινη απασχόληση εντάσσεται και η αυτοαπασχόληση των ελεύθερων επαγγελματιών και η δημιουργία μικρών ή μεγάλων επιχειρήσεων. Η πράσινη επιχειρηματικότητα είναι μια αναδυόμενη μορφή οικονομικής δραστηριότητας, που εστιάζεται στην ποιότητα της ζωής και στις αυξανόμενες απαιτήσεις των σύγχρονων πολιτών για την προστασία και τη βιώσιμη αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος.
Στα νέα ευρωπαϊκά δεδομένα και σε μεγάλο βαθμό στην εξειδίκευση των μεγάλων αγορών, το περιβάλλον και η ποιότητα λειτουργούν στρατηγικά για την οικονομία και αποτελούν παράγοντες πρόσβασης στις αγορές με προτεραιότητα. Ισχυροί αναπτυσσόμενοι τομείς της οικονομίας όπως ενδεικτικά οι κλάδοι του τουρισμού και της ενέργειας αναδεικνύουν ακόμη περισσότερο την σχέση οικονομίας, ποιότητας και περιβάλλοντος. Κλάδοι αναδυόμενοι όπως ο κλάδος της διαχείρισης απορριμμάτων και της ανακύκλωσης (4ος βιομηχανικός κλάδος παγκόσμια) αυξάνουν την δυναμική τους σαν αποτέλεσμα της γενικής οικονομικής μεγέθυνσης.
Μέσα σ’ αυτές λοιπόν τις συνθήκες, η Ελλάδα αλλού καλείται να κερδίσει χαμένο χρόνο και αλλού να επενδύσει στα συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Καθώς γίνεται αναδιάρθρωση των ρόλων και της ανταγωνιστικότητας σε ευρωπαϊκό, περιφερειακό και παγκόσμιο πεδίο, το περιβάλλον, όντας συνυφασμένο με την ποιότητα και την καλή κατανομή των παραγωγικών συντελεστών, αποτελεί βασικό πεδίο συγκριτικού πλεονεκτήματος.
Πέραν όλων των δράσεων και των επενδύσεων, από την προστασία του περιβάλλοντος και την ποιότητα των προϊόντων, εξαρτάται η παραγωγική βιωσιμότητα της Ελλάδας (π.χ. διατήρηση και βελτίωση ποσοτική και ποιοτική των υδάτων όλων των κατηγοριών) και η βιωσιμότητά της στις διεθνείς αγορές προϊόντων που απαιτούν πιστοποίηση, επωνυμία, ποιότητα και εξειδίκευση.

Κεφάλαιο Τρίτο
Στο τρίτο κεφάλαιο, αναφέρεται η δυνατότητα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για υποκατάσταση των συμβατικών στην Ελλάδα αλλά και στον κόσμο, ο προσδιορισμός των δυνατοτήτων εξοικονόμησης ενέργειας, τα οικονομικά, και περιβαλλοντικά οφέλη που προκύπτουν από αυτή, ποιες είναι και πως διαμορφώνονται οι πράσινες θέσεις εργασίας και με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται ο πράσινος μισθός, μέσα από πραγματικά στοιχεία και έρευνες.

Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ)
Επιχειρηματικότητα και Θέσεις Εργασίας
”Investing in renewable energy technologies is a win-win-win scenario: a win for energy security, a win for the economy and a win for the climate.”
Sven Teske , Director of the Renewable Energy Campaign for Greenpeace International

Όπως εύκολα διαπιστώνεται, κάποια από τα χαρακτηριστικά των πηγών αυτών είναι ότι από τη φύση τους ανανεώνονται διαρκώς. Οι τεχνολογίες εκμετάλλευσης των ΑΠΕ βρίσκονται μέσα στις κατασκευαστικές δυνατότητες των αναπτυσσόμενων τεχνολογικά κρατών, οπότε, εκτός από την συνεισφορά τους στο ενεργειακό ισοζύγιο της κάθε χώρας, συνεισφέρουν σημαντικά και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Άλλο χαρακτηριστικό τους είναι ότι δεν είναι εξαγώγιμες, οπότε η εκμετάλλευσή τους θα πρέπει να γίνει στη θέση όπου εμφανίζονται, άρα πρόκειται για ένα αποκεντρωμένο σύστημα παραγωγής ενέργειας.
Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της χρήσης ορυκτών πόρων, αλλά συγχρόνως και η αύξηση ζήτησης της ηλεκτρικής ενέργειας, οδήγησαν την επιστημονική κοινότητα στην εύρεση άλλων ενεργειακών λύσεων με ιδιαίτερη κατεύθυνση προς τον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Οι δυνατότητες των ΑΠΕ είναι σημαντικές, δεδομένου ότι μπορούν να εξυπηρετήσουν μέρος της παγκόσμιας ζήτησης σε ηλεκτρική ενέργεια και περιορισμό των συμβατικών ενεργειακών πηγών για παροχή θερμότητας, μηχανικού έργου ή άλλων ενεργειακών μορφών. Οι ανανεώσιμες πηγές όπως η βιομάζα, η αιολική, η ηλιακή, η υδροηλεκτρική και γεωθερμική ενέργεια μπορούν να παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια αξιοποιώντας τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους, καθώς και νέες θέσεις εργασίας αφού αποτελούν νέο έδαφος επιχειρηματικής δραστηριότητας.
Στον τριτογενή τομέα, οι μεγαλύτερες ετήσιες καταναλώσεις ηλεκτρικής ενέργειας αφορούν τα κολυμβητήρια (411.7 kWh/m2) και τα νοσοκομεία (406,8 kWh/r2) και ακολουθούν ξενοδοχεία, αεροσταθμοί, γραφεία, εμπορικά, σχολεία- εκπαιδευτικά ιδρύματα και γυμναστήρια.

Σχήμα 1: Ενεργειακές ετήσιες καταναλώσεις ανά είδος χρήσης κτιρίου

Η μετάβαση στα ενεργειακά συστήματα βασισμένα σε ανανεώσιμες πηγές, φαίνεται όλο και περισσότερο πιθανή, καθώς το κόστος των συστημάτων αυτών μειώνεται σημαντικά με τη πάροδο του χρόνου σε αντίθεση με την τιμή του πετρελαίου που τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει μία άνοδο. Γίνεται έτσι σαφές ότι η μελλοντική ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα θα βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στις ΑΠΕ και σε μικρότερο βαθμό στο φυσικό αέριο, στο πετρέλαιο και στον άνθρακα.

Σχήμα 2: Μερίδιο των ΑΠΕ στην ΕΕ για το 2010

Σήμερα, υπάρχουν πολλά και διαφορετικά ενεργειακά συστήματα τα οποία σαν κύριο σκοπό έχουν την μερική ή ολική κάλυψη των ενεργειακών αναγκών και σαν άμεσο αντίκτυπο, την δημιουργία θέσεων εργασίας για την παραγωγή, τοποθέτηση, συντήρηση αυτών. Δημιουργείται επομένως ένα διαφορετικό επιχειρηματικό τοπίο, που δεν υπήρχε σε μεγάλη ένταση και έκταση πριν, καθώς και νέες, εξειδικευμένες θέσεις εργασίας, σταθερές στον χρόνο και αυξανόμενες στον αριθμό. Τα κυριότερα από αυτά είναι:

Αιολικά Συστήματα (Wind Energy Systems)

Σήμερα, για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας χρησιμοποιούμε τις ανεμογεννήτριες, οι οποίες μετατρέπουν την κινητική ενέργεια του ανέμου σε ηλεκτρική και στην συνέχεια, την διοχετεύουν στο ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας.

Εικόνα 1: Σχηματική αναπαράσταση μιας ανεμογεννήτριας οριζοντίου άξονα

Λαμβάνοντας υπόψη την πρόοδο στην έρευνα και τεχνολογία, την ανάπτυξη της βιομηχανίας και την αύξηση ζήτησης των ανεμογεννητριών, οι εταιρείες που προωθούν αυτού του είδους την τεχνολογία θα ωφεληθούν από τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η αιολική βιομηχανία αναπτύσσεται με γρηγορότερους ρυθμούς από αυτή των προσωπικών ηλεκτρονικών υπολογιστών, ενώ είναι εφάμιλλη αυτής της κινητής τηλεφωνίας . Ωστόσο υπάρχει μια χρονοβόρα διαδικασία (12 μήνες) όπου διαπιστώνεται κατόπιν μελέτης εκτίμησης για το αιολικό δυναμικό της περιοχής εγκατάστασης των ανεμογεννητριών.

Πίνακας 1: Εργατοέτη ανά MW στη βιομηχανία αιολικών σύμφωνα με το REPP

Η Ελλάδα διαθέτει εξαιρετικά πλούσιο αιολικό δυναμικό και για αυτό συχνά συναντούνται αιολικά πάρκα (συστοιχίες ανεμογεννητριών). Η νότια Ευρώπη, με εξαίρεση ίσως την Ιταλία, δεν ασχολείται με τις πρακτικές εγκαταστάσεις (offshore), αφού οι προτεινόμενες σήμερα λύσεις αναφέρονται σε νερά με μέγιστο βάθος της τάξης των 20 μέτρων. Πλωτά συστήματα ανεμογεννητριών είναι προς το παρόν εκτός πεδίου σκέψης λόγω του πολύ υψηλού κόστους.

Σχήμα 3: Εγκατεστημένη ισχύς αιολικών στην Ελλάδα

Ηλιακά Θερμικά Συστήματα (Solar Thermal Systems)

Η πιο απλή και διαδεδομένη μορφή των θερμικών ηλιακών συστημάτων είναι οι ηλιακοί θερμοσίφωνες, όπου συλλέγουν την ηλιακή ενέργεια και την μετατρέπουν σε θερμική. Υπάρχουν πολλές βιομηχανίες στην Ελλάδα και ανά τον κόσμο που απασχολούν ικανοποιητικό αριθμό προσωπικού.

Φωτοβολταϊκά συστήματα (Photovoltaic Εnergy Σystems)

Η διαδικασία αξιολόγησης των επενδυτικών κινήσεων στη φωτοβολταϊκή τεχνολογία γίνεται με τη βοήθεια του λογισμικού προγράμματος RETScreen – Clean Energy Project Analysis που ανέπτυξε το Κέντρο Υποστήριξης Αποφάσεων Καθαρής Ενέργειας και διαχειρίζεται το Τεχνολογικό Κέντρο Ενέργειας CANMET με την υποστήριξη διαφόρων υπουργείων και υπηρεσιών . Το εν λόγω κέντρο αποσκοπεί στην ανάπτυξη εργαλείων προς διευκόλυνση του ανθρώπινου δυναμικού, στον σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων, καθώς και της βιομηχανίας, στην εξέταση ενεργειακά αποδοτικών τεχνολογιών, τη φάση της προμελέτης και του αρχικού σχεδιασμού. Τα εργαλεία υποστήριξης αποφάσεων, όπως και το λογισμικό, μειώνουν το κόστος μελετών προ-σκοπιμότητας και βοηθούν στη λήψη καλύτερων αποφάσεων, μέσω της διάχυσης της γνώσης και της εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού.
Πέρα από τις θετικές επιπτώσεις στον ενεργειακό τομέα, η ανάπτυξη της τεχνολογίας των φωτοβολταϊκών έχει θετικές επιπτώσεις και στην οικονομία, καθώς στις χώρες που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα PVPS της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας , η βιομηχανία φωτοβολταϊκών απασχολεί πάνω από 21.000 άτομα. Η αμερικάνική βιομηχανία φωτοβολταϊκών απασχολεί μόνο στις ΗΠΑ περίπου 20.000 άτομα με την προοπτική να προσεγγίσουν τα 150.000 έως το 2020. Η ΕΕ εκτιμά ότι θα δημιουργηθούν 100.000 νέες θέσεις εργασίας με την επίτευξη του στόχου που έχει τεθεί.

Σχήμα 4: Εργατοέτη ανά μονάδα παραγόμενης ενέργειας σε σχέση με το φυσικό αέριο

Γεωθερμικά Συστήματα (Geothermal Energy Systems)

Η γεωθερμική, είναι η ενέργεια θερμότητας που δημιουργείται βαθιά στο εσωτερικό της γης. Σήμερα στην Ελλάδα , η εκμετάλλευση της γεωθερμίας γίνεται για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, αλλά θα μπορούσε να έχει ευρεία εφαρμογή, όπως για τη θερμική αφαλάτωση του θαλασσινού νερού με στόχο την απόληψη πόσιμου, κυρίως στις άνυδρες νησιωτικές και παραθαλάσσιες περιοχές. Μια τέτοια εφαρμογή θα είχε χαμηλότερο κόστος από εκείνο που απαιτείται για τον εφοδιασμό των περιοχών αυτών με πόσιμο νερό, μέσω υδροφόρων πλοίων ή για μεταφορά πετρελαίου, δημιουργώντας θέσεις εργασίας στην τοπική κοινότητα.

Υδροηλεκτρικά Συστήματα (Hydro-electric Systems)

Η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι αυτή η οποία στηρίζεται στην εκμετάλλευση της μηχανικής ενέργειας του νερού και της μετατροπής της σε ηλεκτρική ενέργεια με την βοήθεια στροβίλων.

Εικόνα 2: Απεικόνιση Υδροηλεκτρικού έργου

Συστήματα αξιοποίησης Βιομάζας (Biomass Systems)

Με τον όρο βιομάζα ονομάζουμε οποιοδήποτε υλικό παράγεται από ζωντανούς οργανισμούς (όπως είναι το ξύλο και άλλα προϊόντα του δάσους, υπολείμματα καλλιεργειών, κτηνοτροφικά απόβλητα, απόβλητα βιομηχανιών τροφίμων). Όλα τα παραπάνω υλικά, που άμεσα ή έμμεσα προέρχονται από το φυτικό κόσμο, αλλά και τα υγρά απόβλητα και το μεγαλύτερο μέρος από τα αστικά απορρίμματα των πόλεων και των βιομηχανιών, μπορούν να μετατραπούν σε ενέργεια. Ένα άλλο πλεονέκτημα από την αξιοποίηση της βιομάζας είναι η ανάπτυξη εναλλακτικών καλλιεργειών σε αγροτικές περιοχές που οδηγούν στην κοινωνικό-οικονομική εξέλιξη της περιοχής. Τα συγκροτήματα ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού καύσεως βιομάζας έχουν πολύ μικρό χρόνο απόσβεσης (1 – 3 έτη).
Μελέτες που έχουν γίνει με βάση το πρωτόκολλο του Κιότο , αναφέρεται ότι ο νέος αυτός τομέας των βιοκαυσίμων θα ενισχύσει την αγορά εργασίας με 1.509.000 νέες θέσεις εργασίας.
Από το 2005 έχει τεθεί σε λειτουργία ένα εργοστάσιο παραγωγής βιοντίζελ δυναμικότητας 40.000 τόνων ετησίως με συγχρηματοδότηση από το ΕΠΑΝ . Είναι εργοστάσιο συνεχούς παραγωγής και πλήρως αυτοματοποιημένο με την τεχνολογία NOVAOL και βρίσκεται στο Κιλκίς. Ένα αντίστοιχο εργοστάσιο βιοντίζελ από την εταιρία ΕΛΙΝ θυγατρική της ΕΛΙΝΟΙΛ έχει αναλάβει να κατασκευάσει στον Βόλο με χρηματοδότηση ενός μέρους για το κομμάτι της βιομηχανικής έρευνας το ΥΠ.ΑΝ. Ενδιαφέρον έχει εκδηλώσει η HELLENIC BIODIESEL AE σε συνεργασία με την ΦΙΛΙΠΑΚ BIONERGY GROUP να κατασκευάσει εργοστάσιο παραγωγής βιοντίζελ στον Βόλο.

Κυματική Ενέργεια

Ο θαλάσσιος κυματισμός είναι μια ανεξάντλητη πηγή ενέργειας και μάλιστα παρουσιάζει μεταξύ των ΑΠΕ την υψηλότερη ενεργειακή πυκνότητα. Υπολογίζεται ότι η αξιοποίηση του 1% του κυματικού δυναμικού του πλανήτη θα κάλυπτε περίπου στο τετραπλάσιο την παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση.
Το τεχνικά εκμεταλλεύσιμο κυματικό δυναμικό της Ελλάδας θεωρείται το υψηλότερο της Μεσογείου και θα μπορούσε να συνεισφέρει σημαντικά στην ηλεκτροδότηση μεγάλου αριθμού νησιών στο Αιγαίο. Η έρευνα και ανάπτυξη σε αυτό τον τομέα διεξάγεται στην Ελλάδα κυρίως στο ΚΑΠΕ στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και στο Πανεπιστήμιο Πατρών.

Πίνακας 2: Εξέλιξη εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ στην Ελλάδα

ΑΠΕ σε Παγκόσμιο, Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο

Με σκοπό να προσδιοριστεί η πρακτική εφαρμογή των ΑΠΕ στην σύγχρονη κοινωνικοοικονομική κατάσταση, θα γίνει αναφορά στο ευρύτερο θέμα της ενεργειακής πολιτικής στα διάφορα επίπεδα (παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, εθνικό), από όπου απορρέει η εφαρμογή, η χρήση και το νομικό πλαίσιο για τις ΑΠΕ.

ΑΠΕ σε παγκόσμιο επίπεδο

Οι ΑΠΕ συνεισφέρουν σημαντικά στην παραγωγή ενέργειας παγκοσμίως, συμβάλλοντας στην απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας και αλλάζοντας το επιχειρηματικό τοπία.
Στον τομέα της εκπαίδευσης για παράδειγμα, το Queensland της Αυστραλίας αποτελεί παράδειγμα κυβερνητικής ηγεσίας με την παροχή εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την προστασία του περιβάλλοντος και την προώθηση των ΑΠΕ. Το πρόγραμμα που οργανώνει στοχεύει στην προσπάθεια εύρεσης περιβαλλοντικής εργασίας σε νέους από 15-24 ετών και χρηματοδοτεί δημόσιες υπηρεσίες και κοινοτικούς οργανισμούς με σκοπό τη δημιουργία 1.200 περιβαλλοντικών θέσεων μέσα σε ένα διάστημα δύο ετών. Το πρόγραμμα στοχεύει στη συμμετοχή 50% γυναικών, 5% ατόμων που δεν προέρχονται από αγγλόφωνο περιβάλλον, 5% ντόπιων πληθυσμών και 5% ατόμων με αναπηρία. Το κράτος χρηματοδοτεί την ενέργεια αυτή, ενώ οι υπηρεσίες εκπαιδεύουν και βοηθούν τους υποψήφιους να βρουν μια περιβαλλοντική θέση εργασίας μετά τη συμπλήρωση του προγράμματος.

Ευρώπη και ΑΠΕ

Όταν αναφέρεται ο όρος «ενιαία ενεργειακή ευρωπαϊκή αγορά» στην πραγματικότητα εννοείται το άθροισμα εθνικών αγορών με μεγάλη ανομοιογένεια και χαλαρή διασυνοριακή διασύνδεση.

Σχήμα 5: Ετήσιος ρυθμός επενδύσεων σε παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, 1995-2007 σε δις δολάρια

Τα μέτρα που λαμβάνει η Ευρώπη μπορούν να σημαίνουν και κόστος και όφελος. Οι νέες εγχώριες οικονομικές δραστηριότητες και ευκαιρίες απασχόλησης θα δημιουργηθούν στην Ευρώπη, η οποία επιπλέον θα αποκτήσει και σημαντικό συγκριτικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μέσω της ωρίμανσης νέων ενεργειακών τεχνολογιών σε όλους τους τομείς.
Στις μεγάλης κλίμακας πράσινες επιχειρήσεις και πάλι συνεκτιμώνται αυτοί οι παράγοντες, με έμφαση όμως στην υψηλή περιβαλλοντική αναγκαιότητα αυτών των επιχειρήσεων (αιολικά πάρκα, βιομηχανίες ανακύκλωσης, ηλιακά πάρκα.). Η ίδια η εγκατάσταση της μεγάλης ή βιομηχανικής επιχείρησης δεν στοχεύει στο να συμβιώνει κατ’ ανάγκην με τα τοπικά χαρακτηριστικά ή να τα αναδείξει. Για παράδειγμα, το εργοστάσιο κατασκευής ανεμογεννητριών ενδεχομένως δεν μπορεί μεν να εγκατασταθεί σε κάποια περιοχή, όμως τα προϊόντα του (οι ανεμογεννήτριες) θα ωφελούσαν υπό όρους μια τέτοια περιοχή. Τα προϊόντα επομένως της μεγάλης επιχείρησης εμπίπτουν σε αυτή την αναγκαιότητα κατά ένα μικρό ή μεγάλο βαθμό. Επίσης, στην περίπτωση των αιολικών πάρκων, σε επίπεδο τοπικών χαρακτηριστικών, συνεκτιμάται και το αιολικό δυναμικό καθώς και η απόσταση από τους οικισμούς.
Επεκτείνοντας, ο φόρος στο CO2 στο φορολογικό σύστημα της Φιλανδίας ευνόησε τις ΑΠΕ στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας. Αφετέρου, οι επιχορηγήσεις για επενδύσεις είναι διαθέσιμες για τις νέες εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν την ανανεώσιμη ενέργεια. Οι επιχορηγήσεις για την αιολική ενέργεια δεν είναι ενθαρρυντικές για μεγάλες επενδύσεις όπως στις άλλες σκανδιναβικές χώρες. Τα τελευταία χρόνια, οι νέες ενεργειακές επενδύσεις στη Φιλανδία είναι κυρίως εγκαταστάσεις για το φυσικό αέριο. Μικρές εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν τη βιομάζα, λίγοι ανεμόμυλοι έχουν χτιστεί και λίγες αναθεωρήσεις των παλαιών εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των πυρηνικών εγκαταστάσεων, έχουν γίνει. Οι σκανδιναβικές χώρες ήταν μεταξύ των ανταγωνιστικότερων χωρών στην Ευρώπη τα τελευταία έτη. Συγχρόνως, αυτές οι χώρες είναι πρόδρομοι στην εφαρμογή των περιβαλλοντικών φόρων στην ενεργειακή χρήση. Επίσης, η Δανία είναι η μόνη χώρα στον κόσμο, όπου η ενεργειακή πολιτική υπάγεται στην κρατική διοίκηση.
Σε ορισμένα κράτη – μέλη δίνονται ήδη σημαντικά κίνητρα για τις επενδύσεις στη Φ/Β τεχνολογία. Η απαρχή έγινε μέσω του προγράμματος – στόχου των 1.000 ηλιακών στεγών της Γερμανίας το 1991. Μετά το 1999 άρχισε να εφαρμόζεται το πρόγραμμα των 100.000 ηλιακών στεγών, σύμφωνα με το οποίο δινόταν επιδότηση διάρκειας 20 ετών.
Διακρίνουμε Συγχωνεύσεις και Εξαγορές (Σ&Ε) ακόμη και στις αγορές ΑΠΕ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κίνηση του γερμανικού ενεργειακού γίγαντα ΕΟΝ για την απόκτηση της ισπανικής Endesa. Στην Ελλάδα ωστόσο, οι προθέσεις απέναντι στα φαινόμενα της εξαγοράς και της συγχώνευσης είναι θετικές, προκειμένου να δημιουργηθούν εταιρείες ικανές να ανταποκριθούν στις ανταγωνιστικές απαιτήσεις της ευρωζώνης. Στην πράξη οι εξαγορές συμβάλλουν στη δημιουργία πρόσθετης αξίας στην υπό ενοποίηση επιχείρηση, ενώ οι συγχωνεύσεις εξυπηρετούν συγκεκριμένους αντικειμενικούς σκοπούς όπως είναι η απόκτηση συγκριτικού πλεονεκτήματος ή η επέκταση της επιχείρησης σε νέες αγορές ή προϊόντα. Επιπρόσθετα, βοηθούν στη μεταφορά διοικητικών εμπειριών, γνώσεων και τεχνολογίας με τελικό αποτέλεσμα την ποιοτική αναβάθμιση της διεύθυνσης και τη βελτίωση της οικονομικής επίδοσης των εμπλεκόμενων επιχειρήσεων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι συγχωνεύσεις φαίνεται να αποτελούν την εναλλακτική λύση ανάμεσα σε διάφορες άλλες λύσεις όπως η εσωτερική ανάπτυξη ή οι στρατηγικές συμφωνίες και Στρατηγικές Συμμαχίες (Joint Ventures).

Ελλάδα και ΑΠΕ

Η Ελλάδα, όπως και οι εταίροι της, ακολουθεί το Ευρωπαϊκό Ενεργειακό Σχέδιο Δράσης (ΕΕΣΔ), όπου οι παράμεροι αναλύονται και αντιμετωπίζονται με συγκεκριμένες πολιτικές και στόχους. Πέρα των αυτονόητων στόχων του Σχεδίου, όπως η ενεργειακή επάρκεια και η καλύτερη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, επιτακτική κρίνεται η ανάγκη να σταθεί σήμερα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και στις νέες τεχνολογίες για αναβάθμιση, βελτίωση ή μετατροπή, που επιτρέπει τη φιλικότερη προς το περιβάλλον παραγωγή ενέργειας, δηλαδή στην πράσινη ενέργεια.
Είναι γεγονός ότι από τις καμινάδες ποτέ δεν βγήκαν λουλούδια. Αυτές όμως έδωσαν δουλειές σε εργαζομένους και προσδιόρισαν την άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Η Ελλάδα είναι αρκετά τυχερή σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη που έζησε τη βιομηχανική επανάσταση, όπου το τίμημα της εξέλιξης υπήρξε σχετικά βαρύτερο για το περιβάλλον και τους πολίτες.
Σήμερα κανείς δε λέει όχι στην υποκατάσταση του ακριβού και εισαγόμενου πετρελαίου και φυσικού αερίου από τον αέρα και τον ήλιο ή στην προστασία του περιβάλλοντος από τη μείωση των ρύπων που παράγουν οι συμβατικοί σταθμοί ή στην τόνωση των τοπικών οικονομιών κατά την κατασκευή και λειτουργία έργων ΑΠΕ. Το ζητούμενο είναι το πώς η Ελλάδα θα επιτύχει και μάλιστα με τρόπο αλματώδη, τα βήματά της. Σίγουρα έχει τη μεγάλη ευκαιρία να παρέμβει καθοριστικά. Όμως για να συμβεί αυτό, πρέπει να συνειδητοποιηθούν δύο πράγματα. Πρώτον, μια χώρα που δεν θα είναι ενεργειακά αποδοτική, είναι βέβαιο ότι δεν θα αποφύγει ανεπιθύμητα καύσιμα και δεύτερον, μια χώρα όπου απουσιάζει η κοινωνική συναίνεση για τις ΑΠΕ, είναι σήμερα άξια για εκείνα τα ανεπιθύμητα καύσιμα που αναγκαστικά θα χρησιμοποιήσει στο μέλλον για να εξασφαλίσει ενεργειακή επάρκεια.
Για να επιτευχθούν τα μέτρα, χρειάζεται η συνεργασία όλων των φορέων, κυβερνητικών και μη. Η Ελλάδα έχει θεσπίσει το πλαίσιο για τη λειτουργία Επιχειρήσεων Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ) με το σύστημα Χρηματοδότησης από Τρίτους (ΧΑΤ) σε ενεργειακά έργα. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα καινοτόμο πρωτοβουλία για την ελληνική οικονομία και κοινωνία, με στόχο την προώθηση μιας νέας αγοράς, η οποία θα φέρει σημαντικά αποτελέσματα στον κρίσιμο τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας και θα ενθαρρύνει την επιχειρηματικότητα (green entrepreneurship) και τη δημιουργία πολλών νέων και βιώσιμων θέσεων εργασίας.
Ωστόσο, οι επενδύσεις σε ΑΠΕ στην Ελλάδα υστερούν συντριπτικά και αυτό διαφαίνεται στο γεγονός ότι, η Πορτογαλία για παράδειγμα, με την οποία η Ελλάδα είχε κοινή αφετηρία, έχει φτάσει σε σημείο να υποκαταστήσει περίπου το 40% της ενέργειάς της σε ΑΠΕ. Ωστόσο θεωρείται προνομιούχος χώρα λόγω των ευνοϊκών κλιματολογικών συνθηκών (αιολικό δυναμικό και υψηλό επίπεδο ηλιοφάνειας) και έτσι είναι εφικτό να δημιουργηθεί σημαντικός αριθμός νέων θέσεων εργασίας, τόσο στον κλάδο της ηλεκτροπαραγωγής όσο και στον κλάδο της κατασκευής.

Σχήμα 6: Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα

Για την εγκατάσταση και λειτουργία μονάδων ΑΠΕ απαιτείται η τήρηση πολύπλοκης διοικητικής διαδικασίας, η οποία προϋποθέτει την εφαρμογή, πλην της ειδικής νομοθεσίας, κανόνων που επιβάλλονται από πληθώρα άλλων διατάξεων, όπως εκείνων που αφορούν την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Παρόλα αυτά, μελέτες προβλέπουν ιλιγγιώδεις ρυθμούς ανάπτυξης στην ελληνική αγορά ενέργειας, με επενδύσεις ύψους 27 δις δολαρίων έως το 2012. Έργα ύψους 10 δις δολαρίων που διασυνδέουν την Ελλάδα με γειτονικές χώρες όπως ο Ελληνοτουρκικός αγωγός φυσικού αερίου, ο Ελληνο-ιταλικός υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου και η δρομολόγηση του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη. Έργα ύψους 5 δις δολαρίων για το πρόγραμμα της ΔΕΗ 2006-2010 και τέλος 12 δις δολάρια από ιδιωτικές επενδύσεις.

Σχήμα 7: Αδειοδοτική διαδικασία έργων ΑΠΕ σύμφωνα με το τρέχων θεσμικό πλαίσιο
Εκτός της νομοθεσίας περί της ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, υπάρχει και το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ, το οποίο έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση , όπου χαρακτηρίζονται και οι περιοχές προτεραιότητας και αποκλεισμού.
Η Ελλάδα φαίνεται να είναι μια από τις πιο ελκυστικές αγορές της Ευρώπης τόσο στρατηγικά, με δεδομένες τις προοπτικές ανάπτυξης, όσο και σε σχέση με τις διασυνδέσεις της με Ιταλία, Βουλγαρία, Αλβανία και ΠΓΔΜ.

Πράσινες θέσεις εργασίας

Το πεδίο του περιβάλλοντος αναδεικνύεται σε πεδίο νέων δυνατοτήτων απασχόλησης παγκοσμίως. Μέσα στα επόμενα 20 χρόνια, σύμφωνα με μελέτες, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν περισσότερες από δύο εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας παγκοσμίως, σε τομείς που σχετίζονται με τις ΑΠΕ. Ακόμη περισσότερες, σχεδόν 6,5 εκατομμύρια θα είναι οι νέες θέσεις απασχόλησης στον τομέα που αφορά την ηλιακή ενέργεια. Επίσης, με τον όρο πράσινες θέσεις εργασίας, εννοούμε τις νέες θέσεις εργασίας ή τις παλιές (retained), οι οποίες αν δεν είχαν «πρασινίσει», θα είχαν εξαφανιστεί.
Οι κλιματικές αλλαγές, εκτός από επιστημονικό θέμα με περιβαλλοντικές, οικονομικές και πολιτικές πτυχές, είναι ταυτόχρονα και θέμα κοινωνικό, που αφορά τον γενικό πληθυσμό και ιδιαίτερα τους εργαζομένους, αφού συνεπάγεται αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία και επηρεάζει τις συνθήκες κοινωνικής αναπαραγωγής.
Το πεδίο του περιβάλλοντος αναδεικνύεται σε πεδίο νέων δυνατοτήτων απασχόλησης στον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα, η οποία μέχρι σήμερα θα μπορούσε να κατηγορηθεί ότι πράττει «πράσσειν άλογα». Προγράμματα μεγάλων προϋπολογισμών με στόχο την επιδότηση θέσεων εργασίας σε καινοτόμες δράσεις οικολογικής κατεύθυνσης, εφαρμόζονται συχνά στην Ελλάδα. Παράλληλα βρίσκονται σε ισχύ προγράμματα κατάρτισης ανέργων σε θέσεις συναφείς με θέματα αειφόρου περιβαλλοντικής διαχείρισης.
Ειδικότερα, τα πράσινα επαγγέλματα αναπτύσσονται στον τομέα της διαχείρισης και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, την εξοικονόμηση ενέργειας, την ανακύκλωση, τη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, τον οικοτουρισμό, τις καθαρές τεχνολογίες. Άλλες μελέτες, επιβεβαιώνουν ότι τα κράτη με τα πιο ανεπτυγμένα περιβαλλοντικά προγράμματα, σημείωσαν τις υψηλότερες επιδόσεις στην οικονομική ανάπτυξη, όπως και στην δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης.
Αν λάβουμε υπόψη την δήλωση του προέδρου της Αμερικής , «πρέπει να δημιουργήσουμε πράσινες δουλειές, που είναι οι δουλειές του μέλλοντος», αντιλαμβανόμαστε πώς θα διαμορφωθεί το μελλοντικό επιχειρηματικό τοπίο. Σύμφωνα με δηλώσεις του, «το ενεργειακό σχέδιο θα διαθέσει 150 δις δολάρια τα επόμενα δέκα χρόνια (έως 2020) για την δημιουργία ενός πράσινου ενεργειακού τομέα που θα εξασφαλίσει περισσότερες από πέντε εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας τις επόμενες δύο δεκαετίες (έως 2030)».
Η αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, η αποκατάσταση του περιβάλλοντος και η προστασία της ποιότητας του αέρα, του νερού και των άλλων φυσικών πόρων συνιστούν εξαιρετικές πηγές νέων ευκαιριών απασχόλησης Η ανακύκλωση αποβλήτων και χρησιμοποιημένων προϊόντων, η εξυγίανση βιομηχανικών περιοχών (brownfields), η απορρύπανση του εδάφους και των υπόγειων υδάτων, ο καθαρισμός πολιτιστικών μνημείων και η ανάπτυξη και χρήση περιβαλλοντικά ασφαλών προϊόντων και τεχνικών, είναι μερικά μόνο από τα παραδείγματα κλάδων απασχόλησης που μπορούν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, να προστατεύσουν την ανθρώπινη υγεία και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής. Παράλληλα, μπορούν να προσανατολίσουν τις κοινότητες στην κατάρτιση και απασχόληση των κατοίκων σε πράσινους κλάδους της οικονομίας και στη λήψη αποφάσεων για τη μείωση της ρύπανσης και του συλλογικού περιβαλλοντικού αντίκτυπου των δραστηριοτήτων μας.
Οι παραπάνω ευκαιρίες απαιτούν δεξιότητες που μπορεί να αφορούν το ανειδίκευτο προσωπικό (π.χ. στον περιβαλλοντικό καθαρισμό), μέχρι και προσωπικό επιστημονικά καταρτισμένο, απαραίτητο για την παρακολούθηση της παρούσας κατάστασης του περιβάλλοντος, τον καθορισμό συγκεκριμένων στόχων, τον προσδιορισμό κατάλληλων μεθόδων καθαρισμού και μέτρων μείωσης των κινδύνων που συνεπάγεται η περιβαλλοντική υποβάθμιση.
Στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, η αιολική ενέργεια αποτελεί αναμφισβήτητα τη ναυαρχίδα των ΑΠΕ. Μάλιστα την τελευταία δεκαετία, η ευρωπαϊκή βιομηχανία γνωρίζει ρυθμούς ανάπτυξης σταθερά πάνω από 25%. Από τα τέλη του 2002, η ευρωπαϊκή αιολική βιομηχανία απασχολούσε ήδη πάνω από 82.000 εργαζομένους και εκτιμάται ότι μέχρι το 2020 θα απασχολεί πάνω από 200.000 άτομα κατανεμημένα τόσο στην κατασκευή και εγκατάσταση ανεμογεννητριών όσο και στη συντήρηση και λειτουργία τους.
Η φωτοβολταϊκή βιομηχανία αναπτύσσεται με ετήσιους ρυθμούς που ξεπερνούν σταθερά το 30%. Η άνθηση αυτή της βιομηχανίας φωτοβολταϊκών εκτιμάται ότι έχει οδηγήσει, μεταξύ άλλων, στη δημιουργία περίπου 60.000 θέσεων εργασίας έως το 2007 αλλά οι εκτιμήσεις της ΕΕ κάνουν λόγο για συνολικά δύο εκατομμύρια θέσεις εργασίας στον κλάδο ως το 2020, αν επιτευχθεί ο στόχος για την κάλυψη του 1,1% της παγκόσμιας ηλεκτροπαραγωγής από φωτοβολταϊκά μέχρι τότε. Μια μικρή μείωση στις θέσεις εργασίας θα προέλθει από την αύξηση της παραγωγικότητας και τη βελτίωση της απόδοσης ων συστημάτων, ωστόσο μια μετέπειτα αύξηση των θέσεων εργασίας θα επέλθει στο κομμάτι για τη συντήρηση και λειτουργία των φωτοβολταϊκών συστημάτων. Μια ανάλυση του κύκλου ζωής των φωτοβολταϊκών, έδειξε ότι κάθε νέα εγκατάσταση φωτοβολταϊκού, δημιουργεί 70.000 εργατοώρες.
Η περίπτωση της βιομάζας είναι λίγο πιο πολύπλοκη από τις άλλες ΑΠΕ, καθώς αυτή χρησιμοποιείται για πολλαπλές χρήσεις, όπως παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού και βιοκαύσιμα. Σε κάθε περίπτωση όμως πρόκειται για μια μορφή ενέργειας που είναι εντάσεως εργασίας. Ωστόσο μελέτη δείχνει ότι δημιουργούνται 3,5 – 23,5 εργατοέτη ανά MW που εγκαθίσταται.
Αναφορικά με την γεωθερμία και τα υδροηλεκτρικά έργα, κρίνεται σκόπιμο να αναφέρουμε, ότι κατά την φάση κατασκευής απασχολούνται περίπου δέκα άτομα για ενάμισι χρόνο ανά MW που εγκαθίσταται, ενώ στη φάση λειτουργίας και συντήρησης απασχολούνται 1-2 άτομα. Επιπλέον, η ΔΕΗ απασχολεί 765 άτομα στα υδροηλεκτρικά της έργα.
Η θέσπιση του Δελτίου Ενεργειακής Ταυτότητας και η δημιουργία Μητρώου Ενεργειακής Παρακολούθησης και Απόδοσης των κτιρίων, θα οδηγήσει στην ανάπτυξη νέων θέσεων εργασίας, με τη μορφή Σώματος Επιθεωρητών Ενεργειακής Απόδοσης.
Οι θέσεις πράσινης απασχόλησης στην Ευρώπη είναι περίπου 3,5 εκατομμύρια. Από αυτές περίπου δύο εκατομμύρια σχετίζονται με «καθαρές τεχνολογίες», ανακύκλωση, προστασία φυσικού τοπίου και οικολογική ανάπλαση αστικού περιβάλλοντος. Και στις οικο-επιχειρήσεις (eco-industry) απασχολούνται 1,5 εκατομμύρια εργαζόμενοι.

Πράσινος Μισθός (Green Salary) – Εναλλακτική λύση
στο πρόβλημα της ανεργίας

Τα προβλήματα της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και της ανεργίας μπορεί, φαινομενικά, να είναι ασύνδετα μεταξύ τους, οι ευκαιρίες παρόλα αυτά υπάρχουν για συσχετισμό των δύο.
Η ανεργία αποτελεί ένα σοβαρό παγκόσμιο πρόβλημα που ολοένα χειροτερεύει. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Διεθνή Οργανισμού Εργαζομένων (ILO), εκτιμάται ότι 1 δις. άνθρωποι (30% παγκόσμιου εργατικού δυναμικού), είναι είτε άνεργοι είτε υποαπασχολούμενοι. Το πρόβλημα της ανεργίας των νέων, ηλικίας 15 -24 ετών, προκαλεί τεράστια ανησυχία σε πολλές χώρες και αποτελεί πιθανή αιτία κοινωνικής αναταραχής. Η ανεργία των νέων καλύπτει σχεδόν τα δύο τρίτα της παγκόσμιας ανεργίας . Η συνεχής ανησυχία για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας δεν προοιωνίζει θετικά την αναστροφή της ανεργίας. Εάν ο κόσμος θέλει να μειώσει την παγκόσμια ανεργία κατά το ήμισυ μέχρι το έτος 2015, οι ειδικοί υπολογίζουν ότι θα πρέπει να δημιουργηθούν τουλάχιστον ένα δις νέες θέσεις εργασίας. Εκτιμάται ότι το 60% των νέων θέσεων εργασίας που απαιτούνται μέχρι το 2012 θα βρίσκονται στην Κίνα και το 15% στην υποσαχάρια Αφρική.
Σαν βιώσιμη εναλλακτική λύση στην αντιμετώπιση της ανεργίας, υπάρχουν οι ευκαιρίες για εργασία στον τομέα των ΑΠΕ, των ανερχόμενων τεχνολογιών , των πράσινων κτιρίων, των μεταφορών, των αναπτυξιακών έργων και της ενεργειακής αποδοτικότητας, χωρίς να είναι απαραίτητη κάποια οικονομική ανακατανομή για την εφαρμογή μια τέτοιας στρατηγικής. Τα προγράμματα αφορούν δεντροφυτεύσεις, καθαρισμό πόλεων και ακτών, ανακύκλωση, διαχείριση αποβλήτων, προστασία φυσικών πόρων, εκμετάλλευση ΑΠΕ και άλλες παρόμοιες δραστηριότητες.
Καθώς τα επαγγέλματα και οι βιομηχανίες στρέφονται προς πιο πράσινες πρακτικές και προϊόντα, υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας θέσεων εργασίας για όλα τα επίπεδα ειδικοτήτων και νέων προϊόντων σε όλους τους τομείς της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων αυτών που δεν σχετίζονται συνήθως με πράσινες βιομηχανίες. Για παράδειγμα, το 2002 τα προγράμματα μείωσης της ρύπανσης δημιούργησαν, άμεσα και έμμεσα 12.000 νέες θέσεις εργασίας σε μια μόνο βιομηχανία των ΗΠΑ.
Η εκπαίδευση για μακροχρόνιες θέσεις εργασίας εξυπηρετεί κυρίως την κάλυψη θέσεων όπου απαιτούνται περισσότερα προσόντα, όπως οι χειριστές μηχανών επεξεργασίας αποχετεύσεων, οι ειδικοί ύδρευσης, οι δασικοί υπάλληλοι, το προσωπικό επιβολής νόμων ποιοτικής ρύθμισης του αέρα και των υδάτων. Αυτά τα προγράμματα απευθύνονται κυρίως σε αυτούς τους άνεργους που έχουν μείνει χωρίς εργασία για μεγάλο χρονικό διάστημα, λόγω ανακατανομών στην οικονομία. Αυτά τα άτομα συχνά κατέχουν αρκετά προσόντα και μαθαίνουν εύκολα .
Η επίτευξη των στόχων αυτών απαιτεί τη συμμετοχή όλων των τμημάτων της κοινωνίας: κυβέρνηση, βιομηχανία, εμπόριο, εκπαιδευτικούς οργανισμούς, στρατός, δημόσιες υπηρεσίες, πολίτες. Μια τέτοια προσέγγιση θα δημιουργούσε πολλές ευκαιρίες για νέα πρότυπα εργασίας και παραγωγής εισοδήματος όχι μόνο στους περιβαλλοντικά εξαρτημένους τομείς, όπως η γεωργία, η προετοιμασία για τις φυσικές καταστροφές, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ο τουρισμός αλλά και σε φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους αγορές εργασίας, όπως τα πλυντήρια αυτοκινήτων, οι οικοδομές, οι ηλεκτρολόγοι, οι καθαριστές και άλλοι.

Ανακύκλωση (Recycling)

Η Ανακύκλωση, αποτελεί έναν τομέα που μπορεί να συνδράμει στην οικονομική ανάπτυξη όλων των κρατών μέσω δύο τρόπων. Πρώτον, μέσω της εξοικονόμησης φυσικών πόρων και δεύτερον, μέσω της ανάπτυξης νέων κλάδων που χρησιμοποιούν ή παράγουν τα προϊόντα που κατασκευάζονται από ανακυκλωμένα υλικά. Σε όλο τον κόσμο, τα αστικά κέντρα αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις, όπως η διαχείριση τεράστιων όγκων απορριμμάτων και αστικών λυμάτων, η έλλειψη νερού, η κομποστοποίηση και η χρήση ανακυκλωμένων υλικών. Οι αγροτικές περιοχές παράγουν λιγότερα απόβλητα αλλά συχνά πάσχουν από κακοσχεδιασμένα συστήματα διαχείρισης αποβλήτων. Οι κυριότερες προκλήσεις για τα σημερινά προγράμματα ανακύκλωσης, είναι η μείωση του όγκου των απορριμμάτων που εισάγονται στο σύστημα και η ανάπτυξη διαδικασιών και πρακτικών που θα οδηγήσουν στην ανακύκλωση 100% περίπου όλων των μελλοντικών απορριμμάτων.
Ο κύκλος ζωής των προϊόντων, από τη χρήση των πρώτων υλών ως τη διάθεση των απορριμμάτων έχει πιο πολλή σημασία από ποτέ, καθώς οι ανησυχίες για τις κλιματικές αλλαγές και την περιβαλλοντική υποβάθμιση κατέχουν πλέον πρωτεύουσα θέση στην κοινωνική συνείδηση. H εξάλειψη ή η μείωση της ρύπανσης σε μια συγκεκριμένη μονάδα συνιστά ένα βήμα για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά είναι μόνο η αρχή. Μια πραγματικά αποτελεσματική στρατηγική πρόληψης της ρύπανσης αφορά όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας και του εφοδιασμού έτσι ώστε το τελικό προϊόν να έχει παραγάγει τη λιγότερη δυνατή ρύπανση. H ανακύκλωση συμβάλλει στη μείωση της ρύπανσης, όχι μόνο επειδή μειώνει την κατανάλωση φυσικών πόρων και ενέργειας, αλλά και γιατί μειώνει δραματικά την ανάγκη για την επιβαρυντική στο περιβάλλον διάθεση των απορριμμάτων.
Ο τομέας της ανακύκλωσης, επειδή ακριβώς είναι εντάσεως εργασίας, μπορεί να συνδράμει σημαντικά στην αντιμετώπιση της ανεργίας, υπό τις κατάλληλες συνθήκες. Υπολογίζεται ότι η ανακύκλωση 10.000 τόνων απορριμμάτων μπορεί να δημιουργήσει 250 θέσεις εργασίας εν αντιθέσει με την αποτέφρωση τους που μπορεί να δημιουργήσει 20-40 θέσεις εργασίας και τις μόλις 10 θέσεις εργασίας που δημιουργούνται όταν τα απόβλητα συγκεντρώνονται στους ΧΥΤΑ. Αντίστοιχα, η ανακύκλωση αυτοκινήτων απαιτεί φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές αποσυναρμολόγησης και επεξεργασία, με αποτέλεσμα να εκτιμάται ότι θα χρειαστούν 15- 20.000 θέσεις πλήρους απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την αποσύνθεση και ανακύκλωση παλαιών αυτοκινήτων μέχρι το 2015.
Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι, η ανακύκλωση αποτελεί τη βασική έννοια της σύγχρονης διαχείρισης των αποβλήτων. Με την ανακύκλωση μειώνονται τα απορρίμματα και τα προβλήματα διαχείρισής τους. Εξοικονομείται ενέργεια και φυσικοί πόροι καθώς και η ενέργεια που απαιτείται για την κατασκευή διαφόρων προϊόντων. Μειώνεται η ρύπανση της ατμόσφαιρας, του εδάφους και των υπόγειων υδάτων. Βελτιώνονται οι συνθήκες ζωής μέσα στο αστικό περιβάλλον. Εντούτοις, η ανακύκλωση παρουσιάζει και προβλήματα που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, όπως για παράδειγμα το κόστος από τη συλλογή, μεταφορά και επεξεργασία των αποβλήτων, καθώς και την αστάθεια στην αγορά για ανακυκλωμένα υλικά.
Τα τελευταία χρόνια, έχουν εφαρμοστεί διάφορα μέτρα για να προωθήσουν την ανακύκλωση, συμπεριλαμβανομένης της νομική ευθύνης των τοπικών αρχών, ώστε να καθορίσουν ρυθμίσεις για την ανακύκλωση των αποβλήτων που μπορούν να πραγματοποιηθούν σε λογικά πλαίσια με τις απαραίτητες εγκαταστάσεις. Παρ’ όλη την εξέλιξη της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια, δεν είναι δυνατόν να ανακυκλωθούν όλα τα απορρίμματα. Τα «καθαρά» ανακυκλώσιμα συστατικά ανέρχονται περίπου στο 40% του όγκου των αποβλήτων που συλλέγεται από τα νοικοκυριά.
Γίνεται σαφής η θετική στροφή στην ανακύκλωση, αρκεί ταυτόχρονα να αυξάνουμε την ποιότητα και τον κύκλο ζωής των προϊόντων. Για την ανακύκλωση Οχημάτων Τέλους Ζωής (ΟΤΖ) έχει εξαχθεί Οδηγία από την ΕΕ. Ο τεράστιος αριθμός ΟΤΖ στην ΕΕ, που υπολογίζεται σε 7 με 8 εκατομμύρια ετησίως, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το 7% από αυτά εγκαταλείπονται, δημιουργώντας μεγάλο όγκο αποβλήτων στις χωματερές, ήταν η κύρια αιτία που οδήγησε την ΕΕ στη δημιουργία της Οδηγίας αυτής. Κύριοι στόχοι της Οδηγίας είναι η αποφυγή δημιουργίας αποβλήτων από οχήματα, η επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση και ανάκτηση των ΟΤΖ και των εξαρτημάτων τους, γεγονότα που δημιουργούν νέες βιώσιμες θέσεις εργασίας. Εδώ περιλαμβάνονται οι κατασκευαστικές εταιρίες, οι διανομείς, οι συλλέκτες, οι ασφαλιστικές εταιρίες, οι υπεύθυνοι διάλυσης τεμαχισμού , ανάκτησης και ανακύκλωσης, καθώς και άλλοι φορείς επεξεργασίας των οχημάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους καθώς και των εξαρτημάτων και υλικών τους . Οι περισσότερες χώρες και αυτοκινητοβιομηχανίες αποδέχθηκαν την Οδηγία χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις καθώς το πρόβλημα είναι ορατό και η λύση επιβεβλημένη.
Brownfield lands

Ένας άλλος τομέας δημιουργίας θέσεων εργασίας αλλά και άσκηση πράσινης επιχειρηματικότητας, είναι η εξυγίανση των εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών εγκαταστάσεων (brownfields), η οποία βοηθά στη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος σε ιδιαίτερα επιβαρυμένες αστικές και βιομηχανικές περιοχές. Τα brownfields είναι απότοκο της εποχής που η μαζική παραγωγή λάμβανε χώρα δίχως να εξετάζονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγικής διαδικασίας. Παρότι τα brownfields συνιστούν ένα ακόμα περιβαλλοντικό πρόβλημα, ταυτόχρονα προσφέρονται ιδιαιτέρως για βιομηχανική ανάπτυξη. Αντί να λογίζονται ως έρημες, μη αξιοποιήσιμες περιοχές , πρέπει να θεωρούνται μεγάλες ευκαιρίες για περιβαλλοντικό καθαρισμό και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Στην διάρκεια αυτής της διαδικασίας, απομακρύνονται τα επικίνδυνα για την δημόσια υγεία απόβλητα από τις διάφορες τοποθεσίες και μετασχηματίζονται για παραγωγική χρήση. Όταν κλείνουν τα διάφορα εργοστάσια, τα μεταλλεία και άλλες βιομηχανίες, ή ακόμα κι όταν μετεγκαθίστανται, συχνά αφήνουν πίσω τους βιομηχανικά απόβλητα τα οποία μπορεί να μολύνουν τη γη και να την καταστήσουν άχρηστη.
Κάποιες ειδικότητες, όπως για παράδειγμα αυτές που αφορούν στη χρήση χημικών αντιδραστήρων απαιτούν μεγαλύτερα επίπεδα εξειδίκευσης ενώ κάποιες άλλες είναι πολύ πιο απλές και εύκολες στην εκμάθησή τους από ανειδίκευτους ή ανέργους υποψήφιους. Παραδείγματος χάριν, η γνώση σχετικά με τη διαδικασία φυτικής ίασης (phyto remediation) μπορεί να μεταδοθεί μέσω της επί τόπου εκπαίδευσης και είναι εξαιρετικά χρήσιμη για την αντιμετώπιση των δηλητηριωδών ουσιών που εντοπίζονται στο έδαφος. H τεχνική περιλαμβάνει την χρήση φυτών που απορροφούν το δηλητήριο, όπως είναι το αλπικό pennygrass για τον ψευδάργυρο και το κάδμιο ή η ιτιά για την ακτινοβολία, οι οποίες απορροφούν τις βλαβερές ουσίες από τα μολυσμένα εδάφη. Αυτές οι ρίζες των φυτών μπορεί να μεταβάλλουν ή να διαπνεύσουν τα απόβλητα. Τότε μπορεί να γίνει η συγκομιδή των φυτών καθώς και η απόρριψή τους με ασφάλεια κάπου αλλού, αφού έχουν επαναφέρει μερικώς τη γονιμότητα του εδάφους.
H εκμάθηση και εφαρμογή αυτών των δεξιοτήτων, όχι μόνο ανακυκλώνει τις μολυσμένες εκτάσεις γης, αλλά ενισχύει και τη δυνατότητα για μόνιμη απασχόληση στον τομέα της περιβαλλοντικής αξιολόγησης και στις τεχνικές καθαρισμού. Ένας βρετανικός οργανισμός, που στοχεύει στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των τοπικών κοινοτήτων, παρέχει πρακτική γνώση σε δραστηριότητες περιβαλλοντικής αναγέννησης σε πάνω από 100 άνεργους.
Ένα πρόγραμμα στην περιοχή της Βοστόνης, για παράδειγμα, έχει εκπαιδεύσει περίπου 80 μαθητές της περιοχής σε διάφορες δεξιότητες σχετικές με την «αναγέννηση» των εκτάσεων γης, όπως είναι η περιβαλλοντική αξιολόγηση της ακίνητης περιουσίας οι μέθοδοι καθαρισμού, η περιβαλλοντική χαρτογράφηση, και η χρήση της καινοτόμου τεχνολογίας. Πάνω από τα τρία τέταρτα των συμμετεχόντων απασχολήθηκαν στη μετέπειτα πορεία τους σε μόνιμη βάση, γεγονός που καταδεικνύει το πώς τα brownfields χρησίμευσαν και ως εργαλείο δημιουργίας θέσεων εργασίας. Μέχρι σήμερα, ένα ποσοστό άνω του 75% των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα, βρήκαν μόνιμη απασχόληση στον περιβαλλοντικό τομέα.
Επιπρόσθετα, τα brownfields, αφήνουν πίσω τους και μεγάλο αριθμό ανέργων. H «επάνοδος» σε αυτές τις τοποθεσίες, μπορεί να αποφέρει οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Η εκ νέου εγκατάσταση, εγκαθίδρυση και ανάπτυξη σε αυτές τις τοποθεσίες, είναι συχνά πολύπλοκη καθώς κανείς δεν επιθυμεί να αναλάβει το πραγματικό κόστος της εργασίας, παρόλο που η ενασχόληση στην επανόρθωση και την κατασκευαστική διαδικασία παρέχει την ευκαιρία απόκτησης «εμπορεύσιμης επαγγελματικής κατάρτισης σε πολλούς τομείς.. Σύμφωνα με μια μελέτη , η αποκατάσταση των brownfields στις Η.Π.Α δημιούργησε πάνω από 22.000 μόνιμες θέσεις εργασίας σε διάσημα περίπου μιας δεκαετίας.
Ωστόσο, η σχέση που συνδέει την ανάπτυξη των brownfields με την επαγγελματική κατάρτιση, δεν είναι έκδηλη στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Καταδεικνύεται με αυτόν τον τρόπο η επείγουσα ανάγκη για συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών όπου υπάρχουν επιτυχημένα εμπειρικά παραδείγματα. Αυτή η πρακτική γνώση μπορεί να υιοθετηθεί από τα τοπικά προγράμματα ανάπτυξης της απασχόλησης όπου τα brownfields υποβαθμίζουν το περιβάλλον. H Ευρώπη έχει το δικό της μερίδιο ευθύνης στην ανάπτυξη των brownfields, και με τους αυξανόμενους ρυθμούς ανάπτυξης του πληθυσμού, ο οποίος καταναλώνει πράσινους χώρους, η ανάγκη για μετατροπή αυτών των μολυσμένων εκτάσεων γης σε παραγωγικά αποδοτικές εκτάσεις, γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική. Σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές υπάρχουν επί του παρόντος, στην Ευρώπη, περίπου 250.000 περιοχές στις οποίες απαιτείται ίαση του εδάφους ενώ πολλές άλλες μπορεί να βρίσκονται παρόμοια κατάσταση. Ωστόσο, το ποσοστό των περιοχών που βρίσκονται σε κίνδυνο αναμένεται να αυξηθεί στο 50% ως το έτος 2025. Αυτή η υποβάθμιση της γης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη συσσώρευση βαρέων μετάλλων καθώς και αποβλήτων από ορυκτά όπως το πετρέλαιο που παράγονται από διάφορες βιομηχανικές και εμπορικές δραστηριότητες.

Πράσινη Τραπεζική (Green Banking)

H υιοθέτηση πράσινων πρακτικών από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όχι μόνο άλλαξε τον τρόπο διεξαγωγής των τραπεζικών εργασιών αλλά οδήγησε και σε μία ολότελα διαφορετική θεώρηση των πραγμάτων σε σχέση με την πρόσληψη ανθρωπίνου δυναμικού και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Οι μεγάλες επενδυτικές επιχειρήσεις χρειάζονται ανθρώπους με σύγχρονες δεξιότητες και ευαισθησίες, οι οποίες καθιστούν και το άτομο και την επιχείρηση ανταγωνιστικότερα στην αγορά. H διαρκής εξέλιξη των επιχειρήσεων απαιτεί την ύπαρξη εξειδικευμένου προσωπικού ώστε να αυξάνεται η παραγωγικότητα, σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενα εργασιακό περιβάλλον και να εξασφαλίζεται ότι τα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης αποδίδουν καρπούς και βοηθούν στην ενίσχυση των κινήτρων και την επιτυχία των εκπαιδευομένων.
Στον τραπεζικό τομέα, η δημιουργία «πράσινων προϊόντων και υπηρεσιών» (ηλεκτρονικές υπηρεσίες, φιλικές προς το περιβάλλον πιστωτικές κάρτες, δάνειο υβριδικού αυτοκινήτου καθαρού αέρα, οικολογικές αποταμιευτικές καταθέσεις – eco saving deposits) , δημιουργεί ζήτηση για υπαλλήλους που είναι καταρτισμένοι σε θέματα περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Ως αποτέλεσμα τούτου, οι τράπεζες έχουν αρχίσει να περιλαμβάνουν στο προσωπικό τους, διευθύνοντες συμβούλους για το περιβάλλον, να προσθέτουν επιτροπές περιβαλλοντικού ελέγχου, οι οποίες θα επιβλέπουν για τυχόν παραλείψεις στο διοικητικό τους συμβούλιο και να επενδύουν στη συνεργασία με διάφορες περιβαλλοντικές οργανώσεις. Μια τέτοια οργάνωση παρέχει κατάρτιση σε 250.000 τραπεζικούς υπαλλήλους στο θέμα των κλιματικών αλλαγών, ώστε να είναι καλύτερα ενημερωμένοι στις συναλλαγές τους με τους πελάτες. Άλλες τράπεζες επίσης έχουν προσλάβει ειδικό επιστημονικό προσωπικό, το οποίο εργάζεται με τους δανειολήπτες σε θέματα σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος, όπως η αποδοτική χρήση της ενέργειας, η μείωση της ρύπανσης και του όγκου των απορριμμάτων, καθώς και τη διατήρηση των φυσικών πόρων.
Ο τομέας των «πράσινων» τραπεζικών δραστηριοτήτων έχει αναπτυχθεί και στην Ελλάδα. Τα πράσινα τραπεζικά προϊόντα, όπως η χρηματοδότηση επενδύσεων σε ΑΠΕ και η χορήγηση καταναλωτικών δανείων για αγορά συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας και στεγαστικών δανείων για ανέγερση κατοικιών που ενσωματώνουν ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες, έχουν υιοθετηθεί εδώ και λίγα χρόνια από ελληνικούς τραπεζικούς ομίλους. Αξιοσημείωτη είναι, επίσης η δημιουργία του πρώτου καταστήματος που στοχεύει αποκλειστικά στην παροχή πράσινων τραπεζικών υπηρεσιών στις αρχές του 2008.

Πράσινα Κτίρια – Green Buildings

Τα κτίρια στα οποία ζούμε και δουλεύουμε καθημερινά καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες φυσικών πόρων. Στις ανεπτυγμένες χώρες, η ενέργεια που χρησιμοποιείται από τα εμπορικά κτίρια και τα σπίτια αντιστοιχεί στο 39% της συνολικής ενέργειας κατανάλωσης. Αυτό συμβάλλει σημαντικά στην ατμοσφαιρική ρύπανση σε αστικές περιοχές, αφού παράγει σχεδόν τις μισές από τις εκπομπές διοξειδίου του θείου, το ένα τέταρτο των εκπομπών διοξειδίου του αζώτου και το ένα τρίτο των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Η σύγχρονη διαδικασία κατασκευής κτιρίων είναι από μόνη της υπέρμετρα σπάταλη. Εκτιμάται ότι το 45% της κατανάλωσης ενέργειας στο κόσμο οφείλεται στην κατασκευή και μεταφορά οικοδομικών υλικών.
Ένα κτίριο θα πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες των ενοίκων, με την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση ενέργειας και ταυτόχρονα διατηρώντας συνθήκες άνεσης στο εσωτερικό του. Αυτό συμβαίνει όταν έχει σχεδιαστεί λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική θέση, το φυσικό περιβάλλον και γενικότερα τις ιδιαιτερότητες της περιοχής αλλά κα των ενοίκων. Πρόκειται για τον βιοκλιματικό σχεδιασμό κτιρίου, που αφορά τα δομικά στοιχεία του κτιρίου και σε συνδυασμό με την κατάλληλη επιλογή συστημάτων που ικανοποιούν τις ανάγκες των ενοίκων, επιφέρουν την βέλτιστη λειτουργία του. Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί και η ορθολογική χρήση του κτιρίου από τους ενοίκους και τους υπεύθυνους για τη λειτουργία και τη συντήρησή του. Για την εφαρμογή όλων των παραπάνω σε υφιστάμενα κτίρια, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει κατάλληλη ενεργειακή διαχείριση του κτιρίου.
Απάντηση στις υπάρχουσες καταστροφικές πρακτικές είναι η ιδέα των πράσινων κτιρίων (Green Buildings), η οποία προωθεί τον σχεδιασμό, την κατασκευή και τη συντήρηση φιλικών προς το περιβάλλον κτιρίων που εξοικονομούν φυσικούς πόρους. Πιο συγκεκριμένα, η χρησιμοποίηση ΑΠΕ, μειώνει την κατανάλωση νερού και την παραγωγή αποβλήτων προωθώντας παράλληλα τη διαβίωση σε ένα άνετο και υγειές περιβάλλον. Τα πράσινα κτίρια διατηρούν τα φυσικά χαρακτηριστικά της δόμησης, χρησιμοποιούν υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και είναι εξοπλισμένα με συσκευές εξοικονόμησης ενέργειας. Σε ορισμένα από τα κτίρια αυτά το σύνολο της ενέργειας που χρησιμοποιείται για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό, εξοπλισμό και οικιακές συσκευές παρέχεται αποκλειστικά από ηλιακές, θερμικές και ηλεκτρικές πηγές.
Το ενδιαφέρον των καταναλωτών για ένα πιο ασφαλές περιβάλλον φαίνεται ξεκάθαρα μέσα από πρόσφατες μελέτες που κατέδειξαν ότι κύρια προτεραιότητα των ιδιοκτητών είναι οι φιλικές προς το περιβάλλον αλλαγές και όχι τόσο η αισθητική, σύμφωνα με γενικές προσδοκίες. Στις αλλαγές αυτές περιλαμβάνονται οι «πράσινες αγορές» για μόνωση, διπλά τζάμια, φωτοβολταϊκά πάνελ και ενεργειακά αποδοτικές συσκευές. Η μελέτη αυτή κατέδειξε επίσης ότι όλο και περισσότεροι νεαροί ιδιοκτήτες βλέπουν την ακίνητη περιουσία τους σαν σημαντική οικονομική επένδυση και όχι απλά σαν προσωπικό χώρο άνεσης και ασφάλειας. Έτσι πολλοί από αυτούς ενδέχεται να στραφούν σε «πράσινες ανακαινίσεις». Σαν συνέπεια αυτού και εξαιτίας της προτίμησης του κοινού για τα «πράσινα σπίτια», με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος, όλο και περισσότερα οικιακά είδη σχεδιάζονται με περιβαλλοντικές προδιαγραφές, όπως για παράδειγμα οι οικονομικοί λαμπτήρες.
Ο τομέας της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων συνιστά έναν τομέα με μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης και στην Ελλάδα, η οποία συγκαταλέγεται στις χώρες με την υψηλότερη ενεργειακή κατανάλωση στον κτιριακό τομέα. Αυτό καθιστά άμεση την ανάγκη για την εκτεταμένη χρήση του βιοκλιματικού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στην κατασκευή των κτιρίων, για τη χρήση περιβαλλοντικά φιλικών δομικών υλικών αλλά και την αντιμετώπιση ηλεκτρομαγνητικών και άλλων κατηγοριών ακτινοβολιών. Ο αριθμός των κτιρίων στα οποία έχει ήδη ενσωματωθεί η βιοκλιματική αρχιτεκτονική στον Ελλαδικό χώρο, υπολογίζεται ότι ανέρχεται σε κάποιες χιλιάδες, ενώ η εξοικονόμηση ενέργειας για θέρμανση και ψύξη μπορεί να αγγίξει ακόμα και το 40% σε σύγκριση με συμβατικά κτίρια της ίδιας ηλικίας και το 80% εν συγκρίσει με παλαιότερα κτίρια.
Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως, ο βιοκλιματικός σχεδιασμός σε νέα κτίρια μπορεί να αυξήσει το κόστος ενός κτιρίου κατά 10-15%. Ωστόσο, η εξοικονόμηση ενέργειας που επιτυγχάνεται, αποζημιώνει σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα τον επενδυτή.
Σκοπός του ενεργειακού σχεδιασμού είναι τα κτίρια να αποτελούν «ζωντανό φίλτρο » των περιβαλλοντικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή χωροθέτησής τους. Πολλά πανεπιστήμια στον κόσμο έχουν επιχειρήσει και έχουν καταφέρει να γίνουν πράσινα αλλάζοντας την ενεργειακή πολιτική τους. Κάποια από αυτά είναι: Το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης στο Buffalo , το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Sydney , το Πανεπιστήμιο του Tufts , το Πανεπιστήμιο του Brown (πρόγραμμα με τον έξυπνο τίτλο Brown is Green), το Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, το Πανεπιστήμιο του Helsinki, το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας , το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο . Όλα τα ανωτέρα πανεπιστήμια χρησιμοποίησαν δράσεις εξοικονόμησης χαρτιού, ανακύκλωσης, επαναχρησιμοποίησης υλικών, εξοικονόμησης ενέργειας. Όπως διαπιστώνεται, όλο και περισσότερα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα ανά τον κόσμο αρχίζουν να υιοθετούν μια όλο και πιο υπεύθυνη στάση απέναντι στο περιβάλλον. Τα ολοκληρωμένα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης που εφαρμόστηκαν στην Ευρώπη ακολουθούν το μοντέλο του Deming (Plan-Do-Check-Act), δηλαδή σχεδιάζουν κάποιες δράσεις και διαδικασίες, τις εφαρμόζουν, τις αναθεωρούν και τελικά τις βελτιώνουν.

Εικόνα 3: W. Edwards Deming in the 1950’s
Η διαδικασία της ενεργειακής διαχείρισης αποτελείται από τέσσερα αλληλοεξαρτώμενα στάδια, συγκεκριμένα τη σκέψη, το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την καταμέτρηση. Βασικά εργαλεία στη διαχείριση της ενέργειας αποτελούν η ενεργειακή επιθεώρηση, η ενεργειακή παρακολούθηση, η σωστή συντήρηση του εξοπλισμού, καθώς και η λήψη μέτρων για εξοικονόμηση της ενέργειας που καταναλώνεται.
Η εφαρμογή συγκεκριμένων προτύπων ενεργειακής απόδοσης στο σχεδιασμό κτιρίων αποτελεί μία επιπρόσθετη πηγή θέσεων εργασίας για τον τομέα των πράσινων κτιρίων. Το επονομαζόμενο “World Green Building Council ”, είναι μια ομοσπονδιακή ένωση Πράσινων Συμβουλίων που στοχεύει στη βιώσιμη μεταμόρφωση της παγκόσμιας κτηματομεσιτικής βιομηχανίας και αριθμεί ήδη ως μέλη του δώδεκα χώρες, οι οποίες έχουν δημιουργήσει το δικό τους σύστημα αξιολόγησης. Αυτά τα συστήματα αξιολόγησης τα οποία παρέχουν καθοδήγηση όχι μόνο για τους κατασκευαστές των κτιρίων αλλά και για το κοινό εν γένει, είναι το Πράσινο Αστέρι (Green Star), ένα σύστημα αξιολόγησης 6 αστέρων
το οποίο αναπτύχθηκε από το Green Building Council της Αυστραλίας. Το σύστημα LEED (Leadership in Energy and Environmental Design της Βορείου Αμερικής) και το σύστημα BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method) στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Οι οργανισμοί αυτοί έχουν εδραιώσει την αξιοπιστία τους στον τομέα των πράσινων κτιρίων και εκπαιδεύουν επαγγελματίες στις αρχές σχεδιασμού πράσινων κτιρίων, στην κατασκευή, τη λειτουργία και τη διατήρηση τους. Το Green Building Council των Η.Π.Α. το οποίο διαχειρίζεται το πρόγραμμα επαγγελματικής πιστοποίησης LEED, αναφέρει ότι περισσότεροι από 40.000 διαπιστευμένοι επαγγελματίες έχουν ολοκληρώσει το πρόγραμμα κατάρτισης και τώρα απασχολούνται στον τομέα. Επίσης περίπου 1.500 διαπιστευμένοι επαγγελματίες απασχολούνται στην Ινδία, 900 στην Αυστραλία και 1.197 στο Η.Β.

Πράσινες Στέγες (Green Roofs)

Νέες ιδέες στον αστικό σχεδιασμό περιλαμβάνουν τα φυσικά στοιχεία φέρνοντας τους ανθρώπους σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον. Η φύση αποτελεί πολύτιμο αγαθό για την κοινωνία. Συντελεί στην αντιμετώπιση πολλών περιβαλλοντικών προβλημάτων που συνδέονται με την αστική διαβίωση. Ένα επιπλέον παράδειγμα, εκτός αυτό των πράσινων κτιρίων, είναι το πρόγραμμα πράσινων στεγών (Green Roofs). Οι πράσινες στέγες αποτελούν μία αποτελεσματική στρατηγική επίλυσης διαφόρων περιβαλλοντικών προβλημάτων των αστικών κέντρων, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης της επιφανειακής απορροής των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων και της ρύπανσης. Στο Τορόντο του Καναδά είχε θετικά αποτελέσματα στο περιβάλλον και στη κοινωνία.
H ενσωμάτωση τεχνολογίας στις πράσινες στέγες προσφέρει πολλά οφέλη σε σχέση με την αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου: την εξοικονόμηση ενέργειας κα τη διατήρηση των υδάτινων πόρων, τη μείωση της θερμοκρασίας στους τσιμεντένιους και ασφάλτινους περιβάλλοντες χώρους καθώς και τη δημιουργία πράσινων οάσεων στα αστικά κέντρα με την ελάχιστη δυνατή χρήση χώρου.
Κρίνεται απαραίτητο να αναφερθούν τα οφέλη των πράσινων οροφών. Οι πράσινες οροφές ενισχύουν τη μόνωση, η οποία συγκρατεί την θερμότητα κατά τους χειμωνιάτικους μήνες ενώ δρουν και ως μηχανισμοί ψύξης το καλοκαίρι, απορροφώντας τη ζέστη και αυξάνοντας την υγρασία της ατμόσφαιρας. Το φως του ηλίου όταν ανακλάται στις απλές οροφές συντελεί στην αύξηση της θερμοκρασίας στα αστικά κέντρα από 4 έως και 6 βαθμούς κελσίου. Οι πράσινες οροφές επίσης δρουν συμπληρωματικά στην παροχή νερού και στη βελτίωση τον αποχετευτικού συστήματος, καθώς βοηθούν στην απορρόφηση των όμβριων υδάτων και περιορίζουν τις απορροές. Οι πράσινες οροφές προστατεύουν τη βιοποικιλότητα, πολλαπλασιάζοντας τους χώρους με πράσινο που λειτουργούν και ως φυσικοί βιότοποι. Επιπλέον έχει παρατηρηθεί ότι αυξάνουν την ανθεκτικότητα των υλικών στις οροφές των κτιρίων και προστατεύουν τα κτίρια από τις ακραίες καιρικές συνθήκες, την υπεριώδη ακτινοβολία, και τις πυρκαγιές. Τέλος, αισθητικά, οι πράσινες οροφές είναι σαφώς καλύτερες από την πίσσα και το τσιμέντο.
H τεχνολογική ενασχόληση με τις πράσινες στέγες παράγει νέες θέσεις απασχόλησης στην εκάστοτε τοπική αγορά εργασίας είτε για καταρτισμένα στελέχη είτε για ανειδίκευτους. Επίσης, μέσω των ειδικών προγραμμάτων κατάρτισης μπορεί να αποκτήσει κάποιος δεξιότητες που αφορούν στον τομέα των οπωροκηπευτικών ή την ξυλουργική. H εγκατάσταση και η συντήρηση των πράσινων οροφών απαιτούν εργασία, η οποία όμως δεν κινδυνεύει να εξαχθεί προς χώρες του εξωτερικού μέσω του outsourcing. Έτσι, οι εφαρμογές αυτές, πέραν του ότι συντελούν στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα, είναι και κοινωνικά επωφελείς . Η παραγωγή τροφίμων στις οροφές αποτελεί ακόμα μια δυνατότητα για την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και τη μείωση των εξόδων σίτισης.

Πράσινες Πόλεις (Green Cities)

Πράσινες Πόλεις είναι οι κοινότητες και τα αστικά κέντρα που έχουν θέσει ως κορυφαία προτεραιότητα του πολιτικού σχεδιασμού και του δημόσιου βίου τους την προστασία του περιβάλλοντος. Αυτή τους η τοποθέτηση τους οδήγησε στο να αναλάβουν πρωτοποριακή δράση, παρακινώντας και τους πολίτες τους να ακολουθήσουν το ίδιο παράδειγμα. Ο ορισμός πράσινες πόλεις (green cities) ή πράσινες κοινότητες (green communities) έχει γίνει πια κοινά αποδεκτός και πολλές κοινότητες στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α τον έχουν υιοθετήσει. Στο πλαίσιο της κατάκτησης αυτού του τίτλου, οι κοινότητες έχουν αναλάβει ποικίλες δράσεις: προσπάθειες καλλωπισμού όπως είναι η δενδροφύτευση και η ανθοκομία, εγκατάσταση συστημάτων ηλιακής ενέργειας σε κυβερνητικά κτίρια, κατασκευή ποδηλατοδρόμων και ηλεκτροκίνητων σιδηροδρομικών συστημάτων, προώθηση των εναλλακτικών μέσων μαζικής μεταφοράς. Όλες αυτές οι θετικές δράσεις συμβάλλουν στην ενίσχυση της προστασίας του αστικού περιβάλλοντος και επιβραδύνουν το ρυθμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Επιπρόσθετα, αφού μπορούν να παράγουν νέες θέσεις εργασίας αποτελούν και σημαντική πηγή για τους επονομαζόμενους πράσινους μισθούς (green salaries).

Βιώσιμη διαχείριση αποβλήτων

Η οικονομική ανάπτυξη του τελευταίου αιώνα οδήγησε σε αύξηση του όγκου των στερεών αποβλήτων. Οι έρευνες προβλέπουν ότι μέχρι το 2025 η παραγωγή ορισμένων αποβλήτων θα διπλασιαστεί, ενώ τα αστικά απόβλητα στην ΕΕ θα αυξηθούν κατά 25% μέχρι το 2020. Το ποσοστό ποικίλλει από χώρα σε χώρα, εντούτοις η παραγωγή των αστικών αποβλήτων προβλέπεται να αυξηθεί ταχύτερα στα νεότερα κράτη μέλη.
Επιπλέον, υπάρχει σαφής συσχέτιση της συγκέντρωσης του πληθυσμού με την παραγωγή αστικών αποβλήτων. Μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, για παράδειγμα, οι πέντε πιο πυκνοκατοικημένες χώρες, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιταλία, και η Ισπανία, παράγουν το 80% των συνολικών αστικών αποβλήτων. Το ίδιο ισχύει για τα 10 νεότερα κράτη μέλη, όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία που παράγουν περίπου το 65% των συνολικών αποβλήτων.
Η ορθή αστική διαχείριση των αποβλήτων είναι η κύρια παράμετρος για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Στόχος της είναι η συλλογή, η επεξεργασία και η τελική διάθεση των στερεών αποβλήτων που παράγονται από το πληθυσμό των αστικών περιοχών με μεθόδους οικονομικές και φιλικές προς το φυσικό περιβάλλον.
Η πρόληψη και μείωση των αποβλήτων αποτελεί βασική έννοια στον εμπορικό και βιομηχανικό τομέα. Παράδειγμα πρόληψης της παραγωγής αποβλήτων που συντελεί στη μείωση του όγκου των αποβλήτων και της ρύπανσης του περιβάλλοντος είναι η ανακύκλωση παλαιών ηλεκτρονικών συσκευών, όπως κινητά τηλέφωνα και υπολογιστές, καθώς και η χρήση λιγότερο επιβλαβών υλικών στη διαδικασία κατασκευής τους. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, δημιουργούνται πολλές θέσεις εργασίας με εξειδικευμένο προσωπικό.

Πράσινη Συντήρηση των αυτοκινήτων

Η «πράσινη» επισκευή και συντήρηση των αυτοκινήτων είναι μια άλλη πιθανή πηγή νέων θέσεων εργασίας. Τα συνεργεία διοχετεύουν πολλές χημικές ουσίες στα μηχανικά μέρη των αυτοκινήτων, οι οποίες αναπόφευκτα καταλήγουν στο περιβάλλον. Ωστόσο, υπάρχουν ειδικές μέθοδοι και προϊόντα, που μπορούν να μειώσουν την περιβαλλοντική επιβάρυνση της συντήρησης και επισκευής των οχημάτων. Τα κλειστά παράθυρα και οι πόρτες επίσης εμποδίζουν τη διέλευση των τοξικών αυτών στοιχείων στο εσωτερικό του αυτοκινήτου, κατά τη διάρκεια της επισκευής.
Παράλληλα, πρόσφατα έχουν αρχίσει να παρέχονται εξειδικευμένες υπηρεσίες συντήρησης και επισκευής για οχήματα που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, ένας μικρός αλλά αυξανόμενος αριθμός συνεργείων εξειδικεύεται στη συντήρηση υβριδικών αυτοκινήτων, τα οποία παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές σε σχέση με τα συμβατικά οχήματα και διαθέτουν πιο περίπλοκα ηλεκτρονικά συστήματα. Δεδομένου ότι ο αριθμός των ιδιοκτητών υβριδικών οχημάτων αυξάνεται, μεγαλώνει και το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα αυτών των συνεργείων, τα οποία χρειάζονται εξειδικευμένο προσωπικό για να παρέχουν τις υπηρεσίες αυτές.
Το προσωπικό των συνεργείων πρέπει να καταρτίζεται στις κατάλληλες διαδικασίες για την επισκευή και συντήρηση των οχημάτων αυτών, αλλά και για τη χρήση εναλλακτικών καυσίμων. Αυτή η κατάρτιση μπορεί να προωθηθεί και μέσω των προγραμμάτων εκπαίδευσης και ανάπτυξης των δεξιοτήτων των μηχανικών από τους κατασκευαστές ανταλλακτικών και εξοπλισμού, αλλά και μέσω της θέσπισης ενός προγράμματος πιστοποίησης για τους ανεξάρτητους μηχανικούς.
Ωστόσο, η εξάπλωση της χρήσης των ηλεκτρικών οχημάτων , αλλά και αυτών που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα , απαιτεί την υπερκέραση κάποιων προσωρινών εμποδίων. Όσον αφορά στα ηλεκτρικά οχήματα, ένας παράγοντας που προσωρινά αποθαρρύνει τη χρήση τους, είναι ο περιορισμένος αριθμός χιλιομέτρων που μπορούν να διανύσουν μεταξύ δύο φορτίσεων. H διαθεσιμότητα σταθμών φόρτισης για ευκαιριακή φόρτιση, δηλαδή πλήρη ή μερική επαναφόρτιση μακριά από το σπίτι, θα οδηγήσει στην αύξηση της αξιοπιστίας των οχημάτων αυτών στο καταναλωτικό κοινό και κατά συνέπεια, στην αύξηση της χρήσης τους. Ενδεικτικά, πιθανές θέσεις για την εγκατάσταση τέτοιων σταθμών συνιστούν οι χώροι στάθμευσης των εμπορικών κέντρων, των αερολιμένων και των χώρων εργασίας. Παράλληλα, μερικά από τα οχήματα που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα κοστίζουν περισσότερο από τα συμβατικά οχήματα λόγω του περιορισμένου αριθμού των οχημάτων που κατασκευάζονται και λόγω των επιπλέον μερών που αυτά πρέπει να διαθέτουν, όπως οι κύλινδροι αποθήκευσης ή οι επιπρόσθετες δεξαμενές καυσίμων. Αυτό, πιθανότατα, θα αλλάξει με την πάροδο του χρόνου, καθώς θα παράγονται μαζικά περισσότερα οχήματα που κινούνται με εναλλακτικά καύσιμα.
Οι παραπάνω εξελίξεις προσφέρουν τη δυνατότητα δημιουργίας νέων ευκαιριών απασχόλησης τόσο στην αυτοκινητοβιομηχανία όσο και στις παράλληλες αγορές. Μια έκθεση που παρουσιάστηκε το 2004 υποστηρίζει ότι η ενσωμάτωση των υφιστάμενων τεχνολογιών στα αυτοκίνητα και τα φορτηγά στα επόμενα δέκα έτη θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην απασχόληση περίπου 40.800 ατόμων στην αμερικάνικη αυτοκινητοβιομηχανία ή στη δημιουργία. 161.000 νέων θέσεων εργασίας αν ληφθούν υπόψη και άλλοι τομείς όπως η γεωργία και οι κατασκευές.

Ειδικά Τοπικά Σύμφωνα Πράσινης Ποιότητας

Γενικά τα τοπικά σύμφωνα ποιότητας προστατευόμενων περιοχών μπορούμε να πούμε ότι αποτελούν στρατηγικά εργαλεία προσανατολισμού, συντονισμού και προώθησης για την πράσινη επιχειρηματικότητα και τον πιο περιορισμένο της δυναμικό πυρήνα, αυτόν της οικο-επιχειρηματικότητας που συνδέεται με τις δομές και τις υπηρεσίες στήριξης της φύσης και της βιοποικιλότητας. Η δεύτερη κλίμακα σήμανσης είναι η κλίμακα με πρωτόκολλο ολοκληρωμένης παραγωγής. Αυτή είναι μια ενδιάμεση, μεταβατική κλίμακα, η οποία είναι σχετικά αναγκαία για τα προϊόντα προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης, τα λεγόμενα ΠΟΠ , και τα προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης, τα ΠΓΕ. Ωστόσο η ολοκληρωμένη παραγωγή αφορά κάθε παραγωγή άσχετα από τις ονομασίες προέλευσης και γεωγραφικής ένδειξης. Αποτελεί μια ενδιάμεση ορθολογική διαχείριση των εισροών και των εκροών της παραγωγικής διαδικασίας.
Τα Ειδικά Τοπικά Σύμφωνα Πράσινης Ποιότητας, αποτελούν την πράσινη «ταυτότητα» ενός τόπου για το οικοσύστημα και την βιοποικιλότητα και στοχεύουν:

1. Στη διατήρηση της σπάνιας βιοποικιλότητας
2. Στην ανάδειξη της βιοποικιλότητας και στην ανάπτυξη της κοινωνικής εταιρικής ευθύνης για την βιοποικιλότητα
3. Στη διαχειριστική στήριξη της προστασίας του περιβάλλοντος.
4. Η τέταρτη κατεύθυνση, περιλαμβάνει την πράσινη επιχειρηματική δράση. Μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για μια διεπαγγελματική ή διεπιχειρησιακή οργάνωση και ολοκλήρωση, επίσης και ένα κρίσιμο πεδίο στόχευσης για ειδικό τοπικό πράσινο σύμφωνο ποιότητας που συνδέεται με την πράσινη προσαρμογή και την περιβαλλοντική ανασυγκρότηση της οικονομίας και της επιχειρηματικότητας.

Κεφάλαιο Τέταρτο
Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα σημερινά στοιχεία που ισχύουν για άσκηση της πράσινης επιχειρηματικότητας, αποτυπώνεται η πραγματικότητα αναφορικά με τη δημιουργία πράσινων θέσεων εργασίας και γίνεται εφαρμογή της P.E.S.T.E.L. ανάλυσης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Η Οικονομική Ύφεση ως Ευκαιρία για Πράσινη Ανάπτυξη

Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση και η ύφεση στην οποία έχουν περιέλθει οι οικονομίες των ανεπτυγμένων χωρών, προκάλεσαν αρχικά δεύτερες σκέψεις και αναστολές στους επιτελείς κυβερνήσεων και διεθνών οργανισμών, ως προς τη σκοπιμότητα των προγραμμάτων και ποιοτικών προστασίας του περιβάλλοντος που έχουν εδώ και χρόνια δρομολογηθεί. Πολλές ήταν οι φωνές που υποστήριξαν ότι, οι πράσινες πολιτικές και τα μέτρα ανάσχεσης της ύφεσης δεν είναι συμβατά μεγέθη. Ευτυχώς, η σύγχυση αυτή ξεπεράστηκες γρήγορα. Όλο και περισσότερες φωνές υποστηρίζουν πλέον ακριβώς το αντίθετο. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι, η ύφεση αποτελεί μια ευκαιρία στροφής στην πράσινη οικονομία.
Η επένδυση στο περιβάλλον και ειδικότερα στις ΑΠΕ αλλά και σε άλλες μορφές εξοικονόμησης ενέργειας, αποτελεί επιλογή αναπόδραστη για τις σύγχρονες οικονομίες. Το υπενθυμίζουν αρνητικά οι ενεργειακές κρίσεις, οι εκτιμήσεις των επιστημόνων για το επερχόμενο τέλος των συμβατικών ενεργειακών πόρων, τα στοιχεία για τη δραματική επιβάρυνση του περιβάλλοντος από τα αέρια του θερμοκηπίου. Το υπογραμμίζουν όμως και θετικά, η δυναμική ανάπτυξη του κλάδου της πράσινης ενέργειας, τα αλλεπάλληλα τεχνολογικά επιτεύγματα και οι καινοτομίες που προτείνει αυτός ο αναπτυσσόμενος τομέας της νέας επιχειρηματικότητας. Πολύ περισσότερο για την Ελλάδα, η οποία διαθέτει σε αφθονία τα φυσικά προσόντα που απαιτούνται για τη χρήση καθαρότερων μορφών ενέργειας, τον ήλιο και τον άνεμο.
Η εταιρία Management Information Services Inc (MISI) ανακάλυψε ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1970, στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ενώ η αμερικανική οικονομία βρισκόταν σε στάδιο ύφεσης, τα έξοδα για την περιβαλλοντική προστασία σημείωσαν αύξηση της τάξης του 60%, 31% και 15% αντιστοίχως, καταδεικνύοντας έτσι την τεράστια δυνατότητα για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε αυτόν τον τομέα. Ήδη από το 1992, η επένδυση στους περιβαλλοντικούς τομείς δημιούργησε 4 εκ. νέες θέσεις απασχόλησης στις ΗΠΑ και απέφερε 335 δις δολάρια σε βιομηχανικές πωλήσεις.
Οι επενδύσεις που θα γίνουν τα επόμενα 10-15 χρόνια θα επηρεάσουν σημαντικά το κλίμα κατά το δεύτερο μισό αυτού του αιώνα και κατά τον επόμενο. Οι πράξεις μας, εγκυμονούν τον κίνδυνο μιας σοβαρής διαταραχής της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας, παρόμοια με αυτήν που δημιουργήθηκε κατά τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και κατά την οικονομική ύφεση του 1930. Η επανάκαμψη θα είναι δύσκολη. Η αντίδραση πρέπει να είναι άμεση και Διεθνείς. Πρέπει να βασίζεται σε μια κοινή ενόραση των μακροπρόθεσμων στόχων και σε συμφωνία για το πλαίσιο εργασίας που θα επιταχύνει τις δράσεις κατά την επόμενη δεκαετία και θα πρέπει να στηριχθεί σε αμοιβαίες ενισχυτικές προσεγγίσεις σε Εθνικό, Περιφερειακό και Διεθνές επίπεδο .

Πράσινο Επιχειρείν στην Ευρώπη

Η Γερμανία έχει δεσμευτεί στην ΕΕ να πετύχει το στόχο του 20% παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ. Η δομή αυτή έχει ως ακολούθως:

1. Βιοκαύσιμα για θέρμανση 37,6%
2. Βιοκαύσιμα για ηλεκτρική ενέργεια 10,6%
3. Βιοντίζελ 29,8%
4. Αιολική ενέργεια 17,6%
5. Υδροηλεκτρική ενέργεια 9,2%
6. Ηλιακή ενέργεια για θέρμανση 1,7%
7. Φωτοβολταϊκά τόξα 1,6%
8. Γεωθερμία 1%

Από αυτή την εικόνα είναι σαφή και τα οικολογικά και περιβαλλοντικά οφέλη, αφού το 2007, εξαιτίας της ενέργειας που παρήχθη από ΑΠΕ, οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα της Γερμανίας ήταν κατά 115 εκατομμύρια τόνους λιγότεροι. Υπάρχουν επίσης εργοστάσια παραγωγής προϊόντων που εκμεταλλεύονται την ηλιακή ενέργεια και εργάζονται με τρεις βάρδιες την ημέρα επί 365 ημέρες τον χρόνο για να προλάβουν τις παραγγελίες, χρησιμοποιώντας άκρως αυτοματοποιημένη και ρομποτική παραγωγική διαδικασία. Ωστόσο, το 2007, ο τομέας των ΑΠΕ πραγματοποίηση στη Γερμανία κύκλο εργασιών 25 δισεκατομμυρίων ευρώ και απασχολεί 250.000 εργαζομένους, αριθμός που αυξήθηκε κατά 55% τα τελευταία τρία χρόνια. Το γεγονός αυτό από μόνο του αποδεικνύει τη δυναμική του κλάδου. Όπως εκτιμούν κυβερνητικοί παράγοντες το Βερολίνο, για κάθε ευρώ χρηματοδότησης των ΑΠΕ, η χώρα κερδίζει από τον περιορισμό των εισαγωγών ορυκτών καυσίμων, αλλά και την πρόληψη περιβαλλοντικών καταστροφών, 1,60 ευρώ (θετικό ισοζύγιο).
Σήμερα, η Ελλάδα καλύπτει τις ανάγκες της για ηλεκτρικό ρεύμα κατά 50% με λιγνίτη, 20% με φυσικό αέριο, 13% με πετρέλαιο, 5% με υδροηλεκτρικά, 4% με ΑΠΕ, ενώ οι εισαγωγές του ηλεκτρικού ρεύματος αντιπροσωπεύουν το 7% των αναγκών.
Η εταιρία DZK GmbH & Co KG, αξιοποιεί μια νέα τεχνολογία η οποία αναμένεται να μεταβάλει σημαντικά την προσέγγιση στη διαχείριση απορριμμάτων, αλλά επίσης τα περιβαλλοντικά και οικονομικά δεδομένα πολλών περιοχών. Κατασκευάζει μονάδες επεξεργασίας και μετατροπής των απορριμμάτων σε πετρέλαιο έτοιμο προς χρήση (θέρμανση η κίνηση) και σε ηλεκτρική ενέργεια. Η απόδοση είναι υψηλή, της τάξης του 38%, δηλαδή από 100 χιλιάδες τόνους απορριμμάτων εξάγονται 38 χιλιάδες τόνοι πετρέλαιο. Τα οφέλη διαφαίνονται σε διάφορους τομείς όπως η τοπική αυτοδιοίκηση για την κάλυψη των αναγκών των δημοτικών υπηρεσιών, νοικοκυριών, αγροτική παραγωγή, Δημόσιο.
Το BEMS (Building Energy Management System), έχει σκοπό τον αυτόματο έλεγχο των ηλεκτρολογικών και μηχανολογικών εγκαταστάσεων ενός κτιρίου, προκειμένου να είναι δυνατή η ρύθμιση παραμέτρων και η ανάλυση δεδομένων όλων των εγκαταστάσεων από έναν σταθμό ελέγχου. Με το σύστημα αυτό είναι δυνατή η παρακολούθηση και καταγραφή της ενεργειακής συμπεριφοράς των συστημάτων που είναι εγκατεστημένα στο κτίριο, καθώς και η δημιουργία αρχείου με στατιστικά στοιχεία. Τα σημαντικότερα συστήματα που μπορεί να παρακολουθεί και να ελέγχει ένα σύστημα ενεργειακής διαχείρισης σε ένα κτίριο είναι τα εξής: Συστήματα κλιματισμού – θέρμανσης, παθητικά συστήματα (αίθρια, αερισμός), εγκατάσταση φωτισμού, συστήματα δροσισμού, ηλεκτρικές καταναλώσεις, ποιότητα αέρα, εγκαταστάσεις ασφαλείας.
Τομείς Απασχόλησης Θέσεις Εργασίας
ΑΠΕ 400.000
Βιώσιμες Μεταφορές 2.100.000
Τομέας Ενεργειακής
Αποδοτικότητας 900.000

Πίνακας 3: Θέσεις εργασίας ανά τομέα πράσινης οικονομίας

Πρόγραμμα Πράσινων Μισθών

Η Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής , στηριζόμενη στην επικρατούσα τάση για βιώσιμη ανάπτυξη και στο κράτος κοινωνικής πρόνοιας, έχει αρχίσει να προωθεί τη συνέργεια της εργασιακής ευημερίας και της βιώσιμης ανάπτυξης στις αστικές περιοχές, με τα «Προγράμματα Πράσινων Μισθών » (ΠΠΜ), τα οποία προορίζονται για να παρέχουν απασχόληση στη νεολαία στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος ή της αποκατάστασής του.
Το πρόγραμμα των Πράσινων Μισθών έχει ως στόχο τη καταπολέμηση της ανεργίας μέσω της δημιουργίας θέσεων εργασίας που σχετίζονται με την αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Δεδομένου ότι τα επαγγέλματα και οι βιομηχανίες τείνουν προς περισσότερο πράσινες πρακτικές και προϊόντα, υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας θέσεων εργασίας για όλα τα επίπεδα ειδικοτήτων και νέων προϊόντων σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Το ανθρώπινο δυναμικό (εξειδικευμένο και μη) που θα αξιοποιούταν θα μπορούσε να συνδράμει σε πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα.
Τα προγράμματα αυτά μπορούν να αντικαταστήσουν τα επιδόματα ανεργίας και να χορηγούνται σε όσους επιθυμούν να εργαστούν για τη διάσωση του περιβάλλοντος. Επίσης μπορούν να περιλαμβάνουν πολλούς κλάδους απασχόλησης όπως διαχείριση υγρών και στερεών αποβλήτων, ανακύκλωση, δενδροφύτευση, καθαρισμός των αστικών κέντρων και των ακτών αλλά και επαγγέλματα που απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις.
H ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των αυξημένων ευκαιριών απασχόλησης που παρέχουν οι καθαρές μορφές ενέργειας, καθώς στη Δανία έχει επιφέρει κέρδη της τάξης των 3 δις δολαρίων ετησίως ενώ έχει δημιουργήσει άμεσες και έμμεσες ευκαιρίες απασχόλησης για πάνω από 20.000 άτομα στους διάφορους βιομηχανικούς τομείς, όπως είναι η παραγωγή εξαρτημάτων για τις ανεμογεννήτριες. H Γερμανία, μια επίσης μεγάλη δύναμη στην παραγωγή ηλεκτρισμού από αιολική ενέργεια, απασχολεί περίπου 40.000 άτομα στον τομέα αυτό. Για τη χώρα μας, στα νησιά του Αιγαίου, στην Κρήτη και στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα παρατηρείται πληθώρα έργων εκμετάλλευσης στον τομέα της αιολικής ενέργειας, ενώ το συνολικό εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό της Ελλάδας μπορεί να καλύψει ένα μεγάλο μέρος των ηλεκτρικών αναγκών της, δημιουργώντας πολυάριθμες νέες θέσεις εργασίας. Ενδεικτικό είναι ότι μια μεγάλη εταιρεία του κλάδου απασχολεί ήδη πάνω από 90 υπαλλήλους ενώ το προσωπικό της αυξάνεται με ρυθμό περίπου 30% το χρόνο .
Ταυτόχρονα, ο τομέας των ηλιακών θερμικών συστημάτων συνιστά μια αξιοσημείωτη πηγή πράσινη απασχόλησης για τον Ελλαδικό χώρο. Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις πρωτοπόρους τόσο στην κατασκευή, όσο και στις πωλήσεις και εξαγωγές ηλιακών συλλεκτών και κατατάσσεται σταθερά μέσα στην πρώτη τριάδα των χωρών της E.E.. Ο κλάδος απασχολούσε το 2002 περίπου 3.000 εργαζομένους στη χώρα μας. Τα ηλιακά συστήματα χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα τόσο στον οικιακό όσο και στο βιομηχανικό τομέα, κυρίως για την παραγωγή ζεστού νερού. Ωστόσο, μπορούν να βρουν εφαρμογή και σε άλλες χρήσεις όπως η θέρμανση, ο κλιματισμός ή ακόμα και η αφαλάτωση. Η μακροχρόνια ανάπτυξη που γνωρίζει ο τομέας των ηλιοθερμικών συστημάτων στη χώρα μας συνιστά ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το πώς μπορεί να συνδυαστεί η επιδίωξη της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας με τη δημιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης και την οικονομική ανάπτυξη .
Για κάποιο διάστημα μέχρι σήμερα, ήταν εμφανές ότι σε αγορές όπως τα βιολογικά τρόφιμα και οι βιομηχανίες αυτοκινήτων, όπου υπήρχε πληροφόρηση του καταναλωτή και ενημερωτικές καμπάνιες σε θέματα που αφορούσαν στην υγεία και στην αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας επηρεάζονταν οι καταναλωτικές επιλογές. Ένας μεγάλος λιανοπωλητής ο οποίος χρησιμοποίησε βιολογικά προϊόντα στη βιομηχανία τροφίμων του, είδε αύξηση στις πωλήσεις κατά 12%. Δίχως έκπληξη, καθώς οι καταναλωτές που έχουν συνείδηση γύρω από τα θέματα υγείας έδειξαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα βιολογικά τρόφιμα από ότι ποτέ στο παρελθόν. Αυτά τα προϊόντα μπορούν τώρα πλέον να βρεθούν στα ράφια των μεγαλύτερων αλυσίδων σούπερ μάρκετ πλάι στα συμβατικά τρόφιμα, και σαν αποτέλεσμα τούτου, πολλά σούπερ μάρκετ αναφέρουν σημαντική άνοδο των πωλήσεων. Στη Μεγάλη Βρετανία τα σούπερ μάρκετ κατέγραψαν 21% αύξηση στις πωλήσεις βιολογικών τροφίμων μεταξύ του 2005 και του 2007, ενώ οι συνολικές δαπάνες για βιολογικά προϊόντα σημείωσαν άνοδο 22%, φτάνοντας τις 2 δισεκατομμύρια λίρες και καθιστώντας τη Μεγάλη Βρετανία την τρίτη μεγαλύτερη αγορά μετά τη Γερμανία και την Ιταλία. Κάτι τέτοιο μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο στο χώρο εργασίας. Μία αλυσίδα σούπερ μάρκετ βιολογικών τροφίμων απασχολεί 54.000 εργαζόμενους σε 270 τοποθεσίες στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Αγγλία, καθιστώντας την επιχείρηση έναν από τους σημαντικότερους εργοδότες στο χώρο εργασίας. Η συγκεκριμένη αλυσίδα μάλιστα, δεσμεύτηκε να εφαρμόζει τα περιβαλλοντικά της πρότυπα και σε άλλες υπηρεσίες από τον τρόπο κατασκευής των καταστημάτων της μέχρι τη λειτουργία οχημάτων εναλλακτικής ενέργειας και τη χρήση φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων καθαρισμού. Όπως ήταν αναμενόμενο, η επιχείρηση επωφελήθηκε σημαντικά από αυτήν την πρωτοβουλία.
Άλλο παράδειγμα εντοπίζεται στην εξέλιξη του ψυγείου. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου μισού του προηγούμενου αιώνα, αυτή η συσκευή ήταν ένας από τους μεγαλύτερους καταναλωτές οικιακής ενέργειας. Ωστόσο, οι κανονισμοί στη δεκαετία του ΄90, που απαιτούσαν από τους κατασκευαστές να μειώσουν τους κυρίως υπευθύνους για την αύξηση της τρύπας του όζοντος, χλωροφθωράνθρακες, μετέτρεψαν το ψυγείο σε ένα μέσο εξοικονόμησης ενέργειας και χρημάτων, που κατανάλωνε αντίστοιχο ηλεκτρικό ρεύμα με αυτό μιας απλής λάμπας 50w. Οι κατασκευαστές εκείνοι που δεν συμμορφώθηκαν προς τους κανονισμούς έχασαν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα.
Η περιβαλλοντική πολιτική που ενθαρρύνει την καινοτομία, μπορεί να αποτελέσει ένα πολύ αποδοτικό εργαλείο για τη δημιουργία θέσεων εργασίας καθώς όχι μόνο βοηθά τις υπάρχουσες εταιρείες να παραμείνουν οικονομικά βιώσιμες αλλά, επίσης δημιουργεί ευκαιρίες για την ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων. Στην αγορά ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για παράδειγμα, που η καινοτομία είναι ευρύτατα διαδεδομένη, μία Αμερικάνικη χαλυβουργική εταιρεία επεσήμανε ότι τα σχέδια της για παραγωγή μερικών εκατοντάδων πλαισίων ηλεκτρογεννήτριας για μία Ισπανική εταιρία κατασκευής τουρμπίνων, θα οδηγούσε στη μονιμοποίηση δέκα συμβασιούχων, με επιπλέον άλλων δέκα κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους. Ομοίως μία άλλη εταιρεία χάλυβα είχε τη δυνατότητα να δημιουργήσει οχτώ νέες θέσεις εργασίας στη βιομηχανία, με την εισαγωγή μιας καινοτόμου διαδικασίας γαλβανισμού με ψευδάργυρο, η οποία δεν παράγει σχεδόν καθόλου απόβλητα και έχει 50% μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Επίσης μία έρευνα, υπεύθυνη για την επίδραση που έχει στην εργασία η ανάπτυξη μίας εναλλακτικής αγοράς ενέργειας κατέληξε ότι είναι δυνατό να δημιουργηθούν περίπου 4.330 νέες θέσεις εργασίας.
Η «καθαρότερη παραγωγή» είναι μια πρακτική που εφαρμόζουν οι επιχειρήσεις με σκοπό να ελαχιστοποιήσουν τα βιομηχανικά τους απόβλητα και να αυξήσουν την παραγωγικότητά τους. Αφορά ολόκληρη την παραγωγική αλυσίδα και τις πρώτες ύλες της και προωθεί μια επιχειρηματική τακτική που αποφεύγει την παραγωγή απορριμμάτων, καυσαερίων και θορύβου. Επιστρατεύει ανώτερα στελέχη και υπαλλήλους όλων των ειδικοτήτων, όχι μόνο ειδικούς και ενισχύει τις διαδικασίες παραγωγής. H «καθαρότερη παραγωγή» έχει φέρει επανάσταση στις περιβαλλοντικές επιχειρηματικές στρατηγικές. H Journal of Cleaner Production, καθώς και οι οργανισμοί της UNEP, UNIDO και UNESCO έχουν καταγράψει τη μεγάλη πρόοδο που έκαναν εκατοντάδες εταιρείες σε πολλές χώρες στη βελτίωση των προϊόντων και των διαδικασιών τους ενώ παράλληλα κατάφεραν να εξασφαλίσουν μια αποδοτικότερη διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού τους μια μεγαλύτερη συμμετοχή στο χώρο εργασίας από πλευρά των υπαλλήλων τους και μια καλύτερη επίδοση στον τομέα των προϊόντων και υπηρεσιών τους. H πρόοδος αυτή συνείσφερε επίσης στη δημιουργία πολλών θέσεων εργασίας καθώς οι νέες τεχνολογίες και διαδικασίες απαιτούν ανάλογα προσόντα και κατάρτιση. Για παράδειγμα, οι βιομηχανίες χρωμάτων και εκτυπώσεων προβαίνουν σε αλλαγές των βλαβερών μελανιών και χρωμάτων τους με οργανικούς διαλυτές που βασίζονται στο νερό. Ομοίως οι ίδιες βιομηχανίες έχουν αντικαταστήσει πολλά τοξικά βαριά μέταλλα με μη-τοξικές ουσίες. Στις βιομηχανίες παρασκευής τροφίμων, έχει βελτιωθεί κυρίως ο τομέας της ενεργειακής απόδοσης με την εφαρμογή τεχνολογίας μεμβρανών, όπως είναι η υπερδιήθηση και η αντίστροφη ώσμωση. Όπως είναι αναμενόμενο, οι παραπάνω πρακτικές απαιτούν και ένα κατάλληλα καταρτισμένο εργατικό δυναμικό.

Πράσινες Θέσεις Εργασίας και ΑΠΕ

Εκατομμύρια είναι οι νέες θέσεις εργασίας που δεν υπήρχαν πριν σύμφωνα με στοιχεία μελετών . Στις ΑΠΕ, περισσότερες από 2,3 εκατομμύρια πράσινες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν τα τελευταία χρόνια κυρίως στην αιολική, ηλιακή ενέργεια και βιομάζα, στις αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες οικονομίες, με κυρίαρχες τις χώρες Κίνα, Γερμανία, Ιαπωνία, Βραζιλία, ΗΠΑ. Στην πράσινη οικοδόμηση, περίπου 4 εκατομμύρια θέσεις εργασίας υπάρχουν ήδη στις ΗΠΑ και εκτιμάται πως μέχρι το 2030 θα δημιουργηθούν επιπλέον 2 εκατομμύρια θέσεις σε ΗΠΑ και ΕΕ. Στις πράσινες μεταφορές, υπάρχουν 250.000 θέσεις στην ΕΕ και 5 εκατομμύρια θέσεις σε Κίνα και Ινδία. Στην οικολογική βιομηχανία και συγκεκριμένα στην ανακύκλωση (αφού είναι δύσκολο να υπάρξουν αλλού), παρουσιάζονται 12 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Η γεωργία εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος εργοδότης στον κόσμο με 1,3 δισεκατομμύρια γεωργού και εργάτες. Η γεωργία είναι εξαιρετικά ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή. Υπολογίζεται ότι στο μέλλον θα υπάρξει πράσινη απασχόληση σε αυτό τον τομέα, λόγω του δυναμικού του ως φορέας παροχής ανανεώσιμων πρώτων υλών και βιοποικιλότητας.
Τα πράσινα επαγγέλματα στην Ελλάδα βρίσκονται ακόμη σε αρχικό στάδιο. Το 2008 απορροφούν το 3% της ανεργίας της Ελλάδας σε αντίθεση με χώρες της ΕΕ που απασχολούνται περίπου 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι, αφήνοντας έτσι την Ελλάδα τελευταία στην κατάταξη .
Μελέτη της ETUC και της Social Development Agency εξετάζει τις πιθανές επιπτώσεις στην απασχόληση μιας μείωσης από 30-50% των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα στην Ε.Ε. έως το 2030, σε τέσσερις βασικούς τομείς της ευρωπαϊκής οικονομίας, την παραγωγή ενέργειας (παραγωγή ηλεκτρισμού, πετρέλαιο), τις βιομηχανίες εντάσεως ενέργειας (χάλυβας, τσιμέντο), τις μεταφορές και τις κατασκευές. Από τη μελέτη προκύπτει ότι μετά την υιοθέτηση πολιτικών για τη μείωση των εκπομπών, το συνολικό ισοζύγιο των θέσεων εργασίας μεταξύ των τομέων που θα επεκταθούν και αυτών που θα συρρικνωθούν δεν θα είναι αρνητικό. Αντίθετα, μπορεί να είναι θετικό. Εκτιμάται ότι η συνολική αύξηση της απασχόλησης στους υπό εξέταση τομείς θα μπορούσε να είναι της τάξης του 1,5%. Επίσης, ένα σημαντικό εύρημα της μελέτης είναι ότι η μεγάλης κλίμακας ανακατανομή θέσεων εργασίας που θα προκύψει από την εφαρμογή πολιτικών για το κλίμα, θα συμβεί περισσότερο εντός του ιδίου του τομέα, παρά μεταξύ διαφορετικών τομέων. Από πρώτη άποψη, αυτό φαίνεται να είναι ένα θετικό στοιχείο, καθώς είναι πιο εύκολο στους εργαζόμενους να μετακινηθούν σε κάποια επιχείρηση του ίδιου τομέα, παρά να μετακινηθούν από έναν τομέα σε άλλον.
Σε όλο τον κόσμο, βάσει των στοιχείων που περιλαμβάνονται στο Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, απασχολούνται περίπου 2,3 εκατομμύρια άνθρωποι μόνο στον τομέα των ΑΠΕ. Μέχρι το 2030 εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να απασχολούνται στους τομείς των ΑΠΕ σχεδόν 8,5 εκατομμύρια άνθρωποι.
Πέραν όμως της ποσοτικής διάστασης της απασχόλησης, υπάρχει και η ποιοτική, η οποία αφορά τις αυξανόμενες ανάγκες σε εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό όχι μόνο σε ότι αφορά όρους τεχνολογικών εξελίξεων, αλλά και όρους καινοτομιών.

Πράσινα Κτίρια (Green Buildings)

Σύμφωνα με άλλες μελέτες , για την επισκευή κτιριακών εγκαταστάσεων λόγω παλαιότητας, μια επένδυση ενός εκατομμυρίου δολαρίων για την ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης παράγει δεκαπλάσιο αριθμό θέσεων εργασίας σε σχέση με μια αντίστοιχη επένδυση στις βιομηχανίες πετρελαίου ή ηλεκτρισμού.

Εικόνα 4: Crystal Island

Το συγκεκριμένο κτίριο (Crystal Island) θα κοστίσει για να κατασκευαστεί 4 δισεκατομμύρια δολάρια και έχει σχεδιαστεί για την πόλη της Μόσχας. Το ύψος του θα φτάνει τα 1.300 πόδια από την επιφάνεια της γης και θα περιβάλλεται από εκατοντάδες φωτοβολταϊκά στοιχεία, ενώ στο εσωτερικό του θα έχει πολυάριθμες πλατείες με πολύ πράσινο. Αν τελικά κτιστεί θα είναι ίσως το μεγαλύτερο κτίριο του κόσμου.

Βιοτουρισμός
”Tourism has become both the victim and the vector of climate change. Our sector has to reduce its emissions, it also has to adapt”
Francesco Frangialli , UNWTO Secretary

H ανάπτυξη του βιοτουρισμού προωθεί τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος μέσω της διευκόλυνσης περιηγήσεων που έχουν χαρακτήρα διακριτικό και υπεύθυνο προς το περιβάλλον. Έτσι, οι επισκέπτες μαθαίνουν να εκτιμούν τις τοπικές κοινωνίες και την κουλτούρα τους περισσότερο. Πέρα από τα περιβαλλοντικά οφέλη που επιφέρει στην κοινωνία, ο βιοτουρισμός μετατράπηκε και σε ένα σημαντικό τομέα της οικονομίας ο οποίος παρέχει πολλές ευκαιρίες απασχόλησης.
Ένα από τα μοντέλα αειφόρου ανάπτυξης του τουρισμού σύμφωνα με την ΕΕ είναι η Αειφόρος Αλυσίδα Αξίας . Οι τουριστικές υπηρεσίες ακολουθούν παραδοσιακά μοντέλα συμπεριφοράς και συχνά δεσμεύονται από αυστηρές οικονομικές απαιτήσεις. Επηρεάζονται από την έντονη, κάθετη αλληλεξάρτηση των τουριστικών επιχειρήσεων που παρέχουν το εξαιρετικά ποικιλόμορφο και σύνθετο τουριστικό προϊόν. Η αλυσίδα αξίας που προϋποθέτει ανταγωνιστικές επιχειρήσεις συνδέεται με τη διαχείριση ποιότητα προκειμένου το οικονομικό όφελος να μην επιτυγχάνεται σε βάρος κοινωνικών και περιβαλλοντικών μερών. Ο τομέας χρειάζεται την απορρόφηση του κοινωνικού, οικονομικού και περιβαλλοντικού κόστους από την πλευρά των τουριστικών επιχειρήσεων.
Στη Σκωτία για παράδειγμα, περίπου το 75% των θέσεων εργασίας στην περιβαλλοντική διαχείριση, σχετίζεται με τη διατήρηση και διαχείριση των βιότοπων, οι οποίοι αποτελούν σημαντικούς πόλους τουριστικής έλξης. Στον Εθνικό Δρυμό Lake District στην περιοχή Cumbria, η μεγάλη συρροή επισκεπτών, αποδίδει πάνω από ένα δισεκατομμύριο λίρες ετησίως και δημιουργεί θέσεις για περίπου 26.000 άτομα με εργασιακή σχέση πλήρους απασχόλησης Τα άτομα αυτά απασχολούνται σε τομείς όπως η διατήρηση και η διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος των πτηνών, η παρατήρηση τους (bird-watching) και άλλες δραστηριότητες που μπορεί να προσελκύουν τους τουρίστες. Στην περιοχή Sunart Oakwoods στη Δυτική Σκωτία, η επαναφορά των παραδοσιακών πρακτικών διαχείρισης των δασικών εκτάσεων, δημιούργησε θέσεις εργασίας με άμεση ή έμμεση σχέση, σε μία περιοχή που ήταν σε καθεστώς απομόνωσης και παρουσίαζε υψηλό ποσοστό ανεργίας. Στην περιοχή προσφέρεται, επίσης, πρόγραμμα κατάρτισης σε δεξιότητες σχετικές με τους δασότοπους, το οποίο οδηγεί σε επιπρόσθετες ευκαιρίες για απασχόληση. Επιπλέον, αυτή η πρωτοβουλία προσελκύει χιλιάδες τουρίστες ετησίως, δημιουργώντας έτσι μία πρόσθετη ροή εισοδήματος. Παρομοίως, στην Ουαλία η αποκατάσταση των υγροβιότοπων (river habitat) στις περιοχές που προσφέρονται για αλιεία (Fishing Wales), είναι μία πρωτοβουλία που παράγει εισόδημα, νέες θέσεις εργασίας και μεγαλύτερες ποσότητες ψαριών, χάρη σε τουριστικές εφαρμογές που σέβονται το περιβάλλον.

Περιβαλλοντική Κουλτούρα Εταιριών

Καθώς οι πολυεθνικές επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους και σε άλλες χώρες, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τις διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται στις τοπικές κουλτούρες σε σχέση με το περιβάλλον. Η Γερμανία, η Αυστραλία και η Φιλανδία έχουν αναλάβει τη μεγαλύτερη δέσμευση για την προστασία του περιβάλλοντος σε σχέση με άλλες χώρες. Μια πρόσφατη μελέτη, κατέδειξε ότι άνω του 90% των εταιριών σε Ευρώπη και Ιαπωνία, εφαρμόζουν κάποιου είδους περιβαλλοντικό σχεδιασμό, σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό στις ΗΠΑ που φτάνει μόλις το 67%. Οι εταιρείες έτσι ενθαρρύνονται προς την υιοθέτηση περιβαλλοντικά πιο υπεύθυνων πρακτικών. Είναι ξεκάθαρο ότι η πρόσληψη υπαλλήλων με οικολογικές ευαισθησίες μπορεί μόνο να ωφελήσει τη δημόσια εικόνα μιας εταιρείας στη διαρκώς διευρυνόμενη παγκόσμια αγορά. Η πρόσληψη των κορυφαίων συνεπάγεται ότι η κατάρτιση κι οι επωφελείς πρακτικές θα ανταποκριθούν στις προσδοκίες των τοπικών κοινωνιών.
Εταιρείες όπως οι Google, Starbucks, Ηonda, Timberland, Patagonia και General Electric είναι μερικές μόνο από τις εταιρείες που έχουν ενσωματώσει την περιβαλλοντική προστασία στις πρακτικές του προσωπικού τους. Η εταιρεία Google, για παράδειγμα, παρέχει 5.000 δολάρια ως επιδότηση σε όσους εργαζομένους της προβούν στην αγορά υβριδικού αυτοκινήτου. Επίσης προβαίνουν σε δωρεές προς οργανισμούς που μάχονται εναντίον της υπερθέρμανσης του πλανήτη (global warming). Η General Electric αναφέρεται συχνά στην εκστρατεία Ecoimagination που ενίσχυσε την εικόνα της εταιρείας ως φιλική προς το περιβάλλον. Πέρα όμως από αυτές τις τάσεις, πολλές εταιρείες συνεχίζουν να υποτιμούν τη σημασία της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, για να προσελκύσουν υποψήφιους με σκοπό την κάλυψη θέσεων εργασίας

P.E.S.T.E.L. Analysis στις ΑΠΕ

Ένα χρήσιμο εργαλείο που βοηθά τις επιχειρήσεις να εξετάσουν διεξοδικά και σε βάθος, όλους τους παράγοντες του μάκρο-περιβάλλοντος, που επιδρούν θετικά (ευκαιρίες) ή αρνητικά (απειλές) στην διαμόρφωση της επιχειρησιακής στρατηγικής, είναι η ανάλυση P.E.S.T.E.L. που αποτελείται από τα αρχικά Political, Economical, Social, Technological, Ecological, Legal.

Political
Ο τομέας της ενέργειας είναι στρατηγικής σημασίας για όλες τις κυβερνήσεις καθώς απαιτεί τεράστιες κεφαλαιουχικές επενδύσεις. Στην Ελλάδα έχει επίσης συσταθεί το Συμβούλιο Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής (ΣΕΕΣ) που σαν στόχο έχει την αποτελεσματική διαχείριση και ικανοποίηση των εθνικών ενεργειακών αναγκών. Οι κύριοι φορείς λειτουργίας της απελευθερωμένης αγοράς ενέργειας είναι η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) και η Ανώνυμη Εταιρεία Διαχείρισης Ελληνικού Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΣΜΗΕ).

Economical
Από πλευράς Κομισιόν, οι φοροαπαλλαγές και η αύξηση των δαπανών κατά 50% για καινοτόμο έρευνα και τεχνολογία στο χώρο της ενέργειας είναι το χαρακτηριστικό στοιχείο στο σχέδιό της για την περίοδο 2007-2013 κάτι που αποτελεί ευκαιρία για την ελληνική αγορά που παρουσιάζει αύξηση ενεργειακής ζήτησης κατά 3% ετησίως. Ωστόσο, το ύψος της αρχικής επένδυσης που αγγίζει τα αρκετές δεκάδες εκατομμύρια ευρώ, αποτελεί το «εμπόδιο εισόδου» στις ΑΠΕ.

Social
Οι έλληνες καταναλωτές γνωρίζουν λίγα για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της αλόγιστης χρήσης ενέργειας, τόσο στο περιβάλλον όσο και στην οικονομία της χώρας. Μελέτες δείχνουν ότι δεν είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν ακριβότερα την κιλοβατώρα ενέργειας από ΑΠΕ σε σχέση με τους Δανούς και Γερμανούς.

Technological
Τα τελευταία χρόνια διάφορες συμφωνίες (τεχνολογικές κοινοπραξίες) έχουν γίνει με σκοπό την συμπαραγωγή τεχνολογίας. Έτσι τμήματα μηχανημάτων υψηλού κόστους παράγονται στην Ελλάδα με τεχνογνωσία ξένων.

Ecological
Με την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Κιότου, η Ευρώπη δεσμεύτηκε να μειώσει μέχρι το 2012 τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 8% και ως το 2020 το 20% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας στα κράτη – μέλη της ΕΕ να προέρχεται από ΑΠΕ.

Legal
Το 1998 ο αναπτυξιακός νόμος Ν2601/98 ξεκαθάρισε το τοπίο στην αγορά και έδωσε πλεονεκτήματα στις επιχειρήσεις που ήδη είχαν εισέλθει στον κλάδο, ενώ το 2004 τη θέση του πήρε ο νέος Ν3299/04. Ακολούθησε το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα στηριζόμενο από κεφάλαια του 3ου ΚΠΣ για να δώσει νέα ώθηση στις ιδιωτικές επενδύσεις με έμφαση τις επενδύσεις σε ΑΠΕ. Ο νόμος Ν3468/06 αφορά την παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και αντικατέστησε τους Ν2244/94, Ν2773/99, Ν2941/01. Από πλευράς ΕΕ η σημαντικότερη οδηγία είναι η 2003/54/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.

Κεφάλαιο Πέμπτο
Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα οικονομικά εργαλεία και κάποιοι από τους τρόπους χρηματοδότησης της πράσινης επιχειρηματικότητας, η εταιρική κοινωνική ευθύνη των εταιριών, καθώς και οι πράσινες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται και μπορούν να δημιουργηθούν, μέσω άσκησης δράσης στους τομείς της πράσινης επιχειρηματικότητας.

Πράσινη Οικονομία και Χρηματοδότηση για το Περιβάλλον

Μέχρι πρόσφατα, το οικονομικό σύστημα αρνούταν να λάβει σοβαρά υπόψη τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλούσε. Οι επιχειρήσεις προτιμούσαν να υποστηρίζουν ότι δεν προκαλούν καμία περιβαλλοντική καταστροφή, καθώς τα αποτελέσματα των δραστηριοτήτων τους δεν ήταν άμεσα ορατά. Αυτό δε συμβαίνει πλέον, καθώς οι επιχειρήσεις έχουν συνειδητοποιήσει ότι, όταν ελαχιστοποιούν τους περιβαλλοντικούς κινδύνους και ενθαρρύνουν ηθικές πολιτικές κερδίζουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, μέσω της μείωσης του κόστους, της βελτίωσης της ποιότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών τους και της πρόσβασης τους σε νέες αγορές. Οι επενδύσεις είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές, κατευθύνονται ολοένα και περισσότερο προς περιβαλλοντικά υπεύθυνες επιχειρήσεις, καθώς πολλοί επενδυτές αρνούνται πλέον να χρηματοδοτήσουν επιχειρήσεις που μολύνουν το περιβάλλον και θέτουν την ανθρώπινη υγεία σε κίνδυνο.
Αυτές οι οφειλόμενες είτε σε αλτρουισμό είτε σε οικονομικά κίνητρα, δράσεις, επηρέασαν σημαντικά το χρηματοοικονομικό τομέα. H μείωση της χρονικής υστέρησης ανάμεσα στην επίτευξη των χρηματοοικονομικών κερδών και τη δημιουργία περιβαλλοντικών επιπτώσεων, κατέστησε επιτακτική την ανάγκη για άμεση δράση, έτσι ώστε η οικονομική ανάπτυξη να μην επιτυγχάνεται εις βάρος του περιβάλλοντος. Οι περιβαλλοντικές επιδόσεις μιας εταιρείας, συνηθίζεται πλέον να ενσωματώνονται στις εταιρικές τις αναφορές, ενώ σι ιστοσελίδες που παρέχουν πληροφορίες για την επένδυση σε πράσινες μετοχές, πολλαπλασιάζονται. Επιπλέον, ο όγκος των κεφαλαίων που επενδύονται σε δείκτες καθαρής ενέργειας, αντικατοπτρίζουν το αυξανόμενο ενδιαφέρον για επενδύσεις σε ΑΠΕ.
Στη Γαλλία, για παράδειγμα, οι επιχειρήσεις που είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο του Παρισιού υποχρεούνται να συμπεριλαμβάνουν στις χρηματοοικονομικές καταστάσεις τους πληροφορίες σχετικά με την κοινωνική και περιβαλλοντική απόδοσή τους. Οι κοινωνικά ευαισθητοποιημένοι επενδυτές μπορούν να επιλέξουν μεταξύ 230 αμοιβαίων κεφαλαίων περίπου, ενώ περισσότεροι από 800 ανεξάρτητοι διαχειριστές κεφαλαίων αυτοπροσδιορίζονται ως διαχειριστές χαρτοφυλακίων κοινωνικής ευθύνης για θεσμικούς επενδυτές και μεγαλοεπενδυτές. Οι δείκτες κοινωνικής και περιβαλλοντικής απόδοσης, όπως οι Παγκόσμιοι Δείκτες Βιωσιμότητας Dοw Jones και FTSE4Good , οι οποίοι αποκλείουν τις επιχειρήσεις που αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στα προκαθορισμένα πρότυπα κοινωνικής ευθύνης συγκαταλέγονται πλέον ανάμεσα στους προσδιοριστικούς παράγοντες της εταιρικής συμπεριφοράς.
Αξιοσημείωτη είναι η πρόταση της Μεγάλης Βρετανίας για την ανάπτυξη της πρώτης παγκόσμιας αγοράς «πράσινου εμπορίου», η οποία θα αφορά εταιρείες που αναπτύσσουν πράσινη τεχνολογία. Αυτή η αγορά αναμένεται να καταστήσει την προστασία του περιβάλλοντος μια επιθυμητή εταιρική πρακτική, είτε από μόνη της είτε στο πλαίσιο του συνολικού εταιρικού προγραμματισμού. H αγορά αυτή, γνωστή ως GEM (Green Environmental Market) ή «Πράσινη Περιβαλλοντική Αγορά», θα τροφοδοτεί τις εταιρείες πράσινης τεχνολογίας με νέα κεφάλαια και θα δίνει τη δυνατότητα στους επενδυτές να εντοπίζουν και να επενδύουν σε εταιρείες που πληρούν προκαθορισμένα κριτήρια σχετικά με τη συγκράτηση των εκπομπών ρύπων και τη χρήση της πράσινης τεχνολογίας.
Η βιώσιμη ανάπτυξη απαιτεί όχι μόνο εκτενή μελέτη αλλά και οικονομικό σχεδιασμό προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που τίθενται από την πολιτική. Χωρίς ρεαλιστικό οικονομικό σχεδιασμό, τα περισσότερα προγράμματα δε θα χρηματοδοτούνταν και θα είχαν αποτύχει. Τις τελευταίες δεκαετίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση απέκτησε ηγετική και καινοτόμο εμπειρία στην υλοποίηση και την προώθηση αναπτυξιακών έργων. Η εξέλιξη αυτή συνίσταται στη διεθνή και εθνική αναγνώριση της συμμετοχής των φορέων χάραξης πολιτικής, των ιδιωτικών επιχειρήσεων και του κοινού προκειμένου να υπάρχει πραγματική και βιώσιμη αλλαγή προς όφελος όλων.
Για το λόγο αυτό, η δημόσια και ιδιωτική επιχορήγηση βιώσιμων προγραμμάτων στηρίζει τις προσπάθειες των αστικών κέντρων της Ευρώπης να μετατραπούν σε ένα αληθινά βιώσιμο τοπίο αστικής διαβίωσης και καινοτομίας.
Αναφορικά με τους αγρότες, αυτοί χρηματοδοτούνται για διάφορες επιπλέον δράσεις τους όπως:
• Μικρής δυναμικότητας υποδομές διανυκτέρευσης, έως 40 κλίνες
• Χώροι εστίασης και αναψυχής
• Επισκέψιμα αγροκτήματα
• Επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών για την εξυπηρέτηση του τουρισμού της υπαίθρου (π.χ. εναλλακτικές μορφές τουρισμού, ειδικές μορφές τουρισμού, χώροι αθλοπαιδιών, χώροι γευσιγνωσίας).
• Οικοτεχνία, χειροτεχνία, παραγωγή ειδών παραδοσιακής τέχνης, βιοτεχνικές μονάδες
• Επιχειρήσεις παραγωγής ειδών διατροφής μετά την α΄ μεταποίηση
• Βελτίωση επιχειρήσεων προς την κατεύθυνση προστασίας του περιβάλλοντος, εκτός των όσων προβλέπονται από τη νομοθεσία (π.χ. φωτοβολταϊκά, αξιοποίηση βιομάζας με σκοπό την ίδια κατανάλωση ΑΠΕ, γεωθερμίας κλπ.).

Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων
Στόχος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕ ή EIB – European Investment Bank) είναι να συμβάλει στην ολοκλήρωση, την ισορροπημένη ανάπτυξη και την οικονομική και κοινωνική συνοχή των χωρών μελών. Η EIB είναι το κεντρικό εργαλείο της Ευρώπης για χρηματοδότηση έργων βιώσιμης ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα στον τομέα της αστικής ανάπτυξης. Η οικονομικά ανεξάρτητη EIB δημιουργήθηκε μετά από τη Συνθήκη της Ρώμης το 1958, και είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, με πολιτικούς σκοπούς και κύριο προσανατολισμό στους σκοπούς και τους στόχους της ΕΕ. Η EIB παρέχει στις πόλεις συμπληρωματικούς πόρους χρηματοδότησης των προγραμμάτων τους, με την παροχή δανείων για κεφαλαιουχικές επενδύσεις και για έργα που μπορεί να μην είναι σε θέση να χρηματοδοτηθούν πλήρως μέσω των επιχορηγήσεων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή άλλες πηγές. Οι κύριοι τομείς στους οποίους δραστηριοποιείται η τράπεζα είναι:
• Οικονομική και κοινωνική συνοχή στη διευρυμένη ΕΕ
• Εφαρμογή της Πρωτοβουλίας για την Καινοτομία 2010 (i2i – Innovation 2010 Initiative)
• Ανάπτυξη διευρωπαϊκών δικτύων πρόσβασης
• Υποστήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων καθώς επίσης και των επιχειρήσεων με μέση κεφαλαιοποίηση ενδιάμεσου μεγέθους
• Προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής κλίματος και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας
• Υποστήριξη των πολιτικών ανάπτυξης και συνεργασίας της ΕΕ με άλλες χώρες.

Συγκεκριμένα, η Τράπεζα εστιάζει σε θέματα σχετικά με τη χρηματοδότηση της αστικής ανάπτυξης, προωθώντας δραστηριότητες μείωσης χρήσης μη ανανεώσιμων πόρων, που ενθαρρύνουν τους βιώσιμους τρόπους ζωής και δημιουργούν αειφόρους αστικούς βιότοπους. Το 2005 συστάθηκε η Κοινή Ευρωπαϊκή Υποστήριξη για τη Βιώσιμη Επένδυση σε Περιοχές των Πόλεων (JESSICA – Joint European Support for Sustainable Investments in City Areas) η οποία οριστικοποιήθηκε το 2006. H JESSICA, ως μια κοινή προσπάθεια μεταξύ διάφορων οικονομικών θεσμικών ινστιτούτων επιτρέπει στις διοικητικές αρχές να χρησιμοποιήσουν ποσοστό των ταμείων τους για αστική ανανέωση και αναπτυξιακά έργα. Η κινητήρια δύναμη πίσω από τη JESSICA είναι η χρήση «ανακυκλώσιμων μηχανισμών» για τη χρηματοδότηση, εξασφαλίζοντας έτσι έναν συνεχή ανεφοδιασμό των οικονομικών πόρων των αστικών κεφαλαίων. Το πρόγραμμα στηρίζεται σε μεγάλο ποσοστό στη θεσμική υποστήριξη, την ικανότητα και τη συμμετοχή των ιδιωτικών και δημόσιων συνεργασιών (PPP- Public Private Partnerships). Η δυνατότητα χρησιμοποίησης του μέσου JESSICA αναφέρεται ήδη στα ελληνικά περιφερειακά επιχειρησιακά προγράμματα 2007-2013.

Εικόνα 5: Πρόγραμμα JESSICA

Εκτός των εμπορικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, οι δημόσιοι οργανισμοί μπορεί να αποτελούν έναν παράγοντα που θα συμβάλλει αποτελεσματικά στο να γίνει πιο «πράσινη» η επενδυτική κοινότητα. Το Παγκόσμιο Ταμείο Ενεργειακής Απόδοσης και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (GEEREF — Global Energy Efficiency and Renewable Energy Fund), είναι ένα καινοτόμο ταμείο, το οποίο έχει προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως μέσο χρηματοδότησης των σχετικών αναπτυξιακών έργων και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ενεργειακά αποδοτικών τεχνολογιών, καθώς και σε αυτόν των ΑΠΕ στις αναπτυσσόμενες χώρες. H χρηματοδότηση προέρχεται από τον ιδιωτικό αλλά και το δημόσιο τομέα και η έγκριση της εκάστοτε πρότασης εξαρτάται από ένα πολυδιάστατο πακέτο κριτηρίων, το οποίο λαμβάνει υπόψη του τόσο τις οικονομικές όσο και τις περιβαλλοντολογικές παραμέτρους. Το Παγκόσμιο Ταμείο (GEEREF) υποστηρίζει οικονομικά περιοχές όπως η υποσαχαρική Αφρική, η Καραϊβική, τα νησιά του Ειρηνικού Ωκεανού, η Λατινική Αμερική, η Ασία η Βόρεια Αφρική και άλλες χώρες που συνορεύουν με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Προτεραιότητα δίνεται σε χώρες που ακολουθούν ενεργειακά αποδοτικές τακτικές καθώς και πολιτικές που προάγουν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στοχεύουν στην στράτευση του ιδιωτικού τομέα.

LIFE+

Ο χρηματοδοτικός μηχανισμός της ΕΕ για προγράμματα προστασίας του περιβάλλοντος και για έργα διατήρησης της φύσης, LIFE+ , που άρχισε το 1992, εστιάζει σε τρεις κύριους τομείς:
• Φύση, καλύπτει ζητήματα προστασίας των βιότοπων και της διατήρησης της βιοποικιλότητας στα πλαίσια της οδηγίας HABITAT και του Natura 2000
• Περιβάλλον, περιλαμβάνει τους τομείς της διαχείρισης γης, υδάτων και αποβλήτων, της ολοκλήρωσης της πολιτικής προϊόντων σχετικά με το περιβάλλον και της μείωσης των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων
• Τρίτες χώρες, καλύπτει τις ανάγκες γειτονικών κρατών της Μεσογείου και της Βαλτικής στους τομείς δημιουργίας υποδομής και τεχνικής βοήθειας.

Το πρόγραμμα LIFE+ συγχρηματοδοτεί δράσεις υπέρ του περιβάλλοντος στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε ορισμένες τρίτες χώρες (υποψήφιες για προσχώρηση στην ΕΕ, χώρες της ΕΖΕΣ, μέλη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, χώρες των Δυτικών Βαλκανίων που συμμετέχουν στη διαδικασία σταθεροποίησης και σύνδεσης). Τα χρηματοδοτούμενα έργα μπορούν να προέρχονται από δραστηριοποιούμενους φορείς, δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς ή ιδρύματα. Το LIFE+ αποτελείται από τρία θεματικά σκέλη: «φύση και βιοποικιλότητα», «πολιτική και διακυβέρνηση σε θέματα περιβάλλοντος» και «ενημέρωση και επικοινωνία». Η χρηματοδοτική κάλυψη του LIFE+ ανέρχεται σε 2.143.409 εκατομμύρια ευρώ.
Περιβάλλον και Πράσινη Επιχειρηματικότητα

Στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, πολλές είναι οι εταιρίες που συμμετέχουν στην προστασία του περιβάλλοντος (τράπεζα ΑΤΕ, Πειραιώς). Πολλές επίσης είναι και οι εταιρίες που δραστηριοποιούνται στην υλοποίηση έργων ΑΠΕ, εγχέοντας στο δίκτυο της ΔΕΗ την παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια. Αυτές οι εταιρίες είναι σε θέση να προσφέρουν ολοκληρωμένες λύσεις , (Turn Key Solutions), σε υποψήφιους επενδυτές. Πιο συγκεκριμένα, οι εταιρίες αυτές, παρέχουν υπηρεσίες και λύσεις που περιλαμβάνουν τις διαδικασίες έκδοσης αδειών, το σχεδιασμό του συστήματος, την προμήθεια υλικών (Φ/Β πλαίσια, μετατροπείς, ανεμογενήτριες), την εγκατάσταση και λειτουργία των συστημάτων αλλά και υπηρεσίες υποστήριξης, επίβλεψης και συντήρησης.
Ακόμη μεγαλύτερες εταιρείες, με περισσότερη εμπειρία, έχουν πλήρως καθετοποιημένη παραγωγή που ξεκινά από το πυρίτιο και φθάνει έως την κατασκευή μεγάλων Φ/Β πάρκων .
Η ΔΕΗ Ανανεώσιμες ΑΕ , 100% θυγατρική της ΔΕΗ, δραστηριοποιείται στις τέσσερις κύριες μορφές των ΑΠΕ (αιολική, υδροηλεκτρική, ηλιακή, γεωθερμική). Με βάση την εμπειρία και τεχνογνωσία της στο χώρο του ηλεκτρισμού, προβαίνει σε μεγάλου ύψους επενδύσεις, συμμετέχοντας στην οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας.
Εκτός των ΑΠΕ, έμφαση δίνεται στον τομέα διαχείρισης απορριμμάτων και ειδικότερα στην ενεργειακή αξιοποίηση αυτών με ταυτόχρονη παραγωγή ενέργειας (Waste to Energy).
Αξίζει να γίνει μια σύντομη αναφορά στους «ευέλικτους μηχανισμούς», όπως αναφέρονται στην Ευρωπαϊκή οδηγία. Σύμφωνα με τους μηχανισμούς αυτούς, για να επιτύχει ένα κράτος – μέλος τον ευρωπαϊκό του στόχο για τις ΑΠΕ, έχει τη δυνατότητα, μεταξύ άλλων μέτρων, να αξιοποιήσει συμπληρωματικά και υπό προϋποθέσεις το δυναμικό ενός άλλου κράτους – μέλους, αποφεύγοντας έτσι και την επιβολή κυρώσεων από την Επιτροπή. Αυτή η πρόβλεψη έχει μεγάλη σημασία για την Ελλάδα, όχι γιατί θα αποφύγει την επιβολή προστίμων που τα τελευταία χρόνια έχει γίνει καθεστώς, αλλά γιατί της δίνεται η ευκαιρία να πρωταγωνιστήσει στην προώθηση των ΑΠΕ, σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να αποτελέσει χώρα που προσφέρει βοήθεια. Δηλαδή, όχι μόνο να καλύψει το στόχο που της αναλογεί, αλλά να δημιουργήσει και πλεόνασμα σε ΑΠΕ, το οποίο θα διοχετεύσει προς άλλους εταίρους.

Ανακύκλωση (Recycling)

Ο κλάδος της διαχείρισης αποβλήτων στην Τσεχία αποτελείται από εκατοντάδες διαφορετικές επιχειρήσεις που ασχολούνται με την ανακύκλωση και την διαχείριση αποβλήτων και οι οποίες σημειώνουν τζίρο αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ. Τα ανακυκλωμένα υλικά χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα προϊόντων, από υλικά δόμησης κατοικιών ως φατνώματα (επιστρώσεις) ηχομόνωσης. Ενδεικτικό είναι ότι μόνο το 11% του συνόλου των απορριμμάτων που παράγονται στην Τσεχία συγκεντρώθηκε σε ΧΥΤΑ το 2005.
Στην Κροατία, ένα επιτυχημένο μέτρο ανακύκλωσης συσκευασιών, οδήγησε όχι μόνο σε σημαντική μείωση του όγκου απορριμμάτων, αλλά δημιούργησε και περίπου 1.500 νέες θέσεις εργασίας στη συλλογή, τοποθέτηση, μεταφορά και ανακύκλωση συσκευασιών από γυαλί, αλουμίνιο και ατσάλι.
Το πρόγραμμα ENVIE (Enterprise nouvelle vers l’ insertion economique) καθιερώθηκε στο Στρασβούργο της Γαλλίας το 1984 με σκοπό να παρέχει προσωρινή απασχόληση στους νέους, στον τομέα της ανακύκλωσης ηλεκτρικών συσκευών. Από τότε έχει μεγεθυνθεί σε ένα εθνικό δίκτυο με μόνιμο προσωπικό 100 άτομα και που συνολικά έχει απασχολήσει πάνω από 1800 άτομα Το πρόγραμμα απευθύνετε πλέον και σε άλλες ηλικιακές ομάδες και παρέχει ειδική κατάρτιση καθώς και επαγγελματική εμπειρία. Τα περιβαλλοντικά οφέλη αυτού του προγράμματος περιλαμβάνουν την αναμόρφωση συμπιεστών πετρελαίου και συμπυκνωτών, τη μείωση της παράνομης διάθεσης απορριμμάτων και την ανακύκλωση ηλεκτρικών συσκευών. Όσον αφορά στην απασχόληση, τα οφέλη συνίστανται στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και στην παροχή επαγγελματικής κατάρτισης.
Το βρετανικό «Δημιούργησε» (Create) είναι ένα πρόγραμμα κατάρτισης και ανακύκλωσης σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας Μέσα από αυτό, μακροπρόθεσμα άνεργοι εκπαιδεύονται στην επισκευή άχρηστων οικιακών συσκευών, οι οποίες διαφορετικά θα κατέληγαν σε ΧΥΤΑ. Κατά την επισκευή των συσκευών, παρέχεται μια εγγύηση για τη χρήση ανταλλακτικών και την παροχή εργασίας, η οποία υποδεικνύει την υψηλή ποιότητα της κατάρτισης, ενώ οι εκπαιδευόμενοι αποκτούν χρήσιμες δεξιότητες για τη μετέπειτα καριέρα τους. Μέχρι σήμερα, πάνω από 300 άνθρωποι έχουν προχωρήσει στην εύρεση εργασίας με το πέρας του επιμορφωτικού προγράμματος.
Επιπλέον, η εταιρεία ανακύκλωσης NextStep στο Όρεγκον των ΗΠΑ, εξελίχθηκε από μια ατομική επαγγελματική δραστηριότητα με αντικείμενο την επισκευή υπολογιστών για ανακύκλωση ή πώληση, σε μια επιχείρηση με προσωπικό περίπου 50 άτομα. Παράλληλα, η επιχείρηση εκπαιδεύει εθελοντές στην αποσυναρμολόγηση και επισκευή υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών. Πέρα από τα οφέλη που προσφέρει αυτή η δραστηριότητα στην επαγγελματική κατάρτιση των εθελοντών, οι μεταπωλήσεις και οι δωρεές αυτών των συσκευών έχουν αποτρέψει την απόρριψη 750 τόνων στερεών αποβλήτων.
Πολλές νέες θέσεις «πράσινης απασχόλησης» έχουν προκύψει εξαιτίας των νόμων που απαιτούν την ανακύκλωση των απορριμμάτων στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, στην TAM Company, τη μοναδική βιομηχανία παραγωγής ατσαλιού της Καλιφόρνιας, χρησιμοποιείται ανακυκλωμένο μέταλλο ως πρώτη ύλη και απασχολούνται 350 άτομα. Επίσης, η εταιρεία πλαστικών Talco παράγει ανακυκλωμένο πλαστικό και απασχολεί 175 άτομα. Το Ινστιτούτο για την Τοπική Αυτάρκεια (Institute for Local Self-Reliance) έχει διαπιστώσει ότι η ανακύκλωση δημιουργεί περισσότερες θέσεις εργασίας από τη συνήθη πρακτική της διάθεσης των απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ. Το Ινστιτούτο έχει υπολογίσει ότι για κάθε 15.000 τόνους στερεών αποβλήτων που ανακυκλώνονται, δημιουργούνται 9 νέες θέσεις, ενώ 7 θέσεις προκύπτουν από την κομποστοποίηση ίδιας ποσότητας οργανικών αποβλήτων. Αντιθέτως η απόρριψη 15.000 τόνων στερεών αποβλήτων σε ΧΥΤΑ δημιουργεί μόνο 1 νέα θέση εργασίας.
Η αυτοκινητοβιομηχανία TOYOTA, το 1991 ανέπτυξε ένα θερμοπλαστικό με διπλάσια αντοχή, το οποίο μπορεί να ανακυκλωθεί επανειλημμένα χωρίς μείωση των χαρακτηριστικών του . Η χρήση του είναι ευρεία και έχει κάνει δυνατή τη μείωση των τύπων των πλαστικών που είναι ανάγκη να χρησιμοποιηθούν στα νέα μοντέλα, σε μόλις δύο. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος της μείωσης των αποβλήτων από τα ΟΤΖ και την αύξηση του ποσοστού των υλικών που ανακυκλώνονται, η TOYOTA ίδρυσε το 1995 το πρώτο πιλοτικό εργοστάσιο ξηρού διαχωρισμού και επεξεργασίας δημιουργώντας πολλές θέσεις εργασίας. Μετά την επιτυχία του πιλοτικού αυτού προγράμματος, το 1998 ξεκίνησε τη λειτουργία της η πλήρης βιομηχανική μονάδα, ικανή να διαχειρίζεται 15.000 ΟΤΖ/μήνα.
Εν συνεχεία, η περίπτωση της Ολλανδίας παρουσιάζει αυξημένο ενδιαφέρον καθώς έχει χαρακτηριστεί ως το πιο φιλόδοξο και το πιο αποτελεσματικό μέχρι σήμερα από όλα τα συστήματα της Ευρώπης. Η φιλοδοξία του αποδεικνύεται στο γεγονός ότι οι στόχοι που έχει θέσει, προηγούνται κατά πολύ των αντίστοιχων στόχων της Οδηγίας. Υπάρχουν σημαντικά οικονομικά κίνητρα, εμπλέκονται πολλοί φορείς και δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας . Για το έτος 2000 τα έσοδα για το ταμείο από την ταξινόμηση 774.000 νέων οχημάτων στην Ολλανδία, ανήλθαν σε 41 εκατομμύρια ευρώ.

Brownfield lands
Υπάρχουν πολυάριθμα παραδείγματα προσπαθειών εξευγενισμού των brownfields, τα οποία σχετίζονται με την εύρεση εργασίας. Το εμπορικό και οικιστικό αναπτυξιακό έργο στο Dockside Green, στη Βικτώρια του Καναδά, είναι μία κοινότητα πολλαπλής χρήσης η οποία χτίστηκε στο έδαφος μιας πρώην βιομηχανικής περιοχής. Μία καινοτομία του έργου είναι η χρήση διάφορων τεχνικών στα κτίρια, όπως οι πράσινες οροφές, τα συστήματα συλλογής όμβριου ύδατος σε δεξαμενές και η χρήση της ιπτάμενης τέφρας (fly ash) στο τσιμέντο, σε συνδυασμό με μια συντονισμένη προσπάθεια για υποστήριξη και ενσωμάτωση των ιθαγενών Αμερικανών Ινδιάνων στο εργατικό δυναμικό του προγράμματος, μέσω της επί τόπου κατάρτισης. Το πρόγραμμα αυτό παρέχει σημαντική εμπειρία για το σχεδιασμό του επερχόμενου αναβαθμισμένου προγράμματος επαγγελματικής κατάρτισης.
Μια ακόμη πρωτοβουλία εργασιακής κατάρτισης που εφαρμόζεται στις H.Π.A. σχετικά με τα brownfields, συνιστά ένα καλό παράδειγμα άρτια σχεδιασμένου προγράμματος Το συγκεκριμένο πρόγραμμα επιλέγει κατάλληλους συνεταίρους και σε συνδυασμό με τις φορολογικές απαλλαγές τείνει να συμβάλλει στη δημιουργία αμοιβαίας σχέσης ανάπτυξης ανάμεσα στο εργατικό δυναμικό και στη περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Αυτή η προσπάθεια, ενώνει τους πολυάριθμους μετόχους του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, στην προσπάθεια παροχής περιβαλλοντικής κατάρτισης, παιδείας και επαγγελματικής αποκατάστασης. Αυτή η προσπάθεια δεν αφορά μόνο στους κατοίκους των κοινοτήτων στις οποίες έχει αρνητικό αντίκτυπο η ύπαρξη των brownfields, αλλά και αυτούς που συμμετέχουν στα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας. Πάνω από 2.700 συμμετέχοντες στο πρόγραμμα έλαβαν περιβαλλοντική και τεχνική κατάρτιση, με πολλούς από τους απόφοιτους να απασχολούνται στη συνέχεια σε διάφορες θέσεις σχετικές με το περιβάλλον.
H αποκατάσταση των brownfields έχει πολυάριθμα άλλα οφέλη πέραν της δημιουργίας θέσεων εργασίας. Oι τοπικές κοινωνίες στην ουσία ενισχύονται μέσω της δημιουργίας πράσινων χώρων και της νέας οικιστικής και εμπορικής ανάπτυξης σε άδειες και εγκαταλελειμμένες εκτάσεις γης. Αναζωογονούνται οικονομικά οι περιοχές σε ύφεση και γίνεται ξανά εφικτή η παραγωγική χρήση εγκαταλελειμμένων εκτάσεων γης. H αστική πολεοδομική αναρχία που επιβαρύνει τις εκτάσεις πρασίνου περιορίζεται, ενώ η απομάκρυνση τοξικών αποβλήτων επηρεάζει θετικά τη δημόσια υγεία των τοπικών κοινοτήτων. Όλα αυτά τα οφέλη μπορούν να αυξήσουν σημαντικά τα οικονομικά κέρδη. Μία αναφορά που εξέδωσε το Montreal Centre for Excellence in Brownfields Remediation επισημαίνει ότι η ανάπτυξη των εγκαταλελειμμένων τοποθεσιών (brownfields) θα μπορούσε να αποδώσει περίπου 7 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, αντλώντας από τα αυξημένα φορολογικά έσοδα το χαμηλότερο κόστος υποδομής για τον δήμο και γενικότερα οφέλη στον τομέα τη ς υγείας.
Παρόλο που δεν υπάρχει κάποιος σαφής προγραμματισμός στην Ευρώπη για την προσπάθεια σύνδεσης της εκ νέου ανάπτυξης των brownfields με την δημιουργία θέσεων εργασίας, υπάρχουν πολλές μεμονωμένες περιπτώσεις επιτυχίας που στηρίζουν το εφικτό του εγχειρήματος. Στο Βelfast, της Ιρλανδίας, μία πρώην βιομηχανική περιοχή γνωστή ως Gasworks Estate, μετατράπηκε από εγκαταλελειμένη και μολυσμένη χωματερή, σε μία παραγωγική περιοχή, μέσω της εφαρμογής μίας σειράς μέτρων, τα οποία και αποκατέστησαν την περιοχή, δημιουργώντας παράλληλα πολλές νέες ευκαιρίες απασχόλησης. Κάτοικοι της περιοχής προσελήφθησαν για να κατεδαφίσουν τα επικίνδυνα οικοδομήματα, να απολυμάνουν το έδαφος, να αναστηλώσουν τα κτίρια που είχαν ιστορική και αρχιτεκτονική σημασία και να χτίσουν εργατικές κατοικίες για τις διάφορες εθνικές μειονότητες, όπως είναι η κινέζικη. Επιπρόσθετα, τα συντονισμένα προγράμματα απασχόλησης, όπως αυτά της υπηρεσίας εύρεσης εργασίας GEMS, βοήθησαν να επιτευχθεί και ο μακροπρόθεσμος στόχος του προγράμματος αποκατάστασης, που είναι η παροχή στήριξης στους μακροχρόνια ανέργους. Παράλληλα, η ανάπτυξη της περιοχής θα προσελκύει όλο και περισσότερους νέους εργοδότες.

Πράσινη Τραπεζική (Green Banking)

Η χρηματοδότηση διαφόρων περιβαλλοντικών προγραμμάτων έχει τις προοπτικές να οδηγήσει στη δημιουργία πολυάριθμων θέσεων εργασίας. Στην πραγματικότητα, η συμμετοχή των τραπεζών και άλλων χρηματοδοτικών οργανισμών στην ανάπτυξη της τοπικής απασχόλησης ενθαρρύνει τους λήπτες να ξεφύγουν από τη νοοτροπία των βραχυπρόθεσμων επιχορηγήσεων από δημόσια χρηματοδοτούμενα προγράμματα και να κατευθυνθούν σε ένα μοντέλο εγγενώς βιώσιμης επιχειρησιακής ανάπτυξης, στο οποίο η δημιουργία εισοδήματος από περιβαλλοντικά βιώσιμες δραστηριότητες μπορεί να εξασφαλίσει και μακροπρόθεσμη απασχόληση.
Για παράδειγμα, διάφορα δάνεια από την ΕΕ οδήγησαν στη δημιουργία περίπου 30.000 θέσεων αμειβόμενης ή εθελοντικής εργασίας σε τοπικές κοινωνίες της Βόρειας Ιρλανδίας. Για να διατηρηθούν στο μέλλον αυτές οι θέσεις, είναι απαραίτητη η χορήγηση επιπλέον κονδυλίων. Από την άλλη πλευρά, πολλές τράπεζες σε χώρες της ΕΕ χρηματοδοτούν έργα τοπικής ανάπτυξης, δεδομένου, όμως ότι πληρούνται κάποια προκαθορισμένα οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια. Η πρώτη «ηθική» τράπεζα της Ιταλίας είναι η COSIS, η οποία έχει καθιερώσει, πέρα από τα οικονομικά, συγκεκριμένα κοινωνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια στη διαδικασία επιλογής του προσωπικού της και στηρίζει περίπου 460 επιχειρήσεις. Αποτέλεσμα αυτής της δράσης της COSIS είναι η δημιουργία πάνω από 2.000 νέων θέσεων εργασίας, περισσότερο από το 15% των οποίων αφορά μη προνομιούχες κοινωνικές ομάδες, όπως τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι πρώην παραβάτες του νόμου και οι πρώην χρήστες ναρκωτικών ουσιών.

Πράσινα Κτίρια (Green Buildings)

Στην Ελλάδα, το Υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία με τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων έχει εντάξει στα σχέδιά του την κατασκευή 1.233 νέων σχολείων με βιοκλιματικές εφαρμογές οι οποίες θα περιλαμβάνουν την ενσωμάτωση εφαρμογών ΑΠΕ, τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας καθώς και άλλων περιβαλλοντικά φιλικών εφαρμογών στα νέα σχολικά κτίρια. H υλοποίηση των σχεδίων αυτών αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2012. Παράλληλα, έχει ήδη σταλεί εγκύκλιος προς όλα τα σχολεία της χώρας για να υιοθετηθεί η χρήση λαμπτήρων εξοικονόμησης ενέργειας. Αξιοσημείωτη είναι, επίσης η κατασκευή του πρώτου βιοκλιματικού νηπιαγωγείου στο Π. Φάληρο Αττικής στο οποίο παράγεται ηλεκτρική ενέργεια από τα φωτοβολταϊκά συστήματα που έχουν εγκατασταθεί στην ταράτσα του, υπάρχουν αισθητήρες διοξειδίου του άνθρακα για τον καθαρισμό του αέρα στις σχολικές τάξεις ενώ ο φωτισμός αυξομειώνεται ανάλογα με την εξωτερική ηλιοφάνεια και τα φώτα ανάβουν και σβήνουν αυτόματα με τη χρήση φωτοκύτταρων.
Ο νόμος πλαίσιο που αφορά την κατασκευή νέων κτιρίων, φιλικότερων στο περιβάλλον, ψηφίστηκε τον Ιούνιο του 2008 και είναι ένα ακόμη μέτρο για την αντιμετώπιση των ραγδαίων κλιματικών αλλαγών και του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Το πρόγραμμα της «Γερμανικής Συμμαχίας για την Εργασία και το Περιβάλλον » (German Alliance for Work and Environment Program) έχει καταφέρει να δημιουργήσει 140.000 θέσεις εργασίας ενσωματώνοντας ενεργειακά αποδοτικά πρότυπα στην αναβάθμιση 200.000 κτιρίων. Θέσεις εργασίας για ειδικευμένους και ανειδίκευτους εργάτες δημιουργήθηκαν στους τομείς των κατασκευών, των εγκαταστάσεων θέρμανσης καθώς και άλλων δραστηριοτήτων του πράσινου κατασκευαστικού τομέα. Επίσης, θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν και σε παράλληλες αγορές, όπως είναι η παραγωγή μονωτικού γυαλιού, τα φωτοβολταϊκά συστήματα, τα κατασκευαστικά υλικά και η μηχανολογία.
Μέχρι σήμερα, η Wells Fargo έχει αφιερώσει 720 εκατομμύρια δολάρια στα πράσινα εμπορικά κατασκευαστικά projects στην Αμερική. Το 2006, η τράπεζα ολοκλήρωσε το 12ο αναγνωρισμένο κατασκευαστικό project χρηματοδότησης (LEED certified building financing project). Τα καινούργια και ανακαινισμένα πράσινα εμπορικά κτίρια των εκατοντάδων χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων παρουσιάζουν την πράσινη στέγη, διαχείριση νερού καταιγίδας, διαρρύθμιση αποδοτικότητας νερού, αυξανόμενη αποδοτικότητα εξαερισμού, χρήση υλικών με χαμηλές εκπομπές και ενσωματωμένες στο κτίριο περιοχές ανακύκλωσης

Πράσινες Στέγες (Green Roofs)

Υπολογίζεται ότι περίπου 1.300 εκτάρια γερμανικής γης καλύπτονται από πρασινάδα, ενώ κάποιοι δήμοι της χώρας έχουν ενσωματώσει την κατασκευή των πράσινων οροφών στις παραδοσιακές κατασκευαστικές διαδικασίες. Αυτό το κατάφεραν μέσω της δημιουργίας ενός νομικού πλαισίου που παραχωρεί την άδεια για καλλιέργεια φυτών σε όλες τις επίπεδες οροφές . Αυτή η νομοθεσία, σε συνδυασμό με τις κυβερνητικές επιδοτήσεις προς τους δήμους, βοήθησε τη Γερμανία να κατέχει στις μέρες μας ηγετική θέση σε σχέση με την τεχνολογία που εφαρμόζεται στις πράσινες στέγες. Αυτή η τεχνολογία υπολογίζεται ότι αξίζει γύρω στα 50 εκατομμύρια ευρώ ενώ δημιουργεί θέσεις απασχόλησης για περίπου 12.000 άτομα .
Οι πράσινες στέγες συναντώνται και σε άλλες χώρες της Ευρώπης . Στην Ελβετία, δόθηκε η εντολή να μετατραπεί το ένα πέμπτο των οροφών των αιωνόβιων κτιρίων σε πράσινους χώρους . Στη Βόρεια Αμερική και την Ασία ήδη υπάρχουν οπαδοί αυτής της πρακτικής. Επιπλέον, οι πράσινες στέγες θεωρούνται στον Καναδά μια αποτελεσματική στρατηγική για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων στα αστικά κέντρα. Στο Βανκούβερ συγκεκριμένα, δόθηκε η εντολή για τη δημιουργία πράσινων οροφών σύμφωνα με το σχέδιο ανάπτυξης του Southeast False Creek, στο οποίο περιλαμβάνονται περίπου 20 κτίρια. Άλλοι καναδικοί δήμοι πάλι, σκέφτονται να παραχωρήσουν σχετική άδεια σε όλες τις πολυκατοικίες. Στο Τόκιο επίσης, στη στέγη ενός κτιρίου δέκα ορόφων που στεγάζει επαγγελματικούς χώρους καλλιεργούνται χίλια διαφορετικά είδη λουλουδιών και φυτών, ενώ από το 2001, οι οροφές άνω των 1.000 τετραγωνικών μέτρων στα νεόκτιστα κτίρια, απαιτείται να καλύπτονται από πράσινο σε ποσοστό τουλάχιστον 20%.
Πράσινες Πόλεις (Green Cities)

H πόλη του Seattle , η οποία είναι επίσης μέλος του οργανισμού ICLEI, είναι μια ενεργή πράσινη κοινότητα. Με το μεγαλύτερο ενεργειακό ποσοστό της να προέρχεται από υδροηλεκτρική ενέργεια. H πόλη αυτή κατέχει ηγετική θέση στις προσπάθειες για την επίτευξη συμφωνίας των δημάρχων για τις κλιματικές αλλαγές. Σε μια προσπάθεια μείωσης των εκπομπών αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου από τα αυτοκίνητα, τα φορτηγά και τα SUVs, η πόλη του Seattle επένδυσε σημαντικά στα υβριδικά λεωφορεία και έθεσε σε εφαρμογή έναν φόρο παρκαρίσματος της τάξης του 5%. Το προηγούμενο έτος οι ψηφοφόροι της επαρχίας King, ενέκριναν μία αύξηση φόρων στις πωλήσεις (αυτοκινήτων), ώστε να διευρυνθούν οι υπηρεσίες που παρέχονται από τα λεωφορεία. Επιπρόσθετα σχεδιάζεται μία επέκταση 50 μιλίων του συστήματος light-rail. Όλες αυτές οι προσπάθειες προσέδωσαν στην πόλη του Seattle το χαρακτηρισμό «Πράσινη Πόλη» (Green City) και αποτέλεσαν σημαντική πηγή για τους λεγόμενους πράσινους μισθούς (Green Salaries).
Επιπλέον, η πόλη έχει λάβει διακρίσεις για το δυναμικό πρόγραμμα της δημιουργίας πράσινων κτιρίων (Green Building Program), το οποίο ξεκίνησε το 2000. Το πρόγραμμα αυτό της πόλης το οποίο στην αρχή ασχολήθηκε με το μετασχηματισμό των κτιρίων που αποτελούσαν ιδιοκτησία της πόλης επεκτάθηκε μέσω της διάχυσης της σχετικής γνώσης και στην υπόλοιπη κοινότητα. Το πρόγραμμα επονομαζόμενο ως “CITY Green Building”, στοχεύει στην επέκταση των εκτάσεων πρασίνου σε όλο το αστικό περιβάλλον του Seattle. Είτε το πρόγραμμα δραστηριοποιείται στην απλή ανακατασκευή κτιρίων, όπως η κατασκευή μίας νέας πολυκατοικίας, επαγγελματικών γραφείων είτε ενός πάρκου, το προσωπικό του CITY Green Building, παρέχει τα απαραίτητα εφόδια.
Άλλες πράσινες κοινότητες είναι η περιοχή Cambridge στη Βοστόνη της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ όπου είναι γνωστή ως έδρα του Πανεπιστημίου του Harvard και του MIT (Massachusetts Institute of Technology). Η Salt Lake City της Utah, το Freiburg της Γερμανίας, το Masdar, Abu Dhabi στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Dongtan στην Κίνα, ο δήμος Αμαρουσίου στην Αττική (Green Public Procurement Award 2006 – Βραβείο Εξασφάλισης Πρασίνου για το Κοινό).
Η Στοκχόλμη και το Αμβούργο κατέχουν τα πρωτεία στην παγκόσμια λίστα των πράσινων πόλεων, ενώ πολύ καθαρή πόλη στην Ευρώπη είναι και η Κοπεγχάγη. Υπάρχουν πολλές πόλεις ανά τον κόσμο που έχουν κάνει μεγάλα οικολογικά βήματα και έχουν βελτιώσει την ποιότητα ζωής των κατοίκων τους. Οι στόχοι των προγραμμάτων αυτών έχουν υιοθετηθεί σε μεγάλο βαθμό και από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πράσινων Πόλεων (EGCN), το οποίο δραστηριοποιείται από 1996. Ουσιαστικά πρόκειται για Forum όπου ο καθένας μπορεί να προτείνει τρόπους για βιώσιμη διαβίωση. Ένα από τα έργα του, το Green City Building, στοχεύει στη ανάπτυξη ενός δικτύου 6 ευρωπαϊκών δήμων, που θα θέσει σε εφαρμογή προγράμματα διαχείρισης και κατασκευής οικολογιών κτιρίων. Ο δήμος Συκεών στην Θεσσαλονίκη είναι ένας από τους έξι δήμους. Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως σήμερα, σε βασιλιά της βρόμικης πόλης στην Ευρώπη αναδεικνύεται το Λονδίνο, ενώ το Παρίσι έρχεται δεύτερο στην ίδια κατηγορία. Τρίτη στην κατηγορία της πιο βρώμικης ευρωπαϊκής πόλης είναι η Αθήνα . Οι παραπάνω πόλεις δε θα σταματήσουν να προσελκύουν ταξιδιώτες, όμως η οικολογική συνείδηση και δράση πρέπει να μπει στις προτεραιότητές τους. Παρότι δεν είναι εύκολο πράγμα μια πόλη από την μια στιγμή στην άλλη να μετατραπεί σε πράσινο παράδεισο, πολλές ευρωπαϊκές πόλεις έχουν θέσει υψηλούς στόχους για τα επόμενα χρόνια.

Πράσινα αυτοκίνητα (Green Cars)

Η Ευρώπη είναι επίσης μια γοργά αναπτυσσόμενη αγορά για τα υβριδικά αυτοκίνητα. Πάνω από 23.000 πωλήθηκαν το πρώτο εξάμηνο του 2007. Στην ελληνική αγορά υβριδικών, οι πωλήσεις αυξάνονται διαρκώς απο 2.000 αυτοκίνητα που ήταν το 2009, ενώ οι παραγγελίες είναι πολλαπλάσιες. Το μέλλον για τα υβριδικά αυτοκίνητα στην Ευρώπη υπόσχεται πολλά. Παράλληλα, μια πρόσφατη έρευνα στη Γερμανία έδειξε ότι πάνω από το 30% των ερωτώμενων θα επέλεγαν σίγουρα ή πιθανότατα ένα υβριδικό ως το επόμενο αυτοκίνητό τους, ενώ οι πωλήσεις των υβριδικών στην ευρωπαϊκή αγορά προβλέπεται να αυξάνονται κατά περίπου 100.000 οχήματα ετησίως για τα επόμενα τρία έτη.
Ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για την κατασκευή ηλεκτρικών οχημάτων αναγγέλθηκε από τη γερμανική κυβέρνηση, όπου η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία προτίθεται να κατασκευάσει μέχρι το 2020, περίπου 1 εκ. ηλεκτροκίνητα οχήματα. Ο φιλόδοξος αυτός στόχος έχει την πλήρη στήριξη της γερμανικής κυβέρνησης, η οποία θα διαθέσει περίπου €500 εκ. αποκλειστικά για τον σκοπό αυτό. Σήμερα όμως καμία μεγάλη αυτοκινητοβιομηχανία δεν πουλά ένα αμιγώς ηλεκτρικό όχημα. Τα πρώτα θα αρχίσουν να διατίθενται στο τέλος τους έτους. Θα προέρχονται από την Ιαπωνία και θα κοστίζουν περισσότερο από €30.000. Μια τιμή απαγορευτική που σημαίνει ότι μέσα στην επόμενη 10ετία δεν θα υπάρξουν μαζικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα στους δρόμους.
Στη Γερμανία, επίσης, μερικές αυτοκινητοβιομηχανίες, όπως η VW, χρησιμοποιούν τα βιοκαύσιμα σε καθαρή μορφή (100%), ενώ ο στόχος που έχει τεθεί από την ΕΕ είναι η μίξη να κυμαίνεται από 5 έως 10%. Η εταιρία παρήγαγε ένα εντελώς νέο είδος αυτοκινήτου (WV Lupo) που σχεδιάστηκε με γνώμονα την οικο-αποδοτικότητα, καταναλώνει 3 λίτρα καυσίμου ανά 100 χιλιόμετρα και οι καινοτομίες που εμπεριέχει είναι οι βέλτιστες και διατηρούνται καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του αυτοκινήτου. Κατασκευάστηκε εξολοκλήρου από ανακυκλώσιμα υλικά και με παραγωγικές μεθόδους που ελαχιστοποιούν τις απώλειες και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ακόμη και στο τέλος του κύκλου ζωής του προϊόντος, υπάρχει η δυνατότητα να διαλυθεί εύκολα σε κομμάτια πλήρως ανακυκλώσιμα.

Βιοκαύσιμα

Η δυνατότητα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στις παράλληλες αγορές με αυτή της αυτοκινητοβιομηχανίας, είναι επίσης αξιοσημείωτη. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη των μηχανών που χρησιμοποιούν σαν καύσιμο τη βιομάζα μπορεί να έχει ένα σημαντικό αντίκτυπο στην απασχόληση στον αγροτικό τομέα, καθώς δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην αύξηση της συγκομιδής για την παραγωγή βιοκαυσίμων, όπως και στους κλάδους της επεξεργασίας και του ανεφοδιασμού. Στη Βραζιλία και τις ΗΠΑ, για παράδειγμα, οι οποίες παράγουν το 90% της παγκόσμιας παραγωγής βιοαιθανόλης οι σχετικοί δείκτες απασχόλησης παρουσιάζονται σημαντικά αυξημένοι. Οι ΗΠΑ απασχολούν ήδη 147.000 – 200.000 άτομα στην καλλιέργεια, την κατασκευή και λειτουργία εγκαταστάσεων για την παραγωγή βιοαιθανόλης ενώ η Βραζιλία εκτιμάται ότι απασχολεί περίπου 500.000 εργαζομένους
Η WestLB έχει παίξει πρωταρχικό ρόλο στον χώρο βιοκαυσίμων τα τελευταία χρόνια ρυθμίζοντας με επιτυχία πάνω από 2 δις δολάρια χρηματοδοτήσεις με κατεύθυνση την κατασκευή και ανάπτυξη των βιομηχανιών (plants) Ethanol στην Αμερική. Στην πιο πρόσφατη συναλλαγή της, η WestLB συγκέντρωσε 325 εκατομμύρια δολάρια για μια εταιρεία κύρους, την Pacific Ethanol INC, για να δημιουργήσει και να αναπτύξει πέντε βιομηχανίες στην Δυτική Ακτή. Μόλις ολοκληρωθεί, η Pacific Ethanol θα είναι από τους σημαντικότερους παραγωγούς εναλλακτικών καυσίμων στην χώρα. H Pacific Ethanol είναι μόνο ένα από τα πολλά παραδείγματα μιας δομής που έχει δημιουργηθεί για να προσελκύσει τόσο εμπορικές τράπεζες όσο και θεσμικούς επενδυτές. Το 2006, στην τράπεζα απονεμήθηκε το Deal of the Year for ASAlliances Biofuels από το Project Finance International. Στην Ελλάδα, στον τομέα των μεταφορών, δεν παράγονται, ούτε χρησιμοποιούνται βιοκαύσιμα.

Βιομηχανία Βιοπλαστικών

H βιομηχανία των βιοπλαστικών βρίσκεται σε διαρκή ανάπτυξη και έχει τεράστιες δυνατότητες οικονομικής εξέλιξης σε ένα χώρο όπου οι νέες τεχνολογίες και τα προϊόντα δημιουργούν ευκαιρίες για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την προστασία του περιβάλλοντος. Το ολοένα αναπτυσσόμενο ενδιαφέρον γύρω από τα βιοπλαστικά υλικά θα κινητοποιήσει και τις υπηρεσίες διανομής των πρώτων υλών που χρειάζονται στη διαδικασία παραγωγής καθώς και τις υπηρεσίες φόρτωσης και εκφόρτωσης των προϊόντων σε εστιατόρια, μαγαζιά και άλλους χρήστες. H δυνατότητα δημιουργίας θέσεων εργασίας είναι έκδηλη και σε άλλες προκλήσεις. Για παράδειγμα, τα περισσότερα βιοπλαστικά μπορούν να βιοαποικοδομηθούν μόνο όταν εκτίθενται σε αέρα και ζέστη. Αν θαφτούν σε χωματερές θα συμπεριφερθούν με τον ίδιο τρόπο όπως εάν κατασκευάζονταν από μη-βιοαποικοδομήσιμα υλικά. Ακόμα και οι σωροί από οργανικό λίπασμα (στα κηπάρια), δεν είναι τόσο αποτελεσματικοί όσο οι υψηλότερες θερμοκρασίες των εγκαταστάσεων βιομηχανικής κομποστοποίησης στην αποσύνθεση των περισσότερων ειδών βιοπλαστικών αποβλήτων. Για τα είδη βιοπλαστικών αποβλήτων που είναι αποτελεσματική μια οικιακή, μικρής κλίμακας κομποστοποίηση, ο εντεινόμενος αστικός τρόπος ζωής και η άγνοια για τα βιοπλαστικά το καθιστούν μία απίθανη επιλογή για τους περισσότερους ανθρώπους.
H άνοδος που σημειώνει η χρήση της κομποστοποίησης τα τελευταία χρόνια, υποδηλώνει μία σημαντική ευκαιρία για τη δημιουργία θέσεων εργασίας στη συλλογή και την επεξεργασία σε τοπικό επίπεδο, ώστε τα πλήρη οφέλη αυτών των νέων τεχνολογιών να γίνουν αντιληπτά.
Χαρακτηριστικά, στο Berkeley και το San Francisco της Καλιφόρνιας όχι μόνο χρησιμοποιούν φυτά για παραγωγή οργανικού υλικού τα οποία αποδέχονται τα βιοπλαστικά καθώς και τα απόβλητα των τροφίμων, αλλά παρέχουν και υπηρεσίες συλλογής και παράδοσης. Επίσης πολλές ευρωπαϊκές χώρες, σαν αγορές των οποίων έχουν εισβάλει τα βιοπλαστικά, βρίσκονται σε ιδανική θέση για να δημιουργήσουν θέσεις απασχόλησης που σχετίζονται με την περισυλλογή βιοπλαστικών αποβλήτων.

Υδάτινοι πόροι

Η Lura Group, είναι η μεγαλύτερη γαλακτοβιομηχανία της Κροατίας. Το 1997, το management της εταιρίας θεώρησε απαραίτητη την ελαχιστοποίηση σπατάλης των υδάτινων πόρων, τα λύματα των οποίων κατέληγαν στο αποχετευτικό σύστημα της πόλης. Η εταιρία εγκατέστησε ένα κλειστού κυκλώματος σύστημα φιλτραρίσματος και καθαρισμού του νερού. Το σύστημα διατηρούσε τα υπολείμματα της διαδικασίας (7 τόνοι ημερησίως) και τα μετέτρεπε σε έναν εμπορεύσιμο πόρο (sludge). Η επένδυση αυτή όχι μόνο αποτέλεσε σωστή επιχειρηματικά ενέργεια, βελτιώνοντας την λειτουργία του εργοστασίου, αλλά κατάφερε να επιστρέψει το επενδυόμενο κεφάλαιο σε μόλις 18 μήνες και να επεκτείνει την επιχειρηματική λειτουργία της εταιρίας. Οι ετήσια εξοικονόμηση πόρων ήταν τέτοια που οδήγησε σε αύξηση κερδών, νέες συνεργασίες και νέες θέσεις εργασίας .

Αντίκτυπο περιβαλλοντικών ρυθμίσεων και Απασχόληση

Πέρα από το εάν η πολιτική που εφαρμόζεται στα περιβαλλοντικά ζητήματα ωφελεί ή βλάπτει την ικανότητα μιας εταιρείας να παραμείνει ανταγωνιστική και να αναπτύσσεται, ένα παράλληλο ζήτημα αφορά τις άμεσες συνέπειες αυτών των πολιτικών στην αγορά εργασίας. Σύμφωνα με ενδείξεις, οι περιβαλλοντικές ρυθμίσεις έχουν ουδέτερο ή και θετικό αντίκτυπο στην απασχόληση ως σύνολο. Φαίνεται ότι τα κέρδη που μεταφράζονται ως νέες θέσεις εργασίας στους τομείς της περιβαλλοντικής τεχνολογίας και στη βιομηχανία της παροχής υπηρεσιών, είναι μεγαλύτερα από τις απώλειες που σημειώνονται σε θέσεις εργασίας. Αυτές τις απώλειες, τις προκαλεί η εφαρμογή συγκεκριμένων νομικών ρυθμίσεων καθώς και το κλείσιμο εργοστασίων στον κατασκευαστικό τομέα Οι απώλειες σε θέσεις εργασίας σημειώνονται είτε εξαιτίας των απολύσεων αυτών είτε εξαιτίας της εξαγωγής θέσεων εργασίας προς χώρες που το φορολογικό και νομικό τους πλαίσιο είναι πιο ελαστικό ως προς τους νόμους προστασίας του περιβάλλοντος. Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν τα παραπάνω επιχειρήματα.
Καταρχάς οι βιομηχανίες που μολύνουν το περιβάλλον, όπως αυτές που σχετίζονται με την άλεση και την πολτοποίηση του χαρτιού, τη διύλιση του πετρελαίου και την κατασκευή χημικών, δε σχετίζονται απαραιτήτως και με τη μεγαλύτερη εισροή σε θέσεις εργασίας. Για το λόγο αυτό, οι κανονισμοί που σχετίζονται με τον περιορισμό της ρύπανσης δεν θα είχαν σοβαρό αντίκτυπο στη συνολική απασχόληση, όσο θα είχαν σε άλλες βιομηχανίες που μολύνουν λιγότερο το περιβάλλον. Υπάρχει, μάλιστα, η πιθανότητα, να μην επηρεάζουν καθόλου τη συρρίκνωση παραγωγής, τον αυτοματισμό, τον ανταγωνισμό κα άλλα ζητήματα που επηρεάζουν την απασχόληση. Δεύτερον, η προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να ερμηνευτεί όχι μόνο ως κόστος για τις βιομηχανίες αλλά και ως ευκαιρία επένδυσης που θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας σε πολλούς τομείς που σχετίζονται με τον περιορισμό της ρύπανσης. Τέτοιοι τομείς είναι ο εξοπλισμός για τον έλεγχο της ρύπανσης από τα εργοστάσια, οι καταλυτικοί μετατραπείς στα αυτοκίνητα, οι δοκιμές προϊόντων, οι εγκαταστάσεις του αποχετευτικού δικτύου, η συλλογή μολυσμένων κα εξαιρετικά επικίνδυνων υγρών (στράγγισμα) από τους χώρους υγειονομικής ταφής η διεξαγωγή επιθεωρήσεων, οι διαδικασίες συντήρησης.
Τα διάφορα επαγγέλματα που σχετίζονται με την προστασία του περιβάλλοντος, υποδεικνύουν το πώς η ανάπτυξη σε ένα τόσο μικρό μέρος της περιβαλλοντικής βιομηχανίας, μπορεί να προσφέρει ένα πλούτο νέων ευκαιριών για απασχόληση. Η απώλεια λοιπόν σε θέσεις εργασίας σε κάποιους τομείς, αντισταθμίζεται από τις νέες ευκαιρίες που παρουσιάζονται σε επαγγέλματα, όπως υπεύθυνοι για την επιβολή του νόμου γύρω από σχετικούς κανόνες, αναλυτές περιβαλλοντικής ποιότητας, ειδικοί για την προστασία του περιβάλλοντος, στελέχη για προγράμματα που αφορούν τοξικές ουσίες και ειδικοί στη διαχείριση των αποβλήτων. Έτσι, ενώ οι περιβαλλοντικές ρυθμίσεις μπορεί να επηρεάσουν κάποιους τομείς απασχόλησης, οι σχετικές απώλειες σε θέσεις εργασίας αντισταθμίζονται από κέρδη σε άλλους τομείς.
Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να ενισχύσει σημαντικά τη δυνατότητα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Άλλωστε, η επένδυση στον τομέα του περιβάλλοντος παράγει περισσότερες θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό και βιομηχανικό τομέα, σε σύγκριση με άλλου τύπου δαπάνες.
Τέλος, παρόλο που αληθεύει ότι πολλές εταιρείες βάζουν λουκέτο στα καταστήματά τους και μεταφέρονται στο εξωτερικό, την αιτία φαίνεται να αποτελούν το φθηνότερο εργατικό δυναμικό του εξωτερικού και όχι τόσο οι πολυδάπανες συνθήκες που επικρατούν στο εσωτερικό της χώρας. Αυτό αποδεικνύεται, εφόσον οι περιβαλλοντικές δαπάνες αποτελούν μόνο το 1-2% της συνολικής δαπάνης των επιχειρήσεων. Αρκεί κανείς να συνειδητοποιήσει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της τεχνολογίας που εφαρμόζεται για τον έλεγχο της μόλυνσης του περιβάλλοντος έχει ενσωματωθεί στην ίδια την παραγωγική διαδικασία, με αποτέλεσμα όλα τα εργοστάσια να λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο, ανεξάρτητα με το που βρίσκεται η έδρα τους.
Γεγονός είναι ότι είτε με ή χωρίς τις νομοθετικές και κανονιστικές ρυθμίσεις η απασχόληση στον τομέα των περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών (EGS) έχει επεκταθεί. Αυτό αναμένεται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια, καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό ανάπτυξης εξακολουθεί να προέρχεται από τον ιδιωτικό τομέα Το 2001, περισσότεροι από 2 εκατομμύρια άνθρωποι στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης εργάζονταν με πλήρες ωράριο στους τομείς απασχόλησης που σχετίζονται με τον τομέα των περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών (EGS), και ο ιδιωτικός τομέας αποτελούσε μία συνεχώς αυξανόμενη πηγή για νέες θέσεις εργασίας Μάλιστα, στην Ιαπωνία αναμένεται ως το 2011 να αυξηθεί η απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα, κατά περίπου 25% συν ένα 10% που προέρχεται από το δημόσιο τομέα, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ. Αυτή η αύξηση θα έχει ως αποτέλεσμα να προστεθούν περίπου ένα εκατομμύριο νέες θέσεις εργασίας στους διάφορους τομείς που έχουν ως αντικείμενό τους την προστασία του περιβάλλοντος.

Η Κλιματική Αλλαγή ως Ευκαιρία Απόκτησης Ανταγωνιστικού Πλεονεκτήματος (Competitive Advantage)

Η περίπτωση της κλιματικής αλλαγής είναι μια ασυνήθης κατάσταση όπου βραχυχρόνια υπάρχει μια έκρηξη τόσο σε θέματα καινοτομίας όσο και σε θέσεις εργασίας (Green-collar jobs), ενώ μακροχρόνια οι πολλαπλασιαστικές συνέπειες αρχίζουν να εμφανίζονται πιο έντονες και καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες της ενδεχόμενης ελλιπούς προετοιμασίας. Κρίνεται ορθό να επανα-υπολογιστεί το ROI : αν δεν επενδύσουμε – ενεργήσουμε τώρα, θα είναι πολύ πιο κοστοβόρο και ασύμφορο από άποψη κερδών το μέλλον. Υπό αυτό το πρίσμα, το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα περνάει τα όρια σε σύγκριση με αυτό των δημοσίων σχέσεων, της γνώσης, των νέων τεχνολογιών, των προϊόντων και των υπηρεσιών. Μπορεί να σημαίνει την ανάπτυξη ενός τελείως νέου επιχειρηματικού χαρτοφυλακίου (portfolio) μέσω πιθανών συγχωνεύσεων, εξαγορών, συνεργασιών με άλλες επιχειρήσεις που μπορούν να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση αυτής της νέας πρόκλησης που λέγεται κλιματική αλλαγή.
Μπορεί επίσης να σημαίνει μια βαθύτερη συνεργασία με τους πελάτες ώστε να καταλάβουμε καλύτερα την αγορά και να βοηθήσουμε στο σχηματισμό ης καθώς και στα νέα προϊόντα και υπηρεσίες.
Αν ενεργήσουμε όλοι, τότε παύουμε να έχουμε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα αλλά αν δεν ενεργήσουμε καθόλου το μόνο σίγουρο είναι ότι θα έχουμε ανταγωνιστικό μειονέκτημα. Η όλο και αυξανόμενη επενδυτική δράση εταιρών Venture Capital καθώς και ομάδων ιδιωτικών συμφερόντων σε τομείς πράσινης τεχνολογίας θα οδηγήσει σε σημαντικές εξελίξεις.

Κεφάλαιο Έκτο
Στο έκτο κεφάλαιο, παρουσιάζεται η εμπειρική ανάλυση άσκησης εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Future Leaders 2010 της HayGroup για τον ΜΚΟ Εταιρία Προστασίας Πρεσπών. Παρατίθενται τα συμπεράσματα, καθώς και οι τρόποι άσκησης πράσινης επιχειρηματικότητας από διάφορους φορείς.

Future Leaders 2010

Η κοινωνικά υπεύθυνη συμπεριφορά, είναι απόδειξη σεβασμού απέναντι στον εαυτό μας, τους συνανθρώπους μας και την κοινωνία. Μέσα από το πρόγραμμα Future Leaders, γίνεται ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Το πρόγραμμα δημιουργήθηκε ουσιαστικά με στόχο να προσφέρει στην κοινωνία, προετοιμάζοντας και βοηθώντας παράλληλα μια νέα γενιά ηγετών, να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής, δουλεύοντας σε πραγματικά έργα (projects) που έχουν άμεσο αντίκτυπο στην κοινωνία.
Είναι μια πρωτοβουλία της Συμβουλευτικής εταιρίας HayGroup, με εταιρικούς υποστηρικτές τις εταιρίες ΤΙΤΑΝ ΑΕ, Αθηναϊκή Ζυθοποιία ΑΕ, Τράπεζα Πειραιώς, ΑΒ Βασιλόπουλος και υποστηρικτές την BetterFuture, την Ε.Ε.Δ.Ε., την Πλαίσιο ΑΕ.
Επιλέχθηκαν λοιπόν, οκτώ μεταπτυχιακοί φοιτητές, από διαφορετικά πανεπιστήμια της Ελλάδας, με ποικίλο γνωστικό αντικείμενο που καλύπτει διάφορα πεδία επιστημών (Κοινωνικών, Θετικών – Τεχνολογικών, Οικονομικών, Χρηματοοικονομικών, Διοίκησης) και αφότου εκπαιδεύτηκαν αρχικά σε αξίες και ικανότητες τους έγινε γνωστό το project. Αυτό περιελάμβανε την κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξη της περιοχής των Πρεσπών, την σύσφιξη των σχέσεων με τα γειτονικά κράτη καθώς και την αποδοχή του ρόλου της περιβαλλοντικής ΜΚΟ της ΕΠΠ.
Οι άμεσα εμπλεκόμενοι (Stakeholders) ήταν:
Η ΕΠΠ για την οποία έγινε και το project, που σαν όραμα και δράσεις έχει:
 Όραμα
 Προστασία περιβάλλοντος
 Διατήρηση πολιτιστικών αξιών
 Συμμετοχικές δράσεις
 Συνεργασία φορέων σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο
 Δράσεις της Ε.Π.Π
 Προστασία περιβάλλοντος και τοπικής κληρονομιάς
 Ενημέρωση και επιμόρφωση
 Συνεργασία με τοπικούς φορείς
 Ενίσχυση ήπιας/βιώσιμης ανάπτυξη

Η προσέγγιση, καθώς και τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν συνοψίζονται στα εξής:
 Προσέγγιση
 Καταγραφή απόψεων σε ένα ευρύ πλαίσιο κοινωνικών θεμάτων
 Αποτύπωση της τρέχουσας κατάστασης και των κοινωνικών συνθηκών
 Συσχέτιση των ζητημάτων που προέκυψαν από συνεντεύξεις με τις κύριες ομάδες ενδιαφέροντος (stakeholders) με αυτές της Ε.Π.Π.
 Προσδιορισμός πεδίων προς βελτίωση
 Πηγές πληροφοριών και εργαλεία
 Έντυπο ενημερωτικό υλικό, διαδικτυακές πηγές, οικονομοτεχνικές μελέτες, δομημένες συνεντεύξεις, άτυπες συζητήσεις με τους κατοίκους της περιοχής

Τα κύρια ευρήματα ήταν:

1. Ανάγκη ενίσχυσης επικοινωνιακών δράσεων της Ε.Π.Π.
2. Μη κατανόηση της αξίας και της σπουδαιότητας των δράσεων της Ε.Π.Π.
3. Διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς
4. Αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των ενδιαφερόμενων ομάδων
5. Κοινή επιθυμία ήπιας μορφής ανάπτυξης (τουρισμός, υποδομές)

Οι προτάσεις, ήταν οι εξής:

 Ενίσχυση Στρατηγικής Επικοινωνίας

 Πρώτος πυλώνας
Προώθηση και επεξήγηση της σημασίας του επιστημονικού έργου της Ε.Π.Π. στην τοπική κοινωνία
Σκοπός
• Ανάδειξη του αμοιβαίου οφέλους από το επιστημονικό έργο
• Προώθηση ενός ισχυρού πολιτισμού με «συνείδηση στο περιβάλλον»
Ενέργειες
• Ανάπτυξη μιας ισχυρής στρατηγικής στην επικοινωνία
• Προώθηση της ενεργού συμμετοχής των κατοίκων
Εμπλεκόμενοι
• Σχεδιασμός κι ανάπτυξη από την ερευνητική ομάδα της Ε.Π.Π.

 Δεύτερος πυλώνας
Ενίσχυση της εικόνας του ερευνητικού έργου της Ε.Π.Π. στην τοπική κοινωνία.
Σκοπός
• Ενίσχυση της εικόνας της Ε.Π.Π.
• Δημιουργία ισχυρότερης αποδοχής του ρόλου της από την τοπική κοινωνία
Ενέργειες
• Κοινοποίηση των σχεδίων έρευνας για μη περιβαλλοντικά θέματα όπως, Κοινωνικά θέματα, Επικοινωνία, Πεδία μάρκετινγκ
Εμπλεκόμενοι
• Σπουδαστές από ελληνικά ή μη ακαδημαϊκά ιδρύματα

 Η Ανάδειξη των Πρεσπών
Σκοπός
• Ανάδειξη της μοναδικότητας της περιοχής
• Διατήρηση της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς
Ενέργειες
• Δημιουργία λογότυπου για την περιοχή των Πρεσπών
• Τοποθέτηση παραδοσιακών στοιχείων σε διάφορα κεντρικά σημεία του τόπου
• Ανάπτυξη κλάδου εστίασης, πολιτιστικών κέντρων, κέντρων πληροφόρησης, τοπικής φιλοξενίας
• Ιστορικά αξιοθέατα, μνημεία
Εμπλεκόμενοι
• Σχεδιασμός από φοιτητές αρχιτεκτονικής και καλών τεχνών
• Τοποθέτηση και συντήρηση από τις τοπικές αρχές και εθελοντές (Πολιτιστικό Τρίγωνο Πρεσπών)

 Οι Πρέσπες ως Εμπειρία

 Πρώτος Πυλώνας
Δημιουργία «μυστηρίου» και «μαγείας»
Σκοπός
• Δημιουργία μυστηρίου
• Ενίσχυση της εμπειρίας Πρεσπών
Ενέργειες
• Συλλογή τοπικών μύθων και ιστοριών
• Τοποθέτηση τους σε πινακίδες και χάρτες γύρω από ιστορικά μνημεία, πλατείες και την κεντρική είσοδο της περιοχής
Εμπλεκόμενοι
• Σχεδιασμός από φοιτητές αρχιτεκτονικής και καλών τεχνών σε συνεργασία με τοπικούς επιχειρηματίες
• Συλλογή ιστοριών και θρύλων από τους ντόπιους
• Τοποθέτηση και συντήρηση από τις τοπικές αρχές και εθελοντές

 Δεύτερος Πυλώνας
Ανάπτυξη διαδραστικών προγραμμάτων
Σκοπός
• Δημιουργία ισχυρής και δεσμευτικής εμπειρίας των επισκεπτών με την περιοχή
• Ενθάρρυνση επαναλαμβανόμενων επισκέψεων στην περιοχή
• Προσφορά βιώσιμων οικονομικών ευκαιριών ανάπτυξης των τοπικών επιχειρηματιών
Ενέργειες
• Καθιέρωση δραστηριοτήτων αναψυχής
Εμπλεκόμενοι
• Ε.Π.Π. μέσω παρατηρητηρίων και φυλλαδίων
• Τοπικές αρχές μέσω διαδραστικών εκθεμάτων
• Τοπική κοινωνία μέσω της οργάνωσης και συμμετοχής σε δραστηριότητες αναψυχής

 Ήπια τουριστική ανάπτυξη
Σκοπός
• Προώθηση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής
• Ενίσχυση της αποδοχής της Ε.Π.Π. από τις ομάδες ενδιαφέροντος
Ενέργειες
• Προσέλκυση εναλλακτικού τουρισμού
• Κατανόηση και προσαρμογή παρόμοιων μοντέλων προστατευόμενων περιοχών (ελκυστικές υπηρεσίες – τιμές – περιβαλλοντολογική προστασία)
Εμπλεκόμενοι
• Πρωτοβουλία και σχεδιασμός: (Ε.Π.Π., Πολιτιστικό Τρίγωνο Πρεσπών, Κοινωνία Οικοτουρισμού Πρεσπών)
• Εφαρμογή:
Τοπικοί επιχειρηματίες τουρισμού
 Ανάδειξη τοπικών προϊόντων προστατευόμενης περιοχής
Σκοπός
• Προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης σε αρμονία με την προστασία του περιβάλλοντος (αειφόρες πρακτικές)
Ενέργειες
• Ενίσχυση της εικόνας των τοπικών προϊόντων
• διανομή και προώθηση μέσω των τοπικών παραγωγών
• Αξιοποίηση μοναδικότητας του τόπου. Προτεραιότητα στο μοναδικό, τοπικό προϊόν, το φασόλι Πρεσπών
Εμπλεκόμενοι
• Πρωτοβουλία και σχεδιασμός: Συνεργασία μεταξύ της Ε.Π.Π., των ομάδων ενδιαφέροντος και φοιτητών μάρκετινγκ και επικοινωνίας για την ανάπτυξη οικονομοτεχνικών μελετών
• Εφαρμογή:
Τοπικοί παραγωγοί

Green Branding

Αναφορικά με το Green Branding των φασολιών, δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε με την άποψη ότι θα πρέπει να υπάρχει καθιέρωση δομημένης προσέγγισης branding ως προς τα πράσινα οικονομικά προϊόντα και υπηρεσίες. Ιστορικά, ένας αριθμός από οικονομικούς θεσμούς έχουν υποτιμήσει την δύναμη της φίρμας τους, ωστόσο, αυτό αλλάζει, καθώς οι κορυφαίοι διευθυντές αποκαλύπτουν αυτήν την απροσδιόριστη αξία. Σύμφωνα με το CEO του UniCredit, «το branding είναι καθοριστικό και ικανό να εμπνεύσει εσωτερική και εξωτερική στάση και συμπεριφορά απέναντι στους μετόχους, υπαλλήλους, πελάτες, προμηθευτές και τοπικές κοινότητες».
Μια δομημένη πράσινη προσέγγιση branding, μέσα στην οποία οι παγκόσμιες γραμμές και φίρμες βρίσκονται στο ένα άκρο και τη τοπική στρατηγική branding στο άλλο, θα παίξει ουσιαστικό ρόλο στην απόκτηση πελατειακής εμπιστοσύνης και θα διασφαλίσει ότι τέτοια προϊόντα είναι φτιαγμένα για τις συγκεκριμένες ανάγκες και απαιτήσεις των τοπικών κοινωνιών.
Ο επιχειρηματίας και ο απασχολούμενος στο περιβάλλον δραστηριοποιείται στην αιχμή της βιώσιμης ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει ότι οι προϋποθέσεις για την πράσινη επιχειρηματικότητα και εργασία είναι αυξημένες.
Η ανάλυση κόστους – οφέλους αποτελεί ένα από τα κύρια εργαλεία που χρησιμοποιούν οικονομολόγοι και πολιτικοί για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την πραγματοποίηση έργων που έχουν αντίκτυπο, θετικό ή αρνητικό στο περιβάλλον. Ο στόχος της ανάλυσης είναι η διεύρυνση της οικονομικής αξιολόγησης έτσι ώστε να ληφθούν υπόψη επιπτώσεις της επένδυσης που αφορούν το σύνολο της οικονομίας και της κοινωνίας. Οι θετικές επιπτώσεις αυτής λογίζονται ως κοινωνικά οφέλη, ενώ οι αρνητικές ως κοινωνικά κόστη. Μέσω της μεθόδου αυτής διενεργείται η εσωτερικοποίηση των κοινωνικών κοστών και ωφελειών, δηλαδή η μετατροπή τους σε χρηματικές μονάδες. Συνοπτικά, η μεθοδολογία αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια βελτίωσης, τόσο της ποιότητας της λήψης αποφάσεων όσο και των παραγόμενων εκροών προς την κοινωνία από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Αποτελεί μια εφαρμογή της σύγχρονης οικονομικής που ως στόχο έχει την αύξηση της αποδοτικότητας της χρήσης των πόρων, χρηματικών και φυσικών.

Κεφάλαιο Έβδομο
Στο έβδομο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα και οι προτάσεις που προκύπτουν από την έρευνα και τη συγγραφή της διπλωματικής εργασίας, όπου επιβεβαιώνουν την ανάγκη για επέκταση, βελτίωση, αλλαγή του επιχειρηματικού τοπίου, τους προβληματισμούς που εγείρει και την πεποίθηση της αποτελεσματικής χρησιμοποίησης μέσων και μεθόδων για πράσινη επιχειρηματικότητα και δημιουργία θέσεων εργασίας.

Συμπεράσματα

Η πράσινη αλλαγή ακούγεται σαν μια εύκολη υπόθεση κάποιες φορές (πράσινη εργασία, ανακύκλωση, οικολογικότεροι τρόποι παραγωγής), όμως δεν πρόκειται για μια απλή αλλαγή, αλλά για μια αλλαγή κουλτούρας (είτε επιχειρησιακής είτε κοινωνικής). Είναι γεγονός ότι λίγοι (επιχειρηματίες ή πολίτες) είναι αυτοί που θα πιστέψουν και θα δώσουν βαρύτητα στην πράσινη αλλαγή και πολλοί πιο λίγοι θα είναι εκείνοι οι οποίοι θα αποφασίσουν να δαπανήσουν μέρος από την κερδοφορία τους για να συμβάλλουν σε αυτή την αλλαγή.
Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, σημαντικό κομμάτι της οικονομίας εξαρτάται από ένα δυσκίνητο (χρονοβόρες διαδικασίες αδειοδότησης) και μη αποτελεσματικό κρατικό τομέα. Είναι αξιοσημείωτο ότι το ενδιαφέρον από τους μεγάλους επενδυτές για ΑΠΕ θα μπορούσε να γνωρίσει πραγματική άνθηση εάν μπορούσαν να ξεπεραστούν τα τεράστια γραφειοκρατικά εμπόδια (θεσμικών, τεχνικών και διοικητικών προβλημάτων) που συχνά καθιστούν τις επενδύσεις αδύνατες.
Φυσικά, οι ανανεώσιμες πηγές δεν είναι δυνατόν να επιλύσουν το συνολικό ενεργειακό πρόβλημα της ανθρωπότητας, τουλάχιστον την συγκεκριμένη χρονική περίοδο και με τα σημερινά οικονομικά και τεχνολογικά δεδομένα. Εάν η αξιοποίησή τους συνδυασθεί με την προσπάθεια εξοικονόμησης των συμβατικών μορφών ενέργειας και με την ορθολογική διαχείριση των υφιστάμενων ενεργειακών πόρων, είναι δυνατή η σταδιακή απομάκρυνση του επερχόμενου «ενεργειακού χειμώνα».
Αδιαμφισβήτητα, η άσκηση επιχειρηματικότητας, από τη χρήση μεθόδων περιβαλλοντικής προστασίας έχει οικονομικά, κοινωνικά και βιώσιμα οφέλη. Ωστόσο οι αντίστοιχες επενδύσεις, παρά την αφθονία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ελλάδα, είναι χαμηλές. Κύριες αιτίες για αυτό είναι το υψηλό αρχικό κόστος επένδυσης, η γραφειοκρατικές χρονοβόρες διαδικασίες που απαιτούνται καθώς και η έλλειψη ενημέρωσης.
Σε ένα βιομηχανικό μοντέλο είναι εύκολο να αντικαταστήσουμε ένα μηχάνημα με ανθρώπους ή το αντίστροφο, αλλά, ασχέτως τεχνολογίας ή χρηματικών πόρων, δεν μπορούμε να υποκαταστήσουμε ένα ισορροπημένο και παραγωγικό περιβάλλον. Αν συνειδητοποιήσουν, τόσο οι επιχειρήσεις όσο και τα κράτη, πως η σπατάλη πόρων ισοδυναμεί με σπατάλη χρημάτων και οδηγηθούμε σε ένα δρόμο εξοικονόμησης τόνων, γαλονιών και μεγαβάτ που ξοδεύονται άσκοπα, τότε θα δούμε πως οι ευκαιρίες για κέρδη και για βελτίωση του κοινωνικού συνόλου βρισκόταν μπροστά μας όλο αυτό τον καιρό. Ακόμη και η σωστότερη τιμολογιακή πολιτική δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ανεκτίμητο.
Η πλήρης απελευθέρωση των αγορών ηλεκτρισμού στα κράτη μέλη της ΕΕ, αναμένεται να επιταχύνει τους ρυθμούς διαμόρφωσης συνεργασιών μεταξύ ενεργειακών επιχειρήσεων στις διάφορες αγορές για την εξασφάλιση ανταγωνιστικότητας και την μεγιστοποίηση των μεριδίων αγοράς.
Το ρυθμιστικό και θεσμικό πλαίσιο για την απελευθέρωση και αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ενεργειακών αγορών στην Ελλάδα έχει σχεδόν πλήρως διαμορφωθεί. Παρ’ όλα αυτά η ελληνική αγορά θα συνεχίσει να ακολουθεί βραδείς ρυθμούς απελευθέρωσης σε σχέση με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές αγορές.
Η Ελλάδα δεν εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία που της δόθηκε μέσα από συμφωνία κατανομής των βαρών, όπου της επιτράπηκε όχι η μείωση των εκπομπών, αλλά ο περιορισμός της αύξησής τους. Αυτό έγινε προκειμένου να μπορέσει να αναπτύξει επαρκώς τις βιομηχανίες της με στόχο να συμβαδίζει με άλλα πιο προηγμένα κράτη της ΕΕ, στα οποία τέθηκαν πιο αυστηροί στόχοι. Όμως, ο περιορισμός της αύξησης των εκπομπών αντί να θεωρηθεί ως προσπάθεια για βελτίωση της βιομηχανίας μέσα από νέες τεχνολογίες που θα οδηγούσε στην αύξηση της παραγωγής και σε νέες επενδύσεις, μεταφράστηκε ως διαιώνιση της ίδιας κατάστασης, διατήρηση δηλαδή της παλαιάς τεχνολογίας και παράλληλη αύξηση της παραγωγής, καθώς κατ’ αυτόν τον τρόπο δε θα δημιουργούνταν πρόβλημα.

Προτάσεις

Η συνεργασία με εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο, μπορεί να καθοδηγήσει την παιδεία με βάση διεπιστημονικές περιβαλλοντικές αρχές πέρα από τους περιορισμούς των συμβατικών περιβαλλοντικών επιστημών και να συμβάλει έτσι στην αναθεώρηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της πληροφορικής, όπως είναι η επικοινωνία μέσω δορυφόρων και internet, θεωρούνται από τα πιο σημαντικά εργαλεία για την ταχεία πραγματοποίηση αυτού του προγράμματος. Χρειάζεται ένα νέο πρότυπο παιδείας, που θα θέτει το περιβάλλον στο κέντρο όλων των ακαδημαϊκών και επαγγελματικών πρωτοβουλιών. Αλλά ακόμη και στο πλαίσιο της εθνικής παιδείας, σημαντικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού που καλείται να εμφυσήσει τις ευαισθησίες και την γνώση για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανθρώπινη ευημερία και αποκατάσταση μέσω αυτού.
Από ανθρωπιστική πλευρά, πολλά είναι τα δεινά μόλυνσης του περιβάλλοντος από την εκμετάλλευσή του και την ανθρώπινη επιχειρηματικότητα. Η κάλυψη των αναγκών του ανθρώπου δεν γίνεται να περιοριστεί. Μπορεί όμως να γίνει με πιο φιλικό τρόπο για το περιβάλλον. Στο σημείο αυτό χρειάζονται επενδύσεις σε πράσινη ανάπτυξη, αποφυγή δηλαδή των παραδοσιακών. Κρίνεται αναγκαία η δημιουργία νέου τομέα εργασίας με γνώση για πράσινη εργασία.

Παράρτημα

Πράσινα Κτίρια (Green Buildings)

Ορισμένα Πράσινα Κτίρια που υπάρχουν μέχρι στιγμής στα σχέδια, στο μυαλό και στα όνειρα φιλόδοξων αρχιτεκτόνων και ακτιβιστών, φαίνονται παρακάτω. Ωστόσο κάποια από αυτά έχουν γίνει πραγματικότητα.

Εικόνα 6: Πράσινο Κτίριο Nanyang Technological University

Εικόνα 7: Power Centre

Το κτίριο αυτό που έχει μορφή κυψέλης, θα κατοικηθεί από 77.000 κατοίκους όταν κτιστεί Νότια της Σεούλ στην Κορέα. Έχει σχεδιαστεί από την Ολλανδέζικη εταιρία MVRDV και το σχέδιο έχει κερδίσει τον διαγωνισμό Gwanggyo Power Centre στην Κορέα. Η δομή του κτιρίου αποτελείται από μια σειρά δακτύλιων, όπου κάθε ένα από αυτά έχει ένα αίθριο που επιτρέπει την εισαγωγή άφθονου φωτός. Το αποτέλεσμα είναι ένα κάθετο πάρκο το οποίο μειώνει την μεγάλη χρήση ενέργειας και νερού.

Εικόνα 8: Babcock Ranch

Αυτή η μικροσκοπική πόλη κοντά στο Fort Myers της Φλόριντα είναι σχεδιασμένη ώστε να λειτουργεί μόνο με ηλιακή ενέργεια. Τα κτίρια του αγροκτήματος Babcock είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο και οι περισσότερες αποστάσεις πραγματοποιούνται με τα πόδια ή με ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Το μόνο που απομένει είναι να βρεθεί μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων που να ενδιαφέρονται να αγοράσουν τα σπίτια.

Εικόνα 9: Singapore’s green city-within-a city

Αυτό το βραβευμένο σχέδιο περιλαμβάνει μια αστική περιοχή στην Σιγκαπούρη. Οι κυματιστοί θόλοι που φαίνονται, καλύπτουν μια ανοιχτή περιοχή και απορροφούν ηλιακή ενέργεια. Αυτό το σχέδιο περιλαμβάνει και μεγάλα ασύμμετρα κτίρια τα οποία αντί για τζαμαρίες έχουν louvers (είδος παραθύρων) τα οποία φιλτράρουν τον ήλιο.

Εικόνα 10: San Francisco in the 22nd Century

Στην φωτογραφία φαίνεται η πόλη του Σαν Φραντσίσκο μετά από 100 χρόνια. Έχει σχεδιαστεί από την σχολή αρχιτεκτόνων IwamotoScott . Τα κτίρια, που θυμίζουν μανιτάρια, είναι έτσι κατασκευασμένα ώστε να εξάγουν την υπόγεια θερμότητα και το νερό, ενώ οι στριφτοί πύργοι που φαίνονται στο βάθος απορροφούν την υγρασία και καθαρίζουν το περιβάλλον.

Διαχειριστικός Φορέας

Ο Διαχειριστικό Φορέας είναι ένα νομικό πρόσωπο, που έχει ως έργο την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών απαιτήσεων στο σύνολο των δράσεων που ασκούνται μέσα ή γύρω από μία προστατευόμενη περιοχή. Για την επιτυχία του έργου του, πρέπει να γίνει αποδεκτός τόσο από την τοπική κοινωνία όσο και από τις αρχές. Οι υποχρεώσεις του συνάδουν με την παρακολούθηση, την προστασία, την ανάδειξη και την αξιοποίηση του φυσικού κυρίως περιβάλλοντος.
Ενδεικτικές δράσεις του είναι: απονομή τοπικού σήματος ποιότητας, παραγωγή-παροχή προϊόντων και υπηρεσιών, συνεργασία με τοπικές επιχειρήσεις, παραχώρηση του δικού του σήματος, ανεύρεση χορηγιών-δωρεών, στρατηγικός σχεδιασμός, δικτυακό έργο, προγράμματα, σύμβουλος Πράσινης Επιχειρηματικότητας, συνεταιρισμός με φορείς κατάρτισης, στήριξη πράσινων επαγγελμάτων. Αυτές αναπτύσσονται ως εξής:

1. Τοπικό σήμα πράσινης ποιότητας: Πρωταρχικά ο διαχειριστικός φορέας μπορεί να λειτουργήσει σαν ένας συντονιστής και απονεμητής ενός τοπικού σήματος πράσινης ποιότητας και από αυτό να αντλήσει πόρους μέσα από τη διαδικασία της πιστοποίησης και της απονομής. Πρέπει όμως προηγουμένως να έχει καταφέρει να πείσει την τοπική κοινωνία που δραστηριοποιείται στην προστατευόμενη περιοχή και διαμένει εκεί ή που έχει οργανικά συμφέροντα από αυτήν, ότι η διατήρηση και η προστασία του περιβάλλοντος, μαζί με την ανάδειξή της, χρειάζονται ή αποτελούν μια ταυτότητα για την περιοχή. Ότι μέσα από αυτήν την ταυτότητα η τοπική κοινωνία έχει να κερδίσει και μπορεί να την χρησιμοποιήσει και να την απολαύσει σε ένα βαθμό, έχοντας όμως ταυτόχρονα και την υποχρέωση να την περιφρουρήσει.
2. Παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών: Ο διαχειριστικός φορέας μπορεί να έχει πρόσθετους πόρους, παράγοντας ο ίδιος προϊόντα ανάδειξης και προβολής ή διαχειριζόμενος προϊόντα ανάδειξης – προβολής ή επίσης συνδιαχειριζόμενος τέτοια προϊόντα με επιχειρηματικούς παράγοντες.
3. Συνεργασία με τοπικές επιχειρήσεις: Ο διαχειριστικός φορέας μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει για το περιβάλλον με στρατηγική ανταποδοτικότητας σε συνεργασία με τις τοπικές επιχειρήσεις. Αυτή η λειτουργία αναδεικνύει τον διαχειριστικό φορέα σαν ένα δικτυακό επίκεντρο με πλήθος επιχειρηματικών δράσεων.
4. Αναζητεί χορηγίες και δωρεές αλλά και εισπράττει ποσά για την χορήγηση του δικού του σήματος
5. Στρατηγικός σχεδιασμός

Όμως η κύρια οικοαναπτυξιακή δυναμική του διαχειριστικού φορέα είναι να λειτουργήσει σαν ένας στρατηγικός και σχεδιαστικός παράγοντας για την πράσινη επιχειρηματικότητα, στην κλίμακα που αυτή επιτρέπεται στην προστατευόμενη περιοχή, αλλά και για τις δράσεις στην γύρο περιοχή. Επίσης, επιδιώκει τη δικτύωση φορέων και οργανισμών.

Πιστοποιήσεις

Η έννοια της ποιότητας διασυνδέεται όλο και πιο πολύ με την έννοια των περιβαλλοντικών όρων παραγωγής και κατανάλωσής της και με την ασφάλεια που παρέχει το παραγόμενο προϊόν, την παραγωγική και την κατανάλωση. Ζητήματα όπως, η ελαχιστοποίηση των αποβλήτων στην παραγωγική και καταναλωτική διαδικασία, η ενεργοβόρος ή μη παραγωγή και άλλα αποτελούν θέματα στις περιβαλλοντικές πιστοποιήσεις.
Υπάρχουν διάφορα συστήματα περιβαλλοντικής πιστοποίησης. Άλλα είναι οικουμενικά και άλλα τοπικά, άλλα εκπροσωπούν μια διαφορετική ποιοτική προσέγγιση στο θέμα της πιστοποίησης. Λίγα χρόνια έχουν περάσει απο τη θέσπιση του ISO 9000 έως τη δημιουργία της σειράς του ISO 14000 από το 1987 έως το 1996, ενώ το 1984 κυκλοφορεί το πρώτο περιβαλλοντικό σύστημα και το 1992 η Ευρωπαϊκή Ένωση προτείνει τη διαχείριση με περιβαλλοντικούς ελέγχους.
Το μοντέλο ISO 14001 έχει μια πολύ ευρεία συνάφεια με εταιρείες ποικίλου τύπου και μεγέθους. Αποβλέπει στην εγκατάσταση και τη διατήρηση ενός συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης και στη συνέχεια βεβαιώνεται η συμμόρφωση με την περιβαλλοντική πολιτική. Η συμμόρφωση αυτή είναι προσβάσιμη σε τρίτους και πιστοποιείται από έναν εξωτερικό οργανισμό που επιπλέον καθιστά γνωστή τη συμμόρφωση στο διεθνές αυτό πρότυπο.
Στην σειρά ISO 14000 ενδιαφέρον έχει η περιβαλλοντική διαχείριση αξιολόγησης του κύκλου ζωής που συνδέεται με τα μοντέλα 40, 41, 42. Η γενίκευση της εφαρμογής των συστημάτων πιστοποίησης, π.χ. στον τομέα της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών, θα συμπεριλάβει τελικά το κόστος της πιστοποίησης στο κόστος της αγοράς. Το κόστος της πιστοποίησης είναι ένα διοικητικό και λειτουργικό κόστος, αλλά ταυτόχρονα είναι και ένα κοινωνικό κόστος. Η ενσωμάτωση αυτού του κόστους στην αγορά του προϊόντος και της υπηρεσίας θα οδηγήσει τελικά σε μια απελευθέρωση από την δαμόκλειο σπάθη της ανταγωνιστικότητας κόστους στον τομέα της πιστοποίησης. Έτσι σε μήκος χρόνου θα λειτουργήσουν μόνον οι θετικές διαστάσεις της πιστοποιητικής διαδικασίας.
Μια άλλη κατηγορία πιστοποίησης συνδέεται με το κοινοτικό οικολογικό σήμα, γνωστό ως eco-label που έχει τη μορφή πράσινου λουλουδιού. Εδώ υπάρχει η ιδιαιτερότητα ότι το ecolabel αναφέρεται σε κατηγορία προϊόντων και όχι σε διαδικασία ή περιβάλλον παραγωγής. Για παράδειγμα, αφορά τα πλυντήρια πιάτων, τα πλυντήρια ρούχων, τα χαρτιά υγείας, τα χαρτιά κουζίνας, τα βελτιωτικά εδάφους, τις μπογιές, τα βερνίκια και τα απορρυπαντικά ρούχων. Συνδέεται συνεπώς με μια περιβαλλοντική διαχείριση, όπως για παράδειγμα τέτοια διαχείριση στον τομέα του τουρισμού, καθώς όλα αυτά συνδέονται με τα αναλώσιμα και τις υποδομές της φιλοξενίας.
Ο τελικός αρμόδιος φορέας που σχεδιάζει την ευρωπαϊκή πολιτική για τα οικολογικά σήματα είναι η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή Οικολογικής Σήμανσης. Περιλαμβάνεται περίπου το 30% των προϊόντων της αγοράς και η λίστα αναμένεται ότι θα διευρύνεται σε μήκος χρόνου.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί, ότι το οικολογικό σήμα είναι ένα ισχυρό διαφημιστικό εργαλείο και λειτουργεί σε όλα τα επίπεδα της αγοράς. Επηρεάζει τη διαδικασία και τις επιλογές παραγωγής, συνδέεται με το εμπόριο, με τους πρωτογενείς και δευτερογενείς χρήστες του προϊόντος και έτσι καλύπτει και την κατανάλωση αλλά και την παροχή των υπηρεσιών.
Σε σχέση με τη βιομηχανία τροφίμων αξίζει να αναφέρουμε την πιστοποίηση HACCP, που αποτελεί ανάλυση επικινδυνότητας κρισίμων σημείων ελέγχου και που έχει μικρότερη δυναμική από το σύστημα ISO 14000.
Αναφορικά με το Σύστημα Ποιότητας EMAS, πρέπει να δωθεί προσοχή σε μερικά σημεία:

1. Η πιστοποίηση αποτελεί και μια μέθοδο πρόληψης των περιττών δαπανών, του περιττού κόστους, πρωταρχικά κάνοντας μια διάγνωση των σημείων του περιττού κόστους.
2. Η πιστοποίηση αποτελεί μια μέθοδο για την αύξηση της απόδοσης πρωταρχικά με όρους ποιοτικούς και κατά δεύτερο λόγο ποσοτικούς.
3. Προλαμβάνει επίσης το θεσμικό κόστος, δηλαδή το κόστος από ατυχήματα, από παραγωγικές συμπεριφορές εκτός νομιμότητας.
4. Ακόμα αποτελεί ένα κόστος διαφήμισης, κόστος μάρκετινγκ.
5. Αποτελεί επίσης ένα περιβαλλοντικό ντάμπινγκ (υποστήριξη) ποιότητας στην αγορά, αποδεκτό από τους κανόνες του ανταγωνισμού.

Έτσι, αν αναλυθεί η διαδικασία της πιστοποίησης, κυρίως στον τομέα των μεγάλων μονάδων, αλλά και των μεσαίων, θα διαπιστωθεί ότι το κόστος πιστοποίησης είναι ισχυρότερα ανταποδοτικό, πολύ δε περισσότερο που μπορεί σε μήκος χρόνου να συμπεριληφθεί μέσα στην αγορά.
Αυτό πρέπει να αποτελέσει μια στρατηγική για τις προστατευόμενες περιοχές σε σχέση με τις παραγωγικές δραστηριότητες και στις χρησιμοποιούμενες υποδομές για τις υπηρεσίες, όπως για παράδειγμα στον τομέα του τουρισμού. Η πιστοποίηση μπορεί να συνδυαστεί επίσης με άλλες εθελοντικές συμφωνίες με τοπικές και συλλογικές διαδικασίες και με την εταιρική κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη.
Η πιστοποίηση βοηθάει :

1. στον έλεγχο της παραγωγής
2. στον προγραμματισμό της
3. στην αξιολόγηση των επιδόσεων στην ανάδειξη των πλεονεκτημάτων στην αγορά
4. στην καλύτερη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών
5. στην καλύτερη διαχείριση της επιχειρηματικής περιουσίας
6. στην πολιτική ελέγχου κόστους
7. στην συγκριτική αξιολόγηση κόστους – οφέλους

Οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί που εγγράφονται στο EMAS θα πρέπει:

1. να αξιολογήσουν όλους τους υφιστάμενους μηχανισμούς, τα προϊόντα και τις δραστηριότητές τους που έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον
2. να καθιερώσουν ένα περιβαλλοντικό σύστημα διαχείρισης (EMS – Environmental Management System) με σαφείς σκοπούς και στόχους που να τίθενται από την ανώτερη διοίκηση
3. να διεξάγουν έναν περιβαλλοντικό έλεγχο που να συγκρίνει τα αποτελέσματα σε σχέση με τους στόχους που εκτίθενται στην EMS
4. να δημοσιεύουν τα αποτελέσματα του περιβαλλοντικού ελέγχου και να προετοιμάζουν αξιολογήσεις για τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους μαζί με προτεινόμενες στρατηγικές βελτίωσης.

Οι συμμετέχουσες επιχειρήσεις πρέπει να κατανοήσουν πλήρως τον τρόπο με τον οποίο η υφιστάμενη περιβαλλοντική νομοθεσία επηρεάζει τον οργανισμό τους. Προτού δοθεί και χρησιμοποιηθεί από έναν οργανισμό το λογότυπο EMAS, όλες οι εκθέσεις του οργανισμού πρέπει να ελεγχθούν από επικυρωμένο ανώτερο υπάλληλο του EMAS. Η εθελοντική συμμετοχή των ιδιωτικών οργανισμών είναι εξαιρετικά σημαντική για τη βιώσιμη ανάπτυξη των αστικών περιοχών, ιδιαίτερα όταν σχετίζονται με υπαίθριους χώρους και υπηρεσίες φιλικές προς το περιβάλλον, όπως η μείωση και ο έλεγχος της ρύπανσης και η ενεργειακή αποδοτικότητα. Τα τελευταία χρόνια, το μεγαλύτερο τμήμα του ιδιωτικού τομέα έχει αναμιχθεί στην προώθηση βιώσιμων περιβαλλοντικών εφαρμογών, εφόσον πλέον συνειδητοποίησε τη σημασία των επιπτώσεων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον.

Αθήνα και Πράσινη Πόλη

Η Αθήνα κατατάσσεται 22η σε σύνολο 30 Ευρωπαϊκών πόλεων σε σχέση με τις περιβαλλοντικές της επιδόσεις. Αυτό είναι το συμπέρασμα της έρευνας περιβαλλοντικής βιωσιμότητας 30 μεγάλων πόλεων σε 30 Ευρωπαϊκές χώρες, την οποία παρουσίασε η Siemens κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής του ΟΗΕ για το Κλίμα στην Κοπεγχάγη. Ο δείκτης European Green City Index μετρά τις σημερινές περιβαλλοντικές επιδόσεις των μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων, καθώς και τη δέσμευσή τους για τη μείωση των μελλοντικών τους περιβαλλοντικών επιπτώσεων μέσα από συνεχείς πρωτοβουλίες και στόχους. Η μελέτη αξιολόγησε 30 πόλεις σε οκτώ κατηγορίες: εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, ενέργεια, κτίρια, μεταφορές, νερό, ποιότητα αέρα, απορρίμματα και χρήσεις γης, καθώς και περιβαλλοντική διακυβέρνηση.
Η Αθήνα κατατάσσεται 22η σε σύνολο των 30 πόλεων που περιλαμβάνονται στον Ευρωπαϊκό Δείκτη Πράσινης Πόλης, με βαθμολογία 53,09 στα 100. Σε σύγκριση με άλλες πόλεις που βρίσκονται σε θερμά κλίματα, η Αθήνα βρίσκεται χαμηλότερα από τη Μαδρίτη, τη Ρώμη και τη Λισσαβόνα, αλλά υψηλότερα από την Κωνσταντινούπολη και το Βελιγράδι. Η γενική βαθμολογία της πόλης ήταν χαμηλή, εξαιτίας της ποιότητας του αέρα, της απόδοσης στη διαχείριση απορριμμάτων και γης καθώς και λόγω έλλειψης ενεργειακά αποδοτικών κτιρίων ή σχετικών προτύπων. Ωστόσο η βαθμολογία της ενισχύθηκε από τις περιβαλλοντικές της πολιτικές για το νερό και τις συγκοινωνίες, όπου είχε σχετικά καλή απόδοση.
Από τα στοιχεία που συγκέντρωσε και αξιολόγησε η έρευνα, προκύπτει ότι η Αθήνα αν και υλοποιεί κάποιες πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, τις συγκοινωνίες και την περαιτέρω αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, εντούτοις δε διαθέτει ενεργειακά αποδοτικά οικοδομικά πρότυπα ή κίνητρα, ενώ έχει αναπτύξει ελάχιστες πολιτικές για τις πράσινες χρήσεις γης.

Βασικά σημεία του νομοσχεδίου ανανεώσιμων πηγών ενέργειας
Τα βασικά σημεία του νομοσχεδίου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας που κατατέθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής παρατίθονται παρακάτω:
Καθορίζεται εθνικός δεσμευτικός στόχος 20% για τη συμμετοχή των ΑΠΕ στην κάλυψη της τελικής κατανάλωσης ενέργειας το 2020 και 40% για τον ηλεκτρισμό.
Καθορίζεται ότι η προστασία του κλίματος μέσω της προώθησης της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ αποτελεί περιβαλλοντική και ενεργειακή προτεραιότητα ύψιστης σημασίας για τη χώρα.
Απλοποιείται η διαδικασία έκδοσης της άδειας παραγωγής έργων ΑΠΕ.
Αναβαθμίζεται ο ρόλος της ΡΑΕ και περιορίζεται η διάρκεια της σχετικής αδειοδοτικής διαδικασίας, σε 2 μήνες (από 10-12 μήνες σήμερα). Οι μικρές εγκαταστάσεις ΑΠΕ, εξαιρούνται από την υποχρέωση λήψης άδειας παραγωγής και προωθούνται διεσπαρμένες εφαρμογές ΑΠΕ που αφορούν χιλιάδες μικρομεσαίους επενδυτές.
Συγχωνεύονται, σε μία ενιαία, οι διαδικασίες Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ) και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο.), και περιορίζεται η διάρκεια της σε 8-10 μήνες (από 3 χρόνια σήμερα).
Δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την κατασκευή ιδιωτικών δικτύων από παραγωγούς ΑΠΕ, αλλά και διασφαλίζεται η πρόσβαση τρίτων στα έργα σύνδεσης. Εκπονείται ο Στρατηγικός Σχεδιασμός Διασυνδέσεων νησιών εντός εξαμήνου.
Η τιμολόγηση γίνεται περισσότερο ορθολογική, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα των επενδύσεων, δίχως στρεβλώσεις και κατασπατάληση πόρων. Ενισχύονται τα τιμολόγια για τη βιομάζα, το βιοαέριο, τις μικρές ανεμογεννήτριες και τις μονάδες ΣΗΘΥΑ.
Δίνεται ένα επιπλέον κίνητρο για την υλοποίηση έργων ΑΠΕ που δεν θα ενταχθούν σε κάποιο πρόγραμμα επιδότησης, ώστε να αποφευχθούν καθυστερήσεις.
Για τα φωτοβολταϊκά εξακολουθεί να ισχύει η κλίμακα των τιμών σύμφωνα με τον νόμο 3734/2009.
Για την προώθηση και ανάπτυξη θαλάσσιων αιολικών πάρκων, την διαδικασία στρατηγικού σχεδιασμού και αδειοδότησης αναλαμβάνει η πολιτεία, ώστε να αντιμετωπισθούν τα μεγάλα διαδικαστικά εμπόδια στη θάλασσα. Τα αδειοδοτικά ώριμα έργα παραχωρούνται για υλοποίηση από ιδιώτες.
Ενισχύεται η συμμετοχή των πολιτών στα άμεσα οφέλη των ΑΠΕ, με απευθείας απόδοση στους πολίτες μέρος των εσόδων.
Κατοχυρώνεται νομοθετικά ότι οι περιοχές απολύτου προστασίας της φύσης, αποτελούν ζώνη αποκλεισμού για τις Α.Π.Ε., ενώ στις υπόλοιπες περιοχές, επιτρέπεται η χωροθέτηση των ΑΠΕ με εκτίμηση των επιπτώσεων και αφού ληφθεί μέριμνα για τη διατήρηση κάθε πιθανού προστατευτέου αντικειμένου της περιοχής.
Όπου δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί τα θεσμοθετημένα σχέδια ή μελέτες χωροταξικού σχεδιασμού, η έγκριση εγκατάστασης σταθμών Α.Π.Ε. γίνεται με εφαρμογή των κατευθύνσεων του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.
Επιτρέπεται η εγκατάσταση ΑΠΕ στη γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας (ΓΓΥΠ) αλλά βάσει ειδικών διατάξεων για τη μείωση της επίπτωσής τους στη ΓΓΥΠ και την διαφύλαξη του χαρακτήρα της, και με ανώτατο πλαφόν 1% επί της συνολικής έκτασης ΓΓΥΠ.
Συστήνεται η Αυτοτελής Υπηρεσία για τις Α.Π.Ε. στο ΥΠΕΚΑ, η οποία θα λειτουργεί στα πρότυπα του «one-stop shop» με αποστολή την παροχή πληροφοριών και τη συντονισμένη διεκπεραίωση αιτημάτων των επενδυτών σε ΑΠΕ.
Διευκρινίζεται η διαδικασία για την παραχώρηση του δικαιώματος χρήσης αιγιαλού, παραλίας ή θαλάσσιου χώρου για την εκτέλεση εργασιών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Α.Π.Ε.
Αξιοποιούνται όλοι οι σχετικοί πόροι για την στήριξη των τιμολογίων στους παραγωγούς ηλεκτρισμού από ΑΠΕ.
Εισάγονται αναλυτικές μεταβατικές ρυθμίσεις για να είναι πλήρως αποσαφηνισμένο σε ποιο στάδιο της νέας απλοποιημένης αδειοδοτικής διαδικασίας εντάσσονται οι υφιστάμενες αιτήσεις για έργα Α.Π.Ε.
Κατοχυρώνεται νομοθετικά η έκδοση των σχετικών κανονιστικών ρυθμίσεων, που προωθεί το Υ.ΠΕ.Κ.Α. για τον Κανονισμό Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) και τη θέσπιση των Ενεργειακών Επιθεωρητών.

Πρωτόκολλο Κιότο

Η αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν από τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου απασχολεί έντονα τη διεθνή κοινότητα τα τελευταία είκοσι χρόνια. Έχει πραγματοποιηθεί αριθμός διασκέψεων αι υπογράφηκαν συμφωνίες, οι οποίες, στο σύνολό του αποτελούσαν καθαρά περιβαλλοντικές και οικονομικές συνθήκες. Κορυφαία όλων υπήρξε το Πρωτόκολλο του Κιότο, που ως στόχο θέτει την εφαρμογή κοινής πολιτικής σε κατεξοχήν ενεργειακά θέματα.
Το πρωτόκολλο του Κιότο, καθόριζε νομικά δεσμευτικούς στόχους για τον περιορισμό των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου και επιβεβαίωνε την ανάγκη συνεργασίας της διεθνούς κοινότητας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Κεντρικό σημείο του Πρωτοκόλλου ήταν η δέσμευση των ανεπτυγμένων χωρών να μειώσουν, την περίοδο 2008 – 2012, τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου κατά 5,2% από τα επίπεδα του 1990.
Στην Ελλάδα έχει επιτραπεί να αυξήσει τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου κατά 25% μέχρι το 2010 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. όμως, σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, μέχρι το 2002 οι εκπομπές στην Ελλάδα είχαν αυξηθεί ήδη κατά 26,5% ενώ σύμφωνα με τις προβλέψεις, η αύξηση των εκπομπών κατά το 2010 θα ανέρχεται στο 35,8%, γεγονός που θα έχει σημαντικές οικονομικές συνέπειες στη χώρα.
Όμως μια από τις πιο αμφιλεγόμενες συμφωνίες του Πρωτοκόλλου είναι αυτή που επιτρέπει στις χώρες που το υπέγραψαν, να εμπορεύονται μεταξύ τους τα δικαιώματα ρύπανσης. Έτσι τέθηκαν οι βάσεις για την εμπορική εκμετάλλευση των αερίων ή καλύτερα την εκμετάλλευση ακόμη μια φορά, των υπό ανάπτυξη χωρών, από τις ανεπτυγμένες, μη συνειδητοποιώντας πως έρχεται πιο γρήγορα η οικολογική καταστροφή. Εάν, δηλαδή, μια χώρα του Τρίτου Κόσμου κατόρθωνε να περιορίσει τις εκπομπές επικίνδυνων ρίπων κατά 10% χαμηλότερα απ’ ότι προβλέπει η Συνθήκη, θα μπορούσε να πουλήσει αυτές τις μονάδες ρύπανσης σε μια ανεπτυγμένη χώρα, η οποία θα επιθυμούσε να αυξήσει ή να διατηρήσει την παραγωγή της.

Βιβλιογραφία

Ελληνική
Α – Β

1. Βλαβιανού, Αρβανίτη, «Βιοπολιτική τόμος Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, στρατηγική των επιχειρήσεων για το βιο-περιβάλλον»
2. Βλάχου Αν., «Περιβάλλον και φυσικοί πόροι», τόμος Α, Εκδόσεις Κριτική Α.Ε, 2001
3. Βλαβιανού, Αρβανίτη, «Βιοκεντρικό Πρόγραμμα Σπουδών Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης», Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα, σελ. 880, 2002
4. Βλαβιανού, Αρβανίτη, «Βιοπολιτική – το Βιο-Περιβάλλον – Βιο-Πολιτισμός», Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα, 192 σελ., 1992
5. Βλαβιανού, Αρβανίτη, «Πράσινος Μισθός – Δημιουργία Νέων Εργασιών για το Περιβάλλον», Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα, 192 σελ., 2008
6. Βλαβιανού, Αρβανίτη, «Βιοπολιτική – η Θεωρία του Βίου», Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα, 1990
   Γ
7. Γρηγορίου Π, Σαμιώτης Γ, Τσάλτας Γ., «Η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη / Νομική και Θεσμική Διάσταση», Εκδόσεις «ΠΑΠΑΖΗΣΗ», 1993
   Δ – Ζ
8. Ζήσης Ιωάννης, «Πράσινο Επιχειρείν», Αθήνα, 2003
9. Ζήσης Ιωάννης, «Πράσινη οικονομία, κοινωνία & πολιτική»
10. Ζήσης Ιωάννης, «Βιώσιμη ανάπτυξη & περιβάλλον»
    Η – Κ
11. Καρβούνης Σ., Γεωργακέλλος Δ., «Διαχείριση του Περιβάλλοντος, Επιχειρήσεις και βιώσιμη ανάπτυξη», Εκδόσεις Σταμούλης, Αθήνα, 2003
12. Κανελλόπουλος Αθ., «Οικολογία & οικονομική του περιβάλλοντος», Εκδόσεις «Καραμπερόπουλος», 1985
13. Κώττη Γ., «Οικονομική της Προστασίας του Περιβάλλοντος», Εκδόσεις «Παπαζήση», 1975
14. Κώττη Γ., «Οικολογία και Οικονομία», Εκδόσεις Παπαζήση, 1994
    Λ – Τ
15. Tietenberg Tom, «Οικονομική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων», Α-Β τόμος, Εκδόσεις Gutenberg, 1998/2002
16. Τσαντίλης Δήμος Greenpeace «Περιβάλλον & Απασχόληση», εκδόσεις Δελφίνι, 1993.
    Υ – Χ
17. Χαβιαρόπουλος Κ.Π., «Τεχνολογίες ΑΠΕ και η Εφαρμογή τους στην Ελλάδα»
    Ψ- Ω

Ελληνική αρθρογραφία

Α

18. Ασημακόπουλος Δ., Διδακτικές Σημειώσεις στο μάθημα Συστήματα ΑΠΕ, Τμήμα Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ, 2006
19. ΑΝΕΜΟ…λόγια, οικολογικό περιοδικό, διάφορα τεύχη
    Β
20. Το Βήμα, εφημερίδα: “Η πράσινη οικονομία και το μέλλον της απασχόλησης”, 2008
    Γ – Δ
21. Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Ερευνών (ΔΙΠΕ,) «Οι δρόμοι της αειφορίας», Εκδόσεις «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ», 2003
22. Διακουλάκη Δανάη, Διαδακτικές Σημειώσεις στο μάθημα Οικονομική της Ενέργειας και του Περιβάλλοντος, Τμήμα Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ, 2006
    Ε
23. Ελληνικό Κέντρο Ανάπτυξης Μελετών, «Περιβαλλοντική Κρίση», Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 1993
24. Ελευθεροτυπία, εφημερίδα, «SOS, Ο πλανήτης Γη χρεοκοπεί», 31/10/06
    Ζ – Η
25. Ημερησία εφημερίδα, Σαραντής Αν, «8,4 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας φέρνει η πράσινη ανάπτυξη», 03/2008
    Θ – Κ
26. Κόσμος του Επενδυτή, εφημερίδα: ειδική έκδοση πράσινη ενέργεια, «Επενδύοντας στο περιβάλλον», Ιανουάριος 2010
27. Καλιαμπάκας & Δαμίγος, Περιβαλλοντική Οικονομία, www.survey.ntua.gr/main/studies/environ/6419/simeioseis_periv_oikonomias.pdf (προσπελάθηκε 25/04/10)
28. Κέρδος, εφημερίδα, «Η παγκόσμια οικονομία κινδυνεύει από την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη», www.kerdos.gr/default.aspx?id=430850&nt=103 (προσπελάθηκε στις 25/04/10)
    Λ – Ο
29. Οικοτοπία, περιοδικό, τεύχος 27, Οκτ, Νοεμ, Δεκ, 2003
30. Οδοδείκτες, περιοδικό, έτος 2ο, τεύχος 16, Σεπτ, Οκτ, 2003
    Π
31. ΠΑΝ.Δ.ΟΙΚ.Ο – ΚΕΔΚΕ, «Πράσινη επιχειρηματικότητα», Πρακτικά συνεδρίου στη Σάμο 2003
    Ρ
32. RENES: Εθνικό Συνέδριο Εφαρμογή ΑΠΕ – Εθνικές προτεραιότητες και Ευρωπαική στρατηγική.
    Σ
33. ΣΟΛΩΝ Μ.Κ.Ο., «Οδηγός Διαχείρισης & Ανάδειξης Κοιλάδας Σπερχειού & Μαλιακού Κόλπου, Πράσινη Συναίνεση», 2004
    Τ
34. Τσικριτζής Λ. Ι., «Πράσινη Επιχειρηματικότητα: Το τερπνόν µετά του ωφελίµου»
35. Καταναλωτικά Βήµατα, περιοδικό, Τεύχος Ιουνίου – Ιουλίου, 2006
36. Τσιπουρίδης Γ., «Οι οικονομικές επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών», www.enthesis.net/index.php?news=585 (προσπελάθηκε στις 25/04/10)
    Υ
37. ΥΠΕΧΩΔΕ, «Προστατευόμενες φυσικές περιοχές, προς ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης», ΥΠΕΧΩΔΕ, 2003
    Φ – Ω

Ξένη αρθρογραφία

A

38. Association for the Conservation of Energy friends of the earth, GMB and UNISON (1998), “Green Job Creation in the UK” www.foe.co.uk/resource/reports/green_job_creation.pdf
    B
39. Biopolitics International Organisation (2007) Sustainable Urban Management
40. Barringer F. (2007) “Corporate Hippies, Seek Their Bliss in a New Environmental Economy”
41. Baue W. (2003) “Green Banking”
42. Bezdek R.H. and R.M. Wendling (2004) “Jobs Creation in the Environmental Industry in Wisconsin and the U.S.”
43. Byrne M.F., J. Makower (1995) “Creating Good Green Jobs, innovative Companies are Turning Environmental initiatives into financial Advantage”, San Diego Earth Times, October 1995
44. Barton H., “Sustainable Communities The Potential of Eco – Neighborhoods”, 2000
    C
45. Center for Progressive Reform, “The Trade-off Myth: Fact and Fiction about the employment effects of environmental policy”
    D
46. The Danish Ministry of Economics and Business Affairs (2004) “Efficient markets – growth strategy and initiatives”, www.oem.dk/publication/euvaekst/kap05_1.htm
47. Dodds R. (2005) “The Nature of Ecotourism” www.birdlife.org/action/change/europe/forest_task_force/2005_workshop/nature_of_ecotourism.pdf
    E
48. European Environment Agency (2007) “Sustainable consumption and production in South East Europe and Eastern Europe, Caucasus and Central Asia — Joint UNEP-EEA report on the opportunities and lessons leamed”, http://reports.eea.europa.eu/eea_report_2007_3/en
49. Empey A (2003), “Green Roofs, An Icon For Our Urban Future” www.cityfarmer.org/roofFuture.html#future
50. European Commission (2005) “Doing more with less. Green Paper on energy efficiency”, http://ec.europa.eu/energy/efficiency
51. European Commission (2007), “EU Focus on Green Jobs”
52. Ethical Investment Research Services (EIRIS) (2007), “The state of responsible business: Global corporate response to environmental, social and governance (ESG)challenges”, www.eiris.org/files/research%20publications/stateofespbusinessexecsumsep07.pdf
    F – G
53. Gordon Julie, “Staffing Companies Go Green”, Staffing Industry Review Magazine, February 2008
54. Golden D. (2007) “Blue Collar Goes Green” www.wired.com/cars
55. Genzyme Corporation (2005) “Genzyme Center Earns Highest Environ¬mental Rating from U.S. Green Building Council” www.csrwire.com
56. Greenworks D.C., “Green Collar Employment Benefits: Transforming Communities One Job at a Time”, www.dcgreenworks.org/Training/benefits.html
57. Green Roofs Australia (2008) “Green Roofs & Walls Against Climate Change: Australian Lecture Series”, http://greenroofs.wordpress.com
    H
58. Herro A. (2007) “Youth Bring Low-Cost Solar Panels to Kenyan Slum” http://www.worldwatch.org/node/5172
59. Horswill A. (2007) “Business needs to be keen on green”,
60. Higgins J. (2005) “Hydrogen fuels job growth” www.fuelcellsworks.com
    I
61. ICLEI European Secretariat (2007), “Coordinating actions to achieve
    increased benefits from public purchasing — a Greek example Municipality of Amaroussion”, Greece – Winner of the Green Public Procurement (GPP) Best Practice Award in Greece 2006, www.iclei-europe.org
62. International Finance Corporation — World Bank Group (2007) “IFC Recycling Project in Mexico to Ηelp Local Laborers and the Environment” http://www.ifc.org/ifcext/media.nsf/content/SelectedPressRelease?OpenDocument&UNID=45CA23A8DF213F37852573920062BF0D
63. International Labor Organization (2007), “Green Jobs and global warming: ILO to discuss new initiatives for tackling climate change in the world of work”,
    J
64. Jobs and Income; The Restated OECD Jobs Strategy, (Directorate for Employment, Labour and Social Affairs) (DELSA Newsletter Issue 3, 2006), http://www.oecd.org/dataoecd/4/39/37355461.pdf
    K – L
65. Logan M. and M. Foss (2004) “Urban Agriculture Reaches New Heights Through Rooftop Gardening”
66. Lockwood C. (2006) “Building the Green Way”, http://summits.ncat.org/docs/HBR_building_green_way.pdf
    M
67. Meletis Z. and B. Webster (1999), “An Overview and History of Rooftop Gardening”
68. Morgenstern R.D., W.A. Pizer, and J.S. Shih (2000) “Jobs versus the Environment: An Industry-level Perspective, Resource for the Future”, www.rff.org/Documents/RFF-DP-99-01-REV.pdf
69. Management Information Services Inc. (2004) “Jobs in the Environmental Industry in Ohio and The United States”, www.misi-net.com/publications/Jobs_In_Ohio.pdf
70. Knigge M. et al. (2004) “Job Creation Potential of Clean Technologies” www.europarl.europa.eu/comparl/envi/pdf/externalexpertise/ieep/job_creation_clean_technology.pdf
71. Μazze S. (2007) “NextStep in Reuse and Recycle: Used electronics find a home in expanded nonprofit”, http://www.eugeneweekly.com/2007/04/05/coverstory.html
72. Maladeno I.M. (2001), “Cities of the future: urban agriculture in the third millennium”
73. Mattingly M., “Management of the Urban Environment – The challenge of environmental management in urban areas”, 2002
    N
74. The Navigator: A Compass Insurance Publication, “Is Your Office Going Green?”, 2008
75. The Network of Heads of European Environment Protection Agencies (2005) “The Contribution of Good Environmental Regulation to Competitiveness” www.eea.europa.eu/documents/prague_statement/prague_statement-en.pdf
76. New York State Apollo Alliance (2007) “Community Jobs in the Green Economy: A Preliminary Review” http://urbanhabitat.org/files/Community-Jobs-in-the-Green-Economy.pdf
77. NATUROPA (2004) “Nature and Culture”
78. The Network of Heads of European Environment Protection Agencies (2005), “The contribution of good Environmental Regulation to Competitiveness”, www.eea.europa.eu/documents/prague_statement/prague_statement-en.pdf
    O
79. OECD (2004) “Environment and Employment: An Assessment”
80. Organisation fore Economic Co-operation and Development – Urban Travel and Sustainable Development – OECD, 1999
    P
81. Porter M.E. and Kramer M.R. (2006) “Strategy and society: the link between
    competitive advantage and corporate social responsibility”, Harvard Business Review, http://harvardbusinessonline.hbsp.harvard.edu
82. Porter M.E. (1991), “Green Competitiveness”, http://worldpolicy.org
83. Porter M.E. (1990) “The Competitive Advantage of Nations”, The Free Press, New York
84. Journal of Cleaner Production, www.elsevier.com/wps/find
    Q – R
85. Repetto R. (1995) “Jobs, Competitiveness, and Environmental Regulation: What Are the Real Issues?”, http://pdf.wri.org/jobscompetitivenessenvironment_bw.pdf
86. Reuters A. (2006) “Homeowners think green on improvements: survey”
87. Rosenthal E. (2008) “Biofuels Deemed a Greenhouse Threat” http://www.nytimes.com/2008/02/08/science/earth/08wbiofuels.html
88. Rosenthal E. (2007) “The time for green roofs”, www.iht.com/articles/2007/10/24/business/greencol25.php
89. Reuters (2006) “Homeowners think green on improvements: Survey”, www.icrsurvey.com/study.aspx?f=wells_fargo_103006.htm
    S
90. Sellier D. (2005) “Use of Economic Instruments for Sustainable Construction and Challenges for 2010 in Paris Region”
91. Sullivan J. (2007) “Green Recruiting: Building Your Environmental Employment Brand“
92. Steinzor N. (1996) “Creating Jobs in a Sustainable World“
93. Sherman L. (2007) “Ten Industrial Design Trends You Can’t Ignore“, www.forbes.com/style/2007/08/28/industrial-design-trends-forbeslife-trends07-cx_ls_0828design.html
94. Singh V. and J. Fehrs (2001) “The Work that goes into renewable energy“
95. Swindon Borough Council (2006) “Swindon Sustainable Building Design and Construction Draft Supplementary Planning Document“, www.swindon.gov.uk/consultation_draft.pdf
96. Schneider W. (2006) “German Alliance for Work and Environment“, www.unep.org/labour_environment/TUAssembly/case_studies/case_study_Schneider-DGB.pdf
97. Seattle Department of Planning and Development, City of Seattle’s Green Building Program http://www.seattle.gov/dpd/GreenBuilding/OurProgram/Overview/
    T
98. Todd J. (1994) From Eco Cities to Living Machines: Ecology as the Basis of Design, North Atlantic Press, Berkeley
99. “Toshiba Group Environmental Report”, 2008
100. Tenz C. (2007) “Freiburg Embraces the Sun“, www.sustainablebusiness.com/index.cfm/go/news.feature/id/1503
101. Trendsetter project (2005) “Evaluation Report — Clean Vehicles (WP12)“, http://213.131.156.10/xpo/bilagor/20060119170513.pdf
102. Tacio H.D. (2007) “Urban Farming Can Help Feed City Millions“
     U
103. United Nations Environment Program, “Green Jobs: Towards decent work in a sustainable, low-carbon world“, September 2008
104. United Nations Environment Program and the International Institute for Sustainable Development (2004) “Exploring the Links“, www.unpei.org/PDF/economics_exploring_the_links.pdf
105. U.S. National Renewable Energy Laboratory (2005) “Alternative Fuel Driver Training: Companion Manual“, www.eere.energy.gov
106. Union of Concerned Scientists (2004) “Creating Jobs, Saving Energy and Protecting the Environment An Analysis of the Potential Benefits of Investing in Efficient Cars and Tracks“, http://www.ucsusa.org
107. U.S. Department of Commerce (2006) “The Road Ahead for the U.S. Auto Industry“ www.ita.doc.gov/td/auto/domestic/roadahead06.pdf
     V – W
108. Wilson D.C., C. Velisa and C. Cheesemana (2006) “Role of informal sector recycling in waste management in developing counties. “ In: Habitat international, Volume 30, Issue4, np. 797-808
109. World of Work, “Green Jobs, Climate change in the world of work”, The magazine of International Labour Office, No 60, August 2007
     X – Z

Διπλωματικές εργασίες

Α – Γ

110. Γιαννοπούλου Παναγούλα, «Συγχωνεύσεις και Εξαγορές σε ΑΠΕ», διατριβή μεταπτυχιακού διπλώματος Ειδίκευσης, Πανεπιστήμιο Πειραιώς 2008
     Δ – Λ
111. Λαπαναΐτης Β., «Η Οδηγία 2000/53 για τα ΟΤΖ και το Ολλανδικό μοντέλο», διατριβή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης, Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Βιομηχανικών Συστημάτων, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 2007
     Μ
112. Μακρής Θεόδωρος, «Συνδυασμένη χρήση ηλιακής και αιολικής ενέργειας για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών των κτιρίων», διατριβή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης, Σχολή Θετικών Επιστημών, Τμήμα Φυσικής, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2009
     Ν – Ξ
113. Ξουρίδας Ευάγγελος, «Οικονομική αξιολόγηση και περιβαλλοντική αποτίμηση επενδύσεων σε φωτοβολταϊκά συστήματα στην Ελλάδα», διατριβή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης, Σχολή Χημικών Μηχανικών, Τμήμα Βιομηχανικής Διοίκησης και Τεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 2008
     Ο – Σ
114. Σπένδου Αικατερίνη, «Τουρισμός και ΑΠΕ», διατριβή μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης, Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων – Μάνατζμεντ Τουρισμού, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 2009
     Τ – Ω

Internet

Α

115. All About Energy, www.allaboutenergy.gr
     Β – Ε
116. Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, www.noa.gr
117. Ενέργεια, περιοδικό, www.energypoint.gr
118. Ενέργεια, www.energia.gr
     Ζ – Η
119. Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια, www.wikipedia.org
120. Ηλεκτρονική Οικονομική Εγκυκλοπαίδεια, www.investopedia.com/university/mergers
     Θ – Ι
121. Ινστιτούτο Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης, www.iene.gr
     Κ
122. Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας, www.cres.gr
     Λ – Ν
123. Ναυτεμπορική, www.naftemporiki.gr
     Ξ – Π
124. Πειραιώς Τράπεζα, www.greenbanking.gr
     Ρ
125. Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, www.rae.gr
     Σ
126. Σωματείο Επιχειρηματικότητας Νέων (Σ.Ε.Ν.), Junior Achivement, www.sen.org.gr
     Τ – Υ
127. Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, www.minenv.gr
128. Υπουργείο Ανάπτυξης, www.ypan.gr
     Φ – Ω

A

129. Advanced Home Energy, www.advancedhomeenergy.com
     B – C
130. Clean Green Collision, www.cleangreencollision.com
131. Community Recycling and Training, www.createuk.com/infopage.asp?ID=28
132. Cambridge Massachusetts Community Development, “Go Green Month” http://www.cambridgema.gov/CDD/et/ggm/
     D
133. The Danish Ministry of Economics and Business Affairs (2004) “Efficient markets — growth strategy and initiatives”, http://www.oem.dk/sw184.asp
     E
134. Empey Α. (2003), “Green Roofs, An Icon For Our Urban Future”, www.cityfarmer.org/roofFuture.html#future
135. European Commission. Growth and Jobs, http://ec.europa.eu/growthandjobs/areas/fiche08_en.htm
136. Ethical Investment Research Services [EIRIS], www.eiris.org/
     Environmental Compliance Inspectors, http://online.onetcenter.org

F

137. Future Leaders 2010, www.futureleaders.gr
     Forest Stewardship Council, www.fsc.org

G

138. Green Roofs for Healthy Cities, www.greenroofs.org
139. Green Building Council Australia, www.gbcaus.org
140. Green Roof Plants, Green Roof Links, www.greenroofplants.com/green_roof_links.htm
141. Greenpeace NGO, www.greenpeace.org
142. Green Entrepreneurship, http://greenentrepreneurship.blogspot.com
     H
143. HayGroup, www.haygroup.com
144. Hellenic Association of Photovoltaic Companies, www.helapco.gr
     I
145. ICLEI Local Governments for Sustainability “Cities for Climate Protection (CCP)” http://www.iclei.org/index.php?id=800
146. International Energy Agency, www.iea.org
147. Investment Research and Analysis Journal, www.iraj.gr
     J – M
148. Energy Efficiency and Renewable Energy, www.eere.doe.gov
149. Energy Information Administration, www.eia.doe.gov
150. European Photovoltaic Industry Association, www.epia.org
     N
151. NATUROPA (2004) “Nature and Culture” www.coe.int
152. National Renewable Energy Laboratory, www.nrel.gov
     O – P
153. Photovoltaic Application and Technologies, www.pvresources.com
     Q – R
154. Rising Sun Energy Center, www.risingsunenergy.org
155. Salt Lake City Green, www.slcgreen.com
     S
156. SolarRegion Freiburg, www.solarregion.freiburg.de
157. SolarBuzz Company, www.solarbuzz.com
     T
158. TUNZA — The UNEP Magazine for Youth (2007) “Green Cities”
     U
159. UNEP Cleaner Production (CP) Activities, www.unep.fr
160. University of California Irvine, Anteaters for Recycling and Conservation, “Recycling Info”, http://spirit.dos.uci.edu
161. UK Environment Agency, www.environment-agency.gov.uk/jobs
     V
162. Vestas, www.vestas.com
     W
163. Whybuyhybrid.com, Hybrid Cars, www.whybuyhybrid.com
164. WWF MKO, www.wwf.gr
     X – Z

Ενδεικτικές πηγές πληροφόρησης

165. Επιτροπή Φύση, Διαχειριστικοί Φορείς, Διαχειριστική Αρχή, ΕΠΠΕΡ, Υπουργείο Ανάπτυξης, ΕΠΑΝ, Υπουργείο Γεωργίας και εποπτευόμενες από αυτό Διαχειριστικές αρχές, Οργανισμοί και Φορείς Πιστοποίησης, ΜΚΟ, ΕΛΟΤ, Υπουργείο Ανάπτυξης, ΕΠΑΝ, ΥΠΕΧΩΔΕ, Υπουργείο Γεωργίας, ΔΗΩ, ΒΙΟΕΛΛΑΣ, ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ, Πιστοποιητικοί Φορείς και Οργανισμοί, Επιμελητήρια, ΑΣΑΟΣ (φορέα απονομής οικολογικών σημάτων που υπάγεται στο ΥΠΕΧΩΔΕ), Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ)

Για την δημιουργία του εξωφύλλου αντλήθηκε φωτογραφικό υλικό από την ιστοσελίδα (προσπελάθηκε 10/05/2010) και για τις εικόνες από την μηχανή αναζήτησης www.google.com

Τσικολάτας Α. (2010) Πράσινη Επιχειρηματικότητα & Δημιουργία Θέσεων Εργασίας μέσω ΑΠΕ. Αθήνα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Εφαλτήριο για την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος, αποτελεί η ανάγκη εύρεσης νέων επιχειρηματικών τομέων δράσης, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, η ενημέρωση των μαθητών για απορρόφησή τους σε πράσινα επαγγέλματα, η προστασία του περιβάλλοντος. Κύριος στόχος της είναι, να παρουσιάσει τις επιχειρηματικές ευκαιρίες που ανακύπτουν μέσα από την πράσινη επιχειρηματικότητα και τη βιώσιμη κοινωνική ανάπτυξη που θα επέλθει μέσα από έναν στοχευμένο Σχολικό Επαγγελματικό Προσανατολισμό και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση.

 Η εργασία αποτελεί μια βιβλιογραφική διερεύνηση στην οποία αρχικά, γίνεται η εισαγωγή και αποσαφήνιση των όρων της Πράσινης Επιχειρηματικότητας. Στη συνέχεια αναφέρεται η δυνατότητα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τα οικονομικά, και περιβαλλοντικά οφέλη που προκύπτουν από αυτή, ποιες είναι και πως διαμορφώνονται οι πράσινες θέσεις εργασίας και ποια επαγγέλματα συνδέονται με αυτές. Τέλος, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα και οι προτάσεις που προκύπτουν από την έρευνα και τη συγγραφή της εργασίας, όπου επιβεβαιώνουν την ανάγκη για επέκταση, βελτίωση, αλλαγή του επιχειρηματικού τοπίου, παρέχοντας στον μαθητή και τον κάθε ενδιαφερόμενο, νέα πεδία επαγγελματικής δραστηριοποίησης.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: 5ο Συνέδριο ΠΕΕΚΠΕ, πρακτικά συνεδρίου, Πράσινη Επιχειρηματικότητα, Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), Πράσινες θέσεις εργασίας, περιβάλλον, Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός, Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το επίθετο «πράσινο», έχει πλέον αρχίσει και συνοδεύει λέξεις όπως επιχειρηματικότητα, εργασία, μισθός. Διακρίνεται η απαραίτητη εφαρμογή της «οικολογικής ηθικής» και της «περιβαλλοντικής ευθύνης» που διδάσκεται πλέον στη σχολική εκπαίδευση. Κατ’ επέκταση, αναγκαία κρίνεται η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση που πρέπει να ξεκινά από την προσχολική ακόμη ηλικία. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση έχει σαν στόχους, τη συνειδητοποίηση (awareness) των ατόμων για το περιβάλλον και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει καθώς και το ρόλο και ευθύνη του ανθρώπου, τη γνώση (knowledge), τις στάσεις (attitudes), τις δεξιότητες (skills), την ικανότητα αξιολόγησης (evaluation ability) και τη συμμετοχικότητα (participation).

ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΟΡΩΝ
Επιχειρηματικότητα (Entrepreneurship) είναι η προσπάθεια μετατροπής της πρωτοβουλίας σε αποτέλεσμα και από αυτή τη διαδικασία να προκύψει και οικονομικό αποτέλεσμα. Στην Ελλάδα θεωρείται από επιχειρηματικούς και οικονομικούς κύκλους αναγκαίο να γίνει μια προσπάθεια ένταξής της στην εκπαίδευση, με το σκεπτικό πως βοηθάει στην ανάπτυξη της παιδείας, της οικονομίας και της κοινωνίας.

 Πράσινη Επιχειρηματικότητα (Green Entrepreneurship) είναι µια αναδυόµενη µορφή οικονοµικής δραστηριότητας, που εστιάζεται σε δύο βασικές ανάγκες των σύγχρονων πολιτών και κοινωνιών: α) στην ποιότητα της ζωής και β) στην απαίτηση για τη διατήρηση και την ήπια αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος. 

 Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) θεωρούνται οι μη ορυκτές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αιολική, ηλιακή, γεωθερμική, κυμάτων, βιομάζα, βιοαέρια εκλυόμενα από χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων), που υπάρχουν σε αφθονία στο φυσικό περιβάλλον, που δεν εξαντλούνται αλλά διαρκώς ανανεώνονται και που δύνανται να μετατρέπονται σε ηλεκτρική ή θερμική ενέργεια. 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΣΙΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Η προστασία του περιβάλλοντος βρίσκεται αναμφίβολα στο πεδίο σύγκρουσης των οικονομικών και των οικολογικών ενδιαφερόντων. Μια πρώτη αντιμετώπιση του προβλήματος θέτει διλημματικά το ερώτημα αν σκοπός των επιχειρήσεων είναι η οικονομική ανάπτυξη σε βάρος του περιβάλλοντος ή οικολογική πολιτική σε βάρος της οικονομικής ανάπτυξης. Όπως γίνεται εύκολα εμφανές, η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί στην πραγματικότητα προϋπόθεση και όχι αντίπαλο της οικονομικής ανάπτυξης.

 Είναι γεγονός πως η πράσινη ανάπτυξη τροφοδοτεί πολλές ευκαιρίες για εργασία στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, των ανερχόμενων τεχνολογιών, θέσεις εργασίας, που δεν υπήρχαν πριν ούτε σαν ορισμός, ούτε σαν αριθμός. Έτσι αυξάνουν και οι ανάγκες της εκπαίδευσης και κατάρτισης σε περιβαλλοντικά επαγγέλματα.

 Βαθμιαία τα περιβαλλοντικά αγαθά γίνονται οικονομικά αγαθά και αποτελούν πεδίο δράσης των επιχειρήσεων. Το περιβάλλον δεν θεωρείται πια για την οικονομία ως άπειρος και ανεξάντλητος πόρος, ως διαρκώς ανανεώσιμος και αυτό-αειφορικός συντελεστής παραγωγής. Έτσι, μαζί με την οικονομική στενότητα, βιώνουμε και την περιβαλλοντική.

ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (ΑΠΕ) & ΘΕΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Οι δυνατότητες των ΑΠΕ είναι σημαντικές, δεδομένου ότι μπορούν να εξυπηρετήσουν μέρος της παγκόσμιας ζήτησης σε ηλεκτρική ενέργεια και περιορισμό των συμβατικών ενεργειακών πηγών για παροχή θερμότητας, μηχανικού έργου ή άλλων ενεργειακών μορφών. Οι ανανεώσιμες πηγές όπως η βιομάζα, η αιολική, η ηλιακή, η υδροηλεκτρική και γεωθερμική ενέργεια μπορούν να παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια αξιοποιώντας τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους, καθώς και νέες θέσεις εργασίας αφού αποτελούν νέο έδαφος επιχειρηματικής δραστηριότητας.

 Οι θέσεις πράσινης απασχόλησης στην Ευρώπη είναι περίπου 3,5 εκατομμύρια. Από αυτές περίπου δύο εκατομμύρια σχετίζονται με «καθαρές τεχνολογίες», ανακύκλωση, προστασία φυσικού τοπίου και οικολογική ανάπλαση αστικού περιβάλλοντος. Οι θέσεις αυτές διαμοιράζονται ανάλογα με τις ανάγκες σε διάφορα επαγγέλματα όπως συλλέκτες, επεξεργαστές, χειριστές ειδικών οχημάτων, χειριστές ειδικών μηχανημάτων επεξεργασίας, εργάτες. Επίσης συνεργεία με εξειδικευμένο προσωπικό για την επισκευή πράσινων οχημάτων, πράσινων κτιρίων, διαμόρφωση και συντήρηση πράσινων οροφών, στην αυτοκινητοβιομηχανία και στις παράλληλες αγορές.
Στον τομέα της εκπαίδευσης, το Queensland της Αυστραλίας λόγου χάρη, αποτελεί παράδειγμα κυβερνητικής ηγεσίας με την παροχή εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την προστασία του περιβάλλοντος και την προώθηση των ΑΠΕ. Το πρόγραμμα που οργανώνει στοχεύει στην προσπάθεια εύρεσης περιβαλλοντικής εργασίας σε νέους από 15-24 ετών και χρηματοδοτεί δημόσιες υπηρεσίες και κοινοτικούς οργανισμούς με σκοπό τη δημιουργία 1.200 περιβαλλοντικών θέσεων μέσα σε ένα διάστημα δύο ετών. Οι θέσεις που προσφέρονται είναι κυρίως εργασία στην ελαφριά βιομηχανία για παραγωγή μερών για ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκών συστημάτων αλλά και εξαρτημάτων αυτών. Το κράτος χρηματοδοτεί την ενέργεια αυτή, ενώ οι υπηρεσίες εκπαιδεύουν και βοηθούν τους υποψήφιους να βρουν μια περιβαλλοντική θέση εργασίας μετά τη συμπλήρωση του προγράμματος.
Ένα πρόγραμμα στην περιοχή της Βοστόνης, επίσης, έχει εκπαιδεύσει πολλούς μαθητές της περιοχής σε διάφορες δεξιότητες σχετικές με την «αναγέννηση» των εκτάσεων γης, όπως είναι η περιβαλλοντική αξιολόγηση της ακίνητης περιουσίας, οι μέθοδοι καθαρισμού, η περιβαλλοντική χαρτογράφηση, και η χρήση της καινοτόμου τεχνολογίας. Θέσεις εργασίας για ειδικευμένους και ανειδίκευτους εργάτες δημιουργήθηκαν στους τομείς των κατασκευών πράσινων κτιρίων, πράσινων οροφών, εγκαταστάσεων θέρμανσης καθώς και άλλων δραστηριοτήτων του πράσινου κατασκευαστικού τομέα, όπως πράσινες ανακαινίσεις κτιρίων. Πάνω από τα τρία τέταρτα των συμμετεχόντων απασχολήθηκαν στη μετέπειτα πορεία τους σε μόνιμη βάση στον περιβαλλοντικό τομέα.
Το πεδίο του περιβάλλοντος αναδεικνύεται σε πεδίο νέων δυνατοτήτων απασχόλησης παγκοσμίως. Μέσα στα επόμενα 20 χρόνια, σύμφωνα με μελέτες, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν περισσότερες από δύο εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας παγκοσμίως, σε τομείς που σχετίζονται με τις ΑΠΕ. Ακόμη περισσότερες, σχεδόν 6,5 εκατομμύρια θα είναι οι νέες θέσεις απασχόλησης στον τομέα που αφορά την ηλιακή ενέργεια και την αυτοκινητοβιομηχανία. Νέες θέσεις εργασίας που δεν υπήρχαν πριν, δημιουργούνται, όπως ειδικευμένο προσωπικό για σύνθεση ανεμογεννητριών, εγκατάσταση φ/β συστημάτων, συνεργεία επισκευών πράσινων οχημάτων, εργάτες συγκομιδής για την παραγωγή βιοκαυσίμων. Οι ΗΠΑ απασχολούν ήδη 147.000 - 200.000 άτομα στην καλλιέργεια, την κατασκευή και λειτουργία εγκαταστάσεων για την παραγωγή βιοαιθανόλης, ενώ η Βραζιλία εκτιμάται ότι απασχολεί περίπου 500.000 εργαζομένους. Στην Ελλάδα, στον τομέα των μεταφορών, δεν παράγονται, ούτε χρησιμοποιούνται βιοκαύσιμα, κάτι που ίσως στο μέλλον αποδειχθεί νέος τομέας εργασίας.
Στον τομέα των υπηρεσιών μπορούν να δημιουργηθούν πολλές θέσεις εργασίας όπως συμβουλευτικές υπηρεσίες στην πράσινη ανάπτυξη, την εξοικονόμηση φυσικών πόρων, την ενεργειακή διαχείριση, όπου επιτυγχάνονται μέθοδοι εξοικονόμησης ενέργειας που μπορούν να εφαρμοστούν σε ξενοδοχειακές και άλλου τύπου επιχειρήσεις αλλά και για την προστασία του περιβάλλοντος. Θέσεις μάνατζμεντ, μάρκετινγκ για εγκατάσταση φ/β συστημάτων, ανέγερση πράσινης οικίας, πράσινες μετατροπές στο χώρο εργασίας, αναλυτές περιβαλλοντικής ποιότητας, ειδικοί για την προστασία του περιβάλλοντος, στελέχη για προγράμματα που αφορούν τοξικές ουσίες και ειδικοί στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων, θα γίνουν ανάρπαστες.
Στον τραπεζικό τομέα, η δημιουργία «πράσινων προϊόντων και υπηρεσιών», όπως οι ηλεκτρονικές υπηρεσίες, δάνειο υβριδικού αυτοκινήτου, οικολογικές αποταμιευτικές καταθέσεις), δημιουργεί ζήτηση για υπαλλήλους που είναι καταρτισμένοι σε θέματα περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Ως αποτέλεσμα τούτου, οι τράπεζες έχουν αρχίσει να περιλαμβάνουν στο προσωπικό τους, διευθύνοντες συμβούλους για το περιβάλλον, να προσθέτουν επιτροπές περιβαλλοντικού ελέγχου, οι οποίες θα επιβλέπουν για τυχόν παραλείψεις στο διοικητικό τους συμβούλιο και να επενδύουν στη συνεργασία με διάφορες περιβαλλοντικές οργανώσεις. Μια τέτοια οργάνωση παρέχει κατάρτιση σε 250.000 τραπεζικούς υπαλλήλους στο θέμα των κλιματικών αλλαγών, ώστε να είναι καλύτερα ενημερωμένοι στις συναλλαγές τους με τους πελάτες. 
Δημιουργείται επομένως ένα διαφορετικό επιχειρηματικό τοπίο, που δεν υπήρχε σε μεγάλη ένταση και έκταση πριν, καθώς και νέες, εξειδικευμένες πράσινες θέσεις εργασίας, σταθερές στον χρόνο και αυξανόμενες στον αριθμό. Επίσης, με τον όρο πράσινες θέσεις εργασίας, εννοούνται και οι υπάρχουσες (retained) θέσεις εργασίες, οι οποίες αν δεν είχαν «πρασινίσει», θα είχαν εξαφανιστεί.     
Αναφέρονται οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειες και ο αριθμός θέσεων εργασίας που έχουν δημιουργήσει καθώς και τα επαγγέλματα που έχουν ενσωματωθεί σε αυτές:
Αιολικά Συστήματα (Wind Energy Systems)
Στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, η αιολική ενέργεια αποτελεί αναμφισβήτητα τη ναυαρχίδα των ΑΠΕ. Μάλιστα την τελευταία δεκαετία, η ευρωπαϊκή βιομηχανία γνωρίζει ρυθμούς ανάπτυξης σταθερά πάνω από 25%. Από τα τέλη του 2002, η ευρωπαϊκή αιολική βιομηχανία απασχολούσε ήδη πάνω από 82.000 εργαζομένους και εκτιμάται ότι μέχρι το 2020 θα απασχολεί πάνω από 200.000 άτομα κατανεμημένα τόσο στην κατασκευή και εγκατάσταση ανεμογεννητριών όσο και στη συντήρηση και λειτουργία τους. Η Ελλάδα διαθέτει εξαιρετικά πλούσιο αιολικό δυναμικό και για αυτό συχνά συναντούνται αιολικά πάρκα (συστοιχίες ανεμογεννητριών). Πλωτά συστήματα ανεμογεννητριών είναι προς το παρόν εκτός πεδίου σκέψης λόγω του πολύ υψηλού κόστους, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι μελλοντικά δε θα υπάρξουν.

Ηλιακά Θερμικά Συστήματα (Solar Thermal Systems)
Η πιο απλή και διαδεδομένη μορφή των θερμικών ηλιακών συστημάτων είναι οι ηλιακοί θερμοσίφωνες, όπου συλλέγουν την ηλιακή ενέργεια και την μετατρέπουν σε θερμική. Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις πρωτοπόρους τόσο στην κατασκευή, όσο και στις πωλήσεις και εξαγωγές ηλιακών συλλεκτών και κατατάσσεται σταθερά μέσα στην πρώτη τριάδα των χωρών της E.E.. Ο κλάδος απασχολούσε το 2009 περίπου 5.000 εργαζομένους στη χώρα μας.

Φωτοβολταϊκά συστήματα (Photovoltaic Εnergy Systems)
Η φωτοβολταϊκή βιομηχανία αναπτύσσεται με ετήσιους ρυθμούς που ξεπερνούν σταθερά το 30%. Η άνθηση αυτή της βιομηχανίας φωτοβολταϊκών εκτιμάται ότι έχει οδηγήσει, μεταξύ άλλων, στη δημιουργία περίπου 60.000 θέσεων εργασίας έως το 2007, αλλά οι εκτιμήσεις της ΕΕ κάνουν λόγο για συνολικά δύο εκατομμύρια θέσεις εργασίας στον κλάδο ως το 2020, αν επιτευχθεί ο στόχος για την κάλυψη του 1,1% της παγκόσμιας ηλεκτροπαραγωγής από φωτοβολταϊκά μέχρι τότε. Μια ανάλυση του κύκλου ζωής των φωτοβολταϊκών, έδειξε ότι κάθε νέα εγκατάσταση φωτοβολταϊκού, δημιουργεί 70.000 εργατοώρες. Η αμερικανική βιομηχανία φωτοβολταϊκών απασχολεί μόνο στις ΗΠΑ περίπου 20.000 άτομα με την προοπτική να προσεγγίσουν τα 150.000 έως το 2020. Η ΕΕ εκτιμά ότι θα δημιουργηθούν 100.000 νέες θέσεις εργασίας με την επίτευξη του στόχου που έχει τεθεί.

Γεωθερμικά Συστήματα (Geothermal Energy Systems)
Η γεωθερμική, είναι η ενέργεια θερμότητας που δημιουργείται βαθιά στο εσωτερικό της γης. Σήμερα στην Ελλάδα, η εκμετάλλευση της γεωθερμίας γίνεται για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, αλλά θα μπορούσε να έχει ευρεία εφαρμογή, όπως για τη θερμική αφαλάτωση του θαλασσινού νερού με στόχο την απόληψη πόσιμου, κυρίως στις άνυδρες νησιωτικές και παραθαλάσσιες περιοχές, ενισχύοντας το εισόδημα των κατοίκων. Κρίνεται σκόπιμο να αναφέρουμε, ότι κατά την φάση κατασκευής απασχολούνται περίπου δέκα άτομα για ενάμισι χρόνο ανά MW που εγκαθίσταται, ενώ στη φάση λειτουργίας και συντήρησης απασχολούνται 1-2 άτομα. Επιπλέον, η ΔΕΗ απασχολεί 765 άτομα στα υδροηλεκτρικά της έργα.

Υδροηλεκτρικά Συστήματα (Hydro-electric Systems)
Η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι αυτή η οποία στηρίζεται στην εκμετάλλευση της μηχανικής ενέργειας του νερού και της μετατροπής της σε ηλεκτρική ενέργεια με την βοήθεια στροβίλων. Οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται έχουν να κάνουν με την εγκατάσταση αυτών των συστημάτων συνεισφέροντας στα εισοδήματα των νησιωτικών περιοχών.

Συστήματα αξιοποίησης Βιομάζας (Biomass Systems)
Με τον όρο βιομάζα ονομάζουμε οποιοδήποτε υλικό παράγεται από ζωντανούς οργανισμούς, όπως είναι το ξύλο και άλλα προϊόντα του δάσους, υπολείμματα καλλιεργειών, κτηνοτροφικά απόβλητα, απόβλητα βιομηχανιών τροφίμων. Όλα τα παραπάνω υλικά, που άμεσα ή έμμεσα προέρχονται από το φυτικό κόσμο, αλλά και τα υγρά απόβλητα και το μεγαλύτερο μέρος από τα αστικά απορρίμματα των πόλεων και των βιομηχανιών, μπορούν να μετατραπούν σε ενέργεια. Μελέτες που έχουν γίνει με βάση το πρωτόκολλο του Κιότο, αναφέρεται ότι ο νέος αυτός τομέας των βιοκαυσίμων θα ενισχύσει την αγορά εργασίας με 1,5 εκ. νέες θέσεις εργασίας ή δημιουργούνται 3,5 – 23,5 εργατοέτη ανά MW που εγκαθίσταται.

Κυματική Ενέργεια
Ο θαλάσσιος κυματισμός είναι μια ανεξάντλητη πηγή ενέργειας και μάλιστα παρουσιάζει μεταξύ των ΑΠΕ την υψηλότερη ενεργειακή πυκνότητα. Υπολογίζεται ότι η αξιοποίηση του 1% του κυματικού δυναμικού του πλανήτη θα κάλυπτε περίπου στο τετραπλάσιο την παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση. Το τεχνικά εκμεταλλεύσιμο κυματικό δυναμικό της Ελλάδας θεωρείται το υψηλότερο της Μεσογείου και θα μπορούσε να συνεισφέρει σημαντικά στην ηλεκτροδότηση μεγάλου αριθμού νησιών στο Αιγαίο.

Πίνακας 1: Εξέλιξη εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ στην Ελλάδα

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Τα προβλήματα της περιβαλλοντικής υποβάθμισης και της ανεργίας μπορεί, φαινομενικά, να είναι ασύνδετα μεταξύ τους, οι ευκαιρίες παρόλα αυτά υπάρχουν για συσχετισμό των δύο. Εάν ο κόσμος θέλει να μειώσει την παγκόσμια ανεργία κατά το ήμισυ μέχρι το έτος 2015, οι ειδικοί υπολογίζουν ότι θα πρέπει να δημιουργηθούν τουλάχιστον ένα δις νέες θέσεις εργασίας. Εκτιμάται ότι το 60% των νέων θέσεων εργασίας που απαιτούνται μέχρι το 2012 θα βρίσκονται στην Κίνα και το 15% στην υποσαχάρια Αφρική.

 Τα πράσινα επαγγέλματα στην Ελλάδα βρίσκονται ακόμη σε αρχικό στάδιο. Το 2010 απορροφούν το 5% της ανεργίας της Ελλάδας σε αντίθεση με χώρες της ΕΕ που απασχολούνται περίπου 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι, αφήνοντας έτσι την Ελλάδα τελευταία στην κατάταξη. 
Καθώς τα επαγγέλματα και οι βιομηχανίες στρέφονται προς πιο πράσινες πρακτικές και προϊόντα, υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας θέσεων εργασίας για όλα τα επίπεδα ειδικοτήτων και νέων προϊόντων σε όλους τους τομείς της οικονομίας (πρωτογενή κτλ), συμπεριλαμβανομένων αυτών που δεν σχετίζονται συνήθως με πράσινες βιομηχανίες.
Φυσικά, οι ανανεώσιμες πηγές δεν είναι δυνατόν να επιλύσουν το συνολικό ενεργειακό πρόβλημα της ανθρωπότητας, τουλάχιστον την συγκεκριμένη χρονική περίοδο και με τα σημερινά οικονομικά και τεχνολογικά δεδομένα. Εάν η αξιοποίησή τους συνδυασθεί με την προσπάθεια εξοικονόμησης των συμβατικών μορφών ενέργειας και με την ορθολογική διαχείριση των υφιστάμενων ενεργειακών πόρων, είναι δυνατή η σταδιακή απομάκρυνση του επερχόμενου «ενεργειακού χειμώνα».
Η συνεργασία με εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο, μπορεί να καθοδηγήσει την παιδεία με βάση διεπιστημονικές περιβαλλοντικές αρχές πέρα από τους περιορισμούς των συμβατικών περιβαλλοντικών επιστημών και να συμβάλει έτσι στην αναθεώρηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της πληροφορικής, όπως είναι η επικοινωνία μέσω δορυφόρων και internet, θεωρούνται από τα πιο σημαντικά εργαλεία για την ταχεία πραγματοποίηση αυτού του προγράμματος. Χρειάζεται ένα νέο πρότυπο παιδείας, που θα θέτει το περιβάλλον στο κέντρο όλων των ακαδημαϊκών και επαγγελματικών πρωτοβουλιών. Αλλά ακόμη και στο πλαίσιο της εθνικής παιδείας, σημαντικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού που καλείται να εμφυσήσει τις ευαισθησίες και την γνώση για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανθρώπινη ευημερία και αποκατάσταση μέσω αυτού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική
Βλαβιανού, Αρβανίτη (2007) Βιοπολιτική τόμος Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, στρατηγική των επιχειρήσεων για το βιο-περιβάλλον
Βλαβιανού, Αρβανίτη (2008) Πράσινος Μισθός – Δημιουργία Νέων Εργασιών για το Περιβάλλον, Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα
Βλαβιανού, Αρβανίτη (2002) Βιοκεντρικό Πρόγραμμα Σπουδών Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα
Βλαβιανού, Αρβανίτη (1992) Βιοπολιτική – το Βιο-Περιβάλλον – Βιο-Πολιτισμός, Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα
Βλαβιανού, Αρβανίτη (1990) Βιοπολιτική – η Θεωρία του Βίου, Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα
Βλάχου Αν. (2001) Περιβάλλον και φυσικοί πόροι, τόμος Α, Εκδόσεις Κριτική Α.Ε
Γρηγορίου Π, Σαμιώτης Γ, Τσάλτας Γ. (1993) Η Συνδιάσκεψη των Ηνωμ. Εθνών για το Περιβάλλον & την Ανάπτυξη/Νομική & Θεσμική Διάσταση, Εκδόσεις Παπαζήση
Ζήσης Ιωάννης (2003) Πράσινο Επιχειρείν, Αθήνα
Καρβούνης Σ., Γεωργακέλλος Δ., (2003) Διαχείριση του Περιβάλλοντος, Επιχειρήσεις και βιώσιμη ανάπτυξη, Εκδόσεις Σταμούλης, Αθήνα
Κανελλόπουλος Αθ. (1985) Οικολογία & οικονομική του περιβάλλοντος, Εκδόσεις Καραμπερόπουλος
Κώττη Γ. (1975) Οικονομική της Προστασίας του Περιβάλλοντος, Εκδόσεις Παπαζήση
Κώττη Γ. (1994) Οικολογία και Οικονομία, Εκδόσεις Παπαζήση
Tietenberg Tom (1998/2002) Οικονομική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων, Α-Β τόμος, Εκδόσεις Gutenberg
Τσαντίλης Δήμος (1993) Greenpeace, Περιβάλλον & Απασχόληση, Εκδόσεις Δελφίνι,
Τσικριτζής Λ. Ι. (2006) Πράσινη Επιχειρηματικότητα: Το τερπνόν µετά του ωφελίµου, Καταναλωτικά Βήµατα, Τεύχος Ιουνίου – Ιουλίου
Τσιπουρίδης Γ. (2010) Οι οικονομικές επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών
Χαβιαρόπουλος Κ.Π. (2000) Τεχνολογίες ΑΠΕ και η Εφαρμογή τους στην Ελλάδα
Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Ερευνών (ΔΙΠΕ,) (2003) Οι δρόμοι της αειφορίας, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
Σαραντής Αν., Ημερησία εφημερίδα, (03/2008) 8,4 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας φέρνει η πράσινη ανάπτυξη
Κόσμος του Επενδυτή, εφημερίδα: ειδική έκδοση πράσινη ενέργεια (01/2010) Επενδύοντας στο περιβάλλον
ΠΑΝ.Δ.ΟΙΚ.Ο – ΚΕΔΚΕ (2003) Πράσινη επιχειρηματικότητα, Πρακτικά συνεδρίου

Ξενόγλωσση
Baue W. (2003) Green Banking
Barton H. (2000) Sustainable Communities The Potential of Eco – Neighborhoods
Bezdek R.H. and R.M. Wendling (2004) Jobs Creation in the Environmental Industry in Wisconsin and the U.S
Byrne M.F., J. Makower (1995) Creating Good Green Jobs, innovative Companies are Turning Environmental initiatives into financial Advantag, S.Diego Earth Times
European Commission (2007), EU Focus on Green Jobs
European Environment Agency (2007) Sustainable consumption and production in South East Europe and Eastern Europe, Caucasus and Central Asia — Joint UNEP-EEA report on the opportunities and lessons leamed
Golden D. (2007) Blue Collar Goes Green
Gordon Julie, (02/2008) Staffing Companies Go Green, Staffing Industry Review
Greenworks D.C., (1995) Green Collar Employment Benefits: Transforming Communities One Job at a Time
Horswill A. (2007) Business needs to be keen on green
International Labor Organization (2007), Green Jobs and global warming: ILO to discuss new initiatives for tackling climate change in the world of work
Karytsas C., Mendrinos D., Goldbrunner J., (02/2003), Low enthalpy geothermal energy utilization schemes for greenhouse and district heating at Traianoupolis Evros, Greece, Journal Geothermics, Vol. 32, Issue 1, pages 69-78
Mattingly M. (2002) Management of the Urban Environment – The challenge of environmental management in urban areas
Meletis Z. and B. Webster (1999) An Overview and History of Rooftop Gardening
Morgenstern R.D., W.A. Pizer, and J.S. Shih (2000) Jobs versus the Environment: An Industry-level Perspective, Resource for the Future
Porter M.E. and Kramer M.R. (2006) Strategy and society: the link between
competitive advantage and corporate social responsibility, Harvard Business Review
Porter M.E. (1991), Green Competitiveness
Porter M.E. (1990) The Competitive Advantage of Nations, The Free Press, New York
Repetto R. (1995) Jobs, Competitiveness, and Environmental Regulation: What Are the Real Issues?
Reuters A. (2006) Homeowners think green on improvements
Rosenthal E. (2007) The time for green roofs
Sullivan J. (2007) Green Recruiting: Building Your Environmental Employment Brand
Tenz C. (2007) Freiburg Embraces the Sun

Internet
All About Energy, www.allaboutenergy.gr
Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας, www.cres.gr
Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, www.rae.gr
Green Entrepreneurship, http://greenentrepreneurship.blogspot.com
International Energy Agency, www.iea.org
Energy Efficiency and Renewable Energy, www.eere.doe.gov
Renewable Energy Policy Project (REPP), www.repp.org
IEA, www.iea-pvps.org
Διεθνής Υπηρεσίας Ενέργειας, www.iea.org
Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, www.minenv.gr
Υπουργείο Ανάπτυξης, www.ypan.gr
Διεθνείς Οργανισμός Βιοπολιτικής, www.biopolitics.gr
WWF MKO, www.wwf.gr
UK Environment Agency, www.environment-agency.gov.uk/jobs
Photovoltaic Application and Technologies, www.pvresources.com
Investment Research and Analysis Journal, www.iraj.gr
Ενέργεια, www.energia.gr
Clean Green Collision, www.cleangreencollision.com

Τσικολάτας Α. (2010) Πράσινη Ανάπτυξη. Πάτρα

Κεφάλαιο Πρώτο

Εισαγωγή

Το επίθετο «πράσινο», έχει πλέον αρχίσει και συνοδεύει λέξεις όπως επιχειρηματικότητα, επιχείρηση, εργασία, βιωσιμότητα, μισθός. Διακρίνεται η απαραίτητη εφαρμογή της «οικολογικής ηθικής», της ύπαρξης της «περιβαλλοντικής ευθύνης». Στο προπόνα αυτών, κρίνεται επιτακτική η ανάγκη αποσαφήνισης κάποιων βασικών όρων και εννοιών που αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για την ανοικοδόμηση μιας πράσινης δράσης που θα στηριχτεί σε σαφή και δυνατά θεμέλια.

Πρόλογος
Η προστασία του περιβάλλοντος βρίσκεται αναμφίβολα στο πεδίο σύγκρουσης των οικονομικών και των οικολογικών ενδιαφερόντων. Μια πρώτη αντιμετώπιση του προβλήματος θέτει διλημματικά το ερώτημα αν σκοπός των επιχειρήσεων είναι η οικονομική ανάπτυξη σε βάρος του περιβάλλοντος ή οικολογική πολιτική σε βάρος της οικονομικής ανάπτυξης. Όπως γίνεται εύκολα εμφανές, η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί στην πραγματικότητα προϋπόθεση και όχι αντίπαλο της οικονομικής ανάπτυξης.
Για την επίτευξη αυτού του στόχου απαιτείται μια θεμελιώδης μετάβαση από το «σύνηθες επιχειρείν» (business as usual) που προωθεί τη διαχείριση του περιβάλλοντος μετά από την καταστροφή του, προς μια βιοκεντρική προσέγγιση.
Είναι γεγονός πως η πράσινη ανάπτυξη τροφοδοτεί πολλές ευκαιρίες για εργασία στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, των ανερχόμενων τεχνολογιών, των πράσινων κτιρίων, των πράσινων μεταφορών, των αναπτυξιακών έργων και της ενεργειακής αποδοτικότητας. Θέσεις εργασίας που δεν υπήρχαν πριν ούτε σαν ορισμός, ούτε σαν αριθμός.

Επεξήγηση όρων

Επιχειρηματικότητα (Entrepreneurship) είναι η προσπάθεια μετατροπής της πρωτοβουλίας σε αποτέλεσμα και από αυτή τη διαδικασία να προκύψει και οικονομικό κέρδος. Περιλαμβάνει σαν βήματα την καινοτομία, την ηγεσία, τη διαχείριση και την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας.
Πράσινη Επιχειρηματικότητα (Green Entrepreneurship) είναι µια αναδυόµενη µορφή οικονοµικής δραστηριότητας, που εστιάζεται σε δύο βασικές ανάγκες των σύγχρονων πολιτών και κοινωνιών: α) στην ποιότητα της ζωής και β) στην απαίτηση για τη διατήρηση και την ήπια αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος. Η αντιµετώπιση των επερχόµενων περιβαλλοντικών προκλήσεων αναδεικνύει ολοένα και περισσότερο την σηµασία «πράσινων» προϊόντων και υπηρεσιών που αναµένεται να υιοθετούνται από τους πολίτες λόγω:

1. της ολοένα πιο απαιτητικής και αυστηρής κοινοτικής και εθνικής νοµοθεσίας
2. της τεχνολογικής εξέλιξης και των αυξανόµενων επενδύσεων στον τοµέα των «καθαρών» τεχνολογιών και των εγκαταστάσεων αντιρρύπανσης (ενίσχυση της ανάπτυξης και τη διάδοση των τεχνολογιών του περιβάλλοντος)
3. του γεγονότος της ανάπτυξης σε τοµείς σχετικούς µε την αποτελεσµατικότερη διαχείριση και παραγωγή ήπιων µορφών ενέργειας, αειφορική διαχείριση, την προστασία και την ανάδειξη ευαίσθητων οικοσυστηµάτων, τη βιολογική γεωργία.

Οι δραστηριότητες των «πράσινων» επιχειρήσεων µπορούν να καλύπτουν όλους τους τοµείς της οικονοµίας :
• Πρωτογενή (βιολογικά προϊόντα, βιοποικιλότητα)
• Δευτερογενή (Τρόφιµα, Χειροτεχνία, Ανακύκλωση)
• Τριτογενή (εµπόριο πράσινων προϊόντων)
• Τεταρτογενή (επικοινωνία, προβολή, πιστοποίηση)

Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) οι μη ορυκτές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (αιολική, ηλιακή, γεωθερμική, κυμάτων, παλίρροιας, βιομάζα, βιοαέρια εκλυόμενα από χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων, εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού), που υπάρχουν σε αφθονία στο φυσικό περιβάλλον, που δεν εξαντλούνται αλλά διαρκώς ανανεώνονται και που δύνανται να μετατρέπονται σε ηλεκτρική ή θερμική ενέργεια.

Κεφάλαιο Δεύτερο

Οι τομείς της πράσινης επιχειρηματικής δραστηριότητας

Κρίνεται απαραίτητο να γίνει μνεία στους τομείς της επιχειρηματικής δράσης με κεντρικό άξονα την βιωσιμότητα και την ήπια ανάπτυξη.

Πρωτογενής Τομέας

Στον πρωτογενή τομέα παραγωγής (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, μεταλλεία, δάση), περιλαμβάνονται ενδεικτικά τα εξής:

1. Η βιολογική γεωργία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία
2. Η αειφορική διαχείριση δασών.
3. Η αειφορική αλιεία.
4. Η σχεδιασμένη αποκατάσταση των μεταλλευτικών χώρων.
5. Η διαχείριση της βιοποικιλότητας στην αποκατάσταση αυτής και την δραστηριότητα ανάκτησης της φύσης και της βιοποικιλότητας.
6. Παρεμβάσεις, που συνδέονται με την βιολογική και οικολογική καταπολέμηση παραγόντων όχλησης του ανθρώπου ή με τη διαχείριση των οικοσυστημάτων. Ως παράγοντες όχλησης μπορούμε να αναφέρουμε τα κουνούπια ή τους ποντικούς και ως δράση αντιστάθμισης τη βιολογική καταπολέμηση των κουνουπιών.
7. Η οικογλυπτική ή η δημιουργία μνημείων φύσης με τα υλικά της φύσης και τους τρόπους της, Αυτή η κατηγορία είναι συναφής και με τον δευτερογενή τομέα.
8. Διαχείριση τοπίου, αστικού και περιαστικού πρασίνου, αγροκτημάτων πόλης κτλ.

Κάθε μια από αυτές τις κατηγορίες μπορεί να διαιρεθεί περισσότερο, όπως για παράδειγμα στη βιολογική γεωργία μπορούμε να μιλήσουμε για βιολογική αμπελουργία, βιολογική ελαιοπαραγωγή, βιολογικές απαιτήσεις καλλιέργειας, βιολογικές καλλιέργειες οπωροκηπευτικών.

Δευτερογενής Τομέας

Στον δευτερογενή τομέα (βιομηχανία, κατασκευές), περιλαμβάνονται ενδεικτικά επιχειρήσεις που συνδέονται με:

1. Τη διατροφή, με οικολογικά ή βιολογικά προϊόντα ή προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας, ποτά αντιστοίχως.
2. Υφαντά, που συνδέονται με την παραδοσιακή δημιουργία και με ανάλογα υλικά φιλικά για την υγεία και το περιβάλλον. Είδη ένδυσης και υπόδησης.
3. Κλάδους που δημιουργούν φιλικές προς το περιβάλλον οικοσυσκευές. Την παραγωγή προϊόντων συσκευασίας με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και εύκολα ανακυκλούμενα ή αποσυντιθέμενα. Την ανακύκλωση απορριμμάτων.
4. Κλάδους κατασκευής βιοκλιματικών και φιλικών με το περιβάλλον οικιών.
5. Την αειφορική παραγωγή ενέργειας.
6. Τα αειφορικά οχήματα συγκοινωνίας και μεταφοράς.
7. Τις βιομηχανικές επεξεργασίες λυμάτων, αποβλήτων.
8. Τη βιομηχανική εφαρμογή τεχνολογιών αποκατάστασης του περιβάλλοντος ή ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων της παραγωγικής και καταναλωτικής διαδικασίας, που είναι ένας τομέας βαριάς βιομηχανίας για το περιβάλλον.
   Τριτογενής Τομέας

Στον τριτογενή τομέα (εμπόριο, διακίνηση προϊόντων, υπηρεσίες), περιλαμβάνονται ενδεικτικά:

1. Το εμπόριο των πράσινων προϊόντων.
2. Οι «πράσινες» μεταφορές, που λειτουργούν σαν διαμεσολαβητικές δράσεις μεταξύ παραγωγής (πρωτογενούς και δευτερογενούς) και κατανάλωσης.
3. Η τουριστική βιομηχανία έχει να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα διότι απαιτεί αυξημένες ποσότητες παραγωγικών συντελεστών από επιχειρήσεις, κρατικούς φορείς, ενέργεια, οικονομικές και περιβαλλοντικές συνθήκες. Οι παραγωγοί του τουριστικού κυκλώματος έχουν να αντιμετωπίσουν την ευαισθησία του κλάδου στις οικονομικές και περιβαλλοντικές αλλαγές, υψηλό λειτουργικό κόστος, απαιτήσεις πολλών κεφαλαίων και ενέργειας καθώς και έντονο ανταγωνισμό.

Τεταρτογενής Τομέας

Στον τεταρτογενή τομέα παραγωγής, που είναι νέος και αποσπασμένος πλέον από τον τριτογενή τομέα, ενδεικτικά περιλαμβάνονται:

1. Χρηματοδοτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες. Εδώ περιλαμβάνονται νέα προϊόντα, τραπεζικά ή ασφαλιστικά, συνδεδεμένα με την ποιότητα του περιβάλλοντος, την προστασία της υγείας και με την υποστήριξη προϊόντων της κοινωνικής οικονομίας και των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Στο μέλλον υπάρχει η ελπίδα ότι θα υποστηρίζονται και οι Διαχειριστικοί Φορείς .
2. Οι επιχειρήσεις των επικοινωνιών, των διοργανώσεων και της κοινωνίας της πληροφορίας. Αυτές παίζουν ένα σημαντικό ρόλο και μέσα σ’ αυτές περιλαμβάνονται ειδικότερα μεταξύ άλλων: (α) οι υπηρεσίες προβολής και δικτύωσης, (β) ο τουριστικός και πολιτιστικός τομέας της επιχειρηματικότητας που έχει μια ιδιαίτερη σχέση με το περιβάλλον μέσα από τον αειφορικό εναλλακτικό και οικολογικό τουρισμό και μέσα από την πολιτιστική παράδοση και κληρονομιά όπως επίσης (γ) το πλαίσιο των οικοπολιτιστικών εκδηλώσεων, των συνεδρίων και των διαφορετικών δράσεων ευαισθητοποίησης.
3. Η δημόσια διοίκηση, ως ένας βραχίονας διαμόρφωσης θεσμικού περιβάλλοντος αλλά και δυναμικής για τη διασύνδεση περιβάλλοντος και οικονομίας. Εδώ η δημόσια διοίκηση χρησιμοποιεί εργαλεία για την προστασία του περιβάλλοντος, την υγεία και την εκπαίδευση, καθώς επίσης και ανάλογες υπηρεσίες που υλοποιούν προγράμματα και θεσμοθετημένες δράσεις και επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, όπως είναι τα ΚΕΚ.
4. Δράσεις διασύνδεσης και πιστοποίησης του τομέα. Η διασύνδεση, για παράδειγμα της δευτερογενούς παραγωγής μέσα από τα ISO (και κυρίως το 14000), μέσα από τα συστήματα ολικής ποιότητας, μέσα από τις διαδικασίες πιστοποίησης στον τομέα της πρωτογενούς παραγωγής αλλά και της ίδιας της τριτογενούς και τεταρτογενούς παραγωγής, δημιουργεί ένα άλλο πεδίο πράσινης επιχειρηματικότητας. Αυτό το πεδίο διασυνδέει όλους τους τομείς και διαμορφώνει ένα πολυμερές σύστημα προσαρμογής της παραγωγής και της κατανάλωσης στις περιβαλλοντικές ανάγκες και απαιτήσεις. Η πιστοποίηση μπορεί να συνδεθεί με το marketing, όμως σε αντίθεση με τη στρατηγική του marketing είναι δεσμευτική στους όρους της και συνεπώς προσδίδει στο πιστοποιούμενο τη μέγιστη εγκυρότητα για την αγορά.
5. Οι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών οργάνωσης, διοίκησης και αγοράς (management) και marketing. Αυτές είναι επιχειρήσεις δεν ταυτίζονται με τις δράσεις διασύνδεσης και πιστοποίησης. Το management των πληροφοριακών πόρων στην πράσινη επιχειρηματικότητα είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε σχέση με το αντικείμενο και το προϊόν της επιχείρησης αλλά και σε σχέση με την χρηματοδότηση και τη διάθεση του προϊόντος.
6. Μέσα από την Ενεργειακή Διαχείριση, επιτυγχάνονται μέθοδοι εξοικονόμησης ενέργειας που μπορούν να εφαρμοστούς σε ξενοδοχειακές και άλλου τύπου επιχειρήσεις αλλά και για την προστασία του περιβάλλοντος.

Ωστόσο, πρέπει να πούμε πως η πράσινη επιχειρηματικότητα πρέπει να προσανατολίζεται περισσότερο σ’ αυτό που ταιριάζει σ’ ένα τόπο, παρά σ’ ότι φαίνεται να λείπει από ένα τόπο.
Βήματα για τον σχεδιασμό της Πράσινης Επιχειρηματικότητας

Τα κύρια βήματα για το σχεδιασμό της πράσινης επιχειρηματικότητας είναι τα παρακάτω:

1. Σε μια ζώνη για την οικολογική επιχειρηματικότητα, το ζήτημα προσεγγίζεται με ένα γενικό σχέδιο που περιγράφει τα συστατικά του συστήματος μέσα στο οποίο πρόκειται να κινηθεί η επιχειρηματική δράση. (Για παράδειγμα, μέσα στις προστατευόμενες περιοχές natura πρέπει να υπάρχουν κλαδικές και ολικές στρατηγικές για την Π.Ε., όπου οι κλαδικές αφορούν τα συστατικά του συστήματος και οι ολικές που αφορούν το γενικό σχέδιο).
2. Το επόμενο βήμα, είναι ένα σύστημα υποστήριξης του αυτοσχεδιασμού για κάθε ενδιαφερόμενο, που να μπορεί να παρακολουθεί τα δεδομένα και τις εξελίξεις και να τροποποιεί το πρόγραμμά του αντιμετωπίζοντας τις αλλαγές του περιβάλλοντος.
3. Το τρίτο, είναι ένα στοιχείο διαφοροποίησης και ένταξης, χωροθέτησης της πράσινης επιχειρηματικής δράσης, ώστε να υπάρχει η ιδιοτυπία και η κατοχύρωση της δράσης.
4. Το τέταρτο, είναι η εξέταση των πόρων που μπορεί να έχει αυτή η δράση, τόσο των δικών της άμεσων πόρων όσο και της ανατροφοδότησής της από την αγορά και τα προγράμματα, ποια είναι δηλαδή η δυναμική του ζωτικού πεδίου της. Σε κάθε δε πράσινη δραστηριότητα πρέπει να υπολογίζεται το δυνατό, το διαθέσιμο, το χρησιμοποιούμενο, το αποδιδόμενο και το ανανεούμενο.
5. Το πέμπτο σημείο είναι η δυνατότητα που έχει αυτή η δράση για αναπαραγωγή και για δικτύωση και συνεργασία με άλλες ομοειδείς δράσεις, ώστε να δημιουργείται μια οικονομία κλίμακας και έτσι να αποφεύγεται η παρακμή, η απομόνωση και η περιθωριοποίηση της δράσης.
6. Το έκτο είναι αυτή καθεαυτή η αντίληψη των προβλημάτων. Αυτά πρέπει να εκτιμώνται με ακέραιο τρόπο και να μην προτάσσονται οι επιθυμίες και οι προσδοκίες. Συνεπώς πρέπει να υπάρχει μια καλή μελέτη αυτών των προβλημάτων.
7. Το έβδομο, είναι η δυναμική της κωδικοποίησης με τρόπο ζωτικό, ώστε τα ιδιαίτερα ζητήματα να μπορούν να αναπτύσσονται με τη χρήση της πληροφορίας και να αντιμετωπίζονται συστηματικά.

Σε κάθε περίπτωση βέβαια θα πρέπει να εκτιμηθεί το δραστικό, δηλαδή το ενεργό κοινό, το άμεσα εμπλεκόμενο ανθρώπινο δυναμικό (εργαζόμενοι, καταναλωτές) που θα υιοθετήσει μια δραστηριότητα κι ένα προϊόν, και το ωφέλιμο (φορείς, κοινωνία), που θα είναι εποικοδομητικό, διαμορφώνοντας ένα θετικό εξωτερικό περιβάλλον για την επιχείρηση.

Νέος Τύπος Επιχειρηματία
Η νέα επιχειρηματικότητα χαρακτηρίζεται από μια ολιστική επιχειρηματική κουλτούρα, μέσα από την οποία ο ιδιωτικός τομέας (η ιδιωτική οικονομία) όχι μόνον επικοινωνεί με την κοινωνική οικονομία, αλλά την ενισχύει, προσδοκώντας να αναγνωρισθεί η δράση της, τα προϊόντα της και να αυξηθεί έτσι η ζήτησή τους. Σε αυτή την αλλαγή συντελεί σε σημαντικό βαθμό ο τομέας του περιβάλλοντος. Αυτός απαιτεί κατ’ ανάγκην συνεργασία πολλών παραγόντων (επιχειρηματία, εμπόρου, παραγωγού, καταναλωτή, τοπικής αυτοδιοίκησης, επιστήμης) και αποτελεί έτσι πεδίο πολυμερούς εταιρικού συστήματος συνυφασμένο με τις τοπικές κοινωνίες. Όμως αυτό το σύστημα, επειδή είναι από τη φύση του ανοικτό σε πολλές ιδέες και επιδράσεις, μοιραία ενισχύει αυτή την αλλαγή της επιχειρηματικότητας.
Η πράσινη απασχόληση και η λίστα πράσινων επαγγελμάτων διαρκώς διευρύνονται, καθώς οι ανάγκες των επιχειρήσεων, των ΟΤΑ και του δημόσιου τομέα για προσαρμογή στις περιβαλλοντικές προϋποθέσεις και για ανταπόκριση στη ζήτηση πράσινων προϊόντων και υπηρεσιών αυξάνει. Έτσι αυξάνουν και οι ανάγκες της κατάρτισης σε περιβαλλοντικά επαγγέλματα.
Το παραδοσιακό μοντέλο επιχείρησης έχει αλλάξει και μαζί με αυτό και οι προσδοκίες και επιλογές των εργαζομένων. Ένας αρκετά μεγάλος αριθμός ανθρώπων πλέον αναζητεί τον εργοδότη εκείνο που παρουσιάζει ευαισθησία και μάλιστα έμπρακτη προς το περιβάλλον. Οι επιχειρήσεις έχουν αντιληφθεί την αλλαγή αυτή. Έτσι προκειμένου να γίνουν ελκυστικές για τους υποψήφιους εργαζομένους, ενισχύουν το “Employer Brand” τους, προβάλλοντας την περιβαλλοντικής τους ηθική. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί από τους εργαζομένους ότι η ηθική αυτή προβάλλεται για λόγους δημοσίων σχέσεων, δημιουργεί προβλήματα στην επιχείρηση που τμήματα, όπως των Δημοσίων Σχέσεων και Επικοινωνίας ή Marketing ή HR, που καλούνται να λύσουν.
Έτσι έχουμε φτάσει σε σημείο να μιλάμε και για πράσινα τμήματα (Green Departments) εντός μιας επιχείρησης όπως είναι το Green HRM , το Green Marketing, το Green Accounting. Η εκπαίδευση, η περιβαλλοντική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των εργαζομένων, είναι δεδομένη στις συγκεκριμένες εταιρίες. Λαμπρά παραδείγματα αποτελούν οι εταιρίες ΙΚΕΑ με το online training, η British Telecom, η Toshiba με το recycling design program, η CISCO, η Toyota, ο ελληνικός ΟΤΕ, η Τράπεζα Πειραιώς και πολυάριθμες άλλες.

Κεφάλαιο Τρίτο

Επιχειρηματικότητα και Θέσεις Εργασίας
Όπως εύκολα διαπιστώνεται, κάποια από τα χαρακτηριστικά των πηγών αυτών είναι ότι από τη φύση τους ανανεώνονται διαρκώς. Οι τεχνολογίες εκμετάλλευσης των ΑΠΕ βρίσκονται μέσα στις κατασκευαστικές δυνατότητες των αναπτυσσόμενων τεχνολογικά κρατών, οπότε, εκτός από την συνεισφορά τους στο ενεργειακό ισοζύγιο της κάθε χώρας, συνεισφέρουν σημαντικά και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Άλλο χαρακτηριστικό τους είναι ότι δεν είναι εξαγώγιμες, οπότε η εκμετάλλευσή τους θα πρέπει να γίνει στη θέση όπου εμφανίζονται, άρα πρόκειται για ένα αποκεντρωμένο σύστημα παραγωγής ενέργειας.
Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της χρήσης ορυκτών πόρων, αλλά συγχρόνως και η αύξηση ζήτησης της ηλεκτρικής ενέργειας, οδήγησαν την επιστημονική κοινότητα στην εύρεση άλλων ενεργειακών λύσεων με ιδιαίτερη κατεύθυνση προς τον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Οι δυνατότητες των ΑΠΕ είναι σημαντικές, δεδομένου ότι μπορούν να εξυπηρετήσουν μέρος της παγκόσμιας ζήτησης σε ηλεκτρική ενέργεια και περιορισμό των συμβατικών ενεργειακών πηγών για παροχή θερμότητας, μηχανικού έργου ή άλλων ενεργειακών μορφών. Οι ανανεώσιμες πηγές όπως η βιομάζα, η αιολική, η ηλιακή, η υδροηλεκτρική και γεωθερμική ενέργεια μπορούν να παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια αξιοποιώντας τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους, καθώς και νέες θέσεις εργασίας αφού αποτελούν νέο έδαφος επιχειρηματικής δραστηριότητας.
Στον τριτογενή τομέα, οι μεγαλύτερες ετήσιες καταναλώσεις ηλεκτρικής ενέργειας αφορούν τα κολυμβητήρια (411.7 kWh/m2) και τα νοσοκομεία (406,8 kWh/r2) και ακολουθούν ξενοδοχεία, αεροσταθμοί, γραφεία, εμπορικά, σχολεία- εκπαιδευτικά ιδρύματα και γυμναστήρια.

Σχήμα 1: Ενεργειακές ετήσιες καταναλώσεις ανά είδος χρήσης κτιρίου

Η μετάβαση στα ενεργειακά συστήματα βασισμένα σε ανανεώσιμες πηγές, φαίνεται όλο και περισσότερο πιθανή, καθώς το κόστος των συστημάτων αυτών μειώνεται σημαντικά με τη πάροδο του χρόνου σε αντίθεση με την τιμή του πετρελαίου που τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει μία άνοδο. Γίνεται έτσι σαφές ότι η μελλοντική ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα θα βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στις ΑΠΕ και σε μικρότερο βαθμό στο φυσικό αέριο, στο πετρέλαιο και στον άνθρακα.

Σχήμα 2: Μερίδιο των ΑΠΕ στην ΕΕ για το 2010

Σήμερα, υπάρχουν πολλά και διαφορετικά ενεργειακά συστήματα τα οποία σαν κύριο σκοπό έχουν την μερική ή ολική κάλυψη των ενεργειακών αναγκών και σαν άμεσο αντίκτυπο, την δημιουργία θέσεων εργασίας για την παραγωγή, τοποθέτηση, συντήρηση αυτών. Δημιουργείται επομένως ένα διαφορετικό επιχειρηματικό τοπίο, που δεν υπήρχε σε μεγάλη ένταση και έκταση πριν, καθώς και νέες, εξειδικευμένες θέσεις εργασίας, σταθερές στον χρόνο και αυξανόμενες στον αριθμό. Τα κυριότερα από αυτά είναι:

Αιολικά Συστήματα (Wind Energy Systems)
Σήμερα, για την αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας χρησιμοποιούμε τις ανεμογεννήτριες, οι οποίες μετατρέπουν την κινητική ενέργεια του ανέμου σε ηλεκτρική και στην συνέχεια, την διοχετεύουν στο ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας.

Εικόνα 1: Σχηματική αναπαράσταση μιας ανεμογεννήτριας οριζοντίου άξονα

Λαμβάνοντας υπόψη την πρόοδο στην έρευνα και τεχνολογία, την ανάπτυξη της βιομηχανίας και την αύξηση ζήτησης των ανεμογεννητριών, οι εταιρείες που προωθούν αυτού του είδους την τεχνολογία θα ωφεληθούν από τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η αιολική βιομηχανία αναπτύσσεται με γρηγορότερους ρυθμούς από αυτή των προσωπικών ηλεκτρονικών υπολογιστών, ενώ είναι εφάμιλλη αυτής της κινητής τηλεφωνίας . Ωστόσο υπάρχει μια χρονοβόρα διαδικασία (12 μήνες) όπου διαπιστώνεται κατόπιν μελέτης εκτίμησης για το αιολικό δυναμικό της περιοχής εγκατάστασης των ανεμογεννητριών.

Πίνακας 1: Εργατοέτη ανά MW στη βιομηχανία αιολικών σύμφωνα με το REPP

Η Ελλάδα διαθέτει εξαιρετικά πλούσιο αιολικό δυναμικό και για αυτό συχνά συναντούνται αιολικά πάρκα (συστοιχίες ανεμογεννητριών). Η νότια Ευρώπη, με εξαίρεση ίσως την Ιταλία, δεν ασχολείται με τις πρακτικές εγκαταστάσεις (offshore), αφού οι προτεινόμενες σήμερα λύσεις αναφέρονται σε νερά με μέγιστο βάθος της τάξης των 20 μέτρων. Πλωτά συστήματα ανεμογεννητριών είναι προς το παρόν εκτός πεδίου σκέψης λόγω του πολύ υψηλού κόστους.

Σχήμα 3: Εγκατεστημένη ισχύς αιολικών στην Ελλάδα
Ηλιακά Θερμικά Συστήματα (Solar Thermal Systems)
Η πιο απλή και διαδεδομένη μορφή των θερμικών ηλιακών συστημάτων είναι οι ηλιακοί θερμοσίφωνες, όπου συλλέγουν την ηλιακή ενέργεια και την μετατρέπουν σε θερμική. Υπάρχουν πολλές βιομηχανίες στην Ελλάδα και ανά τον κόσμο που απασχολούν ικανοποιητικό αριθμό προσωπικού.

Φωτοβολταϊκά συστήματα (Photovoltaic Εnergy Σystems)
Η διαδικασία αξιολόγησης των επενδυτικών κινήσεων στη φωτοβολταϊκή τεχνολογία γίνεται με τη βοήθεια του λογισμικού προγράμματος RETScreen – Clean Energy Project Analysis που ανέπτυξε το Κέντρο Υποστήριξης Αποφάσεων Καθαρής Ενέργειας και διαχειρίζεται το Τεχνολογικό Κέντρο Ενέργειας CANMET με την υποστήριξη διαφόρων υπουργείων και υπηρεσιών . Το εν λόγω κέντρο αποσκοπεί στην ανάπτυξη εργαλείων προς διευκόλυνση του ανθρώπινου δυναμικού, στον σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων, καθώς και της βιομηχανίας, στην εξέταση ενεργειακά αποδοτικών τεχνολογιών, τη φάση της προμελέτης και του αρχικού σχεδιασμού. Τα εργαλεία υποστήριξης αποφάσεων, όπως και το λογισμικό, μειώνουν το κόστος μελετών προ-σκοπιμότητας και βοηθούν στη λήψη καλύτερων αποφάσεων, μέσω της διάχυσης της γνώσης και της εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού.
Πέρα από τις θετικές επιπτώσεις στον ενεργειακό τομέα, η ανάπτυξη της τεχνολογίας των φωτοβολταϊκών έχει θετικές επιπτώσεις και στην οικονομία, καθώς στις χώρες που συμμετέχουν στο Πρόγραμμα PVPS της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας , η βιομηχανία φωτοβολταϊκών απασχολεί πάνω από 21.000 άτομα. Η αμερικάνική βιομηχανία φωτοβολταϊκών απασχολεί μόνο στις ΗΠΑ περίπου 20.000 άτομα με την προοπτική να προσεγγίσουν τα 150.000 έως το 2020. Η ΕΕ εκτιμά ότι θα δημιουργηθούν 100.000 νέες θέσεις εργασίας με την επίτευξη του στόχου που έχει τεθεί.

Σχήμα 4: Εργατοέτη ανά μονάδα παραγόμενης ενέργειας σε σχέση με το φυσικό αέριο

Γεωθερμικά Συστήματα (Geothermal Energy Systems)
Η γεωθερμική, είναι η ενέργεια θερμότητας που δημιουργείται βαθιά στο εσωτερικό της γης. Σήμερα στην Ελλάδα , η εκμετάλλευση της γεωθερμίας γίνεται για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, αλλά θα μπορούσε να έχει ευρεία εφαρμογή, όπως για τη θερμική αφαλάτωση του θαλασσινού νερού με στόχο την απόληψη πόσιμου, κυρίως στις άνυδρες νησιωτικές και παραθαλάσσιες περιοχές. Μια τέτοια εφαρμογή θα είχε χαμηλότερο κόστος από εκείνο που απαιτείται για τον εφοδιασμό των περιοχών αυτών με πόσιμο νερό, μέσω υδροφόρων πλοίων ή για μεταφορά πετρελαίου, δημιουργώντας θέσεις εργασίας στην τοπική κοινότητα.

Υδροηλεκτρικά Συστήματα (Hydro-electric Systems)
Η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι αυτή η οποία στηρίζεται στην εκμετάλλευση της μηχανικής ενέργειας του νερού και της μετατροπής της σε ηλεκτρική ενέργεια με την βοήθεια στροβίλων.

Εικόνα 2: Απεικόνιση Υδροηλεκτρικού έργου

Συστήματα αξιοποίησης Βιομάζας (Biomass Systems)
Με τον όρο βιομάζα ονομάζουμε οποιοδήποτε υλικό παράγεται από ζωντανούς οργανισμούς (όπως είναι το ξύλο και άλλα προϊόντα του δάσους, υπολείμματα καλλιεργειών, κτηνοτροφικά απόβλητα, απόβλητα βιομηχανιών τροφίμων). Όλα τα παραπάνω υλικά, που άμεσα ή έμμεσα προέρχονται από το φυτικό κόσμο, αλλά και τα υγρά απόβλητα και το μεγαλύτερο μέρος από τα αστικά απορρίμματα των πόλεων και των βιομηχανιών, μπορούν να μετατραπούν σε ενέργεια. Ένα άλλο πλεονέκτημα από την αξιοποίηση της βιομάζας είναι η ανάπτυξη εναλλακτικών καλλιεργειών σε αγροτικές περιοχές που οδηγούν στην κοινωνικό-οικονομική εξέλιξη της περιοχής. Τα συγκροτήματα ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού καύσεως βιομάζας έχουν πολύ μικρό χρόνο απόσβεσης (1 – 3 έτη).
Μελέτες που έχουν γίνει με βάση το πρωτόκολλο του Κιότο , αναφέρεται ότι ο νέος αυτός τομέας των βιοκαυσίμων θα ενισχύσει την αγορά εργασίας με 1.509.000 νέες θέσεις εργασίας.
Από το 2005 έχει τεθεί σε λειτουργία ένα εργοστάσιο παραγωγής βιοντίζελ δυναμικότητας 40.000 τόνων ετησίως με συγχρηματοδότηση από το ΕΠΑΝ . Είναι εργοστάσιο συνεχούς παραγωγής και πλήρως αυτοματοποιημένο με την τεχνολογία NOVAOL και βρίσκεται στο Κιλκίς. Ένα αντίστοιχο εργοστάσιο βιοντίζελ από την εταιρία ΕΛΙΝ θυγατρική της ΕΛΙΝΟΙΛ έχει αναλάβει να κατασκευάσει στον Βόλο με χρηματοδότηση ενός μέρους για το κομμάτι της βιομηχανικής έρευνας το ΥΠ.ΑΝ. Ενδιαφέρον έχει εκδηλώσει η HELLENIC BIODIESEL AE σε συνεργασία με την ΦΙΛΙΠΑΚ BIONERGY GROUP να κατασκευάσει εργοστάσιο παραγωγής βιοντίζελ στον Βόλο.

Κυματική Ενέργεια
Ο θαλάσσιος κυματισμός είναι μια ανεξάντλητη πηγή ενέργειας και μάλιστα παρουσιάζει μεταξύ των ΑΠΕ την υψηλότερη ενεργειακή πυκνότητα. Υπολογίζεται ότι η αξιοποίηση του 1% του κυματικού δυναμικού του πλανήτη θα κάλυπτε περίπου στο τετραπλάσιο την παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση.
Το τεχνικά εκμεταλλεύσιμο κυματικό δυναμικό της Ελλάδας θεωρείται το υψηλότερο της Μεσογείου και θα μπορούσε να συνεισφέρει σημαντικά στην ηλεκτροδότηση μεγάλου αριθμού νησιών στο Αιγαίο. Η έρευνα και ανάπτυξη σε αυτό τον τομέα διεξάγεται στην Ελλάδα κυρίως στο ΚΑΠΕ στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και στο Πανεπιστήμιο Πατρών.

Πίνακας 2: Εξέλιξη εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ στην Ελλάδα

Πράσινες θέσεις εργασίας
Το πεδίο του περιβάλλοντος αναδεικνύεται σε πεδίο νέων δυνατοτήτων απασχόλησης παγκοσμίως. Μέσα στα επόμενα 20 χρόνια, σύμφωνα με μελέτες, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν περισσότερες από δύο εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας παγκοσμίως, σε τομείς που σχετίζονται με τις ΑΠΕ. Ακόμη περισσότερες, σχεδόν 6,5 εκατομμύρια θα είναι οι νέες θέσεις απασχόλησης στον τομέα που αφορά την ηλιακή ενέργεια. Επίσης, με τον όρο πράσινες θέσεις εργασίας, εννοούμε τις νέες θέσεις εργασίας ή τις παλιές (retained), οι οποίες αν δεν είχαν «πρασινίσει», θα είχαν εξαφανιστεί.
Οι κλιματικές αλλαγές, εκτός από επιστημονικό θέμα με περιβαλλοντικές, οικονομικές και πολιτικές πτυχές, είναι ταυτόχρονα και θέμα κοινωνικό, που αφορά τον γενικό πληθυσμό και ιδιαίτερα τους εργαζομένους, αφού συνεπάγεται αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία και επηρεάζει τις συνθήκες κοινωνικής αναπαραγωγής.
Το πεδίο του περιβάλλοντος αναδεικνύεται σε πεδίο νέων δυνατοτήτων απασχόλησης στον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα, η οποία μέχρι σήμερα θα μπορούσε να κατηγορηθεί ότι πράττει «πράσσειν άλογα». Προγράμματα μεγάλων προϋπολογισμών με στόχο την επιδότηση θέσεων εργασίας σε καινοτόμες δράσεις οικολογικής κατεύθυνσης, εφαρμόζονται συχνά στην Ελλάδα. Παράλληλα βρίσκονται σε ισχύ προγράμματα κατάρτισης ανέργων σε θέσεις συναφείς με θέματα αειφόρου περιβαλλοντικής διαχείρισης.
Ειδικότερα, τα πράσινα επαγγέλματα αναπτύσσονται στον τομέα της διαχείρισης και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, την εξοικονόμηση ενέργειας, την ανακύκλωση, τη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, τον οικοτουρισμό, τις καθαρές τεχνολογίες. Άλλες μελέτες, επιβεβαιώνουν ότι τα κράτη με τα πιο ανεπτυγμένα περιβαλλοντικά προγράμματα, σημείωσαν τις υψηλότερες επιδόσεις στην οικονομική ανάπτυξη, όπως και στην δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης.
Αν λάβουμε υπόψη την δήλωση του προέδρου της Αμερικής , «πρέπει να δημιουργήσουμε πράσινες δουλειές, που είναι οι δουλειές του μέλλοντος», αντιλαμβανόμαστε πώς θα διαμορφωθεί το μελλοντικό επιχειρηματικό τοπίο. Σύμφωνα με δηλώσεις του, «το ενεργειακό σχέδιο θα διαθέσει 150 δις δολάρια τα επόμενα δέκα χρόνια (έως 2020) για την δημιουργία ενός πράσινου ενεργειακού τομέα που θα εξασφαλίσει περισσότερες από πέντε εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας τις επόμενες δύο δεκαετίες (έως 2030)».
Η αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, η αποκατάσταση του περιβάλλοντος και η προστασία της ποιότητας του αέρα, του νερού και των άλλων φυσικών πόρων συνιστούν εξαιρετικές πηγές νέων ευκαιριών απασχόλησης Η ανακύκλωση αποβλήτων και χρησιμοποιημένων προϊόντων, η εξυγίανση βιομηχανικών περιοχών (brownfields), η απορρύπανση του εδάφους και των υπόγειων υδάτων, ο καθαρισμός πολιτιστικών μνημείων και η ανάπτυξη και χρήση περιβαλλοντικά ασφαλών προϊόντων και τεχνικών, είναι μερικά μόνο από τα παραδείγματα κλάδων απασχόλησης που μπορούν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, να προστατεύσουν την ανθρώπινη υγεία και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής. Παράλληλα, μπορούν να προσανατολίσουν τις κοινότητες στην κατάρτιση και απασχόληση των κατοίκων σε πράσινους κλάδους της οικονομίας και στη λήψη αποφάσεων για τη μείωση της ρύπανσης και του συλλογικού περιβαλλοντικού αντίκτυπου των δραστηριοτήτων μας.
Οι παραπάνω ευκαιρίες απαιτούν δεξιότητες που μπορεί να αφορούν το ανειδίκευτο προσωπικό (π.χ. στον περιβαλλοντικό καθαρισμό), μέχρι και προσωπικό επιστημονικά καταρτισμένο, απαραίτητο για την παρακολούθηση της παρούσας κατάστασης του περιβάλλοντος, τον καθορισμό συγκεκριμένων στόχων, τον προσδιορισμό κατάλληλων μεθόδων καθαρισμού και μέτρων μείωσης των κινδύνων που συνεπάγεται η περιβαλλοντική υποβάθμιση.
Στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, η αιολική ενέργεια αποτελεί αναμφισβήτητα τη ναυαρχίδα των ΑΠΕ. Μάλιστα την τελευταία δεκαετία, η ευρωπαϊκή βιομηχανία γνωρίζει ρυθμούς ανάπτυξης σταθερά πάνω από 25%. Από τα τέλη του 2002, η ευρωπαϊκή αιολική βιομηχανία απασχολούσε ήδη πάνω από 82.000 εργαζομένους και εκτιμάται ότι μέχρι το 2020 θα απασχολεί πάνω από 200.000 άτομα κατανεμημένα τόσο στην κατασκευή και εγκατάσταση ανεμογεννητριών όσο και στη συντήρηση και λειτουργία τους.
Η φωτοβολταϊκή βιομηχανία αναπτύσσεται με ετήσιους ρυθμούς που ξεπερνούν σταθερά το 30%. Η άνθηση αυτή της βιομηχανίας φωτοβολταϊκών εκτιμάται ότι έχει οδηγήσει, μεταξύ άλλων, στη δημιουργία περίπου 60.000 θέσεων εργασίας έως το 2007 αλλά οι εκτιμήσεις της ΕΕ κάνουν λόγο για συνολικά δύο εκατομμύρια θέσεις εργασίας στον κλάδο ως το 2020, αν επιτευχθεί ο στόχος για την κάλυψη του 1,1% της παγκόσμιας ηλεκτροπαραγωγής από φωτοβολταϊκά μέχρι τότε. Μια μικρή μείωση στις θέσεις εργασίας θα προέλθει από την αύξηση της παραγωγικότητας και τη βελτίωση της απόδοσης ων συστημάτων, ωστόσο μια μετέπειτα αύξηση των θέσεων εργασίας θα επέλθει στο κομμάτι για τη συντήρηση και λειτουργία των φωτοβολταϊκών συστημάτων. Μια ανάλυση του κύκλου ζωής των φωτοβολταϊκών, έδειξε ότι κάθε νέα εγκατάσταση φωτοβολταϊκού, δημιουργεί 70.000 εργατοώρες.
Η περίπτωση της βιομάζας είναι λίγο πιο πολύπλοκη από τις άλλες ΑΠΕ, καθώς αυτή χρησιμοποιείται για πολλαπλές χρήσεις, όπως παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού και βιοκαύσιμα. Σε κάθε περίπτωση όμως πρόκειται για μια μορφή ενέργειας που είναι εντάσεως εργασίας. Ωστόσο μελέτη δείχνει ότι δημιουργούνται 3,5 – 23,5 εργατοέτη ανά MW που εγκαθίσταται.
Αναφορικά με την γεωθερμία και τα υδροηλεκτρικά έργα, κρίνεται σκόπιμο να αναφέρουμε, ότι κατά την φάση κατασκευής απασχολούνται περίπου δέκα άτομα για ενάμισι χρόνο ανά MW που εγκαθίσταται, ενώ στη φάση λειτουργίας και συντήρησης απασχολούνται 1-2 άτομα. Επιπλέον, η ΔΕΗ απασχολεί 765 άτομα στα υδροηλεκτρικά της έργα.
Η θέσπιση του Δελτίου Ενεργειακής Ταυτότητας και η δημιουργία Μητρώου Ενεργειακής Παρακολούθησης και Απόδοσης των κτιρίων, θα οδηγήσει στην ανάπτυξη νέων θέσεων εργασίας, με τη μορφή Σώματος Επιθεωρητών Ενεργειακής Απόδοσης.
Οι θέσεις πράσινης απασχόλησης στην Ευρώπη είναι περίπου 3,5 εκατομμύρια. Από αυτές περίπου δύο εκατομμύρια σχετίζονται με «καθαρές τεχνολογίες», ανακύκλωση, προστασία φυσικού τοπίου και οικολογική ανάπλαση αστικού περιβάλλοντος. Και στις οικο-επιχειρήσεις (eco-industry) απασχολούνται 1,5 εκατομμύρια εργαζόμενοι.

Συμπεράσματα
Η πράσινη αλλαγή ακούγεται σαν μια εύκολη υπόθεση κάποιες φορές (πράσινη εργασία, ανακύκλωση, οικολογικότεροι τρόποι παραγωγής), όμως δεν πρόκειται για μια απλή αλλαγή, αλλά για μια αλλαγή κουλτούρας (είτε επιχειρησιακής είτε κοινωνικής). Είναι γεγονός ότι λίγοι (επιχειρηματίες ή πολίτες) είναι αυτοί που θα πιστέψουν και θα δώσουν βαρύτητα στην πράσινη αλλαγή και πολλοί πιο λίγοι θα είναι εκείνοι οι οποίοι θα αποφασίσουν να δαπανήσουν μέρος από την κερδοφορία τους για να συμβάλλουν σε αυτή την αλλαγή.
Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, σημαντικό κομμάτι της οικονομίας εξαρτάται από ένα δυσκίνητο (χρονοβόρες διαδικασίες αδειοδότησης) και μη αποτελεσματικό κρατικό τομέα. Είναι αξιοσημείωτο ότι το ενδιαφέρον από τους μεγάλους επενδυτές για ΑΠΕ θα μπορούσε να γνωρίσει πραγματική άνθηση εάν μπορούσαν να ξεπεραστούν τα τεράστια γραφειοκρατικά εμπόδια (θεσμικών, τεχνικών και διοικητικών προβλημάτων) που συχνά καθιστούν τις επενδύσεις αδύνατες.
Φυσικά, οι ανανεώσιμες πηγές δεν είναι δυνατόν να επιλύσουν το συνολικό ενεργειακό πρόβλημα της ανθρωπότητας, τουλάχιστον την συγκεκριμένη χρονική περίοδο και με τα σημερινά οικονομικά και τεχνολογικά δεδομένα. Εάν η αξιοποίησή τους συνδυασθεί με την προσπάθεια εξοικονόμησης των συμβατικών μορφών ενέργειας και με την ορθολογική διαχείριση των υφιστάμενων ενεργειακών πόρων, είναι δυνατή η σταδιακή απομάκρυνση του επερχόμενου «ενεργειακού χειμώνα».
Αδιαμφισβήτητα, η άσκηση επιχειρηματικότητας, από τη χρήση μεθόδων περιβαλλοντικής προστασίας έχει οικονομικά, κοινωνικά και βιώσιμα οφέλη. Ωστόσο οι αντίστοιχες επενδύσεις, παρά την αφθονία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ελλάδα, είναι χαμηλές. Κύριες αιτίες για αυτό είναι το υψηλό αρχικό κόστος επένδυσης, η γραφειοκρατικές χρονοβόρες διαδικασίες που απαιτούνται καθώς και η έλλειψη ενημέρωσης.
Σε ένα βιομηχανικό μοντέλο είναι εύκολο να αντικαταστήσουμε ένα μηχάνημα με ανθρώπους ή το αντίστροφο, αλλά, ασχέτως τεχνολογίας ή χρηματικών πόρων, δεν μπορούμε να υποκαταστήσουμε ένα ισορροπημένο και παραγωγικό περιβάλλον. Αν συνειδητοποιήσουν, τόσο οι επιχειρήσεις όσο και τα κράτη, πως η σπατάλη πόρων ισοδυναμεί με σπατάλη χρημάτων και οδηγηθούμε σε ένα δρόμο εξοικονόμησης τόνων, γαλονιών και μεγαβάτ που ξοδεύονται άσκοπα, τότε θα δούμε πως οι ευκαιρίες για κέρδη και για βελτίωση του κοινωνικού συνόλου βρισκόταν μπροστά μας όλο αυτό τον καιρό. Ακόμη και η σωστότερη τιμολογιακή πολιτική δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ανεκτίμητο.
Η πλήρης απελευθέρωση των αγορών ηλεκτρισμού στα κράτη μέλη της ΕΕ, αναμένεται να επιταχύνει τους ρυθμούς διαμόρφωσης συνεργασιών μεταξύ ενεργειακών επιχειρήσεων στις διάφορες αγορές για την εξασφάλιση ανταγωνιστικότητας και την μεγιστοποίηση των μεριδίων αγοράς.
Το ρυθμιστικό και θεσμικό πλαίσιο για την απελευθέρωση και αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ενεργειακών αγορών στην Ελλάδα έχει σχεδόν πλήρως διαμορφωθεί. Παρ’ όλα αυτά η ελληνική αγορά θα συνεχίσει να ακολουθεί βραδείς ρυθμούς απελευθέρωσης σε σχέση με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές αγορές.
Η Ελλάδα δεν εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία που της δόθηκε μέσα από συμφωνία κατανομής των βαρών, όπου της επιτράπηκε όχι η μείωση των εκπομπών, αλλά ο περιορισμός της αύξησής τους. Αυτό έγινε προκειμένου να μπορέσει να αναπτύξει επαρκώς τις βιομηχανίες της με στόχο να συμβαδίζει με άλλα πιο προηγμένα κράτη της ΕΕ, στα οποία τέθηκαν πιο αυστηροί στόχοι. Όμως, ο περιορισμός της αύξησης των εκπομπών αντί να θεωρηθεί ως προσπάθεια για βελτίωση της βιομηχανίας μέσα από νέες τεχνολογίες που θα οδηγούσε στην αύξηση της παραγωγής και σε νέες επενδύσεις, μεταφράστηκε ως διαιώνιση της ίδιας κατάστασης, διατήρηση δηλαδή της παλαιάς τεχνολογίας και παράλληλη αύξηση της παραγωγής, καθώς κατ’ αυτόν τον τρόπο δε θα δημιουργούνταν πρόβλημα.

Προτάσεις
Η συνεργασία με εκπαιδευτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο, μπορεί να καθοδηγήσει την παιδεία με βάση διεπιστημονικές περιβαλλοντικές αρχές πέρα από τους περιορισμούς των συμβατικών περιβαλλοντικών επιστημών και να συμβάλει έτσι στην αναθεώρηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της πληροφορικής, όπως είναι η επικοινωνία μέσω δορυφόρων και internet, θεωρούνται από τα πιο σημαντικά εργαλεία για την ταχεία πραγματοποίηση αυτού του προγράμματος. Χρειάζεται ένα νέο πρότυπο παιδείας, που θα θέτει το περιβάλλον στο κέντρο όλων των ακαδημαϊκών και επαγγελματικών πρωτοβουλιών. Αλλά ακόμη και στο πλαίσιο της εθνικής παιδείας, σημαντικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού που καλείται να εμφυσήσει τις ευαισθησίες και την γνώση για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανθρώπινη ευημερία και αποκατάσταση μέσω αυτού.
Από ανθρωπιστική πλευρά, πολλά είναι τα δεινά μόλυνσης του περιβάλλοντος από την εκμετάλλευσή του και την ανθρώπινη επιχειρηματικότητα. Η κάλυψη των αναγκών του ανθρώπου δεν γίνεται να περιοριστεί. Μπορεί όμως να γίνει με πιο φιλικό τρόπο για το περιβάλλον. Στο σημείο αυτό χρειάζονται επενδύσεις σε πράσινη ανάπτυξη, αποφυγή δηλαδή των παραδοσιακών. Κρίνεται αναγκαία η δημιουργία νέου τομέα εργασίας με γνώση για πράσινη εργασία.

Βιβλιογραφία

Ελληνική

1. Βλαβιανού, Αρβανίτη, «Βιοπολιτική τόμος Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, στρατηγική των επιχειρήσεων για το βιο-περιβάλλον»
2. Βλάχου Αν., «Περιβάλλον και φυσικοί πόροι», τόμος Α, Εκδόσεις Κριτική Α.Ε, 2001
3. Βλαβιανού, Αρβανίτη, «Βιοκεντρικό Πρόγραμμα Σπουδών Ευρωπαϊκής Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης», Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής, Αθήνα, σελ. 880, 2002
4. Ζήσης Ιωάννης, «Πράσινο Επιχειρείν», Αθήνα, 2003
5. Ζήσης Ιωάννης, «Πράσινη οικονομία, κοινωνία & πολιτική»
6. Κανελλόπουλος Αθ., «Οικολογία & οικονομική του περιβάλλοντος», Εκδόσεις «Καραμπερόπουλος», 1985
7. Κώττη Γ., «Οικονομική της Προστασίας του Περιβάλλοντος», Εκδόσεις «Παπαζήση», 1975
8. Κώττη Γ., «Οικολογία και Οικονομία», Εκδόσεις Παπαζήση, 1994
9. Τσαντίλης Δήμος Greenpeace «Περιβάλλον & Απασχόληση», εκδόσεις Δελφίνι, 1993.
10. Bezdek R.H. and R.M. Wendling (2004) “Jobs Creation in the Environmental Industry in Wisconsin and the U.S.”
11. Byrne M.F., J. Makower (1995) “Creating Good Green Jobs, innovative Companies are Turning Environmental initiatives into financial Advantage”, San Diego Earth Times, October 1995
12. Barton H., “Sustainable Communities The Potential of Eco – Neighborhoods”, 2000
13. Gordon Julie, “Staffing Companies Go Green”, Staffing Industry Review Magazine, February 2008
14. Golden D. (2007) “Blue Collar Goes Green” www.wired.com/cars
15. Genzyme Corporation (2005) “Genzyme Center Earns Highest Environ¬mental Rating from U.S. Green Building Council” www.csrwire.com
16. Greenworks D.C., “Green Collar Employment Benefits: Transforming Communities One Job at a Time”, www.dcgreenworks.org/Training/benefits.html
17. Green Roofs Australia (2008) “Green Roofs & Walls Against Climate Change: Australian Lecture Series”, http://greenroofs.wordpress.com
18. Meletis Z. and B. Webster (1999), “An Overview and History of Rooftop Gardening”
19. Morgenstern R.D., W.A. Pizer, and J.S. Shih (2000) “Jobs versus the Environment: An Industry-level Perspective, Resource for the Future”, www.rff.org/Documents/RFF-DP-99-01-REV.pdf
20. Management Information Services Inc. (2004) “Jobs in the Environmental Industry in Ohio and The United States”, www.misi-net.com/publications/Jobs_In_Ohio.pdf
21. Knigge M. et al. (2004) “Job Creation Potential of Clean Technologies” www.europarl.europa.eu/comparl/envi/pdf/externalexpertise/ieep/job_creation_clean_technology.pdf
22. Porter M.E. and Kramer M.R. (2006) “Strategy and society: the link between
23. competitive advantage and corporate social responsibility”, Harvard Business Review, http://harvardbusinessonline.hbsp.harvard.edu
24. Porter M.E. (1991), “Green Competitiveness”, http://worldpolicy.org
25. Porter M.E. (1990) “The Competitive Advantage of Nations”, The Free Press, New York
26. Journal of Cleaner Production, www.elsevier.com/wps/find
27. Repetto R. (1995) “Jobs, Competitiveness, and Environmental Regulation: What Are the Real Issues?”, http://pdf.wri.org/jobscompetitivenessenvironment_bw.pdf
28. Reuters A. (2006) “Homeowners think green on improvements: survey”
29. Rosenthal E. (2008) “Biofuels Deemed a Greenhouse Threat” http://www.nytimes.com/2008/02/08/science/earth/08wbiofuels.html
30. Rosenthal E. (2007) “The time for green roofs”, www.iht.com/articles/2007/10/24/business/greencol25.php
31. Reuters (2006) “Homeowners think green on improvements: Survey”, www.icrsurvey.com/study.aspx?f=wells_fargo_103006.htm
32. Sellier D. (2005) “Use of Economic Instruments for Sustainable Construction and Challenges for 2010 in Paris Region”
33. Sullivan J. (2007) “Green Recruiting: Building Your Environmental Employment Brand“
34. Steinzor N. (1996) “Creating Jobs in a Sustainable World“
35. Seattle Department of Planning and Development, City of Seattle’s Green Building Program http://www.seattle.gov/dpd/GreenBuilding/OurProgram/Overview/
36. Todd J. (1994) From Eco Cities to Living Machines: Ecology as the Basis of Design, North Atlantic Press, Berkeley
37. “Toshiba Group Environmental Report”, 2008
38. Tenz C. (2007) “Freiburg Embraces the Sun“, www.sustainablebusiness.com/index.cfm/go/news.feature/id/1503
39. Trendsetter project (2005) “Evaluation Report — Clean Vehicles (WP12)“, http://213.131.156.10/xpo/bilagor/20060119170513.pdf
40. Tacio H.D. (2007) “Urban Farming Can Help Feed City Millions“
41. United Nations Environment Program, “Green Jobs: Towards decent work in a sustainable, low-carbon world“, September 2008
42. United Nations Environment Program and the International Institute for Sustainable Development (2004) “Exploring the Links“, www.unpei.org/PDF/economics_exploring_the_links.pdf
43. U.S. National Renewable Energy Laboratory (2005) “Alternative Fuel Driver Training: Companion Manual“, www.eere.energy.gov
44. Union of Concerned Scientists (2004) “Creating Jobs, Saving Energy and Protecting the Environment An Analysis of the Potential Benefits of Investing in Efficient Cars and Tracks“, http://www.ucsusa.org

Internet

41. All About Energy, www.allaboutenergy.gr
42. Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, www.noa.gr
43. Ενέργεια, περιοδικό, www.energypoint.gr
44. Ενέργεια, www.energia.gr
45. Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια, www.wikipedia.org
46. Ηλεκτρονική Οικονομική Εγκυκλοπαίδεια, www.investopedia.com/university/mergers
47. Ινστιτούτο Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης, www.iene.gr
48. Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας, www.cres.gr
49. Ναυτεμπορική, www.naftemporiki.gr
50. Πειραιώς Τράπεζα, www.greenbanking.gr
51. Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, www.rae.gr
52. Σωματείο Επιχειρηματικότητας Νέων (Σ.Ε.Ν.), Junior Achivement, www.sen.org.gr
53. Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, www.minenv.gr
54. Υπουργείο Ανάπτυξης, www.ypan.gr
55. Advanced Home Energy, www.advancedhomeenergy.com
56. Clean Green Collision, www.cleangreencollision.com
57. Community Recycling and Training, www.createuk.com/infopage.asp?ID=28
58. Cambridge Massachusetts Community Development, “Go Green Month” http://www.cambridgema.gov/CDD/et/ggm/
59. Greenpeace NGO, www.greenpeace.org
60. Green Entrepreneurship, http://greenentrepreneurship.blogspot.com
61. HayGroup, www.haygroup.com
62. Hellenic Association of Photovoltaic Companies, www.helapco.gr
63. ICLEI Local Governments for Sustainability “Cities for Climate Protection (CCP)” http://www.iclei.org/index.php?id=800
64. International Energy Agency, www.iea.org
65. Investment Research and Analysis Journal, www.iraj.gr
66. Energy Efficiency and Renewable Energy, www.eere.doe.gov
67. Energy Information Administration, www.eia.doe.gov
68. European Photovoltaic Industry Association, www.epia.org

Τσικολάτας Α. (2010) Η παγκοσμιοποίηση και ο ρόλος της στα σύγχρονα ρεύματα νόμιμων και μη νόμιμων μεταναστών. Πάτρα

Σε µια εποχή, όπου τα εθνικά σύνορα αποδυναμώνονται υπό την πίεση της παγκοσμιοποίησης και της ανεμπόδιστης επικοινωνίας των ανθρώπων σε όλον τον πλανήτη, είναι επόµενο η μετανάστευση να αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα σηµεία των καιρών. Όσο και αν προσπαθήσει κανείς, δύσκολα µπορεί να διαχειριστεί το φαινόμενο της µμετανάστευσης µε συντηρητικές και στερεότυπες πολιτικές, όταν µάλιστα το τελευταίο όχι µόνο δεν µένει στάσιµο, αλλά και εξελίσσεται καθημερινά στο πλαίσιο των παγκόσμιων εξελίξεων. Πράγματι, δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι η µμετανάστευση είναι ένα φαινόμενο που αφουγκράζεται κάθε είδους εξέλιξη στην κοινωνία, την οικονοµία, ακόµη και την οικολογία, και που αντίστοιχα εξελίσσεται διαρκώς, ενίοτε και µε απρόβλεπτες προεκτάσεις τόσο για τις κοινωνίες υποδοχής όσο και για τις κοινωνίες αποστολής µμεταναστών. Η διαχείριση ενός φαινομένου όπως η µμετανάστευση προϋποθέτει σύγχρονες πολιτικές, µμακρόπνοης προοπτικής µε κύριο χαρακτηριστικό την εις βάθος µελέτη των µηχανισµών που διέπουν τη µετανάστευση, νόμιμη και μη, προς την Ελλάδα, καθώς και των επιπτώσεών της στην οικονοµία και την κοινωνία της χώρας υποδοχής.
Υπολογίζεται ότι το 2% του παγκοσμίου πληθυσμού μεταναστεύει και το 1/4 έχει προορισμό τις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες. Η καθαυτό μετανάστευση θεωρείται ότι υπογραμμίζει τις αδυναμίες των κατά τόπων κοινωνικών συστημάτων όπως στην υγεία και τον κοινωνικό αποκλεισμό, με έμφαση στις ανθρώπινες ανάγκες των μεταναστών, χωρίς να εισάγει κατ’ ανάγκη νέα κοινωνικά προβλήματα στην χώρα υποδοχής. Η ανάγκη αντιμετώπισης των επιπτώσεων αλλά και η αναγνώριση των μετακινήσεων αυτών με την παγκοσμιοποίηση της ροής πληροφοριών, έχει κάνει επιτακτική την ανάγκη μελέτης της επίδρασης της διαδικασίας μετάβασης, της ενσωμάτωσης αλλά και παλιννόστησης, στους αναγκαστικά ή εθελοντικά μετακινούμενους πληθυσμούς, τόσο στις χώρες αποστολής όσο και στις χώρες υποδοχής. Ειδικά η δράση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων έχει ενταθεί πάνω σ’ αυτόν τον τομέα, με την εφαρμογή διαφόρων προγραμμάτων ανίχνευσης (screening) αλλά και παρέμβασης για την προάσπιση της ψυχικής υγείας των μεταναστών.

2. Αποσαφήνιση όρων
   2.1 Παγκοσμιοποίηση

Παγκοσμιοποίηση είναι η διαδικασία μετατροπής της οικούμενης σε μια ενιαία οικονομική, πολιτική και πολιτιστική επικράτεια.
2.2 Μετανάστευση

Ως μετανάστευση ορίζεται η γεωγραφική μετακίνηση πληθυσμού από μια χώρα σε άλλη οπότε και ονομάζεται εξωτερική ενώ αντίστοιχα η μετακίνηση εντός μιας χώρας ονομάζεται εσωτερική μετανάστευση. Προϋπόθεση είναι η αλλαγή διαμονής. Μπορεί να είναι εθελούσια ή βίαιη, ατομική, συλλογική ή μαζική εάν πρόκειται για πολύ μεγάλους αριθμούς, κυκλική, προσωρινή ή μόνιμη. Μαζί με την θνησιμότητα και την γονιμότητα, αποτελούν τους κύριους παράγοντες διαμόρφωσης του πληθυσμού.
2.3 Μετανάστης νόμιμος

Ως μετανάστες ορίζονται οι κάτοικοι μιας χώρας, οι οποίοι με δική τους επιλογή εγκαθίστανται μόνιμα σε μια δεύτερη χώρα.
2.4 Μετανάστης μη νόμιμος

Οι λαθρομετανάστες διαφοροποιούνται από τους νόμιμους μετανάστες λόγω του στοιχείου της παρανομίας που τους χαρακτηρίζει. Πρόκειται ουσιαστικά για μετανάστες, που επιδιώκουν ή επιτυγχάνουν να εισέλθουν λαθραία, δηλαδή κατά παράβαση των όρων εισόδου, σε ένα κράτος.
2.5 Πρόσφυγας

Σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων, πρόσφυγας είναι κάθε άνθρωπος που βρίσκεται εκτός της χώρας καταγωγής του και δεν μπορεί να επιστρέψει σ’ αυτήν λόγω του βάσιμου και δικαιολογημένου φόβου δίωξης που οφείλεται στη φυλή του, τη θρησκεία του, εθνικότητα, πολιτικές πεποιθήσεις ή συμμετοχή του σε κάποια κοινωνική ομάδα. Δεν περιλαμβάνονται όσα άτομα αναγκάζονται να εκτοπιστούν εντός των ορίων της χώρας τους. Συμπληρώνεται και με το Πρωτόκολλο του 1967 και κυρίως με τη Σύμβαση του Οργανισμού για την Αφρικανική Ενότητα για τους Πρόσφυγες του 1969, με την πρόσθεση ότι έχει εφαρμογή σε κάθε άτομο το οποίο, εξαιτίας εξωτερικής επιδρομής, κατοχής, ξένης κυριαρχίας ή γεγονότων που διαταράσσουν σοβαρά τη δημόσια τάξη σε ένα τμήμα ή ολόκληρη τη χώρα καταγωγής του ή ιθαγένειάς του , είναι υποχρεωμένο να εγκαταλείψει τον τόπο συνήθους διαμονής του και να αναζητήσει καταφύγιο σε ένα άλλο τόπο εκτός της χώρας καταγωγής ή ιθαγένειας του .
2.6 Παλιννοστούντες

Κάθε μετανάστευση δημιουργεί και κίνηση παλιννόστησης αλλά αναφέρεται ότι προκειμένου για μετανάστες 2ης γενιάς και ομογενείς που γεννήθηκαν σε ελληνικές παροικίες του εξωτερικού και εγκαθίστανται κατόπιν στην Ελλάδα πρόκειται για μετανάστευση και όχι για παλιννόστηση . Ονομάζεται επίσης και μετανάστευση επιστροφής προς τον τόπο καταγωγής των ατόμων. Διαφέρει από τον επαναπατρισμό στο ότι αυτός αν και πρόκειται για μετανάστευση επιστροφής, πραγματοποιείται από ανώτερη ή δημόσια εξουσία, όπως στις ανταλλαγές πληθυσμών .

2.7 Επιπολιτισμός

Θεωρείται η συνεχής διαδικασία πολιτιστικής αλλαγής ενός ατόμου ή μιας ομάδας κάτω από την επίδραση ενός επικρατέστερου πολιτισμού . Ως αποτέλεσμα έχει τη δημιουργία νέων προτύπων και αλλαγής στον ένα ή και στους δύο πολιτισμούς όπως αυτός εκφράζεται σε άτομα ή ομάδες.

3. Η παγκοσμιοποίηση και οι συνέπειές της

Η παγκοσμιοποίηση (globalization) είναι μια τάση που συνοδεύει όλη την ιστορία της ανθρωπότητας και όχι μονό των τελευταίων 20 ετών (new phase of globalization). Παγκοσμιοποίηση υπήρχε και πριν τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο. Την διακρίνουμε στην οικονομία, στην πολιτική, στα μέσα ενημέρωσης, στις επιστήμες, στην καθημερινή ζωή, στη μόδα, στα χρηματιστήρια και στις κεφαλαιαγορές, στο εμπόριο, στις επενδύσεις, στην πληροφόρηση, στην εργασία. Η παγκοσμιοποίηση δημιουργήθηκε μέσα από τις αδυναμίες και τις «αμαρτίες» του εθνικού κράτους. Ξεπεράστηκε το παραδοσιακό έθνος-κράτος και όλες οι οικονομικές δραστηριότητες συνενώνονται σε μία παγκόσμια οικονομία .

3.1 Αρνητικές συνέπιες παγκοσμιοποίησης

Ισχυρίζεται από πολλούς η άποψη ότι, η παγκοσμιοποίηση έχει αποφέρει διεύρυνση των ανισοτήτων, η νέα φάση της παγκοσμιοποίησης θέτει τον άνθρωπο στο περιθώριο και αποφασίζει με οικονομικά δεδομένα. Ο κόσμος έχει γίνει πιο βίαιος και υπάρχει περισσότερη μόλυνση, πείνα και πόλεμος από ποτέ. Διακρίνουμε παντού κακή διαχείριση του χρήματος και άνιση ανακατανομή του (οι πλούσιοι πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι).
Σήμερα έχουμε νέα «ιμπέριουμ» από ολιγομελή πολυεθνικά ολιγοπώλια, υπερθέρμανση του πλανήτη, τρύπα όζοντος, πυρηνικά, μόλυνση, ατμοσφαιρική ρύπανση. Διαφαίνεται ότι η οικονομική παγκοσμιοποίηση θα οδηγήσει στην πολιτιστική ισοπέδωση. Η Δύση και οι εταιρίες της που εξακολουθούν να αντλούν τις πρώτες ύλες του πλανήτη, ομογενοποιεί και συνθλίβει πολιτισμούς και εθνικές ταυτότητες. Μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα, μόνο οι ισχυροί μπορούν να κερδίσουν.
Χρειαζόμαστε την Κοινωνική Ευρώπη, κινήματα εναντίον του ρατσισμού, να μάχεται τους εθνικισμούς, τις κοινωνικές ανισότητες, να αντιτίθεται στην ισοπέδωση που προκαλούν τα ΜΜΕ, να αντιτίθεται στην εξαθλίωση των χωρών του Τρίτου κόσμου.

3.2 Θετικές συνέπειες παγκοσμιοποίησης

Ωστόσο, είναι αδιαμφισβήτητο ότι δεν μπορεί να ανακοπεί η πορεία της παγκοσμιοποίησης, άνθρωποι, εταιρίες και κράτη είναι αποφασισμένοι να αυξήσουν τον πλούτο τους με κάθε τρόπο. Τα φτωχά κράτη έχουν γίνει λιγότερο φτωχά επειδή συμμετέχουν στην παγκοσμιοποίηση (όπως η ΝΑ Ασία, ενώ η Κεντρική Αφρική είναι εχθρική και φτωχή). Έχουμε έτσι αύξηση κερδών και επομένως μείωση του κόστους, άρα περισσότερες άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) στις χώρες με φθηνά εργατικά χέρια. Αυτό οδηγεί με τη σειρά του σε αύξηση μισθών, βελτίωση ποιότητας προϊόντων και επιπέδου ζωής, χαμηλές τιμές, μεγάλη κινητικότητα ιδεών, ανθρωπίνων και χρηματικών πόρων, ανεύρεση νέων αγορών, τεχνογνωσία, ταχύτατα μέσα επικοινωνίας, μεταφοράς και οικονομικών ροών, αύξηση του εμπορίου, άνοιγμα αγορών, διεθνείς συναλλαγές, Logistics, νέα πολιτική τιμών προϊόντων, υπηρεσιών, συνεχή εκπαίδευση του προσωπικού, εξειδίκευση, παγκόσμια επιχείρηση, η οποία δεν έχει ορισμένη εθνική ταυτότητα, εντατικότερος ανταγωνισμός, επικοινωνία και συνεργασία των λαών. Η παγκοσμιοποίηση υπόσχεται ανθρώπινα δικαιώματα, σεβασμό και προστασίας τους, απονομή δικαιοσύνης, ειρήνη και δημιουργία, ανεξιθρησκία. Η παραγωγική διαδικασία δεν περιορίζεται σε κάποιο συγκεκριμένο χώρο. Δημιουργείται ένας παγκόσμιος καταμερισμός εργασίας και όχι απλώς μια μεταφορά πρώτων υλών και εμπορευμάτων.

4. Σύγχρονα μεταναστευτικά ρεύματα ως συνέπεια της παγκοσμιοποίησης

Τα στοιχεία τα οποία αναφέρονται στη σημερινή κατάσταση των μεταναστών και των υπολοίπων ομάδων, βασίζονται κυρίως στην Απογραφή του 2001 , όπου γίνεται αναφορά γενικότερα σε «Αλλοδαπούς». Παρόλα αυτά, επισημαίνεται ότι ο αριθμός τείνει να είναι μεγαλύτερος αλλά και μη ακριβής εν γένει, μια που η απογραφή έλαβε χώρα πριν το 2ο σχέδιο νομιμοποίησης μεταναστών στην Ελλάδα, άρα και διέφυγαν της καταγραφής αρκετοί λαθρομετανάστες αλλά και πολλοί ταυτόχρονα κατά την εφαρμογή του σχεδίου, εισήλθαν στη χώρα ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο . Νέα σχέδια νομιμοποίησης πάντα ενέχουν την πιθανότητα να πυροδοτήσουν νέα κύματα μεταναστών.

Πίνακας 1: Μετανάστες στην Ελλάδα κατά υπηκοότητα σε ποσοστά και απόλυτους αριθμούς. Πηγή: ΕΣΥΕ-Απογραφή 2001.

Canada 6049
Philippines 6478
Iraq 6936
India 7216
Egypt 7448
Armenia 7742
Turkey 7881
Australia 8767
Pakistan 11130
Germany 11806
Poland 12831
UK 13196
Ukraine 13616
Cyprus 17426
Russia 17535
USA 18140
Rumania 21494
Georgia 21875
Bulgaria 35104
Albania 438036
Υπόλοιπες 71485
Σύνολο 762191 άτομα

Σύμφωνα με την Απογραφή πληθυσμού του 2001 της ΕΣΥΕ , οι αλλοδαποί στο σύνολο της χώρας ανέρχονται στις 762.191 και ο κύριος λόγος παραμονής τους είναι η εργασία. Πάντως ο αριθμός φθάνει τις 900.000 και οι μισοί περίπου διαμένουν στη χώρα παράνομα, ενώ αδημοσίευτες μελέτες φέρουν τον αριθμό να είναι έως και 1,200,000 άτομα, περίπου σε ένα νόμιμο μετανάστη να αντιστοιχεί ένας παράνομος.
Η πλειοψηφία των μεταναστών στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε σε αστικά κέντρα και ιδίως στην Αττική, ανατρέποντας πολλές φορές τη δημογραφική αναλογία. Επίσης απασχολούνται αρκετές χιλιάδες οικονομικών μεταναστών – εργατών ως εποχικοί εργάτες, οι οποίοι όμως δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί εάν επιστρέφουν ή όχι στη χώρα τους, όπως από την Αλβανία και τη Βουλγαρία.
Στατιστικά προβλήματα δημιουργούνται επίσης από τις ελληνοποιήσεις ειδικά των παλιννοστούντων αλλά και άλλων, που δεν αναφέρονται στις διάφορες έρευνες. Υπολογίζεται ότι πιθανότατα το 1/3 των παλιννοστούντων από την πρώην Σοβιετική Ένωση ελληνοποιήθηκε. Από τα ίδια στοιχεία της Απογραφής πληθυσμού του 2001, οι εγκατεστημένοι πρόσφυγες ανέρχονται στις 2.927 και ανευρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά στην Αττική και διάσπαρτα σε αστικά κέντρα.

4.1 Μεταναστευτικά ρεύματα

Μπορούμε να διακρίνουμε τα εξής μεταναστευτικά στάδια – ρεύματα: α) της προ-μετανάστευσης, β) της καθαυτό μετανάστευσης και γ) της μετα-μεταναστευτικής περιόδου.
Αντίστοιχα σε κάθε φάση επιδρούν άλλοι παράγοντες με την αντίστοιχη επίδραση στο συνολικό αποτέλεσμα της μετανάστευσης. Στο στάδιο της προ-μετανάστευσης, σημαντικοί παράγοντες για τη μετέπειτα εξέλιξη του ατόμου είναι όποια εκπαίδευση μπορεί να έχει αποκτήσει, το επίπεδο προ-επιπολιτισμού, δηλαδή η επαφή με την κουλτούρα στην οποία θα κληθεί να ενταχθεί όταν μεταναστεύσει, οικονομικοί παράγοντες, πολιτισμικοί, περιβαλλοντικοί. Επίσης αν η κοινωνία αποστολής είναι κοινωνικο-κεντρική και της χώρα υποδοχής εγωκεντρική τότε μπορεί να έχουμε εντονότερα προβλήματα μια που υπάρχει διαφορετική θεώρηση της αναμενόμενης συμπεριφοράς.
Όταν αρχίσει η μετανάστευση τότε γίνονται πιο έντονα τα αισθήματα αποκοπής από τους συναισθηματικούς τους δεσμούς, τις συγγενικές τους σχέσεις και υφίστανται συνήθως την αρχική πολιτισμική αποστέρηση. Πρέπει να λάβουμε επίσης υπόψη αν η μετανάστευση είναι εθελουσία ή βίαιη, οπότε και πιθανότατα να υπάρχουν τραυματικές εμπειρίες κατά τη διαδικασία αλλά και να οδηγήσει σε εργασία μετέπειτα ασυμβίβαστη με το μορφωτικό επίπεδο κάποιων πιθανά μορφωμένων ατόμων άρα και να μειωθεί η αυτοεκτίμησή των, ενώ πολύ δύσκολα θα βρεθεί δουλειά για κάποιον ανειδίκευτο. Αν η απόσταση επίσης που θα διανυθεί είναι καθαυτό στρεσογόνα, και αν γίνεται στα πλαίσια κάποιας ομάδας ή όχι, διατηρώντας ίσως κάποιο είδος δικτύου υποστήριξης έτσι κι αν εγκαθίστανται επίσης κοντά, διατηρώντας τον χαρακτήρα της ομάδας . Ταυτόχρονα γίνονται φανερές οι γλωσσικές υστερήσεις και το αρχικό πολιτισμικό σοκ. Έρευνες έδειξαν ότι υπάρχουν λιγότερα προβλήματα όταν η νέα γλώσσα είναι και η μητρική .
Στην χώρα υποδοχής πλέον σημαντική είναι η ύπαρξη υποστηρικτικών δικτύων, τόσο ενδοκοινοτικών των μεταναστών αλλά και δημοσίων όπως ενημέρωσης και ψυχολογικής. Αντίστοιχα για τα παιδιά των μεταναστών είναι σημαντικό, εάν η οικογένεια είναι εθνοκεντρική ή απομονωμένη οπότε και αντίστοιχος ο επιπολιτισμός στις επόμενες γενιές.
Σε ότι αφορά την χρονική στιγμή έναρξης εφαρμογής μιας τέτοιας πολιτικής για την υποδοχή των μεταναστών, αυτή θα γινόταν δυνατή μόνον εφόσον θα εμφανίζονταν ελλείψεις εργατικού δυναμικού που θα έπειθαν κυβερνήσεις και “κοινή γνώμη” για την αναγκαιότητα μιας τέτοιας πολιτικής. Με άλλα λόγια, οι κυβερνήσεις θα προτιμούσαν να εξαντλήσουν καταρχήν τα γηγενή “κοιτάσματα” εργατικού δυναμικού (άνεργοι και γυναικείος εφεδρικός εργατικός στρατός) προτού αποφασίσουν την υιοθέτηση μιας νέας πολιτικής μετανάστευσης με στόχο την ανανέωση του πληθυσμού. Εντούτοις, μια τέτοια πολιτική απαιτεί μακροχρόνια μελέτη και σχεδιασμό, και ως εκ τούτου η δημόσια συζήτηση σχετικά με αυτήν πρέπει να ανοίξει άμεσα.

4.2 Οι οικονομικοί μετανάστες και το εργατικό δυναμικό

Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ «Replacement Migration: Is It a Solution to Declining and Ageing Populations?», στην διάρκεια των 50 επόμενων ετών, η Ευρώπη πρόκειται να αντιμετωπίσει δραματική μείωση και γήρανση του πληθυσμού της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πληθυσμός της Ελλάδας ο οποίος θα μειωθεί κατά 20% περίπου. Για να διατηρήσει τον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας (15-64 ετών) στα σημερινά επίπεδα, η Ελλάδα θα έπρεπε να δεχθεί περισσότερους από 100.000 μετανάστες κατ’ έτος. Διαφορετικά, οι Έλληνες θα έπρεπε να εργάζονται στο εξής μέχρι τα 75 χρόνια τους. Το πρόβλημα είναι υπαρκτό και σημαντικό και για τις άλλες χώρες της Ευρώπης. Για την Ελλάδα, οι προβολές της μελέτης του ΟΗΕ δίνουν 8,23 εκατομμύρια κατοίκους για το 2050 έναντι 10,65 το 2000.
Αυτές οι εκτιμήσεις αλλάζουν το περιεχόμενο των προβληματισμών των εθνικών κυβερνήσεων και των διεθνών οργανισμών σχετικά με τους μετανάστες. Μέχρι σήμερα τα θέματα που κυριαρχούσαν στην δημόσια συζήτηση ήταν ο έλεγχος των μεταναστευτικών ρευμάτων και η καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης, η απασχόληση των μεταναστών και οι επιπτώσεις της στην εργασία των αυτοχθόνων. Τώρα έχουν προστεθεί ακόμη δύο θέματα: ο ρόλος της μετανάστευσης στην αντιμετώπιση της γήρανσης του πληθυσμού της Ευρώπης και η υποδοχή εργατικού δυναμικού υψηλής και πολύ υψηλής ειδίκευσης από τις χώρες του Τρίτου Κόσμου ή της ανατολικής Ευρώπης. Η συζήτηση αποκτά πρόσθετο ενδιαφέρον από το γεγονός ότι στις αρχές του 21ου αιώνα, παρατηρείται εκ νέου άνοδος των μεταναστευτικών ρευμάτων σε πολλές χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου.
Η συγκυρία αυτή είναι εξαιρετικά ιδιότυπη, διότι τα μεταναστευτικά ρεύματα εμφανίζονται ως λύση ή μέρος της λύσης του δημογραφικού προβλήματος της Ευρώπης, ταυτοχρόνως όμως και ως “απειλή” για τις κοινωνικές και πολιτικές ισορροπίες των χωρών υποδοχής των μεταναστών.

5. Μη νόμιμη μετανάστευση και οι συνέπειές της

Η μετανάστευση, και μάλιστα η μαζική μετανάστευση, αποτελεί μέρος της λύσης του δημογραφικού προβλήματος που δημιουργήθηκε από την άσκηση της νεοφιλελεύθερης πολιτικής του τελευταίου τετάρτου του 20ου αιώνα (η πτώση της γεννητικότητας σχετίζεται προφανώς με την μακρόχρονη αναδιανομή του εισοδήματος σε βάρος της εργασίας και με την προσπάθεια των νοικοκυριών των εργαζόμενων τάξεων να διατηρήσουν τα καταναλωτικά τους πρότυπα) διότι ανανεώνει τον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας (>15 ετών) και το εργατικό δυναμικό. Η μαζική μετανάστευση είναι όμως και “απειλή” για τις κοινωνικές και πολιτικές ισορροπίες της Ευρώπης διότι τα εθνικά κράτη θα βρεθούν αντιμέτωπα με το ζήτημα της ενσωμάτωσης πληθυσμών διαφορετικών πολιτιστικών και πολιτικών παραδόσεων.
Ως εκ τούτου, τα κράτη πρέπει να διαχειριστούν αυτήν την αντίφαση: αφενός μεν η Ελλάδα χρειάζεται τους μετανάστες, αφετέρου δε, δεν γνωρίζει πώς να τους εντάξει με ασφαλή τρόπο.
Οι μετανάστες είναι μια εργασιακή δύναμη που αποτελείται από διακριτές μερίδες με διαφορετικές ηλικίες, διαφορετικές ικανότητες προς εργασία και διαφορετικά επαγγέλματα και ειδικεύσεις. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν θέλουν, λοιπόν, να ευνοήσουν την εισροή μεταναστών εν γένει, αλλά την είσοδο εκείνων των μερίδων που διαθέτουν τα “κατάλληλα” δημογραφικά χαρακτηριστικά. Εντούτοις, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που περιορίζουν και καθιστούν περίπλοκο εγχείρημα έναν τέτοιο έλεγχο της μετανάστευσης: όχι μόνον η παράνομη μετανάστευση, αλλά και οι συμφωνίες για την ελεύθερη διακίνηση των ατόμων, οι ανθρωπιστικές δεσμεύσεις και άλλες υποχρεώσεις, όπως αυτή της παροχής άδειας με βάση την ύπαρξη οικογενειακών δεσμών, δεν αποτελούν έναν θεσμικό πλαίσιο ευνοϊκό για την άσκηση επιλεκτικών πολιτικών μετανάστευσης. Άλλος περιορισμός είναι ότι οι μεταναστευτικές πολιτικές μπορούν μεν να ασκήσουν επίδραση στο αριθμό και τα χαρακτηριστικά των εισερχομένων μεταναστών, αλλά επιδρούν πολύ λίγο στους εξερχόμενους, πράγμα που ακυρώνει εν πολλοίς την αξία της όποιας πολιτικής θα στόχευε στην επιλεκτική ένταξη μεταναστών.

6. Συμπεράσματα

Υπάρχει πληθώρα κοινωνικο-οικονομικών στοιχείων που διαφωτίζουν σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών. Η περιγραφή του προφίλ του μετανάστη είναι επίσης πολυπαραγοντική και εξαρτάται από το φύλο, τον τρόπο εισόδου στη χώρα, τον χρόνο παραμονής και άφιξής του στην Ελλάδα, το μορφωτικό του επίπεδο, την παρουσία ή όχι της οικογένειας του μετανάστη μαζί του, τη γνώση της γλώσσας της χώρας και πάνω από όλα τις συνθήκες μετανάστευσης από τις οποίες διήλθε, δηλαδή αν πρόκειται για βίαιη ή εθελούσια και αν προηγήθηκαν τραυματικές εμπειρίες όπως πόλεμος, θάνατοι-απώλειες κλπ. Το σημαντικότερο στοιχείο όμως και που καθορίζει κρίσιμα την εξέλιξη και την «σύγκρουση των πολιτισμών», είναι η κουλτούρα καταγωγής του μετανάστη και σε ποιο βαθμό είναι αυτή συμβατή ή παράλληλη ή όχι με την κυρίαρχη κουλτούρα της χώρας υποδοχής και ειδικά της Ελλάδας που θεωρείται μια Δυτικού τύπου χώρα αλλά με πολλά μεσογειακά, αν θέλετε ακόμα και ανατολικά στοιχεία.
Το προφίλ του οικονομικού μετανάστη θα μπορούσε να είναι εκείνο ενός νεαρού άντρα, συνήθως άγαμου, από την Αλβανία ή τις πρώην Ανατολικές χώρες, με κάποια γνώση της Ελληνικής ή και καθόλου, ο οποίος έρχεται περιοδικά-κυκλικά στην Ελλάδα μια που η απόσταση είναι σχετικά μικρή και τα σύνορα ευρύτατα και δύσκολα στην φύλαξή τους. Ασχολείται κυρίως με οικοδομικές εργασίες και απασχόληση την οποία ο γηγενής δεν επιθυμεί.
Είναι εμφανής στην Ελλάδα η απουσία κεντρικής οργάνωσης αλλά και πολιτικής βούλησης αναφορικά με τα προβλήματα των μεταναστών. Ως εθνοκεντρικό κράτος πιστεύω, ασχοληθήκαμε κυρίως με τους παλιννοστούντες, αρνούμενοι να δεχτούμε την πραγματικότητα της ύπαρξης μεταναστών παρά μόνο όταν ο αριθμός έγινε πλέον τόσο εμφανής που δεν μπορούσε να αγνοηθεί.
Απαιτείται καλύτερος σχεδιασμός και μεγαλύτερη τεκμηρίωση αποτελεσμάτων σχετικά με μετανάστες, θα πρότεινα μάλιστα ειδικές έρευνες για Αλβανούς οικονομικούς μετανάστες μια που είναι και η μεγαλύτερη ομάδα που βρίσκεται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Η ίδια πρόβλεψη πρέπει να υπάρξει και στα σχολεία, με την επέκταση διαπολιτισμικών σχολείων αλλά και φροντιστηριακών μαθημάτων και όχι ο διαχωρισμός σε σχολεία ομογενών που προωθούν έτσι τον διαχωρισμό και την απομόνωση και δεν συμβάλλουν στον εγκοινωνισμό των παιδιών, με αποτέλεσμα αύξηση της πίεσης που αυτά αισθάνονται και μείωση των πιθανοτήτων επιτυχίας στο μέλλον.
Υπάρχει γενικότερα η αίσθηση ότι υπάρχει μια πολιτισμική αναισθησία εκ μέρους μας, προς άλλες κουλτούρες και ειδικά μη δυτικές όπως και μειωμένη ανεκτικότητα, πόσο μάλλον αποδοχή και εκτίμηση της διαφορετικότητας. Γιατί αυτό που θα ‘θελε να νιώσει ο κάθε μετανάστης είναι αυτό που φωνάζει η Μήδεια ˙ ότι το μόνο που ψάχνουν είναι ένα σπίτι, ένα φίλο, να νιώσουν ασφάλεια.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

1. Γεωργογιάννης, Π. (1999), Θέματα Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης. Αθήνα: Gutenberg
2. Γεωργογιάννης, Π. (2008), Διαπολιτισμική εκπαίδευση, Πάτρα: Gutenberg.
3. Γεωργογιάννης, Π. (2009), Διαπολιτισμική εκπαίδευση, Διαπολιτισμική Έρευνα και τα Ελληνικά ως Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα. 14/02/2008 – 30/06/2009 Εργασίες επιμορφούμενων, Τόμος Ι, Πάτρα: Gutenberg.
4. Γαλάτη Πικία, Το προφίλ των μεταναστών στην Ελλάδα – Εφημερίδα Καθημερινή, 21/11/2004
5. Γρηγοριάδου, Πηγαδάς, Δαρδαβέσης, Κατσουγιαννόπουλος (1991), Ωρίμανση και γήρανση του Ελληνικού πληθυσμού. Ελληνική Ιατρική, 57(2), 126-132,
6. Έμκε-Πουλοπούλου, Μετανάστες και Πρόσφυγες στην Ελλάδα 1970-1990 (1990), Περιοδικό ΕΚΛΟΓΗ, αρ85/86
7. Μάρκου, Βασιλειάδου (1996). Προσεγγίσεις της Πολυπολιτισμικότητας και η Διαπολιτισμική εκπαίδευση – Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Υπουργείο εθνική Παιδείας και Θρησκευμάτων. Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης. Αθήνα.
8. Μπιλανάκης, Μαδιανός, Λιάκος. Ψυχική υγεία και παλιννόστηση – Κοινοτική Έρευνα σε επαναπατρισθέντες Έλληνες του νομού Ιωαννίνων. Ψυχιατρική, 7, 181-190

Ξενόγλωσση

1. Madianos, Bilanakis, Liakos, Acculturation, demoralization, and psychiatric disorders among repatriated Greek immigrants in a rural area European, Journal of Psychiatry12,95-1081998

Ιστοσελίδες

1. Διεθνές Παιδαγωγικό Ηλεκτρονικό Forum, http://www.inpatras.com (προσπελάστηκε στις 30/11/2009)
2. Κέντρο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Π.Τ.Δ.Ε Πανεπιστημίου Πατρών, http://www.inpatra.gr/kedek/ (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
3. Ινστιτούτο Μεταναστευτικής πολιτικής, http://www.imepo.gr, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
4. ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσμού του 2001 της ΕΣΥΕ, www.statistics.gr, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
5. ΚΕΜΟ, Συμπεράσματα Ημερίδας του Κέντρου Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων για τη Μετανάστευση, www.kemo.gr, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
6. John W. Berry, Επιπολιτισμός και ψυχολογική προσαρμογή μεταναστών. Μαθαίνοντας να ζεις σε ένα νέο πολιτισμικό περιβάλλον. Ενημερωτικό Δελτίο ΑΩ, www.onassis.gr/greek/assoc/enim_deltio/19_00/p20_1.html, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
7. Παγκοσμιοποίηση – Μετανάστευση, http://clubs.pathfinder.gr/business/38627, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)
8. Παγκοσμιοποίηση – Μετανάστευση, www.asxetos.gr, (προσπελάστηκε στις 01/12/2009)

Τσικολάτας Α. (2010) Η Μέθοδος Project και η εφαρμογή της σε Οικονομικά Μαθήματα. Πάτρα

Εισαγωγή

Αποτελεί κοινή διαπίστωση το γεγονός ότι οι μαθητές αρέσκονται σε δραστηριότητες εκτός της σχολικής τάξης. Μάλιστα, δεν είναι και λίγοι αυτοί που τις αναζητούν προκειμένου να αναδειχθούν ή να επιτύχουν καλύτερη βαθμολογία αλλά και εμπειρία σε μαθήματα που δεν περιορίζονται αυστηρά στις εκπαιδευτικές ανάγκες που προσφέρει η σχολική τάξη.
Εμφανίζεται λοιπόν η μέθοδος Project, όπου οι ομάδες μαθητών καλούνται να φέρουν εις πέρας μια διαδικασία που έχουν επιλέξει είτε οι ίδιοι από μόνοι τους είτε έχει προταθεί από άλλους. Στη μέθοδο Project, σημαντικό ρόλο παίζουν οι ανάγκες, οι προδιαθέσεις και τα ενδιαφέροντα αυτών που συμμετέχουν.
Η τάξη χωρίζεται σε ομάδες των τεσσάρων ή πέντε ατόμων και αποφασίζει να ασχοληθεί με ένα από τα προτεινόμενα θέματα του καθηγητή ή με κάποιο δικό της εφόσον ο καθηγητής το κρίνει έγκυρο. Η κάθε ομάδα, προγραμματίζει από μόνη της την πορεία των ενεργειών, δηλαδή κατανομή εργασίας, εύρεση οικονομικών πηγών, καθορισμό ρόλων και διεκπεραιώνει αυτά που είχε προγραμματίσει. Καρπό της συλλογικής αυτής εργασίας μπορεί να αποτελέσει, για παράδειγμα, η δημοσίευση σε άρθρο της τοπικής ή σχολικής εφημερίδας ή ακόμη και κάθε αυτού το ίδιο το αποτέλεσμα του εγχειρήματος.
Διαφαίνονται επομένως άμεσα οι ουσιαστικές διαδικασίες μάθησης, καθώς η ελευθερία των μελών να προτείνουν θέμα και η από κοινού διαμόρφωσή του, αποτελούν την εμπειρία που τόσο πολύ αναζητά ο μαθητής.

Θεωρία

2.1 Αποσαφήνιση όρων
2.1.1 Μέθοδος Project
Αφορά μια εκπαιδευτική διαδικασία που οδηγεί στη μόρφωση μέσω μιας συγκεκριμένης διαδικασίας μάθησης. Η λέξη μέθοδος σημαίνει τον τρόπο της έρευνας που περικλείει τη γενική σύλληψη του εγχειρήματος και των προβλημάτων που το συνοδεύουν. Έχει δηλαδή σχέση και με το περιεχόμενο, όχι μόνο με τη διαδικασία.
«Η λέξη project προέρχεται από τη λατινική “projicere”, που σημαίνει σχεδιάζω, σκοπεύω, βάζω κάτι στο μυαλό μου. Τη χρησιμοποίησε πρώτος ο παιδαγωγός Richards και εννοούσε με αυτή τη διδασκαλία της χειρωνακτικής εργασίας, σύμφωνα με ορισμένο τρόπο.»
Η λέξη «μέθοδος» , σημαίνει τον τρόπο της έρευνας, το πώς εκτελεί κάποιος αυτά που έχει σχεδιάσει. Περικλείει τη σύλληψη του εγχειρήματος και των προβλημάτων που τη συνοδεύουν.

2.1.2 Εκπαίδευση
Ως εκπαίδευση ορίζεται η καλλιέργεια, με συστηματική διδασκαλία και άσκηση σε ειδικά ιδρύματα (σχολεία κ.ά.), των διανοητικών και σωματικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων των ατόμων, κυρίως των παιδιών και των νέων, για να μπορέσουν να ασκήσουν κάποιες επαγγελματικές ή άλλες δραστηριότητες: Γενική / ειδική / θεωρητική / πρακτική / δημόσια / ιδιωτική ~. Στοιχειώδης / μέση / ανώτερη / ανώτατη .

2.2 Γνωρίσματα Μεθόδου Project

Οι συμμετέχοντες σε ένα οικονομικό Project:

1. Υιοθετούν την πρόταση του Project παίρνοντας αφορμή από ένα βίωμα, γεγονός της ημέρας ή ένα πρόβλημα (πχ. έξοδος από οικονομική κρίση, εύρεση οικονομικότερης προσφοράς)
2. συζητούν και αποφασίζουν για τις σχέσεις που θα επικρατούν μεταξύ τους (αν θα υπάρχουν ηγετικοί ρόλοι, ταμίας)
3. επεξεργάζονται την αρχική πρωτοβουλία ώστε να έχει λογικό περιεχόμενο
4. αυτοοργανώνονται μέσα σε ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα
5. ανταλλάσουν πληροφορίες
6. δουλεύουν σε ανοιχτό πεδίο δράσης
7. επινοούν δικές τους μεθόδους για την αποτελεσματική εκπλήρωση των καθηκόντων τους
8. θεωρούν το έργο τους ως πείραμα
9. αντιμετωπίζουν επίκαιρα προβλήματα

2.3 Η διάρκεια ενός Project

Η διάρκεια ενός project μπορεί να είναι μικρή (από 2-6 ώρες), μέτρια (από μια μέρα μέχρι μια εβδομάδα) ή μεγάλη (από μια μέχρι μερικές εβδομάδες). Όσο μεγαλώνει η διάρκεια, τόσο και το αντικείμενο της προσπάθειας γίνεται πολυπλοκότερο. Ενδιάμεσα προβλέπεται να γίνονται διαλείμματα ενημέρωσης είτε για έλεγχο της προόδου του έργου (feedback), είτε για προετοιμασία υλικού, είτε για ρύθμιση οργανωτικών προβλημάτων και κυρίως για ανατροφοδοτήσεις. Σε όλες τις περιπτώσεις, ο χρόνος που θα διατεθεί για το συλλογικό έργο πρέπει να προβλέπεται από το ωρολόγιο πρόγραμμα και να συνδυάζεται με αυτό στα πλαίσια ενός διαθεματικού προγράμματος σπουδών .

2.4 Προαπαιτούμενες γνώσεις

Ένα από τα βασικά θετικά χαρακτηριστικά της μεθόδου project είναι ότι δεν απαιτούνται ιδιαίτερες προηγούμενες μαθησιακές γνώσεις. Θα λέγαμε ότι όσες περισσότερες βιωματικές γνώσεις και εμπειρίες υπάρχουν, τόσο πιο βέβαιη είναι η θετική περάτωση του project. Αυτό που παίζει μεγαλύτερο ρόλο είναι η εργατικότητα και να γίνει κοινή συνείδηση στα μέλη της ομάδας ότι η διεκπεραίωση του έργου είναι ένα πόνημα καθαρά δικό τους.
Μόνο όταν τα μέλη της ομάδας συνειδητοποιήσουν ότι εργάζονται από κοινού για κάτι το οποίο είναι προϊόν δικής τους εργασίας, θα επιτευχθεί ενδεχομένως και η θετική έκβαση του project.

3. Παράδειγμα εφαρμογής μεθόδου

Σε πρώτη φάση, εκφράζονται ελεύθερα οι ιδέες, σκέψεις και προτείνονται θέματα. Κατόπιν διευκρινίζονται αυτές οι ιδέες και προτάσεις για να εξαλειφτούν τυχόν απορίες και εξετάζονται και αξιολογούνται οι επιθυμίες. Έπειτα, αποσαφηνίζονται οι ανάγκες των μελών και κρίνονται οι απόψεις, λαμβάνονται οι αποφάσεις και προγραμματίζονται οι ενέργειες. Στις τελικές φάσεις, πραγματοποιούνται όσα έχουν προγραμματιστεί, βιώνονται όσα δημιουργήθηκαν μέσα από τις ενέργειες της ομάδας και επανεξετάζεται κριτικά όλη η διαδικασία.
Τα άτομα που συμμετέχουν στο project καθορίζουν τα χρονικά όρια μέσα στα οποία θα διεξαχθεί η συζήτηση (time planning) και η ανταλλαγή απόψεων. Για παράδειγμα ποιές ώρες και πόσες θα είναι αυτές που θα δουλέψει η ομάδα στο project; Θα είναι διδακτικές ώρες, θα αφιερώσει και ώρες από τον προσωπικό της χρόνο; Κάθε πότε θα γίνονται συναντήσεις ανατροφοδότησης;
Ένα παράδειγμα μιας ομάδας project που στόχος της είναι, η εξασφάλιση οικονομικής σχολικής εκδρομής στο εξωτερικό, θα μπορούσε να είναι: θα συζητήσουμε για δεκαπέντε λεπτά την πρόταση του Α. με θέμα εξασφάλιση πόρων για επικείμενη σχολική εκδρομή στο εξωτερικό, όλοι θα πάρουν τον λόγο με την σειρά από μια φορά και θα διεξαχθεί ψηφοφορία. Αν η πλειοψηφία είναι υπέρ, προχωράμε σε υλοποίηση, διαφορετικά την εγκαταλείπουμε.
Κατόπιν, αυτό που πριν ήταν όραμα και πρόθεση, εξοπλίζεται με όλα τα απαραίτητα στοιχεία που το επιτρέπουν να γίνει πράξη. Οι συμμετέχοντες αποκτούν ξεκάθαρες ιδέες του πιθανού αποτελέσματος της εργασίας, εκφράζουν τις επιθυμίες τους, σχεδιάζουν τις φάσεις εξέλιξης του Project και προβαίνουν σε κατανομή εργασιών.
Στο τέλος αποκρυσταλλώνεται ένα λεπτομερές πρόγραμμα δραστηριοτήτων που περιγράφει τον τρόπο που γίνονται οι διάφορες ενέργειες. Αρχικά, τα μέλη κατανέμουν μεταξύ τους, τους ρόλους που πρέπει να αναλάβουν. Για παράδειγμα, ο Α. με τον Β. θα αναζητήσουν την καλύτερη προσφορά από τουριστικό γραφείο. Ο Γ. με τον Β. θα συντάξουν την αίτηση προς τον διευθυντή του σχολείου. Έπειτα, η ομάδα καθορίζει επακριβώς το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, δηλαδή: σύνταξη αίτησης εκδρομής στο εξωτερικό και κατάθεση στον διευθυντή και στον σύλλογο γονέων όπου θα παρουσιάζεται το αναλυτικό πρόγραμμα της εκδρομής και οι τρόποι άντλησης των απαιτούμενων πόρων. Καθορίζεται το πώς θα εξασφαλιστούν οι πόροι: άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας στο πλαίσιο σχολικών δραστηριοτήτων, όπως δημιουργία και πώληση καλλιτεχνικών έργων, για εξασφάλιση μέρους χρημάτων.
Απαραίτητες είναι οι τακτικές συσκέψεις των μελών για ανατροφοδότηση (feedback) όπου μπορούν να ανταλλάξουν μεταξύ τους πληροφορίες και να οργανώσουν τα επόμενα βήματα καθώς και να ελεγχθεί αν υπάρχουν αποκλίσεις από το χρονοδιάγραμμα.
Η επίβλεψη του καθηγητή θα υπάρχει σε κάθε βήμα και η παρέμβαση θα κρίνεται απαραίτητη μόνο από τον ίδιο. Όπως αναφέρει και ο Kilpatrick, ένας από τους πνευματικούς πατέρες της μεθόδου Project: Ο δάσκαλος καθοδηγεί και κατευθύνει τον προγραμματισμό και επεμβαίνει μόνο όταν οι μαθητές χρειάζονται βοήθεια. Οι συμμετέχοντες πρέπει να κάνουν όλα τα βήματα μόνοι τους. Ο δάσκαλος θα πρέπει να δημιουργεί τις προϋποθέσεις που θα του παρέχουν την δυνατότητα να αποσύρεται από το προσκήνιο των διαδικασιών.
Σε άλλες περιπτώσεις, ο δάσκαλος μπορεί να ενσωματωθεί στην ομάδα και να δρα όπως και τα υπόλοιπα μέλη της αλλά αυτό προϋποθέτει από τους μαθητές να τον αποδεχθούν σαν όμοιό τους.

4. Περάτωση Project

To project τερματίζεται, όταν το αποτέλεσμα που επιδιωκόταν, έχει επιτευχθεί. Δηλαδή ο διευθυντής έκανε δεκτή την αίτηση και οι απαραίτητοι πόροι συγκεντρώθηκαν. Τηρήθηκαν το χρονοδιαγράμματα, υπήρξε συμμετοχή, μικρές μόνο αποκλίσεις από τις προβλέψεις.
Το Project τερματίζεται επίσης, όταν το αποτέλεσμα που επιδιωκόταν, έχει καταστεί αδύνατον να πραγματοποιηθεί σε κάποιο από τους τομείς ροής του. Για παράδειγμα, ενώ είχε δωθεί άδεια από τον διευθυντή, δεν επιτεύχθηκε να συγκεντρωθούν οι απαιτούμενοι πόροι σε εύλογο χρονικό διάστημα.

5. Συμπεράσματα – Διαπιστώσεις
   Χωρίς αμφιβολία, η μέθοδος project, αφήνει περιθώρια στον κάθε μαθητή να αναπτυχθεί, του προσφέρει ευκαιρίες να τα καταφέρει και να αναδειχθεί πάνω σε τομείς που δεν έχουν άμεση σχέση με τα σχολικά καθήκοντα (αποστήθιση, εγγραφή εργασιών κτλ).
   Αυτή η μέθοδος, συμπληρώνει την επικρατούσα μορφή διδασκαλίας στα σχολεία και σε αυτόν ακριβώς τον συμπληρωματικό τομέα βρίσκουν έδαφος να διακριθούν κάτω από ορισμένες συνθήκες μαθητές διαφορετικού τύπου από αυτούς που συνήθως θεωρούνται ως καλοί.
   Αναμφισβήτητα οι μαθητές μαθαίνουν να εργάζονται σε ομάδες, κατανοούν τις δυσκολίες που μπορούν να προκύψουν από τέτοιες συνεργασίες αλλά αποκτούν την εμπειρία διαχείρισης των προβλημάτων. Γίνονται περισσότερο υπεύθυνα και δημιουργικά άτομα.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

1. Γκόβαρης Χ., (2004) Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Αθήνα, Ατραπός
2. Γκότοβος Χ., (2002)., Εκπαίδευση και ετερότητα, ζητήματα διαπολιτισμικής παιδαγωγικής, Αθήνα, Μεταίχμιο
3. Στεργίου Λ. – Μπάρος Β. Διαπολιτισμικότητα, διαχείριση των συγκρούσεων και παιδαγωγική της δημοκρατίας, Εναλλακτικές διαπολιτισμικές προσεγγίσεις στην εκπαίδευση εκπαιδευτικών: «Μια τάξη φυλετικά διαχωρισμένη»
4. Φραγκούλης Ι. (2009)., Η αξιοποίηση των βιωματικών συμμετοχικών τεχνικών στην εκπαίδευση, σημειώσεις ετήσιου διεπιστημονικού σεμιναρίου ειδίκευσης στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, με έμφαση στη Διδακτική και τη Διδασκαλία της Ελληνικής ως Δεύτερης ή Ξένης Γλώσσας, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα.
5. Γεωργογιάννης, Π. (2004) Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: Ελληνικά ως Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα”, 6ο Διεθνές Συνέδριο, Πάτρα, Πρακτικά τόμος 4ος
6. Γεωργογιάννης, Π. (2005) “Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: Ελληνικά ως Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα”,8ο Διεθνές Συνέδριο, Πάτρα, Πρακτικά τόμος 2ος
7. Γκόβαρης Χ. (2001), Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Άτραπος, Αθήνα.

Ξενόγλωσση

1. Cohen L., Manion L., Μοrrison K. (2008), Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας, εκδόσεις Μεταίχμιο.

Ιστοσελίδες

1. Γεωργογιάννης, Π. Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και άσκηση γλωσσικής πολιτικής, http://www.inpatra.gr/kedek/seminario/logparaktika.php?pageNum_Recordset1=1&totalRows_Recordset1=19, (προσπελάστηκε στις 11/02/2010).
2. Διεθνές Παιδαγωγικό Ηλεκτρονικό Forum, http://www.inpatras.com (προσπελάστηκε στις 28/02/2010)
3. Ινστιτούτο Μεταναστευτικής πολιτικής, http://www.imepo.gr, (προσπελάστηκε στις 01/03/2010)
4. Μπρίνια, Β. (2006). Η βιωματική μάθηση στις «Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων» του Ενιαίου Λυκείου: Μια πρόταση για αποτελεσματική μόρφωση, διαθέσιμο στο www.pi-schools.gr (προσπελάθηκε 24/4/2009).
5. Αθανασούλα – Ρέππα Α. (2005), Συναισθηματική Νοημοσύνη και Διαπολιτισμική Παιδαγωγική: ένα υπόδειγμα για την προσέγγιση της πολυπολιτισμικής τάξης, on-line στο http://www.inpatras.com/praktika/synedrio2005/eisigiseis/athanasoulalazaridou.php (προσπελάστηκε στις 3/3/2010)

Τσικολάτας Α. (2010) Η Ενσυναίσθηση και ο ρόλος της στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. Μελέτη περίπτωσης. Πάτρα

Στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου, οι ειδικές σχέσεις εξουσίας που διαμορφώνονται ανάμεσα στην κυρίαρχη ομάδα και στην καθεμία από τις πολιτισμικά και γλωσσικά διαφορετικές ομάδες φαίνεται να ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τα στερεότυπα επιτυχίας ή αποτυχίας δίγλωσσων μαθητών στο σχολείο. Σ’ αυτή την περίπτωση, η κυρίαρχη ομάδα έρχεται σε επαφή με μία ή περισσότερες μειονότητες – μειοψηφίες, ο δε δάσκαλος, όντας συνήθως μέλος της κυρίαρχης ομάδας, έχει τη δυνατότητα είτε να αναπαράγει τις όποιες εξουσιαστικές σχέσεις της ευρύτερης κοινωνίας είτε να τις αμφισβητήσει. Αν κάνει το πρώτο, δεν θα κατηγορηθεί γι’ αυτό, αλλά δεν είναι σίγουρο ότι οι μαθητές του θα μάθουν πράγματα από αυτόν. Αν κάνει το δεύτερο ίσως κατηγορηθεί γι’ αυτό, αλλά είναι πιθανότερο ότι οι μαθητές του θα μάθουν κάτι από αυτόν. Μιλάμε για μαθητές που διαφέρουν πολιτισμικά από τους συμμαθητές τους που προέρχονται από την κυρίαρχη ομάδα και μιλούν διαφορετικές από αυτούς γλώσσες.
Η διαδικασία της διαπραγμάτευσης ενυπάρχει σε κάθε σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικού και είναι η αναγκαία συνθήκη για να συντελεστεί μάθηση: ο ένας διαμορφώνει την ταυτότητά του σε σχέση με τον άλλο, ο δάσκαλος για να διδάξει χρειάζεται να διδαχθεί από το μαθητή του πώς αυτός μαθαίνει.
Η ετερότητα λοιπόν, είναι η νέα πραγματικότητα για ολόκληρο τον κόσμο στην εποχή της ηλεκτρονικής πληροφορίας και ας μην ξεχνάμε ότι μόνο αν γνωρίσουμε το διαφορετικό θα μπορέσουμε και να το αγαπήσουμε.

2. Θεωρία

2.1 Αποσαφήνιση όρων
2.1.1 Ενσυναίσθηση

Για την έννοια της ενσυναίσθησης οι ξένοι λαοί χρησιμοποιούν τον όρο “empathy”, ο οποίος προήλθε από την ελληνική λέξη εμπάθεια. Στην καθομιλουμένη ελληνική γλώσσα, ο όρος εμπάθεια έχει αρνητικό περιεχόμενο και δεν αποδίδει την επιστημονική έννοια τον όρου empathy. Στην ψυχολογία η έννοια αυτή είναι πολυσήμαντη. Κάποιοι Έλληνες μελετητές αποδίδουν τον όρο empathy ως “εμπάθεια”. Άλλοι ως “εναίσθηση”, άλλοι ως “ενσυναίσθηση”, άλλοι ως “ενσυναίσθητη κατανόηση” και άλλοι ως “εμβίωση” . Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο όρος αυτός στην ελληνική θα μπορούσε να αποδοθεί ως “μέθεξη” . Ο Astin (1967), o Smith (1989) και o Shhen (1997) θεωρούν ότι ο όρος προέρχεται από την ελληνική λέξη “εμπάθεια” αλλά όχι με τη σημερινή της σημασία. Ο Astin μιλά για ενεργό εκτίμηση της συναισθηματικής εμπειρίας του άλλου, o Smith για «πάθος» και o Shlien επίσης για «πάθος» με την έννοια των παθών/δεινών .
Οι εννοιολογικοί ορισμοί της ενσυναίσθησης είναι πολυάριθμοι και παρατηρείται περιορισμένη συμφωνία μεταξύ μελετητών – ερευνητών. Έχουν επίσης καταγραφεί και άλλοι ορισμοί όπως, το να μπορούμε να βλέπουμε με τα μάτια και να ακούμε με τα αυτιά του άλλου, έκτη αίσθηση, η ικανότητα να παίρνεις την θέση ή το ρόλο του άλλου, ετεροενδοσκόπηση.
2.1.2 Εκπαίδευση

Η εκπαίδευση είναι θεσμός που συστήνει και ιδρύει η πολιτεία ώστε να ασκηθεί αγωγή στα μέλη της με στόχο την επιβίωση της κοινωνίας. Η παροχή εκπαίδευσης και μάθησης στα πλαίσια ενός εκπαιδευτικού συστήματος είναι σε οργανωμένη μορφή με τρόπο που εξυπηρετεί συγκεκριμένους στόχους και σκοπούς της πολιτείας και της κοινωνίας. Ο τρόπος αυτός σηματοδοτεί το εκπαιδευτικό σύστημα που επικρατεί κατά περίσταση. Δηλαδή αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα «δεν δημιουργείται αυθαίρετα, ούτε προκύπτει τυχαία». Απεναντίας είναι απόρροια, συνέπεια και συνισταμένη σαφών κοινωνικών, πολιτιστικών και οικονομικών συνθηκών, τις οποίες εκφράζει.
Για το λόγο αυτό λοιπόν, ο τρόπος οργάνωσης και έκφρασης του κάθε εκπαιδευτικού συστήματος αναδεικνύει το χώρο και την ποιότητα επιρροής του από τον τομέα της Διαπολιτισμικότητας και των συναφών στοιχείων. Πράγμα, δηλαδή, που προσυπογράφει φαινόμενα αποδοχής και επιτυχούς παρουσίας του άλλου και του διαφορετικού.

2.1.3 Διαπολιτισμική Εκπαίδευση
Με τον όρο Διαπολιτισμική Εκπαίδευση εννοούμε το σύνολο των παιδαγωγικών αρχών, με τις οποίες ρυθμίζονται μέτρα και διαδικασίες που απευθύνονται σε όλα τα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου, όπου αναπόφευκτα υπάρχουν διαφοροποιήσεις στη νοοτροπία, στις αντιλήψεις, στον τρόπο ζωής.
Ως Διαπολιτισμική Εκπαίδευση μπορεί να χαρακτηριστεί εκείνο το είδος εκπαίδευσης που απορρέει από την πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, θεωρεί ότι οι πολιτισμικές και γλωσσικές διαφορές δεν αποτελούν αποδιοργανωτικό παράγοντα, αλλά αντίθετα εκτιμώνται ως εμπλουτισμός και πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στα περιεχόμενα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, προσανατολίζεται και αποσκοπεί στην ισότητα ευκαιριών για όλους και είναι ενάντια σε κάθε είδους διακρίσεις

2.1.4 Βιωματική Μάθηση
Με τον όρο βιωματική μάθηση αναφερόμαστε στη διαδικασία εκείνη σύμφωνα με την οποία οι εκπαιδευόμενοι καλούνται να ζήσουν και ενσυνείδητα να κατανοήσουν τις δικές τους σκέψεις, συναισθήματα, δράσεις και αντιδράσεις σε μία κατάσταση. Λειτουργίες Βιωματικής Μάθησης είναι η εμπειρία, η στοχαστική παρατήρηση, η γενίκευση, ο πειραματισμός.
Για την μεθοδολογία σχεδιασμού – οργάνωσης και υλοποίησης βιωματικών συμμετοχικών τεχνικών σε διαπολιτισμικές Τάξεις χρειάζεται να γίνει μελέτη και αξιοποίηση των πληροφοριών. Ερωτήματα που τίθενται είναι του τύπου: σε ποιους απευθύνεται η διδασκαλία που θα υλοποιήσω, ποιά τα χαρακτηριστικά της ομάδας εκπαιδευόμενων – ανάγκες – προϋπάρχουσες γνώσεις σχετικά με το αντικείμενο διδασκαλίας, γιατί υλοποιώ τη συγκεκριμένη διδακτική παρέμβαση, ποιό είναι το περιεχόμενό της, που θα γίνει η υλοποίησή της (στην αίθουσα, στο προαύλιο, στο πεδίο), πότε θα γίνει η υλοποίησή της (χρονικός προσδιορισμός)
2.1.5 Ενσυναίσθηση και εκπαιδευτική διαδικασία.

Η ενσυναίσθηση αποτελεί μία από τις πιο θεμελιώδεις αρχές της διαπολιτισμικότητας. Εμπλέκεται στην εκπαιδευτική πρακτική και αποτελεί βασικό συστατικό μίας επιτυχούς διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης. Η ανάγκη της διαφαίνεται τόσο στους εκπαιδευτικούς φορείς και στον εκπαιδευτικό της τάξης όσο και στο σύνολο της σχολικής ομάδας-μαθητές.
Ο εκπαιδευτικός σε ένα πολυπολιτισμικό σχολείο προσαρμόζει τις παιδαγωγικές μεθόδους και τους στόχους αγωγής στη διαπολιτισμική τους διάσταση. Η αναγκαιότητα ανάπτυξης διαπολιτισμικής ικανότητας εκ μέρους του εκπαιδευτικού γίνεται εμφανής ήδη από τη στιγμή που εντοπίζονται πολιτισμικές διαφορές και επικοινωνιακές προκλήσεις. Κύριο μέλημα αποτελεί η κοινωνικοποίηση όλων των μελών και η επίτευξη αυτού του στόχου προϋποθέτει την ενσυναίσθηση. Η διαπολιτισμική επάρκεια και ετοιμότητα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην πρακτική εφαρμογή της ενσυναίσθησης στη σχολική πραγματικότητα.
Σημαντική είναι και η αντιμετώπιση των εθνικά και πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων από την υπόλοιπη τάξη – ομάδα. Μέσα από διδακτικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις επιτυγχάνεται σταδιακά η ενσυναίσθηση και στα μέλη της σχολικής τάξης. Διευκολύνεται με τον τρόπο αυτό η επικοινωνία μεταξύ τους και η εξάλειψη φυλετικών και εθνοτικών συγκρούσεων και διαφορών .
Η ενσυναίσθηση δεν αποτελεί απλά έναν καταλύτη της εκπαιδευτικής διαδικασίας στη διαπολιτισμική προσέγγιση, αλλά σημαντικό χαρακτηριστικό της, το οποίο σε κάποιο βαθμό πρέπει να ενεργοποιηθεί, προκειμένου να προκύψουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ο μαθητής μπορεί να εμπλακεί σε δραστηριότητες που ενεργοποιούν και ενδυναμώνουν την ικανότητά του αυτή. Η εκπαιδευτική πολιτική αλλά και η προσωπική δραστηριοποίηση των εκπαιδευτικών μπορούν να φέρουν εντυπωσιακά αποτελέσματα προς την κατεύθυνση αυτή .

2.2 Υπόθεση

Η συγκεκριμένη έρευνα πραγματοποιήθηκε με στόχο να διερευνηθεί : α) κατά πόσο η ομαδοκεντρική διδασκαλία βοηθά στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, β) σε ποιο βαθμό επιτυγχάνεται αυτό στο Δημοτικό. γ) αν οι μαθητές από άλλες χώρες έχουν και οι ίδιοι ανεπτυγμένη την ενσυναίσθηση και κατανοούν συχνά τη στάση των ντόπιων συμμαθητών τους ή όχι δ) ποιες είναι οι σχέσεις των μαθητών μεταξύ τους εντός και εκτός σχολικού χώρου και αν επηρεάζονται και από εξωσχολικούς παράγοντες (αντιλήψεις και στάσεις γονέων, τοπική εγγύτητα, κοινή καταγωγή), ε) αν η γέννηση στην Ελλάδα και η καλή γνώση της κυρίαρχης γλώσσας επηρεάζει τη στάση των γηγενών μαθητών απέναντι στους αλλοδαπούς, στ) αν τα παιδιά συναισθάνονται τη διαφορετικότητά τους ως προς την πολιτισμική τους ταυτότητα, ζ) αν έχουν αρνητικές εμπειρίες, νιώσανε υποτιμητικά για την προέλευσή τους και τον εαυτό τους, η) αν τα παιδιά εισπράττουν απορριπτικές εκφάνσεις εκδηλώσεων του περιβάλλοντος της καθημερινότητάς τους.

3. Μεθοδολογία έρευνας

3.1 Το δείγμα της έρευνας

Πρόκειται για μαθητές του 2ου Δημοτικού Σχολείου Πατρών, με ελληνική και αλβανική καταγωγή, 2 αγόρια και 2 κορίτσια (έναν αλβανό, μια αλβανίδα, έναν έλληνα, μια ελληνίδα). Οι μαθητές έχουν επιλεχθεί τυχαία.

3.2 Απόκτηση δεδομένων

Οι μαθητές απάντησαν σε ερωτήσεις που τους απευθύνονταν με τη μορφή ημιδομημένης συνέντευξης, όχι κοινών ερωτήσεων για όλους αλλά διαφοροποιημένων ανάλογα και με την προσωπική ιστορία του καθενός αλλά και τις προηγούμενες απαντήσεις τους κατά τη συνέντευξη. Η συνέντευξη είχε ως βάση τις διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται στο σχολείο και μπορεί να οδηγήσουν στην ενσυναίσθηση. Οι ερωτήσεις, λοιπόν, προς τους αλλοδαπούς μαθητές σχετίζονταν με το πώς ένοιωθαν ειδικά το πρώτο διάστημα της φοίτησής τους στο ελληνικό σχολείο, τις σχέσεις τους με τους διπλανούς τους και τους υπόλοιπους συμμαθητές τους και το πώς βίωναν αυτή τη σχέση αλλά και την τωρινή τους κατάσταση, μετά από τα πέντε χρόνια του Δημοτικού και τις φιλικές σχέσεις που ανέπτυξαν ή όχι. Οι ερωτήσεις, αφορούσαν και την περιγραφή των συναισθημάτων τους προς την Ελλάδα και τη χώρα καταγωγής, την Αλβανία. Οι Έλληνες μαθητές ερωτήθηκαν σχετικά με τις σχέσεις τους με αλλοδαπούς μαθητές και τις διαθέσεις για συνεργασία μαζί τους, τις παρέες εντός και εκτός σχολείου και τα κριτήρια επιλογής φίλων και αν η καταγωγή συμπεριλαμβάνεται σε αυτά.
Τέλος, η έρευνα ανήκει στην κατηγορία της ποιοτικής. Σκοπός είναι η περιγραφή και κατανόηση φαινομένων. Είναι η πιο ευέλικτη και κυκλική μορφή της ερευνητικής διαδικασίας. Τα αποτελέσματα αφορούν μόνο στο υπό μελέτη δείγμα. Ο ερευνητής έρχεται σε άμεση επαφή – αλληλεπίδραση με τα υποκείμενα της έρευνας, έχουμε ανάλυση λόγου – κειμένων, προσωπικό ύφος, χρήση πρώτου προσώπου, αφηγηματική μορφή, συνέντευξη (ατομική ή ομαδική), παρατήρηση (Συμμετοχική ή Μη Συμμετοχική) και μελέτη περίπτωσης (case study). Χρησιμοποιείται το πραγματικό περιβάλλον για συλλογή δεδομένων, μελετώνται δεδομένα σε μορφή κειμένου ή οπτικοακουστικού υλικού, εστιάζεται το ενδιαφέρον στις διαδικασίες και στα αποτελέσματα. Χρησιμοποιείται η επαγωγική ανάλυση στην ανάπτυξη της ολικής έννοιας και επιδιώκει να φέρει στην επιφάνεια τι σκέπτονται και γιατί σκέφτονται με αυτό τον τρόπο οι συμμετέχοντες.
Τα στάδια διεξαγωγής της ποιοτικής έρευνας δεν είναι τόσο αυστηρά όσο της ποσοτικής έρευνας. Μερικά υπερκαλύπτουν το ένα το άλλο και άλλα γίνονται παράλληλα, όπως: επιλογή φαινομένου προς μελέτη, επιλογή υποκειμένων προς παρατήρηση, γενίκευση υποθέσεων, συλλογή δεδομένων, ανάλυση δεδομένων, εξαγωγή συμπερασμάτων.
Για την παρούσα περιπτωσιολογική μελέτη, επιλέχθηκε μια ειδική ομάδα ατόμων, δηλαδή επιδιώχθηκε ολιστική μελέτη. Ακολουθήθηκε η τεχνική συλλογής δεδομένων με συνέντευξη και συμμετοχική παρατήρηση. Οι συνεντεύξεις ήταν ελεύθερες και ημι-κατευθυνόμενες, δηλαδή, το σχέδιο συνέντευξης περιέχει μία αρχική εκφώνηση/οδηγία και μία λίστα θεμάτων που θα πρέπει να συζητηθούν. Δεν υπάρχει ακριβής σειρά με την οποία πρέπει να τεθούν τα θέματα.
Οι συνεντεύξεις οφείλουν να υπακούουν στην επιστημονική δεοντολογία όπως αυτή εκφράζεται από ένα σύνολο κανόνων. Οι κανόνες αυτοί καθορίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξάγονται οι συνεντεύξεις, διατυπώνονται οι ερωτήσεις και τελείται γενικότερα η επικοινωνία ερευνητή υποκειμένου.
Ο ερευνητής θα πρέπει να έχει υπόψη του: την εξωτερική του εμφάνιση, τη δημιουργία άνετης ατμόσφαιρας, τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης, τον τρόπο έναρξης της συνέντευξης, την ουδέτερη στάση που οφείλει να κρατήσει, τη διάρκεια της συνέντευξης, την προσαρμογή του στο πρόγραμμα του ερωτώμενου. Οφείλει επίσης να συστήνεται και να προσδιορίζει το σκοπό της έρευνάς του.

4. Παρουσίαση των αποτελεσμάτων

4.1. Ανάλυση συνεντεύξεων Ελλήνων μαθητών

Η συνέντευξη είχε ως βάση τις διαπροσωπικές σχέσεις των ελλήνων με τους αλβανούς συμμαθητές τους που αναπτύσσονται στο σχολείο και μπορεί να οδηγήσουν στην ενσυναίσθηση. Ακολουθεί η συνέντευξη και η ανάλυσή της.
4.1.1. Ανάλυση της συνέντευξης του αγοριού

• Στην τάξη κάθεσαι μόνος σου ή με κάποιον άλλο;
• Κάθομαι μαζί με τον Δ.
• Είναι από την Ελλάδα;
• Ναι.
• Το διάλεξες μόνος σου ή σε έβαλε ο δάσκαλος σου να καθίσεις μαζί με τον Δ.;
• Εγώ το διάλεξα.
• Γιατί;
• Γιατί είμαστε φίλοι από μικροί.
• Θα ήθελες να κάθεσαι με ένα παιδάκι από άλλη χώρα;
• Ναι.
• Γιατί;
• Γιατί θα τον βοηθούσα να μάθει πιο καλά ελληνικά. Ακόμα, θα τον έκανα να αισθάνεται καλύτερα.
• Σου αρέσει να δουλεύεις μόνος σου στην τάξη ή να συνεργάζεσαι με άλλους;
• Θέλω να συνεργάζομαι με τα άλλα παιδιά γιατί μοιραζόμαστε ιδέες.
• Συνεργάζεσαι με παιδιά από άλλες χώρες;
• Όχι, γιατί δεν είμαστε στην ίδια ομάδα.
• Θα ήθελες να έχεις στην ομάδα σου τέτοιους μαθητές;
• Δεν ξέρω. Θα είχαμε πρόβλημα συνεννόησης. Αλλά πιστεύω ότι θα βρίσκαμε τρόπους να τα λύσουμε και να δουλέψουμε μαζί.
• Στο διάλειμμα με ποιους παίζεις;
• Με διάφορους από την τάξη μου. Είμαστε μεγάλη παρέα.
• Η παρέα έχει παιδιά από άλλες χώρες;
• Ναι. Δεν έχουμε πρόβλημα. Τα βρίσκουμε.
• Σου αρέσει που η παρέα σου έχει τέτοια παιδιά;
• Ναι. Είναι καλά παιδιά και νιώθουν ωραία που παίζουν μαζί μας.
• Έχεις φίλους Έλληνες ή αλλοδαπούς;
• Έλληνες, γιατί έχουμε μεγαλώσει από μικροί μαζί. Τα άλλα παιδιά ήρθαν αργότερα στο σχολείο.
• Αν κάποιο παιδί από άλλη χώρα σε καλούσε στο σπίτι του, θα πήγαινες;
• Ναι, θα πήγαινα. Δεν έχω κανένα πρόβλημα.

Στο περιεχόμενο των απαντήσεών του διακρίνουμε το πρακτικό μέρος δηλαδή στο τι γίνεται και κατ επέκταση στην έκφραση του λόγου και στις επιθυμίες.
Σχετικά με τις πράξεις, το γεγονός ότι κάθεται στο θρανίο με Έλληνα, δουλεύει με Έλληνες και έχει φίλους μόνο Έλληνες δείχνει ότι ο μαθητής αυτός επιλέγει μόνον Έλληνες ως συμμαθητές του. Όπως αναφέρει, «τον γνωρίζει από μικρό», αλλά δηλώνει πως θα τον ενδιέφερε να κάθεται με αλλογενή μαθητή, γιατί «θα του μάθαινε πράγματα». Βέβαια, η δήλωση αυτή έχει υποθετικό χαρακτήρα και η πραγματικότητα είναι πως ο μαθητής προτιμά την παρέα του έλληνα, όταν καλείται να επιλέξει. Αυτό επιβεβαιώνεται και στη συνέχεια, όταν ο μαθητής αναφέρει πως έχει μόνο Έλληνες φίλους, γιατί «τους ξέρει από μικρούς». Όπως και να δικαιολογηθεί αυτό, σε καμιά περίπτωση δεν στερείται γνωρισμάτων ρατσιστικής αντίληψης και πρακτικής. Είναι σαφές σημάδι έκφρασης κοινωνίας που δεν έχει συνηθίσει στην παρουσία του άλλου και του διαφορετικού. Τα αλλοδαπά παιδιά, λοιπόν, δε χωράνε στον κύκλο της συντροφιάς του, παρά μόνο περιστασιακά, στα παιχνίδια του διαλείμματος, όπου οι υποομάδες παίζουν όλες μαζί ομαδικά παιχνίδια. Όμως τα θεωρεί «καλά παιδιά» (όλα, ως σύνολο με κοινά χαρακτηριστικά) και έχει διαπιστώσει και ο ίδιος πως τα ξένα παιδιά χαίρονται να κάνουν παρέα με Ελληνόπουλα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως δεν εκφράζει σε όλη τη συνέντευξη καμιά αρνητική στάση ή προκατάληψη εναντίον των αλλοδαπών παιδιών, ούτε υποδηλώνεται έμμεσα κάτι τέτοιο. Αυτό που μόνο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως παγιωμένη αντίληψη του μαθητή είναι η πεποίθηση πως τα παιδιά από άλλες χώρες υστερούν μαθησιακά και χρειάζονται βοήθεια, αντίληψη που ίσως προκύπτει και από τη βιωμένη σχολική εμπειρία του Έλληνα μαθητή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η δήλωση του πως «θα τον έκανε να νοιώθει καλύτερα» (αν καθόταν δίπλα σε αλλοδαπό μαθητή). Η αναφορά αυτή καταδεικνύει πως ο Έλληνας μαθητής αντιλαμβάνεται πως ένας ξένος μαθητής δεν περνά καλά στην τάξη και πως έχει επίγνωση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει. Επιπλέον, ο Έλληνας μαθητής θεωρεί πως η συνεργασία με αλλοδαπούς συμμαθητές θα παρουσίαζε δυσκολίες, αλλά πιστεύει πως θα τις αντιμετώπιζε. Η τάση του μαθητή να απαντά για τους αλλοδαπούς μαθητές αντιμετωπίζοντάς τους ως σύνολο ίσως ενισχύεται από τον τρόπο που τίθενται οι ερωτήσεις, διότι δεν αναφέρονται σε συγκεκριμένους μαθητές αλλά στους αλλοδαπούς ως σύνολο.
Αναφορικά με το λεκτικό μέρος της διάκρισης, φαίνεται ότι η αποδοχή των αλλοδαπών συμμαθητών είναι πιο συμβατή. Ο μαθητής εκφράζει την άποψη και δίνει με προφορικό λόγο τη θέλησή του ότι μπορεί και θέλει να δουλέψει, να παίξει, να συνεργαστεί με τους αλλοδαπούς συμμαθητές του «τα βρίσκουμε», «είμαστε μεγάλη παρέα», «θέλω να συνεργάζομαι», «μοιραζόμαστε ιδέες». Η διαφορά είναι ότι αυτό δε γίνεται πράξη. Το γεγονός ότι στο διάλειμμα παίζουν όλοι μαζί δεν δίνει ελάφρυνση στα προηγούμενα μιας και σ’ ένα ομαδικό παιχνίδι η παρουσία των αλλοδαπών θα μπορεί να είναι απαραίτητη αριθμητικά και μόνο. Από αυτό συμπεραίνουμε ότι με το να εκφράζεται θετικά για την παρουσία των αλλοδαπών συμμαθητών του στον περίγυρό του σημαίνει ότι δέχεται, στοιχεία επιρροής από τη διαπολιτισμική αγωγή και έκφραση. Το ότι, όμως, αυτά δε γίνονται και πράξη σημαίνει ότι προφανώς η κοινωνία ακόμα σ’ αυτό το θέμα δεν έχει ωριμάσει σε βαθμό απαιτούμενο των περιστάσεων και των νέων, διαμορφούμενων καταστάσεων. Φυσικά, στοιχεία της ενσυναίσθησης δεν μπορούμε να πούμε ότι κυριαρχούν στην ομάδα αυτή. Δε δίνεται αποτύπωση σαφούς γνώσης της αυτοεικόνας του, της εικόνας του άλλου, της αντίληψης και αποδοχής των πολιτισμών διαφορετικών συμμαθητών του, της προσωπικότητας αυτών, του χαρακτήρα τους, των συναισθημάτων του και όλα αυτά που τους απασχολούν.

4.1.2. Ανάλυση της συνέντευξης του κοριτσιού

• Στην τάξη κάθεσαι μόνη σου ή με κάποιον άλλο;
• Κάθομαι με τη Μ.
• Είναι από την Ελλάδα;
• Ναι.
• Μόνη σου το διάλεξες να κάθεσαι με τη Μ.;
• Ναι, γιατί είμαστε φίλες.
• Θα ήθελες να κάθεσαι με ένα παιδί από άλλη χώρα;
• Ναι. Θα μπορούσα να γίνω φίλη και με αυτό.
• Γιατί θα ήθελες να κάθεσαι μαζί του;
• Για να γνωρίσω τη χώρα του και το ίδιο το παιδί. Θέλω να δω διαφορές και να γνωρίσω διαφορετικούς τρόπους σκέψης.
• Σου αρέσει να δουλεύεις μόνη σου στην τάξη ή με άλλους;
• Μου αρέσει η συνεργασία, γιατί και στη ζωή θα πρέπει να συνεργαστώ με τους άλλους.
• Προτιμάς να έχεις συνεργάτες Έλληνες ή αλλοδαπούς στην ομάδα σου;
• Και στις δύο περιπτώσεις δεν έχω κάποιο πρόβλημα.
• Με ποιους παίζεις στο διάλειμμα;
• Συνήθως με τη Μ.
• Δεν παίζεις με παιδιά από άλλη χώρα;
• Όχι, γιατί δεν έχουμε τέτοια κορίτσια. Αν υπήρχε κάποιο κορίτσι από άλλη χώρα, δεν θα είχα πρόβλημα να παίξω.
• Έχεις φίλους;
• Ναι, έχω.
• Είναι Έλληνες ή από άλλη χώρα;
• Έλληνες, γιατί τα άλλα παιδιά ήρθαν πιο αργά στο σχολείο.
• Αν σε καλούσε σπίτι του ένα παιδί από άλλη χώρα, θα δεχόσουν την πρόσκληση;
• Πιστεύω πως ναι. Εξαρτάται από το αν με συμπαθεί και το συμπαθώ και εγώ.

Η συνέντευξη του κοριτσιού χαρακτηρίζεται από το ανάλογο περιεχόμενο του αγοριού. Αποτυπώνεται κι εδώ η αναγκαιότητα αξιοποίησης τεχνικών της συναισθηματικής νοημοσύνης και κυρίως της ενσυναίσθησης. Και εδώ προφορικά εκφράζεται η ανεκτικότητα και η αποδοχή του ξένου. Όμως, όπως και στην προηγούμενη συνέντευξη, εστιάζεται η σημείωση, ενσυνείδητα ή ασυνείδητα, του άλλου και διαφορετικού. Θεωρεί πως η επαφή με αλλοεθνή παιδιά έχει να της προσφέρει θετικά στοιχεία, «άλλες οπτικές». Φαίνεται μια αμυδρή υπεροπτική στάση από το γεγονός ότι η αποδοχή του μετανάστη είναι παραχώρηση και όχι φυσικά ανθρώπινη υποχρέωση, «δεν έχω πρόβλημα να παίξω». Θεωρητικά, όπως και στην προηγούμενη συνέντευξη, δηλώνεται η καλή θέληση για σύναψη φιλικών σχέσεων με αλλοδαπούς μαθητές αλλά στην πράξη αυτό δε συμβαίνει.

4.2. Ανάλυση συνεντεύξεων αλλοδαπών μαθητών

Η συνέντευξη είχε ως βάση τις διαπροσωπικές σχέσεις των αλβανών με τους έλληνες συμμαθητές τους που αναπτύσσονται στο σχολείο και μπορεί να οδηγήσουν στην ενσυναίσθηση. Ακολουθεί η συνέντευξη και η ανάλυσή της.

4.2.1. Ανάλυση συνέντευξης του αγοριού

Γιώργος Μπαλκώνης: 26-1-1997 από την Αλβανία, γεννήθηκε στην Ελλάδα.

• Γιώργο, μήπως θυμάσαι την πρώτη μέρα στο σχολείο;
• Μάλιστα, κυρία. Ήμουν πολύ μικρό παιδάκι και η μαμά μου μ’ έφερε στο Νηπιαγωγείο και θυμάμαι την πρώτη μέρα έκλαιγα. Όμως μετά συνήθισα.
• Πού γεννήθηκες;
• Εδώ κυρία, ήρθαμε το 1995από την Αλβανία, δηλαδή οι γονείς μου.
• Όταν πήγες στο Νηπιαγωγείο μιλούσες Ελληνικά;
• Ναι κυρία, πολύ καλά γιατί οι γονείς μου μ’ έμαθαν και Ελληνικά, αλλά για δυο τρία χρόνια δεν έλεγα σε κανένα φίλο μου ότι είμαστε από την Αλβανία
• Γιατί Γιώργο;
• Γιατί κυρία φοβόμουν ότι δε θα με ξανακάνουν παρέα, επειδή λένε διάφορα για τους αλβανούς ,όχι για όλους για τους κακούς που τώρα που είμαι μεγάλος ξέρω ότι υπάρχουν σε όλα τα κράτη.
• Οι συμμαθητές σου τώρα γνωρίζουν την καταγωγή σου;
• Φυσικά από τότε που τόλμησα και τους μίλησα για τα παιχνίδια της Αλβανίας σε κάποια ενότητα της Γλώσσας ένιωσα ανακούφιση και μάλιστα ο φόβος που υπήρχε μέσα μου ,αν θα με αποδεχτούν και δεν αλλάξει κάτι στη φιλία μας, εξαφανίστηκε.
• Στην τάξη σου κάθεσαι στην ομάδα με τη Υούλκα;
• Όχι, με το Τίμο που είμαστε και πολύ φίλοι και πάω και σπίτι του, με τον Ορέστη, τη Μαριαλένα .
• Οι συμμαθητές σου σε καλούν στα πάρτι γενεθλίων;
• Μάλιστα, έχω πάει σχεδόν σε όλους
• Με την οικογένεια του Τίμου προγραμματίζετε να συναντιέται και η δική σου οικογένεια;
• Όχι, απλώς όταν έρχεται ο μπαμπάς μου να με πάρει ανεβαίνει στο σπίτι του Τίμου για λίγο και φεύγουμε. Οι γονείς μου προτιμούν να κάνουν παρέα με συγγενείς μας και το καλοκαίρι πάμε και στην Αλβανία.
• Θα’ θελες να φύγεις από την Ελλάδα και να επιστρέψεις στην Αλβανία;
• Δεν ξέρω, και εδώ μου αρέσει πολύ, νιώθω σαν να είναι πατρίδα μου ,αλλά και την Αλβανία αγαπώ
• Σκέφτεσαι να σπουδάσεις;
• Μου αρέσει να γίνω πολιτικός μηχανικός και να σπουδάσω εδώ για να μη χάσω τους φίλους μου.
• Έχεις αντιμετωπίσει προβλήματα με τους συμμαθητές σου;
• Όχι ποτέ . Ε, καμιά φορά μαλώνουμε αλλά μόνο στο ποδόσφαιρο, εγώ τους ζητάω συγγνώμη όταν φταίω.
• Συνεργάζεστε όταν σας έχει αναθέσει κάποια εργασία η δασκάλα σας;
• Περισσότερο με τον Τίμο και τον Ορέστη. Ο Ορέστης με βοηθά σε κάποιες εργασίες της Γλώσσας.
  (Η συνέντευξη με το Γιώργο συνεχίστηκε με υποερωτήματα που προέκυπταν από κάθε βασική ερώτηση).

Ο Γιώργος είναι γεννημένος στην Ελλάδα και μεγαλωμένος με την ελληνική γλώσσα. Παρόλο όμως που μιλά καλά τα Ελληνικά και προέρχεται από οικογένεια με μακρόχρονη παρουσία στην Ελλάδα (άρα και με καλύτερη ενσωμάτωση), από το νηπιαγωγείο αισθάνεται την ανάγκη να αποκρύψει την καταγωγή του, με δική του απόφαση ή με παρότρυνση των γονιών του δε διευκρινίζεται στη συνέντευξη. Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει στην υπόθεση πως το παιδί αυτό ήδη σε τόσο μικρή ηλικία έχει στο εμπειρικό του πεδίο άμεσα ή έμμεσα ξενοφοβικές συμπεριφορές και έχει ήδη αρχίσει να υιοθετεί πρακτικές που το βοηθούν να αντιμετωπίσει αυτές τις συμπεριφορές.
Ο φόβος της απόρριψης από τους συμμαθητές, πραγματικός ή φαντασιακός, καθορίζει τη συμπεριφορά του παιδιού και όταν παύει να υπάρχει, το παιδί αποκαλύπτει την ταυτότητά του και ανακουφίζεται. Αξιοσημείωτο είναι ακόμα το γεγονός πως μόνο μετά από χρόνια έρχεται και για το μαθητή η στιγμή που αισθάνεται τόσο σίγουρος για τους φίλους του, ώστε να μιλήσει για την εθνική του ταυτότητα. Η απόκρυψη της καταγωγής του για χρόνια δε μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε τυχόν διαφοροποιήσεις στη συμπεριφορά των συμμαθητών του απέναντί του σε σχέση με αυτή προς άλλους αλλοδαπούς μαθητές λόγω της καλής χρήσης της ελληνικής γλώσσας. Αισθάνεται δυνατός κοινωνικά και αυτό καταδεικνύεται και από τον τρόπο που απαντά στην ερώτηση για τα παιδικά πάρτι «έχω πάει σχεδόν σε όλους» αλλά και στη βεβαιότητα με τη οποία μιλά για το κοινωνικό του μέλλον «θα σπουδάσω εδώ για να έχω τους φίλους μου», ενώ δεν κάνει πουθενά αναφορά σε μια αρνητική του εμπειρία από το σχολικό χώρο. Το γεγονός της συμμετοχής του παιδιού στην ομάδα από τη νηπιακή ηλικία φαίνεται επηρέασε θετικά στην πλήρη πολιτισμική αφομοίωση, απορρίπτοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κληρονομικού του πολιτιστικού κεφαλαίου.
Και σε αυτή την περίπτωση, οι γονείς προτιμούν τη φιλία των ομοεθνών τους, αν και δε δυσκολεύονται στην προσέγγιση με τους ντόπιους και το παιδί δηλώνει πως αγαπά τη χώρα καταγωγής του, αν και δε τη γνωρίζει. Η οικογενειακή συλλογική μνήμη και ιστορία και στην περίπτωση του Γιώργου συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση της αυτοαντίληψης του παιδιού και της συγκρότησης της ταυτότητάς του.

4.2.2 Ανάλυση της συνέντευξης του κοριτσιού

Υούλκα Μπονάι: Γεννήθηκε στις 25-11-1995 στην Αλβανία. Ήρθε στην Ελλάδα όταν ήταν 4 χρονών. Δε μιλούσε καθόλου Ελληνικά.

• Υούλκα , όταν ήρθες στην Ελλάδα φοίτησες σε νηπιαγωγείο;
• Όχι, γιατί δε μπορούσα να μιλήσω, επειδή είχα κάνει κάποια εγχείριση.
• Στην πρώτη τάξη ήρθα σε αυτό το σχολείο και είχα πολύ άγχος γιατί δεν ήξερα να γράφω και να μιλάω καλά.
• Θυμάσαι με ποιο παιδί κάθισες στο θρανίο την πρώτη μέρα που ήρθες σχολείο;
• Με την Ελένη που δε γίναμε φίλες ποτέ.
• Γιατί;
• Γιατί δε μπορούσα να μιλήσω καλά και επειδή ήμουν από την Αλβανία. Η δασκάλα μου όμως με αγαπούσε και τη μάλωνε όταν μ’ έβριζε Αλβανίδα. Στα διαλείμματα δεν με έπαιζε και επηρέαζε και τα άλλα παιδιά και εγώ καθόμουν μόνη μου. Ένιωθα λύπη, αλλά δε το έλεγα στους γονείς μου, γιατί φοβόμουν ότι θα με πήγαιναν σε άλλο σχολείο και δεν ήθελα να χάσω τη δασκάλα μου.
• Θα ‘θελες τότε στην Α’ τάξη να καθόσουν με ένα παιδί που να ήταν από το ίδιο μέρος με σένα;
• Πάρα πολύ, γιατί θα με καταλάβαινε και θα με βοηθούσε και στα μαθήματα, αλλά μόνο εγώ ήμουν από την Αλβανία στην τάξη.
• Τώρα είσαι μαθήτρια πλέον της ΣΤ’ τάξης και είσαι σε μια ομάδα που αποτελείται από δυο κορίτσια και δυο αγόρια και είναι Έλληνες, πώς νιώθεις;
• Τώρα πολύ ωραία. Είμαστε φίλοι και περισσότερο με την Έφη.
• Συνεργάζεστε;
• Όταν πρέπει να συνεργαστούμε στην ομάδα συνεργαζόμαστε.
• Τα Σαββατοκύριακα τηλεφωνείστε, σε καλούν στο σπίτι τους οι συμμαθητές σου;
• Τηλέφωνα όχι με όλους και μόνο με την Έφη που είμαστε πολύ φίλες με έχει καλέσει στο σπίτι της .
• Μένετε κοντά;
• Ναι. Στα διαλείμματα όμως παίζουμε όλα τα παιδιά και πάντα με βοηθούν στις ασκήσεις.
• Με το Γιώργο το συμμαθητή σου που είναι από το ίδιο μέρος κάνετε παρέα;
• Όχι, αλλά δε με πειράζει, γιατί στο σπίτι μου έχω και άλλες φίλες που είναι από το χωριό μου.
• Σ’ αρέσει να μείνεις για πάντα στην Ελλάδα;
• Στην Αλβανία έχω συγγενείς και πηγαίνω γιατί είναι η πατρίδα μου, όμως όλους τους αγαπάω και εκεί και εδώ. Αλλά και με αγαπάνε πολύ . Στην Ελλάδα θα πάω Γυμνάσιο τώρα όλα είναι καλά εδώ.

Από το γεγονός ότι τα ελληνικά τα έμαθε στην Ελλάδα και ότι η ίδια είναι μετανάστρια πρώτης γενιάς, αυτό που αμέσως προκύπτει από τον τρόπο με τον οποίο απαντά η συγκεκριμένη μαθήτρια είναι πως οι πρώτες αναμνήσεις της από το Ελληνικό Σχολείο είναι οδυνηρές. Πέραν όλων των άλλων, όση φαινομενικά τουλάχιστον, συμπάθεια εκφραστεί από τους συμμαθητές της προκύπτει ότι στο δικό της κόσμο, στην ψυχή ενός μετανάστη μαθητή, δε θα αναδυθεί καίριο συναίσθημα αποδοχής και αυτοϊκανοποίησης. Η διπλανή της στο θρανίο τη «βρίζει Αλβανίδα», γεγονός που δείχνει πως θεωρεί βρισιά την αναφορά στην εθνική της καταγωγή. Η ελλιπής γνώση της ελληνικής γλώσσας την καθιστά εύκολο θύμα ρατσιστικών επιθέσεων.
Η δασκάλα αποτελεί τη σανίδα σωτηρίας για τη μαθήτρια και οι αναμνήσεις της από αυτήν είναι οι μόνες καλές για τα πρώτα μαθητικά της χρόνια «τιμωρεί όσους την πληγώνουν». Καθώς περνούν τα χρόνια και η γλωσσική της ικανότητα στα Ελληνικά βελτιώνεται, η μαθήτρια βιώνει καλύτερα τη σχολική της ζωή, γιατί οι επιθέσεις εναντίον της μειώνονται, αλλά και γιατί βρίσκει φίλους μέσα από τη λειτουργία της τετραμελούς ομάδας. Σταδιακά τα συναισθήματά της για την Ελλάδα γίνονται θετικά και νοιώθει όμορφα στην χώρα υποδοχής. Αν και δε την εκλαμβάνεται ως πατρίδα, το σημαντικό είναι πως θεωρεί ότι την αγαπούν και πως όλα θα πάνε καλά στο Γυμνάσιο, άρα έχει μια αισιόδοξη στάση και δεν αισθάνεται πια θύμα διακρίσεων.

5. Συμπεράσματα – Διαπιστώσεις

H ενσυναίσθηση συνιστά μια πολυσύνθετη διαδικασία. Γι’ αυτό και οι διάφοροι ορισμοί παρουσιάζουν ποικίλες και διιστάμενες μεταξύ τους απόψεις. Μια προσπάθεια θεωρητικής γεφύρωσης αυτών των ορισμών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η ενσυναίσθηση αφορά την προσπάθεια ενός ατόμου να κατανοήσει στον μέγιστο δυνατό βαθμό την εμπειρία ενός άλλου είτε πρόκειται για συμπεριφορά είτε για συναίσθημα είτε για διανοητική κατάσταση είτε για πλαίσιο αναφοράς.
H ενσυναίσθηση, όπως παρουσιάζεται στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής συμβουλευτικής προσέγγισης, βρίσκει άμεση εφαρμογή στο χώρο της εκπαίδευσης, που στόχος της είναι να βοηθήσει τον άνθρωπο να αναπτυχθεί ολόπλευρα. Σήμερα, ο ρόλος τον εκπαιδευτικού πρέπει να είναι εκείνος του παιδαγωγού – ¬συμβούλου που βοηθά τους μαθητές να αναπτυχθούν γνωστικά, συναισθηματικά και ψυχολογικά. Για να μπορέσει ο εκπαιδευτικός να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στο νέο αυτό ρόλο θα πρέπει να διαθέτει ενσυναίσθηση. H ενσυναίσθηση του εκπαιδευτικού διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε όλα τα στάδια της συμβουλευτικής διαδικασίας. Βελτιώνει την παιδαγωγική αλληλεπίδραση εκπαιδευτή – μαθητή, την ποιότητα της σχέσης τους και οδηγεί τους μαθητές στην αυτοπραγμάτωση.
Η αξιοποίηση των βιωματικών συμμετοχικών τεχνικών στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση αποτελεί ένα αποτελεσματικό εργαλείο στα χέρια του σύγχρονου εκπαιδευτικού καθώς μέσα από την αξιοποίηση των βιωμάτων, των εμπειριών και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των μαθητών δημιουργείται εκείνο το μαθησιακό και παιδαγωγικό πλαίσιο, το οποίο δημιουργεί προϋποθέσεις αποτελεσματικής εφαρμογής των αρχών και των στόχων της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης.
Η χρήση αυτών των τεχνικών είναι απαραίτητη, καθώς στόχος της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης δεν είναι μόνο η απόκτηση γνώσεων, αλλά η καλλιέργεια και ανάπτυξη ποικίλων ικανοτήτων, δεξιοτήτων, στάσεων και συμπεριφορών.
Η βιωμένη εμπειρία, η οποία αναγνωρίζεται από τα ίδια τα άτομα, τα συγκινεί, τα οδηγεί στη γνώση, στην αυτογνωσία, στην κοινωνικότητα και τέλος στην καλλιέργεια της ίδιας της ιδέας της αρμονικής συνύπαρξης όλων των λαών και πολιτισμών στο πλαίσιο μιας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας.
Στην παρούσα περιπτωσιολογική μελέτη πολλά είναι τα πορίσματα που λαμβάνουμε. Το πρώτο συμπέρασμα που εξάγεται είναι η αναγκαιότητα που προκύπτει για τα διαπολιτισμικά στοιχεία που πλέον πρέπει να χαρακτηρίζουν καταστάσεις, συνήθειες και κοινωνικές και εκπαιδευτικές πρακτικές. Επιβάλλεται τα στοιχεία των ενσυναισθηματικών καταστάσεων να είναι πραγματικότητα στη συμπεριφορά και στον κόσμο των μαθητών και τη διαχείριση της σχολικής καθημερινότητας. Μέσω της ενσυναίσθησης μπορεί να ενισχυθεί η αυτοεκτίμηση των αλλοδαπών μαθητών. Χρειάζεται να δίνονται καθημερινές ευκαιρίες για ανάπτυξη της αίσθησης της ενσυναίσθησης στους γηγενείς και στους αλλοδαπούς μαθητές. Πρέπει να αντιληφθούν όλοι οι μαθητές την ισότητα των ατόμων και των πολιτισμικών στοιχείων. Προκύπτει ότι πλέον επιβάλλεται ο νέος κόσμος να δομηθεί και να εκπαιδευτεί σε περιεχόμενο προγραμμάτων και πρακτικών απαλλαγμένων από αγκυλωτικές στερεότυπες καταστάσεις του μεροληπτικού κόσμου των ενηλίκων.
Όλες οι συνεντεύξεις καταδεικνύουν μια δυστοκία στην ανάπτυξη φιλικών σχέσεων μεταξύ γηγενών και αλλοδαπών μαθητών, που είναι ιδιαίτερα έκδηλη στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού και στο Νηπιαγωγείο, ενώ μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου. Οι σχέσεις Ελλήνων με ξένους μαθητές κυμαίνονται από ανύπαρκτες μέχρι εχθρικές στις μικρές ηλικίες και γίνονται από πολύ φιλικές έως σχέσεις ομαλής συνύπαρξης στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού. Ακόμα και όταν οι μαθητές από άλλες χώρες συνάπτουν στενές φιλικές σχέσεις με Έλληνες , οι φιλίες αυτές είναι λιγοστές σε αριθμό σε σχέση με των Ελλήνων. Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία αλλά και οι παρεμβάσεις των δασκάλων υποστηρίζουν την προσπάθεια για κοινωνική ένταξη των μαθητών από άλλες χώρες, καθώς τους εντάσσουν σε μεικτές ομάδες όπου έχουν ευκαιρίες επαφής με ντόπιους και τριβής μαζί τους. Τα ομαδικά παιχνίδια επίσης επιτελούν τον ίδιο ρόλο και είναι πολύ σημαντικά για τη γνωριμία και την ουσιαστική προσέγγιση κυρίως των αγοριών. Οι Έλληνες μαθητές έχουν εξοικειωθεί με συνεργατικές μεθόδους εργασίας, αναγνωρίζουν τη σημασία της και τα θετικά που απορρέουν από αυτήν και δε δυσανασχετούν με τη συμμετοχή αλλοδαπών μαθητών σε αυτές.
Οι Έλληνες μαθητές έχουν την τάση να αντιμετωπίζουν τους αλλοδαπούς συμμαθητές τους ως ενιαία ομάδα και όχι ως πρόσωπα. Οι Έλληνες μαθητές των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού έχουν αναπτύξει σε κάποιο βαθμό την ενσυναίσθηση, κατανοούν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στο μαθησιακό πεδίο οι αλλοδαποί συμμαθητές τους και γνωρίζουν πως δεν περνάνε καλά στο σχολείο, μπαίνουν στη θέση τους και συχνά επιθυμούν οι συμμαθητές τους να νοιώσουν καλύτερα, άρα συμπάσχουν μαζί τους. Η μακρόχρονη συμβίωση στο σχολικό χώρο οπλίζει τους Έλληνες μαθητές με δυνατότητες ενσυναίσθησης, αφού βιώνουν και αυτοί τα προβλήματα των συμμαθητών τους, τις αποτυχίες και τις ματαιώσεις τους έστω και ως θεατές. Οι μαθητές με μακρόχρονη παρουσία σε έναν χώρο (σχολείο, γειτονιά) τα καταφέρνουν καλύτερα κοινωνικά από τους νεοφερμένους και η κοινή σχολική πορεία αποτελεί βασικό παράγοντα σύναψης φιλικών σχέσεων μεταξύ των παιδιών.
Οι Έλληνες μαθητές των τελευταίων τάξεων δε διακατέχονται από έκδηλες ξενοφοβικές ή ρατσιστικές τάσεις ή αντιλήψεις , τουλάχιστον δεν τις φανερώνουν στις συνεντεύξεις. Αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας ουσιαστικής απόρριψης τέτοιων συμπεριφορών μέσω της μάθησης, των οικογενειακών και κοινωνικών αξιών και της περιρρέουσας ατμόσφαιρας που θεωρεί κάτι απευκταίο το ρατσισμό (σε αυτό το συμπέρασμα οδηγεί και η πρώτη συνέντευξη που μιλά για ρατσιστικές συμπεριφορές στα μικρές ηλικίες). Μπορεί όμως απλά οι μαθητές να φοβούνται να εκδηλώσουν στις συνεντεύξεις τους τέτοιες θέσεις, αν και τις έχουν, γιατί ξέρουν πως στο σχολικό χώρο είναι απορριπτέες.
Σήμερα, εμφανίζεται επιτακτική η ανάγκη ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών στο θέμα της ενσυναίσθησης. Για το λόγο αυτό προτείνονται η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών σε δεξιότητες αποτελεσματικής επικοινωνίας, διαπροσωπικής αλληλεπίδρασης και συμβουλευτικής. Η τακτική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα παρέμβασης στο σχολικό περιβάλλον και σε θέματα σχετικά με τις εξελίξεις της επιστημονικής έρευνας στον τομέα αυτό. H συμμετοχή τους σε προγράμματα κατάρτισης σχετικά, με τη λειτουργία χώρων που αφορούν τον άνθρωπο (κοινωνική εργασία). H ευαισθητοποίησή τους σε θέματα, που αφορούν τις ιδιαιτερότητες διαφόρων πολιτισμικών ομάδων. H αφοσίωσή τους στο επάγγελμά τους και στην προσωπική τους εξέλιξη. Η ανάπτυξη σχεδίων δράσης και η οργάνωση ομάδων παρέμβασης σε επίπεδο σχολείου.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

1. Αντωνοπούλου Ν., Η ενσυναίσθηση και ο ρόλος της στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση ,ΚΕΔΕΚ, Πάτρα
2. Αρκαδιανός Δ., Η ενσυναίσθηση και ο ρόλος της στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση , ΚΕΔΕΚ, Πάτρα
3. Γκόβαρης Χ., (2004) Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Αθήνα, Ατραπός
4. Γκότοβος Χ., (2002)., Εκπαίδευση και ετερότητα, ζητήματα διαπολιτισμικής παιδαγωγικής, Αθήνα, Μεταίχμιο
5. Στεργίου Λ. – Μπάρος Β. Διαπολιτισμικότητα, διαχείριση των συγκρούσεων και παιδαγωγική της δημοκρατίας, Εναλλακτικές διαπολιτισμικές προσεγγίσεις στην εκπαίδευση εκπαιδευτικών: «Μια τάξη φυλετικά διαχωρισμένη»
6. Φραγκούλης Ι. (2009)., Η αξιοποίηση των βιωματικών συμμετοχικών τεχνικών στην εκπαίδευση, σημειώσεις ετήσιου διεπιστημονικού σεμιναρίου ειδίκευσης στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, με έμφαση στη Διδακτική και τη Διδασκαλία της Ελληνικής ως Δεύτερης ή Ξένης Γλώσσας, ΚΕΔΕΚ, Πάτρα.
7. Γεωργογιάννης, Π. (2004) Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: Ελληνικά ως Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα”, 6ο Διεθνές Συνέδριο, Πάτρα, Πρακτικά τόμος 4ος
8. Γεωργογιάννης, Π. (2005) “Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: Ελληνικά ως Δεύτερη ή Ξένη Γλώσσα”,8ο Διεθνές Συνέδριο, Πάτρα, Πρακτικά τόμος 2ος
9. Γκόβαρης Χ. (2001), Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Άτραπος, Αθήνα.

Ξενόγλωσση

1. Cohen L., Manion L., Μοrrison K. (2008), Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας, εκδόσεις Μεταίχμιο.
2. Cummins J. (2005), Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση. Εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση σε μια κοινωνία ετερότητας, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.

Ιστοσελίδες

1. Γεωργογιάννης, Π. Πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και άσκηση γλωσσικής πολιτικής, http://www.inpatra.gr/kedek/seminario/logparaktika.php?pageNum_Recordset1=1&totalRows_Recordset1=19, (προσπελάστηκε στις 11/02/2010).
2. Διεθνές Παιδαγωγικό Ηλεκτρονικό Forum, http://www.inpatras.com (προσπελάστηκε στις 28/02/2010)
3. Ινστιτούτο Μεταναστευτικής πολιτικής, http://www.imepo.gr, (προσπελάστηκε στις 01/03/2010)

Τσικολάτας Α. (2010) Έρευνα Δράσης για Κωφό Μαθητή. Μαθαίνω τον Υπολογιστή. Πάτρα

Ονοματεπώνυμο: Τσικολάτας Αλέξανδρος
Τμήμα: Πατρών
Ημερομηνία υλοποίησης πρακτικής Άσκησης: Απρίλιος 2010
Φορέας Πρακτικής Άσκησης: Κέντρο Διδασκαλίας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας

Έγγραφο- Τετράδιο καταγραφής

ü Προσδιορισμός των Κύριων Στόχων της έρευνας δράσης

1. Καταγραφή αντιλήψεων για τα άτομα με αναπηρία
2. Καταγραφή συναισθημάτων – συμπεριφορών που προέκυψαν από την επίσκεψη στο φορέα.
3. Ποια ήταν τα αίτια αυτής της συμπεριφοράς ή στάσης; Λόγοι διαμόρφωσης μίας αντίληψης;
4. Συμπεράσματα για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στο εκπαιδευτικό σύστημα.
5. Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς;
6. Μέτρα και προτάσεις βελτίωσης και διαχείρισης.
   ΚΥΡΙΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΔΡΑΣΗΣ

Το κέντρο στο οποίο έκανα την πρακτική μου άσκηση είναι το Κέντρο Διδασκαλίας της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας. Το Κέντρο Διδασκαλίας ιδρύθηκε το 1998. Είναι το μοναδικό Κέντρο εκμάθησης Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας (Ε.Ν.Γ.) στην Πάτρα που είναι σε συνεργασία με την Ομοσπονδία Κωφών Ελλάδος (www.omke.gr) και λειτουργεί σύμφωνα με τους κανονισμούς της. Έχει εξειδικευμένους και έμπειρους δασκάλους της Ε.Ν.Γ., που έχουν παρακολουθήσει Πρόγραμμα Εξειδίκευσης Εκπαιδευτικών από το Πανεπιστήμιο Πατρών – Μονάδα Αγωγής Κωφών (www.deaf.elemedu.upatras.gr) με υπεύθυνη του προγράμματος την καθηγήτρια κ. Λαμπροπούλου Βενέττα.. Την Διεύθυνση της Σχολής έχουν οι δάσκαλοι Ε.Ν.Γ. κ. Ρήγας Ανδρέας και Μαντέλης Ανδρέας.
Τα μαθήματα που προηγήθηκαν της πρακτικής μου άσκησης με βοήθησαν να μάθω αρκετά πράγματα σχετικά με την κουλτούρα των κωφών, την κώφωση, την ελληνική νοηματική γλώσσα, διάφορα σύνδρομα και κατ’ επέκταση διάφορα για τις παθήσεις, τη δυσλεξία, για τα άτομα με διάσπαση προσοχής, με προβλήματα όρασης και ακοής, με προβλήματα συμπεριφοράς, που υπάρχουν και αντιμετωπίζουν κάποια παιδιά. Με κάλυψαν σε μεγάλο βαθμό όσον αφορά την θεωρητική πλευρά και με βοήθησαν έτσι ώστε να ανταπεξέλθω καλύτερα στην πρακτική μου. Αρκετά πράγματα από αυτά που ειπώθηκαν στις εισηγήσεις του Σεμιναρίου Ειδικής Αγωγής 410 ωρών που διοργανώνει το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, τα συνάντησα στην πορεία.
Τα προβλήματα που ανέκυψαν ήταν κυρίως συμπεριφοράς μέσα στην αίθουσα Πληροφορικής που διαθέτει το Κέντρο Νοηματικής. Παρουσιάστηκαν κάποια προβλήματα κατά την διάρκεια των μαθημάτων, με περιπτώσεις διάσπασης προσοχής και απαιτούσαν πολύ μεγάλη υπομονή και επιμονή έτσι ώστε να μπορέσει το παιδί να μάθει και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του μαθήματος.
Στο μάθημα, τα παιδιά, έχουν τον υπολογιστή μπροστά τους, ο οποίος μπορεί πολύ εύκολα να τους τραβήξει την προσοχή και με την χρήση των κατάλληλων προγραμμάτων να μάθουνε πολλά και χρήσιμα πράγματα, διασκεδάζοντας συγχρόνως.
Οι περιπτώσεις που έχει το συγκεκριμένο σχολείο είναι κυρίως κώφωση, βαρηκοΐα, διάσπασης προσοχής και μαθησιακές δυσκολίες. Ο μαθητής, με τον οποίο ασχολήθηκα και επικεντρώθηκα είναι ο Α.Β., ο οποίος είναι κωφός και πάσχει από μαθησιακές δυσκολίες λόγω διάσπασης προσοχής.
Ο Α.Β., λοιπόν, είναι 14 χρονών και ζει με τη οικογένειά του στη Πάτρα, η οποία αποτελείται από τους δύο γονείς του και την 8χρονη αδελφή του. Το μορφωτικό επίπεδο των γονιών του είναι χαμηλό, κυρίως της μητέρας, η οποία και ασχολείται τις περισσότερες ώρες με τον Α. καθώς ο πατέρας του λείπει πολλές ώρες από το σπίτι λόγω της δουλειάς του. Η οικονομική κατάσταση στην οικογένεια του Α. είναι μέτρια, όπως επίσης και οι συνθήκες στις οποίες ζει. Το σπίτι στο οποίο μένουν τώρα, όπως ενημερώθηκα είναι αρκετά παλιό και μικρό και δεν δίνει την δυνατότητα να μένουν τα δύο αδέλφια σε ξεχωριστά δωμάτια, έτσι ώστε να έχουν τον χώρο τους.
Ο Α. είναι πολύ δεμένος με την οικογένεια του και η μητέρα του είναι συνεχώς δίπλα του. Υπάρχει μεγάλη αγάπη μεταξύ του παιδιού και της μητέρας, σε σημείο να δημιουργούνται προβλήματα, καθώς δεν μπορεί να του χαλάσει χατίρι και ο Α. το εκμεταλλεύεται αυτό, με το να απαιτεί συνεχώς νέα πράγματα και να τα περιμένει όλα από την μητέρα του. Αυτό έχει οδηγήσει στο γεγονός να μην μπορεί να αυτονομηθεί και να εξαρτάται συνεχώς από την μητέρα του. Το φαινόμενο αυτό ήταν ιδιαίτερα έντονο κατά το μάθημα των Υπολογιστών όπου σε κάθε δυσκολία καλούσε την μητέρα του.
Το πρόβλημα του Α. παρουσιάστηκε κατά την διάρκεια των 5 ετών όπου έχασε την ακοή του έπειτα από υψηλό πυρετό. Η απόδοση του στα μαθήματα νοηματικής δεν ήταν ικανοποιητική. Οι επαφές με γιατρούς και ειδικούς είναι συνεχής. Η προσπάθεια να ξεπεραστεί το σοκ είναι μεγάλη και πολύ δύσκολη. Τα γιατί και τα πως ήταν συχνές ερωτήσεις των γονιών του Α., καθώς η εγκυμοσύνη ήταν φυσιολογική και δεν υπήρχε κανένα παρόμοιο περιστατικό μαθησιακών δυσκολιών στην οικογένεια. Όταν κατάφερε το ζευγάρι να ξεπεράσει το αρχικό σοκ, ξεκίνησε τον αγώνα που περιλάμβανε το τρέξιμο σε ψυχολόγους για ψυχολογική υποστήριξη, και την γενικότερη βελτίωση του Α., λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές για να μάθει την «λεπτή» κίνηση και να κάνει τα βασικά πράγματα μόνος του, ειδικούς παιδαγωγούς για να μάθει να διαβάζει, να γράφει και να μετράει. Αυτό ξεκίνησε από την ηλικία των 8 ετών και συνεχίστηκε μέχρι να γίνει 14. Κατά την διάρκεια της βρεφικής και νηπιακής ηλικίας αντιμετώπισε κάποιες παιδικές ασθένειες αλλά δεν είχε κάποια ιδιαίτερη δυσκολία στην διατροφή του ή στον ύπνο, όπως ενημερώθηκα από την μητέρα του.
Ο Α. δεν βγάζει προβλήματα συμπεριφοράς, καθώς είναι αρκετά ήρεμος, υπάκουος, και γενικά δεν ενοχλεί. Έχει ορισμένες φορές εξάρσεις στη συμπεριφορά του αλλά σε γενικές γραμμές είναι ήσυχος. Οι γονείς του έχουν αποδεχτεί αυτήν την κατάσταση και δεν κάνουν καμιά ενέργεια για να την αντιμετωπίσουν. Έτσι, η δουλειά των δασκάλων στο Κέντρο Νοηματικής, είναι πολύ δύσκολη και χρειάζεται ειδική μεταχείριση. Είναι –καλώς εννοούμενος– παραπονιάρης και προσπαθεί να σε κερδίσει με το νάζι για να του κάνεις όλα τα χατίρια.
Στον ελεύθερο χρόνο του, του αρέσει να πηγαίνει βόλτες στα χωράφια, να κάνει ποδήλατο στην γειτονιά του, να πηγαίνει να οργώνει με τον παππού του με το τρακτέρ, να ασχολείται με τον κήπο και την καλλιέργεια.
Ο Α. πήγε σε παιδικό σταθμό και νηπιαγωγείο όπου η επίδοσή του ήταν μέτρια. Οι επιδόσεις του δεν είναι πολύ καλές, κάτω του μετρίου, καθώς δεν ενδιαφέρεται καθόλου, δεν συνεργάζεται όσο θα έπρεπε με τους δασκάλους του, και αρνείται να κάνει πολλά από αυτά που του ζητούνται. Το επίπεδο των γνώσεων είναι πολύ χαμηλό και παρουσιάζει πολλές δυσκολίες στο σύνολο των μαθημάτων. Οι δεξιότητές του είναι περιορισμένες, όπως και το φάσμα των ικανοτήτων και των ενδιαφερόντων του. Την μεγαλύτερη δυσκολία την αντιμετωπίζει στην αυτοεξυπηρέτηση, καθ’ ότι έχει μάθει και έχει συνηθίσει να του τα κάνει όλα η μητέρα του και να τα βρίσκει όλα έτοιμα. Αυτήν την αδυναμία την γνωρίζει πολύ καλά και η ίδια και δεν κάνει τίποτα για να το διορθώσει, Αυτό, όμως, εκτός από την συμπεριφορά του, επηρεάζει πάρα πολύ και τις επιδόσεις του στο σχολείο και στα μαθήματα, καθώς γνωρίζει ότι η μητέρα του δεν θα τον πιέσει να διαβάσει, ούτε να ασχοληθεί καθόλου, ούτε καν να προσπαθήσει να μάθει κάτι και αυτός το εκμεταλλεύεται στο έπακρον και δείχνει πλήρη αδιαφορία.
Στο μάθημα της Πληροφορικής στο Κέντρο Νοηματικής, έδειχνε ένα ζήλο παραπάνω και αυτό εξαιτίας του διαδικτύου. Όμως, δεν ήξερε καθόλου να χρησιμοποιεί υπολογιστές και η μόνη επαφή που είχε, ήταν από την αδελφή του, η οποία του έβαζε να βλέπει φωτογραφίες από τοπία στο σπίτι. Το κακό, όμως, ήταν ότι του πρόσφερε τις φωτογραφίες έτοιμες, χωρίς να μπει στην διαδικασία να του μάθει τα βασικά ενός υπολογιστή και πως μπορεί να ψάχνει και να τις βλέπει μόνος του. Έτσι ο στόχος που τέθηκε απο τους γονείς του και τους δασκάλους του στο Κέντρο Νοηματικής ήταν να μάθει να χρησιμοποιεί μόνος του τον υπολογιστή και να βρίσκει αυτό που θέλει στο διαδίκτυο.
Βραχυπρόθεσμοι στόχοι

1. Να ανοίγει και να κλείνει μόνος του τον υπολογιστή.
2. Να χρησιμοποιεί καλά το ποντίκι.
3. Να διαχειρίζεται φακέλους, αρχεία και παράθυρα σε περιβάλλον Windows.
4. Χρήση του μενού Έναρξη.
5. Να μπαίνει στο Internet.
6. Να κάνει αναζήτηση εικόνων.
7. Να αποθηκεύει τις εικόνες στον υπολογιστή και να τις βλέπει όταν θέλει.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ

1. Βραχυπρόθεσμος στόχος
   Να ανοίγει και να κλείνει μόνος του τον υπολογιστή.
   Υλικά:
   Ηλεκτρονικός Υπολογιστής (οθόνη, κεντρική μονάδα, ποντίκι, πληκτρολόγιο).
   Δραστηριότητες: Το βασικότερο πράγμα για ένα χρήστη Η/Υ είναι να ξέρει να τον ανοίγει και να τον κλείνει. Έτσι, αφού του έδειξε ο δάσκαλος με πιο κουμπί παίρνει ρεύμα ο Η/Υ και ξεκινάει η λειτουργία του, το έκανε μόνος του. Έπειτα από μία μικρή αναμονή, άνοιξε ο Η/Υ και μπήκε στην επιφάνεια εργασίας. Εκεί του έδειξε ο δάσκαλός του που πρέπει να πάει για να κλείσει τον Η/Υ και με αυτόν τον τρόπο να ολοκληρωθεί ο πρώτος – και πιο εύκολος – βραχυπρόθεσμος στόχος. Εκεί, όμως, αντιμετώπισε την πρώτη δυσκολία, καθώς δεν μπορούσε να χειριστεί καλά το ποντίκι. Έτσι, του δείχθηκε εναλλακτικός τρόπος, πατώντας Alt+F4 και μετά Enter, για να μπορέσει να τον κλείσει πιο εύκολα. Ο εναλλακτικός τρόπος κλεισίματος ενός Η/Υ, δεν είναι ο ενδεδειγμένος για αρχάριο μαθητή, αλλά στην προκειμένη περίπτωση θεωρήθηκε πιο σωστό να εφαρμοστεί γιατί το παιδί έπρεπε και ήθελε να δει το – αναμενόμενο – αποτέλεσμα, για να αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και να μην απογοητευτεί και χάσει τελείως το ενδιαφέρον του για το μάθημα. Αυτήν η διαδικασία συνεχίστηκε καθ’ όλη την διάρκεια του μαθήματος για να μπορέσει να εξοικειωθεί πλήρως με το κουμπί ανοίγματος, αλλά και με τα κουμπιά κλεισίματος.
2. Βραχυπρόθεσμος στόχος
   Να χρησιμοποιεί καλά το ποντίκι.
   Υλικά:
   Ηλεκτρονικός Υπολογιστής (οθόνη, κεντρική μονάδα, ποντίκι, πληκτρολόγιο).
   Δραστηριότητες: Σε αυτόν τον βραχυπρόθεσμο στόχο, αν και φαινομενικά είναι αρκετά εύκολος, συνάντησε τις μεγαλύτερες δυσκολίες. Ο Α. δεν μπορούσε να προσανατολιστεί καθόλου. Τον μπέρδευε πολύ το γεγονός ότι ένα αντικείμενο (ποντίκι) που είχε στο χέρι του, όταν το κουνούσε, κουνιόνταν και το βελάκι στην οθόνη. Κυρίως τον μπέρδευε ο κατακόρυφος προσανατολισμός, το πάνω – κάτω. Όταν του ζητήθηκε να πάει το βελάκι πάνω, ασυναίσθητα σήκωσε και το ποντίκι ψηλά στον αέρα. Όταν του εξηγήθηκε ο ακριβής τρόπος λειτουργίας του ποντικιού και με ποιον τρόπο συνδέεται με το βελάκι στην οθόνη, το κατάφερε και μόνος του. Έτσι, όταν άρχισε να εξοικειώνεται με τον χειρισμό του ποντικιού, του διδάχθηκε και το αριστερό και δεξί κλικ. Με το αριστερό απλώς επιλέγουμε και με το δεξί εμφανίζεται ένα μενού (η χρησιμότητά του δεν μας ενδιαφέρει στην παρούσα φάση). Κατά αυτόν τον τρόπο τελείωσε και το δεύτερο μάθημα και εφόσον είχε εμπεδώσει το «μονό» αριστερό και δεξί κλικ, το τρίτο μάθημα αφιερώθηκε εξ’ ολοκλήρου στο «διπλό» κλικ, το οποίο και είναι αρκετά δύσκολο. Εκεί χρειάστηκε αρκετή υπομονή, γιατί ο συγχρονισμός των 2 κλικ αποδείχτηκε, αρκετά δύσκολο και κουραστικό για τον ίδιο, μέχρι να καταφέρει να το κάνει με άνεση.
3. Βραχυπρόθεσμος στόχος
   Να διαχειρίζεται φακέλους, αρχεία και παράθυρα σε περιβάλλον Windows.
   Υλικά:
   Ηλεκτρονικός Υπολογιστής (οθόνη, κεντρική μονάδα, ποντίκι, πληκτρολόγιο).
   Δραστηριότητες: Την τέταρτη μέρα, ασχολήθηκε με την δημιουργία φακέλων. Τα πράγματα εδώ ήταν πιο καλά, καθώς έχοντας εξοικειωθεί πλήρως με το ποντίκι, δεν δυσκολεύτηκε ιδιαίτερα να πατήσει το δεξί κλικ και με προσοχή να επιλέξει το υπο-μενού «Δημιουργία» και μετά «Φάκελος». Η δυσκολία ήταν στην ονομασία του φακέλου, καθώς δεν ήξερε τα γράμματα του πληκτρολογίου. Όταν, με λίγη βοήθεια, κατάφερε να γράψει το όνομά του ως όνομα φακέλου, η χαρά του ήταν απερίγραπτη, καθώς είχε αποκτήσει τον πρώτο του φάκελο και μάλιστα έφερνε και το όνομά του!
   Την πέμπτη μέρα, αφού έκανε τρεις φακέλους, δημιούργησε κάποια αρχεία μέσα στον ένα φάκελο (δεξί κλικ και επέλεξε από το υπο-μενού έγγραφα Word για να δημιουργήσει τα αρχεία) και έμαθε να αντιγράφει και να μετακινεί αυτά τα αρχεία, επιλέγοντας τις αντίστοιχες εντολές του μενού από το δεξί κλικ, από τον ένα φάκελο στον άλλο.
   Την έκτη μέρα, έμαθε να χειρίζεται γενικά τα παράθυρα, είτε πρόκειται για αρχεία, είτε για φακέλους. Με την βοήθεια των τριών κουμπιών που βρίσκονται πάνω και δεξιά των παραθύρων, έμαθε να κλείνει το παράθυρο, να το κάνει μικρότερο (και μεγαλύτερο αντίστοιχα) και να το κάνει «σμίκρυνση» (κατεβάζει κάτω στην γραμμή που βρίσκεται το κουμπί Έναρξη).
4. Βραχυπρόθεσμος στόχος
   Να χρησιμοποιεί το μενού Έναρξη.
   Υλικά:
   Ηλεκτρονικός Υπολογιστής (οθόνη, κεντρική μονάδα, ποντίκι, πληκτρολόγιο).
   Δραστηριότητες: Την έβδομη μέρα έμαθε να ανοίγει τα έγγραφα Word, αλλά και να κλείνει τον υπολογιστή, μέσω του μενού Έναρξη, έτσι ώστε να μάθει τον πιο σωστό τρόπο λειτουργίας ενός Η/Υ, καθώς μέσα από το μενού Έναρξη μπορεί να βρει όλες τις εφαρμογές που μπορεί να έχει ένας υπολογιστής.
5. Βραχυπρόθεσμος στόχος
   Να μπαίνει στο Internet.
   Υλικά:
   Ηλεκτρονικός Υπολογιστής (οθόνη, κεντρική μονάδα, ποντίκι, πληκτρολόγιο).
   Δραστηριότητες: Αφού έμαθε να χειρίζεται το ποντίκι, φακέλους, αρχεία και το μενού Έναρξη, ήρθε η ώρα να μάθει να μπαίνει στο Internet. Έτσι, την όγδοη μέρα άνοιξε τον Internet Explorer και έμαθε να εισαγάγει διευθύνσεις στην γραμμή Διευθύνσεων. Από εκείνη την στιγμή μπορούσε να μπαίνει σε διάφορες σελίδες και να αντλεί διάφορες πληροφορίες και, κυρίως, εικόνες που τόσο πολύ του αρέσουν και τον ενδιαφέρουν. Η εγγραφή των διευθύνσεων έγινε, κανονικά, με αγγλικούς χαρακτήρες. Η αδυναμία του Α. να γράψει αγγλικά, καλύφθηκε με την υπόδειξη να γράφει τα αντίστοιχα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου π.χ. αντί για www.google.com, έγραφε ςςς.γοογλε.ψομ.
6. Βραχυπρόθεσμος στόχος
   Να κάνει αναζήτηση εικόνων.
   Υλικά:
   Ηλεκτρονικός Υπολογιστής (οθόνη, κεντρική μονάδα, ποντίκι, πληκτρολόγιο).
   Δραστηριότητες: Αφού έμαθε να μπαίνει στο Internet και να ανοίγει τον Internet Explorer, έμαθε τις διευθύνσεις από κάποιες βασικές μηχανές αναζήτησης και ξεκίνησε η αναζήτηση των επιθυμητών φωτογραφιών. Η μεγάλη του αγάπη είναι τα φορτηγά, οπότε δεν μπορούσε να μην ήταν οι πρώτες του αναζητήσεις στην μηχανή αναζήτηση οι λέξεις «χιονισμένο τοπίο» και «ηλιοβασίλεμα». Ακολούθησαν και άλλες αναζητήσεις μέχρι να ολοκληρωθεί το ένατο μάθημα και να βρεθεί ένα μόλις βήμα πριν την περάτωση του μεγάλου στόχου.
7. Βραχυπρόθεσμος στόχος
   Να αποθηκεύει τις εικόνες στον υπολογιστή και να τις βλέπει όταν θέλει.
   Υλικά:
   Ηλεκτρονικός Υπολογιστής (οθόνη, κεντρική μονάδα, ποντίκι, πληκτρολόγιο).
   Δραστηριότητες: Στην δέκατη και ενδέκατη μέρα είχε τον τελευταίο βραχυπρόθεσμο στόχο, ο οποίος έμοιαζε πλέον ως ο πιο εύκολος. Γνωρίζοντας όλες τις βασικές λειτουργίες ενός Η/Υ, το μόνο που έμενε να μάθει είναι να αποθηκεύει τις φωτογραφίες που βρίσκει και του αρέσουν στον υπολογιστή και στον σωστό φάκελο. Έτσι, πατώντας δεξί κλικ πάνω στην επιθυμητή προς αποθήκευση φωτογραφία, και αφού εμφανίζονταν το μενού, πατούσε «Αποθήκευση εικόνας ως…», έβρισκε τον σωστό φάκελο και πατούσε «Αποθήκευση» για να αποθηκευτεί. Οπότε, από εκείνη την στιγμή, όταν ήθελε να δει τις αγαπημένες του φωτογραφίες, απλά άνοιγε τον φάκελό του και τις έβλεπε όση ώρα ήθελε. ΜΕΣΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
   Σε όλη τη διάρκεια των μαθημάτων καθόμουν διακριτικά σε καναπέ πίσω του και κατέγραφα σε χαρτί τις αντιδράσεις του σε υποδείξεις και ερωτήσεις του δασκάλου. Δεν έδειχνε να ενοχλείτε από την παρουσία μου στον χώρο.
   Επιπλέον πληροφορίες πήρα έπειτα από συζήτηση με την μητέρα του και τον δάσκαλό του που ήταν πρόθυμοι και τις κατέγραψα.
   Πολύ λίγο μίλησα με τον ίδιο όταν ήταν χαρούμενος που κατάφερε να αποθηκεύει μόνος τους τις φωτογραφίες που βρίσκει στο ίντερνετ για να μου πεί πως αισθανόταν που κατάφερε κάτι τέτοιο μόνος του.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ
ΗΜ/ΝΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΚΕΨΕΙΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
05/4/2010 1. Να ανοίγει και να κλείνει μόνος του τον υπολογιστή. Κάτι το οποίο φαίνεται πολύ εύκολο, για κάποιους θέλει ειδική καθοδήγηση και να μιλάς στη «γλώσσα» τους. προβληματισμός για το αποτέλεσμα του μακροπρόθεσμου στόχου. θα πρέπει να δείχνω εμπιστοσύνη στις ικανότητες των παιδιών με ΜΔ από την αρχή. καμία
07/4/2010
10/4/2010
2. Να χρησιμοποιεί καλά το ποντίκι. η κίνηση «πάνω» στο ποντίκι δεν
μπορούσα να φανταστώ ότι θα
γινόταν διαφορετικά αστείο από την πλευρά όλων. το ποντίκι είναι εύχρηστο
εργαλείο, απαιτεί όμως χρόνο καμία
12/4/2010
14/4/2010
17/4/2010 3. Να διαχειρίζεται φακέλους, αρχεία και παράθυρα σε περιβάλλον Windows. περίπλοκες διαδικασίες και λειτουργίες
που όμως η επιμονή του Α. φαίνεται
να δίνουν το αναμενόμενο θετικό
αποτέλεσμα ικανοποίηση για την επιτυχία σε κάθε νέο βήμα, διαπιστώνεται
η καλή εκμάθηση του προηγούμενου
μέσω της επανάληψης ο δάσκαλος άρχισε να χάνει την υπομονή του που ίσως δυσανασχέτησε για κάποια στιγμή τον Α.
19/4/2010 4. Να χρησιμοποιεί το μενού Έναρξη. η τυπική διαδικασία και η κινήσεις
ρουτίνας βοηθούν αισιοδοξία για το
θετικό αποτέλεσμα ήταν περισσότερο εύκολο από ότι φαινόταν λιγότερη καθοδήγηση καθώς ο Α. τα καταφέρνει
21/4/2010 5. Να μπαίνει στο Internet. ένας ακόμη νέος, παράξενος,
διαφορετικός
κόσμος άνοιξε τις πόρτες του για τον Α.
ο χρόνος και η υπομονή αποδίδουν καρπούς ο δάσκαλος έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη του Α. χάρη στις υποδείξεις και την υπομονή του καμία
24/4/2010 6. Να κάνει αναζήτηση εικόνων. το ίντερνετ είναι διασκεδαστικό για
όλους χαρά για την επιτυχία των στόχων όλες οι δυσκολίες είναι δυνατό να ξεπεραστούν περισσότερη ενθάρρυνση από τον καθηγητή
26/4/2010
28/4/2010 7. Να αποθηκεύει τις εικόνες στον υπο-λογιστή. οι πολύπλοκες διαδικασίες
αποθαρρύνουν χαρά και ικανοποίηση
για την επίτευξη των στόχων αλλά και της συνολικής διαδικασίας με σταθερά βήματα και μεθοδολογία ο Α. μπορεί να μάθει πολλά καμία
9. Τελική Αξιολόγηση ο Α. έχει τις ικανότητες και τις δυνατότητες να μάθει και πολλά άλλα η χαρά του Α. φτάνει την χαρά όλων μας ο Α. μπορεί να μάθει πράγματα μόνος του και χωρίς την βοήθεια της μητέρας του η μητέρα του Α. καλό είναι να περιορίσει τις παρεμβάσεις της και να ασκεί περισσότερο υποστηρικτικό ρόλο.

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΕΝΤΥΠΩΣΕΩΝ – ΣΚΕΨΕΩΝ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΩΝ- ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
Στην τελευταία μέρα έγινε η τελική αξιολόγηση του Α., όπου έκανε όλα τα βήματα από την αρχή έως το τέλος εντελώς μόνος του, χωρίς καμία βοήθεια από μέρους του δασκάλου του, σηματοδοτώντας το τέλος του προγράμματος. Θεωρώ ότι το πρόγραμμα στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία και για τον Α. και για τον δάσκαλό του, ο οποίος επέβαλε μεγάλη υπομονή. Υπομονή, όχι μόνο στην διδασκαλία και στον τρόπο μετάδοσης, καθώς είναι πολύ δύσκολο η εκπαίδευση ενός ατόμου με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και κωφού, αλλά και γενικά ως τρόπος ζωής. Όταν υπάρχει ένας στόχος, άσχετα από το πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να πραγματοποιηθεί, πρέπει να υπάρχει υπομονή για να υπάρχουν πιθανότητες να πετύχει. Εκτός βέβαια από υπομονή, χρειάζεται και επιμονή και μεθοδικότητα για να υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες επιτυχίας.

Παρατηρήσεις:
Α) Χρειάστηκαν τρεις μέρες για να παρατηρήσω την συμπεριφορά του Α. και τις γνωστικές του ικανότητες, καθώς και να συλλέξω τις προσωπικές του πληροφορίες και ιστορικό.
Β) Ένα πολύ καλό στοιχείο που έχουν οι υπολογιστές και βοήθησε πολύ τον Α. και την ολοκλήρωση του προγράμματος με επιτυχία, είναι ότι οι ενέργειες που αντιστοιχούσαν στον κάθε βραχυπρόθεσμο στόχο ήταν αλληλένδετες και χρησιμοποιούσε πάντα αυτά που είχε μάθει τις προηγούμενες μέρες. Για παράδειγμα, ότι έμαθε στο πρώτο μάθημα (άνοιγμα-κλείσιμο Η/Υ) το επαναλάμβανε συνέχεια. Όπως επίσης και τον χειρισμό του ποντικιού (δεύτερος στόχος) και έπειτα τον χειρισμό των φακέλων-αρχείων (τρίτος στόχος), όπου έπρεπε να φτιάξει φάκελο για να αποθηκεύει τις εικόνες από το Internet (πέμπτος στόχος), που τις έβρισκε μέσω κάποιας μηχανής αναζήτησης (έκτος στόχος). Έτσι, είχαμε συνεχή ανατροφοδότηση και ο Α. όχι μόνο δεν ξέχναγε αυτά που έκανε τις προηγούμενες μέρες, αλλά τα μάθαινε όλο και καλύτερα.

Βιβλιογραφία

Αγγελοπούλου-Σακαντάμη, Ν. (2004). Ειδική Αγωγή. Θεσσαλονίκη: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

Βερνάδος, Μ. & Τερζάκη Μ. (2004). Προσεγγίσεις σε θέματα ειδικής εκπαίδευσης. Ρέθυμνο: Γραφότυπο.

Δεμίρογλου, Δ. & Δεμίρογλου, Π. (1999). Μαθησιακές δυσκολίες και δυσκολίες ένταξης παλιννοστούντων μαθητών από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Μια θεωρητική – ερευνητική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη.

Δήμου, Γ. Η. (1996). Απόκλιση, στιγματισμός. Αφομοιωτική θεωρητική προσέγγιση των αποκλίσεων στο σχολείο. Αθήνα: Gutenberg.

Δράκος, Γ. (1999). Ζητούμενα ζητήματα. Παιδαγωγική διαδικασία και δράση. Αγωγή – Ειδική αγωγή λόγου και ομιλίας. Ψυχολογία Γλώσσας. Αθήνα: Αυτοέκδοση.

Δράκος, Γ. (2002). Σύγχρονα θέματα της ειδικής παιδαγωγικής. Προβληματισμοί, αναζητήσεις και προοπτικές. Αθήνα: Ατραπός.

Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (1998). Οι ανάπηροι και η εκπαίδευσή τους. Μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της ένταξης. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (2000). Ένταξη: Ουτοπία ή πραγματικότητα. Η εκπαιδευτική και πολιτική διάσταση της ένταξης μαθητών με ειδικές ανάγκες. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ζώνιου – Σιδέρη, Α. (2000). Άτομα με ειδικές ανάγκες και η ένταξη τους. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (Επιμ.) (2004). Σύγχρονες Ενταξιακές Προσεγγίσεις. Πράξη. Αθήνα: Ελληνκά Γράμματα.

Θανόπουλος, Θ. (2005). Εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά με ιδιαίτερες μαθησιακές δυσκολίες και εκπαιδευτικές ανάγκες. Αθήνα: Ατραπός

Θεοδωρόπουλος, Ε. (1977). Διδακτική παιδαγωγία ειδικών σχολείων. Αθήνα: Φελέκης.

Καϊλα, Μ., Πολεμικός, Ν. & Φιλίππου, Γ. (1997). Άτομα με ειδικές ανάγκες. 2 Τόμοι. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Καλαντζή-Αζίζι, Α. & Ζαφειροπούλου, Μ. (Επιμ.) (2004). Προσαρμογή στο σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Κόμπος, Χ. (1992). Ο θεσμός της ένταξης παιδιών με ειδικές ανάγκες στα δημοτικά σχολεία και οι υποχρεώσεις της κοινωνίας και του κράτους. Αθήνα: Βιβλία για όλους.

Κυπριωτάκης, Α. (1989). Τα ειδικά παιδιά και η αγωγή τους. Ηράκλειο: Ψυχοτεχνική.

Τζουριάδου, Μ. (1995). Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς.

Τζουριάδου, Μ. (2001). Πρώιμη παρέμβαση. Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές. Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς.

Τσικολάτας Α. (2009) Τεχνολογικές εξελίξεις και αλλαγές της εταιρείας Amazon.com. Πάτρα

Εισαγωγή

Αποτελεί κοινή παραδοχή πως η ανάπτυξη του Internet ενδυναμώνει τη διαδικασία και παρακινεί ένα διαρκώς αυξανόμενο αριθμό επιχειρήσεων και καταναλωτών παγκοσμίως να συμμετάσχουν στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Αυτοί που αντιλήφθηκαν πρώτοι το γεγονός, επεδίωξαν το πλεονέκτημα του πρώτου παίκτη και πέτυχαν. Παράλληλα, αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι ότι, η ψυχαγωγία αποτελεί ένα από τους βασικούς λόγους περιήγησης στον δικτυακό ιστό. Οι καταναλωτές που επιλέγουν το διαδίκτυο για τις αγορές τους ή την ψυχαγωγία τους, επιλέγουν ανάμεσα σε µια γκάμα προϊόντων από βιβλία, βίντεο, μουσική, ηλεκτρονικά παιχνίδια που είναι ατελείωτη και διαρκώς ανανεώσιμη. Αυτός που μπορεί να παρέχει όλα αυτά σε ένα μέρος, αποκτά και τα σκήπτρα του ηγέτη στο χώρο. Ένας από αυτούς λοιπόν υπήρξε και Jeffrey Preston Bezos, με την ίδρυση της Amazon.com.
Είναι γεγονός ότι ο ρυθμός ανάπτυξης μιας εταιρίας επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από τις νέες τεχνολογίες που ανακαλύπτονται. Το να διαχειριστεί όμως μια επιχείρηση τη μετάβαση σε μια νέα τεχνολογία, μπορεί να είναι όχι μόνο σημαντικό, αλλά ταυτόχρονα και ιδιαίτερα κρίσιμο για την επιβίωσή της.
Η εταιρεία Amazon.com, που ιδρύθηκε το 1995, είχε αρχικό όραμα να γίνει, «Η μεγαλύτερη επιχείρηση πωλήσεων βιβλίων μέσω του διαδικτύου». Η δύναμη της τεχνολογικής αλλαγής που αγγίζει τα πάντα γύρω μας, την ανάγκασε να το αλλάξει σε, «Ηλεκτρονικό κατάστημα όπου ο πελάτης μπορεί να αγοράσει τα πάντα», προσαρμόζοντας το στις νέες δυνατότητες του διαδικτύου και στις απαιτήσεις των πελατών της. Όπως έχει ειπωθεί από τον ιδρυτή της εταιρίας, «το όραμά μας είναι οποιοδήποτε βιβλίο έχει ποτέ τυπωθεί, σε οποιαδήποτε γλώσσα, να είναι διαθέσιμο σε λιγότερα από 60 δευτερόλεπτα». Ο ίδιος θεωρεί πλέον τα links (δεσμούς) ως το θεμέλιο λίθο της γνώσης.

Πορεία και Τεχνολογική Εξέλιξη της Amazon.com

Η Amazon.com ιδρύθηκε το 1994 από τον Jeffrey Preston Bezos (12/01/1964), απόφοιτος του Πανεπιστημίου Princeton. Μετά την αποφοίτησή του εργάστηκε στην Wall Street σαν Computer Science. Έπειτα απασχολήθηκε στο Διεθνές Εμπόριο για την εταιρία Fitel. Στη συνέχεια εργάστηκε για την τράπεζα Bankers Trust όπου αποτέλεσε και αντιπρόεδρό της. Ακολούθως, υπήρξε οικονομικός αναλυτής για την D.E. Shaw & Co. Ψηφίστηκε το Πρόσωπο του 1999 από το περιοδικό Times και ο Ηγέτης του 2008 από το US News & World Report. Το 2004, o πλέον CEO της Αmazon.com Jeff Bezos, ίδρυσε την εταιρία BlueOrigin που ασχολείται με την αποστολή ανθρώπων στο διάστημα.
Ο Jeff Bezos, σίγουρα δεν φανταζόταν τη συνέχεια, ότι δηλαδή, τρία χρόνια µετά την εµφάνιση του καταστήματος στους “δικτυακούς κύκλους” με βάση τις ΗΠΑ, θα είχε πωλήσεις εκατομμυρίων δολαρίων, ούτε ότι θα έμπαινε στο χρηματιστήριο και θα αποκτούσε δύο ακόμα ευρωπαϊκά βιβλιοπωλεία στην Ευρώπη, (www.amazon.co.uk και www.amazon.de) και εκατοντάδες άλλες συνεργασίες.
Η Amazon.com αρχικά δημιουργήθηκε στο γκαράζ του σπιτιού του, όπου αποτέλεσε ένα on-line βιβλιοπωλείο με σχετικά περιορισμένη γκάμα βιβλίων που στην συνέχεια επεκτάθηκε. Τα κόστη ίδρυσης καθώς και τα σταθερά κόστη ήταν σχεδόν μηδαμινά. Το «αρχηγείο» της επιχείρησης βρισκόταν στο Seattle των ΗΠΑ. Διαθέτει προσωπικό 20.700 ατόμων (12/12/2008). Όπως κατά την έναρξή της, έτσι και σήμερα γίνεσαι εύκολα νέος πελάτης της εταιρίας δίνοντας απλά το email σου, ένα όνομα και κωδικό. Στην πορεία το site βελτιώθηκε με κάποιες μικρές αλλά ουσιαστικές λειτουργίες που υπάρχουν ακόμη και σήμερα, όπως πιθανές προτιμήσεις του εκάστοτε καταναλωτή (recommended for you) με βάση τις προηγούμενες αγορές του, deals of the week (προσφορές εβδομάδος), λίστα επιθυμιών (wish list), λίστα δώρων (gift list), ιστορικό περιήγησης (browsing history), εργαλείο improve your recommendations, προσφορές. Επίσης μέσω της Amazon.com παρέχεται και η αγορά μεταχειρισμένων βιβλίων (second hand), λίστα top 10 προϊόντων, bestsellers και κατηγοριοποίηση βιβλίων και προϊόντων.
Γρήγορα η επιχείρηση, με στρατηγικής κινήσεις και συνεργασίες, επεκτάθηκε σε Καναδά, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία, Γαλλία, Κίνα, Ιαπωνία. Από on-line βιβλιοπωλείο έχει επεκταθεί πλέον σε on-line εμπορικό κέντρο όπου μπορείς να βρεις πολλά προϊόντα ετικέτας γνωστών επιχειρήσεων αλλά και ετικέτας της Amazon.com. Στον ηλεκτρονικό της ιστοχώρο έχει δημιουργήσει πολλά διαμερίσματα (departments) για την προώθηση των προϊόντων της. Στην συλλογή της βρίσκονται βιβλία, ταινίες VHS, DVD, CD, ηλεκτρονικό περιεχόμενο (software προγράμματα), υλικό για Kindle (e-book reader), H/Y, διάφορα ηλεκτρονικά, εργαλεία για το σπίτι και το κήπο, αγορά μουσικής MP3, προϊόντα υγείας και ομορφιάς, αθλητικά παπούτσια και ρούχα, βιντεοπαιχνίδια, μουσικά όργανα, είδη κατοικίδιων, κοσμήματα, έπιπλα. Έχει δημιουργήσει επίσης και την κοινότητα καταναλωτών όπως είναι η iphone community. Ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής της Amazon.com είναι το eBay.
Εισήχθη στο χρηματιστήριο NASDAQ (22/08/2003). Τα κέρδη της Amazon.com για το πρώτο τρίμηνο του 2009, διαμορφώθηκαν στα 177 εκατ. ευρώ. Η τιμή της μετοχής της βρίσκεται στα 84$ (15/04/2009). H Amazon.com έχει προβεί σε πολλές εξαγορές όπως το κινέζικο διαφημιστικό site Joyo.com (2004), dpreview.com (2007, αγγλικό site για audiobooks), audible.com (2008, site για audiobooks), fabric.com (2008, on-line κατάστημα ρούχων).
Αναγνωρίζοντας την ανάγκη για κοινωνική συνεισφορά, η επιχείρηση ανέπτυξε επιχειρησιακή ηθική δημιουργώντας κανάλια βοηθείας, όπως χρηματική δωρεά στον Ερυθρό Σταυρό, βοήθεια στην αεροπειρατεία της 09/11/2001, τυφώνα Κατρίνα, σεισμό και τσουνάμι στον Ινδικό ωκεανό.
Το 1996 το μικρό on-line βιβλιοπωλείο δημιούργησε την Alexa Toolbar, ένα εργαλείο για να ελέγχει την κίνηση στο διαδίκτυο (web-traffic) και το χρησιμοποίησε για να ελέγχει την κίνηση στην δική της σελίδα. Τα συμπεράσματα που έβγαζε ήταν καθοριστικά για την εξέλιξη και την ανάπτυξη των προϊόντων της αλλά και της ίδιας, καθώς λάμβανε άμεση ανατροφοδότηση (feedback) σχετικά με τις ανάγκες και τις προτιμήσεις των καταναλωτών.
Το 1998 απέκτησε την Internet Movie Database (IMDb) (δημιουργήθηκε στις 17/10/1990) την on-line βάση δεδομένων για πληροφορίες σχετικά με ταινίες, ηθοποιούς, τηλεοπτικά προγράμματα και παραγωγές. Αυτή αποτέλεσε την διαφήμιση της Amazon.com, κίνηση καθοριστικής σημασίας προκειμένου να διεισδύσει δυναμικά στο χώρο της οικιακής ψυχαγωγίας και να αυξήσει το μερίδιό της στις πωλήσεις DVDs και ταινιών.
To 2002 κατάφερε την σημαντική για κάθε επιχείρηση συνεργασία με την εταιρία Google (on-line μηχανή αναζήτησης). Αναζητώντας κάποιος στο on-line βιβλιοπωλείο, δεν είχε παρά να εισάγει τις λέξεις κλειδιά και η πλατφόρμα της μηχανής αναζήτησης της Google να ψάξει τη συγκεκριμένη σελίδα και να εξάγει τα αποτελέσματα. Υπήρξε ένα εύχρηστο και ισχυρό εργαλείο που όμως αντικαταστήθηκε με ένα παρόμοιο, το Live Search της εταιρίας Microsoft. Επίσης την περίοδο αυτή, παρέχει την ευκολία της on-line πληρωμής μέσω συστήματος FPS (Flexible Payment Service). Αυτές οι μικρές τεχνολογικές εξελίξεις στο χώρο και η αφομοίωσή τους από την Amazon.com ήταν καθοριστικές για τη διαβίωση και εδραίωσή της στο χώρο.
Ένα σημαντικό μειονέκτημα της εταιρίας ήταν ότι πολλά από τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της, προσφέρονταν αποκλειστικά στις ΗΠΑ, με συνέπεια να περιορίζεται ιδιαίτερα το καταναλωτικό της κοινό. Για παράδειγμα δεν επέτρεπε σε έναν Ευρωπαίο καταναλωτή να δει προεπισκόπηση της ταινίας που ήθελε να αγοράσει, λόγω διαφορετικού region PAL Ευρώπης και NTSC Αμερικής. Για να προσπελάσει την αδυναμία της αυτή καθώς και άλλες, δημιούργησε για την Ευρώπη το Amazon.co.uk στην Αγγλία και το Amazon.de στην Γερμανία. Το Αγγλικό site της Amazon.com είχε το 2008 επισκεψιμότητα 615 εκατομμύρια άτομα.
Η επέκταση της εταιρίας δημιούργησε την ανάγκη συγκέντρωσης και οργάνωσης των παρόντων προμηθευτών καθώς και την εύρεση και διαχείριση των νέων. Επιτακτική ανάγκη επομένως αποτέλεσε η διαχείριση της παρούσας κατάστασης, με τον κατάλληλο τεχνολογικό εξοπλισμό. Έτσι το 2003 ιδρύεται η εταιρία Α9.com που αποτελεί θυγατρική της Amazon.com και απασχολεί γύρω στους 100 ανθρώπους. H A9.com στεγάζει το γραφείο εύρεσης προϊόντων της Amazon.com καθώς και το ClickRiver που είναι αρμόδιο για την οργάνωση των on-line διαφημίσεων της Amazon.com καθώς και άλλων ερευνών για προγράμματα ανοικτού κώδικα όπως είναι το OpenSearch. Απίστευτος είναι ο αριθμός των πωλητών που πούλησαν τα προϊόντα τους μέσω της Amazon.com όπου ανέρχεται στους 1,3 εκατομμύρια.
Την ίδια χρονιά (23/11/2003) μια επαναστατική τεχνολογική δυνατότητα για την εκτίναξη των πωλήσεων αλλά και της εδραίωσης του ονόματος της Amazon.com ήρθε να ανατρέψει τα δεδομένα. Η δυνατότητα “search inside the book” (αναζήτηση μέσα στα βιβλία) παρείχε τη δυνατότητα στον επισκέπτη να “ξεφυλλίζει” και να διαβάζει τα βιβλία ώστε να του παρέχεται καλύτερη εικόνα αυτού που αγοράζει, χωρίς να αρκείται στην απλή περιγραφή του ή στα σχόλια των άλλων αγοραστών. Η προεπισκόπηση της σελίδας του βιβλίου είναι σε μορφή φωτογραφίας, αναγνώσιμη με προστασία (copyright) που εμποδίζει τη δυνατότητα αντιγραφής, εκτύπωσης ή αποθήκευσής της. Από κάθε βιβλίο παρέχονται προς ηλεκτρονική ανάγνωση τα περιεχόμενα καθώς και μερικές σελίδες από την αρχή και τη μέση του βιβλίου. Η καινοτομία αυτής της εταιρίας τη διαφοροποιεί ακόμη και σήμερα, καθώς λίγα είναι τα sites που παρέχουν αυτή την δυνατότητα.
Το 2005 (από τον 08/2005 και έπειτα) η Amazon.com ξεκίνησε να πουλά προϊόντα με δική της ετικέτα (label). Άξιο αναφοράς είναι και το γεγονός ότι ενώ υπήρχε έως τότε η δυνατότητα σχολιασμού των προϊόντων της (δική της ή ξένης ετικέτας) από τους καταναλωτές, ταυτόχρονα άρχισε να δημοσιεύει και τα αρνητικά σχόλια των αγοραστών στο site της, κάτι που αποφεύγονταν γενικά από όλα τα άλλα on-line καταστήματα προς αποφυγή της αμαύρωσης της εικόνας της εταιρίας αλλά και των προϊόντων της. Όπως υποστηρίζει ο CEO της εταιρίας, «Η Amazon.com έχει διαφορετική προσέγγιση, θέλουμε να κάνουμε το κάθε βιβλίο ή προϊόν διαθέσιμο, το καλό, το κακό, το άσχημο, για να λάμπει η αλήθεια». Επίσης υπάρχει η βαθμολόγηση από 1 έως 5 αστέρια για το κάθε προϊόν που μαζί με τους σχολιασμούς των προηγούμενων αγοραστών, είναι μια αξιόλογη και έντιμη βοήθεια στην επιλογή του κάθε προϊόντος από μελλοντικό αγοραστή του.
Την ίδια χρονιά (02/11/2005), δημιουργήθηκε το Amazon Mechanical Turk όπου αρχικά είχε σχεδιαστεί σαν ένα τμήμα με ανθρώπους που βοηθούν τις μηχανές να συνεργασθούν με την ανθρώπινη νοημοσύνη μέσω διάφορων δοκιμασιών (tasks). Τον Μάρτιο του 2007 υπήρχαν πάνω από 100.000 εθελοντές που συμμετείχαν στις χιλιάδες δοκιμασίες. Επίσης κάποιες συγκυρίες ανθρώπων ώθησαν το Amazon Mechanical Turk να γίνει ακόμη πιο γνωστό και προσιτό στο ευρύ κοινό. Όπως όταν βοήθησε στην ανεύρεση ανθρώπων που είχαν χαθεί μετά από μια ισχυρή καταιγίδα στη θάλασσα ή μια πτώση αεροπλάνου. Αυτό έγινε λαμβάνοντας φωτογραφίες από δορυφόρο και με την βοήθεια των χιλιάδων εθελοντών οι φωτογραφίες αυτές ελέγχονταν για ίχνη ζωής ή για το σημείο πρόσκρουσης.
Το 2006 η Amazon.com κατάφερε και έφτιαξε τη δική της πλατφόρμα αναζήτησης. Η θυγατρική A9.com είναι υπεύθυνη για την μηχανή αναζήτησης της Amazon.com καθώς και άλλες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν αυτή την πλατφόρμα αναζήτησης για τα δικά τους προϊόντα όπως είναι τα καταστήματα ρούχων Marks & Spencer, Εndless, Target. Τη χρονιά αυτή (από τις 21/09/2006 και μετά), πολλές λειτουργίες της Α9.com αναστέλλονται, όπως είναι η Α9 toolbar (μπάρα εργαλείων), Α9 yellow pages (χρυσός οδηγός), Α9 maps (on-line χάρτες), λειτουργίες που όμως απορροφήθηκαν από το OpenSource. To OpenSource είναι μια συλλογή από τεχνολογίες που επιτρέπουν την δημοσίευση των αποτελεσμάτων σε συμβατό format (xml, rss)
Τον Μάρτιο του ίδιου έτους, η Amazon.com παρέχει για τους καταναλωτές της αποθηκευτικό χώρο έως 5Gb μέσω του Amazon S3 (Simple Storage Service) καθώς και επικοινωνία μέσω τηλεφώνου χωρίς χρέωση. Αυτές οι τεχνολογικές βελτιώσεις της εταιρίας της έδωσαν μια ανανεωτική δύναμη για την διατήρηση της πρωτιάς.
Τον Νοέμβριο του 2008, το Amazon Kindle 2 (προϊόν ετικέτας της) αποτελεί άλλη μια καινοτομία της Amazon.com. Αποτελεί το μέλλον των βιβλίων αφού σαν ηλεκτρονική συσκευή, διαθέτει ανάρπαστα εργαλεία που ωθούν την ανάγνωση σε άλλη διάσταση και άλλη εποχή όπου τα βιβλία δεν μπαίνουν πια στα ράφια. Είναι μικρό, λεπτό, ελαφρύ, απλό στη χρήση με μεγάλη οθόνη που έχει σχεδιαστεί ειδικά για ανάγνωση κειμένου με ειδικές τεχνολογικές καινοτομίες που επιτρέπουν ακόμη και ανάγνωση στον ήλιο (e-ink). Είναι εξοπλισμένο με κάρτα μνήμης που χωράει γύρω στα 1500 βιβλία, 3G ασύρματη πρόσβαση σε 230.000 βιβλία της Amazon.com, λειτουργία text-to-speech για ανθρώπους με προβλήματα όρασης, υποδοχή ακουστικών, θύρα usb, πληκτρολόγιο, μπαταρία διάρκειας δύο εβδομάδων και κόστος 359$. Υποστηρίζει επίσης και την παγκόσμια on-line εγκυκλοπαίδεια WikiPedia καθώς και διάφορα λεξικά. Σχετικό θέμα είχε δημιουργηθεί και στην Ελλάδα στις 26/01/2009 όταν προτάθηκε στην Βουλή να αξιοποιηθούν τα ebooks τύπου Kindle στην ελληνική εκπαίδευση. Κοινή πλέον διαπίστωση αποτελεί το γεγονός ότι, το κλασσικό βιβλίο δεν θα πάψει να υπάρχει, παράλληλα με αυτά θα έχουμε και συσκευές ανάγνωσής τους. Τα e-books αντιπροσωπεύουν το 10% των συνολικών πωλήσεων βιβλίων της Amazon.com, θεωρούνται όμως μια αγορά με σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης.
Το Video On Demand (21/04/2009) είναι μια άλλη υπηρεσία της Amazon.com που φιλοξενεί υλικό υψηλής ανάλυσης (High Definition). Παρέχει την δυνατότητα ενοικίασης ταινίας με 3$. Υπάρχει η επιλογή μέσα από μια γκάμα 40.000 ταινιών που βρίσκονται στα “ράφια” της Amazon.com και που υποστηρίζονται από όλες σχεδόν τις επιτραπέζιες και φορητές συσκευές. Το Video On Demand είναι μια ισχυρή στρατηγική κίνηση και τεχνολογική εξέλιξη της εταιρίας αφού οι αλλαγές στον χώρο της ψυχαγωγίας οδηγούν τους καταναλωτές στην εύρεση τέτοιων προϊόντων αλλά και συσκευών που κάνουν δυνατή τη θέασή τους. Έτσι δημιουργήθηκαν προϊόντα (κλαδιά) από το Video On Demand (κορμός), όπως είναι η συσκευή Roku Netfix που είναι ο μεσάζων μεταξύ των δύο. Επίσης το κορυφαίο μοντέλο τηλεόρασης της Sony Bravia έχει ενσωματωμένη συσκευή για απ’ ευθείας θέαση ταινιών Video On Demand της Amazon.com. Επίσης το NBC παγκόσμιο δίκτυο τηλεόρασης, προμηθεύεται περιεχόμενο από το Video On Demand της Amazon.com που αντικατέστησε το iTunes, γεγονός που ενισχύει την υπεροχή της Amazon.com η οποία ηγείται στον χώρο της τεχνολογικής αλλαγής. Την ίδια χρονιά (31/03/2009) έχουμε επανασχεδιασμό της Alexa Toolbar.

Επίλογος

Στην ταχύτατα εξελισσόμενη αγορά τεχνολογικών αγαθών, η επιτυχία της εταιρίας Amazon.com ξεχωρίζει και αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. Μελετώντας την πορεία της εταιρίας σε βάθος χρόνου, διαπιστώνουμε ότι είναι ενεργός καινοτόμος επιχείρηση, η οποία διακρίνεται για τη συνεχή εξέλιξη και αλλαγή. Η αρχική επιτυχία της εταιρίας δεν ήταν αιτία να επαναπαυτεί στις δάφνες της και να απολαύσει τη δόξα της, αλλά αιτία διαρκούς αναζήτησης, εξέλιξης, βελτίωσης, που αποτελεί χαρακτηριστικό όλων των επιτυχημένων επιχειρήσεων και διακρίνει τη χαρισματική ικανότητα του ηγέτη και ιδρυτή της να αντιλαμβάνεται τις αλλαγές και να ενσωματώνει τις τεχνολογικές εξελίξεις.

Βιβλιογραφία

Ελληνική
1) Βερναρδάκης Νίκος, Οικονομία της Τεχνολογίας, Τόμος Α, 2006
2) Παπαδάκης Βασίλης, Στρατηγική των επιχειρήσεων
3) Βερναρδάκης Νικόλαος, Σημειώσεις μαθήματος Τεχνολογικές Αλλαγές & Ανταγωνιστικό Περιβάλλον

Ξένη
1) Spector Robert, Amazon.com: Get big fast, 2000

Internet
1) www.wikipedia.com
2) http://money.cnn.com/quote/snapshot/snapshot.html?symb=amzn
3) www.nasdaq.com

Τσικολάτας Α. (2009) Οργανωσιακή Δομή & Συμπεριφορά στo πλαίσιo της  Τράπεζας Πειραιώς, Πάτρα

Εισαγωγή

Οι Οργανισμοί – Επιχειρήσεις, σήμερα, λειτουργούν σε ένα περιβάλλον που αλλάζει συνεχώς και με γρήγορους ρυθμούς και η αποτελεσματικότητα τους, αλλά και η βιωσιμότητα τους εξαρτάται από την ικανότητα τους να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Η επίλυση των προβλημάτων δεν μπορεί να προέλθει μόνο από μια τεχνοκρατική προσέγγιση αλλά μέσα από την κατανόηση του τρόπου σκέψης και δράσης των εμπλεκόμενων φορέων έτσι ώστε η οποιαδήποτε απόφαση να τύχει καθολικής υποστήριξης με θετικά αποτελέσματα.
Σε ποιούς τομείς, μέσα στην επιχείρηση, παρουσιάζονται δυσλειτουργίες, σημειώνονται ή απαιτούνται αλλαγές, ποιός ο ρόλος και οι ευθύνες όλων για να σημειωθεί η αναγκαία αλλαγή ή να επιλυθεί κάποιο πρόβλημα, ποιές αντιδράσεις παρουσιάζονται και πώς αυτές ξεπερνιούνται, είναι μερικά από τα θέματα που απασχολούν ολοένα και περισσότερο τις διοικήσεις των Οργανισμών – Επιχειρήσεων. Η επίλυση τέτοιου είδους θεμάτων προκύπτει από την ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν την Οργανωσιακή Συμπεριφορά, που είναι και το θέμα της παρούσας εργασίας.
Η Οργανωσιακή Συμπεριφορά (Organizational Behavior) είναι ένας χώρος μελέτης (επιστημονικός κλάδος), που αναπτύχθηκε στις αρχές του 1960 και ασχολείται με την μελέτη της συμπεριφοράς των εργαζομένων στους οργανισμούς-επιχειρήσεις. Αναλυτικότερα η Οργανωσιακή Συμπεριφορά περιγράφει, εξηγεί, ερμηνεύει, προβλέπει και ελέγχει την ανθρώπινη συμπεριφορά, καθώς και τους παράγοντες που επηρεάζουν την απόδοση των ανθρώπων στο εργασιακό περιβάλλον.
Οι επιχειρήσεις συμπεριφέρονται καθ’ αυτό τον τρόπο επειδή αποτελούνται από συγκεκριμένα άτομα και έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (π.χ. μέγεθος, οργάνωση, στόχοι κ.λπ.). Η συμπεριφορά των ατόμων είναι η εξωτερίκευση της συνολικής επίδρασης πολλών και διαφορετικών παραγόντων, που σχετίζονται :

1. με το ίδιο το άτομο (ανάγκες, στόχοι, αξίες, αντίληψη, κ.λπ.), δηλαδή τα ατομικά του Γνωρίσματα, τις Αξίες, τις Στάσεις, την Αντίληψη και την Προσωπικότητα.
2. το περιβάλλον του (π.χ. οικογένεια, ομάδες αναφοράς, κοινωνική τάξη, κ.λπ.) και 3. με το συγκεκριμένο περιβάλλον της επιχείρησης (π.χ. στόχοι επιχείρησης, δομή, ρόλοι, κ.λπ.).
   Στην παρούσα εργασία γίνεται μία προσπάθεια παρουσίασης και ανάλυσης των όρων Οργανωσιακή κουλτούρα, Ηγεσία, Παρακίνηση και Κίνητρα Ανθρώπινου Δυναμικού, που είναι οι καθοριστικοί παράγοντες διαμόρφωσης της Οργανωσιακής συμπεριφοράς. Αναλυτικότερα παρουσιάζονται οι Οργανωσιακές διαδικασίες, όπου με αυτό τον όρο εννοούνται οι δραστηριότητες που γίνονται και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα στους Οργανισμούς – Επιχειρήσεις. Δηλαδή, ορίζονται ως οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ όλων των εργαζομένων. Οι πιο σημαντικές από αυτές τις διαδικασίες είναι: η Ηγεσία, η Επικοινωνία, η Δύναμη, η Επιρροή και η Εξουσία. Το πώς ο προϊστάμενος-στέλεχος θα συμπεριφερθεί, δηλαδή τι στυλ ηγεσίας θα υιοθετήσει και ποιό κάθε φορά, στις διαπροσωπικές σχέσεις με τους υφισταμένους του, ώστε αυτοί να εκτελέσουν αποτελεσματικά και ικανοποιητικά το έργο τους.
   Μερικά άτομα και ομάδες μπορούν και επηρεάζουν σημαντικά άλλους, επειδή γνωρίζουν πώς να χρησιμοποιούν τη δύναμη – εξουσία που τους δίνει ο Οργανισμός- Επιχείρηση ή και τη δική τους προσωπική δύναμη κι ακόμη επειδή γνωρίζουν πώς να
   αναπτύσσουν πολιτικές διεργασίες (κατάλληλες κινήσεις) για να επιτύχουν τους στόχους τους.
   Βέβαια η συμπεριφορά όλων των φορέων εξαρτάται από την Οργανωσιακή κουλτούρα, η οποία περιλαμβάνει τις κοινές αντιλήψεις που υπάρχουν και έχουν γίνει αποδεκτές στον ρου του χρόνου αναφορικά με τον τρόπο οργάνωσης και διάρθρωσης της επιχείρησης, τον τρόπο εξουσίας των ανωτέρων, τον τρόπο απόδοσης ανταμοιβών και επιβολής κυρώσεων, τον τρόπο ελέγχου, τον τρόπο γενικότερα λειτουργίας της επιχείρησης ώστε να εξασφαλίζεται όχι μόνο η επιβίωση αλλά και η μακρόπνοη εύρυθμη και επικερδής ανάπτυξή της. Η οργανωσιακή κουλτούρα εμπεριέχει μια δυναμική η οποία προσδίδει μια ζωντάνια σε αυτούς που καλούνται να την υπηρετήσουν αφού ταυτόχρονα είναι αυτοί που την διαμορφώνουν και αυτοί δεν είναι άλλοι από το έμψυχο δυναμικό της επιχείρησης, δηλαδή εργαζόμενοι, στελέχη, μέτοχοι.

Φυσικά σημαντικό ρόλο στις Επιχειρήσεις – Οργανισμούς παίζει η παρακίνηση των ανθρώπων, γενικότερα (ανθρώπινες ανάγκες και κίνητρα).
Τέλος, γίνεται αποτύπωση της διαμόρφωσης της τραπεζικής αγοράς σε διεθνές και τοπικό επίπεδο, παρουσίαση της Τράπεζας Πειραιώς στο πλαίσιο μελέτης περίπτωσης με την εξαγωγή των απαραίτητων συμπερασμάτων .

Ιστορικό, στρατηγικές κινήσεις και δίκτυο καταστημάτων

O Όμιλος Πειραιώς αποτελεί έναν από τους πιο δυναμικούς και δραστήριους της ελληνικής οικονομίας. Η Τράπεζα Πειραιώς ιδρύθηκε το 1916. Για πολλές δεκαετίες λειτούργησε ως ιδιωτική Τράπεζα και το 1975 πέρασε υπό κρατικό έλεγχο, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1991. Από το Δεκέμβριο του 1991 που ιδιωτικοποιήθηκε παρουσιάζει συνεχή και ταχεία ανάπτυξη εργασιών, μεγεθών και δραστηριοτήτων.
Παράλληλα με την οργανική της ανάπτυξη, η Τράπεζα Πειραιώς υλοποίησε μία σειρά στρατηγικών κινήσεων, με σκοπό την εδραίωσή της στην εγχώρια αγορά. Έτσι, το 1998 προχώρησε στην απορρόφηση των εργασιών της Chase Manhattan στην Ελλάδα, στην εξαγορά της Τράπεζας Μακεδονίας-Θράκης και της μικρής εξειδικευμένης Τράπεζας Credit Lyonnais Hellas, ενώ στις αρχές του 1999 στην απόκτηση του ελέγχου της Τράπεζας Χίου και στην απορρόφηση των εργασιών της National Westminster Bank PLC στην Ελλάδα. Τον Ιούνιο του 2000 πραγματοποίησε την ενοποίηση των τραπεζικών δραστηριοτήτων της στην Ελλάδα, μέσω της απορρόφησης των εμπορικών Τραπεζών Μακεδονίας-Θράκης και Χίου, δημιουργώντας μία από τις τρεις μεγαλύτερες ιδιωτικές Τράπεζες στην Ελλάδα.
Στις αρχές του 2002, η Τράπεζα Πειραιώς απέκτησε τον έλεγχο της ΕΤΒΑbank ενώ η απορρόφησή της από την Τράπεζα Πειραιώς ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο 2003. Επίσης, στις αρχές του 2002 υπογράφηκε συμφωνία Στρατηγικής Συνεργασίας του Ομίλου της Τράπεζας Πειραιώς με το διεθνή τραπεζοασφαλιστικό Όμιλο ING για την ελληνική αγορά, με έμφαση στο χώρο των τραπεζοασφαλειών (bank assurance), η οποία ανανεώθηκε τον Οκτώβριο 2007 για 10 έτη.
Στις αρχές του 2005, ο Όμιλος Τράπεζας Πειραιώς υλοποιώντας τη στρατηγική επέκτασής του στις αγορές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και Ανατολικής Μεσογείου, προχώρησε στην εξαγορά της βουλγαρικής Τράπεζας Eurobank (μετονομάστηκε σε Piraeus Bank Bulgaria), ενισχύοντας την εκεί παρουσία του Ομίλου, ενώ το Μάρτιο 2006 ολοκληρώθηκε η συγχώνευση των καταστημάτων της Τράπεζας Πειραιώς στη Βουλγαρία με την Eurobank. Επίσης, το 2005, πραγματοποίησε είσοδο στη σερβική αγορά με την εξαγορά της Atlas Bank (μετονομάστηκε σε Piraeus Bank Beograd), αλλά και στην αιγυπτιακή αγορά με την εξαγορά της Egyptian Commercial Bank (μετονομάστηκε σε Piraeus Bank Egypt). Τέλος, εντός του 2007, ο Όμιλος Πειραιώς διεύρυνε τη διεθνή παρουσία του στην Ουκρανία με την εξαγορά της International Commerce Bank (μετονομάστηκε σε Piraeus Bank ICB), και στην Κύπρο με την έγκριση λειτουργίας τραπεζικού ιδρύματος (Τράπεζα Πειραιώς Κύπρου) και τη συμφωνία εξαγοράς του δικτύου της ArabBankΚύπρου.
Σήμερα η Τράπεζα Πειραιώς ηγείται ενός Ομίλου επιχειρήσεων που καλύπτει το σύνολο των εργασιών και δραστηριοτήτων του χρηματοοικονομικού τομέα στην Ελλάδα (universal bank). Η Τράπεζα Πειραιώς διαθέτει ιδιαίτερη τεχνογνωσία στην καταναλωτική-στεγαστική πίστη και στα άλλα προϊόντα τραπεζικής ιδιωτών, στο χώρο των μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεων, στην παροχή υπηρεσιών κεφαλαιαγοράς και επενδυτικής τραπεζικής, καθώς και στην αναπτυσσόμενη αγορά της χρηματοδοτικής μίσθωσης.
Το σύνολο αυτών των υπηρεσιών προσφέρονται τόσο μέσα από το πολύ καλά οργανωμένο δίκτυο καταστημάτων της, όσο και από το ηλεκτρονικό δίκτυο τραπεζικής, την winbank. Η τελευταία δημιουργήθηκε στις αρχές του 2000 ως η πρώτη ολοκληρωμένη υπηρεσία ηλεκτρονικής τραπεζικής στην Ελλάδα, παρέχοντας ένα πλήρες και ολοκληρωμένο σύνολο υπηρεσιών ηλεκτρονικής εξυπηρέτησης.
Η παρουσία του Ομίλου της Τράπεζας Πειραιώς στο εξωτερικό εστιάζεται στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και Ανατολική Μεσόγειο, παράλληλα με παρουσία στα μεγάλα χρηματοοικονομικά κέντρα του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης. Συγκεκριμένα, ο Όμιλος της Τράπεζας Πειραιώς δραστηριοποιείται στις Η.Π.Α. με τη Marathon Bank στη Νέα Υόρκη με δίκτυο 14 καταστημάτων, στο Ηνωμένο Βασίλειο με ένα κατάστημα της Τράπεζας Πειραιώς στο Λονδίνο, στην Αλβανία με την Tirana Bank με 45 καταστήματα, στη Ρουμανία με την Piraeus Bank Romania με 180 καταστήματα, στη Βουλγαρία με 94 καταστήματα της Piraeus Bank Bulgaria, στη Σερβία με 47 καταστήματα της Piraeus Bank Beograd, στην Ουκρανία με 85 καταστήματα της Piraeus Bank ICB, στην Κύπρο με 14 καταστήματα της Τράπεζας Πειραιώς Κύπρου και, τέλος στην Αίγυπτο με την Piraeus Bank Egypt με 57 καταστήματα.
Οι κύριοι μεσοπρόθεσμοι στόχοι του Ομίλου της Τράπεζας Πειραιώς είναι η διατήρηση ισορροπημένης ανάπτυξης όσον αφορά τις χορηγήσεις και καταθέσεις, η επίτευξη υψηλής αποτελεσματικότητας και η διατήρηση της υψηλής ποιότητας του δανειακού χαρτοφυλακίου. Η Τράπεζα Πειραιώς θα συνεχίσει να εστιάζει στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, καθώς και στη λιανική τραπεζική, όπου κατέχει ισχυρή τεχνογνωσία, εκμεταλλευόμενη παράλληλα το νεαρό δίκτυο καταστημάτων της, στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Βασική κατεύθυνση της πολιτικής για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού του Ομίλου είναι η αποτελεσματική διοίκηση των ανθρωπίνων πόρων, διαθέτοντας ικανά και αφοσιωμένα στελέχη με δυνατότητα να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στο πλαίσιο της ενιαίας τραπεζικής αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το σύνολο των απασχολουμένων στον Όμιλο στις 31.12.08 ανερχόταν σε 14.255 άτομα.
Στο τέλος Δεκεμβρίου 2008, ο Όμιλος της Τράπεζας Πειραιώς διέθετε ένα δίκτυο 895 καταστημάτων (358 στην Ελλάδα και 537 στο εξωτερικό) και ίδια κεφάλαια που διαμορφώθηκαν στα €3.025 εκ. Οι καταθέσεις, τα repos και τα ομόλογα πελατών του Ομίλου έφθασαν τα €31.294 εκ, οι χορηγήσεις τα €39.016 εκ και το σύνολο του ενεργητικού τα €54.890 εκ.

Ανάλυση επιχειρησιακού περιβάλλοντος

Τα τελευταία 20 χρόνια σημειώθηκαν ραγδαίες και σημαντικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία προς την κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού και της απελευθέρωσης του χρηματοοικονομικού συστήματος, πυρήνας του οποίου είναι το τραπεζικό σύστημα. Οι τράπεζες, πλέον, όχι μόνο δρουν ως διαμεσολαβητές μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών μονάδων, διευκολύνοντας έτσι την εξομάλυνση στην κατανομή εισοδημάτων και επενδύσεων νοικοκυριών και επιχειρήσεων υπό καθεστώς ατελών αγορών και ασύμμετρης πληροφόρησης, αλλά ταυτόχρονα έχουν μετατραπεί σε σύνθετους οργανισμούς παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Δεν χωράει καμία αμφιβολία ότι οι οικονομικές, τεχνολογικές και θεσμικές εξελίξεις ήταν τέτοιες σε μέγεθος και ουσία, που επέφεραν σημαντικές αλλαγές στη δομή και λειτουργία του τραπεζικού τομέα, τόσο σε επίπεδο θεωρίας όσο και πρακτικής, σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και τοπικό επίπεδο. Είναι προφανές ότι προκειμένου ο τραπεζικός τομέας να διατηρήσει τον πολύπλοκο ρόλο που του αποδίδεται, θα πρέπει να ανταποκριθεί εγκαίρως και επιτυχώς στις προκλήσεις των καιρών.
Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας το 2007 ο ρυθμός της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης (εκτός της ζώνης του ευρώ) επιβραδύνθηκε κάπως σε σχέση με τα πολύ υψηλά επίπεδα που είχαν παρατηρηθεί την προηγούμενη τριετία. Η εξέλιξη αυτή συνδεόταν εν μέρει με τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές εντάσεις που εκδηλώθηκαν στα μέσα του 2007 και επισκίασαν τις οικονομικές εξελίξεις ανά την υφήλιο, καθώς και με την ωρίμανση – έως ένα βαθμό – του κύκλου της παγκόσμιας μεταποιητικής και κατασκευαστικής δραστηριότητας. Αν και η κάμψη της αμερικανικής αγοράς κατοικιών είχε μόνο περιορισμένες έμμεσες επιδράσεις σε άλλες συνιστώσες της εγχώριας ζήτησης στις ΗΠΑ, η οποία αυξήθηκε με υψηλούς ρυθμούς το β΄ και γ΄ τρίμηνο του 2007, η οικονομική μεγέθυνση στις ΗΠΑ επιβραδύνθηκε σημαντικά το δ΄ τρίμηνο.
Όμως, οι επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο από τη χειροτέρευση των προοπτικών της αμερικάνικης οικονομίας παρέμειναν τα 2007 μάλλον περιορισμένες. Στις σημαντικές αναδυόμενες αγορές, η αναταραχή προκάλεσε πρόσκαιρη άνοδο της μεταβλητότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές, αλλά η ικανότητα των περισσότερων αναδυόμενων αγορών να απορροφούν τις επιδράσεις δυσμενών εξελίξεων φάνηκε να έχει ενισχυθεί σε σύγκριση με το παρελθόν. Το 2007 ως σύνολο, η οικονομική επέκταση στις αναδυόμενες αγορές, ιδίως της Ασίας, προχωρούσε με ταχείς ρυθμούς. Ταυτόχρονα, η αβεβαιότητα όσον αφορά τις παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές επιτάθηκε, αντανακλώντας τη γενικευμένη επανεκτίμηση των κινδύνων, τη διαμόρφωση λιγότερο ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης, τις αυξήσεις των διεθνών τιμών των βασικών εμπορευμάτων και την υποχώρηση των δεικτών εμπιστοσύνης
Κατά τη διάρκεια του 2008, η συνεχιζόμενη χρηματοπιστωτική αναταραχή, η οποία είχε εκδηλωθεί από τα τέλη του 2007 στις ΗΠΑ, επεκτάθηκε και επηρέασε σημαντικά την παγκόσμια οικονομία.
Στις ΗΠΑ, το χρηματοπιστωτικό σύστημα αναδιαρθρώθηκε βίαια με τη χρεοκοπία, εξαγορά ή μετατροπή των μεγάλων επενδυτικών τραπεζών σε εμπορικές τράπεζες και τη μερική κρατικοποίηση άλλων τραπεζών και χρηματοοικονομικών εταιριών. Στην Ευρώπη, μεγάλοι τραπεζικοί όμιλοι αντιμετώπισαν εκτεταμένα προβλήματα ρευστότητας και κεφαλαιακής επάρκειας και διασώθηκαν χάρη στην παρέμβαση των κυβερνήσεων, ενώ άλλοι υπέστησαν απομείωση σημαντικού ύψους στοιχείων του ενεργητικού τους και παρουσίασαν μεγάλες ζημιές μετά από πολλά χρόνια.
Η απροσδόκητα μεγάλης έκτασης και έντασης χρηματοπιστωτική κρίση προκάλεσε συντονισμένες ή μονομερείς ευρείας κλίμακας παρεμβάσεις εθνικών κυβερνήσεων, κεντρικών τραπεζών και υπερεθνικών οργανισμών με βασικούς στόχους την ομαλοποίηση της λειτουργίας των χρηματοπιστωτικών αγορών, τη διάσωση μεγάλων χρηματοπιστωτικών ομίλων και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης μεταξύ των φορέων της οικονομίας.
Παρά τις πολύμορφες παρεμβάσεις, η δυσλειτουργία των χρηματοοικονομικών αγορών, η έλλειψη ρευστότητας, η απομείωση εποπτικών κεφαλαίων και η συνεχιζόμενη έλλειψη εμπιστοσύνης ανάμεσα στα πιστωτικά ιδρύματα οδήγησαν σε ακόμη μεγαλύτερο περιορισμό των τραπεζικών πιστώσεων, με αποτέλεσμα η κρίση να αρχίσει να επηρεάζει έντονα και αρνητικά και τα μεγέθη της πραγματικής οικονομίας. Έτσι, υπήρξε σημαντική και απότομη κάμψη στην ενεργό ζήτηση και σημαντική υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας και του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ σε όλες τις μεγάλες ανεπτυγμένες χώρες και περιοχές (ΗΠΑ , Ιαπωνία, Ε.Ε).

Οι επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής αναταραχής στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα ήταν συγκριτικά περιορισμένες. Οι ελληνικές τράπεζες χαρακτηρίζονται από ικανοποιητική κεφαλαιακή επάρκεια και ισχυρή καταθετική βάση. Οι αρνητικές συνέπειες της κρίσης έγιναν αισθητές κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2008, κυρίως μέσω του περιορισμού της ρευστότητας στη διατραπεζική αγορά, της απότομης αύξησης του κόστους άντλησης χρήματος, της σημαντικής πτώσης της αξίας των επενδύσεων τους ως άμεσο επακόλουθο της πτωτικής πορείας των αγορών χρήματος και κεφαλαίων, των ενδεχόμενων κινδύνων από την επέκτασή τους στις χώρες της ανατολικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ιδιαίτερη έγνοια αποτελεί και ο αυξημένος πιστωτικός κίνδυνος που αναμένεται να προκύψει από τον τραπεζικό δανεισμό επιχειρήσεων και νοικοκυριών σε συνθήκες καθοδικού κύκλου της οικονομίας.
Από την άλλη πλευρά, ο υψηλός αν και επιβραδυνόμενος ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας (3% το 2008 έναντι 4% το 2007) συνέβαλε στην επίτευξη ικανοποιητικού ρυθμού αύξησης των υπολοίπων των δανείων κατά 15,1%, παρά την επιβράδυνση της πιστωτικής επέκτασης προς τα νοικοκυριά από 22,4% το 2007 σε 12,8% το 2008 μετριάζοντας σημαντικά τις αρνητικές επιπτώσεις της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης στην πραγματική οικονομία.
Η περαιτέρω υποχώρηση του ρυθμού μεγέθυνσης της οικονομίας το 2009 αναμένεται να επηρεάσει και τις τραπεζικές εργασίες, ειδικότερα το ρυθμό αύξησης των χορηγήσεων και το ύψος των μη εξυπηρετούμενων δανείων και να συμπιέσει την κερδοφορία των τραπεζών.
Για την άμεση αντιμετώπιση των συνεπειών της χρηματοοικονομικής κρίσης, η ελληνική κυβέρνηση, εφαρμόζοντας παρόμοια πολιτική με εκείνες των περισσοτέρων κρατών, προχώρησε στην εφαρμογή δέσμης μέτρων ύψους 28 δις € για την κεφαλαιακή θωράκιση των τραπεζών και την ενίσχυση της ρευστότητάς τους. Τα μέτρα αυτά, σε συνδυασμό με τις αλλεπάλληλες μειώσεις του βασικού επιτοκίου αναχρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και τη σταδιακή εξομάλυνση του κλίματος στις χρηματαγορές, έχουν ήδη οδηγήσει στην αποκλιμάκωση των τραπεζικών επιτοκίων καθώς και σε μερική αποκατάσταση της ομαλής ροής του τραπεζικού δανεισμού προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά.

Περιγραφή επιχειρησιακής στρατηγικής και οράματος

Το όραμα του Ομίλου της Τράπεζας Πειραιώς είναι η μετεξέλιξή του σε έναν ισχυρό περιφερειακό χρηματοοικονομικό οργανισμό στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο, με ανάδειξη του σε κατεξοχήν τράπεζα του μεσαίου χώρου, κυρίως των επιχειρήσεων, αλλά και των ιδιωτών, παραμένοντας προτιμητέος εργοδότης και παρέχοντας υψηλού επιπέδου υπηρεσίες στους πελάτες του.
Κύριες στρατηγικές επιδιώξεις του Ομίλου της Τράπεζας Πειραιώς για την Ελλάδα είναι η κεφαλαιοποίησης της εμπειρίας στο χώρο των μεσαίων και μικρών επιχειρήσεων και της λιανικής τραπεζικής, με σκοπό την περαιτέρω επέκταση μέσω ενίσχυσης του δικτύου του και εντατικοποίησης των σταυροειδών πωλήσεων, και αύξηση του μεριδίου αγοράς σε όλους τους τομείς δραστηριότητας.
Οι στρατηγικές επιδιώξεις του Ομίλου για τη Διεθνή αγορά είναι η σημαντική αύξηση μεριδίου αγοράς σε όλες τις χώρες όπου έχει παρουσία μέσω οργανικής ανάπτυξης και επέκτασης του δικτύου καταστημάτων του, ώστε οι διεθνείς δραστηριότητες να συνεισφέρουν σημαντικά στα αποτελέσματα του Ομίλου.
Τέλος, οι στρατηγικοί στόχοι του Ομίλου είναι η συμμόρφωση στις αρχές της εταιρικής διακυβέρνησης του Ομίλου, η έμφαση στη διαχείριση κινδύνου και στον πιστωτικό έλεγχο και η ενοποίηση του εταιρικού μοντέλου και της επιχειρηματικής πρακτικής.
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να σημειωθεί πως το σύστημα Αξιών πάνω στο οποίο στηρίζεται η πορεία και η ανάπτυξη της Τράπεζας Πειραιώς και του Ομίλου της είναι:

1. Πάθος για τον Πελάτη: δημιουργία και συνεχόμενη ανάπτυξη των σχέσεων με τους πελάτες με στόχο την επίτευξη αμοιβαίου κέρδους, προσφορά άριστης ποιότητας εξυπηρέτησης και διαμόρφωση ανταγωνιστικών λύσεων που προσθέτουν αξία για τους πελάτες.
2. Δημιουργία Αξίας για τους Μετόχους: κάθε εργαζόμενος συμβάλλει σημαντικά στην κερδοφορία της Τράπεζας, για την ενίσχυση της οποίας όλα τα μέλη εργάζονται με συνέπεια, επηρεάζοντας από την πλευρά τους, τόσο τα έσοδα όσο και τις δαπάνες του Οργανισμού. Επιπροσθέτως, το ανθρώπινο δυναμικό φροντίζει να διασφαλίσει την Τράπεζα έναντι πάσης φύσεως κινδύνων, φροντίζοντας για την τήρηση των νόμων καθώς και των διαδικασιών που η Τράπεζα έχει θέσει για την διασφάλιση της συνεχούς και απρόσκοπτης κερδοφόρας πορείας.
3. Ηγετική Παρουσία στην Αγορά: Το όραμα, ο στρατηγικός προσανατολισμός του Ομίλου της Τράπεζας Πειραιώς και οι στόχοι που τίθενται αποτελούν την κατευθυντήρια γραμμή του ανθρώπινου κεφαλαίου. Οι κατευθυντήριες γραμμές της ηγεσίας είναι προσανατολισμένες στην αγορά και κυρίως στον εντοπισμό και την αξιοποίηση των ευκαιριών που προκύπτουν. Τέλος, η πρωτοπορία, η δημιουργικότητα και η συνέπεια είναι τα στοιχεία που οδηγούν στη διαρκή βελτίωση τόσο των μελών όσο και του ίδιου του Οργανισμού.
4. Επένδυση στον Άνθρωπο και την Κοινωνία: Επιλογή των καλύτερων υποψηφίων της αγοράς με έμφαση στο ήθος, την ακεραιότητα, τον επαγγελματισμό, την ικανότητα και την επιχειρηματικότητα και επένδυση με συνέπεια στη διαρκή εξέλιξη, ανάπτυξη και ευμάρεια του ανθρώπινου δυναμικού. Τέλος, η τράπεζα φροντίζει το περιβάλλον, τις τοπικές κοινωνίες, τον πολιτισμό και τους ανθρώπους που χρειάζονται υποστήριξη. Οργανωτική δομή-Οργανόγραμμα

Η οργανωτική δομή της Τράπεζας Πειραιώς είναι διαρθρωμένη κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των κύριων επιχειρησιακών τομέων της που είναι η Λιανική Τραπεζική, η Τραπεζική Μεγάλων Επιχειρήσεων, η Επενδυτική Τραπεζική, η Διαχείριση Κεφαλαίων και Treasury και οι Λοιποί Επιχειρηματικοί Τομείς.
Το έργο αυτών των τομέων συνεπικουρείται από λοιπούς υποστηρικτικούς τομείς, όπως Ανθρώπινο Δυναμικό, Οικονομικές & Διοικητικές Υπηρεσίες, Διαχείριση Κινδύνων, Συστήματα και Λειτουργική Υποστήριξη, που στόχο έχουν να διευκολύνουν και να υποστηρίξουν το έργο των κύριων τομέων. Ο τρόπος αυτός υποστήριξης έχει ως βασικές αρχές την αποτελεσματικότητα, τη διάχυση της τεχνογνωσίας του Ομίλου σε όλες τις μονάδες του και τη βελτιστοποίηση του κόστους λειτουργίας.
Βασική επιδίωξη της οργανωτικής δομής της Τράπεζας Πειραιώς είναι η αποφυγή ασυμβίβαστων ή συγκρουόμενων αρμοδιοτήτων και η ελαχιστοποίηση των κινδύνων από τυχόν λάθη και απάτη. Η οργανωτική δομή ενσωματώνει τις εκάστοτε αρχές του θεσμικού πλαισίου που διέπει τη λειτουργία των πιστωτικών ιδρυμάτων.

Στο Παράρτημα Γ, παραθέτουμε το Οργανόγραμμα της Τράπεζας Πειραιώς, σελ. 41.

Πολιτικές και αρχές διαχείρισης ανθρωπίνου δυναμικού

Η Τράπεζα Πειραιώς επενδύει συνεχώς στο ανθρώπινο κεφάλαιο έχοντας την πεποίθηση ότι οι γνώσεις, οι ικανότητες και ο διαρκώς αναπτυσσόμενος επαγγελματισμός του ανθρώπινου κεφαλαίου αποτελούν τη βασική πηγή δύναμης του Ομίλου και μοχλό διατήρησης της επιχειρηματικής του πρόκρισης. Οι πολιτικές και οι διαδικασίες της Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού της Τράπεζας είναι οι εξής:

1. Επιλογή Ανθρώπινου Δυναμικού
2. Εκπαίδευση, Ευκαιρίες Ανάπτυξης & Εξέλιξης
3. Ανάδειξη Στελεχών και Εξέλιξης
4. Ενεργητική Διαχείριση Ταλέντων & Κίνητρα Πιστότητας
5. Εφαρμογή Κέντρων Ανάπτυξης για το στελεχιακό δυναμικό του Ομίλου
6. Αξιολόγηση Απόδοσης & Επιχειρησιακών δεξιοτήτων του ανθρώπινου Δυναμικού
7. Προγράμματα Υποστήριξης Εργαζομένων.

Βασική κατεύθυνση της πολιτικής για την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου του Ομίλου είναι η αποτελεσματική διοίκηση των ανθρωπίνων πόρων, διαθέτοντας ικανά και αφοσιωμένα στελέχη με δυνατότητα να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στο πλαίσιο της ενιαίας Τραπεζικής αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναγνωρίζοντας τη συμβολή των ανθρώπων στη συνεχή της ανάπτυξη, η Τράπεζα Πειραιώς επενδύει καθημερινά στους εργαζόμενούς της και φροντίζει για την ενίσχυση ενός εργασιακού περιβάλλοντος, το οποίο:
• παρέχει ίσες ευκαιρίες ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, θρησκείας, εθνικότητας και φυσικής ικανότητας, ενώ σχεδιάζει και υλοποιεί δράσεις, συστήματα ανάπτυξης και κινήτρων, με στόχο την προσέλκυση.
• επιλέγει και περαιτέρω αξιοποιεί το ανθρώπινο δυναμικό της, με βάση τις αναπτυξιακές ανάγκες της στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
• παρέχει ευκαιρίες και ερεθίσματα για επαγγελματική ανάπτυξη και εξέλιξη, επικοινωνώντας “ανοιχτά” ανάγκες στελέχωσης και καλύπτοντας τις κατά προτεραιότητα με εσωτερική στελέχωση.

• επενδύει στην εκπαίδευση και ανάπτυξη των ανθρώπων της, αξιοποιώντας σύγχρονες μεθόδους και εξειδικευμένα εργαλεία.
• παρέχει ανταγωνιστικές αμοιβές και παροχές.
• επικοινωνεί “ανοιχτά” αξιοποιώντας, πέρα από την καθημερινή επαφή, ποικίλα εργαλεία και τρόπους ενημέρωσης και αμφίδρομης επικοινωνίας.
• παρέχει προγράμματα υποστήριξης και ενεργητικής διαχείρισης της υγείας-ευεξίας των εργαζομένων.
• παρέχει ασφαλές περιβάλλον εργασίας
• αντιμετωπίζει με σεβασμό τον άνθρωπο, ενστερνιζόμενη τις αρχές του Οικουμενικού Συμφώνου του Ο.Η.Ε. και προωθώντας τις βασικές αρχές του, σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα εργασίας, την προστασία του περιβάλλοντος και την καταπολέμηση της διαφθοράς.

Οι παραπάνω αρχές διέπουν τις πολιτικές και πρακτικές διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται ότι δεν υπάρχει περιθώριο για δημιουργία διακρίσεων, ενώ η διαφορετικότητα αναγνωρίζεται και προωθείται.
Επιπλέον, η Τράπεζα Πειραιώς, επιδιώκοντας να ενδυναμώσει την επαφή και επικοινωνία με όλους τους εργαζόμενους, έχει φροντίσει για τη δημιουργία ειδικού εσωτερικού διαδικτυακού ιστού ενημέρωσης και επικοινωνίας, στον οποίο οι εργαζόμενοι μπορούν να επικοινωνούν θέματα που τους απασχολούν στη Γενική Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού.
Περαιτέρω, το 2007 δημιουργήθηκε στη Γενική Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού οργανωτική ομάδα Εσωτερικής Επικοινωνίας και Οργανωσιακής Υγείας που, μεταξύ άλλων, παρέχει συμβουλευτική καθοδήγηση σε εργαζόμενους που αντιμετωπίζουν προσωπικά ή εργασιακά θέματα.

Εσωτερική επικοινωνία

Όσον αφορά την εσωτερική επικοινωνία, η Τράπεζα Πειραιώς δίνει ιδιαίτερη έμφαση, γνωρίζοντας τη σημαντικότητά της στην καλή λειτουργία του Οργανισμού. Στην καθημερινή δράση αξιοποιείται κάθε ευκαιρία για εξασφάλιση ανοιχτής και αμφίδρομης επικοινωνίας μεταξύ της διοίκησης και των εργαζομένων. Επιδιώκεται και χτίζεται συστηματικά η επαφή, με κοινό παρανομαστή το Όραμα και τις Αξίες του Οργανισμού, ενώ υπάρχει κοινή αντίληψη για τις επιχειρηματικές προτεραιότητες και τους στρατηγικούς στόχους ανάπτυξης του Οργανισμού.
Η Τράπεζα Πειραιώς παρέχει σε όλους τους εργαζόμενους πολλαπλά κανάλια επικοινωνίας, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την αμφίδρομη επαφή σε όλα τα επίπεδα. Στο πλαίσιο αυτό, αξιοποιούνται, πέρα από την άμεση και καθημερινή επικοινωνία, ποικίλα μέσα και εργαλεία Εσωτερικής Επικοινωνίας:
• Intranet, ο εσωτερικός διαδικτυακός χώρος,
• Εξατομικευμένη και ομαδική ηλεκτρονική επικοινωνία μέσω e-mail και Winners, εσωτερικό έντυπο επικοινωνίας που διανέμεται σε όλους τους εργαζόμενους του Ομίλου,
• Εταιρικές εκδηλώσεις,
• Συναντήσεις μονάδων,
• Εκπαιδευτικά Προγράμματα,
• Αξιολόγηση της Απόδοσης και των δεξιοτήτων των εργαζομένων,
• Συμβουλευτική Υποστήριξη και καθοδήγηση εργαζομένων,
• Εστιασμένες συναντήσεις διερεύνησης (focus groups) και
• Έρευνα Εταιρικής Κουλτούρας και Ικανοποίησης εργαζομένων

Εργασιακό περιβάλλον – Η σημασία του εργασιακού περιβάλλοντος

Το άριστο εργασιακό περιβάλλον της Τράπεζας Πειραιώς το 2007 όπως και η διάκριση των θυγατρικών της E-Phonia, PDS, Exodus, Piraeus Bank Romania είναι αποτέλεσμα εφαρμογής συγκεκριμένων πολιτικών. Η επιβράβευση των εργαζομένων με βάση την απόδοση και την επιθυμία τους για διαρκή βελτίωση όπως και η αναζήτηση και η αξιοποίηση των ταλέντων δεν μπορούν παρά να αποτελούν βασικές προτεραιότητες μια τράπεζας.
Σύμφωνα με την Ευτυχία Κασελάκη, Βοηθό Γενικού Διευθυντή Ανθρώπινου Δυναμικού & Εκπαίδευσης Ομίλου Τράπεζας Πειραιώς : «το να χαρακτηρίζεται ένα εργασιακό περιβάλλον άριστο σημαίνει ότι οι άνθρωποί του βιώνουν στην καθημερινότητά τους ότι αντιμετωπίζονται ως ψυχή, πνεύμα και σώμα, ότι επενδύει ο οργανισμός στο τώρα και στην μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και ευημερία, των ιδίων εξατομικευμένα αλλά και συλλογικά, ως εργαζομένους, επαγγελματίες και μέλη της κοινωνίας και όχι απλά ότι διαφοροποιείται σημαντικά από το μέσο όρο σε επιμέρους πολιτικές και πρακτικές ανθρώπινου δυναμικού».
O Δημήτρης Γκανούδης Senior Consultant στο Great Place to Work Institute Hellas θεωρεί πως, «στα καλύτερα εργασιακά περιβάλλοντα είναι ιδιαίτερα σημαντικό το πώς αντιμετωπίζονται οι άνθρωποι. Η δημιουργία ενός βέλτιστου εργασιακού περιβάλλοντος αποτελεί βάσιμο στόχο κάθε επιχείρησης. Αυτό έρχεται σε κάποια αντίθεση με τη συμβατική επιχειρηματική παραδοχή ότι ο αποκλειστικός θεμιτός στόχος μιας εταιρείας είναι να αυξάνει τα κέρδη της. Σε ένα βέλτιστο εργασιακό περιβάλλον και οι δύο στόχοι αντιμετωπίζονται σαν συμβατοί».
Αν και η καθημερινή εμπειρία κάνει τον καθένα επιφυλακτικό κατά πόσο είναι συμβατοί οι δύο αυτοί στόχοι, σίγουρα δε χάνει τίποτα κάποιος με το να προσπαθήσει

Αξιοποίηση της φήμης

Η θετική εικόνα που εκπέμπει ένα άριστο εργασιακό περιβάλλον έχει άμεσο αντίκτυπο όχι μόνο στις σχέσεις με το προσωπικό της τράπεζας και τους υποψήφιους εργαζομένους αλλά και στη συνεργασία με πελάτες και προμηθευτές. Η περίφημη εταιρική κοινωνική ευθύνη στην εσωτερική της μορφή (Διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού, Υγεία και ασφάλεια στην εργασία, Προσαρμογή στις αλλαγές) λαμβάνει συγκεκριμένη μορφή και δεν περιορίζεται σε επικοινωνιακά τεχνάσματα.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η Commission , «οι εταιρείες πρέπει να λαμβάνουν μέτρα για την διά βίου εκπαίδευση των εργαζομένων, την ενδυνάμωσή τους, την κυκλοφορία της πληροφόρησης μέσα στην εταιρεία, την καλύτερη ισορροπία μεταξύ εργασίας, οικογένειας και αναψυχής, ίση αμοιβή και δυνατότητες καριέρας για τις γυναίκες, συμμετοχή στα κέρδη και δυνατότητες απόκτησης μετοχών, ενδιαφέρον για την απασχολησιμότητα των εργαζομένων, καθώς και εξασφάλιση εργασίας, αποφυγή οποιωνδήποτε διακρίσεων κ.ά.».

Παράγοντες υγιούς εργασιακού περιβάλλοντος

Ένα ιδανικό εργασιακό περιβάλλον δεν περιορίζεται στους υψηλούς μισθούς και τα bonus. Περιλαμβάνει και άλλες διαστάσεις που μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στην αύξηση της παραγωγικότητας αλλά και στη βελτίωση της φήμης μιας τράπεζας.
Αρκετοί είναι εκείνοι οι παράγοντες που πρέπει να συνυπολογιστούν ώστε μία επιχείρηση και πιο συγκεκριμένα μία τράπεζα να αποτελεί ένα ιδανικό εργασιακό περιβάλλον. Αυτός που έρχεται πρώτος στο νου των περισσότερων είναι σίγουρα το ύψος των αμοιβών και οι κάθε είδους παροχές (bonus) που προσφέρει η Τράπεζα στους εργαζόμενούς της. Υπάρχουν όμως και άλλες πλευρές, όχι άμεσα ορατές, ενός εργασιακού περιβάλλοντος οι οποίες όχι μόνο «βαρύνουν» στο τελικό αποτέλεσμα αλλά πολλές φορές διαδραματίζουν και καθοριστικό ρόλο.

Η ύπαρξη και η πιστή εφαρμογή πέντε σημαντικών διαστάσεων στον εργασιακό χώρο κρατάνε ικανοποιημένους τους εργαζόμενους και πεπεισμένους ότι δουλεύουν στη σωστή επιχείρηση. Αυτές είναι η Αξιοπιστία, ο Σεβασμός, η Δικαιοσύνη, η Υπερηφάνεια και η Συντροφικότητα.

Πιο συγκεκριμένα,
α) η αξιοπιστία αποτυπώνεται στην άτυπη και αποτελεσματική επικοινωνία δύο κατευθύνσεων, στην αξιοποίηση των υπαρχόντων πόρων, στην ακεραιότητα, την τιμιότητα και ηθική συμπεριφορά. Ένας θεσμός της Τράπεζας που την διέκρινε από τις άλλες επιχειρήσεις και συγκαταλέγεται σε αυτή τη διάσταση είναι ο Communication assistant manager.
β) ο σεβασμός αποτυπώνεται στην υποστήριξη στην επαγγελματική εξέλιξη, στη συνεργασία με τους εργαζομένους, στη φροντίδα και το προσωπικό ενδιαφέρον για τους ανθρώπους. Για παράδειγμα το Distance learning πρόγραμμα της Τράπεζας, αλλά και η παροχή μαθημάτων επαγγελματικού προσανατολισμού που παρέχει στα παιδιά των εργαζομένων.
γ) η εντιμότητα – δικαιοσύνη αποτυπώνεται στο αίσθημα δικαίου (όλοι νιώθουν ισότιμα μέλη), στην αμεροληψία στις προσλήψεις και στις προαγωγές, στην κοινωνική δικαιοσύνη, στην απουσία διακρίσεων. Για παράδειγμα, το επίδομα παιδικού σταθμού, τα bonus αποδοτικότητας και η συμμετοχή σε Δράση προώθησης των Ίσων ευκαιριών σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Ισότητας.
δ) η υπερηφάνεια αποτυπώνεται στην αίσθηση προσωπικής συμμετοχής και συνεισφοράς, στην ικανοποίηση από τους στόχους της ομάδας, στην υπερηφάνεια για τα εταιρικά προϊόντα και το κοινωνικό πρόσωπο της εταιρείας. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση μιας ανώνυμης εργαζομένου της Τράπεζας κατά την εκλογή του Best Workplace για το 2007: «Είμαι περήφανη για το κοινωνικό έργο της τράπεζας και τη συμβολή της στον ελληνικό πολιτισμό. Χιλιάδες τα ξεχωριστά παραδείγματα που δίνουν έμπνευση και ανθρωπιά. Άπορες οικογένειες με τρίτο παιδί στη Θράκη… επανένταξη «κακών παιδιών» στην αγκαλιά της ελληνικής κοινωνίας, τα στηρίζει κάθε χρόνο η τράπεζα Πειραιώς. Αθέατα. Φιλάνθρωπα. Ελληνικά.»
ε) η συναδελφικότητα αποτυπώνεται στο να νιώθεις άνετα και οικεία και να είσαι ο εαυτός σου, στη φιλόξενη και κοινωνικά φιλική ατμόσφαιρα και στην καλλιέργεια κλίματος κοινότητας.

 Οι τράπεζες έχουν σημειώσει σημαντικές επιτυχίες στη συγκεκριμένη αξιολόγηση με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα τις διακρίσεις της Citibank (2005-2007) και της Τράπεζας Πειραιώς (2007). Με την εφαρμογή των κατάλληλων πολιτικών πέτυχαν να χαρακτηριστούν ως άριστα εργασιακά περιβάλλοντα αξιοποιώντας παράλληλα τη διάκριση και τη φήμη που συνοδεύει ένα Best WorkPlace τόσο για την προσέλκυση όσο και για τη διακράτηση ικανών και ταλαντούχων εργαζομένων.

Παρακίνηση και κατηγορίες κινήτρων ανθρωπίνου δυναμικού
Οικονομικής φύσης
Επιδίωξη στον Όμιλο της Τράπεζας Πειραιώς είναι η προσέλκυση και παραμονή των πιο ικανών εργαζομένων. Σημαντικό ρόλο στην επίτευξη του παραπάνω σκοπού διαδραματίζει το σύνολο των αμοιβών και παροχών που παρέχεται στους εργαζόμενους. Στόχος είναι η δημιουργία ανταγωνιστικών δομών, τόσο στο κομμάτι των αποδοχών, όσο και στο κομμάτι των παροχών, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται στο μέγιστο βαθμό η κάλυψη των αναγκών των εργαζομένων.
Οι αποδοχές και οι παροχές εξελίσσονται ανάλογα με τον εργασιακό ρόλο, την εμπειρία, τις ικανότητες και το βαθμό της ευθύνης που φέρει κάθε εργαζόμενος. Επιπλέον, παρακολουθούνται συνεχώς οι εξελίξεις στην αγορά, έτσι ώστε να διατηρούνται οι αποδοχές και παροχές σε ανταγωνιστικό επίπεδο, ενώ στόχος είναι να αναγνωρίζεται και να επιβραβεύεται η επιπλέον προσπάθεια που καταβάλλει κάθε εργαζόμενος. Για το λόγο αυτό, έχουν σχεδιαστεί συστήματα επιπρόσθετης επιβράβευσης, βραχυπρόθεσμης ή μακροπρόθεσμης διάρκειας.
Η Τράπεζα Πειραιώς επιδιώκοντας να βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων, φροντίζει να τους παρέχει ανταγωνιστικές αμοιβές και παροχές.

Αναλυτικότερα οι εργαζόμενοι δέχονται:

 δωρεάν ετήσιο check up για όλους τους εργαζόμενους σε συνεργασία με το Σύλλογο Εργαζομένων
 πλήρης κάλυψη των εξόδων του προγράμματος ομαδικής ασφάλισης (νοσοκομειακή περίθαλψη, ιατρική περίθαλψη, ασφάλιση ζωής, ασφάλιση ατυχημάτων, ασφάλιση μόνιμης ολικής ανικανότητας)
 κάλυψη των εξόδων βρεφονηπιακής φύλαξης
 επιβράβευση των παιδιών των εργαζομένων που σπουδάζουν σε Α.Ε.Ι./ Τ.Ε.Ι. και αντίστοιχα εκπαιδευτικά ιδρύματα στο εξωτερικό
 επιπλέον μέρες αδείας με αποδοχές στους εργαζομένους (μητρότητας και νοσηλείας παιδιού)
 μηνιαίο επίδομα για τη μετακίνηση τυφλών και αναπήρων εργαζομένων
 χορήγηση εφάπαξ ειδικού επιδόματος πολυτέκνων
 προνομιακή τιμολογιακή πολιτική
 Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής της Τράπεζας, το 2007 τριπλασιάστηκε το μέγεθος των χορηγηθέντων στεγαστικών δανείων προς το προσωπικό σε σχέση με το 2006.
Ενεργητική διαχείριση υγείας

Επιπλέον, με υψηλό αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και φροντίδας για τους εργαζόμενους, η Τράπεζα Πειραιώς θεσμοθέτησε και παρέχει από το 2007 προγράμματα υποστήριξης και ενεργητικής διαχείρισης της υγείας και ευεξίας τους.
Η φροντίδα για υγεία και ευεξία γίνεται πράξη μέσα από μία σειρά ειδικά σχεδιασμένων προγραμμάτων. Συγκεκριμένα, εφαρμόζονται:

1. προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την ενεργητική διαχείριση υγείας-ευεξίας (wellness programmes)
2. προγράμματα διαχείρισης τραυματικού γεγονότος
3. προγράμματα συμβουλευτικής υποστήριξης και καθοδήγησης εργαζομένων

Εκπαίδευση

Η εκπαίδευση βρίσκεται σε πρώτο πλάνο. Οι εσωτερικές ακαδημίες εκπαίδευσης συμβάλλουν καθοριστικά προς αυτή την κατεύθυνση με την παροχή γνώσεων στους εργαζόμενους αλλά και την πιστοποίησή τους. Το ζητούμενο είναι μια «σχολή» στελεχών που να εξασφαλίζει ενιαία γλώσσα στην αγορά και διαρκής ανάπτυξη για το σύνολο της επιχείρησης. Με τον τερματισμό της διαδικασίας εκπαίδευσης δίνεται αναλυτικό feedback στους συμμετέχοντες ώστε όχι μόνο να γνωρίζουν που βαδίζουν αλλά και για να υλοποιούνται οι διαστάσεις της αξιοπιστίας και του σεβασμού που περιγράψαμε.
Από την μεριά τους οι προϊστάμενοι μέσα από την παρακολούθηση και τη περαιτέρω ανάπτυξη των δεξιοτήτων των εργαζομένων σε καθημερινή βάση αλλά και την μακροπρόθεσμη ενασχόληση με τον κάθε ένα ξεχωριστά (coaching) τονώνουν τις διαστάσεις της υπερηφάνειας και της συντροφικότητας. Όλες αυτές οι πολιτικές διαμορφώνουν την κουλτούρα της τράπεζας η οποία εκφράζεται τόσο στις σχέσεις με τους εργαζόμενούς της όσο και στην επαφή με τους πελάτες της.
Συγκεκριμένα στους εργαζόμενους παρέχονται ενδοτραπεζικά και εξωτραπεζικά εκπαιδευτικά προγράμματα, κύκλοι Συμπληρωματικής Ενημέρωσης (rotation), ατομικά Προγράμματα Εκπαίδευσης και Εκπαιδευτικά Προγράμματα μέσω intranet. Επίσης, σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να τονίσουμε πως ο Οργανισμός εφαρμόζει την πολιτική Επιδότησης Μεταπτυχιακών Προγραμμάτων Εκπαίδευσης και Εκμάθησης ή/και Βελτίωσης Ξένων Γλωσσών.

Εργασιακός χώρος

Όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενα κεφάλαια, ο εργασιακός χώρος είναι ένα από τα μη χρηματικά κίνητρα κάθε Οργανισμού και κατέχει σπουδαίο ρόλο υποκίνησης. Το εργασιακό περιβάλλον της Τράπεζας Πειραιώς λειτουργεί κάτω από τις νομοθετικές διατάξεις που προβλέπονται σχετικά με την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων. Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως το καλό εργασιακό περιβάλλον της Τράπεζας αναδείχθηκε από τους ίδιους τους εργαζόμενους, με ποσοστό συμμετοχής τους 82,5%, στο διαγωνισμό “Best Workplaces Hellas 2007” που διοργανώνει το “Great Place to Work Institute Hellas”.
Αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα του θέματος και ευαισθητοποιημένη γενικότερα για την καλή σωματική και ψυχική υγεία των εργαζομένων της, η Τράπεζα έχει μεριμνήσει και έχει φροντίσει για ένα σύγχρονο, υγιεινό και ασφαλές εργασιακό περιβάλλον, εφαρμόζοντας καλές πρακτικές. Ενδεικτικά:
 οι χώροι εργασίας είναι καλαίσθητοι, σχεδιασμένοι με σύγχρονες και απόλυτα εργονομικές προδιαγραφές.
 στις μεγάλες πόλεις, Αθήνα και Θεσσαλονίκη, όπου εργάζεται και το μεγαλύτερο ποσοστό του ανθρώπινου δυναμικού της, η Τράπεζα διαθέτει ιατρείο στα τρία κύρια κτήριά της.
 λαμβάνοντας υπόψη τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος, έχει ορίσει ειδικούς χώρους καπνίσματος, προστατεύοντας έτσι τους μη καπνιστές, αλλά σεβόμενη συγχρόνως και το δικαίωμα των καπνιστών.
HRMS

Τέλος, προκειμένου να ενισχυθεί η ανθρωποκεντρική φιλοσοφία του Οργανισμού, να αξιοποιηθεί με τον καλύτερο τρόπο το ανθρώπινο δυναμικό και να αυξηθεί το αίσθημα συμμετοχής των εργαζομένων, η Τράπεζα εφαρμόζει ένα ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού (HRMS). Το σημαντικό στοιχείο είναι πως αυτή η λύση αυτοματοποιεί από τη μια όλες τις σημαντικές διαδικασίες, ενώ από την άλλη, επιτρέπει σε όλους τους εργαζόμενους του Οργανισμού να συμμετέχουν ενεργά σε αυτές.

Στη συνέχεια παρατίθεται μέρος της συνέντευξης που έδωσε η Ευτυχία Κασελάκη, Βοηθό Γενικού Διευθυντή Ανθρωπίνου Δυναμικού & Εκπαίδευσης του ομίλου της Τράπεζας Πειραιώς σχετικά με τις εφαρμοζόμενες από τον όμιλο πολιτικές για ένα άριστο τραπεζικό εργασιακό περιβάλλον:

«Επιδιώκουμε να είμαστε κοντά στους εργαζομένους σε ανθρώπινο και επαγγελματικό επίπεδο, και αξιοποιούμε κάθε ευκαιρία για να εξασφαλίζουμε ανοιχτή κι αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ της διοίκησης και των εργαζομένων. Οι Μanagers είναι προσανατολισμένοι στο να αξιοποιούν το δυναμικό των συνεργατών τους και να ενεργοποιούν ομάδες με όραμα και πάθος για την επίτευξη υψηλότατων στόχων, και το προσωπικό νιώθει περήφανο για τα όσα συλλογικά επιτυγχάνονται.
Η καλή δουλειά και η παραπάνω προσπάθεια αναγνωρίζεται και επιβραβεύεται διαφοροποιημένα ενώ όσο αναπτύσσεται ο οργανισμός τόσο προωθούνται σε καίριες θέσεις και τα εσωτερικά του στελέχη κατά προτεραιότητα. Επενδύουμε συνεχώς σε ολοκληρωμένα προγράμματα εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα της ιεραρχίας και πάντα με γνώμονα να διευκολύνουμε το προσωπικό μας να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις και να είναι μπροστά από τις εξελίξεις. Επίσης, πέρα από την άμεση και καθημερινή επικοινωνία επιδιώκουμε να «χτίζουμε» στις ιδέες , σκέψεις των εργαζομένων και να αφουγκραζόμαστε τις δημιουργικές ανησυχίες τους αξιοποιώντας ποικίλα μέσα κι εργαλεία εσωτερικής επικοινωνίας.
Υλοποιούμε συστηματικά έρευνα ικανοποίησης των εργαζομένων του Ομίλου δίνοντας έτσι την ευκαιρία σε κάθε εργαζόμενο να εκφράσει την άποψή του σχετικά με την εργασία και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται την κουλτούρα και το εργασιακό κλίμα. Περαιτέρω, αξιοποιούμε feedback που μας δίνεται πιο συστηματικά από τους ίδιους τους εργαζόμενους μέσα τις εκπαιδευτικές μας δραστηριότητες αλλά και εστιασμένα focus groups που υλοποιούνται σε επιμέρους μονάδες. Οι ποσοτικοί και ποιοτικοί δείκτες ικανοποίησης αποτελούν τη συστηματική βάση πάνω στην οποία η Διοίκηση κατευθύνεται στο σχεδιασμό ενεργειών βελτίωσης.
Αναγνωρίζοντας το σημαντικό ρόλο της επικοινωνίας στο χτίσιμο της καθημερινής επαφής με όλους τους εργαζομένους, κι επιδιώκοντας να γίνουμε ακόμη πιο «πελατοκεντρικοί» στις ανάγκες των εργαζομένων μας ήδη από το 2007 προχωρήσαμε σε αναδιοργάνωση της Δ/νσης Ανθρώπινου Δυναμικού προσδίδοντας της μεγαλύτερο βάθος.
Ορίσαμε Account Managers για segments του οργανισμού όπως για το Δίκτυο, για τις μονάδες υποστήριξης και το Retail, για το Δίκτυο όπου λειτουργούν ως συνέταιροι του business και εμβαθύνουν στις ιδιαίτερες ανάγκες τους και παράλληλα εξειδικευμένους ρόλους για το σύνολο του Ομίλου όπου να μπορούν να εμβαθύνουν στις βέλτιστες πρακτικές ανθρώπινου δυναμικού με βάση τις ανάγκες των επιμέρους segments αλλά και του συνόλου, συστήνοντας μονάδες – πέρα από αυτές της στελέχωσης, εκπαίδευσης και αμοιβών& παροχών – όπως ανάπτυξη & διαχείριση ταλέντων, εσωτερική επικοινωνία και οργανωσιακή υγεία.
Όλα τα παραπάνω έχουν αποδώσει απτά αποτελέσματα όπως υψηλότερο ποσοστό ενεργητικής δέσμευσης των εργαζομένων, υψηλότερη διακράτηση «ταλέντων», χαμηλότερα κόστη επιλογής και βέβαια συστηματικά υψηλότερα οικονομικά αποτελέσματα.’’

Οργανωσιακή κουλτούρα και μορφή ηγεσίας

Η Οργανωσιακή κουλτούρα της Τράπεζας είναι δομημένη αυστηρά, αλλά αυτό οφείλεται κυρίως στη φύση των χρηματοοικονομικών προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρει στους πελάτες. Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί πως χρησιμοποιούνται συστήματα ελέγχου έτσι ώστε να παρέχεται η απαιτούμενη ασφάλεια απέναντι σε παντός τύπου παρατυπίες. Επίσης, η Τράπεζα Πειραιώς έχει εγκαθιδρύσει ένα στιβαρό μοντέλο ελέγχου μέσω των συστημάτων του Εσωτερικού Ελέγχου, τη Διεύθυνση Κανονιστικής Συμμόρφωσης και των Εξωτερικών Ελεγκτών.
Απώτερος στόχος της Τράπεζας είναι η υιοθέτηση βέλτιστων διεθνών πρακτικών και αρχών εταιρικής διακυβέρνησης, η συνεπής υλοποίηση της επιχειρησιακής στρατηγικής με αποτελεσματική χρήση των διαθέσιμων πόρων, η αναγνώριση και αντιμετώπιση των πάσης φύσεως κινδύνων που αναλαμβάνονται, περιλαμβανομένου και του λειτουργικού κινδύνου, η διασφάλιση της πληρότητας και της αξιοπιστίας των στοιχείων και πληροφοριών που απαιτούνται για τον ακριβή και έγκαιρο προσδιορισμό της χρηματοοικονομικής κατάστασης του Ομίλου και την παραγωγή αξιόπιστων οικονομικών καταστάσεων και η πρόληψη και η αποφυγή λανθασμένων ενεργειών και παρατυπιών που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τη φήμη και τα συμφέροντα του Ομίλου, των μετόχων και των συναλλασσόμενων με αυτόν.
Η εταιρική κουλτούρα και διαμορφώνεται συνειδητά από τους εργαζόμενους, τους πελάτες και τους μετόχους. η Τράπεζα Πειραιώς συμμορφώνεται με το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία του Ομίλου, με έμφαση στο νόμο περί Εταιρικής Διακυβέρνησης και την Πράξη του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος περί πλαισίου αρχών λειτουργίας και κριτηρίων αξιολόγησης της οργάνωσης και των Συστημάτων Εσωτερικού Ελέγχου των πιστωτικών και χρηματοδοτικών ιδρυμάτων και σχετικών αρμοδιοτήτων των διοικητικών τους οργάνων, περιλαμβανομένων των εσωτερικών κανονισμών και των κανόνων δεοντολογίας
Το μοντέλο διοίκησης της Τράπεζας έχει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα και στηρίζεται πολύ στην επικοινωνία, στην έμφαση για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων και στην ενεργητική ενδυνάμωση και συμμετοχή των στελεχών σε διατμηματικά και απαιτητικά έργα. Οι κύριες αρχές του ανθρωποκεντρικού μοντέλου διοίκησης που έχει υιοθετηθεί είναι η επίδειξη οράματος και πάθους για τον πελάτη και το αποτέλεσμα, η ανοικτή επικοινωνία και συνεργασία, και η συμμετοχή και αξιοποίηση της δημιουργικότητας του ανθρώπινου δυναμικού.
Επίσης, διαπιστώνουμε πως ο Οργανισμός ενδιαφέρεται για την ικανοποίηση τόσο των αναγκών των εσωτερικών όσο και των εξωτερικών και διακρίνεται από προσανατολισμό στην καινοτομία και την πρωτοπορία, αφού είναι υψίστης σημασίας στο σημερινό ανταγωνιστικό περιβάλλον.
Σύμφωνα με τις μορφές ηγεσίας κατά Likert, το σύστημα ηγεσίας της Τράπεζας Πειραιώς είναι το συμμετοχικό, αφού η διοίκηση έχει αρκετή εμπιστοσύνη στα μέλη της ομάδας. Οι βασικές αρχές που διέπουν τον Οργανισμό είναι η Ομαδική Εργασία, η Παρακίνηση, η Θέσπιση Υψηλών Στόχων και ο Συντονισμός της Ομάδας.(βλέπετε παράρτημα «Μορφές ηγεσίας κατά Likert»)
Σύμφωνα με τη Διοικητική Σχάρα, Η Τράπεζα Πειραιώς έχει υιοθετήσει περισσότερο τη διοίκηση της ομάδας (team style), όπου πάλι η ηγεσία είναι προσανατολισμένη εξίσου στην ικανοποίηση των ανθρώπων και στην παραγωγή, αλλά αυτού του είδους η ηγεσία διακατέχεται περισσότερο από μία στοχοθετημένη, συνεργατική και ομαδική προσπάθεια για την επίτευξη των μέγιστων αποτελεσμάτων μέσω κοινών προσπαθειών. (βλέπετε παράρτημα «Η Διοικητική σχάρα των R. Blake και J. Mouton (1966)»)
Βάση του πλαισίου ανταγωνιστικών αξιών, που ανέπτυξαν οι Cameron και Quinn συσχετίζοντας την Οργανωσιακή Κουλτούρα και την Ηγεσία, η Τράπεζα Πειραιώς εφαρμόζει το Μοντέλο Αγοράς με αρκετά στοιχεία από το Μοντέλο Ανοιχτού Συστήματος. Αναλυτικότερα εστιάζει στο εξωτερικό περιβάλλον και δίνει έμφαση στον έλεγχο. Κύριο μέλημα του Οργανισμού είναι η διαφοροποίηση από τους ανταγωνιστές, να εξυπηρετηθούν οι πελάτες με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και να ενεργοποιηθούν οι υπάλληλοι έτσι ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι. Οι σχέσεις στο εσωτερικό της Τράπεζας περιορίζονται στην επίτευξη των στόχων και την ολοκλήρωση έργου, ενώ ορίζονται στη βάση της αμοιβαιότητας και ανταποδοτικότητας. Η ηγεσία που ασκείται είναι απαιτητική και η επιτυχία μετριέται σε όρους διείσδυσης και μεριδίου αγοράς. Βέβαια, το Μοντέλο Ανοιχτού Συστήματος συμπληρώνει το κύριο μοντέλο διοίκησης, αφού ο Οργανισμός δίνει ιδιαίτερη έμφαση και ενισχύει την πρωτοβουλία, τη δημιουργικότητα και τον δυναμισμό. Η Τράπεζα Πειραιώς όντας ένας σύγχρονος Οργανισμός, εκμεταλλεύεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία και το διαδίκτυο, ενώ ευνοεί την ανάπτυξη νέων- ανταγωνιστικών προϊόντων.

Συμπέρασμα

Η Τράπεζα Πειραιώς και ο Όμιλος της αποτελούν ένα νέο, σύγχρονο, δυναμικό και αποτελεσματικό οργανισμό που δρα σε ένα αβέβαιο και δραματικά μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Οι απαιτήσεις και οι προκλήσεις είναι πολλές και μεγάλες.
Μέσα σε αυτό το καθεστώς, έχει κατορθώσει να εγκαταστήσει και να διατηρήσει ένα υποδειγματικό σύστημα οργανωτικής δομής και έχει υιοθετήσει μια οργανωτική συμπεριφορά που είναι ικανά να της παρέχουν την προσήλωση εκ μέρους των εργαζομένων, την πιστότητα των πελατών και την αναγνώριση εκ μέρους όλων των φορέων που δραστηριοποιούντα στις αγορές όπου έχει αναπτύξει δράση. Όλα αυτά συνίστανται στη δημιουργία συγκριτικού πλεονεκτήματος έναντι των ανταγωνιστών της και συνακόλουθα συνθηκών μακροπρόθεσμης παρουσίας και οικονομικής αποδοτικότητας .

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ A
Μορφές ηγεσίας κατά Likert

Τη χρονική περίοδο 1961-1967 ο Likert ερεύνησε το θέμα της ηγεσίας και παρουσίασε τέσσερα συστήματα ηγεσίας. Αναλυτικότερα, οι μορφές ηγεσίας κατά Likert είναι:

ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟ
Στο αυταρχικό – εκμεταλλευτικό, οι στόχοι της οργάνωσης καθορίζονται από την ανώτατη διοίκηση και με την μορφή διαταγών φτάνουν στους εργαζομένους.
Η εμπιστοσύνη προς τον ηγέτη είναι πολύ περιορισμένη και η υποκίνηση επιδιώκεται μόνο μέσω της τιμωρίας.

ΚΑΛΟΠΡΟΑΙΡΕΤΟ
Κατά το καλοπροαίρετο αυταρχικό, ο ηγέτης είναι αυταρχικός, όμως επιτρέπει κάποιας μορφής επικοινωνία με τους υφισταμένους του και τούτο για να τους δείξει ότι είναι προσιτός αλλά γίνεται αυστηρός μόνο και μόνο για το δικό τους συμφέρον. Στο σύστημα αυτό επιτρέπεται μιας μορφής επικοινωνίας και οι εργαζόμενοι αποδίδουν πιο αποδοτικά.

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ
Κατά το συμβουλευτικό σύστημα, η εμπιστοσύνη επικεντρώνεται στα μέλη της ομάδας. Ο ηγέτης μέσω της αμφίδρομης επικοινωνίας χρησιμοποιεί τις γνώσεις των υφισταμένων του.

ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟ
Κατά το συμμετοχικό σύστημα, ο ηγέτης έχει εμπιστοσύνη στα μέλη της ομάδας. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με δημοκρατικές διαδικασίες, όπου τα μέλη της ομάδας συμμετέχουν στην λήψη των αποφάσεων. Το κύριο χαρακτηριστικό είναι η αμφίδρομη επικοινωνία και η συλλογική εργασία.

Ο Likert κατέληξε ότι το συμμετοχικό στυλ ηγεσίας είναι το πιο αποτελεσματικό και αποδοτικό. Επίσης υποστήριξε ότι δεν υπάρχει αιτιατή σχέση μεταξύ μορφή ηγεσίας και βαθμού απόδοσης της ομάδας, αλλά αυτή δημιουργείται με την παρέμβαση μιας κατηγορίας άλλων μεταβλητών. Η κατηγορία των μεταβλητών χωρίζεται σε δύο επιμέρους κατηγορίες. Η πρώτη περιλαμβάνει τις αιτιατές - casual variables, ή ανεξάρτητες μεταβλητές οι οποίες ελέγχονται από τον ηγέτη της ομάδας. Η δεύτερη ομάδα μεταβλητών είναι εξαρτημένες από αυτές της προηγούμενης ομάδας. Εδώ ανήκουν οι στάσεις των ατόμων, η παρακίνηση κτλ.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω μπορούμε να καταλήξουμε ότι οι βασικές αρχές στις οποίες πρέπει να στηρίζεται το συμμετοχικό σύστημα είναι τα ακόλουθα:

1. ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: Κύριος στόχος του ηγέτη πρέπει να είναι η ενθάρρυνση και η ενίσχυση της ομαδικής εργασίας. Η ανάπτυξη του ομαδικού πνεύματος είναι το κυρίαρχο στοιχείο. Οι αποφάσεις οι οποίες λαμβάνονται περνούν στα μέλη της ομάδας συνοδευόμενες με κάποιες οδηγίες και παρατηρήσεις. Κυρίαρχος παράγοντας για την επιτυχία μιας οργάνωσης είναι η ομαδική εργασία. Η ομαδική εργασία προϋποθέτει ότι μεταξύ των μελών μιας οργάνωσης υπάρχει συνεργασία και ομοψυχία. Και ο ρόλος του ηγέτη πρέπει να είναι η ενίσχυση της ομαδικής εργασίας. Ένας από τους παράγοντες που κρίνουν την επιτυχία του ηγέτη είναι η ενίσχυση της ομαδικότητας.
2. ΠΑΡΑΚΙΝΗΣΗ: Στην οργάνωση πρέπει να επικρατούν συνθήκες κατάλληλες που να ενισχύουν την θέληση των ατόμων για εργασία. Οι συνθήκες αυτές πρέπει να ικανοποιούν τις ανάγκες των ατόμων.
3. ΘΕΣΠΙΣΗ ΥΨΗΛΩΝ ΣΤΟΧΩΝ: Οι στόχοι τους οποίους θέτει η ομάδα θα πρέπει αφενός να είναι τιθέμενοι με δημοκρατικές διαδικασίες αφενός, αλλά να είναι και αρκετά υψηλοί αφετέρου. Η θέσπιση υψηλών στόχων κάθε φορά αυξάνει το αίσθημα αυτοπεποίθησης των μελών της ομάδας, καθώς και την ικανοποίηση που λαμβάνουν από την επίτευξη των στόχων.
4. ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Ο ηγέτης της ομάδας πρέπει να επιδιώκει τον συντονισμό των μελών της ομάδας αλλά και τον συντονισμό των ομάδων μεταξύ τους. Δεν είναι αρκετός ο συντονισμός των μελών της ίδιας ομάδας αλλά επιβάλλεται και ο συντονισμός των ομάδων μεταξύ τους

Η Διοικητική σχάρα των R. Blake και J. Mouton (1966)

Μια  συμπεριφορική προσέγγιση είναι η διοικητική σχάρα (Managerial Grid), που βάση αυτής υπάρχουν δύο βασικές ηγετικές συμπεριφορές. Η πρώτη αναφέρεται στον προσανατολισμό του ηγέτη στους ανθρώπους και η δεύτερη στον προσανατολισμό στην παραγωγή, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχεδιάγραμμα

υψηλό 9 1,9 9,9
8
7
Ενδιαφέρον 6
Για 5 5,5
ανθρώπους 4
3
2
χαμηλό 1 1,1 9,1
1 2 3 4 5 6 7 8 9

    χαμηλό          Ενδιαφέρον                  υψηλό
για
παραγωγή

Με βάση τα παραπάνω προκύπτουν τα ακόλουθα πέντε στυλ ηγεσίας:

1. Στο σημείο (1,1) ανταποκρίνεται η χρεοκοπημένη διοίκηση (impoverished management style), όπου ο ηγέτης με δυσκολία διατηρεί τη θέση του, αφού ο προϊστάμενος δίνει μηδενική σημασία στους ανθρώπους και την παραγωγή με αποτέλεσμα να καταφέρνει μόνο να διατηρεί τη θέση του στην ιεραρχία της επιχείρησης.
2. Στο σημείο (1,9) αντιστοιχεί το στυλ που ονομάζεται η διοίκηση λέσχης (country club management style), όπου δίνεται έμφαση στην ικανοποίηση των αναγκών του ανθρώπινου κεφαλαίου. Πρωταρχικό μέλημα του προϊστάμενου αποτελεί η δημιουργία και διατήρηση ευχάριστων συναισθημάτων μεταξύ των συνεργατών και των μελών της ομάδας, ακόμη και σε βάρος της επίτευξης των στόχων που έχουν τεθεί.
3. Στο σημείο (9,1) συναντάται η διοίκηση καθηκόντων (authority obedience-produce style), με εστίαση στις διαδικασίες και την απόδοση. Ο προϊστάμενος αδιαφορεί για τους ανθρώπους και τις ανάγκες του και η προσήλωσή του είναι στραμμένη στην παραγωγή.
4. Στο σημείο (5,5) στο μέσο του σχεδιαγράμματος συναντάται η ενδιάμεση διοίκηση (middle of the road-organization man management style), με προσανατολισμό άλλοτε στους ανθρώπους και άλλοτε στην παραγωγή ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν.
5. Στο σημείο (9,9) βρίσκεται η διοίκηση ομάδας (team style), η οποία θεωρείται και η πιο αποτελεσματική, αφού είναι προσανατολισμένη εξίσου στην ικανοποίηση των ανθρώπων και στην παραγωγή. Αυτού του είδους η ηγεσία αποτελεί μία στοχοθετημένη, συνεργατική και ομαδική προσπάθεια για την επίτευξη των μέγιστων αποτελεσμάτων μέσω κοινών προσπαθειών και δεσμεύσεων.

Οργανωσιακή κουλτούρα & ηγεσία κατά τους Cameron και Quinn

Μεταξύ των ακαδημαϊκών που έχουν συστηματικά μελετήσει την έννοια της οργανωσιακής κουλτούρας ξεχωρίζουν οι Cameron και Quinn. Οι Cameron και Quinn (1999) χρησιμοποίησαν ένα ερωτηματολόγιο για την διάγνωση της οργανωσιακής κουλτούρας, το οποίο απαιτεί απάντηση από τα μέλη σε έξι διαστάσεις της οργανωσιακής κουλτούρας με δύο βήματα. Σε πρώτο στάδιο γίνεται η αναγνώριση της υφιστάμενης οργανωσιακής κουλτούρας και μετέπειτα ακολουθεί η αναγνώριση της επιθυμητής κουλτούρας, δηλαδή αυτής που πιστεύουν τα μέλη ότι πρέπει ν’ αναπτύξουν για να μπορέσει ο Οργανισμός να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος.
Συγκεκριμένα, οι έξι διαστάσεις είναι:

1. Τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά ενός Οργανισμού, δηλαδή πως είναι ο Οργανισμός σαν σύνολο,
2. Η Οργανωσιακή ηγεσία, δηλαδή το στυλ ηγεσίας που χαρακτηρίζει τον Οργανισμό,
3. Η διοίκηση των εργαζομένων, δηλαδή πώς αντιμετωπίζονται οι εργαζόμενοι και πως είναι το εργασιακό περιβάλλον,
4. Η Οργανωτική συνοχή, δηλαδή το σύνολο των μηχανιστικών δεσμών που κρατούν τον Οργανισμό ενωμένο,
5. Οι στρατηγικές προτεραιότητες, δηλαδή σε ποιες περιοχές δίνει έμφαση η στρατηγική του Οργανισμού
6. Τα κριτήρια της επιτυχίας, δηλαδή πώς ορίζεται η επιτυχία, τι ανταμείβεται και τι γιορτάζεται από τον Οργανισμό.

Αυτές οι διαστάσεις αντανακλούν τις βασικές αξίες της κουλτούρας ενός Οργανισμού και δίνουν μια εικόνα για τον τύπο κουλτούρας που επικρατεί στον Οργανισμό.
Η ερμηνεία του προφίλ της υφιστάμενης κουλτούρας μπορεί να γίνει από διαφορετικές οπτικές και στη βάση τουλάχιστον έξι τύπων σύγκρισης :
 Ο κυρίαρχος τύπος κουλτούρας που υφίσταται στην Οργάνωση.
 Αντιφάσεις μεταξύ της υπάρχουσας και της επιθυμητής μελλοντικής κουλτούρας.
 Η δύναμη του κυρίαρχου τύπου κουλτούρας της Οργάνωσης.
 Η αναλογία – αντιστοιχία των προφίλ κουλτούρας που δημιουργούνται από διαφορετικά άτομα στην Οργάνωση
 Η σύγκριση ανάμεσα στο προφίλ κουλτούρας της Οργάνωσης με το μέσο προφίλ χιλίων Οργανώσεων.
 Η συγκρισιμότητα της Οργάνωσης με μερικές γενικές τάσεις που έχουν παρατηρηθεί στο πέρασμα 10 ετών χρήσης του οργάνου αξιολόγησης της οργανωσιακής κουλτούρας.

Το Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης της Οργανωσιακής Κουλτούρας (Organizational Culture Assessment Instrument- OCAI) αποτελεί ένα μοντέλο μέτρησης κλίμακας σταθερού αθροίσματος που αναπτύχθηκε από τους Quinn & Cameron το 1999 και μετράει την απόκλιση μεταξύ της υφιστάμενης και της επιθυμητής κουλτούρας βασιζόμενο στο πλαίσιο των ανταγωνιστικών αξιών του. Οι Cameron και Quinn (1999) ονόμασαν το θεωρητικό μοντέλο, στο οποίο βασίζεται το ερωτηματολόγιο που κατασκεύασαν, «πλαίσιο ανταγωνιστικών αξιών». Αυτό το πλαίσιο συνίσταται στον συνδυασμό δύο θεμελιωδών διαστάσεων:

1. Η πρώτη διάσταση «ευελιξία-έλεγχος» διαφοροποιεί τα κριτήρια της αποτελεσματικότητας ενός Οργανισμού σε αυτά που δίνουν έμφαση στην ευελιξία από αυτά που δίνουν έμφαση στον έλεγχο και τους κανονισμούς. Στον προσανατολισμό της ευελιξίας υπάρχουν άτυπες σχέσεις, ομαδική δέσμευση των μελών, ελευθερία πρωτοβουλιών, προσαρμοστικότητα. Όταν το κριτήριο είναι ο έλεγχος οι Οργανισμοί χαρακτηρίζονται από σταθερότητα, εφαρμογή κανόνων και διαδικασιών, μέτρηση αποτελεσμάτων και μηχανισμών ελέγχου.
2. Η δεύτερη διάσταση «εσωτερικός-εξωτερικός» προσανατολισμός διαφοροποιεί τα κριτήρια αποτελεσματικότητας σε αυτά που δίνουν έμφαση στην εσωστρέφεια, ολοκλήρωση και ενότητα, συνδεόμενη άμεσα με τις δομές, το κλίμα και το ανθρώπινο δυναμικό και σε αυτά που δίνουν έμφαση στην εξωστρέφεια, διαφοροποίηση και ανταγωνιστικότητα και συνδέονται με στοιχεία αγοράς, ανταγωνισμού και καινοτομίας.

Από τον συνδυασμό αυτών των δύο διαστάσεων δημιουργούνται τέσσερα τεταρτημόρια που αντιστοιχούν σε τέσσερις διαφορετικούς τύπους Οργανωσιακής κουλτούρας με διαφορετικούς προσανατολισμούς, παραδοχές, πρακτικές και αξίες.
Οι τέσσερις βασικοί τύποι Οργανωσιακής κουλτούρας, αλλά και οι ρόλοι της ηγεσίας στους επιμέρους τύπους κατά τους Cameron και Quinn (1999) είναι:

1. BUREAUCRATIC-HIERARCHY CULTURE-ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ ΙΕΡΑΡΧΙΑΣ

Σε έναν Οργανισμό με τέτοιου είδους κουλτούρα, η συμπεριφορά των μελών καθορίζεται από τυπικούς κανόνες και σταθερές διαδικασίες ενώ ο συντονισμός αυτών επιτυγχάνεται με σχέσεις ιεραρχικής αναφοράς. Ιδιαίτερη προσοχή παρουσιάζεται στις εσωτερικές διαδικασίες, στη σταθερότητα και το χαμηλό κόστος. Αποτελεί χαρακτηριστικό και μόνιμο τύπο κουλτούρας σε όλους τους Δημόσιους Οργανισμούς προκειμένου να εξασφαλίζεται η ενιαία και όχι επιλεκτική αντιμετώπιση των πελατών-πολιτών. Οι ηγέτες τέτοιων Οργανισμών ενδιαφέρονται για την οργάνωση και τον συντονισμό και αντλούν τη δύναμή τους από τη θέση που κατέχουν.

2. CLAN CULTURE-ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ ΦΥΛΗΣ

Και αυτός ο τύπος κουλτούρας είναι εστιασμένος στο εσωτερικό του Οργανισμού με ιδιαίτερη έμφαση να δίνεται όχι τόσο στον τυπικό έλεγχο αλλά στην παράδοση, την εμπιστοσύνη, την αυτοδέσμευση. Παράδειγμα τέτοιου τύπου κουλτούρας είναι διάφορες ιαπωνικές εταιρείες όπου πολλά στηρίζονται στην ομαδική εργασία και τη συναίνεση και η επιλογή και προαγωγή των υπαλλήλων γίνεται με γνώμονα και τον βαθμό αφομοίωσης των στοιχείων κουλτούρας του Οργανισμού. Η επιτυχία συνδέεται με το μακροπρόθεσμο κέρδος που θα έχει το ανθρώπινο δυναμικό, την ευαισθησία προς τους πελάτες και τη γενικότερη φροντίδα των ανθρώπων. Οι ηγέτες τέτοιων Οργανισμών είναι μέντορες, προπονητές, διευκολυντές, προάγουν τη συνοχή, την άτυπη επικοινωνία και άτυπους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων. Η ηγεσία στηρίζεται στα άτομα και είναι φιλική.

3. ENTREPRENEURAL-ADHOCRACY CULTURE-ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Μία άλλη ονομασία του συγκεκριμένου συστήματος είναι «αναπτυξιακό μοντέλο» (developmental) και η εστίαση είναι προσανατολισμένη στο εξωτερικό περιβάλλον. Μέσω του ανοιχτού συστήματος ενισχύεται η πρωτοβουλία, η ευελιξία, η δημιουργικότητα και ο δυναμισμός. Αποτελεί τύπο κουλτούρας σύγχρονων Οργανισμών που δραστηριοποιούνται εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία και το διαδίκτυο, ενώ ευνοεί και την έρευνα για την ανάπτυξη νέων προϊόντων. Οι άνθρωποι που ηγούνται λειτουργούν ως επιχειρηματίες-οραματιστές προσανατολισμένοι στο ρίσκο, την καινοτομία και το μέλλον.

4. MARKET CULTURE-ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

Ο Οργανισμός με αυτόν τον τύπο κουλτούρας εστιάζει στο εξωτερικό περιβάλλον και στη διαφοροποίηση. Οι σχέσεις μεταξύ των μελών περιορίζονται στην επίτευξη των στόχων και ολοκλήρωση έργου ενώ ορίζονται στη βάση της αμοιβαιότητας και ανταποδοτικότητας (απόδοση-αμοιβές). Ο συγκεκριμένος τύπος κουλτούρας κυριαρχεί στις εταιρείες εμπορίας καταναλωτικών ειδών και παροχής υπηρεσιών. Η επιτυχία μετριέται σε όρους διείσδυσης και μεριδίου αγοράς και δίνεται μακροχρόνια έμφαση στην ανταγωνιστική δράση και την επίτευξη μετρήσιμων στόχων. Οι άνθρωποι που ηγούνται διακρίνονται για το ανταγωνιστικό τους πνεύμα και την ικανότητά τους στην παρακίνηση των άλλων. Η ηγεσία εδώ είναι σκληρή και απαιτητική. Ο συγκεκριμένος τύπος ονομάζεται και «ορθολογικός» (rational).

Στην πραγματικότητα κάθε Οργανισμός έχει ένα μείγμα στοιχείων από όλους τους τύπους τα οποία μεταξύ τους μπορεί να είναι συμπληρωματικά ή αντιφατικά. Οι αποτελεσματικοί Οργανισμοί μπορούν να συμπεριφέρονται μ’ έναν ευέλικτο αλλά και αντιφατικό τρόπο, αφού μπορούν να είναι προσανατολισμένοι στην επίτευξη αποτελεσμάτων και παραγωγικότητας ενώ παράλληλα να προωθούν το μοντέλο συμμετοχικής ηγεσίας με εξουσίες να διαχέονται σε όλα τα επίπεδα ιεραρχίας.

Μοντέλο Φυλής-Clan Μοντέλο Ανοιχτού Συστήματος-
Adhocracy
Διοίκηση ομάδων, Διοίκηση καινοτομίας και
διαπροσωπικών συνεχούς βελτίωσης
σχέσεων, ανάπτυξης
των άλλων
Ευελιξία

Εσωτερική Εξωτερική

Εστίαση Εστίαση

Μοντέλο Ιεραρχίας – Βureaucracy Μοντέλο Αγοράς – Market
Διοίκηση
συντονισμού, ενεργοποίησης και Ενεργοποίηση εργαζομένων
κοινωνικοποίησης Εξυπηρέτηση πελατείας
Έλεγχος Διοίκηση ανταγωνιστικότητας

Σχεδιάγραμμα 1: Το πλαίσιο των ανταγωνιστικών αξιών

Οι Cameron και Quinn συσχετίζοντας την οργανωσιακή κουλτούρα με τον κύκλο ζωής της Οργάνωσης εντόπισαν και άλλη μία παράμετρο που προσδιορίζει το μοντέλο που καλείται να υιοθετήσει η Οργάνωση.
Στα αρχικά στάδια του κύκλου ζωής της Οργάνωσης, η Οργάνωση κυριαρχείται από το μοντέλο του ανοιχτού συστήματος, που χαρακτηρίζεται από άτυπη δομή και επιχειρηματικότητα. Επίσης, ο Οργανισμός καθοδηγείται από έναν μοναδικό, δυνατό οραματιστή ηγέτη. Καθώς, όμως ο Οργανισμός αναπτύσσεται, συμπληρώνεται από έναν προσανατολισμό στο μοντέλο της φυλής διότι αναπτύσσεται μια προσωπική ταύτιση με την Οργάνωση. Έτσι ικανοποιούνται εντός των ορίων του οι κοινωνικές και συναισθηματικές ανάγκες των μελών. Καθώς η Οργάνωση μεγεθύνεται και επεκτείνεται μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπη με μια πιθανή κρίση και για να καταφέρει να ελέγξει τις διαρκώς επεκτεινόμενες ευθύνες βρίσκεται αντιμέτωπη με την ανάγκη έμφασης στις δομές και διαδικασίες.
Έτσι γίνεται μια στροφή στο μοντέλο της ιεραρχίας, αφού απαιτείται τάξη και προβλεψιμότητα. Αυτός ο αναπροσανατολισμός της Οργάνωσης την καθιστά απόμακρη προς τους εργαζομένους και η προσωπική ικανοποίηση μειώνεται. Τελικά ο προσανατολισμός στην ιεραρχία πιθανόν να συμπληρωθεί από το μοντέλο της αγοράς, με εστίαση στην ανταγωνιστικότητα, στην επίτευξη αποτελεσμάτων και στις σχέσεις με το εξωτερικό περιβάλλον. Ο προσανατολισμός μεταφέρεται από τον απρόσωπο, τυπικό έλεγχο εντός της Οργάνωσης σε έναν έντονα πελατοκεντρικό και ανταγωνιστικό προσανατολισμό εκτός Οργάνωσης. Σαφώς υπάρχει η περίπτωση για ώριμες και υψηλής αποτελεσματικότητας Οργανώσεις να τείνουν να αναπτύσσουν υποτμήματα αντιστοιχώντας και πάλι σε αυτούς τους τέσσερις τύπους οργανωσιακής κουλτούρας.
Οι κυρίαρχοι τύποι κουλτούρας που υιοθετούν οι περισσότερες Οργανώσεις είναι το μοντέλο της ιεραρχίας και της αγοράς και γι’ αυτό τον λόγο οι Οργανώσεις χρειάζονται μεγάλη προσπάθεια και ικανή ηγεσία προκειμένου να στραφούν και στα άλλα δύο μοντέλα και έτσι να επέλθει ισορροπία.
Κατά τους Cameron και Quinn οι πετυχημένες εταιρείες έχουν ισχυρή ηγεσία που προωθεί μοναδικές στρατηγικές και ισχυρές κουλτούρες που τους βοηθούν να πραγματοποιήσουν τις στρατηγικές τους. Η δυναμική κατανόηση της κουλτούρας και του ρόλου των ηγετών είναι καίριας σημασίας, διότι για να παραμείνει μια Οργάνωση πετυχημένη για μακρύ χρονικό διάστημα ίσως να χρειαστεί ν’ αλλάξει κουλτούρα ανά τον κύκλο ζωής της και να προσαρμόσει τις αλλαγές στις ανάγκες της Οργάνωσης.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ B

Για την εκπόνηση της εργασίας, τέθηκε στα στελέχη μια σειρά ερωτημάτων, άλλα γενικευμένα και άλλα περισσότερο εξειδικευμένα. Οι απαντήσεις που δόθηκαν, κρίνουμε πως σε μεγάλο ποσοστό ικανοποιούν τους συγγραφείς όχι ως έκταση αλλά ως ποιοτική προσέγγιση. Τονίζεται, πάντως, πως σε αρκετά σημεία τέθηκε το θέμα του ‘’off the record’’, το οποίο για λόγους δεοντολογίας σεβόμαστε απολύτως.
Τα ερωτήματα που τέθηκαν ήταν τα εξής:

• Ποιο το πλαίσιο της Επιχειρησιακής Στρατηγικής και του Οράματος για την Τράπεζα Πειραιώς;
  • Ποιες οι πολιτικές και οι αρχές διαχείρισης Ανθρωπίνου Δυναμικού στον Όμιλό σας;
  • Πιστεύετε πως το επίπεδο της εσωτερικής επικοινωνίας στην τράπεζα, βρίσκεται σε ικανοποιητικό σημείο; Εάν ναι, πώς και με ποιο τρόπο αποδίδεται η ανάλογη σημασία του εργασιακού περιβάλλοντος;
  • Ας μιλήσουμε λίγο για Παρακίνηση…(διαχείριση Υγείας, Εκπαίδευση, ζητήματα οικονομικής φύσης, HRMS, εργασιακός χώρος)
  • Ποια στοιχεία κατά την άποψή σας, συνθέτουν την Οργανωσιακή Κουλτούρα και την Ηγεσία της Τράπεζας Πειραιώς; (κρίνουμε σκόπιμο στο σημείο αυτό να αναφέρουμε πως στο παράρτημα Α, αναφερόμαστε στις μορφές Ηγεσίας κατά Likert, tτη διοικητική Σχάρα των R. Blake και J. Mouton και την Οργανωσιακή Κουλτούρα και Ηγεσία κατά τους Cameron και Quinn.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Ιωακειμόγλου Β., Γεωργακοπούλου Β., Ντότσικα Μ., Μυζήθρα Μ., «Τα
στελέχη του τραπεζικού τομέα στην Ελλάδα, όροι αμοιβής και εργασίας, ρόλος
και προοπτικές», 2002
 Λεμπέση Μ., « Αναζητώντας το καλύτερο εργασιακό περιβάλλον. Επενδύοντας
στους ανθρώπους επενδύεις στην επιτυχία», Η Καθημερινή, 27/3/2005
 Μπουραντάς Δ., «Μάνατζμεντ: Θεωρητικό υπόβαθρο – Σύγχρονες πρακτικές»,
Εκδόσεις Γ. Μπένου, 2002
 Μπουραντάς Δ., «ΗΓΕΣΙΑ, ο δρόμος της διαρκούς επιτυχίας.», Εκδόσεις
Κριτική, 2005
 Χυτήρης Λ., «Διοίκηση Ανθρωπίνων πόρων», Interbooks, 2001,
 Χυτήρης Λ., «Ορνανωσιακιή συμπεριφορά, η Ανθρώπινη συμπεριφορά σε Οργανισμούς & Επιχειρήσεις». Εκδόσεις Interbooks, 2001
 Cameron K. And Quinn R., “Diagnosing and changing Organizational Culture”, Based on the competing Values Framework, Addison-Wesley Publish. Company,1999, chapters2,3 and “Measures of Organizational Culture”, “Principles and Factors of Leadership” Upper Saddle River,NJ:Prentice- Hall,1999
 Blake R.R. and Mouton J.S., “ The Managerial Grid”, Gulf Publishing,Houston,1966
 Likert R., “New Patterns of Management.”, New York,: McGrawHill,1961
 Likert R., “ The human Organization.”, New York, : McGrawHill, 1967

Χρήσιμες ιστοσελίδες

 www.piraeusbank.gr
 www.hrpro.gr
 www.bestworkplaces.gr
 www.google.gr
 www.icap.gr
 www.hba.gr

Τσικολάτας Α. (2009) Οικονομοτεχνική Μελέτη ίδρυσης Ξενοδοχειακής Μονάδας Κατηγορίας Πέντε Αστέρων. Πάτρα

Α.1 Ταυτότητα του φορέα

Επωνυμία ΚΑΡΛΟΣ Ν. – ΤΖΙΦΑΣ Κ. – ΤΣΙΚΟΛΑΤΑΣ Α. Ε.Π.Ε.
Νομική Μορφή ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ
Διεύθυνση Δ.Δ. ΔΙΓΕΛΙΩΤΙΚΩΝ ΔΗΜΟΥ ΑΙΓΙΟΥ, ΝΟΜΟΥ ΑΧΑΪΑΣ
Έτος Ίδρυσης (ΥΠΟ ΣΥΣΤΑΣΗ)

Ως φορέας της επένδυσης ορίζεται η υπό σύσταση Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης με επωνυμία: «ΚΑΡΛΟΣ Ν. – ΤΖΙΦΑΣ Κ. – ΤΣΙΚΟΛΑΤΑΣ Α. Ε.Π.Ε.». Η υπό σύσταση ξενοδοχειακή μονάδα θα είναι κατηγορίας πέντε αστέρων (5***) και βάσει ΣΤΑΚΟΔ θα εντάσσεται στα: [551.1: Ξενοδοχεία και μοτέλ με εστιατόριο]. Επίσης, ως έδρα της εταιρείας έχει οριστεί ότι θα είναι το Δ.Δ. Διγελιωτίκων του Δήμου Αιγίου, στο Νομό Αχαΐας.

Η επιχειρηματική απόφαση ελήφθη έπειτα από διερεύνηση των προοπτικών του τουριστικού τομέα στην ευρύτερη περιοχή καθώς και από τη θετική συμβολή διαφόρων άλλων παραγόντων. Μέσα από τη διερεύνηση αυτή διαπιστώθηκε ότι η περιοχή παρουσιάζει ιδιαίτερα θετικές προοπτικές ανάπτυξης του τουρισμού. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι συγκεντρώνει ιδιαίτερα στοιχεία φυσικού κάλλους καθώς και τις απαραίτητες υποδομές για την ανάπτυξή του.

Ωστόσο, όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια της παρούσας μελέτης ο παράγοντας – οδηγός των μελλοντικών μετόχων, στη λήψη της παρούσας επενδυτικής απόφασης, είναι η έλλειψη δυναμικότητας κλινών που χαρακτηρίζει την περιοχή εγκατάστασής του.

Η φιλοσοφία της νέας ξενοδοχειακής μονάδας βασίζεται στο τρίπτυχο: Σύγχρονες ανέσεις, άψογη οργάνωση, ξένοιαστες διακοπές σε αρμονία με τη φύση. Όλα αυτά θα διασφαλιστούν μέσω των άνετων εγκαταστάσεων του ξενοδοχείου (μεγάλα διαμερίσματα με όλες τις σύγχρονες ανέσεις, χώρος εστιατορίου, εξωτερική πισίνα με bar, εσωτερικό bar κλπ), της εξαιρετικής διακόσμησης και αισθητικής των χώρων, του σύγχρονου και πολυτελούς εξοπλισμού του, της άψογης οργάνωσης και στελέχωσης της μονάδας και βέβαια του υπέροχου φυσικού κάλλους της περιοχής. Έτσι, θα δημιουργηθεί μια νέα μονάδα που θα είναι σε θέση να παρέχει ολοκληρωμένες τουριστικές υπηρεσίες, σ’ ένα φιλόξενο και ευχάριστο περιβάλλον καλύπτοντας τις απαιτήσεις και των πλέον απαιτητικών πελατών.

Σύμφωνα με τα παραπάνω και συνεκτιμώντας τα στοιχεία που συνθέτουν την προσωπικότητα των εταίρων που θα συστήσουν τη νέα ξενοδοχειακή εταιρεία, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η παρούσα επένδυση παρουσιάζει μεγάλο βαθμό ασφάλειας ως προς τη μελλοντική της βιωσιμότητα.

Α.2 Στοιχεία υφιστάμενων επιχειρήσεων

Η παρούσα προτεινόμενη επένδυση αφορά στην ίδρυση μιας νέας ξενοδοχειακής εταιρείας, δίχως να υπάρχει σήμερα υφιστάμενη μονάδα.

Α.3 Στοιχεία μετόχων
Οι μέτοχοι της εταιρείας χαρακτηρίζονται από επιχειρηματικό πνεύμα και εργατικότητα ενώ και η εμπειρία που τους διακατέχει παρά το νεαρό της ηλικίας τους είναι τα κύρια στοιχεία που συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο εγγυάται την επιτυχία.
Επιπλέον η πολύχρονη γνωριμία που διατηρούν ως απόφοιτοι του τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών αποκτώντας τον μεταπτυχιακό τίτλο MBA καθώς επίσης οι κοινές απόψεις και ιδέες που έχουν σε θέματα τουρισμού και παροχής υπηρεσιών αυτών, είναι τα κίνητρα που τους οδήγησαν σε αυτό το επιχειρηματικό βήμα.
Γενικά, η εταιρική σύνθεση διαθέτει πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα τα οποία έγκεινται σε εξειδικευμένες σπουδές, επαγγελματική εμπειρία στο χώρο των επιχειρήσεων, καθώς και στην ομοιογένεια των απόψεων.
Συγκεκριμένα, η μετοχική σύνθεση του φορέα της επένδυσης παρατίθεται στον πίνακα που ακολουθεί:
Πίνακας Μετοχικής Σύνθεσης
Α/Α ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕΤΟΧΟΥ ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ
1 Κάρλος Νικόλαος 33% Οικονομικός Σύμβουλος
2 Τζίφας Κωνσταντίνος 34% Διευθύνων Σύμβουλος
3 Τσικολάτας Αλέξανδρος 33% Υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων

Ειδικότερα, ο κ. Κάρλος Νικόλαος έχει γεννηθεί Σπάρτη. Έχει ολοκληρώσει τις σπουδές του στο Χρηματοοικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Πειραιά, ενώ έχει πάρει και μεταπτυχιακό τίτλο MBA στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών
Έχει εργαστεί ως υπεύθυνος λογιστηρίου σε επιχειρήσεις αντίστοιχου αντικειμένου δραστηριότητας και όχι μόνο, έχοντας αποκτήσει σημαντική εμπειρία στο συγκεκριμένο αντικείμενο και η παρουσία του στη νέα ξενοδοχειακή μονάδα θα είναι καταλυτικής σημασίας.

Ο κ Τζίφας Κωνσταντίνος έχει γεννηθεί στο Αίγιο. Έχει ολοκληρώσει τις σπουδές του στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Πατρών, ενώ κατέχει και τίτλο MBA από το τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του αντίστοιχου πανεπιστημίου.

Κατά το παρελθόν έχει εργαστεί σε ξενοδοχειακή μονάδα στην Αθήνα απ’ όπου και γνωρίστηκε με τους συνεταίρους του και ήταν υπεύθυνος στο τμήμα προώθησης και προβολής, ενώ εργάστηκε και στον Τραπεζικό τομέα ως υπεύθυνος στην αξιολόγηση των επιχειρηματικών δανείων.

Οι διοικητικές γνώσεις που έχει αποκτήσει όλα τα χρόνια της επαγγελματικής του πορείας θα συμβάλλουν καταλυτικά σε θέματα διοίκησης της μονάδας και την χάραξη της στρατηγικής πολιτικής συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στην βιωσιμότητα της επιχείρησης.

Η κ Αλέξανδρος Τσικολάτας γεννήθηκε στην Κατερίνη και είναι απόφοιτος του τμήματος Λογιστικής από το ΑΤΕΙ Κοζάνης. Παράλληλα έχει παρακολουθήσει πλήθος σεμιναρίων για θέματα τουριστικής προβολής και προώθησης καθώς επίσης και θέματα Marketing.

Κατά το παρελθόν έχει εργαστεί σε πλήθος ξενοδοχειακών μονάδα ανά την Ελλάδα και το εξωτερικό έχοντας αποκτήσει σημαντική εμπειρία στο εν λόγο αντικείμενο με κύρια ενασχόληση ως υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων προβολής και προώθησης των παρεχομένων υπηρεσιών.

Ο κύριος ρόλος του στο ξενοδοχείο θα είναι η δημιουργία δημοσίων σχέσεων, η έναρξη συνεργασιών με τουριστικά γραφεία σε Ελλάδα και Εξωτερικό και η προβολή των πλεονεκτημάτων του ξενοδοχείου και της περιοχής.

 
Πίνακας Ιδίας Συμμετοχής
Στον πίνακα που ακολουθεί απεικονίζεται το σύνολο της ιδίας συμμετοχής των εταίρων στην επένδυση, καθώς και στο κεφάλαιο κίνησης που θα απαιτηθεί μετά την υλοποίηση της.
Ειδικότερα, όπως προκύπτει από το χρηματοδοτικό σχήμα της επένδυσης, το 40% του συνολικού προϋπολογισμού αυτής, ήτοι 793.047,71 € θα καλυφθεί από ίδια κεφάλαια των μελλοντικών μετόχων. Το συγκεκριμένο ποσό διατηρούν οι εταίροι σε τραπεζικούς λογαριασμούς και αμοιβαία κεφάλαια διαθεσίμων όπως παρουσιάζεται στον ακόλουθο πίνακα.
ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΤΟΧΟΣ ΛΟΓ/ΣΜΟΥ – ΑΜΟΙΒΑΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΠΟΣΟ ΣΕ €
Τράπεζα Εθνική Κάρλος Νικόλαος 450.663,79
Τράπεζα Probank A.E. Τζίφας Κωνσταντίνος 400.000,00
Τράπεζα Πειραιώς Τσικολάτας Αλέξανδρος 200.421,55
ΣΥΝΟΛΟ 1.051.085,34
Πέραν των παραπάνω ρευστών διαθεσίμων οι εταίροι είναι κάτοχοι σημαντικής ακίνητης περιουσίας στοιχείο που απεικονίζει την οικονομική ευρωστία των εταίρων.

Α.4 Μέγεθος επιχείρησης

Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση της Ε.Ε. σχετικά με το μέγεθος των επιχειρήσεων , η εξεταζόμενη υπό σύσταση επιχείρηση θα εντάσσεται στις πολύ μικρές επιχειρήσεις.

Β. Πρόγραμμα Επένδυσης

Β1. Περιγραφή

Β.1.1.Σκοπιμότητα επένδυσης

Η εν λόγω επενδυτική απόφαση, με υπαγωγή στον Αναπτυξιακό Νόμο, βασίστηκε σε αρκετούς παράγοντες που καθορίζουν τη θετική ή αρνητική έκβαση μιας επιχειρηματικής απόφασης τέτοιου είδους. Έτσι, η σκοπιμότητα της συγκεκριμένης επένδυσης συνδυάζεται με τους παράγοντες αυτούς.

Αρχικά, διερευνώντας τους παράγοντες που συνδέονται με τις προοπτικές του τουρισμού στην ευρύτερη περιοχή του Δήμου Αιγίου, διαπιστώθηκε ότι η συγκεκριμένη περιοχή χαρακτηρίζεται από μεγάλη έλλειψη δυναμικότητας κλινών και συνεπώς οι επισκέπτες της περιοχής έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε ελάχιστες εναλλακτικές επιλογές.

Βάσει των πλέον πρόσφατων στοιχείων από την ΕΣΥΕ, σήμερα στο Δήμο Αιγίου λειτουργούν μόνο δύο ξενοδοχειακές μονάδες, ενώ ειδικά για το Δ.Δ. της Τέμενης. Η εικόνα αυτή δηλώνει ότι οι προοπτικές ανάπτυξης της περιοχής από τουριστικής απόψεως, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ιδιαίτερα ευοίωνες.

Ειδικότερα, όσον αφορά το Δ.Δ. της Τέμενης, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο φορέας της επένδυσης θα αποτελεί τη μοναδική τουριστική μονάδα της περιοχής αυτής. Το στοιχείο τούτο θα την καταστήσει εταιρεία «πρωτεργάτη» προσδίδοντας σε αυτή πλεονεκτήματα όπως:
 Μεγάλο μερίδιο αγοράς (με δεδομένο ότι μεγάλο μέρος της πελατείας είναι ήδη εξασφαλισμένο από τη δράση της υφιστάμενης ατομικής επιχείρησης)
 Μεγάλη αναγνωρισιμότητα του ονόματός της
 Καθορισμός του επιπέδου των παρεχομένων υπηρεσιών
 Καθορισμός του επιπέδου των τιμών

Δηλαδή, επειδή η υπό σύσταση επιχείρηση θα εισέλθει πρώτη στη συγκεκριμένη αγορά θα έχει το πλεονέκτημα να καθορίσει τα «πρότυπα», με την ευρεία έννοια του όρου, που θα ισχύουν για τον τομέα του τουρισμού στην περιοχή. Αυτά τα «πρότυπα» θα αποτελέσουν μελλοντικά και τα εμπόδια εισόδου στη συγκεκριμένη αγορά, νέων ανταγωνιστικών επιχειρήσεων.

Σημαντικός παράγοντας για τη λήψη της παρούσας επενδυτικής απόφασης, αποτέλεσε και το γεγονός ότι οι συγκεκριμένοι μέτοχοι θεώρησαν την επιχειρηματική αυτή κίνηση ως την πλέον αποδοτική, προκειμένου να εκμεταλλευτούν τις ευεργετικές διατάξεις του Αναπτυξιακού Νόμου.

Φυσικά, υπόψη λήφθηκαν και παράγοντες που έχουν να κάνουν με τους ίδιους τους μετόχους της υπό σύσταση επιχείρησης και συγκεκριμένα τη γενικότερη επαγγελματική τους εμπειρία στο χώρο των επιχειρήσεων, τις γνώσεις των δύο εξ αυτών σε θέματα οικονομικών καθώς και των γνώσεων σε θέματα διακόσμησης χώρων.
(Αναλυτική περιγραφή αυτών έχει γίνει προηγούμενα στην ενότητα Α3 – Στοιχεία Εταίρων).

Ένας τελευταίος παράγοντας, αλλά όχι μικρότερης σημασίας από τους προηγούμενους είναι η μοναδικότητα των χαρακτηριστικών που θα παρουσιάζει η νέα ξενοδοχειακή μονάδα από πλευράς κτιριακών εγκαταστάσεων.

Πιο συγκεκριμένα, η ευρύτερη περιοχή του Αιγίου στην οποία εντάσσεται και ο τόπος εγκατάστασης της επένδυσης χαρακτηρίζεται από ανυπαρξία τουριστικών μονάδων που να διαθέτουν πεντάκλινα πολυτελή διαμερίσματα. Τα διαμερίσματα αυτά εκτιμάται ότι θα αποτελέσουν σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της υπό σύσταση ξενοδοχειακής μονάδας, διότι προβλέπεται ότι θα προσελκύσουν το ενδιαφέρον σημαντικών προσωπικοτήτων – VIPs, που θα επιλέξουν για τη διαμονή τους τα συγκεκριμένα διαμερίσματα.

Επιπρόσθετα, εκτιμάται ότι τα πεντάκλινα διαμερίσματα θα αποτελέσουν σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του νέου ξενοδοχείου και για έναν ακόμη λόγο. Ο λόγος αυτός είναι ότι τα διαμερίσματα αυτά θα δύνανται να καλύψουν τις ανάγκες για διαμονή οικογενειών, οι οποίες θα επιλέξουν την περιοχή των Διγελιωτίκων για να περάσουν ασφαλείς, ήσυχες και ξέγνοιαστες διακοπές. Έτσι, εκτιμάται ότι πολλοί οικογενειάρχες θα προτιμήσουν το νέο ξενοδοχείο για τις διακοπές τους, διότι θα τους δίνει τη δυνατότητα να διαμένουν όλα τα μέλη της οικογένειας στον ίδιο χώρο, εξασφαλίζοντας έτσι σε μεγάλο βαθμό το αίσθημα της ασφάλειας των γονέων για τα παιδιά, αλλά και δημιουργώντας ατμόσφαιρα οικογενειακού σπιτιού.
Ο παράγοντας αυτός σε συνδυασμό με τη γενικότερη έλλειψη δυναμικότητας κλινών στην περιοχή και συνεπώς την ανυπαρξία ανταγωνισμού, γεμίζει με αίσθημα σιγουριάς και ασφάλειας τους μελλοντικούς μετόχους για το ότι η επένδυση τους θα κριθεί βιώσιμη σε βάθος χρόνου, αποδεικνύοντας την ορθότητα της επενδυτικής τους επιλογής.
Μέσα από όλα όσα αναπτύχθηκαν ανωτέρω, συμπεραίνουμε ότι η σκοπιμότητα υλοποίησης της παρούσας επένδυσης, βασίζεται σε παράγοντες που συνθέτουν την πραγματική εικόνα που παρουσιάζει η περιοχή εγκατάστασής της από απόψεως συνολικής δυναμικότητας κλινών και προσδιοριστικών παραγόντων ζήτησης. Επίσης, τα σε μεγάλο βαθμό πιθανότητας, ως προς την επέλευση τους, αποτελέσματα σχετικά με την ανταγωνιστικότητα της νέας μονάδας και συνεπώς την εξασφάλιση της πελατείας της, καθώς επίσης και το ανθρώπινο κεφάλαιο που θα στελεχώσει τη μονάδα, αποδεικνύουν όχι μόνον το μεγάλο βαθμό ασφάλειας για τη βιωσιμότητα της επένδυσης αλλά και την ορθότητα της επιχειρηματικής απόφασης των μελλοντικών μετόχων.

Β.1.2. Συνοπτική παρουσίαση στοιχείων ξενοδοχειακής μονάδας
Ο υπό σύσταση φορέας, θα λειτουργεί υπό τη μορφή πρότυπης ξενοδοχειακής μονάδας 5 αστέρων (5***) τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων, στην παραθεριστική περιοχή των Διγελιωτίκων του Δήμου Αιγίου, έναν εκλεκτό τουριστικό προορισμό για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής του Νομού Αχαΐας αλλά και μεγάλου αριθμού αλλοδαπών τουριστών.
Ουσιαστικά, πρόκειται για την ίδρυση ξενοδοχειακής μονάδας συνολικής δυναμικότητας 48 κλινών και ειδικότερα έντεκα (11) διώροφων τρίκλινων διαμερισμάτων επιφάνειας περίπου 47τ.μ. (22τ.μ: Ισόγειο + 25τ.μ: Όροφος) το καθένα και τριών (3) διώροφων πεντάκλινων διαμερισμάτων επιφάνειας περίπου 81,80τ.μ. (40,90τ.μ: Ισόγειο + 40,90τ.μ: Όροφος) το καθένα.

Η τιμή ενοικίασης των διαμερισμάτων αυτών, τουλάχιστον κατά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της μονάδας, (η τιμή αυτή θα χρησιμοποιηθεί και στην εξαγωγή των προβλέψεων στην ενότητα Δ της παρούσας μελέτης) θα είναι οι εξής:
 Για τα τρίκλινα διαμερίσματα, η τιμή ενοικίασης θα κυμαίνεται από 60,00€ έως 120,00€ την ημέρα, ανάλογα την περίοδο.
 Για το πεντάκλινο διαμέρισμα, η τιμή ενοικίασης θα κυμαίνεται από 90,00€ έως 180,00€ την ημέρα, ανάλογα με την περίοδο.

Στις τιμές αυτές δε θα συμπεριλαμβάνεται το πρωινό. Οι πελάτες του ξενοδοχείου θα μπορούν να παίρνουν το πρωινό τους καταβάλλοντας επιπλέον το ποσό των 5,00€ ανά άτομο για κάθε ημέρα παραμονής τους στο ξενοδοχείο. Επίσης, θα μπορούν να γευματίζουν στο εστιατόριο με χρέωση 15,00€ ανά άτομο και τέλος να χρησιμοποιήσουν τις υπηρεσίες των μπαρ με χρέωση 6,00€ (Οι τιμές που προαναφέρθηκαν εκφράζουν τη μέση τιμή διάθεσης/ άτομο).

Επιπρόσθετα, θα διαθέτει μεγάλη εξωτερική πισίνα εμβαδού 64,90τ.μ. Πλησίον αυτής, θα υπάρχει εξωτερικό bar για την εξυπηρέτηση όλων των πελατών που χρησιμοποιούν την πισίνα αλλά και για τους απλούς επισκέπτες, οι οποίοι θα επιλέξουν το χώρο αυτό για την αναψυχή και την ψυχαγωγίας τους.

Πέρα από το εξωτερικό bar της πισίνας, θα υπάρχει και ένα ακόμη στον εσωτερικό κοινόχρηστο χώρο του ξενοδοχείου. Επίσης, θα υπάρχει και εσωτερικό εστιατόριο στο κεντρικό κτίριο της μονάδας – Κτίριο Β.

Η χρήση των παραπάνω χώρων, θα προορίζεται τόσο για τους φιλοξενούμενους του ξενοδοχείου όσο και για λοιπούς επισκέπτες, οι οποίοι θα επιλέξουν τους χώρους του ξενοδοχείου για να γευματίσουν, να διασκεδάσουν ή να διοργανώσουν κάποια κοινωνική εκδήλωση.

Ειδικότερα, ο υπό σύσταση φορέας, πέρα από την παροχή των συμβατικών υπηρεσίων διαμονής σκοπεύει να διαθέτει τους χώρους του και κυρίως τον κήπο του (περιβάλλοντα χώρο, πισίνα κλπ) για εκδηλώσεις γάμων, βαπτίσεων και άλλων λοιπών ειδών συνεστιάσεων και κοινωνικών εκδηλώσεων.

Επιπρόσθετα, η νέα ξενοδοχειακή μονάδα αναμένεται να συνεργαστεί και με τουριστικά πρακτορεία τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό όχι μόνο στην ενίσχυση της πελατείας του αλλά και στην ενίσχυση των συναλλαγών στον τομέα του τουρισμού (στο μέγεθος φυσικά που του αναλογεί και που είναι επικερδές για τον ίδιο).

Γενικότερα, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η εν λόγω τουριστική μονάδα, θα συγκεντρώνει πλήθος ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων τα οποία συνοπτικά θα είναι τα κάτωθι:

1. Οικόπεδο εκτάσεως πάνω από 5,5 στρέμματα έναντι της παραλίας και η είσοδος από την παραλιακή οδό.
2. Το γενικότερο φυσικό περιβάλλον της περιοχής.
3. Τα μοναδικά στην περιοχή πολυτελή διώροφα πεντάκλινα διαμερίσματα που προορίζονται να εξυπηρετήσουν αφίξεις πολύ σημαντικών προσώπων (VIPs), ιδαίτερες περιστάσεις (π.χ γάμους) αλλά και τις οικογένειες που επιθυμούν να περάσουν ασφαλείς και ξέγνοιαστες διακοπές.
4. Η μεγάλης επιφάνειας πισίνα του περιβάλλοντα χώρου.

Ο πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει συνοπτικά τα στοιχεία που θα χαρακτηρίζουν τη νέα ξενοδοχειακή μονάδα:

Είδος τουριστικής μονάδας: ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ
Κατηγορία: ΠΕΝΤΕ ΑΣΤΕΡΩΝ (5***)
Δυναμικότητα: 48 ΚΛΙΝΕΣ
Περίοδος Λειτουργίας: 12 μήνες
Διάρκεια κατασκευαστικής περιόδου: 24 ΜΗΝΕΣ

Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης επενδυτικού σχεδίου

Οι εταίροι έχουν φροντίσει να βρουν τόσο τον κατασκευαστή του κτιρίου όσο και τους προμηθευτές με σκοπό όχι μόνο την γνώση του κόστους κατασκευής, αλλά και του χρονικού διαστήματος. Η ολοκλήρωση του έργου προβλέπεται να πραγματοποιηθεί μέσα σε χρονικό διάστημα 24 μηνών (2 έτη).

Β.1.3.Απασχόληση

Πίνακας: Απασχολούμενο προσωπικό στη νέα ξενοδοχειακή μονάδα

Ειδικότητες Απασχολούμενων Νέες θέσεις σε Ε.Μ.Ε.
Διευθυντής ξενοδοχείου 1
Receptionist – υποδοχή 1
Καμαριέρα 2
ΣΥΝΟΛΟ 4
Προκειμένου η υπό σύσταση ξενοδοχειακή μονάδα να στελεχωθεί με το ανθρώπινο δυναμικό που θα απαιτηθεί, ώστε αυτή να λειτουργεί με τρόπο εύρυθμο και αποτελεσματικό θα προσληφθούν τέσσερα (4) άτομα.
Ειδικότερα, η νέα ξενοδοχειακή μονάδα προβλέπεται να απασχολεί επί μονίμου βάσεως (για δώδεκα (12) μήνες το χρόνο) ένα (1) άτομο για τη θέση Διευθυντή ξενοδοχείου, ένα (1) άτομο για τη θέση Receptionist – υποδοχή και τέλος δύο (2) άτομα για την κάλυψη της θέσεως της καμαριέρας.
Β.1.4. Τόπος εγκατάστασης της ξενοδοχειακής μονάδας

1. Αιτιολόγηση επιλογής του τόπου εγκατάστασης

Η υπό σύσταση ξενοδοχειακή εταιρεία θα έχει έδρα την το Δ.Δ. Διγελιωτίκων Αιγίου του νομού Αχαΐας.

Ουσιαστικά, τα Διγελιώτικα είναι ένα παραλιακό μέρος με πληθυσμό 419 κατοίκους (απογραφή του 2001) και το οποίο μετά τη μεγάλη κάμψη που γνώρισε η περιοχή της Αιγιάλειας, στο εμπόριο σταφίδας (από το έτος 1975 και μετά) στράφηκε κατά κύριο λόγο στην παροχή τουριστικών υπηρεσιών. Βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από την πόλη του Αιγίου, μόλις πέντε χιλιόμετρα και συνδυάζει αρμονικά πεδινές αγροτικές καλλιέργειες και υπέροχες παραλίες βραβευμένες με γαλάζιες σημαίες. Ως επί το πλείστον είναι μέρος παραθεριστικό και χαίρει μεγάλης αναγνώρισης από αλλοδαπούς και ημεδαπούς τουρίστες, κυρίως κατά τη θερινή περίοδο.

Τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης περιοχής, συνθέτουν ένα ιδανικό σκηνικό για παραθερισμό, ξεκούραση και διασκέδαση καθιστώντας το μέρος αυτό ιδιαίτερα ελκυστικό για δραστηριότητες τουριστικές και αναψυχής.

Η επιλογή του τόπου εγκατάστασης της υπό σύσταση ξενοδοχειακής επιχείρησης, έγινε με γνώμονα το γεγονός ότι παρέχει όλες τις απαιτούμενες υποδομές για να λειτουργήσει ορθά μια ξενοδοχειακή μονάδα, όπως θα αναλυθεί ειδικότερα στην επόμενη ενότητα.

2. Υποδομή περιοχής, συγκοινωνιακό οδικό δίκτυο, προσπέλαση, παροχές ΔΕΗ, ΟΤΕ, νερού, αποχέτευσης κ.λπ.
   Η περιοχή των Διγελιωτίκων Αιγίου, όπως προαναφέρθηκε, προσφέρει όλες τις απαιτούμενες υποδομές για να λειτουργήσει ορθά μια ξενοδοχειακή μονάδα αλλά και να έχει προοπτικές βιωσιμότητας στο μέλλον.
   Θετικό στοιχείο τόσο για το φορέα της επένδυσης όσο και για όλη την περιοχή των Διγελιωτίκων αποτελεί το γεγονός της σύνδεσης της, στο εγγύς μέλλον, με το κεντρικό αποχετευτικό δίκτυο της περιοχής του Αιγίου.
   Σχετικά με την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος δεν αντιμετωπίζεται κανένα απολύτως πρόβλημα. Το ρεύμα που θα απαιτηθεί για την κάλυψη των αναγκών της νέας μονάδας, θα παρέχεται από το υπάρχον τοπικό δίκτυο της ΔΕΗ.
   Στο σημείο αυτό, κρίνεται απαραίτητο να εστιάσουμε την προσοχή μας στο γεγονός, ότι ο τόπος εγκατάστασης της επένδυσης τοποθετείται σε μικρή χιλιομετρική απόσταση από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Αθήνας και των Πατρών. Συνεπώς, οι υποδομές σε θέματα μεταφορών τόσο της πρωτεύουσας της χώρας όσο και της πρωτεύουσας του νομού προσφέρουν, ιδίως στους αλλοδαπούς επισκέπτες, τη δυνατότητα της εύκολης πρόσβασης στον τόπο εγκατάστασης της υπό σύσταση ξενοδοχειακής μονάδας.
   Έτσι με βάση τα δεδομένα αυτά, οι επισκέπτες μπορούν να φτάσουν στα Διγελιώτικα εκμεταλλευόμενοι δύο κύριες «πύλες εισόδου» της χώρας: (1) το μεγάλης εμπορικής και επιβατικής κίνησης λιμάνι της Πάτρας και (2) τον Εθνικό Αερολιμένα της Αθήνας. Βέβαια, συνδυαστικά με αυτά λειτουργεί και η ζεύξη Ρίου – Αντιρρίου η οποία εξυπηρετεί σε τεράστιο βαθμό εκείνους τους επισκέπτες που προέρχονται από την βορειοδυτική Ηπειρωτική Ελλάδα.

Τέλος, άξιο αναφοράς είναι και το γεγονός της εξυπηρέτησης πτήσεων charter από το εξωτερικό, του αερολιμένα του Αράξου, ο οποίος βρίσκεται περίπου 40 χιλιόμετρα δυτικά από την πόλη της Πάτρας και περίπου 80 χιλιόμετρα από τα Διγελιώτικα Αιγίου.

3. Χάρτης της περιοχής

Ο παρακάτω χάρτης παρουσιάζει την ευρύτερη περιοχή της βόρειας Αχαΐας στην οποία εντάσσεται και το Δ.Δ. Διγελιωτίκων του Δήμου Αιγίου. Εντός του κόκκινου κύκλου προσδιορίζεται επακριβώς το προαναφερθέν Δημοτικό Διαμέρισμα, δεικνύοντας με ακρίβεια τον τόπο εγκατάστασης της υπό σύσταση νέας τουριστικής μονάδας.

Β.2 Τεχνικά στοιχεία και κόστος επένδυσης

Β.2.1 Οικόπεδο

Το οικόπεδο στο οποίο θα ανεγερθεί η νέα ξενοδοχειακή μονάδα είναι ιδιοκτησίας του εκ των εταίρων Τζίφα Κωνσταντίνου το οποίο θα εκμισθωθεί στην εταιρεία εκμετάλλευσης της ξενοδοχειακής μονάδας.

Έχει έκταση 5.729,86 m2 και από πλευράς όρων δόμησης έχει αρτιότητα 500,00 m2 και ποσοστό κάλυψης του ανέρχεται σε 70%.
Β.2.1 Περιγραφή κτιριακών εγκαταστάσεων

Περιγραφή των χώρων της ξενοδοχειακής μονάδας

Η νέα πρότυπη ξενοδοχειακή μονάδα θα αποτελείται από τους παρακάτω κτιριακούς χώρους:

 Κτίριο Α: Ισόγειος χώρος – Lobby

Ο χώρος αυτός θα είναι ο πρώτος που θα συναντά ο επισκέπτης του ξενοδοχείου. Θα είναι συνολικού εμβαδού 1.398,99 τ.μ. και θα στεγάζει το χώρο υποδοχής – ρεσεψιόν και τους λοιπούς κοινόχρηστους χώρους (εστιατόριο, σαλόνι-καθιστικό, χώροι Η/Υ, αίθουσες αναψυχής). Επιπλέον στον ισόγειο χώρο θα στεγάζονται δεκαοκτώ κλίνες (12 δίκλινα, 4 τρίκλινα και δύο σουίτες).

 Κτίριο Β: Ισόγειο κεντρικό κτίριο (με υπόγειο χώρο)

Το κτίριο αυτό της μονάδας θα είναι το μεγαλύτερο σε εμβαδόν, σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα. Ειδικότερα, ο χώρος θα είναι συνολικού εμβαδού 199,5 τ.μ και θα στεγάζει χώρο αναμονής με bar, μεγάλη αίθουσα εστιατορίου 75τ.μ, χώρο γραφείου, λινοθήκη, αποδυτήρια καθώς και WC για το προσωπικό, τους πελάτες και για A.M.E.A.

Επιπρόσθετα, το κτιριακό αυτό τμήμα της μονάδας θα διαθέτει και υπόγειο χώρο εμβαδού 82,22τ.μ στο οποίο θα λειτουργεί η κουζίνα του ξενοδοχείου διαθέτοντας και τον απαραίτητο αποθηκευτικό της χώρο.

Στη βόρεια πλευρά του κεντρικού κτιρίου θα λειτουργεί εξωτερικό bar, το οποίο θα βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την κολυμβητική δεξαμενή του ξενοδοχείου. Το bar θα είναι συνολικού εμβαδού 75,20τ.μ και θα διαθέτει και στεγασμένο εσωτερικό bar περίπου 16τ.μ. και ύψους 2,5μ.

 Κτίρια Γ, Δ, Ε: Συγκρότημα (3) – Τρία (3) διώροφα δύο χώρων

Τα κτιριακά συγκροτήματα Γ, Δ & Ε της νέας ξενοδοχειακής μονάδας θα περιλαμβάνουν από τρία (3) διώροφα διαμερίσματα τύπου μεζονέτας το καθένα. Έτσι και τα τρία κτιριακά συγκροτήματα θα απαρτίζονται συνολικά από εννέα (9) τρίκλινα διαμερίσματα. Το ισόγειο των διαμερισμάτων αυτών θα είναι εμβαδού περίπου 22τ.μ και θα περιλαμβάνει χώρο καθιστικού – σαλονιού, κουζίνα και w.c. Όσον αφορά τον όροφο, θα είναι περίπου 25τ.μ, θα περιλαμβάνει τρεις (3) κλίνες και ο φιλοξενούμενος θα οδηγείται σε αυτόν με εσωτερική σκάλα.

Συνεπώς, το κάθε κτιριακό συγκρότημα από τα Γ, Δ & Ε, θα περιλαμβάνει τρεις ισόγειους χώρους συνολικού εμβαδού 65,53τ.μ και τρεις αντίστοιχους ορόφους συνολικού εμβαδού 74,69τ.μ.

 Κτίριο Ζ: Συγκρότημα (2) – Διπλή μονάδα τριών (3) χώρων φιλοξενίας

Το εν λόγω κτιριακό συγκρότημα θα αποτελείται από δύο διώροφα διαμερίσματα (5) πέντε κλινών το καθένα.

Ειδικότερα, τα διαμερίσματα αυτά θα αποτελούνται από ισόγειο χώρο, ο οποίος θα είναι 40,90τ.μ και θα περιλαμβάνει χώρο σαλονιού, τραπεζαρία, κουζίνα και λουτρό. Επίσης, ο ισόγειος χώρος θα συνδέεται με τον όροφο με εσωτερική σκάλα, στον οποίο θα στεγάζονται οι κλίνες σε δύο διαφορετικούς χώρους.

Πιο συγκεκριμένα η εσωτερική διαρρύθμιση των ορόφων θα περιλαμβάνει ένα δωμάτιο 15,56 τ.μ με δύο κλίνες και ένα ακόμη δωμάτιο εμβαδού 13,70 τ.μ. με άλλες δύο κλίνες. Τέλος, ο όροφος θα διαθέτει και μπάνιο.

Συνεπώς, το κτιριακό συγκρότημα (2) θα απαρτίζεται από δύο (2) πεντάκλινα διώροφα διαμερίσματα όπου το συνολικό εμβαδόν των ισογείων χώρων τους, θα είναι 81,8 τ.μ. και των αντίστοιχων ορόφων τους επίσης 81,8 τ.μ.

 Κτίριο Η: Τυπική μονάδα τριών (3) χώρων φιλοξενίας

Το κτίριο Η θα αποτελεί το τρίτο πεντάκλινο διαμέρισμα της νέας ξενοδοχειακής μονάδας και θα είναι διαρρυθμισμένο όπως τα άλλα δύο πεντάκλινα διαμερίσματα του συγκροτήματος (2). Επίσης, το εμβαδόν και αυτού του πεντάκλινου διαμερίσματος θα είναι 40,90 τ.μ. για το ισόγειο και 40,90 τ.μ. (13,70+15,56+11,64=40,90τ.μ) για τον όροφο.

 Κτίριο Θ: Συγκρότημα (1) – Δύο (2) διώροφα δύο χώρων

Το τελευταίο κτιριακό συγκρότημα της νέας ξενοδοχειακής μονάδας θα είναι το “Θ”. Το συγκρότημα αυτό θα απαρτίζεται από δύο (2) διώροφα τρίκλινα διαμερίσματα όμοια σε χαρακτηριστικά με τα διώροφα τρίκλινα διαμερίσματα του συγκροτήματος (3) – Κτίριο Γ, Δ, & Ε που αναλύθηκαν ανωτέρω.

Συνοψίζοντας, η νέα ξενοδοχειακή μονάδα θα απαρτίζεται συνολικά από έντεκα (11) τρίκλινα και τρία (3) πεντάκλινα διώροφα διαμερίσματα και η συνολική του δυναμικότητα θα ανέρχεται σε 48 κλίνες. Τα διαμερίσματα αυτά θα είναι πλήρως εξοπλισμένα με τον πλέον σύγχρονο ξενοδοχειακό εξοπλισμό, παρέχοντας όλες τις σύγχρονες ανέσεις. Επίσης, στις εγκαταστάσεις του θα περιλαμβάνεται εστιατόριο, εσωτερικό μπαρ στον ισόγειο χώρο υποδοχής (lobby – reception) καθώς και ένα μεγάλο εξωτερικό bar με σκέπαστρο πλησίον της πισίνας.

Κτιριακές εργασίες κατά είδος και αξία

Οι οικοδομικές εργασίες που πρόκειται να γίνουν στην ξενοδοχειακή μονάδα, αφορούν την κατασκευή των κυρίως χώρων του, καθώς και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου αυτού, συμπεριλαμβανομένης και της πισίνας.

Ειδικότερα, όσον αφορά τις οικοδομικές εργασίες θα περιλαμβάνουν:

1. Χωματουργικά: Γενικές εκσκαφές και επιχώσεις.
   Οι πραγματοποίηση των εργασιών αυτών απαιτείται για τη διαμόρφωση της κλίσης και της στάθμης του εδάφους με απομάκρυνση, στρώσιμο και συμπύκνωση των υπαρχόντων μπαζών καθώς και για τον καθαρισμό του οικοπέδου.
2. Σκυρόδεμα: Άοπλο σκυρόδεμα, ελαφρύ σκυρόδεμα και οπλισμένο σκυρόδεμα.
   Όσον αφορά το άοπλο σκυρόδεμα, θα χρησιμοποιηθεί για καθαριότητα και προστασία τμήματος του οπλισμού θεμελίωσης. Επίσης, αφορούν στην πιθανή σκυροδέτηση του υποδαπέδου επί του συμπυκνωμένου εδάφους, που θα έχει προηγηθεί, όπως και στη σκυροδέτηση διαφόρων μικροκατασκευών (π.χ φρεατίων σε αγωγούς απορροής κλπ).

Σχετικά με τη χρήση του ελαφρού σκυροδέματος θα πρέπει να αναφερθεί ότι θα αφορά στη σκυροδέτηση του ισογείου δαπέδου και των εξωτερικών χώρων, πάνω σε προστερεοποιημένο έδαφος.

Τέλος, όσον αφορά το οπλισμένο σκυρόδεμα, θα χρησιμοποιηθεί για τη σκυροδέτηση των δομικών στοιχείων της όλης κτιριακής κατασκευής και πιο συγκεκριμένα θα αφορά στα εξής:
 Περιλοδοκούς
 Εδαφοπλακές
 Πλάκες
 Δοκοί οροφής ισογείου
 Τοιχεία ανωδομής
 Ράμπες
 Εξώστες
 Δάπεδο και
 Τοιχώματα πισίνας

Το οπλισμένο σκυρόδεμα θα φέρει εξοπλισμό σιδήρων, κατά κύριο λόγο, ελληνικής κατασκευής και θα αποτελείται από ράβδους με νευρώσεις και όπου δεν απαιτείται από ράβδους απλής κυκλικής διατομής.

3. Τοιχοποιίες – επενδύσεις – επιχρίσματα – ψευδοροφές
   Η εξωτερική τοιχοποιία θα πραγματοποιηθεί από τοίχους διπλούς με σενάζ καθ΄ύψος. Η κατασκευή των τοίχων θα γίνει με τον τρόπο που προαναφέραμε ούτως ώστε να τοποθετηθεί ανάμεσα στις δύο σειρές τούβλων, ειδική πολυστερίνη για μόνωση. Η εσωτερική τοιχοποιία θα πραγματοποιηθεί από μονό τοίχο και ένα σενάζ καθ’ ύψος.

Τα επιχρίσματα των τοίχων θα είναι τριών στρώσεων με ασβεστοκονίαμα και μαρμαροκονίαμα, με τις απαραίτητες γαλβανισμένες σκοτίες (όπου υπάρχει επαφή με σκυρόδεμα) και με οπλισμένο πλέγμα επιχρισμάτων.

Όσον αφορά τις ψευδοροφές, αυτές θα γίνουν με χρήση γυψοσανίδων τύπου KNAUF. Θα περιλαμβάνει την κατασκευή εμφανούς ή μη μεταλλικού σκελετού. Οι οροφές των μπάνιων θα γίνουν από άνθυγρη γυψοσανίδα KNAUF, ενώ όλες οι υπόλοιπες οροφές θα καλυφθούν από λεία γυψοσανίδα.

4. Δάπεδα – μαρμαρικά και επιστρώσεις
   Για τις σκάλες (πατήματα και ρίχτια) θα χρησιμοποιηθούν μάρμαρα ενδεχομένως Κοζάνης ή επιλεγμένα Βέροιας Ά ποιότητας ή κάποιος άλλος τύπος που θα αποφασιστεί κατά την υλοποίηση του έργου. Ενώ, για τη στρώση των εξωστών και του περιβάλλοντος χώρου θα χρησιμοποιηθούν τα ίδια μάρμαρα με αντιολισθητική επεξεργασία καθώς και κεραμικά πλακίδια.
5. Χρωματισμοί
   Οι εξωτερικοί χρωματισμοί θα γίνουν με ακρυλικά χρώματα, ενώ οι εσωτερικοί με πλαστικό χρώμα. Επίσης, όλα τα μεταλλικά στοιχεία θα χρωματιστούν με βερνικοχρώματα ριπολίνης από συνθετικές ρυτίνες χωρίς σπατουλάρισμα.
6. Εξωτερικά κουφώματα
   Τα εξωτερικά κουφώματα της όψης των κτιρίων θα κατασκευαστούν σταθερά – επάλληλα ή ανοιγόμενα υαλοστάσια με διπλούς υαλοπίνακες προσαρμοσμένα μέσα σε σιδερένιες κάσες από αλουμίνιο. Η βαφή τους θα είναι ηλεκτροστατική.
7. Υαλουργικά
   Τα κρύσταλλα των κουφωμάτων θα είναι διπλά και θα στεγανοποιούνται με σιλικονούχες μαστίχες.
8. Μονώσεις
   Η μόνωση της νέας ξενοδοχειακής μονάδας θα αφορά υγρομονώσεις και θερμομονώσεις .
9. Πισίνα
   Θα κατασκευαστεί μια πισίνα διαστάσεων 10,00 Χ 6,5 μέτρα (65τ.μ. περίπου).

Η ανακύκλωση του νερού της πισίνας θα γίνεται με αντλία και θα φιλτράρεται κατάλληλα. Η επαναφορά του νερού σε αυτή, θα γίνεται με inlet και η απορρόφηση με skimmer ή αποχέτευση στον πυθμένα. Στο μηχανοστάσιο θα υπάρχει χρονοδιακόπτης και χλωριωτής.

Η κατασκευή των πισινών θα γίνει με οπλισμένο σκυρόδεμα, θα επενδυθούν με AQUAMAT και θα βαφούν με κατάλληλα χρώματα.

10. Ηλεκτρολογική εγκατάσταση
    Περιλαμβάνει όλους του ηλεκτρικούς πίνακες μηχανοστασίου και διαμερισμάτων.
    Ειδικότερα, θα τοποθετηθεί ένας ενιαίος ηλεκτρικός πίνακας τύπου πεδίων ανά χώρο συντήρησης και τους κλιματιζόμενους χώρους το φωτισμό και τις πρίζες.

Σε κάθε διαμέρισμα θα υπάρχει γραμμή τηλεόρασης, τηλεφώνου, θερμοσίφωνα, κουζίνας, φωτισμού, κλιματισμού, πριζών και δίκτυο δομημένης καλωδίωσης που θα καταλήγουν σε πίνακα με ρελέ διαφυγής.

11. Εγκατάσταση Ύδρευσης
    Πλησίον της εισόδου του νέου ξενοδοχείου θα τοποθετηθεί το φρεάτιο της ύδρευσης, το οποίο θα είναι καλυμμένο με χυτοσίδηρο καπάκι όπου θα εγκατασταθεί ο υδρομετρητής με όλα τα παρελκόμενά του (βάνες, αντεπίστροφο κλπ). Από το μετρητή αυτό θα συνεχίζει αγωγός μέχρι τον κεντρικό συλλέκτη. Από το συλλέκτη θα αναχωρούν υπό – κλάδοι αγωγών.
12. Εγκατάσταση Αποχέτευσης
    Το σύστημα αποχέτευσης που θα εφαρμοστεί θα είναι αυτό της φυσικής βαρύτητας με κύριο αερισμό.
13. Κλιματισμός
    Το σύστημα κλιματισμού για τους χώρους της νέας μονάδας θα αποτελείται από 17 κλιματιστικές μονάδες των 9000 BTU και 14 κλιματιστικές μονάδες των 12.000 BTU.
14. Πυρόσβεση – πυροπροστασία
    Προβλέπονται δύο εναλλακτικοί έξοδοι κινδύνου που θα οδηγούν σε αντίστοιχα κλιμακοστάσια.

Κάθε κτίριο προσωρινής διαμονής, που θα δύναται να φιλοξενεί αριθμό ατόμων μεγαλύτερο των είκοσι (20), θα διαθέτει σύστημα φωτισμού ασφαλείας σύμφωνα με τις Γενικές Διατάξεις.

Ο απαιτούμενος χρόνος λειτουργίας του συστήματος φωτισμού ασφαλείας θα επαρκεί για την πλήρη εκκένωση του κτιρίου και σε καμία περίπτωση δε θα είναι μικρότερος των ενενήντα (90) λεπτών.

Όλα τα τμήματα των οδεύσεων διαφυγής (διάδρομοι, σκάλες, πόρτες, έξοδοι κινδύνου, τελικές έξοδοι κλπ) θα έχουν κατάλληλα τυποποιημένα σήματα, ευδιάκριτα τόσο την ημέρα όσο και την νύκτα, προκειμένου να καθοδηγούν το κοινό προς την τελική έξοδο. Οι πόρτες των μονάδων διαμονής προς τους κοινόχρηστους χώρους προβλέπεται να είναι πυράντοχες.

Τα λεβητοστάσια, οι αποθήκες καυσίμων, τα μαγειρεία, οι χώροι κεντρικών εγκαταστάσεων, των συσκευών κλιματισμού, των μεγάλων μετασχηματιστών και των ατμολεβήτων υψηλής πίεσης θα αποτελούν αυτοτελές πυροδιαμέρισμα και δε θα τοποθετούνται κάτω ή σε κοντινή απόσταση από τις εξόδους των κτιρίων.

Επιπρόσθετα, θα υπάρχουν ακριβείς οδηγίες για τις απαιτούμενες ενέργειες του προσωπικού και του κοινού σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Ακόμη, θα είναι τοποθετημένα σε εμφανή σημεία σχέδια κατόψεων του ξενοδοχείου για λεπτομερέστερη πληροφόρηση και καθοδήγηση μέσα στους χώρους του ξενοδοχείου. Σαφείς οδηγίες θα υπάρχουν επίσης σε όλα τα δωμάτια της μονάδας

Τέλος, σε όλα τα κτίρια θα είναι τοποθετημένοι φορητοί πυροσβεστήρες (κοντά στις σκάλες και στις εξόδους) σε απόσταση το πολύ εικοσιπέντε (25) μέτρων μεταξύ τους και το πολύ δεκαπέντε (15) μέτρα από το πιο απομακρυσμένο σημείο της κάτοψης.

Ο πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει τις εγκαταστάσεις αυτές σε αντιστοιχία με το κόστος κατασκευής τους:

Β.2.2 Εργασίες περιβάλλοντος χώρου

Οι εργασίες του περιβάλλοντα χώρου του ξενοδοχείου θα περιλαμβάνουν :
 Επιστρώσεις εξωτερικών χώρων (διαδρόμων) με φυσικές πλάκες, κυβόλιθους και βότσαλα.
 Φυτοτεχνικές εργασίες για φύτευση δέντρων, θάμνων και λοιπών φυτών συνοδευόμενη με διάστρωση κηπευτικού χώματος.
 Κατασκευή κολυμβητικής δεξαμενής 64,90 τ.μ.
 Κατασκευή εξωτερικών ξύλινων δαπέδων στον περιβάλλοντα χώρο της πισίνας.
 Επένδυση τοιχωμάτων πισίνας με τα απαραίτητα για τη στεγανοποίησή και διακόσμηση της πλακίδια.
 Διαμόρφωση χώρου για αναψυχή παιδιών (παιδική χαρά)

Β.2.3 Επίπλωση – εξοπλισμός – διακόσμηση

Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται οι δαπάνες για απόκτηση του απαιτούμενου ξενοδοχειακού εξοπλισμού των διαμερισμάτων, των κοινόχρηστων εσωτερικών και εξωτερικών χώρων του ξενοδοχείου, του εστιατορίου καθώς και των bars.

 Φωτιστικά σώματα
Ειδικότερα, οι δαπάνες της κατηγορίας αυτής θα περιλαμβάνουν την τοποθέτηση φωτιστικών σωμάτων σε όλους τους χώρους της μονάδας (διαμερίσματα, κοινόχρηστοι χώροι εσωτερικοί και εξωτερικοί). Τα είδη των φωτιστικών που θα χρησιμοποιηθούν θα είναι ανάλογα του χώρο και του σκοπού για τον οποίο προορίζονται και μεταξύ άλλων θα είναι: Κρεμαστά, απλίκες, φανάρια με κολώνες, σπότ διακοσμητικά και άλλα, που σκοπό θα έχουν τον κατάλληλο φωτισμό των χώρων της ξενοδοχειακής μονάδας αλλά και τη διακόσμηση τους.

 Χαλιά χώρων ξενοδοχείου
Για τον πλήρη εξοπλισμό και τη διακόσμηση των χώρων του νέου ξενοδοχείου προβλέπεται να αγοραστούν, ανάλογα με το χώρο για τον οποίο προορίζονται, χαλιά διαφόρων διαστάσεων και τύπων.

 Κουρτίνες χώρων ξενοδοχείου
Βασικό στοιχείο για την πιο λειτουργική χρήση ενός χώρου αλλά και τη διακόσμησή του, είναι και οι κουρτίνες. Αυτές προσφέρουν τη δική τους διακοσμητική πινελιά σε ένα χώρο παρέχοντας ένα αίσθημα ζεστασιάς και ασφάλειας σε όλους τους χρήστες του χώρου.

Οι μελλοντικοί εταίροι της υπό σύσταση ξενοδοχειακής εταιρείας, έχοντας υπόψη ότι το είδος αυτό αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι διακόσμησης, έχουν προβλέψει την αγορά του, προκειμένου να καταστήσουν τη νέα ξενοδοχειακή μονάδα περισσότερο λειτουργική και καλαίσθητη. Τα είδη των κουρτινών που θα τοποθετηθούν θα είναι εσωτερικές και εξ. Blackout.

 Ηλεκτρικά είδη
Όλοι οι χώροι του ξενοδοχείου (διαμερίσματα, κουζίνα, μπαρ κλπ) θα εξοπλιστούν με τα απαραίτητα ηλεκτρικά είδη προκειμένου να ικανοποιούν τις ανάγκες τόσο των πελατών του όσο και του προσωπικού του.

Τα ηλεκτρικά είδη αυτά θα είναι ψυγεία, καταψύκτες, πλυντήρια ρούχων & πιάτων-ποτηριών, μίξερ, λεμονοστίφτες, μηχανές καφέ, ηλεκτρικές σκούπες, απορροφητήρες κλπ.

 Είδη οικιακής χρήσεως
Τα είδη οικιακής χρήσεως που θα αποκτηθούν για τη νέα ξενοδοχειακή μονάδα, θα προορίζονται για τον εξοπλισμό των διαμερισμάτων, των εστιατορίων, των μπαρ και της κουζίνας.

Το πλήθος και η ποικιλία τους θα είναι τέτοια που θα καλύπτουν με άνεση, όλους τους φιλοξενούμενους και τους επισκέπτες του ξενοδοχείου κατά τις περιόδους μεγάλης πληρότητας καθώς και στις περιπτώσεις των εκδηλώσεων που θα φιλοξενούνται στον περιβάλλοντα χώρο του. Επίσης, από πλευράς αισθητικής και πολυτέλειας θα είναι εξίσου αξιόλογα προκειμένου να ικανοποιούν τους πιο απαιτητικούς πελάτες αλλά και να ανταποκρίνονται στις πιο ιδιαίτερες περιστάσεις.

 Έπιπλα ξενοδοχείου
Τα έπιπλα του ξενοδοχείου είναι από τα πιο σημαντικά στοιχεία του εξοπλισμού του και κατέχουν και αυτά σημαντικό ρόλο στη διακόσμηση και αισθητική των χώρων του. Τα έπιπλα που θα εξοπλίσουν τους χώρους της νέας μονάδας, θα έχουν ως σκοπό τους όχι μόνο τη διακόσμηση αλλά και την κάλυψη των αναγκών σε λειτουργικότητα, εργονομία και άνεση.

 Λευκά είδη
Είναι σαφές ότι μια ξενοδοχειακή μονάδα δε θα μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς τη χρήση λευκών ειδών. Μάλιστα, τα είδη αυτά προσδιορίζουν σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο τη διακόσμηση αλλά και το επίπεδο της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών ενός ξενοδοχείου, αφού είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την υγιεινή και την καθαριότητα του.

Αναλυτικότερα, η κατηγορία ξενοδοχειακός εξοπλισμός – επίπλωση – διακόσμηση θα περιλαμβάνει τις δαπάνες που αναφέρονται στους παρακάτω πίνακες:

Β.2.4 Μηχανολογικός εξοπλισμός ξενοδοχείου

Ο μηχανολογικός εξοπλισμός του ξενοδοχείου θα αποτελείται από τα κλιματιστικά, τα ψυκτικά σώματα, τον εξοπλισμό του τηλεφωνικού κέντρου, τις συσκευές που αφορούν τη μηχανοργάνωση του νέου ξενοδοχείου, τον εξοπλισμό της πυρασφάλειας – πυρανίχνευσης καθώς και το μηχανολογικό εξοπλισμό ανακύκλωσης και καθαρισμού του νερού της πισίνας.

 
Β3. Κόστος Επένδυσης – Χρηματοδότηση
Β.3.1. Ανάλυση του κόστους της επένδυσης

Το συνολικό κόστος της επένδυσης ανέρχεται στο ποσό των 1.982.619,28 € και αναλύεται ανά κατηγορία δαπάνης ως εξής:
ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ (σε Ευρώ)
ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΣΕ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 3 &1 ΤΟΥ ΜΟΜΟΥ 3299/2004 ΚΑΙ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ
(ΣΕ €)

Τόπος εγκατάστασης
(Νομός, περιοχή) :
ΔΙΓΕΛΙΩΤΙΚΑ ΑΙΓΙΟΥ
Ν. ΑΧΑΙΑΣ

ΚΤΙΡΙΑΚΑ 1.020.241,22
ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟΣ
ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ 150.117,00
ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ 582.384,06
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ 229.877,00
ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΕΝΙΣΧΥΟΜΕΝΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ 1.982.619,28

Β.3.2. Ανάλυση Χρηματοδοτικού Σχήματος Επένδυσης

Το χρηματοδοτικό σχήμα της παρούσας επένδυσης παρατίθεται στον επόμενο πίνακα. Το ποσό της δημόσιας επιχορήγησης (60,00% επί του συνολικού κόστους) ανέρχεται στο ποσό των 1.189.571,6 €. Το υπόλοιπο ποσό της επένδυσης θα καλυφθεί κατά το 20% με ίδια συμμετοχή των μετόχων, ήτοι ποσό € 396.523,86 και το υπόλοιπο από Τραπεζικό δανεισμό.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΣΥΝΟΛΟ
ΠΟΣΟ ΕΝΙΣΧΥΟΜΕΝΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ € 1.982.619,30
ΠΟΣΟΣΤΟ ΙΔΙΑΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ 20,0%
ΠΟΣΟ ΙΔΙΑΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ € 396.523,86
ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΗΣ % 60,0%
ΠΟΣΟ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΗΣ € 1.189.571,6
ΠΟΣΟΣΤΟ ΔΑΝΕΙΟΥ 20,0%
ΠΟΣΟ ΔΑΝΕΙΟΥ € 396.523,86

 
Γ. Στοιχεία Τουριστικής Κίνησης Περιοχής

Γ.1. Τουριστική Βιομηχανία στην Ελλάδα

Με τον όρο «τουρισμό» σήμερα νοείται η πολυσύνθετη εκείνη επιχειρηματική δραστηριότητα της μεταφοράς, διαμονής, εξυπηρέτησης και διασκέδασης των τουριστών. Είναι μία τεράστια βιομηχανία, συνισταμένες της οποίας είναι:
 Οι καταλυματικές μονάδες.
 Οι επισιτιστικές μονάδες.
 Επιχειρήσεις μεταφοράς.
 Τα τουριστικά / ταξιδιωτικά γραφεία.
 Μονάδες- εγκατάστασης αναψυχής
 Διάφορες άλλες επιχειρήσεις.

Ο τουρισμός σήμερα αποτελεί για τη χώρα μας έναν από τους πιο σημαντικούς κλάδους της εθνικής μας οικονομίας, καθώς σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (WTO), εκτιμάται ότι το προϊόν της τουριστικής βιομηχανίας και των σχετιζόμενων με αυτών δραστηριοτήτων αντιστοιχεί στο 18% του ΑΕΠ της χώρας.
Ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισε η ξενοδοχειακή βιομηχανία εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων 2004 που έγιναν στη χώρα μας. Παράλληλα υπήρξαν και άλλοι παράγοντες οι οποίοι οδήγησαν σε αυτήν την ανάπτυξη. όπως: η εξέλιξη των μεγάλων έργων υποδομής (Μετρό, τραμ, προαστιακός σιδηρόδρομος, οδικό δίκτυο, μαρίνες, συνεδριακό κέντρο κ.λπ.), ο εκσυγχρονισμός του δημοσίου τομέα, η θεσμοθέτηση νέων χρηματοδοτικών μηχανισμών (Κ.Π.Σ., Ν.2601/98), η αξιοποίηση της περιουσίας του Ε.Ο.Τ. (εταιρία Ε.Τ.Α. ΑΕ), η άρση του ξενοδοχειακού κορεσμού στην Αττική, καθώς και η αντικατάσταση της δραχμής από το ευρώ με τη συνεπακόλουθη οικονομική σταθερότητα που αυτό συνεπάγεται.
Μέσα σε αυτό το δυναμικό κλίμα που υπάρχει στη χώρα μας, η επιχείρηση θα προσπαθήσει με την παρούσα επένδυση να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες που υπάρχουν, προκειμένου να μπορέσει να αυξήσει το μερίδιό της στην αγορά.

Γ.2. Ανάλυση Επιπτώσεων του τουρισμού στην οικονομία, την τοπική κοινωνία, τον πολιτισμό και το φυσικό περιβάλλον
Κατά το έτος 2006, στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, ο αριθμός των ξενοδοχειακών μονάδων που δραστηριοποιούνται ανέρχεται σε 246 έναντι 243 κατά το έτος 2005 και 222 κατά το έτος 2002 (άνοδος της τάξεως του 10,8%). Ο αριθμός αυτός, αντιστοιχεί σε 17.854 κλίνες έναντι 16.157 του έτους 2005 και 14.675 του έτους 2002 (+21,7%), όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα.

Στον πίνακα που ακολουθεί, απεικονίζεται το ξενοδοχειακό δυναμικό σε δωμάτια και κλίνες ανά τάξη, για την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος και στους Νομούς αυτής κατά τα έτη 2005 και 2006. Από τα στοιχεία του επόμενου πίνακα μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε ότι υπάρχει συνολική αύξηση των ξενοδοχειακών μονάδων στην περιφέρεια όπως και στους νομούς της, με εξαίρεση το νομό Αιτωλοακαρνανίας, με συνεπακόλουθη άνοδο του αριθμού των δωματίων και των κλινών. Επίσης, το μεγαλύτερο ποσοστό των ξενοδοχειακών μονάδων αφορά μονάδες 3, 2 και 1, με σημαντικότερη ποσοστιαία αύξηση αυτή των μονάδων υψηλότερης κατηγορίας (5, 4), κατά την εξεταζόμενη περίοδο, τόσο σε επίπεδο περιφέρειας όσο και σε επίπεδο του εκάστοτε νομού. Σημαντικό αναφοράς είναι και το γεγονός ότι παρατηρείται μείωση των μονάδων της κατηγορίας 1.

Ο τουρισμός στη Δυτική Ελλάδα, κατά τα τελευταία πέντε έτη, παρουσιάζει ανοδική τάση χωρίς όμως να μπορεί να χαρακτηριστεί ως ανεπτυγμένος. Αυτό γίνεται αντιληπτό και από τον σχετικά μικρό αριθμό ξενοδοχειακών μονάδων στην περιφέρεια. Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος υστερεί σε δυναμικότητα, αφού η αντιστοιχία του αριθμού δωματίων με τον αριθμό των κατοίκων είναι 25 κλίνες ανά 1000 κατοίκους, για το έτος 2006 (22 κλίνες ανά 1000 κατοίκους για το έτος 2005), έναντι 75 ανά 1000 κατοίκους που αφορά στο σύνολο της χώρας. Επιπλέον, η ποσοστιαία μεταβολή δημιουργίας κλινών, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί γενικά ως μη ικανοποιητική, καθώς κυμαίνεται στο 10,5%. Εν τούτοις, συγκρινόμενη με την τάση που παρουσιάζεται σε ολόκληρη τη χώρα, (ρυθμού της τάξεως του 1,2%) θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αρκετά ικανοποιητική.
Αυτό το μη ικανοποιητικό επίπεδο ανάπτυξης του τουρισμού, αντανακλάται στη γενικότερη οικονομική ανάπτυξη της περιοχής και συμμετέχει σημαντικά στη διαμόρφωση του επιπέδου υστέρησης της από τον κοινοτικό μέσο όρο. Ανάλογες, είναι οι επιπτώσεις και στο βιοτικό επίπεδο, στο επίπεδο της ανεργίας και στη στασιμότητα του πληθυσμού. Η εικόνα του τουρισμού στην περιφέρεια δεν συμβαδίζει με την αφθονία των τουριστικών πόρων που διαθέτει η ευρύτερη περιοχή καθώς επίσης και με την εκφρασμένη θετική βούληση των τοπικών αρχών και φορέων.
Τα αίτια της σχετικά περιορισμένης τουριστικής ανάπτυξης και των τριών νομών της περιφέρειας, είναι κυρίως τα ακόλουθα:
 Απουσία του συστηματικού προγραμματισμού διάσωσης και συντήρησης τόσο των φυσικών πλεονεκτημάτων, όσο και των πολιτισμικών αξιών. Χαρακτηριστική είναι η ελλιπής και μη ορθολογική αξιοποίηση των πολλών ιαματικών πηγών, των απέραντων ακτών, των πλούσιων αρχαιολογικών ευρημάτων και χώρων, των περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και οικολογικού ενδιαφέροντος.
 Η αλόγιστη ρύπανση του θαλάσσιου και χερσαίου περιβάλλοντος, τόσο από κακότεχνες και πρόχειρες κατασκευές, όσο και από την ανεξέλεγκτη και αλόγιστη απόρριψη γεωργικών αποβλήτων και πάσης φύσεως άχρηστων υλικών.
 Οι χαμηλοί ρυθμοί προώθησης και εκσυγχρονισμού των βασικών έργων υποδομής, ήτοι των λιμανιών, μαρίνων, αεροδρομίων, του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου, των χώρων πρασίνου και αναψυχής, στάθμευσης αυτοκινήτων, των πεζόδρομων, των αποχετευτικών δικτύων και βιολογικών καθαρισμών και των δικτύων ύδρευσης.
 Η πλημμελής τουριστική συνείδηση – τουριστική παιδεία, αλλά και το χαμηλό, σχετικά, επενδυτικό ενδιαφέρον για τη δημιουργία ιδιωτικών τουριστικών εγκαταστάσεων και επιχειρήσεων.
Παρόλα αυτά, παρατηρούμε μια άνοδο τόσο στο σύνολο των διανυκτερεύσεων όσο και στο ποσοστό πληρότητας των ξενοδοχειακών συγκροτημάτων της περιφέρειας.
Η τουριστική ανάπτυξη είναι ο στόχος πλήθους έργων που έχουν να κάνουν με την αξιοποίηση και προστασία περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Παράλληλα γίνεται προσπάθεια για την προβολή του ιστορικού πλούτου με έργα αναστηλώσεων εκκλησιαστικών και αρχαίων μνημείων, όπως το ιστορικό φρούριο των Πατρών, δημιουργία ή βελτίωση των εγκαταστάσεων των Μουσείων (Αρχαία Ολυμπία, Αρχαία ‘Ηλιδα) και αναπλάσεις ιστορικών κέντρων. Προωθούνται έργα σχετιζόμενα με τον αθλητισμό, που συντελούν στην ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων στην περιφέρεια.
Τα βασικά συμπεράσματα τα οποία ανάγονται αναφορικά με τις επιπτώσεις του τουρισμού στον πολιτισμό και το περιβάλλον στην περιφέρεια συνοψίζονται ως εξής:
 Η πολιτιστική διάσταση είναι αρκετά υποβαθμισμένη στην περιφέρεια, παρά τον πλούτο και τη διεθνή αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς και ως εκ τούτου δεν μπορεί να συμβάλλει όσο θα ήταν δυνατόν και όσο θα έπρεπε στην ανάπτυξη του εδικού τουρισμού.
 Το περιβάλλον, με τη μορφή των φυσικών και πολιτιστικών πόρων μιας περιοχής, συνιστά το βασικότερο παράγοντα τουριστικής πρωτογενούς προσφοράς και κατά συνέπεια πόλο έλξης τουρισμού. Στην Ελλάδα και ειδικότερα σε περιφέρειες όπως η Δυτική Ελλάδα με πλούσιο περιβαλλοντικό απόθεμα, η πολιτιστική διάσταση του τουρισμού είναι δεδομένη. Οι επιπτώσεις στον πολιτισμό, με τη μορφή του πολιτιστικού και δομημένου περιβάλλοντος είναι κατά κανόνα αρνητικές, λόγω της γεωγραφικής συγκέντρωσης και της εποχικότητας του σύγχρονου μαζικού τουρισμού. Το γεγονός αυτό επιβάλλει πρωτοβουλίες από τις αρμόδιες αρχές, προκειμένου να υπάρξει ένα σχέδιο βιώσιμης ισορροπημένης ανάπτυξης.
Παράλληλα όμως θα πρέπει να αναλάβουν και οι ίδιες οι επιχειρήσεις την προστασία του φυσικού πλούτου που διαθέτει η περιοχή μας.
Γ.3. Λειτουργούσες μονάδες στο Νομό Αχαΐας και στην Αιγιαλεία.

Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που αντλήσαμε από τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού (Ε.Ο.Τ) και την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΣΥΕ) το ξενοδοχειακό δυναμικό του νομού Αχαΐας για το έτος 2003 ανερχόταν στις 92 ξενοδοχειακές μονάδες (ή 3.278 δωμάτια ή 6.268 κλίνες) ενώ για το έτος 2006 στις 102 ξενοδοχειακές μονάδες (ή 6.654 κλίνες ή 3.476 δωμάτια). Επίσης, ο πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει το ξενοδοχειακό δυναμικό του νομού Αχαΐας ανά κατηγορία για το έτος 2007:

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
5* 4* 3* 2* 1*
Ξενοδοχειακές
Μονάδες 0 14 23 54 11
Δωμάτια 0 864 1118 1362 132
Κλίνες 0 1657 2146 2593 258
Πηγή: ΕΣΥΕ, ΕΟΤ

Επιπρόσθετα, στον παρακάτω πίνακα που ακολουθεί παρακάτω παρουσιάζονται όλα τα ξενοδοχεία και τα τουριστικά καταλύματα του νομού Αχαΐας για το έτος 2007, τα οποία ανέρχονται πλέον σε 105.

Λειτουργούσες ξενοδοχειακές μονάδες στο νομό Αχαΐας

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
(ΜΗΝΕΣ)
ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
1*
ΠΑΤΡΑ

ΑΔΩΝΙΣ
2*
ΠΑΤΡΑ

ΑΙΘΡΙΟ
2*
ΝΙΦΟΡΑΙΙΚΑ

ΑΚΡΟΠΟΛ
2*
ΠΑΤΡΑ

ΑΚΤΗ ΚΑΛΟΓΡΙΑ
3*
ΚΑΛΟΓΡΙΑ

ΑΚΤΗ ΚΑΛΟΓΡΙΑ ΙΙ
2*
ΚΑΛΟΓΡΙΑ

ΑΚΤΗ ΠΟΣΕΙΔΩΝΟΣ
3*
ΝΙΚΟΛΑΙΙΚΑ

ΑΚΤΗ ΣΠΕΗ
Γ’ΤΑΞΗΣ
ΛΟΓΓΟΣ

ΑΚΤΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ
3*
ΚΑΛΟΓΡΙΑ

ΑΛΦΑ-ΒΗΤΑ
2*
ΣΕΛΙΑΝΙΤΙΚΑ

ΑΜΑΛΙΑ
2*
ΚΑΛΟΓΡΙΑ

ΑΜΣ
3*
ΑΚΡΑΤΑ

ΑΝΕΡΑΔΑ
2*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΑΝΕΣΙΣ
1*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΑΠΟΛΛΩΝ
3*
ΡΙΟ

ΑΡΟΑΝΙΑ
3*
ΖΑΡΟΥΧΛΑ

ΑΡΟΑΝΙΟΣ
2*
ΚΛΕΙΤΟΡΙΑ

ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ
2*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΑΣΤΗΡ
4*
ΠΑΤΡΑ

ΑΤΛΑΝΤΑ
2*
ΠΑΤΡΑ

ΑΦΡΙΚΑ
Γ’ΤΑΞΗΣ
ΕΛΑΙΩΝΑΣ

ΑΦΡΟΔΙΤΗ
1*
ΡΟΔΙΝΗ

ΑΧΑΙΑ
2*
ΚΑΤΩ ΑΧΑΪΑ

ΑΧΑΙΑ ΜΠΗΤΣ
3*
ΜΠΟΖΑΙΤΙΚΑ

ΑΧΑΙΟΣ
2*
ΝΙΦΟΡΑΙΙΚΑ

ΑΧΑΙΟΣ Ι
3*
ΝΙΦΟΡΑΙΙΚΑ

ΑΧΑΪΣ
2*
ΠΛΑΝΗΤΕΡΟ

ΑΧΙΛΛΕΙΟΝ
3*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΒΙΛΛΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ
3*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ
Α’ΤΑΞΗΣ
ΠΑΤΡΑ

ΓΑΛΑΞΙΑΣ
3*
ΠΑΤΡΑ

ΓΑΛΗΝΗ
3*
ΑΙΓΙΟ
1-12
ΓΕΩΡΓΑΚΕΙΟΝ
2*
ΦΙΛΙΑ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ
2*
ΡΙΟ

ΓΙΩΤΗΣ
2*
ΠΑΡΑΛΙΑ

ΓΚΡΕΚΟΤΕΛ-ΑΚΤΗ ΛΑΚΟΠΕΤΡΑ
4*
ΛΑΚΟΠΕΤΡΑ

ΔΑΦΝΗ
1*
ΔΑΦΝΗ

ΔΕΛΦΙΝΙ
2*
ΠΑΤΡΑ

ΔΗΜΗΤΡΑ
2*
ΤΣΟΥΚΑΛΕΙΚΑ

ΔΡΟΣΙΑ
1*
ΚΑΜΙΝΙΑ

ΔΡΥΑΔΕΣ
2*
ΖΑΡΟΥΧΛΑ

ΔΥΜΗ
2*
ΚΑΤΩ ΑΧΑΪΑ

ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ
2*
ΠΑΤΡΑ

ΕΛΛΑΣ
Δ’ΤΑΞΗΣ
ΠΑΤΡΑ

ΕΝΤΕΝ ΜΠΗΤΣ
3*
ΡΟΔΙΑ

ΖΑΧΑΡΑΚΗΣ
2*
ΤΣΑΠΟΥΡΝΙΑ

ΘΕΑΣΗ
3*
ΤΡΑΠΕΖΑ

ΘΕΜΙΣΤΩ
2*
ΝΙΚΟΛΑΙΙΚΑ

ΙΟΝΙΚΗ ΑΚΤΗ
3*
ΛΑΚΟΠΕΤΡΑ

ΚΑΝΕΛΛΗ
2*
ΣΕΛΙΑΝΙΤΙΚΑ

ΚΑΣΤΕΛΟ
3*
ΡΙΟ

ΚΑΣΤΡΟ ΘΕΡΕΤΡΟ
4*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΚΥΝΑΙΘΑ
3*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ
Α’ΤΑΞΗΣ
ΠΑΤΡΑ

ΛΕΜΟΝΙΕΣ
1*
ΔΙΑΚΟΠΤΟ

ΛΕΥΚΟ ΚΑΣΤΡΟ
Γ’ΤΑΞΗΣ
ΝΙΦΟΡΑΙΙΚΑ

ΛΗΔΑ
2*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΜΑΚΡΑ ΑΚΤΗ -ΛΟΝΓΚ ΜΠΗΤΣ
3*
ΛΟΓΓΟΣ

ΜΑΡΙ ΠΑΛΑΙ
2*
ΠΑΤΡΑ

ΜΑΡΙΑ
1*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
1*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΜΕΛΑΜΠΟΥΣ
2*
ΚΑΤΩ ΛΟΥΣΟΙ

ΜΕΝΤΙΤΕΡΑΝΕ
2*
ΠΑΤΡΑ

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ
Δ’ΤΑΞΗΣ
ΠΑΤΡΑ

ΜΟΝΤ ΧΕΛΜΟΣ
3*
ΚΛΕΙΤΟΡΙΑ

ΜΠΕΛΕΝΗΣ
2*
ΠΛΑΝΗΤΕΡΟ

ΝΙΦΟΡΕΙΚΑ ΑΚΤΗ
2*
ΝΙΦΟΡΑΙΙΚΑ

ΞΕΝΙΑ
2*
ΚΑΛΕΝΤΖΙ

Ο ΚΗΠΟΣ
1*
ΚΑΜΙΝΙΑ

Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΖΑΡΟΥΧΛΑΣ
Α’ΤΑΞΗΣ
ΖΑΡΟΥΧΛΑ

ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΑΣΤΕΡΙ
2*
ΠΑΤΡΑ

ΟΡΕΙΑΔΕΣ
4*
ΒΙΛΙΒΙΝΑ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
2*
ΣΕΛΙΑΝΙΤΙΚΑ

ΠΑΝΟΡΑΜΑ
2*
ΔΙΑΚΟΠΤΟ

ΠΑΡΑΛΙΑ ΑΚΡΑΤΑΣ
2*
ΑΚΡΑΤΑ

ΠΑΤΡΑ ΠΑΛΛΑΣ
4*
ΠΑΤΡΑ

ΠΑΥΛΙΝΑ
4*
ΝΙΦΟΡΑΙΙΚΑ

ΠΛΑΖ
2*
ΣΕΛΙΑΝΙΤΙΚΑ

ΠΟΡΤΟ ΡΙΟ
4*
ΡΙΟ

ΠΟΣΕΙΔΩΝ
2*
ΚΑΜΙΝΙΑ

ΠΟΣΕΙΔΩΝ ΠΑΛΛΑΣ
4*
ΚΑΜΙΝΙΑ

ΠΟΣΕΙΔΩΝ ΠΑΛΛΑΣ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ
4*
ΚΑΜΙΝΙΑ

ΠΡΑΣΙΝΟ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ
3*
ΚΑΛΟΓΡΙΑ

ΠΡΙΜΑΡΟΛΙΑ ΑΡΤ ΟΤΕΛ
3*
ΠΑΤΡΑ

ΡΑΝΝΙΑ
2*
ΠΑΤΡΑ

ΡΙΟΝ ΜΠΗΤΣ
2*
ΡΙΟ

ΡΟΔΙΝΗ
3*
ΡΟΔΙΝΗ

ΡΟΜΑΝΤΖΟ
1*
ΚΑΤΩ ΖΑΧΛΩΡΟΥ

ΣΠΕΡΧΟΣ
2*
ΑΝΩ ΛΟΥΣΟΙ
ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ
ΣΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ
2*
ΖΑΡΟΥΧΛΑ

ΣΤΥΓΑ
2*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΤΑΡΑΝΤΕΛΛΑ
2*
ΑΝΩ ΑΛΙΣΣΟΣ

ΤΕΛΗΣ
2*
ΑΙΓΙΟ
1-12
ΤΖΑΚΙ
3*
ΜΠΟΖΑΙΤΙΚΑ

ΤΟ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΤΟΥ ΓΕΡΟ-ΦΩΤΗ
Α’ΤΑΞΗΣ
ΛΑΚΚΑ

ΤΟ ΞΥΛΙΝΟ ΣΑΛΕ
2*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΦΑΝΑΡΑΣ
2*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ
3*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΦΙΝΤΑΥ
2*
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΦΛΩΡΙΝΤΑ
3*
ΨΑΘΟΠΥΡΓΟΣ

ΦΤΕΡΕΣ
2*
ΠΤΕΡΗ

ΧΕΛΜΟΣ
Α’ΤΑΞΗΣ
ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ

ΧΡΗΣΤΟΣ-ΠΑΥΛΟΣ
2*
ΔΙΑΚΟΠΤΟ

ΧΡΥΣΑΜΠΕΛΑ
2*
ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ ΑΙΓΕΙΡΑΣ

ΧΡΥΣΕΛΕΝ
2*
ΕΛΑΙΩΝΑΣ

  Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος

Στον προηγούμενο πίνακα έχουν τονιστεί με γκρι χρώμα τα δύο ξενοδοχεία της πόλης του Αιγίου, τα οποία θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι (θεωρητικά τουλάχιστον) αποτελούν ανταγωνιστικές επιχειρήσεις για την υπό σύσταση ξενοδοχειακή μονάδα.

Γ.4. Εξέλιξη των διανυκτερεύσεων ημεδαπών και αλλοδαπών

Τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν τις διανυκτερεύσεις στα συλλογικά καταλύματα ξενοδοχειακού τύπου την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος και συγκεκριμένα κατά την περίοδο 2003 – 2006 παρουσιάζονται στους πίνακες που ακολουθούν:

ΕΤΟΣ
2003 Διανυκτερεύσεις ημεδαπών Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών Διανυκτερεύσεις
σύνολο
Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα
Δυτική Ελλάδα 799.789 543.200 1.342.989

ΕΤΟΣ
2004 Διανυκτερεύσεις ημεδαπών Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών Διανυκτερεύσεις
σύνολο
Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα
Δυτική Ελλάδα 824.836 522.026 1.346.862

ΕΤΟΣ
2005 Διανυκτερεύσεις ημεδαπών Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών Διανυκτερεύσεις
σύνολο
Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα
Δυτική Ελλάδα 733.353 538.643 1.271.643
¬
ΕΤΟΣ
2006 Διανυκτερεύσεις ημεδαπών Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών Διανυκτερεύσεις
σύνολο
Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα
Δυτική Ελλάδα 900.439 510.675 1.411.114

    Πηγή: ΕΣΥΕ, ΕΟΤ  

Όπως παρατηρούμε από τον πίνακα του έτους 2006 οι διανυκτερεύσεις των ημεδαπών σημείωσαν σημαντική αύξηση σε σχέση με το έτος 2003 και συγκεκριμένα κατά 100.470 ήτοι 12,56%. Ωστόσο, σημειώθηκε μικρή μείωση στις διανυκτερεύσεις των αλλοδαπών κατά 32.525 ήτοι 6,37%. Το στοιχείο όμως αυτό δεν θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι αποτελεί σημαντικό αρνητικό παράγοντα αν λάβουμε υπόψη μας ότι έχει σημειωθεί αύξηση των διανυκτερεύσεων συνολικά, εξαιτίας τις μεγάλης αύξησης στις διανυκτερεύσεις των ημεδαπών τουριστών.

Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει την εικόνα των διανυκτερεύσεων, έτσι όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους 2007, στοιχεία που αποτελούν και τα πλέον πρόσφατα.
Ά εξάμηνο
2007 Διανυκτερεύσεις ημεδαπών Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών Διανυκτερεύσεις
σύνολο
Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα
Δυτική Ελλάδα 404.906 204.787 609.693
Πηγή: ΕΣΥΕ, ΕΟΤ

Εξίσου θετική εικόνα καταγράφηκε και κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους 2007. Τα στοιχεία αυτά φαίνεται να κινούνται αναλογικά με το προηγούμενο έτος, αφού όπως παρατηρούμε οι τιμές αυτές αναλογούν περίπου στο ήμισυ των αντίστοιχων τιμών του 2006, χωρίς να περιλαμβάνεται η έντονα τουριστική θερινή περίοδος. Επομένως, αν ανάγουμε τα ποσά αυτά σε ετήσια βάση φαίνεται να κινούνται στα ίδια ή και σε υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με το έτος 2006.

Στο γράφημα που ακολουθεί παρουσιάζεται η τάση της χρονολογικής σειράς των διανυκτερεύσεων στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος, για την περίοδο 2003 – 2006, η οποία μας δείχνει ότι σε συνολικό επίπεδο είναι ελαφρώς ανοδική ως αποτέλεσμα της ανοδικής τάσης των ημεδαπών τουριστών και της παράλληλης σταθεροποιητικής τάσης των αλλοδαπών:
 
Γ.5 Πληρότητα ξενοδοχειακών μονάδων

Όσον αφορά την πληρότητα των μονάδων της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος, συγκριτικά με το σύνολο της χώρας, αυτή για την ίδια περίοδο (2003 – 2006) παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα:

Πληρότητα ξενοδοχειακών
μονάδων
(2003-2006) 2003 2004 2005 2006
Νομός Αιτωλοακαρνανίας 36,5% 36,5% 35,0% 32,1%
Νομός Αχαΐας 43,5% 39,7% 45,7% 46,8%
Νομός Ηλείας 49,1% 40,6% 40,0% 42,1%
Σύνολο χώρας 60,7% 55,6% 58,6% 59,8%
Πηγή: ΕΣΥΕ, ΕΟΤ

Η πορεία αυτή αποτυπώνεται και στο παρακάτω γράφημα, στο οποίο διακρίνεται η τάση που παρουσιάζει η πληρότητα των μονάδων στους νομούς της δυτικής Ελλάδας. Ειδικότερα, όσον αφορά την τάση αυτή προκύπτει ότι παρουσιάζεται ως ιδιαίτερα ανοδική.

Επομένως, εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι το επενδυτικό μας σχέδιο πρόκειται να υλοποιηθεί σε μια περιοχή, η οποία παρουσιάζει θετικές προοπτικές για το μέλλον, με τη μέχρι τώρα πορεία αυτής να την καθιστά ιδιαίτερα ελκυστική για επενδύσεις στον τουριστικό τομέα.

Επιπρόσθετα, είναι ευρύτερα γνωστό ότι η πληρότητα των ξενοδοχειακών μονάδων παρουσιάζει εποχικότητα. Το φαινόμενο της εποχικότητας παρατηρείται και αφορά διαφορετική χρονική περίοδο (εποχή του χρόνου) για μονάδες παραθαλάσσιες (οι οποίες απευθύνονται κυρίως σε τουριστικό κοινό θερινής περιόδου), για μονάδες ορεινές (οι οποίες απευθύνονται κυρίως σε τουριστικό κοινό χειμερινής περιόδου – χειμερινός τουρισμός) και για μονάδες που δραστηριοποιούνται μέσα σε αστικά κέντρα (οι οποίες συνήθως λειτουργούν όλες τις εποχές του χρόνου).

Ο πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει την πληρότητα των ξενοδοχειακών μονάδων στην περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας κατά το χρονικό διάστημα 2003 – 2006. Ειδικότερα:

Πληρότητα ξενοδοχειακών μονάδων
(2003-2006)
2003 2004 2005 2006
39% 39,3% 41% 41,5%
Πηγή: ΕΣΥΕ, ΕΟΤ

Όπως παρατηρούμε διαγράφεται μια ανοδική τάση του ποσοστού πληρότητας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων της Δυτικής Ελλάδας, αποτελώντας έναν θετικό οιωνό που προμηνύει θετικές προοπτικές του τουρισμού στην περιοχή.

Δ. Προοπτικές – Βιωσιμότητα Ξενοδοχειακής Μονάδας

Δ.1 Ποσοτικά Στοιχεία Συνολικών Εσόδων Ξενοδοχειακής Μονάδας

Η μονάδα θα λειτουργεί σε συνεχή βάση (12 μήνες). Ο κύκλος εργασιών της ξενοδοχειακής μονάδας θα προκύπτει από την εκμετάλλευση των υπνοδωματίων, από την εκμετάλλευση των πρωινών για τους διανυκτερεύοντες πελάτες καθώς και του εστιατορίου και των δυο bars (εσωτερικού και εξωτερικού χώρου). Επιπρόσθετα, στον εξωτερικό χώρο του ξενοδοχείου θα διοργανώνονται κοινωνικές εκδηλώσεις (π.χ. γάμοι, βαφτίσεις κλπ).

Ειδικότερα, τα προβλεπόμενα ποσοτικά στοιχεία των συνολικών εσόδων της υπό σύσταση ξενοδοχειακή μονάδας είναι τα παρακάτω:

1. Έσοδα από διανυκτερεύσεις:
   Στον κάτωθι πίνακα αποτυπώνονται η μέση πληρότητα ανά μήνα της ξενοδοχειακής μονάδας:

ΜΕΣΗ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ – ΗΜΕΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ/ΜΗΝΑ

1ο ΕΤΟΣ 2ο ΕΤΟΣ 3ο ΕΤΟΣ 4ο ΕΤΟΣ 5ο ΕΤΟΣ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 4,50 4,73 4,96 5,21 5,47
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 4,50 4,73 4,96 5,21 5,47
ΜΑΡΤΙΟΣ 7,50 7,88 8,27 8,68 9,12
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 13,50 14,18 14,88 15,63 16,41
ΜΑΙΟΣ 15,00 15,75 16,54 17,36 18,23
ΙΟΥΝΙΟΣ 19,50 20,48 21,50 22,57 23,70
ΙΟΥΛΙΟΣ 25,50 26,78 28,11 29,52 31,00
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 27,00 28,35 29,77 31,26 32,82
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 22,50 23,63 24,81 26,05 27,35
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 18,00 18,90 19,85 20,84 21,88
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 10,50 11,03 11,58 12,16 12,76
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 10,50 11,03 11,58 12,16 12,76
ΣΥΝΟΛΙΚΑ/ΕΤΟΣ 179 ημ. 187 ημ. 197 ημ. 207 ημ. 217 ημ.
`
Οι τιμές ενοικίασης των 11 τρίκλινων δωματιών και των 3 πεντάκλινων δωματίων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα:

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ (11) ΤΡΙΚΛΙΝΑ
(40.90τ.μ.) (3) 5κλινα
(81,80τ.μ.) (α)
ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΙΝΩΝ:
ΑΡΙΘΜΟΣ
ΚΛΙΝΩΝ 11 x 3 = 33

3 x 5 = 15
33 + 15 = 48
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 60,0 € 90,0 €
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 60,0 € 90,0 €
ΜΑΡΤΙΟΣ 60,0 € 90,0 €
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 60,0 € 90,0 €
ΜΑΙΟΣ 60,0 € 90,0 €
ΙΟΥΝΙΟΣ 120,0 € 180,0 €
ΙΟΥΛΙΟΣ 120,0 € 180,0 €
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 120,0 € 180,0 €
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 60,0 € 90,0 €
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 60,0 € 90,0 €
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 60,0 € 90,0 €
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 60,0 € 90,0 €

Συνεπώς, τα συνολικά έσοδα της ξενοδοχειακής μονάδας από τις διανυκτερεύσεις για τα 5 πρώτα έτη λειτουργίας της μονάδας διαμορφώνονται ως εξής:

ΕΣΟΔΑ ΑΠΟ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ (ΣΕ €)
1ο έτος 2ο έτος 3ο έτος 4ο έτος 5ο έτος
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 4.185 4.394 4.614 4.845 5.087
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 4.185 4.394 4.614 4.845 5.087
ΜΑΡΤΙΟΣ 6.975 7.324 7.690 8.074 8.478
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 12.555 13.183 13.842 14.534 15.261
ΜΑΙΟΣ 13.950 14.648 15.380 16.149 16.956
ΙΟΥΝΙΟΣ 36.270 38.084 39.988 41.987 44.086
ΙΟΥΛΙΟΣ 47.430 49.802 52.292 54.906 57.651
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 50.220 52.731 55.368 58.136 61.043
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 20.925 21.971 23.070 24.223 25.434
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 16.740 17.577 18.456 19.379 20.348
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 9.765 10.253 10.766 11.304 11.869
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 9.765 10.253 10.766 11.304 11.869
ΣΥΝΟΛΙΚΑ/ΕΤΟΣ 232.965 € 244.613 € 256.844 € 269.686 € 283.170 €

2. Έσοδα από πρωινά:
   Υπολογίζεται ότι το 80% των ενοίκων της μονάδας θα παίρνουν το πρωινό τους στην ξενοδοχειακή μονάδα με την μέση τιμή του πρωινού να κυμαίνεται στα 5€ ανά άτομο:

ΕΣΟΔΑ (ΣΕ €) – ΠΡΩΙΝΑ
1ο έτος 2ο έτος 3ο έτος 4ο έτος 5ο έτος
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1.080 1.134 1.191 1.250 1.313
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1.080 1.134 1.191 1.250 1.313
ΜΑΡΤΙΟΣ 1.800 1.890 1.985 2.084 2.188
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 3.240 3.402 3.572 3.751 3.938
ΜΑΙΟΣ 3.600 3.780 3.969 4.167 4.376
ΙΟΥΝΙΟΣ 4.680 4.914 5.160 5.418 5.689
ΙΟΥΛΙΟΣ 6.120 6.426 6.747 7.085 7.439
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 6.480 6.804 7.144 7.501 7.876
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 5.400 5.670 5.954 6.251 6.564
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 4.320 4.536 4.763 5.001 5.251
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2.520 2.646 2.778 2.917 3.063
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2.520 2.646 2.778 2.917 3.063
ΣΥΝΟΛΙΚΑ/ΕΤΟΣ 42.840 44.982 47.231 49.593 52.072

3. Έσοδα από εστιατόριο:
   Υπολογίζεται ότι το 50% των ενοίκων της μονάδας θα χρησιμοποιεί το εστιατόριο του ξενοδοχείου με την μέση τιμή του γεύματος να κυμαίνεται στα 15€ ανά άτομο.

ΕΣΟΔΑ (ΣΕ €) – ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ
1ο έτος 2ο έτος 3ο έτος 4ο έτος 5ο έτος
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2.592 3.062 3.215 4.126 4.726
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2.592 3.062 3.215 4.126 4.726
ΜΑΡΤΙΟΣ 4.320 5.103 5.358 6.876 7.876
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 7.776 9.185 9.645 12.377 14.178
ΜΑΙΟΣ 8.640 10.206 10.716 13.753 15.753
ΙΟΥΝΙΟΣ 11.232 13.268 13.931 17.878 20.479
ΙΟΥΛΙΟΣ 14.688 17.350 18.218 23.379 26.780
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 15.552 18.371 19.289 24.755 28.355
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 12.960 15.309 16.074 20.629 23.629
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 10.368 12.247 12.860 16.503 18.904
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 6.048 7.144 7.501 9.627 11.027
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 6.048 7.144 7.501 9.627 11.027
ΣΥΝΟΛΙΚΑ/ΕΤΟΣ 102.816 121.451 127.524 163.656 187.460

4. Έσοδα από bar:
   Υπολογίζεται ότι το 80% των ενοίκων της μονάδας θα χρησιμοποιεί κάποιο από τα bar του ξενοδοχείου με την μέση τιμή του ανά ποτό να κυμαίνεται στα 6€ ανά άτομο.

ΕΣΟΔΑ (ΣΕ €) – ΜΠΑΡ, ΚΑΦΕΤΕΡΙΑ κλπ
1ο έτος 2ο έτος 3ο έτος 4ο έτος 5ο έτος
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1.037 1.089 1.215 1.350 1.497
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1.037 1.089 1.215 1.350 1.497
ΜΑΡΤΙΟΣ 1.728 1.814 2.024 2.250 2.494
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 3.110 3.266 3.644 4.051 4.490
ΜΑΙΟΣ 3.456 3.629 4.048 4.501 4.988
ΙΟΥΝΙΟΣ 4.493 4.717 5.263 5.851 6.485
ΙΟΥΛΙΟΣ 5.875 6.169 6.882 7.651 8.480
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 6.221 6.532 7.287 8.102 8.979
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 5.184 5.443 6.073 6.751 7.483
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 4.147 4.355 4.858 5.401 5.986
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2.419 2.540 2.834 3.151 3.492
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2.419 2.540 2.834 3.151 3.492
ΣΥΝΟΛΙΚΑ/ΕΤΟΣ 41.126 43.183 48.176 53.560 59.362

Συνεπώς, τα συνολικά έσοδα από τις βασικές εκμεταλλεύσεις της ξενοδοχειακής μονάδας διαμορφώνονται στην 5ετία ως εξής:

ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΕΣΟΔΑ (ΣΕ €) – ΑΠΟ ΕΣΤΙΑΣΗ ΚΛΠ
1ο έτος 2ο έτος 3ο έτος 4ο έτος 5ο έτος
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 4.709 5.284 5.620 6.726 7.535
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 4.709 5.284 5.620 6.726 7.535
ΜΑΡΤΙΟΣ 7.848 8.807 9.367 11.210 12.559
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 14.126 15.853 16.860 20.179 22.605
ΜΑΙΟΣ 15.696 17.615 18.734 22.421 25.117
ΙΟΥΝΙΟΣ 20.405 22.899 24.354 29.147 32.652
ΙΟΥΛΙΟΣ 26.683 29.945 31.847 38.115 42.699
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 28.253 31.707 33.721 40.358 45.211
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 23.544 26.422 28.101 33.631 37.676
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 18.835 21.138 22.480 26.905 30.141
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 10.987 12.330 13.114 15.695 17.582
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 10.987 12.330 13.114 15.695 17.582
ΣΥΝΟΛΙΚΑ/ΕΤΟΣ 186.782 209.616 222.931 266.808 298.895

Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί ότι η πελατεία του εστιατορίου και των Bar της ξενοδοχειακής μονάδας θα είναι εκτός από τους ενοίκους και οι επισκέπτες των όμορων περιοχών, που θα επισκέπτονται την μονάδα για λόγους αναψυχής.
 

5. Έσοδα από διοργάνωση κοινωνικών εκδηλώσεων:
   Στην ξενοδοχειακή μονάδα θα διοργανώνονται κοινωνικές εκδηλώσεις (βαπτίσεις, δεξιώσεις γάμων, γενέθλια πάρτι κ.λπ.) τα έσοδα από τις οποίες παρατίθενται στον κάτωθι πίνακα:

ΕΣΟΔΑ ΑΠΟ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ/ ΣΥΝΕΣΤΙΑΣΕΙΣ
(ΣΕ €)
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 1ο έτος 2ο έτος 3ο έτος 4ο έτος 5ο έτος
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 75.000,0 € 85.000,0 € 95.000,0 € 105.000,0 € 115.000,0 €
ΣΥΝΟΛΟ 75.000,0 € 85.000,0 € 95.000,0 € 105.000,0 € 115.000,0 €

Είναι φανερή η ανοδική πορεία του κύκλου εργασιών για την πρώτη 5ετία λειτουργίας της μονάδας, ο οποίος αντικατοπτρίζει τις βιώσιμες προοπτικές της επένδυσης αυτής. Οι υψηλής ποιότητας υποδομές και υπηρεσίες της υπό σύσταση ξενοδοχειακής εταιρείας σε συνδυασμό με το φυσικό περιβάλλον της περιοχής και την απουσία ομοειδών καταλυμάτων αποτελούν τα σημαντικότερα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της νέας επένδυσης και τα εχέγγυα για την αύξηση του κύκλου εργασιών της και για την βιωσιμότητα της επιχείρησης. Οι κατωτέρω προβλέψεις των εσόδων της ξενοδοχειακής μονάδας είναι αρκετά μετριοπαθείς καθώς υπολογίζεται ότι η μονάδα θα προσελκύει και επισκέπτες από τις όμορες περιοχές των Διγελιωτίκων, οι οποίοι θα επισκέπτονται το εστιατόριο και τους χώρους των bar της μονάδας για λόγους αναψυχής και ξεκούρασης. Επίσης, οι εξωτερικοί χώροι με την πισίνα της ξενοδοχειακής μονάδας προσφέρονται για την διοργάνωση και φιλοξενία κοινωνικών εκδηλώσεων, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες του έτους.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΟΛΙΚΩΝ ΕΣΟΔΩΝ
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 1ο έτος 2ο έτος 3ο έτος 4ο έτος 5ο έτος
ΕΣΟΔΑ ΑΠΟ ΔΙΑΝΥΚΤΕΡΕΥΣΕΙΣ 232.965,0 € 244.613,3 € 256.843,9 € 269.686,1 € 283.170,4 €
ΕΣΟΔΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ ΑΠΟ ΠΡΩΪΝΑ – ΚΑΦΕΤΕΡΙΑ – ΜΠΑΡ – ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ 186.782,4 € 209.616,1 € 222.930,8 € 266.808,5 € 298.894,9 €
ΕΣΟΔΑ ΑΠΟ (πχ. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΕΝΤΡΟΥ ΘΑΛΑΣΣΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ)
ΛΟΙΠΑ ΕΣΟΔΑ: (π.χ ΣΥΝΕΣΤΙΑΣΕΙΣ – ΕΝΟΙΚΙΑΣΕΙΣ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ -ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ & ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΕΣΟΔΩΝ) 75.000,0 € 85.000,0 € 95.000,0 € 105.000,0 € 115.000,0 €
ΣΥΝΟΛΟ 494.747,40 € 539.229,37 € 574.774,70 € 641.494,59 € 697.065,35 €

[[[
Δ.2 Ποσοτικά Στοιχεία Συνολικών Εξόδων Ξενοδοχειακής Μονάδας

Στο λειτουργικό κόστος της επιχείρησης εντάσσονται τα:
 Έξοδα αναλωσίμων – παρασκευής τροφίμων & ποτών
 Έξοδα αμοιβής εργαζομένων
 Λοιπά Έξοδα (περιλαμβάνονται έξοδα διοίκησης & διάθεσης) & μισθώματα Leasing εξοπλισμού & κτιριακών εγκαταστάσεων

Στους πίνακες που ακολουθούν αποτυπώνεται το συνολικό κόστος λειτουργίας της μονάδας για τα πρώτα 5 έτη.

                                                   ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΜΟΝΑΔΟΣ (ΣΕ €)
(ΔΕΝ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΧΡΕΩΣΤΙΚΟΙ ΤΟΚΟΙ & ΑΠΟΣΒΕΣΕΙΣ)

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 1ο ΕΤΟΣ 2ο ΕΤΟΣ 3ο ΕΤΟΣ 4ο ΕΤΟΣ 5ο ΕΤΟΣ
ΕΞΟΔΑ ΑΜΟΙΒΗΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ 48.000,00 € 50.400,00 € 52.920,00 € 55.566,00 € 58.344,30 €
ΕΞΟΔΑ ΑΝΑΛΩΣΙΜΩΝ – ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΠΟΤΩΝ 47.638,08 € 54.068,36 € 57.338,56 € 69.727,27 € 78.525,01 €
ΛΟΙΠΑ ΕΞΟΔΑ (ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΕΞΟΔΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΔΙΑΘΕΣΗΣ) & ΜΙΣΘΩΜΑΤΑ LEASING ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ & ΚΤΙΡΙΑΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ 107.427,29 € 116.654,77 € 124.631,11 € 136.971,90 € 147.751,80 €
ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ 203.065,37 € 221.123,13 € 234.889,67 € 262.265,17 € 284.621,11 €
ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΕΞΟΔΑ (ΣΕ €)
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 1ο ΕΤΟΣ 2ο ΕΤΟΣ 3ο ΕΤΟΣ 4ο ΕΤΟΣ 5ο ΕΤΟΣ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ 203.065,37 € 221.123,13 € 234.889,67 € 262.265,17 € 284.621,11 €
ΑΠΟΣΒΕΣΕΙΣ 215.708,46 € 215.708,46 € 215.708,46 € 215.708,46 € 215.708,46 €
ΧΡΕΩΣΤΙΚΟΙ ΤΟΚΟΙ
(ΜΕΣΟΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΟΥ ΔΑΝΕΙΟΥ + ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΙΝΗΣΗΣ) 0,00 € 0,00 € 0,00 € 0,00 € 0,00 €
ΧΡΕΩΣΤΙΚΟΙ ΤΟΚΟΙ
(ΠΑΛΑΙΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ) 0,00 € 0,00 € 0,00 € 0,00 € 0,00 €
ΣΥΝΟΛΟ ΕΞΟΔΩΝ 418.773,83 € 436.831,59 € 450.598,12 € 477.973,63 € 500.329,57 €

Όπου τα λοιπά έξοδα αναλύονται ως εξής:
ΛΟΙΠΑ ΕΞΟΔΑ (ΣΕ €)
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΞΟΔΟΥ ΑΝΑΦΟΡΑ
ΕΞΟΔΟΥ &
ΜΟΝΑΔΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ 1ο έτος 2ο έτος 3ο έτος 4ο έτος 5ο έτος
Έξοδα διατροφής προσωπικού ΑΝΘΡΩΠΟΗΜΕΡΕΣ (αριθμός) 1.200 1.200 1.200 1.200 1.200
χ (€ / εργαζόμενο) 3,7 € 3,7 € 3,7 € 3,7 € 3,7 €
ΣΥΝΟΛΟ (= €) 4.440 € 4.440 € 4.440 € 4.440 € 4.440 €
Έξοδα καθαριότητας – ιματισμού ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ Κ.Ε. (€) 494.747,4 € 539.229,4 € 574.774,7 € 641.494,6 € 697.065,3 €
χ (%) 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0%
ΣΥΝΟΛΟ (= €) 4.947 € 5.392 € 5.748 € 6.415 € 6.971 €
Έξοδα εκδηλώσεων Κ.Ε. των ΕΣΟΔΩΝ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ (€) 75.000,0 € 85.000,0 € 95.000,0 € 105.000,0 € 115.000,0 €
χ (%) 30,0% 30,0% 30,0% 30,0% 30,0%
ΣΥΝΟΛΟ (= €) 22.500 € 25.500 € 28.500 € 31.500 € 34.500 €
Έξοδα συντηρήσεως ΑΞΙΑ ΠΑΓΙΩΝ (€) 1.020.241,2 € 1.020.241,2 € 1.020.241,2 € 1.020.241,2 € 1.020.241,2 €
χ (%) 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0%
ΣΥΝΟΛΟ (= €) 10.202 € 10.202 € 10.202 € 10.202 € 10.202 €
Ασφάλιστρα (ασφάλισης παγίων, & αστικής ευθύνης) ΑΞΙΑ ΠΑΓΙΩΝ 1.020.241,2 € 1.020.241,2 € 1.020.241,2 € 1.020.241,2 € 1.020.241,2 €
χ (%) 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% 0,1%
ΣΥΝΟΛΟ (= €) 1.020 € 1.020 € 1.020 € 1.020 € 1.020 €
Έξοδα διάθεσης (Προμήθειες σε τουριστικά γραφεία & διαφήμιση κλπ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ Κ.Ε. (€) 494.747,4 € 539.229,4 € 574.774,7 € 641.494,6 € 697.065,3 €
χ (%) 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% 5,0%
ΣΥΝΟΛΟ (= €) 24.737 € 26.961 € 28.739 € 32.075 € 34.853 €
Έξοδα Διοίκησης
(Γενικά έξοδα λειτουργίας κλπ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΥ Κ.Ε. (€) 494.747,4 € 539.229,4 € 574.774,7 € 641.494,6 € 697.065,3 €
χ (%) 8,0% 8,0% 8,0% 8,0% 8,0%
ΣΥΝΟΛΟ (= €) 39.580 € 43.138 € 45.982 € 51.320 € 55.765 €
ΣΥΝΟΛΟ 107.427 € 116.655 € 124.631 € 136.972 € 147.752 €

ΑΠΟΣΒΕΣΕΙΣ
ΕΤΗΣΙΑ ΑΠΟΣΒΕΣΗ (ΣΕ €)
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣ/ΤΗΣ
ΑΠΟΣΒΕΣΗΣ ΑΞΙΑ ΠΡΟΣ ΑΠΟΣΒΕΣΗ 1ο έτος 2ο ετος 3ο έτος 4ο έτος 5ο έτος
ΚΤΙΡΙΑΚΑ 8% 1.020.241,22 81.619,30 81.619,30 81.619,30 81.619,30 81.619,30

ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟΣ
ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ 15% 150.117,00 22.517,55 22.517,55 22.517,55 22.517,55 22.517,55

ΜΕΤ & ΕΓΚ. ΜΗΧ/ΤΩΝ

ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΛΟΙΠΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ

ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕΣΑ

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ 8% 229.877,00 18.390,16 18.390,16 18.390,16 18.390,16 18.390,16

ΕΡΓΑ ΥΠΟΔΟΜΗΣ

ΑΓΟΡΑ ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑΣ

ΑΥΛΕΣ ΠΑΓΙΟΠΟΙΟΥΜΕΝΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ (ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΜΜΕ)

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ 16% 582.384,06 93.181,45 93.181,45 93.181,45 93.181,45 93.181,45

ΣΥΝΟΛΟ 1.982.619,28 215.708,46 215.708,46 215.708,46 215.708,46 215.708,46
Δ.3 Ανάλυση προβλεπόμενου λογαριασμού εκμετάλλευσης

Η εκτίμηση του κύκλου εργασιών για την επόμενη πενταετία είναι άμεσο αποτέλεσμα των προηγούμενων ποσοτικών προβλέψεων των συνολικών εσόδων της μονάδας, τα οποία προέρχονται από την παροχή των υπηρεσιών της, σε σχέση με το συνολικό κόστος λειτουργίας της.

Οι προβλέψεις χαρακτηρίζονται αισιόδοξες για την βιωσιμότητα και ανάπτυξη της εταιρείας. Η ανοδική πορεία του κύκλου εργασιών κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της, οδηγεί στα αισιόδοξο σενάριο για περαιτέρω αύξηση του καθαρού αποτελέσματος, λόγω της προσέλκυσης όλο και περισσότερων πελατών. Η διαφοροποίηση των παρεχόμενων υπηρεσιών και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής, όπου θα κατασκευαστεί το νέο ξενοδοχείο εξασφαλίζουν απόλυτα τη βιωσιμότητά της μελλοντικά. Επίσης, το μέγεθος των οικονομικών προβλέψεων φανερώνει ότι η νέα ξενοδοχειακή μονάδα θα είναι ικανή να ανταποκριθεί πλήρως στα έξοδα της και μάλιστα να καταστεί κερδοφόρος.

ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΡΗΣΕΩΣ
Περίοδος σχεδιασμού & κατασκ. 1ο ΕΤΟΣ 2ο ΕΤΟΣ 3ο ΕΤΟΣ 4ο ΕΤΟΣ 5ο ΕΤΟΣ
ΕΣΟΔΑ
Κυκλος εργασιών (Έσοδα από διανυκτερεύσεις + Έσοδα από πρωινά) & Έσοδα από ενοικάση κατατήματος 494.747,4 539.229,4 574.774,7 641.494,6 697.065,3
Δαπάνες προσωπικού 48.000,0 50.400,0 52.920,0 55.566,0 58.344,3
Έξοδα αγοράς – παρασκευής – τροφίμων – ποτών 47.638,1 54.068,4 57.338,6 69.727,3 78.525,0
Έξοδα διατροφής προσωπικού 4.440,0 4.440,0 4.440,0 4.440,0 4.440,0
Έξοδα καθαριότητας – ιματισμού 4.947,5 5.392,3 5.747,7 6.414,9 6.970,7
Έξοδα αναλωσίμων υπηρεσιών spa 22.500,0 25.500,0 28.500,0 31.500,0 34.500,0
Έξοδα αγοράς προϊόντων καταστήματων
Ετήσιο κόστος συντήρησης παγίων 10.202,4 10.202,4 10.202,4 10.202,4 10.202,4
Ασφάλιστρα (ασφάλισης παγίων, & αστικής ευθύνης) 1.020,2 1.020,2 1.020,2 1.020,2 1.020,2
Έξοδα διάθεσης (Προμήθειες σε τουριστικά γραφεία & διαφήμιση κλπ) 24.737,4 26.961,5 28.738,7 32.074,7 34.853,3
Έξοδα Διοίκησης ( Γενικά έξοδα λειτουργίας κλπ) 39.579,8 43.138,3 45.982,0 51.319,6 55.765,2
ΣΥΝΟΛΟ ΕΞΟΔΩΝ 203.065,4 221.123,1 234.889,7 262.265,2 284.621,1

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟ ΤΟΚΩΝ 291.682,0 318.106,2 339.885,0 379.229,4 412.444,2
ΑΠΟΣΒΕΣΕΩΝ & ΦΟΡΩΝ (α+β)
Μείον :
-τόκοι κατασκευαστ. περιόδου
-τόκοι μακρ/μου δανείου νέας επενδύσεως 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
-τόκοι παλαιών δανείων 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
-τόκοι κεφαλαίου κίνησης

• Δόσεις leasing
  ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΠΡΟ ΑΠΟΣΒΕΣΕΩΝ & ΦΟΡΩΝ 291.682,0 318.106,2 339.885,0 379.229,4 412.444,2
  Αποσβέσεις ( συνολικές ) 215.708,5 215.708,5 215.708,5 215.708,5 215.708,5

ΑΠΟΤΈΛΕΣΜΑ ΠΡΟ ΦΟΡΩΝ 75.973,6 102.397,8 124.176,6 163.521,0 196.735,8

Μείον : φόρος εισοδήματος 18.993,4 25.599,4 31.044,1 40.880,2 49.183,9

ΚΑΘΑΡΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ 56.980,2 76.798,3 93.132,4 122.640,7 147.551,8

Δ.4 Ταμειακές ροές

Οι προβλεπόμενες ροές κεφαλαίου καθ΄ όλη τη διάρκεια της εξεταζόμενης χρονικής περιόδου, μετά την περίοδο υλοποίησης του επενδυτικού σχεδίου, παρουσιάζονται θετικές καθώς το ύψος των εισροών υπερβαίνει σταθερά το ύψος των εκροών. Κατά συνέπεια, το προτεινόμενο επενδυτικό σχέδιο είναι βιώσιμο, αποδεικνύοντας την ορθότητα της επενδυτικής απόφασης του φορέα.

Η κατάσταση των ταμειακών ροών εμφανίζει όλες εκείνες τις πηγές και τις χρήσεις που δείχνουν από πού η Εταιρεία αντλεί κεφάλαια, που τα διαθέτει και ποιο είναι το καθαρό αποτέλεσμα στο ύψος των διαθεσίμων. Η ανάλυση των ταμειακών ροών υπολογίζει τις μεταβολές που επήλθαν στα περιουσιακά στοιχεία μιας εταιρείας, στις υποχρεώσεις και στην καθαρή της θέση. Ο εσωτερικός συντελεστής απόδοσης (Internal Rate of Return – IRR) αποτελεί μέθοδο αξιολόγησης των επενδύσεων η οποία συνίσταται στην εύρεση του προεξοφλητικού επιτοκίου που εξισώνει την παρούσα αξία των καθαρών μελλοντικών χρηματορροών με το αρχικό κόστος της επένδυσης, δηλαδή την αρχική εκροή της επένδυσης. Προκειμένου να υπολογίσουμε τον εσωτερικό βαθμό απόδοσης της επένδυσης (IRR), ενσωματώσαμε τις πρόσθετες ροές που δημιουργεί η επένδυση, εκτιμώντας απευθείας τις πρόσθετες εισροές και εκροές που δημιουργεί το επενδυτικό σχέδιο.

ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΕΣ ΤΑΜΕΙΑΚΕΣ ΡΟΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ή ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ (ΣΕ €)

ΠΕΡΙΟΔΟΣ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ Ε Τ Η Λ Ε Ι Τ Ο Υ Ρ Γ Ι Α Σ
-2 -1 0 1ο 2ο 3ο 4ο 5ο 6ο 7ο 8ο 9ο 10ο
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΕΝΔΥΣΗ 291.682 318.106 339.885 379.229 412.444 412.444 412.444 412.444 412.444 412.444
ΕΙΣΡΟΕΣ (Α1)
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟ ΤΟΚΩΝ ΑΠΟΣΒΕΣΕΩΝ & ΦΟΡΩΝ 1.982.619
ΕΚΡΟΕΣ (Β1)
Δαπάνες επένδυσης

Δαπάνες κεφαλαίου κίνησης 9.638 10.090 10.885 10.878 11.222 11.222 11.222 11.222 11.222 11.222

Σύνολο (Β) 1.982.619 9.638 10.090 10.885 10.878 11.222 11.222 11.222 11.222 11.222 11.222

ΤΑΜΕΙΑΚΕΣ ΡΟΕΣ (Γ1=Α1-Β1) -1.982.619 282.044,26 308.016,42 328.999,60 368.351,53 401.222,48 401.222,48 401.222,48 401.222,48 401.222,48 401.222,48

ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΠΕΝΔΥΣΗ

ΕΙΣΡΟΕΣ (Α2)
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟ ΤΟΚΩΝ ΑΠΟΣΒΕΣΕΩΝ & ΦΟΡΩΝ
ΕΚΡΟΕΣ (Β2)
Δαπάνες επένδυσης

Δαπάνες κεφαλαίου κίνησης
Σύνολο (Β)

ΤΑΜΕΙΑΚΕΣ ΡΟΕΣ (Γ2=Α2-Β2)
ΔΙΑΦΟΡΑ Γ1-Γ2 -1.982.619 282.044,26 308.016,42 328.999,60 368.351,53 401.222,48 401.222,48 401.222,48 401.222,48 401.222,48 401.222,48

IRR=12,36%

Δ.5 Προβλεπόμενες Ροές Κεφαλαίου
ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΕΣ ΡΟΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ (ΣΕ €)
Κύκλος εργασιών Περίοδος σχεδιασμού & κατασκευής 1ο ΕΤΟΣ 2ο ΕΤΟΣ 3ο ΕΤΟΣ 4ο ΕΤΟΣ 5ο ΕΤΟΣ
Α. Εισροές
Κέρδη προ αποσβέσεων 291.682 291.682,03 318.106,24 339.885,04 379.229,42 412.444,23
Ίδια συμμετοχή 793.048
Μακροπόθεσμα δάνεια
Κεφάλαιο κίνησης 9.637,77 10.089,82 10.885,44 10.877,89 11.221,75
Πιστώσεις προμηθευτών παγίων
Ενισχύσεις Δημοσίου 594.786 594.785,78
Πώληση παγίων
Λοιπές πηγές
ΣΥΝΟΛΟ Α 1.679.516 896.105,58 328.196,06 350.770,47 390.107,31 423.665,99
Β. Εκροές
Δαπάνες επένδυσης 1.982.619
Λοιπές προλειτουργικές δαπάνες
Τόκοι κατασκευαστικής περιόδου
Συνήθεις άλλες επενδύσεις (Αναγκαίες αντικαταστάσεις, εξοπλισμού, ιματισμού κ.λ.π.) *
Χρεωλύσια νέου επενδυτικού δανείου 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
Χρεωλύσια παλαιών μακροπόθεσμων δανείων 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
Εξυπηρέτηση πιστώσεων προμηθευτών (παγίων)
Φόροι εισοδήματος 18.993,39 25.599,45 31.044,14 40.880,24 49.183,94
Μερίσματα 34.188,11 46.079,00 55.879,46 73.584,43 88.531,10
Αμοιβές Δ.Σ.
Λοιπές εκροές
ΣΥΝΟΛΟ Β 1.982.619 53.181,50 71.678,45 86.923,61 114.464,68 137.715,04
Μεταβολή Κεφαλαίου Κίνησης (Α-Β ) -303.104 842.924,08 256.517,61 263.846,87 275.642,64 285.950,94

Δ.6 Ανάλυση Νεκρού Σημείου

Το “Νεκρό Σημείο” κύκλου εργασιών (break even point) της Εταιρείας, είναι το επίπεδο πωλήσεων στο οποίο δεν παρουσιάζει ούτε κέρδος ούτε ζημία, δηλαδή πρόκειται για το σημείο όπου τα συνολικά της έσοδα από πωλήσεις ισούνται με τα συνολικά της έξοδα.

Όσο χαμηλότερο είναι το νεκρό σημείο, τόσο μεγαλύτερα είναι και τα περιθώρια ανάπτυξης της επιχείρησης και της κερδοφορίας της και τόσο πιο ευσταθής είναι αυτή. Αν το νεκρό σημείο επιτευχθεί γρήγορα σημαίνει ότι μπορούν να πραγματοποιηθούν κινήσεις από την πλευρά της επιχείρησης οι οποίες θα την καταστήσουν πιο ανταγωνιστική από τις ομοειδής επιχειρήσεις.

Ο αλγεβρικός υπολογισμός του νεκρού σημείου δίνεται από τον τύπο:

Νεκρό σημείο σε αξία =
Σταθερό κόστος

1 – μεταβλητό κόστος/ συνολικές πωλήσεις

Από την οικονομική ανάλυση των στοιχείων προκύπτει ότι το ετήσιο συνολικό κόστος για το πρώτο έτος προϋπολογίζεται στο ποσό των 418.773,83€ ενώ το ύψος του κύκλου εργασιών γιο το πρώτο έτος ανέρχεται σε 494.747,40 €.
Το νεκρό σημείο για το πρώτο έτος λειτουργίας της μονάδας μετά την ολοκλήρωση της επένδυσης (σε αξία πωλήσεων) είναι 405.333,05€, ενώ ως ποσοστό επί των πωλήσεων ανέρχεται στο 81,9%
Το παραπάνω μέγεθος του νεκρού σημείου επιβεβαιώνεται και με τη γραφική λύση που ακολουθεί:

Τσικολάτας Α. (2009) Λογιστικό Επάγγελμα και Τεχνολογία. Πάτρα

Εισαγωγή

Η λογιστική μπορεί να θεωρηθεί ως η γλώσσα έκφρασης των επιχειρήσεων, αφού παρέχει τον τρόπο με τον οποίο οι στόχοι μίας επιχείρησης εκφράζονται με μία κατανοητή μορφή στα ενδιαφερόμενα μέρη. Η τυποποίηση και ομοιομορφία των λογιστικών πληροφοριών έγινε με την καθιέρωση του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ (Ε.Γ.Λ.Σ.). Το Ε.Γ.Λ.Σ. είναι ένα σύνολο λογαριασμών οι οποίοι είναι χωρισμένοι σε δέκα διαφορετικές ομάδες κατηγορίες οι οποίοι καλύπτουν στο σύνολο τους τις ανάγκες καταγραφής και ανάλυσης των λογιστικών γεγονότων που αφορούν τις ελληνικές επιχειρήσεις. Σε διεθνές επίπεδο τώρα, η ανάγκη για ομοιομορφία και τυποποίηση των λογιστικών πληροφοριών οδήγησε στην δημιουργία των ΔΙΕΘΝΩΝ ΛΟΓΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ τα οποία είναι Πρότυπα και Διερμηνείες τα οποία υιοθετούνται από το Συμβούλιο Διεθνών Λογιστικών Προτύπων.
Αποτελεί γεγονός πως σήμερα ζούμε στην εποχή της πληροφορίας, όπου νέα συστήματα μας επιτρέπουν να αξιοποιούμε δεδομένα (data). Οι υπολογιστές έχουν διεισδύσει σε όλους τους χώρους εργασίας συμβάλλοντας έτσι με κάθε τρόπο σε κοινωνικές αλλαγές.
Στον κόσμο των επιχειρήσεων όπου κυριαρχεί ο ανταγωνισμός, η υιοθέτηση ή μη μιας νέας τεχνολογίας μπορεί να αποβεί σωτήρια ή μοιραία. Είναι γεγονός πως η ανταγωνιστικότητα είναι συνυφασμένη με επενδύσεις στην τεχνολογία. Οι σημερινοί λογιστές καλούνται να καταλάβουν, να χρησιμοποιήσουν, να εκτιμήσουν, να τροποποιήσουν και να σχεδιάσουν συστήματα βασιζόμενα σε υπολογιστές. Η εφαρμογή της μηχανογράφησης τοποθέτησε τα λογιστήρια των ελληνικών επιχειρήσεων στην πραγματική τους θέση – το κέντρο της πληροφόρησης της επιχείρησης – προσφέροντας σε αυτές τις ουσιαστικές πληροφορίες που χρειάζονται στην προσπάθειά τους να αυξήσουν την παραγωγικότητα και αποτελεσματικότητά τους, καθώς και τη δυνατότητα να ανταπεξέρχονται με επιτυχία στις προκλήσεις του ολοένα και αυξανόμενου ανταγωνισμού.
Το άτομο το οποίο είναι υπεύθυνο για την καταγραφή και επεξεργασία των εμπορικών συναλλαγών των οικονομικών μονάδων και που κοινοποιεί με συνοπτικές καταστάσεις τα αποτελέσματα των συναλλαγών στα ενδιαφερόμενα μέλη (δηλαδή στους φορείς της οικονομικής μονάδας, στους πελάτες στους πιστωτές, στο προσωπικό, στο κράτος κλπ),είναι φυσικά ο λογιστής. Το άτομο αυτό έχει έναν σημαντικό ρόλο στις επιχειρήσεις σήμερα και θα πρέπει να έχει κάποιες συγκεκριμένες γνώσεις και γνώση της τεχνολογίας προκειμένου να ανταποκριθεί στα καθήκοντά του.

Αρμοδιότητες λογιστή

Οι λογιστές μίας επιχείρησης είναι εκείνοι οι οποίοι σχετίζονται άμεσα με τη χρήση, την αξιολόγηση και το σχεδιασμό ενός AIS.Ο ακριβής βαθμός με τον οποίο οι λογιστές αλληλεπιδρούν με ένα AIS εξαρτάται από τις αρμοδιότητές τους μέσα σε μία επιχείρηση. Οι τομείς δραστηριότητας των λογιστών μπορούν να ομαδοποιηθούν σε έξι κατηγορίες: 1.Οικονομική λογιστική, 2.Φορολογία εισοδήματος, 3.Λογιστική κόστους, 4.Διοικητική λογιστική, 5.Ελεγκτική λογιστική και 6.Λογιστική που αφορά την ανάπτυξη συστημάτων. Οι λογιστές σε όποιο τομέα δραστηριότητας και να ανήκουν έχουν πολύ μεγάλη σημασία για την πορεία της επιχείρησης ή του οργανισμού. Επίσης κάθε τομέας απαιτεί την υιοθέτηση της δικής του τεχνολογίας.
Τα άτομα που αναπτύσσουν το πληροφοριακό σύστημα μίας επιχείρησης, ασχολούνται με την ανάλυση, το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός νέου ανακεφαλαιωμένου AIS. Οι χρήστες του νέου AIS θα είναι πάλι οι λογιστές καθώς και οι εσωτερικοί και εξωτερικοί προς την επιχείρηση χρήστες.
Όπως και οι ελεγκτές, έτσι και αυτοί που αναπτύσσουν τα πληροφοριακά συστήματα χωρίζονται σε εσωτερικούς και εξωτερικούς σχεδιαστές συστημάτων. Εκείνοι που ανήκουν στους εξωτερικούς, είναι συχνά συνεργάτες των εξωτερικών ελεγκτών και των φοροτεχνικών σε δημόσιες υπηρεσίες και παρέχουν εξειδικευμένες υπηρεσίες. Οι εσωτερικοί σχεδιαστές συστημάτων ανήκουν στο εσωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης. Ένας καλός σχεδιασμός συνίσταται στην εκτίμηση, την ανάλυση και την χρήση των AIS και των αναφορών που παράγονται από αυτό.
Όλες οι γνώσεις και δραστηριότητες του λογιστή εκτελούνται πλέον καθημερινά με τη χρήση εργαλείων μηχανογράφησης. Με αυτόν τον τρόπο διευκολύνεται η ακρίβεια, η ποιότητα και η ταχύτητα διεκπεραίωσης του έργου του. Η επαρκής γνώση της μηχανογράφησης είναι άρα απαραίτητο προσόν για το σύγχρονο λογιστή προκειμένου να εξασφαλιστεί η καθημερινή λειτουργία των επιχειρήσεων.
Το εξειδικευμένο λογισμικό που κυκλοφορεί έχει αλλάξει τη φύση της λογιστικής καθώς την έχει μετατρέψει σε μία εύκολη διαδικασία. Η δουλειά του λογιστή έχει διευκολυνθεί αφού αυτός μπορεί να έχει ανά πάσα στιγμή πιο αναλυτικές και ακριβείς πληροφορίες, ευκολότερα και γρηγορότερα. Από την άλλη μεριά, η τεχνολογία που χρησιμοποιείται έχει και κάποια προβλήματα. Για κάποιον που δεν είναι ειδικός, οι υπολογιστές και το λογισμικό που χρησιμοποιούν στο πιο λεπτομερές επίπεδο της εργασίας τους είναι πολύπλοκοι. Επιπροσθέτως, η επεξεργασία που διενεργούν οι υπολογιστές στα δεδομένα, είναι απίθανο να παρατηρηθεί, αφού γίνεται αόρατα και αθόρυβα. Επίσης, αρκετές φορές οι επεξεργασμένες πληροφορίες δεν είναι εύκολα αναγνώσιμες από τους ανθρώπους εκτός αν αυτές πάρουν αναγνώσιμη μορφή.
Για το λόγο αυτό στο σχεδιασμό των λογιστικών πληροφοριακών συστημάτων οι λογιστές έχουν επιτρέψει σε μη λογιστές ειδικούς να σχεδιάσουν αυτή τη νέα γενιά συστημάτων. Οι λογιστές ως ειδικοί σε θέματα οικονομικών και διοικητικών αρχών βοηθούν σε αυτό το σχεδιασμό φροντίζοντας να διατηρούνται οι αρχές αυτές στα σχεδιασμένα συστήματα. Στην ουσία για το σχεδιασμό των λογιστικών πληροφοριακών συστημάτων θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν τα βασικά κομμάτια της γνώσης της επιστήμης των υπολογιστών, της επεξεργασίας των δεδομένων, του εσωτερικού και εξωτερικού έλεγχου, και της ανάλυσης των συστημάτων σε συνδυασμό με τις βασικές λογιστικές αρχές. Μόνο με την επικοινωνία και την αποδοτική δουλειά με τους ειδικούς πάνω σε θέματα σχεδιασμού και της εγκατάστασης των συστημάτων με βάση τους υπολογιστές οι λογιστές διασφαλίζουν ότι αυτά τα συστήματα συναντούν τις ανάγκες τους και ότι εκείνοι και όχι τα συστήματα διατηρούν τον έλεγχο.
Η λογιστική είναι μία δραστηριότητα που παρέχει πληροφορίες και για το λόγο αυτό οι λογιστές θα πρέπει να είναι σε θέση να καταλάβουν πώς ένα σύστημα που παρέχει πληροφορίες είναι σχεδιασμένο, υλοποιημένο και χρησιμοποιείται, το πώς γίνεται η αναφορά των οικονομικών πληροφοριών και τέλος το πώς η πληροφορία χρησιμοποιείται για τη λήψη αποφάσεων. Οι λογιστές μπορεί να είναι: χρήστες του λογιστικού πληροφοριακού συστήματος, να λαμβάνουν μέρος στο σχεδιασμό και την υλοποίηση του λογιστικού πληροφοριακού συστήματος ή να είναι ελεγκτές του AIS.
Οι σημερινοί λογιστές καλούνται να καταλάβουν, να χρησιμοποιήσουν, να εκτιμήσουν, να τροποποιήσουν και να σχεδιάσουν συστήματα βασιζόμενα σε υπολογιστές. Η τεχνολογία και οι διαδικασίες που χρησιμοποιούνται σήμερα δεν υπήρχαν πριν μερικά χρόνια και επιπλέον αλλάζουν με ταχείς ρυθμούς που οι βελτιώσεις εμφανίζονται σχεδόν σε ημερήσια βάση. Μεγάλες αλλαγές γίνονται στην τεχνολογία κάθε τρία ή πέντε χρόνια. Έτσι για μερικά από αυτά τα προϊόντα που είναι εξαιρετικά απλοποιημένα για αρκετά θέματα της λογιστικής, άνθρωποι με ελάχιστες γνώσεις πάνω σε θέματα λογιστικής μπορούν να επεξεργαστούν συναλλαγές και να προετοιμάσουν λογιστικές αναφορές, με αξιοπιστία.

Μηχανογραφημένη λογιστική

Με αφορμή την ανάγκη για τυποποίηση και ομοιομορφία της λογιστικής πληροφορίας που άρχισε να εφαρμόζεται στη λειτουργία της λογιστικής επιστήμης χάρη στη καθολική εφαρμογή του Ε.Γ.Λ.Σ. σε όλες τις επιχειρήσεις ήρθε να δηλώσει δυναμικά την παρουσία της η μηχανογράφηση. Η εφαρμογή της μηχανογράφησης τοποθέτησε τα λογιστήρια των ελληνικών επιχειρήσεων στην πραγματική τους θέση – το κέντρο της πληροφόρησης της επιχείρησης – προσφέροντας σε αυτές τις ουσιαστικές πληροφορίες που χρειάζονται στην προσπάθειά τους να αυξήσουν την παραγωγικότητα και αποτελεσματικότητά τους, καθώς και τη δυνατότητα να ανταπεξέρχονται με επιτυχία στις προκλήσεις του ολοένα και αυξανόμενου ανταγωνισμού που άλλωστε, είναι και ο στόχος τους.
Προκειμένου να αυξήσει μία επιχείρηση την ανταγωνιστικότητά της θα πρέπει να μπορεί να οργανώνει τα διαθέσιμα μέσα της (ανθρώπινο δυναμικό, κεφάλαια, μηχανολογικό εξοπλισμό, κ.λπ.) και τις λειτουργίες της κατά τέτοιο τρόπο ώστε ανά πάσα στιγμή να μπορεί να πάρει τις αποφάσεις εκείνες που είναι αναγκαίες για τη βιωσιμότητά της καταρχήν. Για να πάρει λοιπόν η επιχείρηση αυτές τις σημαντικές αποφάσεις θα πρέπει ανά πάσα στιγμή να έχει την πληροφόρηση που χρειάζεται για να έχει τις κατάλληλες γνώσεις για το που ακριβώς βρίσκεται και που μπορεί να πάει με βάση τις δυνατότητές της.
Οι πληροφορίες, και πιο συγκεκριμένα οι λογιστικές πληροφορίες τις οποίες και παρέχει η λογιστική, είναι αυτές που ενισχύουν την προσπάθεια των σύγχρονων επιχειρήσεων να αποκτήσουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και να ξεχωρίσουν στις δύσκολες συνθήκες της αγοράς. Η συνεισφορά της μηχανογράφησης έγκειται στο ότι εξασφαλίζει την ταχύτητα και την αξιοπιστία της πληροφορίας.
Η αξιοπιστία και η ποιότητα της πληροφορίας εξαρτάται από την ταχύτητα της συλλογής της και από την αποτελεσματική επεξεργασία της ώστε να συμβάλλει θετικά στην τεκμηριωμένη λήψη αποφάσεων και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της επιχείρησης.
Όλες οι επιχειρήσεις που τηρούν βιβλία Γ’ κατηγορίας είναι υποχρεωμένες να εφαρμόζουν τις διατάξεις του Ε.Γ.Λ.Σ. το οποίο τυποποίησε ουσιαστικά τις λογιστικές διαδικασίες. Η λογιστική αυτή τυποποίηση άνοιξε το δρόμο και έφερε τη μηχανογράφηση στις ελληνικές επιχειρήσεις. Μέχρι την εφαρμογή του Ε.Γ.Λ.Σ. ήταν αδύνατη οποιαδήποτε μαζική προσπάθεια μηχανογράφησης των λογιστικών διαδικασιών ακριβώς γιατί έλειπε η τυποποίηση.
Η μηχανογραφική επεξεργασία των λογιστικών γεγονότων καλύπτει ολόκληρο το φάσμα της λογιστικής διαδικασίας από την καταχώριση των παραστατικών με τη μορφή λογιστικών άρθρων στους αρμόδιους λογαριασμούς του λογιστικού σχεδίου μέχρι την κατάρτιση του λογαριασμού Γενικής Εκμετάλλευσης και της Κατάστασης Αποτελεσμάτων Χρήσεως και του Ισολογισμού.
Μερικές από τις αλλαγές που έφερε η εφαρμογή της μηχανογραφημένης λογιστικής είναι:

1. Σημαντική αύξηση της παραγωγικότητας της λογιστικής εργασίας με τη δυνατότητα επεξεργασίας μεγαλύτερου όγκου πληροφοριών σε συντομότερο χρόνο.
2. Εξασφάλιση της συγκέντρωσης και παροχής αξιόπιστων πληροφοριών προς τους διοικούντες της επιχείρησης για τη λήψη των καθημερινών αποφάσεων.
3. Αύξηση της παραγωγικότητας και της αποτελεσματικότητας των οργάνων ελέγχου των επιχειρήσεων (εφοριακοί, ορκωτοί λογιστές, τραπεζικοί υπάλληλοι, κλπ)
   Με έναν πιο διαφορετικό τρόπο θα μπορούσαμε να ορίσουμε τη μηχανογραφημένη λογιστική ως την καταγραφή επεξεργασία και οργάνωση των λογιστικών πράξεων με τη βοήθεια του συστήματος ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ένα σύστημα ηλεκτρονικών υπολογιστών αποτελείται από έναν ή περισσότερους υπολογιστές εκτυπωτές και προγράμματα που συνεργάζονται για τη μηχανογραφική τήρηση της γενικής λογιστικής.
   Πλεονεκτήματα της μηχανογραφημένης λογιστικής είναι:
4. Άμεση, πλήρης και σωστή πληροφόρηση με τη μηχανογραφική τήρηση της λογιστικής στη διοίκηση της επιχείρησης
5. Αυτοματοποίηση λογιστικών διαδικασιών
6. Αυτοματοποίηση και τυποποίηση λογιστικών καταστάσεων
7. Άμεση και διαρκής ενημέρωση για την πορεία της επιχείρησης
8. Μείωση του λειτουργικού κόστους των επιχειρήσεων
9. Αύξηση του διαθέσιμου χρόνου των λογιστών

Ανταγωνισμός στις επιχειρήσεις

Προκειμένου να αυξήσει μία επιχείρηση την ανταγωνιστικότητά της θα πρέπει να μπορεί να οργανώνει τα διαθέσιμα μέσα της (ανθρώπινο δυναμικό, κεφάλαια, μηχανολογικό εξοπλισμό, κ.λπ.) και τις λειτουργίες της κατά τέτοιο τρόπο ώστε ανά πάσα στιγμή να μπορεί να πάρει τις αποφάσεις εκείνες που είναι αναγκαίες για τη βιωσιμότητά της καταρχήν. Για να πάρει λοιπόν η επιχείρηση αυτές τις σημαντικές αποφάσεις θα πρέπει ανά πάσα στιγμή να έχει την πληροφόρηση που χρειάζεται για να έχει τις κατάλληλες γνώσεις για το που ακριβώς βρίσκεται και που μπορεί να πάει με βάση τις δυνατότητές της.
Οι πληροφορίες, και πιο συγκεκριμένα οι λογιστικές πληροφορίες τις οποίες και παρέχει η λογιστική, είναι αυτές που ενισχύουν την προσπάθεια των σύγχρονων επιχειρήσεων να αποκτήσουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και να ξεχωρίσουν στις δύσκολες συνθήκες της αγοράς. Η συνεισφορά της μηχανογράφησης έγκειται στο ότι εξασφαλίζει την ταχύτητα και την αξιοπιστία της πληροφορίας.
Η αξιοπιστία και η ποιότητα της πληροφορίας εξαρτάται από την ταχύτητα της συλλογής της και από την αποτελεσματική επεξεργασία της ώστε να συμβάλλει θετικά στην τεκμηριωμένη λήψη αποφάσεων και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της επιχείρησης.
Ένα πληροφοριακό σύστημα μπορεί να οριστεί ως ένα σύστημα αλληλοσχετιζόμενων στοιχείων, τα οποία συλλέγουν ή ανακτούν, επεξεργάζονται, αποθηκεύουν και διανέμουν πληροφορίες που υποστηρίζουν τη λήψη αποφάσεων και τον έλεγχο σε ένα οργανισμό.
Πέρα από την υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων, στο συντονισμό, και στον έλεγχο, τα πληροφοριακά συστήματα μπορούν επίσης να βοηθούν τη διοίκηση στην ανάλυση προβλημάτων, στην απεικόνιση σύνθετων θεμάτων, καθώς και στη δημιουργία νέων προϊόντων. Ο στόχος ενός οποιουδήποτε πληροφοριακού συστήματος είναι η μετατροπή δεδομένων σε πληροφορία. Τα δεδομένα είναι γεγονότα που συμβαίνουν και που η χρησιμότητά τους για συγκεκριμένους σκοπούς, εξαρτάται από την περαιτέρω επεξεργασία τους.

Τεχνολογία στις επιχειρήσεις

Η διοίκηση και οι επιχειρήσεις επενδύουν στην τεχνολογία και στα πληροφοριακά συστήματα επειδή αυτά προσφέρουν οικονομική αξία στην επιχείρηση. Η απόφαση για τη δημιουργία ή τη συντήρηση ενός πληροφοριακού συστήματος βασίζεται στην εκτίμηση ότι η απόδοση της επένδυσης αυτής θα είναι ανώτερη από άλλες επενδύσεις σε κτήρια, μηχανήματα ή άλλα στοιχεία ενεργητικού. Αυτή η απώτερη απόδοση θα εκδηλωθεί με τη μορφή αύξησης της παραγωγικότητας, αύξησης των εσόδων ή ίσως ανώτερη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστική τοποθέτηση της επιχείρησης σε ορισμένες αγορές. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου οι εταιρείες επενδύουν σε πληροφοριακά συστήματα προκειμένου να συμμορφωθούν με κρατικούς κανονισμούς ή άλλες απαιτήσεις του περιβάλλοντος.
Οι στόχοι ενός συστήματος είναι οι λόγοι για τους οποίους ένα σύστημα υπάρχει. Ένα σύστημα μπορεί να έχει έναν ή περισσότερους στόχους. Οι στόχοι ενός συστήματος δένουν τα υποσυστήματα μεταξύ τους, καθώς και τα αντικείμενα μεταξύ τους. Κάθε σύστημα έχει ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, το οποίο πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσα σε ένα χρονικό διάστημα. Με βάση το αποτέλεσμα αυτό, προκύπτει και ο στόχος του συστήματος για την πραγματοποίηση του αποτελέσματος αυτού.
Τα ERP (EnterpriseResource Planning System) προγράμματα είναι πληροφοριακά συστήματα τα οποία αποτελούνται από πολλά τμήματα και έχουν σχεδιαστεί για να διοικούν πολλά τμήματα του οργανισμού. Αυτά αποτελούνται από τμήματα που αφορούν τα οικονομικά, τις πωλήσεις, τις αγορές , τον έλεγχο της αποθήκης, την παραγωγή και το ανθρώπινο δυναμικό. Το ERP αναπαράγει τις επιχειρηματικές διαδικασίες (πως καταγράφουμε μια πώληση, πως ελέγχουμε το ωράριο των εργαζομένων και τη μισθοδοσία) με το λογισμικό, καθοδηγώντας τους υπαλλήλους της επιχείρησης που είναι αρμόδιοι για τις διαδικασίες αυτές βήμα προς βήμα και αυτοματοποιώντας όσες διαδικασίες χρειάζεται.
Η κεντρική ιδέα πίσω από το ERP είναι ότι οι διάφορες λειτουργίες του λογισμικού πρέπει να επικοινωνούν ανάμεσα στα τμήματα της επιχείρησης. Σε ένα σύστημα ERP, η λογιστική εφαρμογή μπορεί να πληρώσει έναν προμηθευτή, μόλις ο υπεύθυνος υπάλληλος επιβεβαιώσει την παραλαβή των αγαθών στην αποθήκη. Ομοίως οι εφαρμογές που τιμολογούν μπορούν να εκδώσουν ένα τιμολόγιο αμέσως μόλις ο υπεύθυνος υπάλληλος επιβεβαιώσει ότι τα εμπορεύματα είναι τοποθετημένα στο φορτηγό για αποστολή στον πελάτη. Όλα αυτά γίνονται με την ελάχιστη δυνατή ανθρώπινη παρέμβαση και γραφική εργασία. Η εφαρμογή ενός συστήματος ERP απαιτεί την ύπαρξη μιας κεντρικής βάσης δεδομένων, όπου όλες οι πληροφορίες της επιχείρησης είναι αποθηκευμένες.
Στόχος του ERP δεν είναι η εξυπηρέτηση των απαιτήσεων ενός τομέα στον οργανισμό, όπως λ.χ. του λογιστηρίου, αλλά η εξυπηρέτηση των διαδικασιών μέσα στον οργανισμό, στις οποίες διαδικασίες εμπλέκονται οι διάφοροι τομείς, έτσι ώστε να μπορεί αυτός να διεκπεραιώνει τις κύριες υπηρεσίες του. Από τη στιγμή που τα δεδομένα εισαχθούν σε κάποια μονάδα (module) του ERP, αυτά είναι διαθέσιμα σε οποιαδήποτε μονάδα του ERP τα χρειαστεί. Με τον τρόπο αυτό, επιτυγχάνεται μια λογική ενοποίηση των διαδικασιών μεταξύ των τμημάτων του οργανισμού. Κατά την επιλογή, η επιχείρηση πρέπει να καθορίσει ποιες είναι οι κρίσιμες ανάγκες που θέλει να καλύψει. Μία μεγάλη επιχείρηση μπορεί να βλέπει στρατηγικά οφέλη από βελτιωμένο κεντρικό έλεγχο και συγκέντρωση πληροφοριών και άρα να επικεντρώνεται στις τεχνολογίες ενοποιημένης πληροφοριακής υποδομής. Οι μικρότερες επιχειρήσεις μπορεί να προτιμούν συστήματα που ταιριάζουν στις επιμέρους δραστηριότητες και λειτουργίες τους και στη μείωση κόστους.
Πολύ σημαντική είναι η διοίκηση της υλοποίησης του συστήματος. H ομάδα υλοποίησης θα πρέπει να αποτελείται από ικανά και αποδεκτά άτομα που θα μπορούν να παίρνουν αποφάσεις, να αναθέτουν αρμοδιότητες και να καθορίζουν προθεσμίες. Οι πελάτες και οι προμηθευτές πρέπει να γίνονται κοινωνοί της αλλαγής διότι έτσι σχεδιάζονται καλύτερα οι διεπιχειρησιακές διαδικασίες με αποτέλεσμα να μειώνονται οι εκ των υστέρων μετατροπές. Η ανώτατη διοίκηση εμπλέκεται σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος και προσδιορίζει τις προτεραιότητες. Μία διαλειτουργούσα επιτροπή κινητοποίησης εποπτεύει την υλοποίηση και λαμβάνει τις κρίσιμες αποφάσεις.
Ο ξεκάθαρος προσδιορισμός των επιδιωκόμενων στόχων αποτρέπει τις αποκλίσεις και επεκτάσεις που εξαντλούν τους πόρους και τον προϋπολογισμό. Θα πρέπει εξ’ αρχής να προσδιοριστούν οι μονάδες του συστήματος που απαιτούνται και οι διαδικασίες που επηρεάζονται. Κατά προτίμηση πρέπει να υλοποιηθεί ένα τυποποιημένο σύστημα και να μη γίνονται εκτεταμένες αλλαγές ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πολυπλοκότητα της υλοποίησης και να τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα. Οι αλλαγές στον πηγαίο κώδικα (source code) του συστήματος πρέπει να γίνονται σε ελάχιστο βαθμό, διότι λόγω του ολοκληρωμένου χαρακτήρα των συστημάτων αυξάνεται η απαιτούμενη προσπάθεια. Εκτός της δαπάνης εξ αιτίας της επιμήκυνσης του χρόνου εισαγωγής, οι αλλαγές καθιστούν δύσκολες τις μελλοντικές αναβαθμίσεις του συστήματος.
Κάθε σύστημα επιβάλλει τη δική του λογική στην οργάνωση και την κουλτούρα μίας επιχείρησης. Το σύστημα μπορεί να επιβάλει ανασχεδιασμό των διαδικασιών ή και εισαγωγή νέων διαδικασιών. Πολλά ανώτατα στελέχη θεωρούν ότι τα προβλήματα από την εισαγωγή ενός νέου συστήματος είναι αμιγώς τεχνολογικά. Ο στόχος των ERP είναι να βελτιώσουν τις επιχειρησιακές διαδικασίες, για αυτό και η εφαρμογή πρέπει να γίνεται κάτω από την εποπτεία των λειτουργικών τμημάτων και όχι από τη μηχανογράφηση. Πρέπει να χρησιμοποιηθούν οι κατάλληλες διοικητικές τεχνικές για τη διαχείριση των αλλαγών ώστε να μην υπάρξουν αντιδράσεις από τους εργαζόμενους. Δείκτες απόδοσης θα πρέπει να μετρούν συνεχώς τις επιπτώσεις του συστήματος. Οι δείκτες πρέπει να μετρούν την απόδοση του συστήματος αλλά και τις επιδόσεις των δραστηριοτήτων που υποστηρίζει (έγκαιρες παραδόσεις, χρόνοι παράδοσης σε πελάτες, κυκλοφορία αποθεμάτων, απόδοση προμηθευτών, περιθώρια κέρδους). Οι δείκτες και οι επιδόσεις πρέπει να συμφωνηθούν από την έναρξη της υλοποίησης από διοίκηση, τους πωλητές και την ομάδα υλοποίησης. Αν οι στόχοι επιτευχθούν πρέπει να δοθούν ανταμοιβές. Φυσικά πρέπει να υπάρξει στήριξη για την επίτευξη των στόχων. Ο χρόνος που απαιτείται για την εγκατάσταση του ERP ποικίλλει από εταιρία σε εταιρεία. Το χρονικό διάστημα προετοιμασίας και εγκατάστασης μπορεί να είναι από 6 μήνες έως 18 μήνες.
Τα Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης (MIS) μπορούν να οριστούν ως ένα σύστημα αλληλοσχετιζόμενων στοιχείων, τα οποία συλλέγουν ή ανακτούν, επεξεργάζονται, αποθηκεύουν και διανέμουν πληροφορίες που υποστηρίζουν τη λήψη αποφάσεων και τον έλεγχο σε ένα οργανισμό. Πέρα από την υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων, στο συντονισμό, και στον έλεγχο, τα πληροφοριακά συστήματα μπορούν επίσης να βοηθούν τη διοίκηση στην ανάλυση προβλημάτων, στην απεικόνιση σύνθετων θεμάτων, καθώς και στη δημιουργία νέων προϊόντων. Ο στόχος ενός οποιουδήποτε πληροφοριακού συστήματος είναι η μετατροπή δεδομένων σε πληροφορία. Τα δεδομένα είναι γεγονότα που συμβαίνουν και που η χρησιμότητά τους για συγκεκριμένους σκοπούς, εξαρτάται από την περαιτέρω επεξεργασία τους. Συμβάλουν δηλαδή στο marketing και στη διοίκηση.
Όμως, τα δεδομένα κρύβουν πολύ περισσότερα από απλά στοιχεία γεγονότων. Η συνδυασμένη, συνολική ή εξατομικευμένη θεώρησή τους κρύβει ένα θησαυρό γνώσης. Μια προσεκτική ανάλυση αυτών των τεράστιων όγκων πληροφοριών οδηγεί τον οργανισμό σε καταγραφή τάσεων, σε αναγνώριση εξελίξεων και, εν τέλει, παρέχει όλες τις πληροφορίες που απαιτούνται για τη λήψη των βέλτιστων αποφάσεων. Πολλοί οργανισμοί έχουν δημιουργήσει υποδομές ανάλυσης δεδομένων, γνωστές και ως “data mining” διαδικασίες. Αλλά αυτό δεν είναι παρά “η κορυφή του παγόβουνου”. Γιατί “ανάλυση δεδομένων” σημαίνει πολύ περισσότερα απ’ όσα εννοεί ο συγκεκριμένος όρος.
Στην ανάπτυξη και υλοποίηση εφαρμογών ανάλυσης δεδομένων επικρατεί μια σύγχυση. Ανάλογα με ποιος εκφράζει τη γνώμη του, το OLAP (Online Analytical Processing) είναι καλύτερο από το Data mining, ενώ η απλή εκπόνηση αναφορών (Query & Reporting) παρέχει πλήρη γνώση για τα δεδομένα. Φυσικά, υπάρχει και η ολιστική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία η τεχνολογία που χρησιμοποιείται είναι μεν ενιαία αλλά ενσωματώνεται σε προϊόντα που το καθένα ανταποκρίνεται στις ανάγκες συγκεκριμένων απαιτήσεων, διαμορφώνοντας έτσι την κατάλληλη πρόταση σε σχέση με τις ιδιαιτερότητες κάθε οργανισμού/χρήστη.
O αριθμός των εταιρειών που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και βρίσκονται είτε στον ίδιο χώρο είτε διάσπαρτες σε διαφορετικές τοποθεσίες, αλλά υπόκεινται στην ίδια πίεση για συγχρονισμό των διαδικασιών τους. Γι’ αυτό το λόγο πρέπει να προσαρμόζονται δυναμικά στις καθημερινές αλλαγές της αγοράς και τις απαιτήσεις των πελατών. Κάτι τέτοιο καθιστά αναγκαία μια αντίστοιχη υποδομή ΙΤ που θα μπορεί να υποστηρίζει τους εργαζόμενους, τα συστήματα και τις εφαρμογές μέσα από μια συντονισμένη και απαλλαγμένη από λάθη αντίληψη των παραγωγικών στόχων. Η επίκαιρη έννοια των Συστημάτων Εκτέλεσης Παραγωγής (MES) συνίσταται στην πρόβλεψη για ΙΤ περιβάλλοντα, όπου παρέχονται στους εργαζόμενους οι υπηρεσίες και η πληροφόρηση για τη βέλτιστη εφαρμογή των αποφάσεων σχετικά με στόχους παραγωγής.
Τα MES δεν προσφέρουν απλώς ένα επίπεδο επικοινωνίας ανάμεσα στα συστήματα ERP και τα συστήματα ελέγχου, αλλά ταυτόχρονα έναν αριθμό συγχρονισμένων λειτουργιών για τη βελτιστοποίηση της απόδοσης ενός εργοστασίου σε όλες τις φάσεις της παραγωγής.
Ο καθορισμός σημαντικών δεικτών παρακολούθησης κρίνεται ούτως ή άλλως επιβεβλημένος. Κατά τη διάρκεια του προσδιορισμού των δεικτών ως απόδειξης παραγωγικότητας, πρέπει να οριστούν τα αντικείμενα αξιολόγησης τα οποία μπορούν να επηρεαστούν οικονομικά. Γι’ αυτό η έρευνα διεξάγεται σε πολλές περιοχές της επιχείρησης όπου προκύπτουν κόστη, τα οποία θα μπορούσαν να μειωθούν. Επιπρόσθετα, πρέπει να διασφαλιστεί η ακεραιότητα των δεδομένων όσον αφορά στην ακρίβεια και την ισχύ αυτών.
Η σωστή επιλογή των δεδομένων αποτελεί αναγκαία συνθήκη κατά την κατάρτιση των δεικτών παρακολούθησης. Εσφαλμένη ή ανούσια συλλογή δεδομένων μειώνει την αξία του αποτελέσματος. Ο εντοπισμός χρόνων σταματήματος μηχανής, για παράδειγμα, απαιτεί ακριβή κατάλογο όλων των χρόνων σταματήματος. Αυτός πρέπει να διαφοροποιείται μεταξύ των χρόνων σταματήματος λόγω βλάβης μηχανής και χρόνου επαναρρύθμισης.
Τα Λογιστικά Πληροφοριακά Συστήματα (AIS) είναι υποσύστημα των MIS και δίνουν έμφαση στον έλεγχο μιας οικονομικής μονάδας και συνδιάζει πολλά επιστημονικά πεδία. Δίνει τις απαιτούμενες πληροφορίες στη διοίκηση της μονάδας αλλά και στους άλλους ενδιαφερόμενους όπως κράτος, πελάτες, επενδυτές. Περιλαμβάνει την συλλογή δεδομένων και την καταγραφή τους, την εξακρίβωση της ακρίβειάς τους. Ακολουθεί η επεξεργασία αυτών των δεδομένων όπως είναι η ομαδοποίησή τους βάση κάποιων παραγόντων, ο υπολογισμός τους και η σύκγρισή τους με άλλα δεδομένα όπως αυτά των προηγούμενων διαχειριστικών χρήσεων ή ομοειδών επιχειρήσεων. Ακολουθεί η διαχείριση των δεδομένων που περιλαμβάνει την αποθήκευση, την ενημέρωση και την ανάκτηση. Ασφαλώς ο έλεγχος υπάρχει σε κάθε σημείο της διαχείρισης.
Το CRM αποτελεί το τεχνολογικό εργαλείο για την υλοποίηση ενιαίας, πελατοκεντρικής επιχειρηματικής στρατηγικής από τα τμήματα και τα κανάλια εξυπηρέτησης του οργανισμού. Τα συστήματα CRM είναι σχεδιασμένα ώστε να οργανώνουν τις διαδικασίες διαχείρισης πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την υπηρεσία, αυτοματοποιώντας τις λειτουργίες marketing, υπηρεσιών και εξυπηρέτησης πολιτών. Το CRM προσφέρει γνώση του προφίλ του πολίτη και της συνολικής “αξίας” του για τον οργανισμό, καθώς και προσωποποιημένη διαχείριση και εξυπηρέτηση με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες και απαιτήσεις του.
Ο στόχος της εφαρμογής ενός συστήματος CRM είναι διττός: Αφ’ ενός αποβλέπει στην καλυτέρευση των προσφερομένων υπηρεσιών και αφ’ ετέρου στη μείωση του διαδικαστικού χρόνου. Η λύση CRM δεν είναι απλά και μόνο μια τεχνολογική λύση (software και εξοπλισμός), αλλά αντίθετα περιλαμβάνει και ένα σημαντικό επιχειρηματικό μέρος. Η επιχείρηση πρέπει να προσαρμόσει και να βελτιώσει κάποιες λειτουργίες της, προκειμένου να αξιοποιήσει κατά το καλύτερο δυνατό τρόπο την τεχνολογική λύση. Ουσιαστικά η εφαρμογή ενός συστήματος CRM είναι επιχειρησιακή στρατηγική, η οποία υποστηρίζεται από τεχνολογίες πληροφορικής. Η εφαρμογή λύσης CRM είναι έντασης τεχνολογίας, πληροφορίας και γνώσης και αποτελεί σημαντικό εργαλείο ενεργοποίησης και στρατηγικής μεταστροφής της εκάστοτε οργάνωσης.
Το CRM συνιστά την προσπάθεια μιας επιχείρησης να μεγιστοποιήσει την αξία του πελάτη για την ίδια, δημιουργώντας, διατηρώντας και διευρύνοντας τις σχέσεις της με υπάρχοντες και πιθανούς πελάτες. Συγκεκριμένα η δημιουργία πελατών συνίσταται στην αναγνω΄ριση και στόχευση νέων τμημάτων αγοράς και την προσέλκυση νέων αγορών- στόχων. Η μακρόχρονη διατήρηση της πελατειακής της βάσης (αφοσίωση του πελάτη) επιτυγχάνεται με την παρακολούθηση της αξίας διάρκειας ζωής του πελάτη (μέτρηση ικανοποίησης) και το συνεχή προσανατολισμό των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στις επιθυμίες του πελάτη. Τέλος, η διεύρυνση της αξίας των πελατών ααποτελεί το επακόλουθο της γνώσης των πελατών της με την αξιοποίηση πολιτικών crossselling και up- selling (ανάπτυξη αποδοτικότητας).
Περιγράφοντας τις προδιαγραφές που πρέπει να πληρεί ένα σύστημα CRM, θα λέγαμε ότι η επεκτασιμότητα και η συνδεσιμότητα είναι λέξεις-κλειδιά. Όπως τονίζεται σε διεθνείς μελέτες για το CRM, οι οργανισμοί θα πρέπει να αναζητούν ανοιχτής αρχιτεκτονικής λογισμικό, το οποίο να επιτρέπει την εύκολη ολοκλήρωση με τρίτα συστήματα (ERP, data warehousing, κ.λπ.). Ιδεατά, το CRM σύστημα θα πρέπει να διαθέτει έτοιμους (out-of-the-box) μηχανισμούς επικοινωνίας με τέτοια συστήματα. Επιπλέον, ο οργανισμός θα πρέπει να λάβει υπόψη του τις μελλοντικές ανάγκες που ενδεχομένως θα προκύψουν από την ανάπτυξη των μεγεθών του. Έτσι το CRM θα πρέπει να διαθέτει την απαραίτητη επεκτασιμότητα (scalability) που θα του επιτρέπει να υποστηρίζει συνεχώς αυξανόμενους αριθμούς (απομακρυσμένων) χρηστών.
Οι λόγοι που θα πρέπει να οδηγήσουν έναν οργανισμό στην υιοθέτηση ενός συστήματος CRM πρέπει να είναι στρατηγικοί. Πρωταρχικός στόχος του οργανισμού πρέπει να είναι η παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών εξυπηρέτησης προς τον πολίτη ως μέσο εκσυγχρονισμού και αξιοπιστίας. Γενικά, όσο πιο συγκεκριμένοι και μετρήσιμοι είναι οι στόχοι του οργανισμού σε σχέση με την εφαρμογή ενός συστήματος CRM, τόσο πιο πιθανό είναι η επένδυση να αποφέρει πραγματική απόδοση (ROI) μέσα στα επόμενα χρόνια. Προκειμένου να οργανώσει πελατοκεντρικά τις λειτουργίες του και τα κανάλια επαφής με τον πολίτη, ο οργανισμός θα πρέπει να προχωρήσει σε συστηματική ανάλυση και, πιθανώς, αναδόμηση των διαδικασιών που έχουν να κάνουν με την προσέγγιση και διαχείριση του πολίτη πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την υπηρεσία. Ακόμα, η αποδοτική διαχείριση των σχέσεων με συνεργαζόμενους οργανισμούς πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της CRM στρατηγικής.
Τέλος, ο οργανισμός πρέπει να διαθέτει τα εργαλεία που θα διευκολύνουν τη συγκέντρωση, διάθεση και αξιοποίηση της κατακτημένης γνώσης από τους managers για τη λήψη αποφάσεων. Τέτοιου είδους αναλυτικά εργαλεία θα πρέπει να είναι ενσωματωμένα μέσα στο CRM λογισμικό που θα επιλεγεί. Τα λογιστικά πληροφοριακά συστήματα παρέχουν οικονομική και διοικητική πληροφορία προετοιμασμένη με γνωστό τρόπο και η οποία αφορά τα έσοδα, τα έξοδα, τα περιουσιακά στοιχεία, τις ευθύνες, και το μετοχικό κεφάλαιο του οργανισμού. Αυτά τα συστήματα, εκτελούν συντονισμένες εργασίες χρησιμοποιώντας τον ανθρώπινο παράγοντα ο οποίος λειτουργεί υπό την καθοδήγηση του λογισμικού με τη βοήθεια της ταχύτητας και της ακρίβειας των υπολογιστών.

Ενδοεταιρική οργάνωση και λειτουργία

Για την ενδοεταιρική οργάνωση και λειτουργία μιας επιχείρησης χρησιμοποιούνται διάφορες τεχνολογίες και εφαρμογές WEB 2.0, με σημαντικά οφέλη. Η διάδοσή τους έχει δημιουργήσει τον όρο “Enterprise 2.0”. Οι κυριότερες από αυτές είναι:
• Χρήση των wikis: Η ιστοσελίδα του wiki μιας εταιρίας γίνεται το σημείο αναφοράς για πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη στην κατασκευή ενός προϊόντος, την πορεία μιας μελέτης, την πρόοδο κάποιας ανάθεσης, τη ανάπτυξη κώδικα λογισμικού, κλπ. Υπάρχει λεπτομερής καταγραφή του κάθε σταδίου, σε περίπτωση που κάποιος χρειάζεται να ανατρέξει σε παλιότερα και είναι εύκολα προσβάσιμη από τους υπαλλήλους.
• Χρήση των blogs: Τα blogs προσφέρουν στα μέλη μιας επιχείρησης νέες δυνατότητες επικοινωνίας, ανταλλαγής απόψεων και τεχνογνωσίας ακόμη και αν δεν βρίσκονται στον ίδιο φυσικό χώρο. Η καλλιέργεια της συνεργατικότητας μέσα από αυτά, εκτός από τη σύσφιξη σχέσεων, έχει και πρακτικά αποτελέσματα στην επίλυση διαφόρων θεμάτων.
• RSS: Η ενσωμάτωση των RSS feeds που προέρχονται από συγκεκριμένες ιστοσελίδες στον browser του Η/Υ ή του κινητού τηλεφώνου, εξασφαλίζει τακτική επικοινωνία με τις σελίδες αυτές και προβολή των αλλαγών στο περιεχόμενό τους π.χ. νέα, ανακοινώσεις, κλπ. Έτσι, ακόμη και οι εργαζόμενοι που δεν συμμετέχουν σε κάποιο wiki, ή βρίσκονται εκτός γραφείου, μπορούν να ενημερώνονται για ό,τι σημαντικό συμβαίνει στην εταιρία και τους αφορά.
• Podcasts: Πρόκειται για αρχεία audio ή και video (vidcasts) τα οποία μπορεί να περιέχουν το περιεχόμενο συναντήσεων, συνεδριάσεων, εκδηλώσεων ή και διάφορα ηχητικά μηνύματα και οδηγίες που προορίζονται για τους εργαζόμενους μιας επιχείρησης. Οι χρήστες αυτής της τεχνολογίας μπορούν να ενημερώνονται άμεσα στον browser τους ή ακόμα και σε κινητές συσκευές για το πότε ένα Podcast γίνεται διαθέσιμο και μετά να το ακούνε.
• Χρήση social networking ιστοσελίδων με ειδίκευση στα στελέχη επιχειρήσεων, όπως το Linkedin. Στην ιστοσελίδα αυτή είναι εγγεγραμμένα πάνω από 14 εκατομμύρια στελέχη, από περίπου 150 κλάδους εταιριών. Οι χρήστες δημιουργούν το προφίλ τους και προσθέτουν τις επαφές τους με γνωστά τους άτομα ή με στελέχη με κοινό αντικείμενο και ενδιαφέροντα. Οι χρήστες – μέλη μπορούν να δώσουν εμπιστευτικές συστάσεις για άτομα των επαφών τους σε άλλα μέλη και έτσι να φέρουν σε επαφή άτομα που διαφορετικά θα ήταν δύσκολο να γνωριστούν. Η ιστοσελίδα χρησιμοποιείται πολύ και σαν μέσο εύρεσης εργασίας, επαγγελματικών συνεργασιών και αναζήτησης κατάλληλων στελεχών από επιχειρηματίες.

Ηλεκτρονικό Εμπόριο

Ως Ηλεκτρονικό Εμπόριο ορίζεται το εμπόριο που πραγματοποιείται με ηλεκτρονικά μέσα βασίζεται δηλαδή στην ηλεκτρονική μετάδοση δεδομένων. Το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτελεί έκφανση των λεγόμενων υπηρεσιών εξ αποστάσεως. Το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτελεί μία ολοκληρωμένη συναλλαγή που πραγματοποιείται μέσω του διαδικτύου χωρίς να είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία των συμβαλλομένων μερών, δηλαδή του πωλητή και του αγοραστή, οι οποίοι μπορούν να βρίσκονται ακόμα και σε διαφορετικές χώρες. Είναι οποιαδήποτε συναλλαγή που ενέχει διαδικτυακή δέσμευση για αγορά η πώληση αγαθών ή υπηρεσιών.
Τα είδη του ηλεκτρονικού εμπορίου είναι τέσσερα:
Επιχείρηση προς Επιχείρηση (Business to Business, B2B), είναι μια επιχείρηση που χρησιμοποιεί ένα δίκτυο για τις παραγγελίες της από προμηθευτές, που λαμβάνει τιμολόγια και κάνει πληρωμές. Αυτή η κατηγορία έχει κατοχυρωθεί αρκετά χρόνια, ειδικά με την χρησιμοποίηση του EDI σε κλειστά ή διεθνή δίκτυα.
Επιχείρηση προς Καταναλωτή (Business to Consumers, B2C), εξομοιώνεται με την ηλεκτρονική λιανική πώληση. Αυτή η κατηγορία έχει αναπτυχθεί με την εκτόξευση του World Wide Web. Οι καταναλωτές μαθαίνουν για τα προϊόντα μέσα από ηλεκτρονικές εκδόσεις, αγοράζουν προϊόντα με “ψηφιακό” χρήμα και άλλα ασφαλή συστήματα πληρωμής. Υπάρχουν τώρα “καταστήματα” σε όλο το Internet, που προσφέρουν κάθε είδος προϊόντων, από κέικ και κρασιά, μέχρι Η/Υ και αυτοκίνητα.
Επιχείρηση προς Δημόσιους φορείς (Business to Public Administration), καλύπτει όλες τις συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων και δημόσιων οργανισμών. Προς το παρόν, αυτή η κατηγορία είναι σε νηπιακό στάδιο, αλλά μπορεί να αναπτυχθεί ραγδαία όσο οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τις δικές τους λειτουργίες για να προωθήσουν την αντίληψη τους για το Ηλεκτρονικό Εμπόριο. Επιπροσθέτως, οι διοικήσεις πρέπει να παρέχουν την ευκαιρία ηλεκτρονικών συναλλαγών για καταστάσεις όπως επιστροφές ΦΠΑ και δασμών.
Δημόσιοι Φορείς προς Πολίτες (Public Administration to Citizen), στον βωμό της ανάπτυξης των δύο προηγούμενων κατηγοριών, οι επιχειρήσεις πρέπει να αναπτύξουν τις ηλεκτρονικές συναλλαγές σε περιοχές όπως πληρωμές κοινωνικής πρόνοιας και ιδιωτικών φόρων.
Η ανάγκη για Ηλεκτρονικό εμπόριο προκύπτει από την απαίτηση των επιχειρήσεων και των κυβερνήσεων για καλύτερη χρήση της τεχνολογίας των υπολογιστών και των τηλεπικοινωνιών ώστε να βελτιωθούν οι σχέσεις αμφίδρομης επικοινωνίας με τους πελάτες-πολίτες-καταναλωτές, οι επιχειρηματικές διεργασίες και η ανταλλαγή πληροφοριών ενδο-επιχειρησιακά, αλλά και κυρίως μεταξύ των επιχειρήσεων. Πάντως η ουσιαστική επιδίωξη της κάθε επιχείρησης στον έντονα ανταγωνιστικό επιχειρηματικό στίβο της εποχής μας είναι η εξασφάλιση στρατηγικού πλεονεκτήματος. Η τεχνολογία και ειδικότερα το Ηλεκτρονικό Εμπόριο παρέχει ευέλικτες και ολοκληρωμένες λύσεις τοποθέτησης των επιχειρήσεων στις επιθυμητές αγορές (target markets) παρεμβαίνονrας ευεργετικά σε κάθε στάδιο της αλυσίδας αξίας τους (value chain).
Tο Internet ήταν αυτό που έδωσε μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου. Έτσι σε πολλές περιπτώσεις βλέπουμε μικρές επιχειρήσεις ή νεοσύστατες να διευθύνουν τις επιχειρήσεις τους on-line, όπως ακριβώς και οι μεγαλύτεροι ανταγωνιστές τους. Με αυτό τον τρόπο όλες οι επιχειρήσεις μεγάλες ή μικρές περνούν το πλεονέκτημα του Internet και προχωρούν στη μείωση του κόστους τους, με το να καταργούν ασύμφορα ιδιωτικά δίκτυα και ψηφοποιώντας τις επιχειρήσεις τους σε όλους τους τομείς. Με το να χειρίζεσαι ψηφιακές πληροφορίες μέσα σε ηλεκτρονικά δίκτυα, το ηλεκτρονικό εμπόριο φέρνει μερικές νέες ευκαιρίες εμπορικών δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα, με τη χρησιμοποίηση ψηφιακής πληροφορίας για τη διεξαγωγή εμπορικής δραστηριότητας, το ηλεκτρονικό εμπόριο κάνει ευκολότερη τη συνεργασία μεταξύ τμημάτων. Τα τμήματα αυτά μπορεί να είναι τμήματα ανταλλαγής πληροφοριών για δημιουργία στρατηγικής Marketing, συνεργαζόμενες εταιρίες που σχεδιάζουν και κατασκευάζουν νέα προϊόντα ή να προσφέρουν νέες υπηρεσίες. Επίσης διευθύνοντας εμπορικές δραστηριότητες σε ηλεκτρονικά δίκτυα αφαιρεί φυσικά εμπόδια. Για παράδειγμα τα ηλεκτρονικά συστήματα είναι έτοιμα να εξυπηρετήσουν πελάτες 24 ώρες το 24ωρο και 7 ημέρες την βδομάδα. Παραγγελιές προϊόντων και υπηρεσιών μπορούν να γίνουν δεκτές οποιαδήποτε στιγμή και από οπουδήποτε. Ο ορισμός του ηλεκτρονικού εμπορίου δεν είναι στατικός. Ακόμα και αν η νέα τεχνολογία μας προσφέρει πάρα πολλές ικανότητες, αύριο κάτι νέο και καλύτερο μπορεί να εμφανιστεί.
Το ηλεκτρονικό εμπόριο εξυπηρετεί τις επιχειρήσεις και μακροπρόθεσμα και βραχυπρόθεσμα. Όχι μόνο μπορεί να δημιουργήσει νέες αγορές, ικανές να προσελκύσουν νέο αγοραστικό κοινό, αλλά κάνουν πιο εύκολο για τον καταναλωτή να κάνει την δουλειά του με την υπάρχουσα καταναλωτική βάση και την υποστήριξη που έχει δημιουργηθεί στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Κάνοντας επιχειρηματικές εργασίες, όπως είναι οι διάφορες παραγγελίες, η ηλεκτρονική υποστήριξη του καταναλωτή, η έκδοση τιμολογίων, οδηγούμαστε στη μείωση της γραφικής και υλικής εργασίας που περιλαμβάνεται στις συναλλαγές μεταξύ των επιχειρήσεων. Όταν οι περισσότερες εργασίες γίνονται ηλεκτρονικά μπορείς καλύτερα να καταλάβεις τις καταναλωτικές ανάγκες. Παρουσιάζοντας λύσεις προς τις επιχειρήσεις και τους πελάτες τους, όσον αφορά στη διαβίβαση της ικανοποίησης των καταναλωτών στις επιχειρήσεις, σε απαντήσεις που δίνονται στα προβλήματα τους κατά τις συναλλαγές από την επιχείρηση και άλλα, το ηλεκτρονικό εμπόριο παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα.

Ηλεκτρονικό Επιχειρείν

Το Ηλεκτρονικό Επιχειρείν (γνωστό και ως e-επιχειρείν) σημαίνει ακριβώς αυτό που υποδεικνύει ο όρος: ανάπτυξη επιχειρηματικών διαδικασιών και υπηρεσιών μέσω του Διαδικτύου. Μέσω του e-επιχειρείν δίνεται η δυνατότητα σε οποιαδήποτε επιχείρηση, οργανισμό, αλλά και σε οποιονδήποτε επαγγελματία να παρέχει τις υπηρεσίες του και να ικανοποιεί τις απαιτήσεις και επιθυμίες των πελατών του γρήγορα και απλά, μέσω του Διαδικτύου, όπως και να συναλλάσσεται με τους προμηθευτές και τους συνεργάτες του.
Το e-επιχειρείν ενσωματώνει δραστηριότητες για το ηλεκτρονικό εμπόριο, το λεγόμενο e-commerce: Ιδιώτες και εταιρίες έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιούν αγορές προϊόντων από όλο τον κόσμο. Τα οφέλη είναι πολλαπλά: Εύκολη αναζήτηση και σύγκριση προσφερόμενων προϊόντων και τιμών εντός και εκτός των φυσικών συνόρων, μικρότερο κόστος αγοράς σε πολλές περιπτώσεις, δυνατότητα αγορών 24 ώρες το 24ωρο.
Μέσα από το e-επιχειρείν αναδεικνύεται και το e-government, δηλαδή η ηλεκτρονική διακυβέρνηση: Ο κάθε πολίτης μπορεί να πραγματοποιεί συναλλαγές με το δημόσιο τομέα και τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης γρήγορα και αποτελεσματικά, αποφεύγοντας τη γραφειοκρατία και τις ουρές, με λίγα μόνο «κλικ» από τον υπολογιστή του.
Το e-banking αποτελεί επίσης ένα ανεκτίμητο εργαλείο στα χέρια των χρηστών του Διαδικτύου. Μέσα από ειδικές ασφαλείς πλατφόρμες που οι περισσότερες έγκυρες τράπεζες παρέχουν σήμερα στους πελάτες τους, μπορούν να πραγματοποιηθούν άπειρες τραπεζικές συναλλαγές, που παλαιότερα απαιτούσαν την φυσική μας παρουσία στην τράπεζά μας. Η υιοθέτηση των διαδικασιών και τεχνολογιών του ηλεκτρονικού επιχειρείν από τις επιχειρήσεις αποτελεί απόφαση στρατηγικής σημασίας, η οποία υλοποιείται σε διάφορα στάδια.
Σε πρώτο επίπεδο, η επιχείρηση αναπτύσσει ένα Εταιρικό δικτυακό τόπο (web site). Με τον τρόπο αυτό αποκτά παρουσία στο διαδίκτυο, παρουσιάζει τις δραστηριότητές της, δίνει πληροφορίες για τα προϊόντα και υπηρεσίες που προσφέρει, και τέλος αρχίζει να αξιοποιεί τις δυνατότητες που προσφέρονται από το διαδίκτυο. Προκειμένου να μεγιστοποιήσει τα οφέλη από τη χρήση του διαδικτύου, της πληροφορικής και των νέων τεχνολογιών, η επιχείρηση αναπτύσσει βασικές ηλεκτρονικές συναλλαγές, παρέχοντας δυνατότητα αγορών μέσω της ιστοσελίδας της καθώς και δυνατότητα συναλλαγών και επικοινωνίας με τους προμηθευτές της.
Σε αυτό το σημείο, η επιχείρηση πραγματοποιεί ‘εταιρικές συναλλαγές’ (business-tobusiness – B2B) ή / και ‘συναλλαγές λιανεμπορίου’ (business-to-consumer – B2C). Χαρακτηριστικές εφαρμογές επιχείρησης προς επιχείρηση B2B συμπεριλαμβάνουν την ηλεκτρονική ανταλλαγή εταιρικών εγγράφων όπως τιμολόγια και συμβόλαια. Η αυτοματοποιημένη και ηλεκτρονική μετάδοση, εκτός από την αύξηση της ταχύτητας, μειώνει το κόστος και τα πιθανά λάθη επιτρέποντας άμεσο έλεγχο και αρχειοθέτηση. Ταυτόχρονα, εξασφαλίζει την άμεση διασύνδεση της διαδικασίας με την ηλεκτρονική διεκπεραίωση προμηθειών, αυτοματοποιώντας τη παραγγελία πρώτων υλών και εξοπλισμού. Ένας περαιτέρω τομέας χρήσης είναι ο καταμερισμός εργασιών μεταξύ των επιχειρήσεων και η κοινή χρήση πόρων, δεδομένων και εξοπλισμού. Επίσης παρέχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν πόροι όπως το εργατικό δυναμικό, υλικά και υπολογιστική ισχύς, τα οποία ίσως να προσφέρονται μόνο σε περιορισμένα σημεία του δικτύου συνεργαζόμενων επιχειρήσεων.
Τα οφέλη του e-Επιχειρείν B2B χωρίζονται σε λειτουργικά και στρατηγικά. Τα λειτουργικά περιλαμβάνουν τη διευκόλυνση και αυτοματοποίηση εμπορικών συναλλαγών, τη μείωση των αποθεμάτων, του κόστους αποθήκευσης και του κόστους επεξεργασίας δεδομένων από ανθρώπινο δυναμικό (π.χ. η χειρωνακτική εισαγωγή και επεξεργασία στοιχείων, η χαρτική ύλη και τα ταχυδρομικά έξοδα) ενώ παράλληλα επιτυγχάνεται βελτιωμένη διαχείριση ρευστών διαθεσίμων, αποφυγή λαθών που γινόντουσαν παλαιότερα σε χειρόγραφες συναλλαγές και ηλεκτρονική εκκαθάριση πληρωμών μεταξύ των επιχειρήσεων. Τα στρατηγικά οφέλη συμπεριλαμβάνουν την επιτάχυνση του εμπορικού κύκλου και την παροχή δυνατοτήτων επαναπροσδιορισμού των δραστηριοτήτων των οργανισμών, μέσω της καλύτερης διαχείρισης, της ρευστότητας και της εκμετάλλευσης των λειτουργικών οφελών. Πραγματοποιείται, επίσης, η βελτίωση προσφερόμενων υπηρεσιών και ενισχύεται το γόητρο της επιχείρησης. B2C είναι οι συναλλαγές που πραγματοποιούνται μεταξύ των επιχειρήσεων και των καταναλωτών όπως το λιανικό εμπόριο ή η παροχή υπηρεσιών με χρήση ηλεκτρονικών μέσων. Σήμερα το e-Εμπόριο είναι η βασική μορφή του e-Επιχειρείν B2C. Παραδείγματα εφαρμογών του B2C συμπεριλαμβάνουν ηλεκτρονικά καταστήματα και πολυκαταστήματα, δημοπρασίες, τραπεζική, δημοσιογραφία, παροχή πληροφοριών, μεταφορές και εφαρμογές στον τουριστικό τομέα.
Έχοντας πλέον καλύψει βασικές δραστηριότητες ηλεκτρονικού εμπορίου (ecommerce), η εταιρεία εισέρχεται στον τομέα του ηλεκτρονικού επιχειρείν (ebusiness) για να εξασφαλίσει πλέον αυτοματοποιημένες και ασφαλείς συναλλαγές, δυναμική ανανέωση των πληροφοριών αναφορικά με τη διαθεσιμότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών, διασύνδεση των συναλλαγών με τα χρησιμοποιούμενα συστήματα διαχείρισης επιχειρησιακών πόρων (ERP) κ.λπ. Σε αυτό το στάδιο η εταιρεία λειτουργεί «ηλεκτρονικά» αποκτώντας πλήρη αυτοματοποίηση μεταξύ της διάθεσης /διανομής, παραγωγικής διαδικασίας και εφοδιαστικής αλυσίδας.
Τέλος προκειμένου η επιχείρηση να ανταπεξέλθει στις νέες συνεχώς διαμορφούμενες προκλήσεις, οι οποίες αναδεικνύονται από ένα ανταγωνιστικό και συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, χρειάζεται να διαμορφώνει τις εδραιωμένες πλατφόρμες του «ηλεκτρονικού επιχειρείν» ούτως ώστε να εκμεταλλεύεται στο μέγιστο βαθμό τις νέες ευκαιρίες αλλά και τεχνολογίες. Είναι απαραίτητη η ακόμη αποδοτικότερη διαχείριση των συναλλαγών, η ταχύτερη ανάπτυξη νέων προϊόντων, η γρηγορότερη πρόσβαση στην αγορά και η περαιτέρω ανάπτυξη, αξιοποίηση και σύσφιξη των σχέσεων με την πελατειακή βάση.

Πρακτική Εφαρμογή

Οι επιχειρήσεις όταν προμηθεύονται ή κατασκευάζουν το δικό τους σύστημα ή υιοθετούν μια συγκεκριμένη τεχνολογία, επιθυμούν να ικανοποιήσουν όσους περισσότερους στόχους είναι εφικτό εξοικονομώντας εργατοώρες και κατ επέκταση χρήματα. Βέβαια κάτι τέτοιο είναι κοστοβόρο και πρέπει να μελετηθεί προσεκτικά. Ωστόσο δεν αρκεί μόνο να κατέχει μια επιχείρηση την τεχνολογία αλλά να διαθέτει και το κατάλληλο προσωπικό να την χειριστεί.
Οι οργανισμοί απαιτούν από τους σχεδιαστές των συστημάτων να επιτύχουν πολλούς στόχους, οι οποίοι θα ήταν εύκολο να επιτευχθούν αν υπήρχαν απεριόριστοι πόροι για να χτιστεί και να σχεδιαστεί το σύστημα. Οι σχεδιαστές όμως θα πρέπει να συμβιβαστούν με τον περιορισμένο αριθμό πόρων. Αυτός ο συμβιβασμός επηρεάζει σημαντικά τα χαρακτηριστικά του συστήματος σε θέματα όπως το πόσες λεπτομέρειες θα καταγραφούν, το πόσες αναφορές θα παραχθούν και πόσο συχνά αυτές θα εμφανίζονται, το πόσο καιρό τα αρχεία θα διατηρούνται και τέλος το πόσο γρήγορα συγκεκριμένες απαιτήσεις για πληροφορία θα ολοκληρώνονται. Ο βαθμός του συμβιβασμού θα καθορίσει το πόσο χρήσιμο θα είναι το σύστημα να διαχειριστεί.
Γενικότερα το σύστημα επιτυγχάνει τους στόχους του με την διαδικασία της μετατροπής των δεδομένων των συναλλαγών σε πληροφορία, η οποία είναι χρήσιμη για τον έλεγχο και τη λήψη αποφάσεων σε έναν οργανισμό, διατηρώντας σε κάποια ανεκτά επίπεδα το θόρυβο και τα άχρηστα. Όλη αυτή η διαδικασία πρέπει να γίνεται με ένα λογικό κόστος. Επίσης, αυτή η διαδικασία απαιτεί ότι το σύστημα θα υποστηρίζει όλα τα επίπεδα του ελέγχου. Η διαδικασία θα υποστηρίζει τους ελέγχους της ανώτερης διοίκησης με το να δημιουργεί αναφορές και φόρμες που έχουν ανάλογα περιεχόμενα με τις απαιτήσεις της διοίκησης. Αυτή ακόμα θα υποστηρίζει οικονομικούς ελέγχους περιλαμβάνοντας στοιχεία που αφορούν την πρόβλεψη και τη συμμόρφωση με τα διεθνή λογιστικά πρότυπα.
Η επιλογή του σωστού λογιστικού πληροφοριακού συστήματος είναι μία πολύπλοκη απόφαση η οποία έχει σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις για μία επιχείρηση. Η μελέτη της περίπτωσής μας αφορά την σύσταση ενός νέου λογιστικού γραφείου που θα αποτελούνταν από έξι λογιστές με μικρή εμπειρία στην αγορά εργασίας, μέσο όρο 5 ετών καθώς και τον εργοδότη, λογιστή με εμπειρία άνω των δεκαπέντε ετών στο λογιστικό επάγγελμα αλλά όχι τόσο μεγάλη επαφή με την τεχνολογία.
Στην περίπτωσή μας, τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά που θα ικανοποιούσαν πλήρως την επιχείρηση ήταν η εσωτερική ολοκλήρωση και κάλυψη όλων των λογιστικών αναγκών μέσα από ένα και μόνο πρόγραμμα που θα είχε πλήρη συνδεσιμότητα με όλα τα κρατικά πληροφοριακά συστήματα για τη διεκπεραίωση λογιστικών εργασιών, να έχει φιλικό ως προς το χρήστη περιβάλλον, να παρέχεται πλήρη τηλεφωνική υποστήριξη, να υπάρχουν διαρκώς αναβαθμίσεις και να παρέχεται εκπαίδευση στους 7 υπαλλήλους συμπεριλαμβανομένου του εργοδότη από εξειδικευμένο συνεργείο, να υπάρχει δυνατότητα back up.
Το εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό που χειρίζεται το λογιστικό πληροφοριακό σύστημα αποτελείται από τον ελεγκτή και την ομάδα του. Ο ελεγκτής είναι υπεύθυνος για το σχεδιασμό και την διαχείριση του συστήματος. Ο ελεγκτής και η ομάδα του πρέπει να είναι εξειδικευμένοι σε έναν από τους εξής τρεις τομείς: τη λογιστική, τη διαχείριση και τα πληροφοριακά συστήματα. Ανάλογα με το μέγεθος του οργανισμού διαφορετικός αριθμός ανθρώπων, εξειδικεύεται σε έναν από αυτούς τους τρεις τομείς. Ο ελεγκτής όμως δεν ασχολείται με την επεξεργασία των δεδομένων. Αυτό γίνεται από μία υπηρεσία που ασχολείται με το υπολογιστικό κομμάτι και αποθηκεύει προγράμματα και αρχεία για όλα τα πληροφοριακά συστήματα του οργανισμού.
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν οι χρήστες των πληροφοριών του λογιστικού πληροφοριακού συστήματος είναι η διοίκηση του οργανισμού. Η διοίκηση χρησιμοποιεί τα λογιστικά πληροφοριακά συστήματα για την αναγνώριση και την επίλυση θεμάτων όπως τα έσοδα της επιχείρησης και ο υπολογισμός των εξόδων. Άλλοι πρωταρχικοί χρήστες είναι εκείνοι με τους οποίους η επιχείρηση έχει συναλλαγές όπως οι πελάτες, οι εργαζόμενοι, και οι προμηθευτές οι οποίοι λαμβάνουν αναφορές για τις συναλλαγές τους καθώς και οι κάτοχοι του μετοχικού κεφαλαίου (πιστωτές, ιδιοκτήτες και μέτοχοι) που πρέπει να έχουν αποδείξεις για τα περιουσιακά τους στοιχεία. Καθεμία από αυτές τις ομάδες έχει τις δικές της απαιτήσεις για πληροφορίες , οι οποίες και πρέπει να συναντώνται στο λογιστικό πληροφοριακό σύστημα. Η πληροφορία που αφορά τους πρωταρχικούς χρήστες μπορεί να αφορά και τους δευτερεύοντες χρήστες. Οι ανάγκες των δευτερευόντων χρηστών είναι πολύπλοκες και αντικρουόμενες και σπάνια μπορούν να καλυφθούν ικανοποιητικά από τους σχεδιαστές των συστημάτων ή αυτούς που τα λειτουργούν. Η πληροφορία για κάθε από αυτές τις ομάδες χρηστών είναι επιλεγμένη και αναφέρεται από εκπαιδευμένο προσωπικό κάτω από την καθοδήγηση του ελεγκτή. Η ομάδα αυτή είναι υπεύθυνη για την ποιότητα της πληροφορίας που διανέμεται ώστε να ικανοποιήσει τις εξωτερικές απαιτήσεις και τις εσωτερικές προτεραιότητες για αυτήν.
Ο εξειδικευμένος εξοπλισμός που χρησιμοποιείται στα περισσότερα λογιστικά πληροφοριακά συστήματα εξαρτάται από τα στοιχεία εισαγωγής του συστήματος, την επεξεργασία και την αναφορά τους. Τα συστήματα των υπολογιστών περιλαμβάνουν τον εξοπλισμό, το λογισμικό, τα αρχεία δεδομένων και άλλες πηγές. Η επιχείρηση επιθυμούσε επίσης να μπορεί να κάνει προσθήκες ή αφαιρέσεις στον πηγαίο κώδικα του προγράμματος ώστε να τον προσαρμόσει επακριβώς στις ανάγκες της. Αυτό που ζητούσε δηλαδή είναι ένα πλήρες και παραμετροποιήσιμο ERP πρόγραμμα. Ένας σημαντικός παράγοντας ιεράρχησης αυτών των αναγκών ήταν ότι το κόστος – το οποίο αν και υψηλό – δε θα το απορροφούσε η ίδια η επιχείρηση καθότι θα εισάγονταν σε πρόγραμμα επιδότησης νεανικής επιχειρηματικότητας, οπότε οι υπολογιστές θα ήταν τελευταίας τεχνολογίας.
Το κεφάλαιο επένδυσης είναι το ποσό το οποίο είναι διατεθειμένη η επιχείρηση να επενδύσει. Το ποσό αυτό θα είναι μία εκτίμηση για το πόσο θέλει η επιχείρηση να ξοδέψει για την υλοποίηση του λογιστικού πληροφοριακού συστήματος το οποίο θα επιλεχθεί. Σε αυτό θα πρέπει να συμπεριληφθούν όλα τα κόστη τα οποία αφορούν την εγκατάσταση του νέου λειτουργικού συστήματος καθώς και τα πιθανά κόστη από την απόκτηση των αδειών χρήσης αυτού. Το ποσό αυτό, τέλος, θα πρέπει να είναι ανάλογο του αριθμού των χρηστών του νέου λογιστικού πληροφοριακούς συστήματος.
Το λογιστικό πληροφοριακό σύστημα δέχεται πραγματικά στοιχεία εισροών που αποτελούνται από δεδομένα προϋπολογισμού και συναλλαγών, εκφρασμένα σε νομισματικές μονάδες. Παράγει τις πληροφορίες που αφορούν τις συναλλαγές με πολύ εξειδικευμένες διαδικασίες, τις λογιστικές αιτήσεις. Αυτές είναι οι διαδικασίες, τυπικά περιέχουν προγράμματα που συλλαμβάνουν και ελέγχουν λογιστικά δεδομένα . Τα στοιχεία εξόδου του συστήματος είναι αναφορές βασισμένες σε δεδομένα και φτιαγμένες με βάση τις ανάγκες των εσωτερικών και εξωτερικών χρηστών του συστήματος. Το λογιστικό σύστημα είναι μοναδικό γιατί τα στοιχεία εξόδου του, είναι η βάση για πολλούς από τους ελέγχους που διενεργούνται σε άλλα τμήματα του οργανισμού, για κρίσεις εξωτερικών ενδιαφερομένων για την υγεία του οργανισμού και τον έλεγχο των δραστηριοτήτων του λογιστικού συστήματος.
Η υιοθέτηση της κατάλληλης τεχνολογίας δεν ήταν εύκολη υπόθεση καθότι υπήρχαν ασυμφωνίες μεταξύ των υπαλλήλων αλλά πολλές φορές και μεταξύ διοίκησης – υπαλλήλων. Τα προβλήματα εστιάζονταν περισσότερο στον τρόπο άσκησης της λογιστικής διεργασίας και της δυσκολίας μετάβασης σε έναν διαφορετικό τρόπο. Ωστόσο όλοι κατάλαβαν ότι χρειάζεται προσαρμογή στα νέα δεδομένα. Έτσι δοκιμάστηκαν σε σχεδόν μηνιαία βάση αρκετά κορυφαία λογιστικά προγράμματα. Αυτό είχε μεγάλες δυσκολίες καθότι ενώ «χτίζονταν» κάτι σε ένα συγκεκριμένο λογιστικό πρόγραμμα, μετά έπρεπε να δημιουργηθεί εκ νέου σε ένα νέο λογιστικό πρόγραμμα. Βέβαια η εργασίες παρέμεναν στο προγενέστερο όπου ένας από τους λογιστές λάμβανε τον ρόλο να παρουσιάσει τα πλεονεκτήματα και τα μειωνέκτημα που ο ίδιος βείωσε στους υπολοίπους. Τα προβλήματα ήταν πολλά, με κύριο τον διαφορετικό τρόπο λειτουργίας του κάθε λογιστή σχεδόν.
Οι λειτουργικές απαιτήσεις της επιχείρησης περιλάμβαναν τα εξής στοιχεία: Εισπρακτέοι Λογαριασμοί, Κοστολόγηση με βάση τη δραστηριότητα, Βιομηχανικό Κόστος, Πρόσβαση σε Application Service Provider 1, Ελαφριά παραγωγή, Βασικοί πληρωτέοι λογαριασμοί, Πρόσβαση με βάση τον περιηγητή, Διαχείριση μετρητών, Διαχείριση εισπράξεων, Περίπλοκη οργάνωση επιχείρησης, Balanced scorecard, Επαφή διοίκησης, Συμφωνία τραπεζικών λογαριασμών, Διαχείριση πιστώσεων, Διαχείριση πελατειακών σχέσεων( customer relationship management), Αναπλήρωση με βάση τη ζήτηση, Διακριτική διαχείριση παραγωγής, Διαχείριση εγγράφων, E-commerce B2B, E-commerce B2C, Ηλεκτρονική μεταφορά πόρων(χρήματα), Βασική λογιστική, Ενοικίαση –leasing εξοπλισμού, Αναφορές εξαιρέσεων, Παρακολούθηση ροής εργασιών, Executive information systems (EIS), Έλεγχος της συντήρησης του εξοπλισμού και των εγκαταστάσεων, Πάγια στοιχεία, Λογιστική χορηγήσεων, Συγκέντρωση κεφαλαίων, Γενικό καθολικό, Κυβερνητική λογιστική, Διαχείριση ανθρωπίνου δυναμικού(HRM), Διαχείριση εφοδιαστικής αλυσίδας, Αυτοματοποίηση πωλήσεων, Διεπιχειρησιακή επεξεργασία δεδομένων, Έλεγχος αποθεμάτων, Προσδιορισμός αντικειμένων, Κόστος κατασκευής, Κόστος κατασκευής κυβερνητικές οργανώσεις, Κόστος παραγωγής, Κόστος εργασίας service, Δείκτες απόδοσης, Παρακολούθηση τελικού κόστους εκφόρτωσης, Πολύ-λογιστική λογιστική, On line analytical processing, Εισαγωγή παραγγελιών, Διαχείριση συμβολαίων πελατών, Μισθοδοσία, Πωλήσεις σε σημεία λιανικής, Διαχείριση επεξεργασία παραγωγής, Αυτοματοποίηση επαγγελματικών υπηρεσιών, Διαχείριση έργου, Διαχείριση ακίνητης περιουσίας, Πρόσβαση πελατών απευθείας real time, Δικαιοδοσία επιστροφής αγαθών, Πρόβλεψη πωλήσεων, Πωλήσεις – αναφορές φόρων, Διαχείριση σέρβις συμβόλαια, Διαχείριση σέρβις έλεγχος συντήρησης, Έλεγχος αποστολής αγαθών, Supply chain management(SCM), Χρόνος και κοστολόγηση, Αναφορές ταξιδιών – έξοδα, Διαχείριση περιουσιακών στοιχείων, Τιμολόγηση με βάση τον προμηθευτή, Διαχείριση σχέσεων με πωλητές – Vendor relationship management (VRM), Διαχείριση αποθήκης, Διαχείριση εγγυήσεων, Ασύρματη πρόσβαση σε λογιστικές εργασίες, Manager ροών εργασίας, Διαχείριση κοστολόγησης ανάλογα την παραγγελία και την εργασία.
Η διαδικασία αυτή δεν ήταν καθόλου εύκολη καθότι αρκετές φορές χάθηκαν δεδομένα τα οποία έπρεπε να αναζητηθούν πάλι στον server ή από back up. Αλλά και πάλι η ανάσυρση ή η υιοθέτηση αυτών των στοιχείων δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Οπότε άλλος ένας λόγος που λήφθηκε υπόψη ήταν η απορρόφηση των υπάρχοντων δεδομένων από το νέο πρόγραμμα. Πολλές φορές επίσης, όπως άλλωστε απαιτεί και το επάγγελμα –όπως αναφέρουν οι ίδιοι- οι προστριβές μεταξύ τους ήταν μεγάλες. Χρειάζεται μεγάλη κατανόηση και δύναμη να ξεχωρίσεις το επαγγελματικό από το προσωπικό για να μπορείς να έχεις άψογη συνεργασία και αποτέλεσμα. Ιδιαίτερα βαρύτητα δόθηκε στην έκδοση των reports. Ήθελαν οι αναφορές για κάθε λογιστική εργασία να περιλαμβάνουν τα στοιχεία που ήθελαν, με τον τρόπο που ήθελαν, ώστε όλοι (εσωτερικοί και εξωτερικοί πελάτες, κράτος κτλ) να έχουν πλήρη και κατανοητή γνώση για όλα. Έτσι συνάντησαν προγράμματα που ενώ ήταν πιο ευέλικτα στις διεργασίες του λογιστικού κυκλώματος, υστερούσαν στο κομμάτι των αναφορών, όπου οι προτάσεις των εταιρειών που έλεγαν «περιμένουμε μια αναβάθμιση σε αυτό το κομμάτι» δεν τους έπειθε. Έτσι μπορούμε να πούμε πως και το σωστό timing εμφάνισης μιας τεχνολογίας μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο για το ενδεχόμενο της υιοθέτησής της ή όχι.
Κάθε σύστημα έχει διαφορετικούς τύπους αντικειμένων. Τα δεδομένα που εισάγονται ή οι πληροφορίες που εξάγονται μπορεί και να απουσιάζουν μερικές φορές. Ένα δεδομένο που εισάγεται παράγεται από το περιβάλλον και έχει ένα μετρήσιμο αποτέλεσμα για το σύστημα. Μία διαδικασία, είναι μία σχεδιασμένη σειρά λειτουργιών με μία αρχή και ένα τέλος που έχει σαν σκοπό την παραγωγή ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος. Μία πληροφορία που εξάγεται από ένα σύστημα είναι ένα μετρήσιμο φαινόμενο που παράγεται από το σύστημα και έχει ένα αποτέλεσμα.
Τα ανοιχτά συστήματα ανταλλάσουν δεδομένα που εισάγονται και πληροφορίες που εξάγονται με τα περιβάλλοντά τους. Ένα σύστημα το οποίο δεν κάνει αυτές τις ανταλλαγές είναι ένα κλειστό σύστημα και δεν αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του. Ακόμα και μέσα σε κλειστά συστήματα τα εσωτερικά αντικείμενα ανταλλάσουν εισαγόμενα και εξαγόμενα, αλλά αφού αυτά είναι κλειστά, δεν μπορούν να κάνουν ανταλλαγές εκτός συστήματος. Τα κλειστά συστήματα δεν αποτελούν σημαντικό μέρος των λογιστικών πληροφοριακών συστημάτων.
Η λογιστική και η επεξεργασία των δεδομένων πρέπει να μοιράζονται μία κοινή κατανόηση των απαιτήσεων της λογιστικής επεξεργασίας. Με αυτόν τον τρόπο οι χρήστες θα λαμβάνουν πληροφορίες χωρίς να μπλέκουν χωρίς λόγο με τεχνικά θέματα. Σε γενικές γραμμές η τεχνολογία θα πρέπει να χρησιμοποιείται για να μεγαλώνει την αξία της πληροφορίας, εκμηδενίζοντας τις γεωγραφικές αποστάσεις, ελαχιστοποιώντας τις χρονικές καθυστερήσεις, ενοποιώντας και ανακεφαλαιώνοντας όλες τις λεπτομέρειες και απλοποιώντας τις επιχειρηματικές διαδικασίες.
Ωστόσο έπειτα από πέντε μήνες δοκιμών κατέληξαν σε ERP πρόγραμμα, πλήρως παραμετροποίησιμο, ευκολότερο στην εκπαίδευση και χρήση από τα υπόλοιπα, πλήρως εξελληνισμένο, με ενεργές και ενσωματομένες όλες τις δυνατότητες που μπορεί αυτό να παρέχει, δυνατότητα για έκδοση reports που περιλαμβάνουν όλες τις πληροφορίες για εξαγωγή συμπερασμάτων, πλήρως εναρμονισμένο με τις λειτουργίες του taxisnet, τις ασφαλιστικές διαδικασίες και άλλα. Οφείλουμε να πούμε όμως ότι δεν ήταν 100% σύμφωνοι όλοι οι συνεργάτες μεταξύ τους για την υιοθέτηση της συγκεκριμένης τεχνολογίας, αλλά ήταν στο μεγαλύτερο ποσοστό από άλλες. Εξάλλου κάτι τέτοιο ίσως να μην ήταν ποτέ εφικτό εξ αρχής για ευνόητους λόγους διαφορετικότητας του καθενός.
Το ευρύτερο αντικείμενο του ελέγχου, είναι να κάνει τα στοιχεία εξόδου των δραστηριοτήτων ρουτίνας του συστήματος, περισσότερο προβλέψιμα. Τα περισσότερα συστήματα είναι αυτό-ρυθμιζόμενα, έχουν ελέγχους τόσο ολοκληρωμένους που κάνουν ολόκληρο το σύστημα να είναι εντελώς προβλέψιμο. Υπάρχουν και άλλα συστήματα που έχουν ελέγχους όχι τόσο ολοκληρωμένους, πράγμα που τα καθιστά μερικώς ρυθμιζόμενα.
Τα περισσότερα συστήματα δεν μένουν σταθερά αφού αλλάζουν, δυσλειτουργούν και τελικά καταρρέουν. Παρόλο που οι αλλαγές σε φυσικά συστήματα τις περισσότερες φορές πέφτουν μέσα σε αποδεκτά όρια, οι αλλαγές του περιβάλλοντος μπορούν να κάνουν τα στοιχεία εισόδου και εξόδου ενός συστήματος ακατάλληλα. Όταν αυτό συμβαίνει τα σύστημα αποτυγχάνει να συναντήσει τους στόχους του. Μέσα σε ένα σύστημα, οι έλεγχοι είναι τα μέσα για να προβλεφθούν ή να αναγνωριστούν και τελικά να διορθωθούν τα στοιχεία εισόδου και εξόδου του συστήματος και τελικά να επιτευχθούν οι στόχοι του συστήματος.
Επειδή τα στοιχεία εξόδου του λογιστικού πληροφοριακού συστήματος επηρεάζουν τόσους τομείς η λογιστική είναι ένα αντικείμενο ασυνήθιστου ελέγχου περιλαμβάνοντας ανεξάρτητο έλεγχο, εσωτερικό έλεγχο και εκτενείς ελέγχους για να διασφαλιστούν η ακεραιότητα των δεδομένων και των πληροφοριών. Όπως οι άλλοι έλεγχοι συστημάτων, οι έλεγχου εντός του λογιστικού πληροφοριακού συστήματος έχουν στόχο, στοιχεία προβλέψεων, στοιχεία επανατροφοδότησης και στοιχεία που αφορούν τη συνέχεια. Οι λογιστικοί έλεγχοι μπορούν να οργανωθούν με βάση τη σχετικότητά τους σε κάποια λογιστική αίτηση. Έτσι υπάρχουν οι γενικοί έλεγχοι που αφορούν ολόκληρο το σύστημα και οι έλεγχοι των αιτήσεων των συναλλαγών που αφορούν συγκεκριμένα τμήματα του λογιστικού συστήματος.
Οι λογιστικοί έλεγχοι είναι τμήμα μίας ιεραρχίας ελέγχων που υπάρχουν σε έναν οργανισμό. Μερικοί από αυτούς τους ελέγχους αφορούν ένα μεγαλύτερο φάσμα του οργανισμού και λειτουργούν σε ένα υψηλότερο επίπεδο της διοίκησης και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ότι άλλοι. Οι διοικητικοί αυτοί έλεγχοι βρίσκονται στο υψηλότερο επίπεδο. Εκείνοι περιλαμβάνουν ελέγχους που αφορούν την οργανωσιακή δομή, το μακροχρόνιο σχεδιασμό και τη στελέχωση υψηλόβαθμων θέσεων.
Οι οικονομικοί έλεγχοι έχουν σαν αντικείμενο τους τη διασφάλιση ότι οι τρόποι για να επιτευχθούν τα σχέδια της διοίκησης είναι διαθέσιμοι. Αυτοί συχνά περιλαμβάνουν τον προϋπολογισμό ή τον ετήσιο σχεδιασμό της πορείας της επιχείρησης ακολουθούμενο από την αναφορά της απόδοσής της.
Οι εσωτερικοί έλεγχοι έχουν σαν αντικείμενό τους την καθημερινή λειτουργία του οργανισμού είναι συγκεκριμένοι και αφορούν συγκεκριμένα τμήματα και δραστηριότητες του οργανισμού. Εκείνοι προστατεύουν τα περιουσιακά στοιχεία της επιχείρησης, προωθούν την αποδοτικότητα των λειτουργιών και διασφαλίζουν την εφαρμογή των πολιτικών της διοίκησης. Εκείνοι περιλαμβάνουν λογιστικούς ελέγχους και ελέγχους επεξεργασίας δεδομένων.
Οι λογιστικοί έλεγχοι διασφαλίζουν ότι η επεξεργασία των δεδομένων γίνεται με βάση τις λογιστικές αρχές και τα διεθνή λογιστικά πρότυπα. Οι έλεγχοι της επεξεργασίας των δεδομένων διασφαλίζουν ότι η επεξεργασία των δεδομένων είναι επαρκής ώστε αυτά να υποστηρίξουν τη λογιστική και άλλα πληροφοριακά συστήματα.
Σύμφωνα με την διοικητική ιεραρχία που υφίσταται σε κάθε οργανισμό, οι στόχοι και οι στρατηγικές που ορίζει η ανώτερη διοίκηση υπόκεινται στους διοικητικούς ελέγχους και βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας των ελέγχων. Μετά ακολουθούν οι οικονομικοί έλεγχοι που ορίζουν τους λειτουργικούς στόχους, οι οποίοι αφορούν σύντομα χρονικά διαστήματα και αναφέρονται σε συγκεκριμένα τμήματα του οργανισμού. Τέλος, οι λογιστικοί έλεγχοι διασφαλίζουν τον τύπο της κατηγοριοποίησης και της αναφοράς των ξεχωριστών συναλλαγών ώστε να είναι σύμφωνες με τα διεθνή λογιστικά πρότυπα και άλλους εσωτερικούς ελέγχους που καθοδηγούν τις καθημερινές λειτουργίες του οργανισμού.
Οι εσωτερικοί έλεγχοι είναι το σύνολο των διαδικασιών και πολιτικών που υιοθετούνται για να προστατεύονται οι πόροι, να ελέγχεται η ακρίβεια και η αξιοπιστία των δεδομένων, να αναδεικνύεται η λειτουργική αποδοτικότητα και να υλοποιούνται οι διοικητικές πρακτικές.
Σήμερα μας αναφέρουν, δυόμιση χρόνια μετά την υιοθέτηση και εφαρμογή της παρούσης τεχνολογίας ότι άξιζε η διαδικασία δοκιμής όλων των κορυφαίων προγραμμάτων καθότι αυτό τους γλύτωσε από πολλά προβλήματα που μπορεί να είχαν μελλοντικά. Τα όρια ενός συστήματος δεν είναι φυσικές οροθεσίες, αλλά ορισμοί ελέγχων. Το κάθε όριο αποτελείται από διαδικασίες. Αυτές οι διαδικασίες είναι σχεδιασμένες να κάνουν λειτουργίες όπως το να αποβάλλουν λάθη. Τέτοια όρια θα πρέπει να σχεδιαστούν για όλα τα στοιχεία εισόδου, εξόδου και λειτουργίες που επηρεάζουν το σύστημα.
Πιο ειδικά, τα στοιχεία που περιλαμβάνονται σε ένα σύστημα διαχωρίζονται από το περιβάλλον τους με ένα όριο. Αυτό το όριο παίρνει τη μορφή μίας νοητής γραμμής την οποία περνάει το στοιχείο εισόδου για να αποτελέσει στοιχείο του συστήματος και που περνάει ένα στοιχείο εξόδου για να γίνει στοιχείο του περιβάλλοντος του συστήματος. Με βάση το όριο του συστήματος η εισαγωγή ή η εξαγωγή ενός στοιχείου αλλάζουν τα χαρακτηριστικά του συστήματος αυτού. Πέρα από τα όρια, τα στοιχεία μπορούν να προστεθούν ή να αφαιρεθούν σε ένα άλλο σύστημα, χωρίς απαραίτητα να επηρεάσουν το σύστημα που μελετάμε.
Τα όρια ενός λογιστικού πληροφοριακού συστήματος παίρνουν διάφορες μορφές. Ένας τύπος ορίου, αφορά τα στοιχεία εισόδου και αφορά κάποιους ελέγχους με τους οποίους αναγνωρίζεται ο τύπος των δεδομένων που εισάγονται και απορρίπτονται αυτά που δεν μπορούν να αναγνωριστούν. Ένας άλλος τύπος ορίου, αφορά τα στοιχεία εξόδου. Τέλος, ένας άλλος τύπος ορίου σχετίζεται με την επανατροφοδότηση και την ανατροφοδότηση της διοίκησης. Αυτός ο τύπος ορίου μπορεί να αλλάξει τα στοιχεία εξόδου, την επεξεργασία ακόμα και το σχεδιασμό του συστήματος.
Επίσης αναφέρουν ότι η κίνηση να επενδύσουν σε ακριβά υπολογιστικά συστήματα ήταν πολύ καλή, καθότι πέρα από την τεχνολογία που κινείται με γοργούς ρυθμούς και μπορεί να απαξιώσει σε σύντομο χρονικό διάστημα την προγενέστερη τεχνολογία, έτσι και το αντικείμενο της λογιστικής προχωρά με γοργούς ρυθμούς και απαιτεί ολοένα και πιο αυξημένους πόρους και ταχύτητες. Τέλος, από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά που ομόφωνα υποστηρίζουν όλοι είναι η δυνατότητα παραμετροποίησης των προγραμμάτων αλλά και της after sale υποστήριξης της εταιρείας.

Συμπεράσματα

Η αναγνώριση των αναγκών και η υιοθέτηση της κατάλληλης τεχνολογίας αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στη λειτουργικότητα μιας επιχείρησης. Θα πρέπει να επιτυγχάνονται και η παροχή πληροφοριών για τις δραστηρίοτητες της επιχείρησης αλλά και οι πληροφορίες για τη λήψη συγκεκριμένων αποφάσεων. Η εξυπηρέτηση των πελατών ασφαλώς είναι το ζητούμενο σε κάθε επιχείρηση αλλά περισσότερο σημαντικό είναι η εξυπηρέτηση αυτή να γίνεται με τον περισσότερο προσοδοφόρο, ακούραστο και με λιγότερα ποσοστά λάθους τρόπο. Έτσι αφότου καθοριστούν οι απαιτήσεις της επιχείρησης γίνεται επιλογή της αρμόζουσας τεχνολογίας.
Οι λογιστικές εργασίες έχουν πολύ μεγάλο πεδίο εργασιών και έχουν σαν σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών της επιχείρησης και τελικά την επιρροή της μελλοντικής πορείας της. Οι λογιστές πρέπει να είναι σε θέση να παρέχουν τέτοιες εξειδικευμένες πληροφορίες για το σκοπό αυτό. Η τεχνολογία των υπολογιστών έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι λογιστές σήμερα κάνουν τη δουλειά τους. Οι λογιστές ξοδεύουν πολύ χρόνο προκειμένου να συμβαδίσουν με τις εξελίξεις χρησιμοποιώντας εμπορικά πακέτα λογισμικού στους υπολογιστές τους.
Συνεπώς, ζώντας σε μια εποχή ριζικών αλλαγών και ευρύτερου επαναπροσδιορισμού των προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης, η επένδυση στις νέες τεχνολογίες και στην καινοτομία προσδιορίζεται ως στρατηγικός στόχος για κάθε κράτος κυρίαρχα για την ενίσχυση του μικροοικονομικού περιβάλλοντος. Δεν υπάρχει αμφιβολία διανύουμε μια μεταβατική – και για πολλούς «χαοτική» – περίοδο που τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι: ο διεθνής ανταγωνισμός, οι ριζικές τεχνολογικές αλλαγές, η ταχύτερη ροή της πληροφορίας και της επικοινωνίας, η αυξανόμενη πολυπλοκότητα των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και η εξάπλωση της «παγκοσμιοποίησης». Στο σύγχρονο επιχειρηματικό περιβάλλον, όπως διαπιστώνουν πολλοί μελετητές, αναπτύσσονται συνεχώς νέες ευκαιρίες (διαστάσεις) των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Ο επιχειρηματικός κόσμος σήμερα, κυρίως μέσω των τεχνολογικών εξελίξεων, δεν δημιουργεί μόνον μια νέα επιχείρηση, αλλά συχνά και μια νέα επιχειρηματική δραστηριότητα, έναν νέο κλάδο, ή ένα νέο επιχειρησιακό μοντέλο. Η Κοινωνία της Πληροφορίας, βασιζόμενη στη ραγδαία εξέλιξη των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), κατευθύνει την παραδοσιακή οικονομία σε μία νέα άυλη οικονομία βασισμένη στη γνώση, δημιουργώντας παράλληλα, νέες ευκαιρίες για ανάπτυξη, ευημερία και ποιότητα ζωής.
Επίσης, θέματα όπως η νέα οργάνωση της εργασίας με τη χρήση της τηλεργασίας, η εισαγωγή ευρύτερων καινοτομιών που είναι καθοριστικές για την προσαρμογή στις νέες τεχνολογίες είναι άμεσες προτεραιότητές μας. H ενθάρρυνση της έρευνας και της τεχνολογίας με αποτελέσματα για την αγορά, όπως στο παράδειγμα των clusters, αποτελούν λαμπρά παραδείγματα δημιουργικότητας και επιχειρηματικής δυναμικής που θα αναπτυχθούν στο μέλλον.

Βιβλιογραφία

1. Αναστασιάδης, Π., (2001) Τα Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης στη Νέα Οικονομία – η Νέα Ψηφιακή Μετα-μηχανογραφημένη Επιχείρηση
2. Βενιέρης Γ., (1998). Λογιστικά Πληροφοριακά Συστήματα. Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα.
3. Γκίνογλου Δ., Tαχυνάκης Π., Πρωτόγερος Ν., (2004). Λογιστικά Πληροφοριακά Συστήματα, Μηχανογραφημένη Λογιστική, Εισαγωγικές έννοιες των συστημάτων πληροφορικής, Μεθοδολογίες για την ανάπτυξη συστημάτων. Εκδοτικός Οίκος Rosili.
4. Καραγιώργος Θεοφάνης, Πετρίδης Ανδρέας (2006). Μηχανογραφημένη Λογιστική Θεωρία και Πράξη Μηχανογραφική Αντιμετώπιση Λογιστικών Θεμάτων με χρήση του προγράμματος ≪ΚΕΦΑΛΑΙΟ≫, Μηχανογραφημένη Λογιστική η Σύγχρονη προσέγγιση της Λογιστικής. Εκδόσεις Γερμανός, Θεσσαλονίκη.
5. Πολλάλης, Γ., Γιαννακόπουλος, Δ., Παπουτσής, Ι., (2004) Πληροφοριακά συστήματα επιχειρήσεων
6. Laudon Kenneth C., Laudon Jane Price, (2006). Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης, Business Information Systems, The world of Information Systems: Introduction of Information Systems, Κλειδάριθμος.
7. Wilkinson, Cerullo, Raval, and Wong- On – Wing, (2000) Accounting Information Systems: Essential Concepts and Applications, The study of Accounting Systems, The business Enviroment of the Accounting Information Systems. John Wiley and Sons, Inc.

Διαδίκτυο

8. http://go.sap.com/greece/index.html
9. http://www.altec.gr
10. http://www.singularlogic.eu

Τσικολάτας Α. (2009) Κριτήρια επιλογής CEO (Chief Executive Officer). Πάτρα

Εισαγωγή

Αποτελεί πραγματικότητα τα γεγονός ότι πολλοί είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή του σωστού και ικανού στελέχους και πολλές φορές μόνο εκ των υστέρων μπορεί κανείς να συνειδητοποιήσει τον ιδανικό τρόπο προσέγγισης. Στους κλάδους υψηλών τεχνολογιών, οι καταστάσεις είναι ακόμη πιο απαιτητικές και απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή κατά την πρόσληψη ενός υψηλού στελέχους ή κατά την αντικατάστασή του.
Η αλλαγή του CEO πολλές φορές κρίνεται και ως αναπόφευκτη ή αναγκαία διότι οι αποφάσεις και οι χειρισμοί του, επηρεάζουν την ομαλή λειτουργία της ίδιας της εταιρίας, αλλά και τους μετόχους, καθώς οι αλλαγές αυτές επιφέρουν μεταβολές στους δείκτες του χρηματιστηρίου λόγω των προσδοκιών των επενδυτών από τους νέους CEO (βλ. Yahoo).

Στάδια επιλογής υποψηφίων

Η επιλογή ενός CEO και ιδίως στις υψηλές τεχνολογίες, όπως είναι οι τηλεπικοινωνίες, απαιτεί διάφορα στάδια για την ορθή εκπλήρωσή της. Αυτά παρουσιάζονται ως ακολούθως:
• Στάδιο 1: Αναζήτηση των αναγκών πρόσληψης CEO στην εταιρία.
Πρέπει να εντοπισθούν οι ανάγκες πρόσληψής του. Έτσι θα αποφασιστεί αν θα είναι από σχετικό ή άσχετο κλάδο με τις υψηλές τεχνολογίες και αν επίσης θα επιλεχθεί για προσωρινή διοίκηση ή μόνιμη. Διαμορφώνουμε το προφίλ του υποψήφιου CEO για την επιλεγμένη θέση, ώστε να ισχύει το “right person for the right place”. Απαιτείται περιγραφή καθηκόντων, αρμοδιοτήτων θέσης εργασίας και προσωπικών χαρακτηριστικών και ικανοτήτων (job description). Τίθεται το ύψος του σταθερού μισθού, των μπόνους και των προμηθειών.
• Στάδιο 2: Επιλογή – Αποεπιλογή υποψηφίων.
Γίνεται συγκέντρωση των βιογραφικών σημειωμάτων (CV), διερευνάται το ποιοι είναι ικανοί για την θέση και το ποιοι δεν θα επιλεχθούν για την περαιτέρω διαδικασία της πρόσληψης.
• Στάδιο 3: Συνεντεύξεις – Τεστ.
Αφού έχει γίνει η αναζήτηση και ο εντοπισμός, επιλέγουμε για συνέντευξη αυτούς που πληρούν τα κριτήρια που έχουμε θέσει. Στην διαδικασία περιλαμβάνονται και γραπτά τεστ αξιολόγησης υποψηφίων, όπως είναι τα τεστ αντίληψης (ability test), αποδοτικότητας (performance test) και προσωπικότητας (personality test). Λαμβάνουμε υπόψη τις προσωπικές τους επιδιώξεις σχετικά με την ανάληψη της θέσης, τις βλέψεις τους και τυχόν επιτυχίες στο ιστορικό τους, απασχολούμενοι στον ίδιο κλάδο ή σε διαφορετικό. Ίσως περάσουν και από δεύτερο κύκλο συνέντευξης, πιο απαιτητικό και προσαρμοσμένο στην ίδια την εταιρία.
• Στάδιο 4: Ανάληψη καθηκόντων.
Καλό θα είναι, ο υποψήφιος CEO να εξεταστεί ως προς την καταλληλότητά του και από κάποιο κέντρο αξιολόγησης (assessment center), όπου εκεί θα εκτελέσει εικονικά, για λίγες μέρες, συγκεκριμένα καθήκοντα εργασίας, υιοθετώντας το ρόλο του στο κλάδο με τις υψηλές τεχνολογίες. Έπειτα ο CEO θα μπορεί να αναλάβει καθήκοντα στη θέση και τη χώρα ανάθεσής του από την πραγματική εταιρία. Η πρόοδός του βέβαια θα παρακολουθείτε τακτικά τα πρώτα διαστήματα.
Κοινή παραδοχή αποτελεί το γεγονός ότι, η επιχείρηση οφείλει να ξοδέψει περισσότερα στην εκπαίδευση των στελεχών που επιλέγονται για την εταιρία, είτε έρχονται από σχετικό κλάδο, είτε από άσχετο, παρά στην προσέλκυση των “ταλέντων” και των “guru” του χώρου. Βέβαια η ιδανική επιλογή προτάσσει τον μέγιστο συνδυασμό αυτών, δηλαδή προσέγγιση όσο ιδανικών στελεχών γίνεται με όσο το δυνατόν πληρέστερη εκπαίδευση και τεχνογνωσία για τον συγκεκριμένο κλάδο.

Επιλογή CEO από άσχετο κλάδο με τις υψηλές τεχνολογίες
Κάποιος CEO μπορεί να αναζητά νέες προκλήσεις και να εισέλθει στο κλάδο των υψηλών τεχνολογιών από άλλο κλάδο όπως αυτός των επενδύσεων. Ο ζήλος, η όρεξη και οι φιλοδοξίες αυτές, πρέπει να ληφθούν υπόψη για την επιλογή τουλάχιστον ως προς συνέντευξη αυτών των υποψηφίων. Οι επιχειρήσεις πρέπει να αναζητούν άτομα χαρισματικά και έτοιμα να ρισκάρουν ακόμη και προσωπικό όφελος για τις ανάγκες του οργανισμού. Οι ίδιοι, για να γίνουν περισσότερο θελκτικοί κάποιες φορές (ή επειδή αναγκάζονται) από την επιχείρηση υψηλών τεχνολογιών, είναι πρόθυμοι να επενδύσουν και αξιόλογα ποσά από την προσωπική τους περιουσία στην εταιρία. Παράλληλα, αξιοποιούν δυναμικά τις γνώσεις και εμπειρίες τους από τους άλλους κλάδους, ώστε να γίνει η απορρόφησή τους από την επιχείρηση με ομαλό και ταχύ τρόπο.
Ο συνδυασμός πρόσληψης υψηλού στελέχους και πραγματοποίησης προσωπικών επιχειρηματικών επενδύσεων, θεωρείται ιδιαίτερα επιτυχής, δεδομένου ότι οι προσωπικές επενδύσεις αυξάνουν το “δεσμό” του CEO με την εταιρία και λειτουργούν ως κίνητρο επιτυχίας. Απαιτείται παρόλα αυτά όμως να έχει κάποια βασική γνώση ή (και) εμπειρία στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας, καθώς και να προέρχεται από επιχείρηση μεγάλου μεγέθους, ώστε να είναι οικείος με την πολυπλοκότητα των οργανισμών αυτών, χωρίς να τον καταβάλει το δέος, καθιστώντας την προσαρμογή του χρονοβόρα. Πρώτιστος λόγος επομένως είναι το κατά πόσο είναι ικανός και πρόθυμος ο CEO να “παντρευτεί” με την εταιρία.
Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην δυναμικότητα του ατόμου να προσαρμόζεται στις απαιτήσεις και όχι το αν προέρχεται από σχετικό ή άσχετο με τις υψηλές τεχνολογίες κλάδο. Το μη-χαρισματικό στέλεχος δεν θα αποφέρει τις επιδιωκόμενες προσδοκίες της εταιρίας ακόμη κι αν προέρχεται από σχετικό με την εταιρία κλάδο. Κατ επέκταση, ακόμη και από διαφορετικό κλάδο να προέρχεται ο υποψήφιος CEO, θα πρέπει να εξετάζεται αν μπορεί να διοικεί αποτελεσματικά και να θέτει και να επιτυγχάνει υψηλούς στόχους, με υπευθυνότητα και καθήκον. Το ιδανικό στυλ ηγεσίας που θα πρέπει να τον διακατέχει είναι το δημοκρατικό-συμμετοχικό. Αλλά πάνω από όλα πρέπει να μαθαίνει γρήγορα και να είναι ικανός να προσαρμόζεται στις ανάγκες του απαιτητικού τεχνολογικά κλάδου, αποδεσμεύοντας τον εαυτό του από συνήθειες που προέρχονται από την προγενέστερη απασχόλησή του σε διαφορετικούς κλάδους.
Αν το άτομο το οποίο ψάχνουμε διαθέτει το σπάνιο συνδυασμό των έμφυτων και επίκτητων γνωρισμάτων που απαιτεί η θέση για την οποία τον προορίζουμε, τότε μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα μπορεί να φθάσει στο ανώτατο όριο των δυνατοτήτων του και φυσικά να παράγει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.
Είναι γνωστά τα λόγια του αμερικανού βιομήχανου χαλυβουργίας Kaizer που είπε, “πάρτε μου όλα τα περιουσιακά μου στοιχεία, χρήματα, επενδύσεις, ακίνητα, εργοστάσια. Αφήστε μου όμως τα δύο-τρία ικανά στελέχη μου και θα επανακτήσω όλη την περιουσία μου σε ένα-δύο χρόνια.”

Επιλογή CEO από σχετικό κλάδο με τις υψηλές τεχνολογίες
Επιλογής CEO μπορεί να γίνει και εσω-επιχειρησιακά. Στελέχη που προέρχονται από τα υπόλοιπα τμήματα της επιχείρησης ή από επιχειρήσεις που ανήκουν στον ίδιο όμιλο εταιριών, μπορεί να προαχθούν. Αναμφισβήτητα τα οφέλη που απορρέουν είναι ποικίλα. Καθοριστικό παράγοντα αποτελεί το ελάχιστο κόστος εκπαίδευσης, καθώς η κουλτούρα και η αποστολή της εταιρίας είναι ήδη γνωστές και κατ’ επέκταση, ο μειωμένος χρόνος προσαρμογής και οι λιγότερες πιθανότητες άστοχης επιλογής. Επιπλέον, μια εταιρία οφείλει να επενδύει στο δικό της ανθρώπινο δυναμικό, δίνοντας έτσι σε όλους την παρώθηση να αναδειχθούν μέσω της εργατικότητας και της απόδοσής τους.
Υπάρχει πάντα όμως ο φόβος πως το ηγετικό στέλεχος που θα έχει επιλεγεί από τον ίδιο κλάδο, να έχει “χτίσει” ένα ισχυρό όνομα και να έχει ταυτιστεί με αυτόν με αποτέλεσμα να εγκυμονεί πάντα ο κίνδυνος της αποχώρησής του από την παρούσα εταιρία και της πρόσληψής του από άλλη του ίδιου κλάδου, λόγω προσωπικών συμφερόντων. Και αυτό συνήθως δεν γίνεται ανεπαίσθητα. Δεν είναι λίγες οι φορές, που φεύγοντας, παρασύρει μαζί του μερικά από τα δυσεύρετα και ικανά στελέχη. Αυτό οδηγεί σε έντονο και σκληρό ανταγωνισμό στην εταιρία.
Εν συνεχεία, κατά την επιλογή CEO από τον ίδιο κλάδο, η επιχείρηση γλυτώνει το χρόνο και το χρήμα της εκπαίδευσης. Γίνεται ένα “on the job training” στην λειτουργία της συγκεκριμένης επιχείρησης αφού η τεχνογνωσία του κλάδου κατέχεται από τον τέως CEO.
Οι διαδοχικές ενέργειες που στοχεύουν στην εύρεση και διατήρηση ενός μελλοντικού CEO (μόνιμου ή μη), είναι οκτώ και είναι όλες πολύ δύσκολες: Είναι ο εντοπισμός, η προσέλκυση, η επιλογή, η εκπαίδευση, η ικανοποίηση, η παρακίνηση, η διατηρησιμότητα και η ανάπτυξη του ατόμου-κλειδί, ο οποίος θα μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του χώρου που τον προορίζουμε. Επομένως, δεν μπορούμε με γενικές επισημάνσεις ή έρευνες που προέρχονται από τους ίδιους τους CEO να καθορίσουμε το αν η ιδανική επιλογή τους θα είναι αν τους επιλέξουμε από συναφή κλάδο ή μη στις υψηλές τεχνολογίες.

Συμπέρασμα
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι δεν υπάρχουν “ταλέντα”, υπάρχουν “μέθοδοι”. Χρειάζεται να δίνεται βάρος περισσότερο στις μεθόδους που ακολουθούνται από τα ηγετικά στελέχη και όχι τόσο στα ίδια τα στελέχη που τις υλοποιούν. Στις υψηλές τεχνολογίες, που δεν υπάρχουν περιθώρια λάθους επιλογής, πρέπει να ακολουθούνται πιο αυστηρές “προδιαγραφές” ως προς την επιλογή. Η γνώση, η κατάκτηση και διατήρηση αυτής, ασκούν τον κυρίαρχο ρόλο στις ενεργά καινοτόμες και διαρκώς εξελισσόμενες εταιρίες υψηλής τεχνολογίας.

Βιβλιογραφία

• Βερναρδάκης Νίκος, Οικονομία της Τεχνολογίας, Τόμος Α, 2006
• Σημειώσεις Καθηγητή Κου Βερναρδάκη Νίκου στο μάθημα Τεχνολογικές Αλλαγές & Ανταγωνιστικό Περιβάλλον, 2009
• Σημειώσεις Καθηγητή Κου Πολυχρονίου Παναγιώτη στο μάθημα Οργάνωση &
• Διοίκηση Επιχειρήσεων, 2009
• Πηγή: Harvard Business Review 09/2006
• www.morax.gr
• www.google.com

Τσικολάτας Α. (2009) Κοστολόγηση ABC, με τον συντελεστή χρόνου (time driven ABC)

Σκοπός της εργασίας
Ο βασικός σκοπός της εργασίας αυτής είναι να παρουσιάσει τη θεωρητική θεμελίωση, τα δομικά στοιχεία και τη χρησιμότητα της κοστολόγησης ανά δραστηριότητα (ABC), καθώς και το πώς διαμορφώνεται ένα τέτοιο σύστημα σε μια μικρομεσαία επιχείρηση, εφαρμόζωντας την εξέλιξη της μεθόδου, που λαμβάνει ως συντελεστικό στοιχείο τον παράγοντα χρόνο (Time Driven ABC)

“Η επιτυχημένη επιχείρηση του μέλλοντος θα είναι εκείνη, οι δραστηριότητες της οποίας θα εκμηδενίζουν κάθε σπατάλη πόρων και θα προσθέτουν στο τελικό προϊόν περισσότερη αξία από ότι κόστος”.

Εισαγωγή

Μετά την πάροδο περίπου μισού αιώνα εφαρμογής των κλασσικών συστημάτων κοστολόγησης, οι ανάγκες παραγωγής και προώθησης πληροφοριών είναι τέτοιες που τα συστήματα αυτά αδυνατούν να καλύψουν. Το κόστος των γενικών βιομηχανικών εξόδων είναι πλέον ιδιαίτερα σημαντικό και ένας επιμερισμός του με βάση τις ώρες άμεσης εργασίας ή τις ώρες λειτουργίας των μηχανών δεν προσεγγίζει αποτελεσματικά το ποσοστό συμμετοχής των εξόδων αυτών στο κόστος των προϊόντων. Η μεθοδολογία Activity Based Costing (Κοστολόγηση ανά δραστηριότητα), μέτρησης κόστους και απόδοσης της επιχείρησης, είναι βασισμένη στις δραστηριότητες τις οποίες χρησιμοποιεί η εταιρία για να παράγει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της. Η ABC διαφέρει από τις παραδοσιακές τεχνικές που χρησιμοποιεί η λογιστική γιατί υπολογίζει όλα τα πάγια και άμεσα (direct) έξοδα σαν μεταβλητά (variable), ο επιμερισμός δηλαδή των διαφόρων εξόδων γίνεται ανάλογα με τον όγκο και την αξία της παραγγελίας του πελάτη, τον απαιτούμενο χρόνο παραγωγής, κλπ.
Χρειάζεται να αναφερθεί πως δε λειτουργεί ανταγωνιστικά με τα παραδοσιακά συστήματα κόστους (το σύστημα της κατά φάση κοστολόγησης και το σύστημα της κοστολόγησης κατά παραγγελία), αλλά συμπληρωματικά και συνεργατικά, αφού το σύστημα ABC αναπτύχθηκε, εξελίχθηκε και χρησιμοποιείται για να καλύψει πληροφοριακές ανάγκες που είναι αναγκαίες για τη λήψη ορθολογικών επιχειρηματικών αποφάσεων σε ένα περιβάλλον που κυριαρχείται από ένα διαρκώς εντεινόμενο ανταγωνισμό σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και όχι για να καλύψει τις κοστολογικές ανάγκες της Χρηματοοικονομικής Λογιστικής.
Για το λόγο αυτό, το καθαρό κόστος για υλικά, για εργατικά και άλλα άμεσα έξοδα εκχωρούνται στα προϊόντα, ενώ όλα τα άλλα έξοδα ομαδοποιούνται ως έμμεσα και κατανέμονται στα προϊόντα, συνήθως με βάση κάποιο μέτρο του όγκου παραγωγής. Έτσι οι managers των επιχειρήσεων είναι εξοπλισμένοι με εργαλεία ποσοτικής μέτρησης και οδεύουν με πιο βέβαια βήματα στη λήψη στρατηγικών επιχειρηματικών αποφάσεων.
Ο Robert Kaplan υπήρξε πρωτοπόρος στην έρευνα για το A.B.C (από το 1987), ενώ ο συνάδελφός του Robin Cooper ήταν ο πρώτος που το αντιμετώπισε σαν ένα σύστημα σχεδιασμού και ελέγχου. Και οι δύο είναι καθηγητές στο Πανεπιστήμιο του Harvard. Τέλος, ο πρώτος που μελέτησε τις δυνατότητες εφαρμογής του A.B.C. στον τομέα της παροχής υπηρεσιών είναι ο καθηγητής W.Rotch.
Η εταιρία Hewlett Packard (ΗΡ) ανέπτυξε αρχικά το λογιστικό σύστημα που έκανε χρήση των παραγόντων κόστους (Cost Driver Accounting, CDA) στο παράρτημα Roseville Network στην Καλιφόρνια. Εξαπλώθηκε γρήγορα και πρόθυμα σε όλο τον οργανισμό και έως το 1990, πάνω από τις μισές εγκαταστάσεις της ΗΡ είχαν υιοθετήσει το CDA. Σήμερα, ευρύτατη χρήση του A.B.C. γίνεται στις Η.Π.Α., στη Μ. Βρετανία και στη Γερμανία. Λιγότερες εφαρμογές έχουν γίνει στην Αυστραλία, Ολλανδία, Γαλλία, και στην Ισπανία. Στην Ελλάδα έχει υιοθετηθεί μέχρι σήμερα από λίγες επιχειρήσεις (Ο.Τ.Ε., Αθηναϊκή Ζυθοποιία) .
Η αιτία της σχετικά πρόσφατης αποδοχής της μεθόδου οφείλεται επίσης και στην μετατόπιση του βάρους κοστολόγησης, με μια μείωση στα άμεσα κόστη και μια αύξηση στα έμμεσα, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τις επενδύσεις σε τεχνολογία, κόστη πωλήσεων και μάρκετινγκ. Παράλληλα, η παραγωγική διαδικασία έγινε αρκετά πολύπλοκη και η ίδια γραμμή παραγωγής μπορεί να παράγει πολλά προϊόντα. Απαντά σε καίρια ερωτήματα της επιχείρησης όπως:
• Ποιοί πελάτες και ποιά τμήματα της αγοράς αποφέρουν κέρδος;
• Ποιά προϊόντα ή ποιές ομάδες προϊόντων είναι πιο κερδοφόρες;
• Ποιά κανάλια διανομής και πωλήσεων αποφέρουν περισσότερο κέρδος;
• Τι ποσοστό της καθημερινής εργασίας δεν αποφέρει κανένα κέρδος;
• Ποιές εργασίες προσθέτουν αξία στους πελάτες και στην επιχείρηση και ποιές μπορούν να παραληφθούν χωρίς αρνητικό αντίκτυπο στη λειτουργία της επιχείρησης;
Σύμφωνα με τους Richard B. Troxel και Milan Weber Jr. η ανάπτυξη της ABC έχει περάσει από τρεις φάσεις :
1η φάση : Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής, αναπτύχθηκαν διάφορα συστήματα κοστολόγησης, τα οποία απασχολούσαν ένα μεγάλο αριθμό βάσεων επιμερισμού των Γενικών Βιομηχανικών Εξόδων. Ο όρος με βάση της δραστηριότητες δεν χρησιμοποιείτο για τα συστήματα αυτά τα οποία θεωρούνταν πιο περιπλοκές και εξελιγμένες εκδοχές των παραδοσιακών συστημάτων κοστολόγησης. Τα συστήματα αυτά χρησιμοποιήθηκαν για τους συνήθεις χρηματοοικονομικούς σκοπούς και δεν ήταν προσανατολισμένα στην υποστήριξη των στρατηγικών σκοπών των επιχειρήσεων. Αυτά τα συστήματα χρησιμοποιήθηκαν πολύ λίγο στις ΗΠΑ και πιο πολύ στην Ευρώπη, ιδιαίτερα δε στη Γερμανία.
2η φάση : Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής τα χαρακτηριστικά της ABC αναγνωρίστηκαν όπως και οι διαφορές τους από τις παραδοσιακές μεθόδους κοστολόγησης. Παρόλα αυτά καμία συγκεκριμένη δομή δεν ορίστηκε για τα ABC συστήματα.
3η φάση : Στην Τρίτη φάση ανάπτυξης, οι στόχοι του συστήματος ABC και οι
προσεγγίσεις στην ανάπτυξη κάθε συστήματος έχουν αναγνωριστεί. Οι διαφορές ανάμεσα στα παραδοσιακά συστήματα και στα ABC είναι στη φάση αυτή περισσότερο κατανοητές κα σαφείς. Η μεγαλύτερη αλλαγή όσον αφορά τη μετακίνηση από τη δεύτερη φάση στην τρίτη είναι η αναγνώριση ότι τα συστήματα ABC παρέχουν στρατηγικά πλεονεκτήματα και κατά συνέπεια θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν σαν εργαλείο για λήψη αποφάσεων παρά σαν μια αντικατάσταση των υπαρχόντων συστημάτων κοστολόγησης.

Κύριες διαφορές της ΑΒC με την παραδοσιακή κοστολόγηση.

Η κοστολόγηση ανά δραστηριότητα (ABC) διαφέρει σε αρκετά σημεία από την παραδοσιακή κοστολόγηση. Σε ένα σύστημα ABC γίνεται παραδοχή ότι για ένα φορέα κόστους (προϊόν, υπηρεσία) αναλώνονται δραστηριότητες, ενώ σε ένα σύστημα παραδοσιακής κοστολόγησης, γίνεται η παραδοχή ότι για τους φορείς κόστους αναλώνονται παραγωγικοί πόροι. Είναι αυτονόητο όμως ότι κάποιος δεν μπορεί να διοικήσει τα είδη κόστους, όπως μπορεί να διοικήσει αυτό που πραγματοποιείται με την ανάλωση αυτών των πόρων δηλαδή τις δραστηριότητες.
Τα συστήματα της παραδοσιακής κοστολόγησης χρησιμοποιούν μια διαδικασία δύο σταδίων για υπηρεσίες στον καταλογισμό των Γενικών Βιομηχανικών Εξόδων στους φορείς κόστους. Τα γενικά αυτά βιομηχανικά έξοδα, συγκεντρώνονται πρώτα στις θέσεις ή κέντρα ή δεξαμενές κόστους και στη συνέχεια το κόστος αυτό των θέσεων καταλογίζεται στα προϊόντα της παραγωγικής διαδικασίας.
Κατ’ επέκταση τα πλεονεκτήματά της βρίσκονται στο γεγονός ότι παρέχει πολύτιμη βοήθεια αφού επιτρέπει στην διοίκηση να διεκπεραιώσει διάφορες σημαντικές λειτουργίες όπως:
• Να εντοπίσει τις διάφορες υψηλές λειτουργικές δαπάνες ανά μονάδα προϊόντος και να βρει τρόπους να μειωθούν.
• Να μετρήσει με μεγαλύτερη ακρίβεια την κερδοφορία της εταιρίας σε σχέση με τις κλασσικές μεθόδους της λογιστικής.
• Να προσδιορίσει εάν κάποιο προϊόν ή υπηρεσία συνεχίζει να έχει λόγους ύπαρξης ή πρέπει να αντικατασταθεί με καινούργια προϊόντα και υπηρεσίες.
• Να αποφασίσει αν είναι συμφέρουσα η εσωτερική ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών (in-house) ή είναι προτιμότερο να ανατεθούν σε εξωτερικούς συνεργάτες (outsourcing).

Από την άλλη πλευρά, τα μειονεκτήματα της μεθόδου αυτής είναι:
• Δεν λαμβάνεται υπόψη το κόστος κεφαλαίου (capital cost)
• Δεν συνυπολογίζει τον κίνδυνο επένδυσης (investment risk)
• Παρουσιάζει έντονη κλίση προς τη μείωση του κόστους χωρίς να λαμβάνει υπόψη θέματα όπως τα ενδιαφέροντα των εργαζομένων και οι επιθυμίες των πελατών
• Ο ακριβής προσδιορισμός μιας διαδικασίας μπορεί να χρειάζεται μεγάλο όγκο πληροφοριών. Η εφαρμογή του μοντέλου της ABC μπορεί να γίνει πολύπλοκη και δύσκολη προς διαχείριση
• Δεν εξαλείφεται τελείως η χρησιμοποίηση αυθαίρετων κριτηρίων ή βάσεων κατανομής του έμμεσου κόστους στα προϊόντα ή τις υπηρεσίες
• Η μέθοδος ABC έχει υψηλό κόστος εφαρμογής για την επιχείρηση, καθώς συνδέεται με την δημιουργία μεγάλου αριθμού κέντρων κόστους – αντίστοιχων των δημιουργούμενων δραστηριοτήτων – και μεγάλου αριθμού κριτηρίων καταλογισμού του κόστους των επιμέρους δραστηριοτήτων.

Η μεθοδολογία ABC επιτρέπει την πρόσβαση σε πληροφορίες οι οποίες μέχρι σήμερα ήταν κρυμμένες στο παραδοσιακό μοντέλο της λογιστικής. Δεν υποκαθιστά το λογιστικό σύστημα που ήδη χρησιμοποιείται και έχει παγιωθεί σε μια επιχείρηση. Αντίθετα, λειτουργεί περισσότερο ως μια ασφαλιστική δικλείδα ελέγχου στο ότι το οικονομικό αποτέλεσμα που έχει προσδιοριστεί με τις παραδοσιακές λογιστικές μεθόδους είναι σωστό.

Οργανωσιακές διαστάσεις της ABC
Οι δραστηριότητες μιας τυπικής επιχείρησης περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, σχεδιασμό, τιμολόγηση, εξυπηρέτηση πελατών, βελτίωση προϊόντων, καθώς και πληροφόρηση, εξυπηρέτηση πελατών, κλπ. Έτσι, το επίκεντρο έχει μετατοπιστεί από το πώς κατανέμεται το κόστος, στο γιατί η επιχείρηση ξοδεύει χρήματα. Με τη λογική αυτή μπορούμε να διακρίνουμε τις εξής δραστηριότητες:
• επιπέδου μονάδας,
• επιπέδου παρτίδας,
• υποστήριξης προϊόντων,
• υποστήριξης πελατών, και
• συντήρησης των εγκαταστάσεων.

Οι δραστηριότητες επιπέδου μονάδας είναι εκείνες που πρέπει να εκτελεσθούν για κάθε μονάδα προϊόντος ή υπηρεσίας. Ο αριθμός αυτού του είδους των δραστηριοτήτων είναι ανάλογος του όγκου της παραγωγής και των πωλήσεων. Μερικά παραδείγματα είναι το άνοιγμα οπών σε αντικείμενα ή η επιθεώρηση των κομματιών ένα προς ένα. Τα παραδοσιακά συστήματα κοστολόγησης βασίζονται αποκλειστικά σε μοναδιαίους παράγοντες δημιουργίας κόστους, όπως είναι οι ανθρωποώρες ή οι ώρες λειτουργίας των μηχανών. Αυτό στην κοστολόγηση ABC δεν υφίσταται.
Οι δραστηριότητες επιπέδου παρτίδας είναι εκείνες που πρέπει να γίνουν για κάθε παρτίδα ή για την προετοιμασία της εκτελούμενης εργασίας. Περιλαμβάνουν το setup μιας μηχανής για ένα καινούργιο κύκλο παραγωγής, την αγορά υλικών, και την διεκπεραίωση παραγγελιών. Οι πόροι που απαιτούνται για μια δραστηριότητα επιπέδου παρτίδας είναι ανεξάρτητοι από τον αριθμό των κομματιών της παρτίδας. Με τη μέθοδο ABC μετράται και κατανέμεται το κόστος στα διάφορα προϊόντα, στους πελάτες και στις υπηρεσίες που προκαλούν τις δραστηριότητες.
Οι δραστηριότητες υποστήριξης προϊόντων ανιχνεύονται εύκολα στα προϊόντα, τις υπηρεσίες και τους πελάτες για τους οποίους εκτελούνται αλλά η ποσότητα των πόρων που χρησιμοποιούνται στις δραστηριότητες αυτές, είναι εξ ορισμού, ανεξάρτητη του όγκου της παραγωγής και των πωλήσεων και του μεγέθους των παρτίδων και των παραγγελιών. Αφορά ετήσιο service προϊόντων ή τηλεφωνική βοήθεια και άλλα.
Τέλος, δραστηριότητες, όπως η ανάπτυξη προϊόντων και η διαφήμιση, μπορούν να ταξινομηθούν ως δραστηριότητες υποστήριξης της φίρμας της εταιρείας ή της γραμμής παραγωγής. Τα έξοδα της γραμμής παραγωγής, των εγκαταστάσεων, και των καναλιών διανομής μπορούν να εκχωρηθούν απευθείας στις γραμμές παραγωγής, τις εγκαταστάσεις και τα κανάλια αλλά δεν θα πρέπει να κατανέμονται στα προϊόντα, τις υπηρεσίες ή τους πελάτες που εμπλέκονται σε αυτές.

Οδηγός Κόστους Δραστηριότητας (Cost Driver)

Ο cost driver ορίζει τι προκαλεί την δραστηριότητα και πόσο ξοδεύουμε για αυτήν. Χρειάζεται να επισημάνουμε ότι η απόφαση αυτή δεν είναι πάντα εύκολη καθώς η σωστή επιλογή του cost driver ορίζει και την αποτελεσματικότητα ή όχι της μεθόδου ABC. Οι οδηγοί κόστους των δραστηριοτήτων είναι το θεμελιώδες συστατικό των συστημάτων ABC, αλλά επίσης το πιο δαπανηρό. Σε μια επιχείρηση με μεγάλο αριθμό προϊόντων και μεγάλο πελατολόγιο, μεγάλος θα είναι και ο αριθμός των cost drivers που θα υπάρξουν αλλά στην πράξη χρησιμοποιούνται μόνο γύρω στους 40 από αυτούς. Για καλύτερη κατανόηση ακολουθεί πίνακας τυπικών περιπτώσεων δραστηριοτήτων και οδηγού κόστους:

Η επιλογή ενός οδηγού κόστους εξαρτάται από την ακρίβεια που επιθυμούμε στην εκτίμηση του κόστους σε συνδυασμό με το κόστος της μέτρησης. Για δραστηριότητες που προκαλούνται από το ίδιο γεγονός, όπως προετοιμασία παραγγελιών παραγωγής, σχεδιασμός παραγωγικών κύκλων, επιθεωρήσεις αρχικών κομματιών και μεταφορά υλικών, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο ίδιος οδηγός κόστους, όπως ο αριθμός των κύκλων παραγωγής ή των παραγόμενων ειδών. Έτσι λοιπόν, αν κάποιες δραστηριότητες παρουσιάζονται να έχουν κοινό οδηγό κόστους, τότε συγκεντρώνονται σε δεξαμενές κόστους (Cost Pools) και με τον τρόπο αυτόν επιτυγχάνεται ο καλύτερος συσχετισμός με τις υπηρεσίες και τελικά οι υπηρεσίες κοστολογούνται και τιμολογούνται ανάλογα με τα επίπεδα ζήτησης που παρουσιάζουν. Συνήθως οι οδηγοί κόστους ταξινομούνται σε τρεις κύριες κατηγορίες:

1. Οδηγοί συναλλαγών
2. Οδηγοί διάρκειας
3. Οδηγοί έντασης ή απευθείας χρέωσης

Οι οδηγοί συναλλαγών, μετρούν πόσο συχνά εκτελείται η δραστηριότητα. Οι οδηγοί αυτοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν όταν όλα τα δυνατά αποτελέσματα έχουν τις ίδιες βασικές απαιτήσεις από την δραστηριότητα. Για παράδειγμα, η διεκπεραίωση μιας παραγγελίας απαιτεί τον ίδιο χρόνο και την ίδια προσπάθεια ανεξάρτητα από το είδος των υλικών που αγοράζονται για το προϊόν. Οι οδηγοί συναλλαγών είναι οι λιγότερο δαπανηροί αλλά ταυτόχρονα μπορούν να αποδειχθούν οι λιγότερο ακριβείς, καθώς υποθέτουν ότι απαιτείται η ίδια ποσότητα πόρων κάθε φορά που εκτελείται μια δραστηριότητα. Για παράδειγμα, ο παράγοντας του αριθμού των setup των μηχανών, υποθέτει ότι όλα τα setups απαιτούν τον ίδιο χρόνο για να γίνουν. Στην πραγματικότητα όμως δεν είναι έτσι.
Οι οδηγοί διάρκειας εκφράζουν το χρόνο που απαιτείται για την εκτέλεση μιας δραστηριότητας. Για παράδειγμα, σε διάφορα προϊόντα, ο χρόνος προετοιμασίας κυμαίνεται από 1 λεπτό σε 10 ώρες. Η χρήση ενός οδηγού συναλλαγών, όπως ο αριθμός των προετοιμασιών, θα υπερτιμούσε τους πόρους που χρησιμοποιούνται στην προετοιμασία των απλών προϊόντων ενώ θα υποτιμούσε τους πόρους των σύνθετων προϊόντων. Αποφεύγονται φαινόμενα υπο-κοστολόγησης ή υπερ-κοστολόγησης. Υπο-κοστολόγηση προϊόντος συμβαίνει όταν σε ένα προϊόν ή υπηρεσία καταλογίζεται ένα χαμηλότερο ποσό ΓΒΕ από εκείνο το οποίο θα πρέπει πράγματι να καταλογιστεί. Υπερ-κοστολόγηση συμβαίνει όταν σε ένα προϊόν ή υπηρεσία καταλογίζεται υψηλότερο ποσό ΓΒΕ από εκείνο το οποίο πράγματι θα έπρεπε να καταλογισθεί. Οι οδηγοί διάρκειας, είναι πιο ακριβείς από τους παράγοντες συναλλαγών, αλλά η εφαρμογή τους κοστίζει περισσότερο καθώς το μοντέλο απαιτεί υπολογισμούς χρόνου κάθε φορά που εκτελείται μια δραστηριότητα.
Οι οδηγοί έντασης χρεώνουν άμεσα τα αντικείμενα κοστολόγησης για τους πόρους που χρησιμοποιεί κάθε δραστηριότητα. Αυτό γιατί, ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο προϊόν μπορεί να απαιτεί ειδική προετοιμασία, εξειδικευμένο προσωπικό, ειδικές μετρήσεις ακριβείας και εξοπλισμό ελέγχου κάθε φορά που μια μηχανή πρόκειται να τεθεί σε λειτουργία, πράγμα το οποίο δεν αντανακλάται στις άλλες κατηγορίες οδηγών. Οι οδηγοί έντασης είναι οι περισσότερο ακριβείς από όλους, αλλά και οι πιο δαπανηροί στην εφαρμογή τους.

Βήματα εφαρμογής ABC
Για την σωστή και ακριβή εφαρμογή της Κοστολόγησης ανά Δραστηριότητα, μια επιχείρηση είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει τα παρακάτω βήματα:

1. Καταγραφή, προσδιορισμός και ανάλυση των δραστηριοτήτων που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα προϊόν κατά την παραγωγή του. Δημιουργία διακριτών «κέντρων δραστηριοτήτων».
2. Συλλογή των στοιχείων κόστους και απόδοση – καταμερισμός αυτών στις δραστηριότητες. Προσδιορισμός του κόστους κάθε δραστηριότητας που αναπτύσσεται κατά τη διαδικασία παραγωγής του προϊόντος ή της υπηρεσίας
3. Προσδιορισμός και επιλογή των κριτηρίων που θα χρησιμοποιηθούν για τον καταλογισμό του κόστους κάθε δραστηριότητας στο προϊόν
4. Προσδιορισμός του συντελεστή επιβάρυνσης του κόστους του προϊόντος ανά μονάδα χρησιμοποιούμενης στην παραγωγή δραστηριότητας. Κατανομή ποσοστού (χρήση συντελεστή επιβάρυνσης) από τις κατηγορίες των ΓΒΕ στα διάφορα κέντρα δραστηριότητας της επιχείρησης, που έχουν ήδη προσδιοριστεί

Πεδίο εφαρμογής του συστήματος της ABC και προϋποθέσεις της.
Η Κοστολόγηση με Βάση τη Δραστηριότητα είναι ένα σύστημα κοστολόγησης ιδιαίτερα αποτελεσματικό σε επιχειρήσεις όπου πολλά διαφορετικά προϊόντα παράγονται στο ίδιο τμήμα ή σε διαφορετικά τμήματα. Τα προϊόντα που παράγονται στο εκάστοτε τμήμα μπορεί να είναι απλά ή σύνθετα (πιο πολύπλοκα). Τα σύνθετα προϊόντα χρειάζονται μεγαλύτερη υποστήριξη από κάποια τμήματα. Ωστόσο, αν η ίδια ποσότητα άμεσης εργασίας κατανέμεται τόσο στα απλά, όσο και στα πολύπλοκα προϊόντα, τότε με την παραδοσιακή κοστολόγηση, θα κατανεμηθεί και η ίδια ποσότητα έμμεσου κόστους και στα δύο είδη των προϊόντων παρά τις διαφορές που έχουν.
Με βάση την ABC, στα πολύπλοκα προϊόντα κατανέμονται μεγαλύτερες ποσότητες έμμεσου κόστους, γεγονός το οποίο θα επηρεάσει τις αποφάσεις τιμολόγησης και άλλα παρεμφερή θέματα. Με τον τρόπο αυτό, οι διοικούντες επικεντρώνουν την προσοχή τους στη διοίκηση των δραστηριοτήτων που προκαλούν το έμμεσο κόστος, αντί να προσπαθούν να μειώσουν τα έμμεσα έξοδα που έχουν κατανεμηθεί, μειώνοντας το κόστος άμεσης εργασίας.
Γενικά, οι επιχειρήσεις που μπορούν να ωφεληθούν από την ABC είναι πιθανό να έχουν κάποιο ή κάποια από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
• Αυξημένο έμμεσο κόστος,
• Μεγάλο εύρος διαφορετικών λειτουργικών δραστηριοτήτων,
• Πολλά και διαφορετικά προϊόντα,
• Μεγάλες μεταβολές στον αριθμό των μονάδων παραγωγής και πολυδάπανες επανεκκινήσεις μηχανών (set-up),
• Προηγμένη τεχνολογία ηλεκτρονικών υπολογιστών.

H ABC μπορεί επίσης να εφαρμοστεί και στον τομέα των υπηρεσιών, καθώς η παροχή μιας υπηρεσίας, όπως και ενός προϊόντος, συχνά απαιτεί τη δημιουργία έμμεσου κόστους, το οποίο δεν σχετίζεται με τον όγκο παραγωγής. Η σύνδεση του άμεσου κόστους με τις υπηρεσίες, βάσει των οδηγών κόστους κάθε δραστηριότητας, παράλληλα με την χρήση της ABC, θα διευκολύνει την κοστολόγηση κάθε υπηρεσίας με ακριβή τρόπο. Πρέπει να περιλαμβάνει:
• προσδιορισμός των δραστηριοτήτων ή των οδηγών κόστους,
• υπολογισμός ενός συντελεστή έμμεσου κόστους για κάθε δραστηριότητα,
• κατανομή του έμμεσου κόστους, πολλαπλασιάζοντας το συντελεστή του ανά οδηγό κόστους για κάθε δραστηριότητα με τον όγκο των δραστηριοτήτων.
Για να εφαρμοστεί το νέο κοστολογικό σύστημα, θα πρέπει να υπάρξει μια ομάδα σχεδιασμού που ν’ αποτελείται κυρίως από άτομα της ίδιας της επιχείρησης, σε συνεργασία με ανθρώπους εκτός εταιρείας που γνωρίζουν το συγκεκριμένο αντικείμενο, η οποία θα υλοποιεί ένα δομημένο σχέδιο εφαρμογής της ABC προκειμένου να βοηθήσει στην επιτυχία της πειραματικής μελέτης. Το σχέδιο εφαρμογής αποτελείται από 7 βήματα ή φάσεις, τα οποία παρουσιάζονται παρακάτω:
• Σεμινάριο πάνω στην ABC:
Το σεμινάριο που διεξάγεται στις εγκαταστάσεις της επιχείρησης αποτελείται από μια
σύντομη διάλεξη για την ABC στα μέλη της διοίκησης. Στόχοι του σεμιναρίου είναι να εισάγει τη διοίκηση της επιχείρησης στις έννοιες και τα οφέλη που προκύπτουν και να συζητήσει τα χαρακτηριστικά της και τις απαιτήσεις που οφείλουν να έχουν τα
μέλη της ομάδας σχεδιασμού.
• Σεμινάριο σχεδίου:
Το σεμινάριο σχεδίου έχει ως βασικό στόχο να εκπαιδεύσει την ομάδα υλοποίησης
της ABC σχετικά με τις έννοιες της, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ότι η ομάδα υλοποίησης γνωρίζει τις επιπτώσεις και τις συνέπειες που θα προκύψουν από τις αποφάσεις που θα ληφθούν από την ομάδα σχεδιασμού.
• Συλλογή στοιχείων και δεδομένων
• Συνεδριάσεις προόδου
• Σεμινάριο στην ανώτερη Διοίκηση:
Το συγκεκριμένο σεμινάριο αφορά την ανώτερη Διοίκηση της επιχείρησης επεξηγώντας την ABC με περισσότερες λεπτομέρειες απ’ αυτές που δίνονταν στο πρώτο σεμινάριο. Αυτό βοηθάει στη μεγαλύτερου βαθμού κατανόηση και «δόμηση» της ABC, προετοιμάζοντας τη διοίκηση για τ’ αποτελέσματα του προγράμματος, και προτείνοντας τρόπους δράσης προκειμένου τ’ αποτελέσματα αυτά να είναι διαθέσιμα. Το σεμινάριο δίνει στην ομάδα σχεδίου τη δυνατότητα να περιγράψει το τελικό σχέδιο της ABC και να εξηγήσει τον τρόπο που τ’ αποτελέσματα θα διατεθούν.
• Συγκέντρωση για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων:
Όταν το σύστημα της ABC είναι διαθέσιμο, μια συγκεκριμένη ομάδα διευθυντών και
ειδικών επιστημονικών συνεργατών, συγκεντρώνεται προκειμένου να αναλύσει τα αποτελέσματα που προέκυψαν. Το τελικό σχέδιο του συστήματος της ABC εξηγείται στους διευθυντές των τμημάτων, οι οποίοι τώρα είναι σε θέση να συγκρίνουν το προηγούμενο παραδοσιακό σύστημα που χρησιμοποιούσαν με το νέο.
• Συνεδριάσεις επεξήγησης:
Οι συνεδριάσεις επεξήγησης πραγματοποιούνται μετά από τη συγκέντρωση για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Αυτές οι συνεδριάσεις εστιάζουν στον τρόπο με τον οποίο σχετίζονται τόσο τα προϊόντα που στηρίζονται στο κόστος ανά δραστηριότητα όσο και οι ενέργειες που βασίζονται στα προϊόντα αυτά και πρέπει να ληφθούν υπόψη. Επίσης, ερευνούν τις ενέργειες που πρέπει να πραγματοποιηθούν, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος των προϊόντων με βάση την ABC, συμπεριλαμβανομένης της εύρεσης τρόπων προκειμένου να βελτιωθεί η διαδικασία παραγωγής και να μειωθεί το κόστος.
Η επιχείρηση, λοιπόν, που θέλει να εφαρμόσει την ABC, οφείλει να είναι πλήρως οργανωμένη και να διαθέτει τα κατάλληλα άτομα που θα τη βοηθήσουν αποτελεσματικά στην υλοποίησή της. Η εν λόγω εφαρμογή προσφέρει στα στελέχη της επιχείρησης μια αξιόπιστη ένδειξη του μακροχρόνιου μεταβλητού κόστους των προϊόντων, ή ακόμη και των υπηρεσιών, πληροφορία που είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη λήψη ορθολογικών επιχειρηματικών αποφάσεων σε στρατηγικό επίπεδο.

Η ABC στις Μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ)
Το οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο άλλαξε ραγδαία προς το πολυπλοκότερο, αυξάνοντας σημαντικά τις απαιτήσεις από τα λογιστικά συστήματα κοστολόγησης Η διεθνοποίηση του συστήματος και η επέκταση των επιχειρήσεων αύξησε τόσο τον όγκο όσο και την ποιότητα των μεταβλητών που καθορίζουν το κόστος. Οι αποστάσεις μίκρυναν χάρη στον εκσυγχρονισμό των μεταφορικών μέσων, των τηλεπικοινωνιών και των πληροφοριακών συστημάτων, ο κανόνας του χρυσού και οι σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες καταργήθηκαν, εμφανίστηκαν πολυεθνικές επιχειρήσεις με παγκόσμια επιχειρηματική παρουσία και ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη στον τομέα των υλικών-πρώτων υλών, πληροφοριακά συστήματα αυξήσανε σε υπερβολικό βαθμό τη μεταβλητότητα και της διακυμάνσεις του κόστους παραγωγής. Επίσης αναγνωρίστηκαν για πρώτη φορά κόστη και υποδιαιρέσεις του κόστους (που υπήρχαν ως τότε αλλά δεν παρακολουθούνταν), όπως τα κόστη έρευνας και ανάπτυξης, τα κόστη πρωτοτύπων, τα κόστη εκπαίδευσης προσωπικού κ.α. Εντέλει, η ταχεία ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας και της πολυπλοκότητάς της, ανέδειξαν την ανάγκη προσδιορισμού νέων μεθόδων κοστολόγησης, τόσο σε τμήματα, όσο και στο σύνολο του επιχειρηματικού οργανισμού, προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι απαιτήσεις των σύγχρονων επιχειρηματικών αναγκών.
Καθώς ο ανταγωνισμός στις αγορές αυξάνεται και τα περιθώρια κέρδους όλο και μικραίνουν, γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη για έλεγχο και μείωση του κόστους ή τουλάχιστον σταθεροποίησής του. Για να γίνει αυτό η επιχείρηση θα πρέπει να διαθέτει τις απαραίτητες πληροφορίες έτσι ώστε να κατανοήσει ποιους παράγοντες μπορεί να επηρεάσει. Οι ακριβείς και ενδελεχείς πληροφορίες που σχετίζονται με το κόστος αποτελούν το κλειδί για την επιβίωση, ανάπτυξη και ικανότητα της επιχείρησης να πραγματοποιεί κέρδη στο εξαιρετικά ανταγωνιστικό περιβάλλον.
Ο έλεγχος όμως και η μείωση του κόστους δεν θα πρέπει να είναι παροδικά και πρόσκαιρα, αλλά θα πρέπει να επιτευχθούν έπειτα από την αναγνώριση των αιτίων του κοστολογικού προβλήματος. Ένα σύστημα ABC μπορεί να γίνει το μέσο, ώστε να επισημανθούν οι αιτίες του προβλήματος, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι θα αντικαταστήσει τις υπάρχουσες μεθόδους διαχείρισης κόστους.
Γνωρίζοντας ακόμη το κατά προσέγγιση κόστος των ποικίλων υπηρεσιών που προσφέρονται στον πελάτη μπορεί να οδηγήσει τις στρατηγικές μάρκετινγκ μπροστά σε ένα κερδοφόρο μείγμα υπηρεσιών και όγκων.
Η σημαντικότητα του ρόλου των μικρομεσαίων επιχειρήσεων έχει τονιστεί σε μια εθνική οικονομία, αλλά και παγκοσμίως, με γνώμονα τη συνολική αξία των προϊόντων που παράγουν αλλά και τις δυνατότητες απασχόλησης που προσφέρουν. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά των μικρομεσαίων επιχειρήσεων είναι η ευελιξία και η τάση νεωτερισμού τους λόγω του περιορισμένου μεγέθους και της περιπλοκότητας των δομών τους. Χάρη σ’ αυτή την ευελιξία, υπάρχει η δυνατότητα να βελτιωθεί η απόδοση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) και να γίνουν περισσότερο ανταγωνιστικές.
Αν και η χρησιμοποίηση της ABC είναι ευρέως γνωστή, στις ΜΜΕ δεν συμβαίνει αυτό. Η αντίληψη της κοστοβόρας διαδικασίας και ότι πρέπει να αλλάξει ριζικά το παρόν τηρούμενο σύστημα, εμπόδιζε τις επιχειρήσεις στην τήρηση αυτού του συστήματος. Προκειμένου να κερδίσει η ABC την αποδοχή που της αξίζει, με σκοπό να υιοθετηθεί από όλο και περισσότερες μικρομεσαίες επιχειρήσεις, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι πρόκειται για απλό και πολύτιμο επιχειρησιακό εργαλείο, αφού έχει τη δυνατότητα να βελτιώνει την οικονομική απόδοση κάθε επιχείρησης. Ο συνδυασμός οικονομικών, τεχνικών αλλά και έμψυχων στοιχείων με το γενικότερο περιβάλλον της επιχείρησης και των στρατηγικών που ακολουθεί καθεμία επιχείρηση καθιστά το σύστημα ABC ικανό να αποτελέσει ισχυρή θεωρητική βάση.
Λόγω όμως της ολοένα και μεγαλύτερης έμφασης που δίνεται από τις εταιρείες στον πελάτη και των τεχνολογικών καινοτομιών για την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, τα έξοδα διάθεσης και τεχνολογικής υποστήριξης αυξάνονται συνεχώς. Πολλά διευθυντικά στελέχη επιδιώκουν να εντοπίσουν προϊόντα που έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις σε δραστηριότητες διάθεσης, διανομής κ.τ.λ. και να καθορίσουν τον τρόπο με τον οποίο θα ενσωματώσουν τους διαφορετικούς ρυθμούς κατανάλωσης των προϊόντων στη διαδικασία προσδιορισμού του κόστους των δραστηριοτήτων

Η ABC στις επιχειρήσεις Υψηλής Τεχνολογίας

Ο κλάδος των Υψηλών Τεχνολογιών και ιδιαίτερα αυτός των Τηλεπικοινωνιών, είναι ένας κλάδος που έχει γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Παρόλα αυτά υπάρχουν αρκετές παράμετροι οι οποίες καθιστούν την κοστολόγηση των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών εξαιρετικά ιδιαίτερη. Είναι γνωστό ότι για να προχωρήσει η κοστολόγηση αλλά και η τιμολόγηση μιας υπηρεσίας λαμβάνεται υπόψη ένα σύνολο παραμέτρων.
Καταρχήν, θα πρέπει να σημειωθεί το υψηλό σταθερό κόστος της υποδομής. Για την παροχή τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, ο εκάστοτε πάροχος είναι απαραίτητο να διαθέτει μια υποδομή που συγκαταλέγεται στα σταθερά κόστη της επιχείρησης. Η κάθε εταιρία παρουσιάζει αρκετά υψηλά λειτουργικά κόστη, στα οποία προστίθεται επιπλέον και το κόστος για το δίκτυο πρόσβασης, ανάλογα και με το ποσοστό ιδιόκτητου δικτύου που διαθέτει η κάθε εταιρία αλλά και με τα πάγια που είναι αναγκασμένη να πληρώνει σε άλλους οργανισμούς στην περίπτωση που δεν διαθέτει ιδιόκτητο δίκτυο.
Οι οικονομίες κλίμακας είναι ένα ακόμα στοιχείο που επηρεάζει τις Τηλεπικοινωνίες. Είναι γνωστό ότι κάποιες υπηρεσίες συμφέρει να παρέχονται μόνο αν υπάρχει ένα συγκεκριμένο όριο συνδρομητών που επιθυμεί να τις χρησιμοποιεί. Αν το συγκεκριμένο αυτό όριο δεν πληρείται τότε δεν είναι αποδοτικό για τον εκάστοτε πάροχο να τις διαθέτει. Είναι προφανές ότι αν μια εταιρία Τηλεπικοινωνιών επιθυμεί να λειτουργεί σωστά υποχρεούται να παρέχει τις ίδιες υπηρεσίες με τις υπόλοιπες εταιρίες στα πλαίσια του ανταγωνισμού που υπάρχει και επιπλέον είναι απαραίτητο να μπορεί να παρέχει την κάθε υπηρεσία ανεξαρτήτως πλήθους χρηστών. Το παραπάνω είναι μια ακόμη τροχοπέδη για την κοστολόγηση και τιμολόγηση των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, καθώς θα πρέπει να ληφθεί υπόψη μια σειρά νέων παραμέτρων.
Επιπλέον, ο τηλεπικοινωνιακός πάροχος υποχρεούται να διαθέτει ένα συγκεκριμένο πακέτο υπηρεσιών, όπως αυτό καθορίζεται από τους αρμόδιους φορείς σε συγκεκριμένα τιμολόγια. Το πρόβλημα της κοστολόγησης και της τιμολόγησης των υπηρεσιών αυτών γίνεται ακόμα εντονότερο καθώς οι υπηρεσίες που παρέχονται έχουν κάποιο κόστος, αλλά η τιμολόγηση πρέπει να κυμανθεί σε συγκεκριμένα επίπεδα.
Τέλος, μια από τις πιο ουσιαστικές παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι η αναγκαιότητα διατήρησης κοινών τιμολογίων ανεξάρτητα από τη γεωγραφική περιοχή που βρίσκεται ο κάθε συνδρομητής. Είναι προφανές ότι το κόστος παροχής μιας υπηρεσίας δεν είναι το ίδιο σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές αλλά εξαρτάται από τη δικτυακή υποδομή που υπάρχει και από τις γεωφυσικές συνθήκες της εκάστοτε περιοχής. Σε κάποιες περιπτώσεις η εξυπηρέτηση κάποιων συνδρομητών μπορεί να συνεπάγεται ένα σύνολο εργασιών που φυσικά έχουν ένα κόστος. Το πρόβλημα είναι ότι το κόστος αυτό πρέπει να ενσωματωθεί στο σύνολο των συνδρομητών, ώστε η τιμολόγηση να είναι ομοιόμορφη για όλους.

Time Driven ABC
Ωστόσο το παραδοσιακό μοντέλο της ABC παρουσιάζει και αυτό με το δικό του τρόπο αρκετές δυσκολίες για τους οργανισμούς λόγω του υψηλού κόστους επίβλεψης του προσωπικού και καταγραφής των κινήσεών τους, καθώς και της ακαμψίας που παρουσιάζει το μοντέλο για την διατήρηση και βελτίωσή του.
Η Time Driven ABC, απαιτεί τις εκτιμήσεις δύο μόνο παραμέτρων: α) το κόστος μονάδας για την ικανότητα χωρητικότητας στην κάθε δραστηριότητα που λαμβάνει μέρος και β) το χρόνο που απαιτείται για να εκτελεστεί μια συναλλαγή ή μια δραστηριότητα. Τα πλεονεκτήματά της έγκεινται στο ότι:
• Μπορεί να υπολογιστεί και να εγκατασταθεί γρήγορα.
• Ενημερώνεται εύκολα για να απεικονίσει τις αλλαγές στις διαδικασίες, την ποικιλία παραγγελιών και τις δαπάνες των πόρων.
• Είναι στοιχείο που τροφοδοτείται εύκολα από τα συστήματα ERP και CRM.
• Μπορεί να χειριστεί εύκολα για να επεξεργαστεί τα εκατομμύρια των συναλλαγών παραδίδοντας γρήγορα αποτελέσματα σε πραγματικό χρόνο.
• Ενσωματώνει την ικανότητα των πόρων και δίνει έμφαση στην αχρησιμοποίητη ικανότητα των πόρων για τη διοικητική δράση.
• Εκμεταλλεύεται τις χρονικές εξισώσεις που ενσωματώνουν την παραλλαγή στις διαταγές και τη συμπεριφορά πελατών χωρίς επέκταση της πρότυπης πολυπλοκότητας.

Αντιλαμβανόμαστε τη σημασία του προτύπου ISO με το οποίο πρέπει να είναι πιστοποιημένες οι εταιρίες που θέλουν να έχουν καλά οργανωμένα γραφεία για σύνταξη εκθέσεων κόστους.
Στη προσπάθειά μας να επισημάνουμε την σπουδαιότητα της ABC, επιχειρήσαμε εφαρμογή της σε προσωπική εταιρία κινητής τηλεφωνίας και συγκεκριμένα στη λειτουργία του πιστωτικού ελέγχου, προκειμένου να προσδιοριστεί το κόστος του ελέγχου με βάση τις πωλήσεις σε συγκεκριμένους πελάτες.
Σε πρώτη φάση αναζητήσαμε τους πόρους και τις δραστηριότητες στις οποίες κατανέμονται οι πόροι αυτοί:

Πόροι € Δραστηριότητες % χρόνου
Έξοδα Προσωπικού 100.000 Έκδοση τιμολογίων 30
Κόστη ιδιοκτησίας 25.000 Τηλεφωνήματα για είσπραξη τιμολογίων 100
Τηλεφωνικά κόστη 15.000 Έκδοση πιστωτικών 400
Τακτοποίηση σημειωμάτων 50
Έλεγχος διαδικασίας 20
Σύνολο 140.000 600

Τα έξοδα προσωπικού περιλαμβάνουν τις σταθερές ακαθάριστες αμοιβές του Διευθυντή και των πέντε υπαλλήλων για το μήνα Μάιο/2009.
Τα κόστη ιδιοκτησίας αφορούν μόνο το τμήμα λογιστηρίου όπου γίνονται οι άνωθεν δραστηριότητες, με βάση τα τετραγωνικά μέτρα που καταλαμβάνει.
Η εταιρία έχει τηλεφωνικό σύστημα καταγραφής κλήσεων και για το λόγο αυτό γνωρίζουμε τα ακριβή τηλεφωνικά κόστη και τον αριθμό των κλήσεων.
Κάθε εργαζόμενος δουλεύει 8 ώρες την ημέρα και απασχολεί το 100% του χρόνου του, επομένως και στους έξι συνολικά αντιστοιχεί το 600%. Το ποσοστό αυτό του χρόνου θα αποτελέσει παρακάτω τον συντελεστή επιμερισμού (time driven) συγκεκριμένου πόρου σε συγκεκριμένη δραστηριότητα.
Σε δεύτερη φάση, επιμερίζουμε το συνολικό κόστος των πόρων στις διάφορες δραστηριότητες. Τα τηλεφωνικά κόστη δεν επιβαρύνουν την έκδοση τιμολογίων καθώς και την τακτοποίηση των διαφόρων σημειωμάτων στους φακέλους τους (αρχειοθέτηση), αφού η δραστηριότητά τους αυτή, δεν απορρόφησε τέτοιου είδους πόρους. Έτσι βρίσκουμε:

Δραστηριότητες % time Αριθμός τηλ/των Υπολογισμοί Κόστος
Έκδοση τιμολογίων 30 125.000×30/600 6.250
Τηλεφωνήματα για είσπραξη τιμολογίων 100 5.625 125.000×100/600
15.000×5.625/7.500
Σύνολο 20.833
11.250
32.083
Έκδοση πιστωτικών 400 1.875 125.000×400/600
15.000×5.625/7.500
Σύνολο 83.333
3.750
87.083
Τακτοποίηση σημειωμάτων 50 125.000×50/600 10.417
Έλεγχος διαδικασίας 20
125.000×20/600
4.167
Σύνολο 600 7.500 140.000

Η αξία των 125.000 αποτελεί το συνολικό κόστος των πόρων, ήτοι 140.000, μειωμένο κατά 15.000, ήτοι τα τηλεφωνικά κόστη.

Σε τρίτη φάση, επιμερίζουμε τα κόστη των δραστηριοτήτων που μόλις βρήκαμε, στους πελάτες και τα προϊόντα. Το ποιο σημαντικό και καθοριστικής σημασίας για την αποτελεσματικότητα της μεθόδου ABC σε αυτή τη φάση, είναι ο προσδιορισμός του κατάλληλου cost driver. Επομένως για να επιμερίσουμε το κόστος της δραστηριότητας “Τηλεφωνήματα” πρέπει να προσδιορίσουμε για ποιο λόγο έγιναν αυτά τα τηλεφωνήματα. Η απόφαση αυτή δεν είναι πάντα εύκολη. Χρειάζεται να βρεθεί ποια είναι η κατάλληλη σχέση ανάμεσα στους πελάτες και το συγκεκριμένο κόστος. Από τη στιγμή που εξετάζουμε το κόστος παροχής πίστωσης των πελατών, ο πιο κατάλληλος οδηγός κόστους δραστηριότητας είναι τα Καθυστερημένα τιμολόγια. Για το λόγο αυτό δηλαδή τους τηλεφωνούμε, για να τους υπενθυμίσουμε ή να απαιτήσουμε τα απλήρωτα τιμολόγια. Η πληροφορία αυτή είναι εύκολο να βρεθεί, εξετάζοντας τους φακέλους αρχειοθέτησης της εταιρίας.
Εάν λαμβάναμε ως οδηγό κόστους τον αριθμό των απλήρωτων τιμολογίων προϋποθέταμε ότι το κάθε τηλεφώνημα επιβαρύνεται ανάλογα με τον αριθμό των καθυστερημένων τιμολογίων. Εάν πάλι λαμβάναμε ως οδηγό κόστους το πόσες φορές ένας πελάτης έχει αφήσει απλήρωτα τιμολόγια, θα προϋποθέταμε ότι σε κάθε υπερήμερο πελάτη τηλεφωνούμε τις ίδιες φορές προκειμένου να απαιτήσουμε ή να υπενθυμίσουμε την πληρωμή των τιμολογίων. Εκτός αυτών των δυσκολιών, προκύπτει πως είναι δύσκολη η εύρεση αυτών των πληροφοριών.
Έπειτα από έλεγχο βρέθηκε ότι τα καθυστερημένα τιμολόγια των τριών πρώτων πελατών με τον μεγαλύτερα τζίρο, είναι τα εξής:

Πελάτης Καθυστερημένα Τιμολόγια Υπολογισμοί Κόστος
Α 200 32.083×200/700 9.167
Β 500 32.083×500/700 22.916
Γ 0 32.083×0/700 0
Σύνολο 700 32.083

Oι παραδοσιακές μέθοδοι κοστολόγησης θα επιμέριζαν τα €32.083 σε κάθε πελάτη ισομερώς (32.083/3=10.694). Χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία ABC ο πελάτης Β θα πρέπει να επιβαρυνθεί με μεγαλύτερο μέρος του κόστους καθώς καθυστερεί τακτικά στις πληρωμές και ο πελάτης Γ που εξοφλεί κανονικά τα τιμολόγια δε θα πρέπει να επιβαρυνθεί με κόστος. Ο επιμερισμός του κόστους με τη μεθοδολογία ABC αντανακλά καλύτερα την πραγματικότητα και οδηγεί τη διοίκηση της επιχείρησης στο να ερευνήσει γιατί ο πελάτης Β είναι τόσο δαπανηρός καθώς και να λάβει τα κατάλληλα μέτρα.
Στην προσπάθειά μας να επιμερίσουμε τα Κόστη έκδοσης πιστωτικών τιμολογίων (87.023€) θα πρέπει να λάβουμε ως οδηγό κόστους τον αριθμό των τιμολογίων για τα επιστρεφόμενα προϊόντα. Αυτή είναι και μια πληροφορία εύκολα ανευρέσιμη. Επίσης υφίσταται και πραγματική σχέση μεταξύ επιστροφών προϊόντων και πελατών. Έτσι, μετά από την εύρεση του αριθμού των επιστρεφόμενων τιμολογίων, έχουμε:

    Επιστρεφόμενα 

Τιμολόγια Υπολογισμοί Κόστος
Πελάτης Α Προϊόν 1
Προϊόν 2 700
20 87.023×700/2.400
87.023×20/2.400 25.381
725

Πελάτης Β Προϊόν 1
Προϊόν 2 1.600
50 87.023×1.600/2.400
87.023×50/2.400 58.015
1.813

Πελάτης Γ Προϊόν 1
Προϊόν 2 0
30 87.023×0/2.400
87.023×30/2.400 0
1.089
Σύνολα 2.400 87.023

Συνοψίζοντας, σημειώνεται ότι η κοστολόγηση μιας υπηρεσίας είναι γενικά μια απαιτητική διαδικασία, ή οποία όμως, ειδικά στις Τηλεπικοινωνίες, παρουσιάζει αρκετές ιδιαιτερότητες. Γι αυτό και μελετάται σε αυτό το επίπεδο, έτσι ώστε τελικά να γίνει ο κατάλληλος συνδυασμός των μεθόδων κοστολόγησης και να υπάρχει ένα όσο το δυνατόν σωστότερο, ομοιόμορφο και δίκαιο αποτέλεσμα με την επιλογή του κατάλληλου οδηγού κόστους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική

1. Βαρβάκης Κωνσταντίνος, “Θεωρία του κόστους, το κόστος και οι επιχειρηματικές αποφάσεις”, Εκδόσεις Παπαζήση Α.Ε.Β.Ε., 2001
2. Βαρβάκης Κωνσταντίνος, “Κοστολόγηση των λειτουργιών, των δραστηριοτήτων, των προϊόντων και των υπηρεσιών”, Εκδόσεις Παπαζήση Α.Ε.Β.Ε., 2002
3. Βενιέρης Γεώργιος, “Λογιστική Κόστους”, Εκδόσεις Σμπίλιας, 1986
4. Πάγγειος Ιωάννης, Θεωρία Κόστους 1 και 2, Εκδόσεις Σταμούλη, 1993

Ξενόγλωσση

1. Kaplan Introduction to Activity Based Costing, Teaching Note 9-197-076, Harvard Business School, 1997
2. Kaplan R.S. and Steven R. Anderson, Time-Driven Activity-Based Costing, November 2003

Σημειώσεις

1. Μπέλλας Αθανάσιος, Σημειώσεις στο μάθημα Λογιστική Κόστους, MBA Πατρών, 2009
2. Δημητράς Αυγουστίνος, Σημειώσεις στο μάθημα Διοικητική Λογιστική, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Χίος, 2006
3. Μουστακής Βασίλης, Σημειώσεις στο μάθημα Κοστολόγηση Δραστηριοτήτων, Πολυτεχνείο Κρήτης, Χανιά, 2002

Internet

1. www.wikipedia.org
2. www.taxheaven.gr
3. www.centenia.com
4. www.acagroup.com
5. www.google.com

Τσικολάτας Α. (2009) Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Συγκριτική Μελέτη Ευρώπης –Ελλάδας. Το Έργο TERREGOV. Πάτρα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα εργασία έγινε στα πλαίσια του μαθήματος Ολοκληρωμένα Πληροφοριακά Συστήματα του Δευτέρου έτους του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Νέες Αρχές Διοίκησης» του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών.
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναλύσει την σημασία της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, να γίνουν κατανοητοί οι στόχοι, τα οράματα και οι προϋποθέσεις της υλοποίησής της αλλά και να παρουσιαστεί η ιστορική της εξέλιξη. Ακόμα, αναφέρεται η πορεία του e-government στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα όπου δίνεται έμφαση στις στρατηγικές που ακολουθούνται και στους στόχους επιδίωξης.
Παρουσιάζεται ένα ερευνητικό έργο (TERREGOV) που αποτελεί ένα ευρωπαϊκό ολοκληρωμένο σχέδιο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Αναφέρονται οι κύριοι στόχοι που μπορεί να επιτύχει το σχέδιο αυτό και γίνεται ανάλυση στη διάρθρωσή του. Επιπλέον, δίνεται μία μελέτη περίπτωσης (case study) ώστε να γίνει αντιληπτή η λειτουργία του έργου TerreGov. Η εργασία αυτή ολοκληρώνεται με την επισήμανση των στρατηγικών στόχων κάθε κυβέρνησης όπου πρέπει να φέρει εις πέραν η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση και τις επικρατέστερες κατευθυντήριες αρχές-τάσεις που πρέπει να ακολουθηθούν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

1.1 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι “η χρήση των τεχνολογιών της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών στη δημόσια διοίκηση σε συνδυασμό με οργανωτικές αλλαγές και νέες δεξιότητες του προσωπικού, με σκοπό τη βελτίωση της εξυπηρέτησης του κοινού, την ενδυνάμωση της δημοκρατίας και την υποστήριξη των δημόσιων πολιτικών”. Παρόλο που ο ορισμός της είναι σαφέστατος, η υλοποίηση των στόχων της και η διείσδυσή της σε παγκόσμιο επίπεδο κρύβουν πολλά εμπόδια.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι σαν μία μεταμόρφωση εσωτερικών και εξωτερικών σχέσεων του δημόσιου τομέα από διαδικασίες που υποστηρίζονται από το διαδίκτυο και τις τεχνολογίες των επικοινωνιών και της πληροφορικής.
Υπάρχουν δυο φιλοσοφικές αντιλήψεις σχετικά με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Για μερικούς είναι «η εφαρμογή εργαλείων και τεχνικών του ηλεκτρονικού εμπορίου στη λειτουργία της διακυβέρνησης». Αυτή η αντίληψη εστιάζει στη πρακτική αποδοτικότητα και στη μείωση του κόστους, όπως αυτές που μπορούν για παράδειγμα να προέλθουν από την ηλεκτρονική κατάθεση της φορολογικής δήλωσης και τον ηλεκτρονικό εφοδιασμό. Για κάποιους άλλους, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση έχει τη δυναμική να «βελτιώσει τη δημοκρατική συμμετοχή» και να «ξεπεράσει τη πολιτική αποστασιοποίηση». Η αντίληψη αυτή εστιάζει σε πρωτοβουλίες που θα φέρουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφόρων μορφών διακυβέρνησης και του πολίτη σε νέα επίπεδα.
Στόχος για τη Δημόσια Διοίκηση είναι η προσέγγιση του πολίτη με πιο αποτελεσματικές μεθόδους που συμβάλλουν στη καλύτερη λειτουργία του δημόσιου τομέα αλλά και στην ικανοποίηση των πελατών. Με την συμβολή της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης επιτυγχάνεται σημαντική βελτιστοποίηση της παροχής κυβερνητικών υπηρεσιών στους πολίτες αλλά και συμμετοχής τους στα κοινά.
Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση δεν συνδέεται σε κανέναν βαθμό με το σύνολο των γραφειοκρατικών διαδικασιών που εφαρμόζονται στο δημόσιο. Συγκεκριμένα, όλη αυτή η διαδικασία που περιλαμβάνει χρονοβόρες αλλά και πολύπλοκες καταστάσεις προκειμένου να εξυπηρετηθεί ο πολίτης, σε καμία περίπτωση δεν ισχύουν και δεν εφαρμόζονται σε ηλεκτρονική μορφή. Αντιθέτως, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι ένα σύνολο οραμάτων που έχει ως πρωταρχικό σκοπό την καλύτερη και γρηγορότερη εξυπηρέτηση των πολιτών.
Στη χώρα μας, η συνολική ευθύνη της πορείας της δημόσιας διοίκησης προς το e-government υπόκειται στις αρμοδιότητες του ΥΠΕΣΔΔΑ και ειδικότερα της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Διοίκησης. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, το μεγαλύτερο μέρος των έργων e-government που πρέπει να υλοποιηθούν, χρηματοδοτούνται από το επιχειρησιακό πρόγραμμα ΚτΠ που βρίσκεται υπό την ευθύνη του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών. Στις σημαντικότερες πρωτοβουλίες στο χώρο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης συναντάμε τη δημιουργία των ΚΕΠ μέσω του προγράμματος Αριάδνη, τις προκηρύξεις των δυο μεγάλων έργων Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Σύζευξης και Police Online, το TAXISnet, τη δημιουργία του επιχειρησιακού προγράμματος Πολιτεία, που είχε σχεδιαστεί για να καλύψει e-ανάγκες που δεν ήταν επιλέξιμες από την ΚτΠ, μια προσπάθεια που δεν ολοκληρώθηκε για τη δημιουργία της νέας δομής της δημόσιας διοίκησης μέσω σχετικού νομοσχεδίου, τη δημιουργία της ΚτΠ ΑΕ – μιας εταιρίας που δημιουργήθηκε για να βοηθήσει τους φορείς του δημοσίου στην υλοποίηση των e-έργων τους -, τον σχεδιασμό των ΠεΣΥΠ, τη δημιουργία του πλαισίου διαλειτουργικότητας πληροφοριακών συστημάτων του δημόσιου τομέα, τα “crash” προγράμματα επιτάχυνσης στα οποία συμμετείχαν οι γενικές γραμματείες των υπουργείων και στελέχη των περιφερειών και βέβαια το σχεδιασμό, την ένταξη και την προκήρυξη πολλών σχετικών έργων που, δυστυχώς όμως, δεν ακολούθησαν σε σημαντικό ποσοστό και το δρόμο της κατακύρωσης.

1.2 ΟΡΑΜΑΤΑ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

1) Σαν πρώτο και σημαντικό όραμα αναφέρουμε τη συγκρότηση ενός κατάλληλου περιβάλλοντος διακυβέρνησης όπου ο κάθε πολίτης θα έχει τη δυνατότητα να έρχεται σε επαφή με το δημόσιο τομέα όποτε ο ίδιος το επιθυμεί και να πραγματοποιεί τις συναλλαγές του με τις αρχές ακόμα και μέσα στο σπίτι του. Τα στελέχη που ελέγχουν όλη αυτή τη διαδικασία θα είναι σε θέση να προμηθευτούν τα ηλεκτρονικά μέσα και έτσι το ηλεκτρονικό εμπόριο και όλες οι αγοροπωλησίες θα είναι σύμφωνα με τους νόμους καθώς θα ελέγχονται ηλεκτρονικά και αυτόματα.
2) Για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση δεύτερο όραμα αποτελεί η μείωση του συνολικού κόστους λειτουργίας του κράτους. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της εφαρμογής νέων μεθόδων- τεχνικών συναλλαγών.
3) Τρίτο όραμα και εξίσου σημαντικό είναι η σωστή αξιοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου από τις κυβερνήσεις δηλαδή η συμμετοχή των πολιτών στη διαμόρφωση πολιτικών αποφάσεων. Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται στις ηλεκτρονικές δημόσιες συναλλαγές μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αποτύπωση της κοινής γνώμης σε κρίσιμες αποφάσεις, όπως στη θέσπιση νόμων.
4) Τέλος, μπορούμε να προσθέσουμε τη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσα στο ηλεκτρονικό περιβάλλον. Θα πρέπει να διαμορφωθεί και να εφαρμοστεί σωστά ένα σύστημα που θα εμποδίζει τη διακίνηση προσωπικών δεδομένων και θα είναι υψίστης ασφαλείας. Αξίζει να σημειώσουμε πως αυτό το κομμάτι αποτελεί για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση τη μεγαλύτερη πρόκληση.

Όλα τα παραπάνω οράματα περιγράφουν τους άξονες προτεραιότητας πάνω στους οποίους δομείται η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση. Έτσι, ένα σημαντικός άξονας θα μπορούσαν να αποτελούν οι ηλεκτρονικές προμήθειες και οι πλειστηριασμοί οι οποίοι θα διενεργούνται σε λιγότερο χρόνο και θα μπορούν να συμμετάσχουν περισσότεροι προμηθευτές και αγοραστές μέσα σε μία διαφανή διαδικασία που έχει σαν αποτέλεσμα το κέρδος για τον δημόσιο τομέα. Πρέπει να επισημάνουμε και τη δυνατότητα που μπορούν να έχουν οι πολίτες να έχουν πρόσβαση σε δημόσιε πηγές πληροφόρησης και σε σημεία συμμετοχής σε δημόσιες διαβουλεύσεις. Όταν για παράδειγμα η κυβέρνηση επιθυμεί να λάβει μια απόφαση, γνωστοποιεί το συγκεκριμένο θέμα σε μία ηλεκτρονική πύλη και τη θέτει σε δημόσια διαβούλευση ζητώντας την άποψη των πολιτών. Αυτή είναι η λεγόμενη Ηλεκτρονική Δημοκρατία δηλαδή η χρήση του διαδικτύου από τους πολίτες. Η Ηλεκτρονική Δημοκρατία περιλαμβάνει και τις ηλεκτρονικές εκλογές. Δηλαδή οι πολίτες μπορούν να συμμετάσχουν στην εκλογική διαδικασία είτε με τη χρήση μιας κάρτας είτε με πρόσβαση στις ηλεκτρονικές πύλες.
Τέλος, σημαντικό στοιχείο μπορεί να αποτελέσει και το Ηλεκτρονικό Δίκαιο, δηλαδή η δημιουργία ηλεκτρονικών βιβλιοθηκών οι οποίες περιλαμβάνουν το νομικό πλαίσιο αλλά και τους κανόνες που διασφαλίζουν τα δικαιώματα των πολιτών στο περιβάλλον της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Οι νόμοι και οι κανόνες καταγράφονται σε ηλεκτρονικές μορφές και υπάρχει η δυνατότητα να αναζητηθούν και να ανακτηθούν ώστε να βρίσκονται σε συνεχή έλεγχο οι ηλεκτρονικές συναλλαγές.

1.3 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Η ανάπτυξη της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης μπορεί να ταυτιστεί χρονικά με αυτή του διαδικτύου. Η παρέμβαση των κυβερνήσεων στην ανάπτυξη του Διαδικτύου μπορεί να θεωρηθεί ως τα πρώτα βήματα στην Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση η οποία εξελίσσεται διαρκώς με τη χρήση Διαδικτυακών εφαρμογών για κυβερνητικούς σκοπούς. Οι πρώτες ανταλλαγές ψηφιακών δεδομένων σε κυβερνητικό επίπεδο, παρατηρούνται στις Η.Π.Α μεταξύ οργανισμών της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης. Μια έρευνα που διεξήχθη στο Κογκρέσο το 1986, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συνεχιζόμενη εξέλιξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των τηλεπικοινωνιών δημιουργεί σημαντικές αλλαγές στους τρόπους με τους οποίους η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση συλλέγει, διατηρεί και μοιράζει πληροφορίες. Η έρευνα αύτη βοήθησε στο να αναδειχθεί η αξία των βάσεων δεδομένων και του διαδικτύου για τη συλλογή πληροφορίας από τη κυβέρνηση αλλά και για τη διάθεση δημόσιας πληροφορίας στους πολίτες.
Το 1993 το γραφείο Office of Technology Assessment διεξήγαγε μια νέα μελέτη για την κατάσταση των τεχνολογιών των επικοινωνιών της πληροφορικής στην Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση τα αποτελέσματα της οποίας ήταν η αρχή της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Σύμφωνα με την έρευνα, υπήρχε έντονη απαίτηση για μία περισσότερο ανταποκρινόμενη, παραγωγική και λιγότερο πολυέξοδη Δημόσια Διοίκηση που μπορούσε να καλυφθεί με τη χρήση των τεχνολογιών των επικοινωνιών της πληροφορικής.
Η εξέλιξη της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης δεν ακολουθεί την ίδια πορεία σε όλα τα κράτη. Σε ορισμένες χώρες εφαρμόζονται συγκεκριμένα σχέδια για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση όπως Η.Π.Α, Καναδάς, Ινδίες, Σιγκαπούρη. Αυτές οι χώρες διαθέτουν ηλεκτρονικές υπηρεσίες υψηλού επιπέδου. Αντίθετα σε άλλες χώρες δεν γίνονται σημαντικές προσπάθειες από μέρος της κυβέρνησης και καταλήγουν σε υπηρεσίες χαμηλότερου επιπέδου. Το 2002 ο ΟΗΕ με μια έρευνα που διεξήγαγε προκειμένου να καταμετρηθούν οι προσπάθειες ανάπτυξης της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης σε σύνολο 190 κρατών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι στις περισσότερες χώρες δεν υπήρχε συντονισμός των προσπαθειών εξέλιξης της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.

1.4 ΚΥΡΙΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ

Για να μπορούμε να κάνουμε λόγο για μια αποτελεσματική Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση θα πρέπει το κράτος αλλά και διάφοροι δημόσιοι φορείς να μπορούν να ικανοποιήσουν τον πρωταρχικό στόχο που θέτει η Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Δηλαδή, το να μπορούν οι δημόσιες υπηρεσίες να λειτουργούν ψηφιακά. Αυτό σημαίνει ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι θα πρέπει να επικοινωνούν και να εργάζονται με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας. Ωστόσο, θα πρέπει να τονίσουνε πως για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζεται να γίνουν βασικές μεταρρυθμίσεις σε όλο το φάσμα της δημόσιας διοίκησης
Οι αλλαγές αυτές συνοψίζονται παρακάτω:

 Το κράτος θα πρέπει να προβεί στην εκπαίδευση και κατάρτιση των δημοσίων υπαλλήλων με γνώσεις, και δεξιότητες, αλλά πρωτίστως με μέσα, έτσι ώστε να επωφελούνται από τα πλεονεκτήματα που μπορεί να τους προσφέρει η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση.

Σήμερα αποδεχόμαστε όλοι ότι η φύση των ηλεκτρονικών υπολογιστών έχει γίνει απαραίτητη σε όλους τους τομείς της κοινωνικής αλλά και εργασιακής μας ζωής. Είναι αποτελεσματικό εργαλείο, το οποίο βοηθάει τους υπαλλήλους να διεκπεραιώνουν τις εργασίες τους πιο άνετα, πιο αποδοτικά και πιο αποτελεσματικά. Θα πρέπει να γενικευτεί η χρήση της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας στη Δημόσια Διοίκηση.

 Η ηλεκτρονική αλληλογραφία θα πρέπει να αποτελέσει το μοναδικό και θεσμοθετημένο μέσο επικοινωνίας. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο έχει πολλά πλεονεκτήματα τα οποία συνέβαλλαν ώστε να καθιερωθεί διεθνώς. Συνεπώς, το χαμηλό κόστος λειτουργίας, η προσφορά ασφάλειας και ακεραιότητας, η ταχύτητα και το γεγονός ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε συστήματα αρχειοθέτησης εγγράφων έτσι ώστε να αυτοματοποιηθεί πλήρως η διαχείριση τους, καθιστούν επιτακτική την εφαρμογή ηλεκτρονικής αλληλογραφίας.

Σ’ αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε ότι από μελέτη που είχε αναθέσει το ΥΠΕΣΔΔΑ στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, προκύπτει ότι εάν η Γενική Γραμματεία Δημόσιας Διοίκησης, στην οποία 400, περίπου υπάλληλοι εμπλέκονται με διαχείριση εγγράφων, αντικαταστήσει την παραδοσιακή αλληλογραφία με ψηφιακά μέσα, θα προκύψει ετήσιο όφελος, περίπου 500.000 ευρώ από την κατάργηση των ταχυδρομικών τελών και τη μείωση του χρόνου εργασίας για τη διακίνηση ή αναζήτηση εγγράφων. Είναι προφανές ότι εάν η ψηφιακή αλληλογραφία καθιερωθεί σε ολόκληρη τη Δημόσια Διοίκηση, ως το κύριο ψηφιακό μέσο επικοινωνίας θα εξοικονομούνται πολλά εκατομμύρια ευρώ από τη λειτουργία των διαφόρων οργανισμών .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

2.1 ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ: ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, ΙΔΙΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

      Το Μάιο του 2000, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεδρίασε στη Λισσαβόνα και προετοίμασε το σχέδιο δράσης της ΕΕ ως το 2010, το οποίο και έγινε γνωστό ως "Στρατηγική της Λισσαβόνας". Οι στόχοι όσο απλοί και αν ακούγονταν, τόσο δύσκολοι ήταν στην ουσία τους. Αύξηση της ανταγωνιστικότητας, άνοδος της παραγωγικότητας, βελτίωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προσώπου, ελαχιστοποίηση του κοινωνικού αποκλεισμού. Πίσω από όλους αυτούς τους στόχους βρίσκονταν και βρίσκεται η τεχνολογία, για αυτό και τον Ιούνιο του 2000, ανακοινώθηκε η πρωτοβουλία eEurope - με χρονικό ορίζοντα το 2002 αρχικά και έπειτα το 2005 - που χαρτογραφούσε την τεχνολογική στρατηγική της ΕΕ. Φέτος, όμως, μετά και από τα απογοητευτικά αποτελέσματα των ενδιάμεσων αξιολογήσεων της e-πορείας της, η ΕΕ αποφάσισε να αλλάξει σελίδα και πρόθεμα στη στρατηγική της, και έτσι το "e" αντικαταστάθηκε από το "i" και η νέα στρατηγική ονομάστηκε i2010. Αντικαθιστώντας, λοιπόν, το πρόθεμα "e", η ΕΕ παρουσίασε τη στρατηγική i2010 που κινείται γύρω από τρεις βασικούς άξονες: την αγορά, τις επενδύσεις και την ποιότητα ζωής.                                      

Για τις ηλεκτρονικές συναλλαγές, στόχος είναι η εξασφάλιση της ηλεκτρονικής επικοινωνίας και η δημιουργία του κατάλληλου πλαισίου ηλεκτρονικών συναλλαγών (one-stop-services). Για την εμπιστευτικότητα και την ασφάλεια των συναλλαγών προβλέπεται η διασφάλιση ενός πλαισίου ασφαλών συναλλαγών για τις επιχειρήσεις και τον πολίτη, η προστασία του ατόμου από τη μη νόμιμη χρήση προσωπικών πληροφοριών και η δυνατότητα εξακρίβωσης της ταυτότητας του συναλλασσομένου με την χρήση έξυπνων καρτών (smart cards), ψηφιακών υπογραφών (digital signatures), και την κρυπτογράφηση των δεδομένων (data encryption).
Το πρόθεμα i περιλαμβάνει τρεις ερμηνείες, οι οποίες αξίζει να αναφέρουμε ότι ταυτίζονται σε σημαντικό βαθμό με τις προτάσεις που είχε καταθέσει η δική μας Ειδική Γραμματεία για την Κοινωνία της Πληροφορίας.

• H πρώτη ερμηνεία-στόχος (“internal market for information services”) αφορά στη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού χώρου για την ΚτΠ, όπου η τεχνογνωσία και η τεχνολογία θα διαχέονται με μεγαλύτερη ταχύτητα και θα αξιοποιούνται από όλους τους πολίτες.
• Η δεύτερη ερμηνεία-στόχος (“investment in ICT innovation for competitiveness”) επικεντρώνεται στο ζήτημα των επενδύσεων για την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών και αφορά κυρίως στην άνοδο της ανταγωνιστικότητας τόσο των κρατών-μελών όσο και συνολικά της ΕΕ.
• H τρίτη και τελευταία ερμηνεία-στόχος (“inclusion and better quality of life”) αφορά στην εξασφάλιση καλύτερης ποιότητας ζωής για τους Ευρωπαίους πολίτες, καθώς και στην αντιμετώπιση των φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού με όχημα πάντα την ΚτΠ.
2.2 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ.

Οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και οι δημόσιες διοικήσεις πρέπει να επικοινωνούν καλύτερα με τους πελάτες και τους συνεργάτες τους, προκειμένου να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα και η ποιότητα των υπηρεσιών τους. Λαμβάνοντας υπόψη την πολυπλοκότητα των ανταλλαγών μεταξύ ετερογενών συστημάτων, είναι αναγκαίο να χρησιμοποιηθεί ένα νέο μοντέλο συνεργασίας με βάση την καλύτερη διαλειτουργικότητα μεταξύ των πληροφοριακών συστημάτων, ανεξάρτητα από το είδος των πλατφόρμων όπου εφαρμόζονται. Οι δημόσιοι υπάλληλοι, ειδικότερα, θα βρεθούν αντιμέτωποι με όλο και πιο περίπλοκες διαδικασίες που χρησιμοποιούν τα διάφορα συστήματα πληροφοριών. Η εξέλιξη του επαγγέλματός τους απαιτεί επίσης καλύτερη συνεργασία μεταξύ τους μέσω του φόρουμ ή κοινές βάσεις γνώσης. Αυτή η συνεργασία θα είναι δυνατή μόνο εφόσον μοιράζονται ένα κοινό λεξιλόγιο και την ίδια σημασιολογία των γνώσεων, όπως χρησιμοποιείται. Αυτή η σημασιολογική “διαλειτουργικότητα” εξασφαλίζεται με οντολογίες που επιτρέπουν την καλύτερη περιγραφή ενός τομέα και παρέχουν ορισμούς των εννοιών του.
Πέραν των ενδιάμεσων αξιολογήσεων των επιχειρησιακών προγραμμάτων της ΚτΠ και των διάφορων μετρήσεων που διενεργεί η ΕΕ, απογοητευτικά είναι και τα αποτελέσματα διάφορων μελετών αναφορικά με τη διείσδυση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Ειδικότερα, όπως αποκαλύπτει η έρευνα “User Satisfaction and Usage Survey of eGovernment services” (Έρευνα για τη χρήση και την ικανοποίηση των χρηστών από τις υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης), που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του 2003 και του 2004 σε 17 χώρες, υπό την αιγίδα του τμήματος eGovernment της ΕΕ, ο μέσος όρος των ηλεκτρονικών συναλλαγών με το δημόσιο στην Ευρώπη κυμαίνεται μεταξύ του 5 με 10% των συνολικών συναλλαγών. Επί της ουσίας, λοιπόν, το 90% των συναλλαγών της κυβέρνησης με πολίτες και επιχειρήσεις, που είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν και μέσω Διαδικτύου, γίνονται τελικά μέσω των παραδοσιακών διαύλων επικοινωνίας, δηλαδή μέσω των δημοσίων υπηρεσιών.
Βέβαια, αυτός ο μέσος όρος δεν αντικατοπτρίζει την πραγματική e-εικόνα των διαφόρων κρατών μελών. Για παράδειγμα η χώρα μας – η οποία ούτως ή άλλως σε ό,τι αφορά σε τεχνολογικά ζητήματα έχει “κλείσει” την τελευταία θέση – κινείται σε χαμηλότερα επίπεδα, ενώ και η Γερμανία δεν έχει να επιδείξει σημαντικά επιτεύγματα στο χώρο του e-government. Εξαιρέσεις αποτελούν η Ιρλανδία, η Δανία, η Νορβηγία και η Αγγλία, όπου παρατηρείται αυξημένη χρήση των υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης από τους πολίτες, γεγονός που αποδίδεται στη μεγαλύτερη διείσδυση του Internet στις χώρες αυτές, στην καλή e-οργάνωση του δημόσιου τομέα τους, αλλά και στις κλιματολογικές συνθήκες που συχνά δυσκολεύουν σημαντικά την επίσκεψη ενός πολίτη σε κάποια δημόσια υπηρεσία.
Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, στη Νορβηγία, ο αριθμός των φορολογικών δηλώσεων που υποβλήθηκαν μέσω δικτυακής πλατφόρμας το 2003, ανήλθε στις 1,1 εκατ. δηλώσεις, δηλαδή στο 35% του συνόλου των δηλώσεων που υποβλήθηκαν στη χώρα (3,1 εκατ. δηλώσεις), ενώ στη Δανία το ανάλογο ποσοστό άγγιξε το 31%, 404 χιλ. δηλώσεις επί του συνόλου των 1,3 εκατ. φορολογικών δηλώσεων. Ο μικρότερος αριθμός φορολογικών δηλώσεων που υποβλήθηκαν μέσω του Internet, συναντάται στο Βέλγιο, καθώς μόλις το 1% των Βέλγων φορολογουμένων επέλεξαν την ηλεκτρονική οδό υποβολής, ενώ και στη Γερμανία μόνον το 4% των φορολογουμένων δεν επισκέφθηκε τις κατά τόπους εφορίες. Από την άλλη πλευρά, αξίζει να αναφέρουμε ότι το επιχείρημα των κλιματολογικών συνθηκών καταρρίπτεται από τους Ισπανούς που το 2003 υπέβαλαν τη φορολογική τους δήλωση online σε ποσοστό 14%.
Τα παραπάνω ποσοστά βέβαια δεν πρέπει να παρερμηνευθούν, καθώς αφορούν στη χρήση των υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και όχι στην ύπαρξή τους αυτή καθαυτή. Όσον φορά την ηλεκτρονική ετοιμότητα των διάφορων κρατών-μελών, αξίζει να αναφέρουμε ότι η Ελλάδα αποτελεί μια από τις ελάχιστες χώρες που δεν διαθέτουν κυβερνητικό portal (χαρτοφυλάκιο). Συνήθως τα κράτη δημιουργούν ένα ηλεκτρονικό “one-stop-shop”, όπου τόσο οι πολίτες όσο και οι επιχειρήσεις μπορούν πολύ εύκολα να εντοπίσουν τις υπηρεσίες που χρειάζονται. Αξίζει, βέβαια, να συμπληρώσουμε ότι το πρώτο βήμα για την “ελληνική κυβερνητική πύλη” προσφάτως ολοκληρώθηκε, με ειδική κυβερνητική απόφαση που κάνει λόγο για τη “Δημιουργία εθνικής δημόσιας πύλης στο Διαδίκτυο η οποία θα λειτουργεί ως ‘υπηρεσία μιας στάσης’ και θα αποτελεί το κύριο σημείο για την πρόσβαση στις πληροφορίες, υπηρεσίες και προϊόντα της δημόσιας διοίκησης”.
Η ΕΕ για να μπορεί να μετρά την πρόοδο των κρατών-μελών στο χώρο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, δημιούργησε διάφορους δείκτες, ενώ σε συνεννόηση με τα ίδια τα κράτη προχώρησε στη δημιουργία μιας λίστας με 20 βασικές δημόσιες ηλεκτρονικές υπηρεσίες – 12 προς τους πολίτες και 8 προς τις επιχειρήσεις.

Προς πολίτες

1. Φόρος εισοδήματος: δήλωση, ειδοποίηση εισφορών, πληρωμή
2. Υπηρεσίες εύρεσης εργασίας συμπεριλαμβανομένης αίτησης για εργασία σε φορείς του δημοσίου
3. Πιστοποιητικά (γεννήσεων, γάμου): αίτηση και αποστολή
4. Αίτηση για κοινωνικά επιδόματα
5. Προσωπικά έγγραφα (ταυτότητα, δίπλωμα οδήγησης κ.λπ.)
6. Άδεια αυτοκινήτου
7. Οικοδομικές άδειες
8. Δήλωση στην αστυνομία (π.χ. σε περίπτωση κλοπής)
9. Χρήση δημόσιων βιβλιοθηκών (ηλεκτρονικοί κατάλογοι, μηχανές αναζήτησης)
10. Εγγραφές σε σχολεία και πανεπιστήμια, καθώς και αιτήσεις για απολυτήρια και πτυχία
11. Ανακοινώσεις αλλαγής κατοικίας
12. Υπηρεσίες σχετικές με θέματα υγείας (π.χ. λίστες αναμονής στα νοσοκομεία)

Προς επιχειρήσεις

1. Φόρος εισοδήματος/εργοδοτική εισφορά: πληρωμή, εγγραφή
2. Δημοτικός φόρος: δήλωση, ειδοποίηση, πληρωμή
3. ΦΠΑ: εγγραφή, δήλωση, πληρωμή
4. Σύσταση εταιρίας
5. Υποβολή πληροφοριών σε στατιστικά γραφεία
6. Άδειες εξαγωγών
7. Άδειες σχετικές με το περιβάλλον
8. Δημόσιες προμήθειες.
   Παράλληλα, θέλοντας να εξετάσει και το ποσοστό “‘ηλεκτρονικοποίησης” των υπηρεσιών – για παράδειγμα άλλο είναι να παρέχεται η σελίδα μιας αίτησης ηλεκτρονικά και άλλο να μπορεί και να κατατεθεί ηλεκτρονικά – η ΕΕ υιοθέτησε μια μέθοδο που είχε αναπτύξει η ολλανδική κυβέρνηση, σύμφωνα με την οποία, κάθε υπηρεσία ανάλογα με το βαθμό της ηλεκτρονικής της ωρίμανσης μπορεί να καταταχθεί στα 5 παρακάτω στάδια:
    Πρώτο στάδιο: Απλή παροχή πληροφοριών.
    Δεύτερο στάδιο: Αλληλεπίδραση (για παράδειγμα το “κατέβασμα” αιτήσεων).
    Τρίτο στάδιο: Αλληλεπίδραση “διπλής κατεύθυνσης” (η αίτηση επεξεργάζεται άμεσα και το αίτημα κατατίθεται ηλεκτρονικά).
    Τέταρτο στάδιο: Συναλλαγές (το αίτημα ικανοποιείται ηλεκτρονικά ή μια πληρωμή ολοκληρώνεται ηλεκτρονικά)
    Πέμπτο στάδιο: Προσωποποίηση (προληπτική, στοχευόμενη παροχή υπηρεσιών). Έχει νόημα για ορισμένες μόνο υπηρεσίες όπως έγκαιρη ειδοποίηση του πολίτη σε περίπτωση που πρέπει να προβεί σε κάποια ενέργεια.
   Αξίζει να αναφέρουμε εδώ ότι δεν γίνεται όλες οι υπηρεσίες να φθάσουν το τέταρτο στάδιο. Για παράδειγμα, η έκδοση διαβατηρίου μπορεί να φθάσει μέχρι το τρίτο, αφού το διαβατήριο αυτό καθαυτό θα πρέπει να περάσει ο πολίτης αυτοπροσώπως να το παραλάβει από την αρμόδια υπηρεσία.

2.3 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Όσον αφορά την ελληνική πραγματικότητα, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η πλέον ολοκληρωμένη ελληνική ηλεκτρονική δημόσια υπηρεσία είναι το TAXISnet, που πλέον βρίσκεται και σε φάση αναβάθμισης. Η ηλεκτρονική δραστηριότητα των περισσότερων δημόσιων οργανισμών αφορά μόνο στην παροχή πληροφοριών μέσω των web σελίδων τους, αν και, κατά μέσο όρο, τελικά η χώρα μας βρίσκεται στο δεύτερο στάδιο του ευρωπαϊκού πλαισίου ηλεκτρονικής ωρίμανσης.
Σε αυτήν τη δεύτερη θέση μάς ανεβάζουν εκτός του TAXISnet, το site του ΟΑΕΔ με την υπηρεσία ηλεκτρονικής εύρεσης εργασίας, το ΙΚΑnet και το site του Εθνικού Τυπογραφείου. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η φιλοσοφία της ΕΕ, που ακόμα και την παροχή πληροφοριών ηλεκτρονικά, κάποιες φορές την αποδέχεται ως ηλεκτρονική υπηρεσία. Για παράδειγμα, η πληροφόρηση που δίνεται μέσω του site των ΚΕΠ προσμετράτε από την Κοινότητα ως ηλεκτρονική υπηρεσία.
Συνεπώς, τη μεγαλύτερη ανάπτυξη εμφανίζουν οι οικονομικές – φορολογικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες προς τις επιχειρήσεις είναι περισσότερο προηγμένες από τις αντίστοιχες προς τους πολίτες. Συμπεράσματα για τις 20 ηλεκτρονικές δημόσιες υπηρεσίες που θεωρεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως βασικές για την παροχή υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης:

Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο, μόνο από τις on line φορολογικές υπηρεσίες το 2008 σημειώθηκε αύξηση αποδοτικότητας του Οργανισμού (στελέχη ΔΟΥ & ΓΓΠΣ), μείωση του χρόνου αναμονής για τον πολίτη κατά την εκκαθάριση της φορολογικής δήλωσης, εξοικονόμηση χρόνου από τον πολίτη/ την επιχείρηση από την ηλεκτρονική υποβολή Ε1/ ΦΠΑ, ικανοποίηση των χρηστών από την παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών.
Αξίζει να σημειώσουμε πάντως ότι, πέραν των υποχρεώσεών μας περί δαπανών και απορροφήσεων του επιχειρησιακού προγράμματος για την ΚτΠ, ως το 2008 η Ελλάδα θα πρέπει να έχει φροντίσει για τουλάχιστον 10 από τις συνολικά 20 βασικές ηλεκτρονικές υπηρεσίες της ΕΕ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

3.1 ΤΟ ΕΡΓΟ TERREGOV

Έχει εισαχθεί ένα γενικό στρατηγικό πλαίσιο για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση. Αυτό το πλαίσιο είναι πολύ χρήσιμο να ενσωματώσει τις e-στρατηγικές των κυβερνήσεων. Προσθέτει απλώς αξία σε μία κυβερνητική στρατηγική. Το προτεινόμενο πλαίσιο προσφέρει μια ολοκληρωμένη εικόνα του προγράμματος ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Ενσωματώνει πολύ σημαντικά συστατικά των front office και back office απόψεων. Έχει διαμορφωθεί για την ευελιξία, την έκταση και την συνήθεια.
Το ερευνητικό έργο TERREGOV στοχεύει στην υποστήριξη των δημοσίων υπαλλήλων και τη βελτίωση των υπηρεσιών που προσφέρει η δημόσια διοίκηση. Το TerreGov είναι ένα ευρωπαϊκό ολοκληρωμένο σχέδιο με δεκαέξι εταίρους από οκτώ διαφορετικές χώρες που εργάζονται για τη βελτίωση των υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Ο κύριος στόχος του έργου TerreGov είναι να στηρίξει τους δημοσίους υπαλλήλους, προκειμένου να βελτιωθεί η κοινωνική υπηρεσία. Μέχρι σήμερα κάθε ευρωπαϊκή περιφέρεια έχει χειριστεί το θέμα ξεχωριστά, χρησιμοποιώντας διαφορετικές έννοιες κι επιχειρηματικές διαδικασίες. Μέσα σε κάθε περιφέρεια το πρόβλημα είναι πολύπλοκο, διότι ζητά από πολλές διαφορετικές υπηρεσίες ένα εξαιρετικά δυναμικό περιβάλλον. Το TERREGOV στοχεύει στην ενσωμάτωση των εν λόγω τοπικών λύσεων, δεν δίνει μια οριστική απάντηση στο πρόβλημα, αλλά παρέχει δομικά στοιχεία και μια μέθοδο για την εξέλιξη. Η επίλυση του προβλήματος σε τοπικό επίπεδο σημαίνει ότι οι διάφορες υπηρεσίες θα οργανώνονται σε ένα συνεκτικό πλαίσιο.
Εάν το γενικό πλαίσιο είναι αρκετό, τότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε υψηλότερο επίπεδο για να μοιράζονται ιδέες και διαδικασίες, οδηγώντας έτσι σε σημαντική εξοικονόμηση. Το έργο TERREGOV επιτρέπει την πρόσβαση των υπαλλήλων σε όλες τις πηγές πληροφοριών που έχουν βάση τις γνώσεις, τους εμπειρογνώμονες του τομέα ή άλλους δημόσιους υπαλλήλους. (Σχήμα 1)
Σε αντίθεση με άλλα πλαίσια, το προτεινόμενο είναι βέλτιστη πρακτική βάση. Έρχεται ως αποτέλεσμα μιας συνολικής μελέτης των στρατηγικών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης που παράγεται από (20) χώρες, εκ των οποίων κάποιες είναι εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι χώρες αυτές είναι: Αυστραλία, Βέλγιο, Δανία, Αυστρία, Ιαπωνία, Φινλανδία, Γαλλία, Καναδάς, Γερμανία, Κορέα, Σιγκαπούρη, Ιορδανία, Αίγυπτο, Ηνωμένο Βασίλειο, Ινδία, Νέα Ζηλανδία, ΗΠΑ, Μαλαισία, Βραζιλία και Ολλανδία. Η επιλογή του καταλόγου των χωρών έγινε με βάση:

 τη διαθεσιμότητα των σχετικών τεκμηριώσεων και των καλύτερων πρακτικών αρχείων
 την ωριμότητα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης
 τον ρυθμό ανάπτυξης και
 την γεωγραφική διακύμανση.

Η μελέτη αυτή λαμβάνει υπόψη διαφορετικά έθνη, από πολλές απόψεις. Προσπαθεί να οικοδομήσει ένα γενικευμένο πλαίσιο, που ήταν η πρώτη σκέψη, για

Σχήμα 1: TERREGOV

να αποτελεί πρόκληση. Φάνηκε ότι ένα μέγεθος δεν ταιριάζει σε όλους γιατί υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ των διαφόρων κυβερνήσεων. Χώρες διαφέρουν σε ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• πολιτικό σύστημα
• νομικό σύστημα
• οικονομική κατάσταση
• διαθέσιμητεχνολογική υποδομή
• διείσδυση Internet και PC
• διαθεσιμότητα των ικανοτήτων και ανθρώπινων πόρων
• ποσοστό γνώσης γραφής και ανάγνωσης
• γνώση Η / Υ
• επίπεδοφτώχειας
• ηγεσία
• εθνικές διαφορές όσον αφορά τιςπροδιαγραφές, τις γλώσσες κλπ….
• εκπαιδευτική ικανότητα κτλ….

Έτσι, ο κατάλογος περιλαμβάνει χώρες από όλες τις ηπείρους. Η ποικιλομορφία αυτή έχει ως στόχο να παράσχει μια γενικευμένη προοπτική αυτών των στρατηγικών κατά τη διάρκεια της μελέτης. Ελπίζουν ότι το προτεινόμενο πλαίσιο θα βοηθήσει τους επαγγελματίες και τους ερευνητές για την καλύτερη κατανόηση και εφαρμογή της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Ένα από τα εξέχοντα ευρήματα σε αυτή την έρευνα είναι η συγκέντρωση των τεχνικών στοιχείων της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Βρέθηκαν τα ακόλουθα στοιχεία χαρακτηρισμένα ως «βασικά στοιχεία», στην πλειονότητα των στρατηγικών που επανεξετάσθηκαν:

1. ηλεκτρονική πρόσβαση στην κυβέρνηση
2. ηλεκτρονική απόδειξηγνησιότητας
3. μοναδικοί αριθμοί αναγνώρισης για τους πολίτες και τιςεπιχειρήσεις
4. μητρώα key /αυθεντικές πηγές
5. ηλεκτρονικήπροσωπική αναγνώριση (κάρτες chip)
6. ανταλλαγή πληροφοριώνηλεκτρονικά
7. γρήγορες συνδέσεις μεταξύ κυβερνητικών οργανώσεων

Αν και αυτά τα τεχνικά στοιχεία είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία της βασικής υποδομής, ακόμη μια συνολική άποψη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης πρέπει να απεικονίζεται στο πλαίσιο της στρατηγικής. Αν και το πλαίσιο δημιουργήθηκε με βάση την πρακτική (που χρησιμοποιούν ομοσπονδιακές στρατηγικές της κυβέρνησης), ακόμη συνεντεύξεις με τους επαγγελματίες για την ενημέρωση σχετικά με τα πορίσματα θα μπορούσαν να αποδειχθούν διορατικές. Ποσοτική έρευνα με τη μορφή των ερευνών που στοχεύουν επαγγελματίες υπεύθυνους για την ανάπτυξη της ομοσπονδιακής ηλεκτρονικής διακυβέρνησης θα μπορούσε να αποκαλύψει τις εντυπώσεις τους για την ανάπτυξη στρατηγικού πλαισίου. Αυτό, ωστόσο, μπορεί να είναι δύσκολο λόγω της δυσκολίας στη λήψη των επαφών και της οργάνωσης μιας τέτοιας μελέτης με μεγάλο αριθμό χωρών, προκειμένου να αποδειχθεί δυνατή για στατιστικούς λόγους. Εμπειρικά, η συνεργασία μεταξύ των υπαλλήλων των κυβερνήσεων δεν είναι εύκολο έργο.
Ένα e-government στρατηγικό πλαίσιο έχει σχετικά μακράς διάρκειας πεδίο εφαρμογής και ισχύ. Για να παραμείνει έγκυρο, θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις αλλαγές του περιβάλλοντος. Η τεχνολογία είναι διαρκώς μεταβαλλόμενη με επιταχυνόμενο ρυθμό. Είναι, επίσης, συχνό φαινόμενο η απλοποίηση των αποτελεσμάτων της διαδικασίας σε τεχνολογία ανακύκλωσης. Οργανωτικές δομές στο πλαίσιο της κυβέρνησης μπορεί επίσης να πραγματοποιηθούν. Αυτές και πολλές άλλες αλλαγές στο περιβάλλον δεν πρέπει να αναιρούν το πλαίσιο. Θα πρέπει να είναι αρκετά ευέλικτο ώστε να καλύπτει τις ανάγκες. Ένας τρόπος για να ανταποκρίνεται μια στρατηγική καλύτερα είναι να εφαρμόζεται όσο το δυνατόν ως τεχνολογικά ουδέτερη.
Το προτεινόμενο πλαίσιο είναι “προσαρμόσιμο”. Είναι γενικού χαρακτήρα και δεν περιορίζεται σε ορισμένες χώρες ή σε ειδικά χαρακτηριστικά. Κάθε χώρα μπορεί να χρησιμοποιήσει το προτεινόμενο πλαίσιο και να το «γεμίσει» με δικά της οράματα, αντικείμενα, πρωτοβουλίες και προτεραιότητες. Διατάξεις και σχέσεις εντός και μεταξύ των διαφόρων συνιστωσών του πλαισίου, μπορούν επίσης να είναι εξατομικευμένες. Με τον τρόπο αυτό, οι επιμέρους κυβερνήσεις μπορούν να αντικατοπτρίζουν ακόμη τη δική τους εστίαση και μια ατζέντα στρατηγικών μέσω της τοπικής προσαρμογής του πλαισίου. Ένα στρατηγικό πλαίσιο θα πρέπει να χρησιμεύσει ως γέφυρα μεταξύ των περιφερειακών και τοπικών στρατηγικών. Επιπλέον, θα πρέπει επίσης να είναι επεκτάσιμο μέσω λεπτομερών επιμέρους στρατηγικών.
Παρακάτω θα παρουσιαστεί μια μελέτη περίπτωσης ενός χρήστη, προκειμένου να εξηγηθεί το πραγματικό πρόβλημα που υπάρχει στη γαλλική δημόσια διοίκηση και μια επισκόπηση της λύσης που παρέχει το σχέδιο TERREGOV. Ο πίνακας 1 παρέχει τις συντομογραφίες που χρησιμοποιούνται σε αυτή την περίπτωση.

Πίνακας 1: Notations and meaning

Notation Meaning
RMI Minimum Integration Revenue
CAF fund for family affaires
CCAS Social Action Communal Centre
CMS medico-social Centers
NLP Natural language processing

3.2 Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΑΙΤΗΣΗΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ

Στην περίπτωση της αίτησης αποζημίωσης, η αρχή της αλληλεγγύης στη Γαλλία οδήγησε στο πρόγραμμα RMI (ενοποίηση ελάχιστου ποσού των εσόδων), η οποία είναι υπό την ευθύνη του γαλλικού κράτους, αλλά διοικείται από αποκεντρωμένες υπηρεσίες του. Η καταβολή των αποζημιώσεων πραγματοποιείται από το ταμείο για άπορες οικογένειες (CAF). Στη διαδικασία RMI συμμετέχουν πολλοί παράγοντες (Σχήμα 2).
Η επεξεργασία των RMI ξεκινά από το αίτημα ενός πολίτη ο οποίος ζητά μια κοινωνική δράση από κοινόχρηστο κέντρο (CCAS) για το επίδομα RMI. Πολλοί παράγοντες παρεμβαίνουν για να ακολουθήσουν τη νομολογία του πολίτη και να αποφασίσουν κατά πόσον ο πολίτης είναι ή δεν είναι επίλεκτος για αυτό το είδος της βοήθειας.
Σε αυτό το παράδειγμα, η ποικιλία των παραγόντων (τοπική αυτοδιοίκηση, κρατικές υπηρεσίες, μη κερδοσκοπικές οργανώσεις) είναι τέτοια που οι πολίτες δυσκολεύονται να βρουν ένα καλό σημείο εισόδου. Ακόμη και το προσωπικό της πολιτικής δεν είναι σε θέση να προσδιορίσει με σαφήνεια τις αρμοδιότητες φορέων και ως εκ τούτου δεν μπορεί να δώσει μια συνολική απάντηση στην ανάγκη του πολίτη. Επιπλέον, ο πολίτης πρέπει να δώσει τις ίδιες πληροφορίες σε διαφορετικούς οργανισμούς, επειδή δεν υπάρχει ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ τους. Ο κύριος στόχος του έργου TERREGOV είναι να στηρίξει τους δημόσιους υπαλλήλους κατά τη διάρκεια της καθημερινής εργασίας τους κατά την παροχή υπηρεσιών κοινωνικής μέριμνας για τους απλούς πολίτες. Αυτό γίνεται με τη βελτίωση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των διοικήσεων και την οικοδόμηση μιας βάσης γνώσεων που βοηθά τους δημόσιους υπαλλήλους να δώσουν σωστές και απαραίτητες πληροφορίες σε ένα αποδεκτό χρονικό διάστημα. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, πρέπει να εφαρμόσουν μια κοινή πλατφόρμα (TerreGov) όπου:

 επιτρέπει την υλοποίηση των διαδικασιών της κυβέρνησης πουεπικαλούνται οι υπηρεσίες από πολλαπλές διοικήσεις
 κάνεικυβερνητικές διεργασίες στη διάθεση κι άλλων υπηρεσιών όπως υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και
 υποστηρίζει τους δημόσιους υπαλλήλους που συμμετέχουν σετέτοιες διαδικασίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης να πάρουν μια σαφή γνώση των διαδικασιών και των υπηρεσιών, προκειμένου να ενεργούν ως γνώστες κατά μέτωπο στο πρόβλημα των πολιτών.

Σχήμα 2: RMI διαδικασία

3.3 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Κάθε κυβέρνηση προσπαθεί να επιτύχει ορισμένους στόχους από την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Οι στόχοι αυτοί είναι εξαιρετικά σημαντικοί γιατί δικαιολογούν τους τεράστιους πόρους. Σε αντίθεση με τις επιχειρήσεις, οι κυβερνήσεις πρέπει να βεβαιωθούν ότι τα χρήματα δαπανώνται πολύ σοφά. Σε ένα δημοκρατικό σύστημα, η κυβέρνηση πρέπει να πάρει έγκριση από το εθνικό κοινοβούλιο για τον προϋπολογισμό. Άτομα που είναι υπεύθυνα για την έναρξη και την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης πρέπει να εργαστούν σκληρά για να πείσουν τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων σχετικά με την αναγκαιότητα για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση. 
Οι στρατηγικοί στόχοι θα πρέπει να παρέχουν ένα ολοκληρωμένο πακέτο για ό, τι η κυβέρνηση πρόκειται να επιτευχθεί. Δεν πρέπει να είναι εντελώς άσχετοι ή να αποσυνδεθούν τελείως. Για παράδειγμα, μερικοί στρατηγικοί στόχοι επικεντρώνονται γύρω από την παροχή ικανοποίησης των πολιτών (π.χ. Σιγκαπούρη). Άλλοι επιδιώκουν να επιτύχουν μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών και τη δημοκρατία (π.χ. Κορέα, Αίγυπτος κλπ. ...) και ούτω καθεξής. Αυτή η εστίαση θα μπορούσε να έρθει σε απάντηση στις υφιστάμενες ελλείψεις ή αδυναμίες.  

Κατόπιν αναλύσεως βρέθηκαν σε κάθε μία από τις στρατηγικές ηλεκτρονικής διακυβέρνησης των χωρών του δείγματος οι πιο σημαντικοί στρατηγικοί στόχοι. Το σχήμα 3 παρουσιάζει τους στρατηγικούς στόχους με βάση τη δημοτικότητά τους μεταξύ των χωρών. Με τον τρόπο αυτό, εντοπίστηκαν 31 εκπρόσωποι των στρατηγικών στόχων. Στο σχήμα 3 φαίνεται ότι, από 20 χώρες, 17 από αυτούς δήλωσαν στην ηλεκτρονική κυβερνητική στρατηγική τους ότι ο κεντρικός χρήστης της λειτουργίας ήταν ένας στρατηγικός στόχος.

Σχήμα 3: Οι πιο δημοφιλή στρατηγικοί στόχοι

Αυτή η μελέτη αποκάλυψε ότι ο υπ ‘αριθμόν ένας στρατηγικός στόχος που επιδιώκεται από τις κυβερνήσεις είναι ο προσανατολισμός προς τον χρήστη. Στην πραγματικότητα, μερικές μελέτες ενίσχυσαν τη σημασία του πελάτη. Η μελέτη κατέληξε επίσης στο συμπέρασμα ότι η εστίαση στον πελάτη και η αντιμετώπιση των μεταβαλλόμενων αναγκών των πελατών, ενισχύει τον δημοκρατικό διάλογο. Ενίσχυση της ικανότητας του δημόσιου τομέα για τις καλύτερες υπηρεσίες, δικτυωμένη κυβέρνηση, αποτελεσματικότητα, απλούστερες διαδικασίες, συμμετοχή των πολιτών, διευκόλυνση των επιχειρήσεων, απλούστευση της ζωής, αύξηση της αξίας του ανθρώπου και ανάπτυξη ικανοτήτων είναι οι πιο εμφανή στρατηγικοί στόχοι που εμφανίζονται στις e – στρατηγικές των κυβερνήσεων. Αυτοί οι στόχοι έχουν επηρεάσει το σχεδιασμό του στρατηγικού πλαισίου της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης όπου έχει αναπτυχθεί με πελατοκεντρικό σχεδιασμό.

3.4 ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΑΡΧΕΣ – ΤΑΣΕΙΣ

Κοινές κατευθυντήριες αρχές της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης έχουν διερευνηθεί. Οι αρχές αυτές καθορίζουν τους γενικούς θεματικούς τομείς των σχεδίων ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Αυτές οι τάσεις δείχνουν πως κινούνται οι κυβερνήσεις προς τα προγράμματα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Είναι δηλαδή οι κοινές τάσεις των e-στρατηγικών των κυβερνήσεων που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο σχεδιασμό ενός στρατηγικού πλαισίου και οριοθετούν τους περιορισμούς. Στον Πίνακα 2 που ακολουθεί παρατίθενται οι αρχές αυτές ταξινομημένες, όσον αφορά την έγκριση από τις διάφορες χώρες, σε μια φθίνουσα σειρά.
Η πρώτη κατευθυντήρια αρχή όπου είναι επαναλαμβανόμενη είναι η αποδοτικότητα / ικανότητα. Η δεύτερη κατευθυντήρια αρχή είναι να σχεδιάσει ηλεκτρονική διακυβέρνηση κατά τέτοιο τρόπο ώστε να επιτρέπει τη μεγαλύτερη συμμετοχή από τα συστατικά. Σαφώς, αυτό είναι μια κοινωνική απαίτηση που ζητεί επίσης από την κυβέρνηση να ανταποκρίνεται περισσότερο έναντι των υποχρεώσεων των χρηστών του. Η ανταπόκριση της κυβέρνησης στοχεύει στο να προσφέρει καλύτερες υπηρεσίες. Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει να επιτευχθεί εσωτερική αποτελεσματικότητα.

Πίνακας 2: Κοινές βασικές αρχές της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης

Guiding Principle Adopting Countries
Efficiency/capacity India, Jordan, The Netherlands, Egypt, Australia, New Zealand, Finland, Austria
Participatory government/Considerate administration Korea, The Netherlands, Egypt, Brazil, New Zealand, UK, Finland, Austria, Denmark
Universal Accessibility India, Japan, Brazil, UK, Austria, New Zealand
User-oriented Japan, Egypt, Australia, UK, Denmark
Convenience/Satisfaction India, The Netherlands, New Zealand, Austria
Interoperability Finland, France, Denmark, Austria
Knowledge-based government Korea, Finland, Brazil, UK, Belgium, Germany
Transparency India, The Netherlands, Austria
Reliability India, The Netherlands, Jordan
Trust Finland, The Netherlands, New Zealand
Networked/integrated government Korea, Brazil, New Zealand
Quality The Netherlands, Jordan, Denmark
Open source/standards Brazil, France, Austria
Redundancy Control Jordan, The Netherlands
Flexibility Jordan, Denmark
User-friendliness Japan, Austria
Rationalisation of resources Brazil, Denmark
Shared services Australia, Denmark, New Zealand, Korea
Mutualism & Cooperation France, Austria
Privacy The Netherlands, Austria
Orchestration/standardisation Brazil
Channel of choice The Netherlands
Personalisation The Netherlands
Accountability The Netherlands
Balanced Social development Finland
One-stop-shop India, Korea, Austria
Responsiveness The Netherlands
Value for money Australia
Security Jordan
Scalability Jordan
Manageability Jordan
Continuity Jordan
Creativity Japan
In conjunction with the European Commission France
Shared software development France
Competitiveness Finland
Sustainability Austria
One-time information entry Australia
No wrong door New Zealand, Australia
Service packaging New Zealand
Attract Employees New Zealand

Η τρίτη σημαντικότερη κατευθυντήρια αρχή για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση είναι η επίτευξη καθολικής πρόσβασης. Καθ ‘όλη την προσπάθεια, έχει παρατηρηθεί ότι η προσβασιμότητα δίνεται με προσοχή. Αυτό στην πραγματικότητα είναι αρκετά λογικό. Οι υπηρεσίες online ή παρόμοιου τύπου έχουν υψηλό κόστος και δεν είναι προσιτές σε κάθε έναν. Πρέπει, όμως, αυτές οι υπηρεσίες να είναι προσιτές σε όλους, αδιακρίτως, ανεξάρτητα από την οικονομική τους ικανότητα, τη γλώσσα, τη γεωγραφική θέση κλπ. Ο προσανατολισμός προς τον χρήστη βρέθηκε νωρίτερα να είναι ο πιο περιζήτητος στρατηγικός στόχος ενώ εμφανίζεται εδώ στη θέση τέσσερα. Αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις δεν δίνουν την απαραίτητη προσοχή κατά την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Το προτεινόμενο πλαίσιο θα πρέπει να ενσωματώσει τις μεγάλες κατευθυντήριες αρχές που αναφέρονται ανωτέρω. Μπορούν να επηρεάσουν τη γενική διάταξη του πλαισίου, και ιδίως τις σχέσεις μεταξύ των συνιστωσών.
Οι κοινές κατευθυντήριες αρχές του πίνακα 2, διαπιστώθηκε ότι έχουν στόχο τρεις τομείς της ηλεκτρονικής δημόσιας διοίκησης: την παροχή υπηρεσιών, την εσωτερική αποδοτικότητα και τη δικτύωση της κυβέρνησης. Αυτοί οι τρεις τομείς βρέθηκαν πλέον να ελκύουν την προσοχή των κυβερνήσεων του κόσμου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Η στρατηγική i2010 – Ευρωπαϊκή κοινωνία της πληροφορίας για την ανάπτυξη και την απασχόληση, 06/2005

• Παναρέτου Ι., Κωστόπουλος Χ., Κωστόπουλος Ι., Παυλίδης Γ., Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και η Εγκαθίδρυση του στην Ελλάδα σε Περιφερειακό και Τοπικό Επίπεδο, 05/2005

• Σημειώσεις Καθηγητή Παυλίδη Γ. στο μάθημα ΗΔ, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

• http://ec.europa.eu/information_society/index_en.htm
• http://europa.eu.int/
• http://www.eprodat.org/
• http://www.dpa.gr/
• http://www.sibis-eu.org
• http://en.wikipedia.org/wiki/Decision_theory
• http://www.kmu.gov.ua/control/en/publish/article?art_id=10300064&cat_id=10280802
• http://www.e-voting.at/

Τσικολάτας Α. (2009) Η Διεθνοποίηση της Αλουμυλ-Μυλωνάς ΑΕ. Πάτρα

Εισαγωγή

Σε αυτή την εργασία γίνεται η παρουσίαση της περίπτωσης μίας από τις πιο επιτυχημένες διεθνοποιημένες ελληνικές επιχειρήσεις, της εταιρείας ΑΛΟΥΜΥΛ-ΜΥΛΩΝΑΣ Α.Ε., η οποία αποτελεί παράδειγμα για την ενασχόλησή της με το εξαγωγικό εμπόριο, με όλες τις θετικές επιπτώσεις που συνεπάγεται αυτό για τους ιδιοκτήτες – μετόχους της, τους εργαζόμενους σε αυτήν αλλά και για το σύνολο της ελληνικής οικονομίας. Αρχικά γίνεται ανάλυση του εξωτερικού και του εσωτερικού περιβάλλοντος, ώστε να εντοπιστούν εκείνοι οι παράγοντες και πρακτικές που την οδήγησαν και ευνοούν τη διεθνοποίησή της. Στη συνέχεια αναλύεται η επιτυχής διεθνής πορεία της εταιρείας, και αναφέρονται οι ενέργειες που μπορεί μία ελληνική επιχείρηση να εφαρμόσει, ώστε να δραστηριοποιηθεί στο εξωτερικό με επιτυχία. Τέλος, εξάγονται συμπεράσματα για τις δυνατότητες και προοπτικές διεθνοποίησης της ελληνικής επιχείρησης.

Ιστορικό

Η ΑΛΟΥΜΥΛ – ΜΥΛΩΝΑΣ Α.Ε., 20 χρόνια από την ίδρυσή της, είναι η κορυφαία παραγωγός βιομηχανία της ελληνικής αγοράς και μια από τις μεγαλύτερες και πιο προηγμένες τεχνολογικά βιομηχανίες στην Ευρώπη. Διαθέτει 26 θυγατρικές εταιρείες, εκ των οποίων 19 βρίσκονται στο εξωτερικό (Ευρώπη, Βαλκάνια, Δυτική Ευρώπη και Μέση Ανατολή). Απασχολεί πάνω από 2.000 άτομα, εκ των οποίων τα 1.164 ανήκουν στην μητρική ΑΛΟΥΜΥΛ και τις θυγατρικές της στην Ελλάδα. Η έδρα της επιχείρησης βρίσκεται στη ΒΙ.ΠΕ. Κιλκίς, 45 χλμ. βόρεια της Θεσσαλονίκης. Η μητρική εταιρεία ιδρύθηκε το 1988 και είναι εισηγμένη στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών από το 1988.
Η εταιρεία ΑΛΟΥΜΥΛ-ΜΥΛΩΝΑΣ Α.Ε. δραστηριοποιείται στην παραγωγή προφίλ αλουμινίου και στην παραγωγή και εμπορία εξαρτημάτων συστημάτων αλουμινίου και αποτελεί την μητρική εταιρεία ενός από τους μεγαλύτερους και περισσότερο προηγμένους βιομηχανικούς ομίλους στον τομέα της έρευνας, ανάπτυξης και παραγωγής προϊόντων διέλασης αλουμινίου. Η ΑΛΟΥΜΥΛ επεκτείνει διαρκώς την επιχειρηματική της δραστηριότητα επενδύοντας στην έρευνα και ανάπτυξη νέων προϊόντων, στο τεχνολογικό και στο ανθρώπινο δυναμικό της.
Στην Ελλάδα, η ΑΛΟΥΜΥΛ διαθέτει υπερσύγχρονες βιομηχανικές και εμπορικές μονάδες σε Κιλκίς, Ξάνθη, Κομοτηνή, Σέρρες, εμπορικές μονάδες σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη με υπερσύγχρονους εκθεσιακούς χώρους, καθώς και ένα δίκτυο αντιπροσώπων σε ολόκληρη τη χώρα. Εκτός Ελλαδικού χώρου, η ΑΛΟΥΜΥΛ παραμένει σταθερά ηγέτης στις αγορές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (όπως: Ρουμανία, Σερβία, Μαυροβούνιο, FYROM, Αλβανία, Βουλγαρία), καλύπτοντας με τα προϊόντα της 45 χώρες σε 4 ηπείρους.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα βασικά σημεία στην ιστορική εξέλιξη της επιχείρησης.

1988: Ίδρυση εταιρείας με μόλις 14 άτομα προσωπικό από τους νυν μετόχους της (οικογένεια Μυλωνά) μετά την αποχώρησή αυτών από τη “Βιομηχανία Αλουμινίου Βορείου Ελλάδος Α.Ε.” (Β.ΑΛ.Β.Ε. Α.Ε.). Ανέγερση βιομηχανικών εγκαταστάσεων στη ΒΙ.ΠΕ. Σταυροχωρίου Κιλκίς.

1989: Παρουσίαση στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης των τριών πρώτων συστημάτων αλουμινίου, τα οποία έχουν παραχθεί στην Ιταλία για λογαριασμό της ΑΛΟΥΜΥΛ από δικά της καλούπια.

1990: Έναρξη παραγωγής με τη λειτουργία της πρώτης γραμμής διέλασης αλουμινίου 1.600 ΜΤ παραγωγικής δυναμικότητας 7.000 τόνων προφίλ ετησίως.

1993: Ίδρυση της θυγατρικής εταιρείας ALOYSYS με έδρα την Αθήνα. Δημιουργία εγκαταστάσεων στη ΒΙ.ΠΕ.Σταυροχωρίου (πρώτο οριζόντιο βαφείο, νέο τμήμα παραγωγής προφίλ με θερμοδιακοπή και τμήμα επιφανειακής προστασίας προφίλ με επικάλυψη ειδικών αυτοκόλλητων film πολυπροπυλενίου). Οι επενδύσεις αυτές ολοκληρώνονται το 1994 με αποτέλεσμα την καθετοποίηση της παραγωγής και την επέκταση της εταιρείας σε νέα προϊόντα εξειδικευμένων χρήσεων, με υψηλή προστιθέμενη αξία.

1994: Ίδρυση Τμήματος Έρευνας και Ανάπτυξης. Επίσης, εγκαίνια εργαστηρίου ποιοτικού ελέγχου στο Τμήμα Ηλεκτροστατικής Βαφής, το οποίο παρακολουθείται από μηχανήματα του γερμανικού οργανισμού GSB.

1995: Έναρξη διαδικασιών απόκτησης πιστοποιητικού ISO 9001 για τα τμήματα παραγωγής προφίλ αλουμινίου και ηλεκτροστατικής βαφής. Ξεκινά η εγκατάσταση νέας γραμμής διέλασης αλουμινίου παραγωγικής δυναμικότητας 12.000 τόνων ετησίως, η οποία υπερδιπλασιάζει την παραγωγική δυναμικότητα της ΑΛΟΥΜΥΛ, καθώς και η εγκατάσταση τριών νέων φούρνων.

1996: Ίδρυση της θυγατρικής εταιρείας ΑΛΟΥΦΟΝΤ (περαιτέρω καθετοποίηση της παραγωγής). Η εταιρεία προχωρά σε συμφωνία για την παραγωγή προφίλ για συστήματα κουφωμάτων αλουμινίου σχεδιασμένα από την Porsche Design.

1997: Τοποθέτηση γραμμής κάθετης ηλεκτροστατικής βαφής, δυναμικότητας 12.000 τόνων ετησίως, επένδυση ύψους 4,46 εκ. ευρώ. Ίδρυση θυγατρικής στη Ρουμανία (ALUMIL ROM), αγορά αποθηκών για την εγκατάστασή της στο Βουκουρέστι και ενοικίαση αποθηκών σε τέσσερις άλλες πόλεις της Ρουμανίας.

1998: Εισαγωγή στο Χρηματιστήριο Αθηνών, άντληση 7,33 εκ. € με δημόσια εγγραφή. Ίδρυση της ΑΛΟΥΚΟΜ στη ΒΙ.ΠΕ Κομοτηνής και έγκριση επένδυσης ύψους 5,6 εκ. Ευρώ για την τοποθέτηση πρέσας δυναμικότητας 5.500 τόνων. Ίδρυση νέας θυγατρικής εταιρείας στην Ουγγαρία (ALUMIL HUNGARY), καθώς και νέας θυγατρική εταιρείας στην Αλβανία (ALUMIL ALBANIA) και στη Βουλγαρία (ALUMIL BULGARIA). Αγορά οικοπέδου και κτηριακών εγκαταστάσεων στη ΒΙ.ΠΕ Κιλκίς για τη δημιουργία αποθηκών, καθώς και τμήματος κατεργασίας προφίλ αλουμινίου.

1999: Αγορά οικοπέδου στην Ουγγαρία για τη δημιουργία ιδιόκτητων αποθηκών. Ίδρυση δεύτερης θυγατρικής εταιρείας στη Ρουμανία (ALUMIL EXTRUSION) και νέας θυγατρικής εταιρείας στην Πολωνία (ALUMIL POLSKA). Επίσης, αγοράζονται από τη νέα θυγατρική εταιρεία ΑΛΟΥΝΕΦ τα πάγια στοιχεία (οικόπεδο, κτίριο μηχανολογικός εξοπλισμός) της βιομηχανίας αλουμινίου Β.ΑΛ.Β.Ε., τα οποία προηγουμένως εκμίσθωνε η ΑΛΟΥΜΥΛ. Σύσταση εταιρείας εμπορίας και παραγωγής εξαρτημάτων και διακίνησης προφίλ στην Αίγυπτο και ίδρυση νέας θυγατρικής εταιρείας στην Ουκρανία (ALUMIL UKRAINE).

2000: Αύξηση μετοχικού κεφαλαίου με κεφαλαιοποίηση αποθεματικών και καταβολή μετρητών συνολικού ύψους 29,6 εκ. ευρώ περίπου. Έναρξη λειτουργίας της 3ης γραμμής διέλασης στο εργοστάσιο του Κιλκίς (δυναμικότητας 8.000 τόνων ετησίως) και επίσης έναρξη παραγωγικής λειτουργίας από το μέσον του έτους του εργοστασίου
διέλασης της θυγατρικής ΑΛΟΥΚΟΜ στην Κομοτηνή. Ίδρυση νέων θυγατρικών (ALUMIL INDUSTRY, ALUMIL MISR FOR ALUMINIUM ALUMIL MISR FOR ACCESSORIES, ALUMIL DEUTSCHLAND, ALUMIL SKOPJE και ALUMIL MILONAS CYPRUS) με σκοπό την προώθηση των πωλήσεων σε Μολδαβία, Αίγυπτο, Γερμανία, Σκόπια και Κύπρο. Αγορά οικοπέδου στην Φρανκφούρτη, Γερμανία, όπου πρόκειται να ανεγερθούν ιδιόκτητες αποθήκες.

2001: Ανέγερση του κέντρου Logistics συνολικής επιφάνειας 22.500 τ.μ. στο Κιλκίς και εγκατάσταση νέου οριζόντιου βαφείου. Επίσης, ολοκλήρωση πρώτης φάσης εκσυγχρονισμού του εργοστασίου της Ξάνθης που ανήκει στη θυγατρική εταιρεία ΑΛΟΥΝΕΦ (νέες κτηριακές εγκαταστάσεις και μονάδα ηλεκτροστατικής βαφής) και επένδυση στη θυγατρική εταιρεία ΜΕΤΡΟΝ (2000) στις Σέρρες. Ίδρυση δύο θυγατρικών εταιρειών στη Σερβία. Επίσης, ίδρυση θυγατρικής εταιρείας στην Ιταλία για την ανάπτυξη εμπορικής δραστηριότητας στην τοπική αγορά και δεύτερης θυγατρικής εταιρείας στη Βάρνα, Βουλγαρία, με σκοπό την κάλυψη ολόκληρης της βουλγαρικής αγοράς. Απορρόφηση της θυγατρικής εταιρείας ΑΛΟΥΦΟΝΤ από τη μητρική με σκοπό τη βελτιστοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας και τη μείωση του συνολικού λειτουργικού κόστους.

2002: Ίδρυση δύο νέων θυγατρικών στη ΒΙ.ΠΕ. Κιλκίς (Γ.Α. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΠΛΑΣΤΙΚΩΝ ΥΛΩΝ και ΑΛΟΥΦΥΛ). Ίδρυση δεύτερης θυγατρικής εταιρείας στην Κύπρο (ALUMIL CY) με σκοπό την πληρέστερη κάλυψη της Κυπριακής αγοράς. Ολοκλήρωση νέων εκθεσιακών χώρων, γραφείων, αποθηκών και δύο υπερσύγχρονων κέντρων εκπαίδευσης για μηχανικούς, αρχιτέκτονες και εμπόρους σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Παράλληλα, συνάπτονται σημαντικές εμπορικές συμφωνίες αποκλειστικής αντιπροσώπευσης προϊόντων με πολυεθνικές εταιρίες όπως η Phifer Inc. για προϊόντα ηλιοπροστασίας, η ASA για ηλεκτρικά μοτέρ κίνησης και η G U για εξαρτήματα κουφωμάτων αλουμινίου και ηλεκτρικούς μηχανισμούς. Στη θυγατρική εταιρεία ΑΛΟΥΝΕΦ Α.Ε. λειτουργεί νέα γραμμή παραγωγής 8.000 τόνων ετησίως και δύο νέα, οριζόντια βαφεία 12.000 τόνων ετησίως συνολικά, σε Βουλγαρία και Ρουμανία. Τέλος, η εταιρεία πιστοποιείται και για την εφαρμογή συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης σύμφωνα με το πρότυπο ISO 14001.

2003: Ίδρυση νέας θυγατρικής εταιρείας στη Σερβία (ALUMIL COATING) και επενδύσεις της ΑΛΟΥΜΥΛ και του Ομίλου 2 εκ. ευρώ στη Ρουμανία, 1,1 εκ. Ευρώ στη Σερβία και 3,8 εκ. ευρώ στη Γερμανία. Αποδίδεται μεγάλη έμφαση στο Σύστημα Διαρκούς Βελτίωσης και στην υιοθέτηση της Διοίκησης της Απόδοσης. Ξεκινά επένδυση ύψους 6 εκ. ευρώ στην Κομοτηνή για την εγκατάσταση νέας, υπερσύγχρονης γραμμής παραγωγής αρχιτεκτονικού και βιομηχανικού προφίλ, ετήσιας παραγωγικής δυναμικότητας 4.500 τόνων. Σε συνδυασμό με την περάτωση της νέας πρέσας παραγωγικότητας 20.000 τόνων στο Κιλκίς, στη Σερβία και στην Αλβανία, η συνολική παραγωγική δυναμικότητα του ομίλου ανέρχεται σε 73.000 τόνους προφίλ και στα βαφεία σε 53.000 τόνους. Νέες βραβεύσεις για τέταρτη φορά
από τον οργανισμό Growthplus για τη συνεισφορά στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας και από το ΕΚΕΤΑ (Βραβείο Καινοτομικής και Επιχειρηματικής Αριστείας.) Για πρώτη φορά συμμετέχουν στην ενοποίηση όλες οι θυγατρικές του ομίλου σε Ελλάδα και εξωτερικό, (25 συνολικά) με προσωπικό 1.350 ατόμων.

2004 : Το επενδυτικό πρόγραμμα αποδίδει για το 2004 στην ΑΛΟΥΜΥΛ κτηριακές εγκαταστάσεις και μηχανολογικό εξοπλισμό (νέες γραμμές παραγωγής αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό παραγωγικής δυναμικότητας, ανέγερση αποθηκών και κτηριακών εγκαταστάσεων). Ταυτόχρονα, τον Μάιο ολοκληρώνεται η εξαγορά – πρώτη για τον όμιλο – της Βοσνιακής βιομηχανίας αλουμινίου ALPRO.

2005 : Περάτωση βιομηχανικών συγκροτημάτων στη Σερβία (13 εκ. Ευρώ) και στην Αλβανία (8 εκ. Ευρώ). Η συνολική ετήσια παραγωγική δυναμικότητα του Ομίλου προσεγγίζει ετησίως τους 85.000 τόνους προφίλ και στα βαφεία ξεπερνά τους 50.000 τόνους. Ραγδαία ενίσχυση εξαγωγών σε Μέση Ανατολή, Αφρική, στις αγορές της Δυτικής Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής με εντυπωσιακά κτηριακά συγκροτήματα σε όλο τον κόσμο (ξενοδοχεία, αεροδρόμια, ουρανοξύστες, κ.α.)

2006: Ολοκλήρωση νέου οργανωτικού σχήματος και νέας ηλεκτρονικής πλατφόρμας του Ομίλου (Data Room, E-Commerce, CRM, Call Center, On-line technical support etc.), κόστους 6 εκ. Ευρώ. Το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών τιμά για 3η φορά την ΑΛΟΥΜΥΛ με το Βραβείο Εξαγωγικής Δραστηριότητας, όπως και ο οργανισμός Europe’s GrowthPlus Top 500 για τη συνεισφορά στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας, το Business Wekk και ο οργανισμός Great Place to Work Europe, για τις πολυετείς συστηματικές προσπάθειες των εργαζομένων του Ομίλου και των Διοικήσεων του.

2007: Εφαρμογή του περιβαλλοντικού σχεδιασμού Green ALUMIL με στόχο την ενημέρωση και την λήψη μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος. Αύξηση στις προσθήκες παγίων του ομίλου κατά 20,2 εκ. €. Εγκατάσταση της νέας υπερσύγχρονης γραμμής ανοδίωσης στη ΒΙ.ΠΕ. Κιλκίς, συνολικής επένδυσης €15 εκ
Ίδρυση της ALUMIL GULF στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με σκοπό την εμπορία προφίλ και εξαρτημάτων αλουμινίου στην ευρύτερη περιοχή του κόλπου. Εισαγωγή της θυγατρικής ALUMIL ROM στο χρηματιστήριο του Βουκουρεστίου. Σημαντικές εμπορικές Συμφωνίες με τις πολυεθνικές «ARCELORMITTAL» και «RICHEL SERRES DE France» καθώς και με τη ρωσική κατασκευαστική εταιρεία « Κ CONSTRUCTION LTD» και την ελληνική ΒΙΟΣΑΡ Ενεργειακή. Βράβευση για όγδοη φορά από τον οργανισμό «Growth Plus 500» για τη συνεισφορά της εταιρείας στην ευρωπαϊκή οικονομία και στην προσφορά νέων θέσεων εργασίας.
2008: Λειτουργία της υπερσύγχρονης γραμμής ανοδιώσεως στη ΒΙ.ΠΕ. Κιλκίς, με 70 μπάνια και παραγωγική δυνατότητα 800 τ.μ. ανοδιώμενης επιφάνειας ανά ώρα. Ίδρυση της ALUMIL North America στις ΗΠΑ με σκοπό την προώθηση προφίλ και εξαρτημάτων αλουμινίου στην ευρύτερη περιοχή της Β.Αμερικής. Ολοκλήρωση της επένδυσης και έναρξη παραγωγικής λειτουργίας του νέου υπερσύγχρονου χυτηρίου αλουμινίου στη ΒΙ.ΠΕ. Κιλκίς. Πιστοποίηση των θυγατρικών ALUKOM & ALUNEF για την εφαρμογή συστήματος διαχείρισης ποιότητας. Πιστοποίηση του βαφείου ALUMIL Bulgaria κατά Qualicoat & GSB. Συνέχιση του περιβαλλοντικού σχεδιασμού Green ALUMIL. Συμφωνία για την ίδρυση εταιρείας στη Ρωσία. Η ALUMIL θα συμμετέχει με ποσοστό 51% έναντι 49% που θα κατέχει η εταιρεία «JSC» με έδρα τη Μόσχα
Εσωτερικό περιβάλλον
Όραμα, αξίες και στόχος

Όραμα:
Να είμαστε ο κορυφαίος, πρωτοπόρος, καινοτόμος και διαπολιτισμικού χαρακτήρα όμιλος στο χώρο μας, με κέντρο τον άνθρωπο και σεβασμό στο περιβάλλον
Αξίες:
Ακεραιότητα
Οι πράξεις και τα λεγόμενά μας χαρακτηρίζονται από διαφάνεια, ειλικρίνεια και συνέπεια. Τηρούμε τις δεσμεύσεις και τις υποσχέσεις μας. Ασκούμε τις επιχειρηματικές μας δραστηριότητες έντιμα και αμερόληπτα, χωρίς να επηρεαζόμαστε από εξωγενείς παράγοντες ή από προσωπικές συμπάθειες και εκτιμήσεις.
Ομαδικό πνεύμα
Δημιουργούμε ανοικτές και θετικές σχέσεις μεταξύ των συναδέλφων, ώστε να προάγουμε τη συνεργασία και την επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων. Πιστεύουμε ότι τα αποτελέσματα της ομάδας είναι πάντα μεγαλύτερα από τα επιμέρους αποτελέσματα των ατόμων που την αποτελούν. Ενθαρρύνουμε και χρησιμοποιούμε αμφίδρομη επικοινωνία και τον εποικοδομητικό διάλογο.
Πρωτοπορία
Η καινοτομία αποτελεί συνεχή μας δέσμευση. Αναζητούμε νέους τρόπους να βελτιώσουμε και να αναπτύξουμε νέα προϊόντα, υποδομές και διαδικασίες. Ενδιαφερόμαστε για νέες ιδέες και διαδικασίες και ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους μας να καλλιεργούν και να προτείνουν νέες ιδέες. Υποστηρίζουμε τη δημιουργικότητα και θεωρούμε ότι ο κάθε ένας από τους ανθρώπους μας μπορεί να συνεισφέρει στη διαρκή βελτίωσή μας.
Εστίαση στον πελάτη
Προβλέπουμε και ικανοποιούμε τις υπάρχουσες και δυνητικές ανάγκες και προσδοκίες των εσωτερικών και εξωτερικών πελατών. Εκδηλώνουμε έντονο και αληθινό ενδιαφέρον για τις ανάγκες των πελατών και εξυπηρετούμε με επαγγελματισμό, ευγένεια και υπομονή. Διαχέουμε τη γνώση και εκπαιδεύουμε τους πελάτες στην επίλυση κάποιων προβλημάτων, προσθέτοντας αξία στη συνεργασία μας. Δημιουργούμε μία σχέση εμπιστοσύνης που παραβλέπει πρόσκαιρα οφέλη και στοχεύει στη μακροπρόθεσμη συνεργασία με οφέλη για όλους.
Επιχειρηματικότητα
Ενθαρρύνουμε τους συνεργάτες μας να βλέπουν την εταιρεία σαν τη δική τους επιχείρηση. Δίνουμε έμφαση στην αποτελεσματικότητα, ψάχνοντας διαρκώς για τρόπους βελτίωσης διαδικασιών και πρακτικών.
Συνεχή μάθηση
Θεωρούμε την ALUMIL έναν οργανισμό που μαθαίνει. Η μάθηση αφορά όλες τις δραστηριότητες της εταιρείας, τόσο σε ομαδικό, όσο και σε ατομικό επίπεδο. Μαθαίνουμε από τα λάθη και τις επιτυχίες και χρησιμοποιούμε αυτή τη γνώση για να γινόμαστε καλύτεροι. Προσαρμόζουμε τη δομή και τις διαδικασίες μας στα νέα δεδομένα, χωρίς προκαταλήψεις και προσκολλήσεις στο παρελθόν.
Κοινωνική ευθύνη
Για την ALUMIL η κοινωνική ευημερία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αναπτυξιακή πορεία του Ομίλου και, στο πλαίσιο αυτό, θεωρούμε ηθικά επιβεβλημένη την ενσωμάτωση των επιταγών της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στην επιχειρηματική μας λειτουργία. Με τις δράσεις που αναλαμβάνουμε θέτουμε το επίκεντρο της πολιτικής μας τον άνθρωπο και την κοινωνία, επενδύοντας πάντοτε στον σεβασμό προς τους εργαζομένους, στην προαγωγή του εθελοντισμού, σε θέματα υγιεινής και ασφάλειας και στην μέριμνα για την προστασία του περιβάλλοντος.

Βασικός στόχος της ΑΛΟΥΜΥΛ αποτελεί η συνέχιση με σταθερότητα της ανοδικής πορείας του Ομίλου, παρά το ευμετάβλητο διεθνές περιβάλλον, και παράλληλα η ενίσχυση της ηγετικής θέσης της στην Ελλάδα, όσο και του κύρους και της αξιοπιστίας της σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι άνθρωποι της ΑΛΟΥΜΥΛ υλοποιούν τη στρατηγική της Διοίκησης προς την κατεύθυνση αυτή με σκοπό την κατάκτηση ολοένα και περισσότερων της Ευρώπης, της Ασίας, της Αφρικής και της Αμερικής, επιδιώκοντας « την τελειότητα κάθε μέρα …», στα πλαίσια της προσπάθειας να προσφέρουν υπηρεσίες με έμφαση στον άνθρωπο, στην ευημερία και ανάπτυξη του.
Προϊόντα

Η ΑΛΟΥΜΥΛ παράγει:
• Ολοκληρωμένα συστήματα αλουμινίου, για αρχιτεκτονικές εφαρμογές (πόρτες, παράθυρα, προσόψεις, αίθρια, χωρίσματα γραφείων κλπ.),σχεδιασμένα, εξελιγμένα και δοκιμασμένα από το Τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης της εταιρείας με γνώμονα τον τελικό χρήστη και την κάλυψη των αναγκών του και πιστοποιημένα από τα εγκυρότερα Διεθνή Ινστιτούτα (π.χ. IFT ROSENHEIM – Γερμανία).
• Εσωτερικές θύρες, θύρες ασφαλείας και πυρασφάλειας.
• Βιομηχανικά προφίλ ειδικών προδιαγραφών (για την αυτοκινητοβιομηχανία, τη ναυπηγική και άλλες χρήσεις), τα οποία προσφέρουν εξειδικευμένες λύσεις σε πολλούς τομείς όπως ο οικοδομικός, μεταφορών, μηχανολογικών και ηλεκτρονικών εφαρμογών κλπ.
• Εξαρτήματα για προφίλ αλουμινίου.
• Σύνθετα φύλλα αλουμινίου (composite panels), τα λεγόμενα j-bond.
• Πολυκαρβονικά φύλλα, τα οποία αποτελούνται από ένα θερμοπλαστικό-τεχνοπολυμερικό υλικό, που παράγεται με τη μέθοδο της διέλασης, υπερέχει έναντι του παραδοσιακού γυαλιού και έχει δυνατότητα πολλαπλών εφαρμογών χάρις στα πολυάριθμα πλεονεκτήματά του.
• Συστήματα αυτοματισμών.
• Συστήματα ανέλκυσης.

Διοίκηση – Οργανωτική δομή

Σε κάθε επιχείρηση η διοίκηση κατέχει εξέχουσα θέση. Κύριοι στόχοι της διοίκησης είναι ο συντονισμός και η εναρμόνιση όλων των παραγωγικών πόρων (χρηματοοικονομικών, φυσικών, τεχνολογικών και ανθρώπινων), με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτευχθούν συγκεκριμένα αποτελέσματα. Η εταιρεία ΑΛΟΥΜΥΛ έχει κατορθώσει να φθάσει σε ένα υψηλό στάδιο λειτουργίας και οφείλει την επιτυχία της στους ανθρώπους εκείνους που τη διοικούν, θέτοντας όλο και υψηλότερους στόχους κάθε χρόνο, και επίσης στα ικανά διοικητικά στελέχη, που αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση ομαλής λειτουργίας κάθε επιχείρησης στη σύγχρονη εποχή.
Η εταιρεία διοικείται από ένα εξαμελές διοικητικό συμβούλιο, το οποίο έχει
πενταετή θητεία με λήξη το 2012. Το παρόν Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο αποτελείται από τρία εκτελεστικά, δύο μη εκτελεστικά και ταυτόχρονα ανεξάρτητα μέλη και ένα μη εκτελεστικό μέλος, εξελέγη σύμφωνα με απόφαση της Τακτικής Γενικής Συνέλευσης των μετόχων της 23.05.2007, βάσει του Ν.3016/2002 περί Εταιρικής Διακυβέρνησης.

Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΑΛΟΥΜΥΛ απαρτίζεται από τους

1. Γεώργιο Αλεξάνδρου Μυλωνά, Πρόεδρο και διευθύνοντας σύμβουλο.
2. Ευαγγελία Αλεξάνδρου Μυλωνά, Αντιπρόεδρο Διοικητικού Συμβουλίου και Γενική Διευθύντρια.
3. Ευτυχία Μυλωνά, σύζυγος Αλεξάνδρου, το γένος Νικολαΐδη, εκτελεστικό μέλος.
4. Γεώργιο Ιωάννου Δουκίδη, Μη-Εκτελεστικό Μέλος
5. Αριστείδη Στυλιανού Πλουμπή, ανεξάρτητο μη εκτελεστικό μέλος.
6. Αναστάσιο Χρήστου Αλεξανδρίδη, ανεξάρτητο μη-εκτελεστικό
   Μέλος.
   Στο επόμενο γράφημα παρουσιάζεται το οργανόγραμμα της επιχείρησης:

Κουλτούρα

Βασική προτεραιότητα της διοίκησης του Ομίλου αποτελεί ο συνδυασμός του πρωταγωνιστικού επιχειρηματικού ρόλου με την ανάπτυξη ολοκληρωμένων συστημάτων Κοινωνικής Ευθύνης. Βασικοί άξονες στους οποίους κατευθύνεται είναι:
• η ανάπτυξη συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης και Διαχείρισης Ποιότητας
• η Προσφορά Εργασίας
• η Υγιεινή και Ασφάλεια των Εργαζομένων
• η Αναδιοργάνωση και Διαρκής Ανάπτυξη των Εργαζομένων και
• η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη
Με βασικές αξίες τη Συνέπεια, την Αποτελεσματικότητα, το Ομαδικό πνεύμα,
την Εμπιστοσύνη και την Πρωτοπορία, και ενσωματώνοντας υψηλή προστιθέμενη αξία στις εταιρείες της καθώς και εξειδικευμένη τεχνογνωσία, η ΑΛΟΥΜΥΛ προσφέρει τις υπηρεσίες της σε ένα ευρύ πλαίσιο λειτουργιών προς επιδίωξη του τριπτύχου ’’άνθρωπος, ευημερία & ανάπτυξη’’, δείχνοντας ενδιαφέρον τόσο για τους εργαζομένους της, όσο και για τους πελάτες της και για την κοινωνία γενικότερα όπου δραστηριοποιείται. Παράλληλα αποδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στην εξασφάλιση της διαφάνειας των εν γένει ενεργειών και συναλλαγών της και στην εδραίωση της αξιοπιστίας της έναντι του συνόλου των μετόχων και του ευρύτερου επενδυτικού κοινού.
Όπως τονίζει η ίδια, η ΑΛΟΥΜΥΛ επενδύει στο Ανθρώπινο Δυναμικό της, σε Νέες χώρες – Νέες αγορές (επέκταση δικτύου), Νέα προϊόντα (Νέα Συστήματα, Πολυκαρβονικά, J-bond, Interiors, Αυτοματισμοί, Ρολά), Νέες Συνεργασίες (Εμπορικές, με φορείς, Πανεπιστήμια, κ.α.) και στο ERP (Enterprise Resource Planning).
Εταιρική διακυβέρνηση

Η ΑΛΟΥΜΥΛ αποδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στην εξασφάλιση της διαφάνειας των εν γένει ενεργειών και συναλλαγών της και στην εδραίωση της αξιοπιστίας της έναντι του συνόλου των μετόχων και του ευρύτερου επενδυτικού κοινού. Υποχρέωση και καθήκον όλων των μελών του Δ.Σ. είναι η διαρκής επιδίωξη της ενίσχυσης της μακροχρόνιας οικονομικής αξίας της εταιρείας και η προάσπιση του εταιρικού συμφέροντος.
Η σημασία που αποδίδεται στην ενίσχυση της μακροχρόνιας οικονομικής αξίας της εταιρείας και στην προάσπιση του εταιρικού συμφέροντος αποδεικνύεται σαφώς από την ιδιαίτερη έμφαση στα εξής Τμήματα και Επιτροπές: Τμήμα Εσωτερικού Ελέγχου, Τμήμα Χρηματιστηριακών Θεμάτων και Επικοινωνίας, Υπηρεσία Εξυπηρέτησης Μετόχων, Υπηρεσία Εταιρικών Ανακοινώσεων, Επενδυτική Επιτροπή, Ελεγκτική Επιτροπή που αναφέρεται στο Διοικητικό Συμβούλιο.
Παραγωγική διαδικασία και δυναμικότητα

Το προφίλ αλουμινίου παράγεται με τη διέλαση του μετάλλου. Στόχος της διαδικασίας διέλασης είναι η μορφοποίησή του στο επιθυμητό σχήμα. Ειδικότερα, οι ομογενοποιημένες μπιγιέτες αλουμινίου (πρώτη ύλη για την ΑΛΟΥΜΥΛ, διαμέτρου 6” 7” και 8” δηλ. 152 mm, 178 mm & 203 mm) προθερμαίνονται στους 400-500 βαθμούς Κελσίου και στη συνέχεια υπό μεγάλες πιέσεις περνούν μέσα από κατάλληλες μήτρες, για να παραχθεί το προφίλ. Η επίτευξη των επιθυμητών τεχνικών χαρακτηριστικών των παραγομένων προφίλ (απουσία παραμορφώσεων, αντοχές κ.α.) εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα των μητρών και τη συνεχή συντήρηση και βελτίωσή τους.
Μετά την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης της διέλασης, ακολουθεί η επεξεργασία των προφίλ, ώστε να πάρουν την τελική τους μορφή. Αρχικά ψύχονται με νερό ή αέρα, τανύζονται και κόβονται στο επιθυμητό μήκος, ενώ ακολουθεί η τεχνητή γήρανση μέσα σε ειδικούς φούρνους. Στη συνέχεια και ανάλογα με τα επιθυμητά τεχνικά χαρακτηριστικά τους, τα προφίλ υπόκεινται σε διάφορες πρόσθετες επεξεργασίες όπως ηλεκτροστατική βαφή, σουμπλιχρωμία και ανοδίωση (ειδικές μέθοδοι βαφής), επικάλυψη με ειδικά υλικά προστασίας και θερμομόνωση. Εναλλακτικά, δεν υπόκεινται σε περαιτέρω επεξεργασία. Ακολουθεί η συσκευασία των προφίλ, η οποία απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή ώστε να αποφευχθούν τυχόν μηχανικές καταπονήσεις.
Τα υπολείμματα που δημιουργούνται, πηγαίνουν στο χυτήριο της ΑΛΟΥΜΥΛ, από όπου παράγονται εκ νέου ομογενοποιημένες μπιγιέτες.
Η ΑΛΟΥΜΥΛ ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των πελατών για υψηλή ποιότητα και ανταγωνιστικές τιμές, αξιοποιώντας τις πιο προηγμένες τεχνολογικές λύσεις, ενώ η συνολική παραγωγική δυναμικότητά της ξεπερνά τους 80.000 τόνους. Σε ιδιόκτητα οικόπεδα 600.000 τ.μ., με ιδιόκτητες παραγωγικές εγκαταστάσεις συνολικής έκτασης 220.000 τ.μ., η ΑΛΟΥΜΥΛ διαθέτει:
 πλήρως αυτοματοποιημένες γραμμές παραγωγής προφίλ αλουμινίου
 χυτήρια με δυνατότητα παραγωγής μπιγιετών διαφόρων κραμάτων
 βαφή εξάχνωσης
 παραγωγή χυτοπρεσσαριστών εξαρτημάτων αλουμινίου
 γραμμές παραγωγής προφίλ θερμοδιακοπής
 εγκαταστάσεις παραγωγής συστημάτων αυτοματισμού
 γραμμές κοπής και διαμόρφωσης μεταλλικών ελασμάτων
 μηχανουργείο με ποικίλα CNC κέντρα κατεργασίας μετάλλων
 γραμμές παραγωγής προφίλ και διαμορφωμένες ταινίες ατσαλιού ή αλουμινίου με γέμισμα πολυουρεθάνης.
 μονάδες οριζόντιας και κατακόρυφης βαφής, με οικολογικές βαφές

Πίνακας 1: Ιδιόκτητα οικόπεδα και ιδιόκτητες παραγωγικές εγκαταστάσεις

Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι στις εγκαταστάσεις της στο Κιλκίς, η εταιρεία διαθέτει τέσσερις γραμμές διέλασης αλουμινίου (47.000 τόνων ετησίως), τρία βαφεία, ένα χυτήριο, πέντε γραμμές θερμομονωτικών προφίλ, ένα εργοστάσιο πολυκαρβουνικών, ένα εργοστάσιο παραγωγής σύνθετων φύλλων αλουμινίου, ένα εργοστάσιο παραγωγής πολυαμιδίων και γραμμές παραγωγής συμπληρωματικών προϊόντων. Οι παραγωγικές εγκαταστάσεις λειτουργούν σε 3 βάρδιες την ημέρα, 5 ή και 6 ημέρες την εβδομάδα. Η συντήρησή τους πραγματοποιείται τις αργίες. Σημειώνεται ότι κατά την τελευταία τριετία παράγουν σε πλήρη δυναμικότητα. Στο παρακάτω γράφημα,
εμφανίζεται αναλυτικά η παραγωγική δυναμικότητα του ομίλου σε τόνους και όπως προκύπτει η παραγωγή το χρονικό διάστημα 2002-2007 σημείωσε άνοδο της τάξεως 100%.

Σε αγορές όπου υπάρχει αυξημένη ζήτηση των προϊόντων, η Εταιρεία δημιουργεί μονάδες επεξεργασίας προφίλ για την πληρέστερη και ταχύτερη εξυπηρέτηση των πελατών της. Στόχος της Εταιρείας είναι η δημιουργία αυτόνομων μονάδων παραγωγής προφίλ (πρέσα, βαφείο και χυτήριο) στις χώρες εκείνες όπου η ζήτηση είναι επαρκής και μπορεί να απορροφηθεί. Στα πλαίσια αυτής της στρατηγικής η Εταιρεία προχώρησε από το 2000 σε ανέγερση (ή εξαγορά) ολοκληρωμένων παραγωγικών εγκαταστάσεων στο εξωτερικό. Από το 2005 λειτουργούν:
 Ολοκληρωμένη γραμμή παραγωγής και βαφής προφίλ αλουμινίου στην Αλβανία.
 Ολοκληρωμένη γραμμή παραγωγής και βαφής προφίλ αλουμινίου στη Βοσνία.
 Ολοκληρωμένη γραμμή παραγωγής και βαφής προφίλ αλουμινίου στη Σερβία. Ολοκληρωμένες γραμμές βαφής προφίλ αλουμινίου και θερμομονωτικού προφίλ στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία.
Χρηματοοικονομικά στοιχεία

Στους παρακάτω πίνακες παρουσιάζονται συνοπτικά τα αποτελέσματα τόσο του ομίλου, όσο και της μητρικής
Όμιλος
σε εκ. € 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Πωλήσεις 108,57 126,56 135,45 179,69 189,45 243,72 287,63 285,11
Μικτό 23,73 32,3 39,61 46,48 48,45 56,67 67,06 69,61
Καθαρό προ φόρων 9,06 11,07 12,17 15,43 10,56 14,72 17,04 8,69

Εταιρεία
σε εκ. € 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Πωλήσεις 100,85 118,52 123,82 150,25 154,8 189,34 238,06 204,07
Μικτό 16,56 22,81 23,05 27,32 25,82 29,05 31,18 28,41
Καθαρό προ φόρων 6,98 8,56 8,61 8,69 5,66 7,39 6,78 2,19

Ο όμιλος παρουσίασε οριακή μείωση των πωλήσεων κατά 0,9%, στα 285 εκατ. ευρώ έναντι ευρώ 287,6 εκατ. του 2007. Τα μικτά κέρδη ανήλθαν στα 69,6 εκατ. ευρώ, έναντι 67 εκατ. ευρώ του 2007, σημειώνοντας αύξηση 3,8%. Τα κέρδη προ φόρων τόκων και αποσβέσεων (EBITDA), ανήλθαν σε 37 εκατ. ευρώ, έναντι 41,8 εκατ. ευρώ, του 2007, σημειώνοντας μείωση 11,5% και τα κέρδη προ φόρων μειώθηκαν κατά 49% στα 8,7 εκατ. ευρώ από 17 εκατ. ευρώ του 2007. Η τελική κερδοφορία του ομίλου (κέρδη μετά φόρων και δικαιωμάτων μειοψηφίας), σημείωσε πτώση κατά 50,3%, διαμορφωμένη στα ευρώ 4,7 εκατ. έναντι ευρώ 9,5 εκ. του 2007.
Ταυτόχρονα, οι λειτουργικές ταμειακές ροές παρουσίασαν μείωση, παράγοντας πλεόνασμα ευρώ 1,05 εκατ. Ο καθαρός δανεισμός του Ομίλου διαμορφώθηκε στα 174,8 εκατ. ευρώ, αυξημένος σε σχέση με το 2007 (154,4 εκατ. ευρώ).
Οι επενδύσεις του Ομίλου για τη συγκεκριμένη περίοδο έφθασαν τα 16,3 εκατ. ευρώ περίπου.
Όσον αφορά τα αποτελέσματα της μητρικής, οι πωλήσεις το 2008 μειώθηκαν κατά 14,3%, στα ευρώ 204 εκατ. περίπου, έναντι ευρώ 238 εκατ. του 2007. Τα κέρδη προ φόρων, χρηματοδοτικών, επενδυτικών αποτελεσμάτων και αποσβέσεων (EBITDA), μειώθηκαν κατά 27,5%, στα ευρώ 12,4 εκ. περίπου, σε σχέση με το 2007 (ευρώ 17,2 εκ. περίπου). Τα κέρδη προ φόρων διαμορφώθηκαν στα ευρώ 2,2 εκατ. περίπου, μειωμένα κατά 67,7% περίπου σε σχέση με το 2007 (ευρώ 6,8 εκατ. για το 2007) και τα καθαρά κέρδη μετά από φόρους και δικαιώματα μειοψηφίας, σημείωσαν πτώση κατά 24,5%, στα ευρώ 3,8 εκατ. περίπου, έναντι ευρώ 5 εκατ. του αντίστοιχου περσινού διαστήματος. Η μείωση των αποτελεσμάτων οφείλεται κυρίως στην μείωση της ζήτησης προϊόντων αλουμινίου λόγω της σημαντικής μείωσης της οικοδομικής δραστηριότητας στην Ελλάδα και διεθνώς όσο και της αυτοκινητοβιομηχανίας, απόρροια της συνεχιζόμενης χρηματοπιστωτικής κρίσης που έπληξε την παγκόσμια οικονομία το 2008, και αναμένεται να συνεχίσει να την επηρεάζει και κατά το 2009.

Ανάλυση εξωτερικού περιβάλλοντος

Διεθνές οικονομικό περιβάλλον

Σύμφωνα με την Νομισματική Έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος 2008-2009, το εξωτερικό περιβάλλον της ελληνικής οικονοµίας επιδεινώθηκε έντονα το δεύτερο εξάµηνο του 2008, καθώς η παγκόσμια οικονοµία εισήλθε στη δυσμενέστερη μεταπολεμικά οικονοµική συγκυρία, αντιμετωπίζοντας διπλή κρίση, τόσο σε χρηματοπιστωτικό όσο και σε μακροοικονομικό πλέον επίπεδο. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, ο ρυθμός ανόδου του παγκόσμιου ΑΕΠ αφού κινήθηκε σε πολύ υψηλά επίπεδα επί τέσσερα συνεχή έτη, υποχώρησε σηµαντικά το 2008 (στο 3,4% από 5,2% το 2007). Στις προηγμένες οικονομίες ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ επιβραδύνθηκε το 2008 (στο 1,0% από 2,7% το 2007). Σε ύφεση (µε την τεχνική έννοια) βρέθηκαν, στη διάρκεια του 2008, η ζώνη του ευρώ, η Ιαπωνία, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες ο ρυθµός ανόδου του ΑΕΠ υποχώρησε επίσης το 2008, αλλά παρέµεινε σχετικά υψηλός (6,3%, από 8,3% το 2007). Οι οικονομίες της Κίνας, της Ινδίας, της Ρωσίας και της Βραζιλίας, οι οποίες παράγουν το 21% του παγκόσμιου προϊόντος, αν και σημείωσαν επιβράδυνση, συνέχισαν να στηρίζουν την παγκόσµια οικονοµική δραστηριότητα, καθώς οι ρυθµοί αύξησης του ΑΕΠ τους το 2008 ήταν μεταξύ 5,8% και 9,0%.
Οι διεθνείς οργανισμοί προβλέπουν βαθμιαία ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας το 2010, εφόσον όμως συντρέξουν ορισμένες προϋποθέσεις, όπως η αποτελεσματικότητα των μέτρων που λαμβάνονται για τη χρηματοοικονομική σταθερότητα, η επαρκής δημοσιονομική ώθηση και η διατήρηση των τιμών του πετρελαίου σε χαμηλά επίπεδα

Ζώνη του ευρώ

Σύμφωνα με την ανωτέρω έκθεση, ο ρυθµός ανόδου του ΑΕΠ υποχώρησε σηµαντικά το 2008 στο 0,9% (από 2,7% το 2007), καθώς οι επιπτώσεις από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση άρχισαν να γίνονται περισσότερο αισθητές, ιδίως από το δεύτερο εξάµηνο του έτους. Οι αρνητικοί ρυθµοί μεταβολής του ΑΕΠ στις περισσότερες χώρες-µέλη της ζώνης του ευρώ τα τελευταία τρίµηνα του 2008 αναµένεται να συνεχιστούν τουλάχιστον το πρώτο εξάµηνο του τρέχοντος έτους. Η επί σειρά ετών άνοδος των τιµών των διεθνώς εμπορεύσιμων πρώτων υλών και ο κίνδυνος να εδραιωθούν πληθωριστικές προσδοκίες είχαν ήδη οδηγήσει τις κεντρικές τράπεζες πολλών μεγάλων οικονομιών (της ζώνης του ευρώ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Κίνας κ.ά.) σε αύξηση των επιτοκίων την περίοδο 2006-2007. Η πολιτική αυτή απέτρεψε την περαιτέρω άνοδο του πληθωρισμού το 2008. Η ραγδαία υποχώρηση των τιµών των βασικών εμπορευμάτων το δεύτερο εξάµηνο του 2008 οδήγησε στην αποκλιμάκωση του πληθωρισμού, επιτρέποντας τη μείωση των βασικών επιτοκίων από πολλές κεντρικές τράπεζες, εξέλιξη που συνέβαλε στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης (στις ΗΠΑ τα επιτόκια παρέµβασης της Ομοσπονδιακής Τράπεζας διαμορφώθηκαν σχεδόν στο μηδέν το Δεκέμβριο του 2008.

Ελληνική οικονομία

Η διεθνής κρίση επηρεάζει αρνητικά το χρηματοπιστωτικό σύστηµα και την πραγματική οικονοµία της Ελλάδος, καθώς η έλλειψη ρευστότητας στις διεθνείς αγορές σταδιακά επηρεάζει και τη ρευστότητα των τραπεζών, µε αντανάκλαση και στη χρηματοδότηση των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Επίσης, η εξασθένηση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας και του παγκόσμιου εμπορίου πλήττει τις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών της χώρας. Σύµφωνα µε εκτιµήσεις της Τράπεζας της Ελλάδος, ο ετήσιος ρυθµός ανόδου του ΑΕΠ, που ήδη επιβραδύνθηκε το 2008 (περίπου στο 3%, από 4,0% το 2007), το 2009 θα υποχωρήσει πολύ περισσότερο και θα διαμορφωθεί γύρω στο 0,5%, παραµένοντας πάντως θετικός, ενώ στη ζώνη του ευρώ ως σύνολο και στην ΕΕ προβλέπεται μείωση του ΑΕΠ σχεδόν κατά 2%. Παράλληλα, ο ετήσιος ρυθµός του πληθωρισμού έφθασε σε πολύ υψηλό επίπεδο στα μέσα του 2008, κυρίως λόγω της μεγάλης ανόδου των τιµών των καυσίµων και των τροφίµων διεθνώς. Στη συνέχεια, όταν οι τιµές αυτές άρχισαν να μειώνονται, ο πληθωρισμός υποχώρησε και το Δεκέμβριο διαμορφώθηκε στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2000. Η μείωση των διεθνών τιµών του πετρελαίου και άλλων βασικών εμπορευμάτων και η υποτονική συνολική ζήτηση θα εξακολουθήσουν να συμπιέζουν τον πληθωρισµό, το µέσο επίπεδο του οποίου αναµένεται να διαμορφωθεί κάτω του 2% εφέτος. Ο πυρήνας του πληθωρισμού όµως εκτιµάται ότι θα παρουσιάσει μικρή µόνο υποχώρηση και θα παραµείνει υψηλότερος από το αντίστοιχο μέγεθος στη ζώνη του ευρώ.
Η υποχώρηση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας και του διεθνούς εμπορίου θα πλήξουν καίρια τις ελληνικές εξαγωγές αγαθών. Επίσης θα υποχωρήσουν οι ταξιδιωτικές εισπράξεις, ενώ σημαντικά μειωμένες θα είναι και οι εισπράξεις από τη ναυτιλία, λόγω της υποχώρησης των ναύλων και της συρρίκνωσης του παγκόσμιου εμπορίου. Εκτιμάται ότι η πτώση των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών, σε σταθερές τιμές, θα είναι της τάξεως του 12%.
Ορισμένοι πάντως παράγοντες ενδέχεται να μετριάσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της κρίσης. Μεταξύ άλλων, η πτώση των τιμών του πετρελαίου οδηγεί σε αισθητή αποκλιμάκωση του πληθωρισμού και ενίσχυση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος. Επίσης, η προβλεπόμενη αύξηση των μέσων πραγματικών αποδοχών των μισθωτών – ακόμη και αφού ληφθούν επίσης υπόψη ο παρατηρούμενος περιορισμός του μέσου χρόνου εργασίας και η αναμενόμενη μείωση της απασχόλησης – μπορεί να στηρίξει αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης έως και 1%. Τέλος, η εφαρμογή του σχεδίου ενίσχυσης της ρευστότητας εκτιμάται ότι θα συμβάλει ώστε ο ρυθμός πιστωτικής επέκτασης προς τον ιδιωτικό τομέα να είναι υψηλότερος από το ρυθμό αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ. Η τελική διαμόρφωση βεβαίως του ρυθμού αυτού δεν εξαρτάται μόνο από την προσφορά, αλλά και από τη ζήτηση δανείων. Και η τελευταία, λόγω της χαμηλής ροπής προς διενέργεια δαπανών, θα τείνει να εξασθενήσει.
Σε ότι αφορά την οικοδομική δραστηριότητα (ιδιωτική και δημόσια), αναφέρουμε πως σύμφωνα τα τελευταία στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, υπήρξε μείωση κατά 15,4% στον αριθμό των οικοδομικών αδειών, κατά 17,9% στην επιφάνεια και κατά 17,1% στον όγκο, στο χρονικό διάστημα Ιανουαρίου-Δεκεμβρίου 2008 σε σύγκριση με το έτος 2007.
Πιο συγκεκριμένα, η μείωση στην οικοδομική δραστηριότητα αφορά όλες τις περιφέρειες της χώρας με εξαίρεση εκείνη της περιφέρειας νοτίου Αιγαίου, όπου σημειώθηκε αύξηση 3,5%. Αντίθετα, στο νομό Αττικής η μείωση φτάνει το 23,1%, στην ανατολική Μακεδονία και Θράκη το 17,3%, στην Κρήτη το 16,4%, στη Θεσσαλία το 16,1%, στα Ιόνια νησιά το 12% και στη Στερεά Ελλάδα το 12,1%. Επίσης στην κεντρική Μακεδονία σημειώθηκε μείωση 10,1% όσο και στη δυτική Μακεδονία και στην Ήπειρο 6,4%.

Νοτιοανατολική Ευρώπη

Το 2008, παρά το δυσμενές διεθνές οικονοµικό περιβάλλον, στις χώρες της περιοχής οι ρυθµοί ανάπτυξης παρέµειναν ισχυροί, κατά µέσο όρο στη διάρκεια του 2008, κυρίως διότι το πρώτο εξάµηνο η εγχώρια ζήτηση συνέχισε να αυξάνεται µε υψηλούς ρυθµούς, τροφοδοτούμενη από την άνοδο των πραγματικών μισθών και το ρυθµό πιστωτικής επέκτασης που παρέµενε υψηλός. Το δεύτερο εξάµηνο όµως, οι ρυθµοί ανόδου του ΑΕΠ υποχώρησαν, επηρεαζόμενοι από τους κραδασμούς της παγκόσμιας οικονοµίας λόγω της συνεχιζόμενης χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Προοπτικές 2009

Σύμφωνα με τις προβλέψεις των διεθνών οικονομικών οργανισμών, οι προοπτικές για το 2009 επηρεάζονται δυσμενώς από τη συνεχιζόμενη χρηματοπιστωτική κρίση σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι επιπτώσεις της κρίσης έχουν πλέον μεταφερθεί και στην «πραγματική» οικονομία, μεγάλο ποσοστό των ανεπτυγμένων οικονομιών θα αντιμετωπίσουν το φάσμα της ύφεσης ενώ οι αναπτυσσόμενες αγορές αναμένεται να βιώσουν σημαντική επιβράδυνση.
Μέσα σε αυτό το κλίμα είναι αδύνατον να διενεργηθούν οποιεσδήποτε προβλέψεις για το 2009. Η εταιρία αναγνωρίζοντας την κρισιμότητα των καταστάσεων στην προσπάθεια της να ανταπεξέλθει σε αυτό το δυσμενές περιβάλλον, συνεχίζει τις ενέργειες που αποσκοπούν στην παραγωγή θετικών ταμειακών ροών, στην μείωση του λειτουργικού και παραγωγικού κόστους, την μείωση των αποθεμάτων και συνεπώς την μικρότερη δανειακή επιβάρυνση, καθώς και την προσπάθεια εισόδου σε νέες αγορές με μεγαλύτερες προοπτικές ανάπτυξης από αυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στην Ελλάδα, η ζήτηση για τον κλάδο της οικοδομής που επηρεάζει άμεσα την εταιρία αναμένεται να μειωθεί ακόμη περισσότερο λόγω κυρίως της επιβράδυνσης στην αγορά κατοικίας. Η πρόταση για αύξηση των δημοσίων επενδύσεων που τίθεται σε συζήτηση ως μέτρο για την αντιμετώπιση της κρίσης δεν μπορεί να είναι ικανή για την αντιστροφή του κλίματος δεδομένης της αναλογίας 1 προς 4 σε σχέση με τα ιδιωτικά έργα.
Για τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, αναμένεται ότι η αρνητική διεθνής οικονομική συγκυρία θα έχει εμφανέστερες επιπτώσεις, προκαλώντας σημαντική επιβράδυνση της παραγωγικής δραστηριότητας. Σύμφωνα μάλιστα με τις τελευταίες προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αναφέρουμε ενδεικτικά ότι τόσο στη Βουλγαρία όσο και στην Ρουμανία (χώρες μέλη της Ε.Ε), ο ρυθμός ανάπτυξης θα επιβραδυνθεί στο 1,8% για το 2009 από 6,4% και 7,8% το 2008 αντίστοιχα.

Κλάδος Αλουμινίου – ενέργειες της εταιρείας και άποψη του προέδρου

Αναφορικά με την εξέλιξη της τιμής της πρώτης ύλης της Εταιρίας, των ράβδων αλουμινίου, αναφέρουμε πως κατά τη διάρκεια της χρήσης 2008, η τιμή του αλουμινίου – όπως φαίνεται και από το παρακάτω γράφημα, κινήθηκε με ισχυρές διακυμάνσεις – για ακόμη ένα έτος – λόγω των εξαιρετικά ευμετάβλητων συνθηκών στο διεθνές οικονομικό προσκήνιο, της μεγάλης πτώσης της παγκόσμιας ζήτησης, της έντονης υποχώρησης του πετρελαίου προς το τέλος του 2008, αλλά και λόγω ισχυρών κερδοσκοπικών κινήσεων. Από $ 2.500,00/τόνο περίπου στις αρχές του 2008, έκλεισε στα περίπου $ 1.500/τόνο στα τέλη του 2008, σημειώνοντας πρόσκαιρη πτώση κατά 40% περίπου.
Σε επίπεδο θεμελιωδών παραμέτρων, ο ρυθμός αύξησης της κατανάλωσης πρωτόχυτου αλουμινίου στην Κίνα εκτιμάται ότι θα μειωθεί περαιτέρω το α’ εξάμηνο του τρέχοντος έτους. Η ζήτηση από την αυτοκινητοβιομηχανία θα υποχωρήσει, ενώ οι εξαγωγές προϊόντων αλουμινίου προς τις αγορές των Η.Π.Α και Ευρώπης κατά μεγάλη πιθανότητα θα συνεχίσουν να είναι περιορισμένες. Η τοπική ένωση αλουμινίου Antaike βλέπει την κατανάλωση της Κίνας να αυξάνεται μόλις κατά 3% το 2009 από 8,5% το 2008, μετά από ρυθμό αύξησης πάνω από 30% το 2007.
Η αβεβαιότητα που έχει προκύψει στην οικονομική ζωή της χώρας από την συνεχιζόμενη παγκόσμια οικονομική κρίση, φυσικά έχει επηρεάσει και τον κλάδο του αλουμινίου, με τις σχετικές επιπτώσεις να έχουν αρχίσει να γίνονται εμφανείς από τις αρχές του χρόνου.

.
Η έκταση των δημοσιευμάτων και οι αντιδράσεις από συνδικαλιστικές οργανώσεις που είδαμε αυτές τις μέρες σχετικά με τα μέτρα που ανακοίνωσε η ALUMIL Α.Ε. – εταιρία «βαρόμετρο» για τον κλάδο – για μείωση των ωρών εργασίας του προσωπικού της κατά 20%, ήταν κάτι – και λόγω της ιδιότητας του κ. Γιώργου Μυλωνά στον Σ.Β.Β.Ε. – που προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις στον χώρο του αλουμινίου, έναν κλάδο παραδοσιακά δυναμικό και με ιδιαίτερη αναπτυξιακή πορεία την τελευταία 20ετία.
Σύμφωνα με δηλώσεις του κ. Γ. Μυλωνά στο aluNET.gr, το μειωμένο ωράριο εργασίας που αφορά 1.300 εργαζομένους της επιχείρησης στην Ελλάδα και άλλους τόσους περίπου στις θυγατρικές του ομίλου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ήταν μία απόφαση που έτυχε της καθολικής αποδοχής των εργαζομένων. «Όλοι συμφώνησαν στη περικοπή του ωραρίου τους κατά 20% για τους επόμενους 6 μήνες και μάλιστα, αν χρειαστεί – κάτι που δεν το πιστεύω – το ποσοστό αυτό να γίνει μεγαλύτερο…», ανέφερε ο πρόεδρος της ALUMIL.
Αναφερόμενος στα αίτια που οδήγησαν την εταιρία του στην εφαρμογή του ελαστικού ωραρίου, ο κ. Μυλωνάς μας είπε: «Το γενικό πρόβλημα της αγοράς, δεν είναι αυτό καθεαυτό η μείωση της ζήτησης, αλλά το αίτιο που την προκάλεσε και αυτό είναι η πιστωτική ασφυξία τόσο στη Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Η ALUMIL με τις ποικίλες δραστηριότητές της στις Ανατολικές χώρες, το τελευταίο 6μηνο εκτέθηκε στις αγορές αυτές λόγω της «κατρακύλησης» των νομισμάτων τους, με αποτέλεσμα να παρουσιάσει ζημιές σε αρκετές από τις χώρες που δραστηριοποιείται. Το γεγονός αυτό και σε συνάρτηση με τα υψηλά της αποθέματα που διατηρούσε, συνετέλεσαν στο να δημιουργηθούν προβλήματα ρευστότητας, αφού έπρεπε και οι προμηθευτές να πληρωθούν. Ήταν ανάγκη λοιπόν να βρούμε τρόπους να περιορίσουμε τα έξοδα, χωρίς να αυτό να έχει επίπτωση στην ανταγωνιστικότητά μας. Δεν εκβιάσαμε τους υπαλλήλους μας να υπογράψουν ιδιωτικά συμφωνητικά, ούτε είναι αλήθεια ότι απολύθηκαν άτομα. Αυτοί που διαμαρτύρονται, ας μας υποδείξουν αν υπάρχει άλλος τρόπος για να σωθεί τόσο η επιχείρηση όσο και οι θέσεις εργασίας. Σε όλο τον κόσμο, όλοι συμφωνούν πως οι βιομηχανίες, αν δεν περιορίσουν το κόστος, θα τιναχτούν στον αέρα. Δεν είναι δυνατόν να αποτελέσουμε εξαίρεση εμείς, εδώ στην Ελλάδα…»
Και ο κ. Μυλωνάς κατέληξε: «Επαναλαμβάνω ότι το μεγάλο πρόβλημα είναι ο περιορισμός των πιστώσεων από το τραπεζικό σύστημα, κάτι που ο ίδιος με την ιδιότητά μου ως πρόεδρος του Σ.Β.Β.Ε. ανέφερα στον αρμόδιο υπουργό. Πρέπει η Κυβέρνηση να εστιάσει όλες τις προσπάθειές της στο θέμα αυτό και να «επιβάλλει» τα μέτρα που χρειάζεται η αγορά για να τονωθεί η ζήτηση και να κυκλοφορήσει το χρήμα. Εστιάζοντας στον κλάδο του αλουμινίου, γνωρίζω από πρώτο χέρι το πρόβλημα χρηματοδότησης που έχουν οι κατασκευαστές και οι έμποροι, κάτι που το αντιμετωπίζουμε καθημερινά, τόσο εμείς όσο και οι άλλες εταιρίες. Τονίζω και πάλι ότι η Κυβέρνηση θα πρέπει να ανακοινώσει άμεσα συγκεκριμένα και γενναία μέτρα (π.χ. όπως με το ΤΕΜΠΜΕ) για την αύξηση της ρευστότητας. Μόνο έτσι θα δούμε μία αναστροφή της σημερινής κατάστασης που θα εκφραστεί και με αύξηση της ζήτησης στον χώρο μας, όπου οι ανάγκες της αγοράς εξακολουθούν να υπάρχουν και πάντα θα υπάρχουν, εν αναμονή μάλιστα της οριστικοποίησης και των ανακοινώσεων των μέτρων για την αντικατάσταση των κουφωμάτων…».

Οι εταιρίες της διέλασης, υπολογίζεται ότι το 2008 έκλεισαν με μία μείωση των πωλήσεών τους γύρω στο 20%, Το πρώτο δίμηνο του 2009 η πτώση των πωλήσεων προφίλ προς τους εμπόρους πρέπει να άγγιξε το 40% και αυτό όχι μόνο λόγο της πτώσης της ζήτησης, αλλά και της σφικτής πιστωτικής πολιτικής που αναγκάζονται να ακολουθήσουν οι εταιρίες προς τους πελάτες τους, αλλά και της μείωσης των αποθεμάτων των εμπορικών καταστημάτων.
Εξίσου δυσμενής είναι η εικόνα και στον τομέα των εξαγωγών, όπου οι περισσότερες εταιρίες που έχουν εξαγωγική δραστηριότητα βλέπουν τις παραγγελίες τους να μειώνονται, με τα περισσότερα προβλήματα να αναδεικνύονται σε αυτές που έχουν σημαντική παρουσία στις αγορές των ανατολικών χωρών (Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουκρανία κά), που παρουσιάζουν πλέον ζημιές και λόγω της υποτίμησης των τοπικών νομισμάτων. Απόρροια της όλης κατάστασης, είναι η συρρίκνωση της παραγωγής τους – όλες πλέον έχουν μία βάρδια παραγωγής – και με βασικά επακόλουθα την μείωση των θέσεων εργασίας.
Οι εμπορικές επιχειρήσεις κατά το πρώτο δίμηνο του έτους παρουσιάζουν μία μείωση των πωλήσεων από 15-20%, με κάποια δειλά σημάδια ανάκαμψης το πρώτο 15νθήμερο του Μαρτίου, που παραδοσιακά πάντα είναι ένας μήνας βαρόμετρο, που σε νορμάλ καταστάσεις προσδιορίζει την τάση της αγοράς. Στον χώρο των κατασκευαστών κουφωμάτων υπάρχει μία διφορούμενη κατάσταση, με ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς να δηλώνουν ότι δεν παίρνουν νέες δουλειές ή και δουλειές που είχαν στα «σκαριά» αναβάλλονται για αργότερα, άλλοι δε, μεγαλύτερες και πιο οργανωμένες εταιρίες να δηλώνουν ότι …δεν έχουν πρόβλημα!
Το βασικό πρόβλημα όμως αυτή τη στιγμή εντοπίζεται στην οικονομική στενότητα της αγοράς, με αποτέλεσμα την αδυναμία εκπλήρωσης οικονομικών υποχρεώσεων, την «ανανέωση» επιταγών, αλλά και τα διάφορα «κανόνια» που άρχισαν να εμφανίζονται, ακόμη όμως όχι στον βαθμό που ακούμε για άλλους κλάδους.
Για να είμαστε όμως ρεαλιστές, ναι μεν αυτή τη στιγμή υπάρχει οικονομική κρίση όπως σε όλες τις ανεπτυγμένες αγορές, το διαθέσιμο εισόδημα, το απαραίτητο «οξυγόνο» για την τόνωση της κατανάλωσης, ολοένα και συρρικνώνεται και η ψυχολογία της αγοράς είναι στο ναδίρ. Στον αντίποδα όμως, η κρίση αυτή σηματοδοτεί και θετικές αντιδράσεις, όπως την πτώση των τιμών του πετρελαίου και φυσικά του πληθωρισμού, ενώ σημαντικά μέτρα παίρνονται ή προωθούνται, ώστε να αντιστραφεί το σημερινό κλίμα.
Την μείωση της δραστηριότητας, κατά ένα μέρος ο κλάδος την ανέμενε, ανεξάρτητα από την τωρινή κρίση, αφού υπήρξε μία έντονη και παρατεταμένη αναπτυξιακή πορεία την τελευταία 10ετία και λόγω των ολυμπιακών αγώνων, αλλά και της δυναμικής και πρωτόγνωρης οικοδομικής έκρηξης που βιώσαμε. Ίσως πρέπει να περιμένουμε και περαιτέρω επιδείνωση, αφού η πτώση της οικοδομικής δραστηριότητας θα γίνει πιο εμφανής μέσα στο 2009, αλλά μην ξεχνάμε ότι κλάδος του αλουμινίου διαθέτει σημαντικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Ας δούμε μερικά από αυτά.
Όλα αυτά τα χρόνια της ανάπτυξης, ο κλάδος έχει αποκτήσει δυναμική, πολύτιμη εμπειρία από τα μεγάλα έργα και από τις αγορές που «άνοιξε» και τις οποίες ελέγχει σε αρκετές βαλκανικές και ανατολικοευρωπαϊκές χώρες. Διαθέτει επίσης σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό υψηλής ποιότητας από πλευράς κατάρτισης και εμπειριών και προ παντός αξιοσημείωτη ευελιξία που του επιτρέπει να εκμεταλλεύεται τις εκάστοτε καταστάσεις με συνέπεια, ταχύτητα και μεγάλη αποτελεσματικότητα.
Το σημαντικό είναι, ότι ο κλάδος μπορεί ακόμη να στηριχθεί σε μία εσωτερική αγορά, η οποία όσον αφορά την κατοικία δεν έχει εξαντλήσει την δυναμική της. Οι δυνατότητες για περαιτέρω οικιστική ανάπτυξη, κυρίως στον τομέα της παραθεριστικής κατοικίας, προσφέρουν ακόμα προοπτικές, ιδίως όταν η διεθνής κρίση μετά από ένα ή δύο χρόνια θα αρχίσει να υποχωρεί, ενώ δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει και το γεγονός ότι μία άλλη αγορά, αυτή των αντικαταστάσεων, αρχίζει ήδη να αναπτύσσεται και σίγουρα τα κίνητρα που περιμένουμε να οριστικοποιηθούν από την πολιτεία στο θέμα αυτό μέχρι τον Ιούνιο, θα δώσουν μία μεγαλύτερη ώθηση.
Στρατηγικές που ακολουθεί η επιχείρηση
Στρατηγικές σε τοπικό και διεθνή τομέα της επιχείρησης

Η στρατηγική του Ομίλου εστιάζεται τόσο στις προοπτικές της ελληνικής αγοράς, όσο και στην ανάπτυξη και επέκταση των προϊόντων της στις διεθνείς αγορές. Αναλυτικά:
Στην ελληνική αγορά, ο Όμιλος στοχεύει καταρχήν στη διατήρηση και ενίσχυση της ηγετικής θέσης και στην αύξηση του μεριδίου αγοράς. Έμφαση δίνεται σε: high-end προϊόντα, πολυκαρβουνικά φύλλα, σύνθετα πάνελ – J-Bond, παροχή υπηρεσιών για μεγάλα έργα κλπ. Ο Όμιλος στοχεύει επίσης στην περαιτέρω ανάπτυξη νέων προϊόντων (όπως τα ειδικά προφίλ και νέα συμπληρωματικά προϊόντα και εξαρτήματα των συστημάτων αλουμινίου) με αύξηση της παραγωγικότητας και με ανάπτυξη της εμπορικής δραστηριότητας αλλά και με συνεργασία με διεθνείς οίκους προμηθευτών.
Στις διεθνείς αγορές, ο Όμιλος στοχεύει :
 Στην κυριαρχία στις αγορές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και
στην επέκταση στις χώρες της Μέσης Ανατολής.
 Στην εγκατάσταση στην περιοχή του Κόλπου και στη Ρωσία.
 Στη διείσδυση στην αγορά των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής.
 Στη δημιουργία νέων προϊόντων για βιομηχανικές εφαρμογές, αυτοκινητοβιομηχανία, ναυπηγική, φωτοβολταϊκά με σκοπό τη δυναμική αύξηση πωλήσεων στις αγορές της δυτικής Ευρώπης.
 Στην αύξηση της παραγωγής επώνυμου αρχιτεκτονικού προφίλ, μέσω διεύρυνσης και ανάπτυξης συνεργασιών με διεθνείς βιομηχανίες και μέσω συμφωνιών με επώνυμους Οίκους design.
 Στην παροχή υπηρεσιών για μεγάλα έργα.
 Στην περαιτέρω διείσδυση στην αγορά των ανελκυστήρων μέσω του
δικτύου της ΑΛΟΥΜΥΛ.

Αυτό προσπαθεί να το πετύχει με διάφορες τρόπους όπως:

1. Τη δημιουργία θυγατρικών εταιρειών σε Βαλκάνια και Ανατολική Ευρώπη.
2. Τη λειτουργία κέντρων διανομής και πώλησης στην Πράγα (Τσεχία), στη Πιέστανυ (Σλοβακία), στην Αυλώνα και στο Αργυρόκαστρο (Αλβανία), στην Οδυσσό (Ουκρανία), στην Αγία Πετρούπολη (Ρωσία), στο Βελιγράδι (Σερβία), στο Σέγκεντ (Ουγγαρία), στη Βαρσοβία (Πολωνία) και στην Κωνσταντινούπολη (Τουρκία).
3. Για τη δημιουργία νέων προϊόντων, τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την απόκτηση μεγαλύτερου μεριδίου στις αγορές της Δυτικής Ευρώπης συνεργάζεται ήδη με κορυφαία κέντρα βιομηχανικού σχεδιασμού, όπως το κέντρο PORSCHE DESIGN ενώ στα σχέδια του Ομίλου περιλαμβάνονται συνεργασίες και με άλλους μεγάλους οίκους.
4. Ο Όμιλος διαθέτει επίσης κέντρα διανομής και πώλησης για την αγορά της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης στο Άμστερνταμ (Ολλανδία), στη Βαρκελώνη (Ισπανία), στο Λονδίνο (Μεγάλη Βρετανία) και στις Βρυξέλες (Βέλγιο).
5. Κέντρα διανομής και πώλησης ALUMIL για τις χώρες της Μέσης Ανατολής και του Κόλπου διαθέτει ο Όμιλος στο Μπαχρέιν, στο Ντουμπάι, στη Σαουδική Αραβία, στο Κουβέιτ, στην Παλαιστίνη, στο Ισραήλ και στην Ιορδανία.
   Στρατηγικές συνεργασίες της επιχείρησης

Αναπτύσσοντας με στρατηγικά κριτήρια την εμπορική της δραστηριότητα, η ΑΛΟΥΜΥΛ προχώρησε και προχωρεί σε σειρά εμπορικών συνεργασιών με τους εξής Ομίλους:

 PHIFER Wire Products Ιnc. Η συνεργασία αφορά την αποκλειστική εμπορία ειδικών προϊόντων ηλιοπροστασίας (τέντες, ρολά σκίασης, κλπ) καθώς και αντικουνουπικών ρολών σίτας, στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Η ΑΛΟΥΜΥΛ, εκμεταλλευόμενη το δίκτυο πωλήσεών της στην περιοχή αλλά και την συμπληρωματικότητα των πωλήσεων των προϊόντων αυτών με τις πωλήσεις των προφίλ αλουμινίου, προχώρησε σε συνεργασία με την PHIFER Wire Products, η οποία αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες παραγωγούς προϊόντων από αλουμίνιο και Fiberglas στον κόσμο.
 ASA Italia s.r.l. Η εμπορική αυτή συμφωνία με την εν λόγω ιταλική εταιρία, θυγατρική της πολυεθνικής εταιρίας γαλλικών συμφερόντων SOMFY International, δίνει στην ΑΛΟΥΜΥΛ το δικαίωμα της αποκλειστικής αντιπροσώπευσης των προϊόντων της ASA για την Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Η ASA Italia srl παράγει ηλεκτρικά μοτέρ κίνησης και ολοκληρωμένους αυτόματους μηχανισμούς κίνησης για
παράθυρα, ρολά, τέντες κ.α. Επιπρόσθετα, η ΑΛΟΥΜΥΛ θα διαθέτει τα προϊόντα αυτά και σε όλες τις χώρες τις Ευρώπης στις οποίες δραστηριοποιείται.
 GRETSCH-UNITAS Gmbh. Η συμφωνία αυτή αφορά παραχώρηση αποκλειστικής αντιπροσώπευσης των προϊόντων της πολυεθνικής εταιρίας γερμανικών συμφερόντων GRETSCH-UNITAS Gmbh (ευρύτερα γνωστής ως G U) στην ΑΛΟΥΜΥΛ, για χώρες της Μέσης Ανατολής και τα Βαλκάνια. Ακόμα, η ΑΛΟΥΜΥΛ θα πωλεί τα προϊόντα αυτά και σε όλες τις χώρες τις Ευρώπης, μέσω του ιδιαίτερα ανεπτυγμένου δικτύου διανομής που διαθέτει. Η G U κατασκευάζει
εξαρτήματα για ολοκληρωμένα συστήματα αλουμινίου, πλαστικά εξαρτήματα (PVC) και ηλεκτρονικά συστήματα λειτουργικής διαχείρισης κτιρίων.
 SISCO Group. Η ΑΛΟΥΜΥΛ έχει υπογράψει συμβόλαιο για την χρήση των προϊόντων της στα κτίρια που κατασκευάζει ο αμερικανικός Όμιλος. Για να επιτευχθεί η παραπάνω συμφωνία, η ΑΛΟΥΜΥΛ εξασφάλισε τις πιστοποιήσεις της αμερικανικής αγοράς, οι οποίες περιλαμβάνουν ρήτρες ιδιαίτερα αυστηρές για τα ελληνικά δεδομένα, όπως π.χ. αντοχή σε συνθήκες τυφώνα.
 GEZE.Η συμφωνία αυτή αφορά παραχώρηση αποκλειστικής αντιπροσώπευσης των προϊόντων της φημισμένης πολυεθνικής στην ΑΛΟΥΜΥΛ για την Ελλάδα, όσον αφορά προϊόντα αλουμινίου. Επιπρόσθετα, η ΑΛΟΥΜΥΛ θα πωλεί τα προϊόντα αυτά και σε όλες τις χώρες τις Ευρώπης μέσω του ιδιαίτερα αναπτυγμένου δικτύου διανομής που διαθέτει. Η GEZE κατασκευάζει εξαρτήματα για υπερσύγχρονα συστήματα αυτοματισμών θυρών.
 DOTT GALLINA s.r.l. Αντικείμενο της θυγατρικής που προέκυψε από
τη συνεργασία ΑΛΟΥΜΥΛ & Dott Gallina είναι η παραγωγή πολυκαρβονικών φύλλων, ένα προϊόν με εξαιρετική ζήτηση, την αποκλειστική παραγωγή του οποίου στην Ελλάδα έχει μόνο η ΑΛΟΥΜΥΛ.
• RICHEL SERRES DE FRANCE. Στρατηγική συμφωνία με τον κορυφαίο Όμιλο κατασκευής θερμοκηπίων, αιθρίων, garden-centres και εξειδικευμένων αποθηκευτικών χώρων στην Ευρώπη, η οποία θεωρείται πρωτοπόρος σε παγκόσμιο επίπεδο. Με παρουσία σε 80 χώρες και ετήσιο κύκλο εργασιών που ξεπερνά τα € 65 εκ., εισηγμένη στο Χρηματιστήριο του Παρισιού, είναι ο 1ος Όμιλος στην Ευρώπη και 2ος παγκοσμίως στην κατασκευή θερμοκηπίων με πλαίσιο αλουμινίου. Κυριαρχεί στη γαλλική αγορά με μερίδιο άνω του 40%, ενώ προμηθεύει πάνω από το 30% των συνολικών ευρωπαϊκών εξαγωγών στον κλάδο της. Η συνεργασία με την ΑΛΟΥΜΥΛ συνίσταται στην προμήθεια του συνόλου των προϊόντων αλουμινίου, τα οποία είναι απαραίτητα για την σύνθεση των κατασκευών του πολυεθνικού Ομίλου.
• ARCELORMITTAL Ιδιαίτερης βαρύτητας συνεργασία που ξεκίνησε ο ελληνικός Όμιλος φέτος με τον πολυεθνικό κολοσσό της ARCELOR. Εκτιμάται πως θα δώσει νέα, ουσιαστική ανάπτυξη στην ΑΛΟΥΜΥΛ, ειδικά μετά την εξαγορά της ARCELOR από τον Όμιλο MITTAL. Τα δίκτυα της ΑΛΟΥΜΥΛ, τροφοδοτούν τα αντίστοιχα δίκτυα της ARCELORMITTAL με προϊόντα διέλασης αλουμινίου.
Ανάλυση SWOT

Στη συνέχεια παρουσιάζεται η ανάλυση των δυνάμεων και αδυναμιών της επιχείρησης μετά την ανάλυση του εσωτερικού περιβάλλοντος, όπως και οι ευκαιρίες και οι απειλές που παρουσιάζονται στο εξωτερικό περιβάλλον μετά την ανάλυση του εξωτερικού περιβάλλοντος που προηγήθηκε.

Δυνάμεις

 Καινοτόμα και πρωτοποριακά προϊόντα.
 Ισχυρές και παραγωγικές εγκαταστάσεις, αποτέλεσμα πολυετούς
επενδυτικού προγράμματος
 Διεθνής προσανατολισμός – Ευρύτατο δίκτυο διανομής.
 Ισχυρές συνεργασίες με ξένους οίκους.
 Έμπειρο Μάνατζμεντ, Ισχυρό R & D, Ισχυρό Engineering Support.

Αδυναμίες

 Ραγδαία εξάπλωση – Διαρκείς προσαρμογές.
 Εξάρτηση από εξωγενείς οικονομικούς παράγοντες(πορεία οικοδομικής δραστηριότητας σε Ελλάδα και εξωτερικό).
 Εξάρτηση από τεχνολογική εξέλιξη – Ανάγκη για συνεχή ανάπτυξη εργασιών Έρευνας και Ανάπτυξης.
 Μεγάλος δανεισμός.

Ευκαιρίες

 Νέες Αγορές (Χώρες του Κόλπου, του Εύξεινου Πόντου, Ρωσία και ΗΠΑ)
 Περαιτέρω εξάπλωση και διατήρηση κυρίαρχης θέσης στις αγορές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
 Νέα προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, με υψηλές προδιαγραφές
και εξοικονόμηση ενέργειας.
 Νέα σειρά αρχιτεκτονικού προφίλ Maximum.

Απειλές

 Αύξηση τιμών αλουμινίου LME (Απρόβλεπτες διακυμάνσεις στις τιμές της πρώτης ύλης οδηγούν σε συρρίκνωση των περιθωριών και σε αύξηση των τιμών πώλησης των προϊόντων).
 Ισοτιμία Ευρώ / Δολαρίου (ισχυρό δολάριο = ακριβή πρώτη ύλη,
φθηνό δολάριο = λιγότερο ανταγωνιστικές οι εξαγωγές).
 Χώρες φθηνού εργατικού κόστους.
 Αρνητικό διεθνές οικονομικό περιβάλλον και επιβράδυνση των ρυθμών
ανάπτυξης.
 Διακυμάνσεις επιτοκίων (η αύξηση των επιτοκίων επηρεάζει τον τομέα
των κατασκευών).
Ενέργειες διεθνοποίησης ΑΛΟΥΜΥΛ-ΜΥΛΩΝΑΣ Α.Ε.

Στη συνέχεια αναλύονται οι ενέργειες διεθνοποίησης της επιχείρησης. Αρχικά αναλύεται ο εξαγωγικός προσανατολισμός και σχεδιασμός της επιχείρησης. Έπειτα περιγράφεται η διεθνής πορεία της και το οικονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δραστηριοποιήθηκε και δραστηριοποιείται, γενικά και ειδικότερα για την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Έπειτα αναφέρεται η έμφαση που δίνει η εταιρεία στο ανθρώπινο δυναμικό. Και τέλος περιγράφονται τα σχέδια της εταιρείας και οι προοπτικές που υπάρχουν.

Εξαγωγικός προσανατολισμός και σχεδιασμός

Η ΑΛΟΥΜΥΛ-ΜΥΛΩΝΑΣ Α.Ε. αποτελεί αναμφισβήτητα έναν από τους πιο εξωστρεφείς ελληνικούς επιχειρηματικούς ομίλους και αν λάβει κανείς υπόψιν την ταχύτατη επέκτασή της εκτός των ορίων της Ελλάδας, έναν από τους μεγαλύτερους ομίλους επεξεργασίας αλουμινίου στην Ευρώπη. Αυτό όμως που την διαφοροποιεί είναι το γεγονός ότι κατάφερε να ανατρέψει τα στερεότυπα για τις λεγόμενες οικογενειακές επιχειρήσεις, παραμένοντας αυστηρά προσηλωμένη σε αυτό το πρότυπο έως και σήμερα. H ιδιοκτησία εξακολουθεί και παραμένει στα χέρια μιας επιχειρηματικής οικογένειας, η οποία, ωστόσο, συνδυάζει σταθερή προσήλωση στους κανόνες της Εταιρικής Διακυβέρνησης, σε συνδυασμό με τη δέσμευση για στρατηγική ανάπτυξη που επικεντρώνεται στη διεθνοποίηση των δραστηριοτήτων της. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: από την ίδρυση του έως σήμερα και χωρίς να διαθέτει βιομηχανική παράδοση, ο όμιλος κατάφερε να χαρακτηρίζεται πολυεθνικός.
Έχοντας αντιληφθεί ότι ο κλάδος στον οποίο δραστηριοποιείται η εταιρεία είναι ένας κλάδος εντάσεως εργασίας, η οικογένεια ΜΥΛΩΝΑ προχώρησε ταχύτατα σε σημαντικές επενδύσεις σε σύγχρονες εγκαταστάσεις και μηχανολογικό εξοπλισμό, με αποτέλεσμα την καθετοποίηση της παραγωγής και τη δημιουργία νέων προϊόντων εξειδικευμένης χρήσης με υψηλή προστιθέμενη αξία. Η διεθνής επέκταση της εταιρείας εντάσσεται στα πλαίσια του μακροχρόνιου στρατηγικού σχεδιασμού της που εξακολουθεί να αποσκοπεί στην επίτευξη συγκεκριμένων στρατηγικών στόχων, αν και τελικός στόχος είναι η διατήρηση και ή βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της και η αύξηση των κερδών της.
Έτσι, στα 20 χρόνια παρουσίας στον κλάδο διέλασης αλουμινίου, η ΑΛΟΥΜΥΛ εφάρμοσε ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο σχέδιο επέκτασης στο εξωτερικό, πραγματοποιώντας επενδύσεις σε μια πληθώρα χωρών όπως η Αλβανία, η Βουλγαρία, η Σερβία, η Ουγγαρία, η Ουκρανία, η Μολβαδία κ.α. Ο όμιλος επένδυσε σε προμήθεια και εγκατάσταση μηχανολογικού και λοιπού εξοπλισμού, καθώς και σε ανέγερση εργοστασίων και αποθηκών, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε θυγατρικές του στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα σήμερα να έχει εμπορική παρουσία είναι σε περισσότερες από 45 χώρες, ισχυροποιώντας συνεχώς τα δίκτυα πωλήσεων του διεθνώς και ιδρύοντας θυγατρικές με παραγωγικές και εμπορικές δραστηριότητες.
Στις περισσότερες χώρες λειτουργούν αποθήκες, είτε σε ιδιόκτητες εγκαταστάσεις (όπως Ρουμανία, Γερμανία, Βουλγαρία, Σερβία, Αλβανία, Βοσνία κλπ), είτε σε μισθωμένες (όπως Ουγγαρία, Ουκρανία, Πολωνία, Αίγυπτο, Σκόπια, Κύπρο, Τουρκία και αλλού), για την καλύτερη εξυπηρέτηση των πελατών.
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι σήμερα, στις αγορές των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, η ALUMIL διαθέτει το μεγαλύτερο δίκτυο retail με 70 ιδιόκτητα κέντρα / αποθήκες εξυπηρέτησης.
Διεθνής πορεία και προβλήματα που παρουσιάστηκαν

Η επέκταση της εταιρείας εκτός των ελληνικών συνόρων ξεκίνησε (κυρίως προς τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης) χωρίς βιασύνη αλλά με σύνεση και οργάνωση, καταρχήν με εξαγωγές και με εμπορικές συνεργασίες με ντόπιους επιχειρηματίες, επειδή μόνον αυτοί μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις τότε ανώμαλα λειτουργούσες αγορές. Σύμφωνα με δηλώσεις του κ. Γ. Μυλωνά, οι υψηλοί δασμοί εισαγωγής, τα προβλήματα συναλλάγματος, η ανυπαρξία ανεπτυγμένου τραπεζικού συστήματος, ο τρόπος λειτουργίας των τελωνείων, οι παράνομες διακινήσεις προϊόντων και η πώληση αυτών χωρίς τιμολόγια, έθεταν αμέσως εκτός ανταγωνισμού
κάθε ξένο επιχειρηματία που θα ήθελε αυτόνομα και ανεξάρτητα να δραστηριοποιηθεί στην αγορά. Και παρά το γεγονός ότι αυτός ήταν ο πιο ασφαλής τρόπος για να αναπτυχθεί κάποιος στις αγορές αυτές, η ΑΛΟΥΜΥΛ δεν άργησε να διαπιστώσει ότι οι εμπορικοί συνεργάτες στις χώρες αυτές ενδιαφέρονταν μόνο για γρήγορα και άμεσα κέρδη, χωρίς μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς για ανάπτυξη, χωρίς να αντιδρούν στην ανάπτυξη αθέμιτου ανταγωνισμού από αντιγραφές των προϊόντων της ΑΛΟΥΜΥΛ (εισαγωγές από Τουρκία), και κυρίως, χωρίς να έχουν πρόθεση να αναπτύξουν δίκτυα για μελλοντική εξάπλωση στις αγορές των χωρών τους.
Έτσι, παρά το μεγάλο ρίσκο της επένδυσης στις χώρες αυτές, η ΑΛΟΥΜΥΛ ποντάροντας στο ανθρώπινο δυναμικό, αποφάσισε να στείλει αρκετά από τα καλύτερα στελέχη της, να διαθέσει μεγάλα κεφάλαια, πολύ χρόνο και μεγάλη προσπάθεια, για να μπορέσει να γίνει ο κυρίαρχος παίκτης στο χώρο του αλουμινίου στις αγορές αυτές. Πραγματοποίησε επενδύσεις σε ιδιόκτητα δίκτυα διανομών, καθώς και σε μονάδες μερικής παραγωγής των προϊόντων, προκειμένου να παράσχει καλύτερη εξυπηρέτηση στις ντόπιες αγορές.
Σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου του κ. Μυλωνά, η επαφή και επικοινωνία με τις αγορές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης αυτές δεν αποτέλεσε μεγάλο πρόβλημα, όπως επίσης και η κατανόηση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, όπως αυτό διαμορφωνόταν στις καινούργιες ανοικτές πλέον αγορές της περιοχής, ενώ και η γεωγραφική γειτνίαση αποτέλεσε ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Ωστόσο, η βιομηχανική ανάπτυξη στις χώρες αυτές τα πρώτα χρόνια ήταν περιπετειώδης.
Το κόστος αλλά και οι δυσκολίες που καλούνταν να αντιμετωπίσει όποιος ήθελε να επενδύσει σοβαρά και με μακροπρόθεσμο ορίζοντα ήταν μεγάλα. Τόσο το κράτος όσο και οι ντόπιοι αντιμετώπιζαν τις ξένες επενδύσεις ως ευκαιρία πλουτισμού γι αυτούς. Κάθε συναλλαγή είχε τεράστιες γραφειοκρατικές διαδικασίες, περισσ`ότερο ως δικαιολογίες για εισπράξεις μεγαλυτέρων εσόδων. Οι εργαζόμενοι αντιμετώπιζαν τις επιχειρήσεις μάλλον εχθρικά, ενώ η νοοτροπία στη δουλειά τους ήταν εντελώς διαφορετική από την κρατούσα νοοτροπία στις δυτικές χώρες. Αυτό αποδυνάμωνε σημαντικά το πλεονέκτημα του χαμηλότερου κόστους εργασίας, ενώ η μικρή αγοραστική δύναμη της μεγάλης πλειοψηφίας των κατοίκων δεν επέτρεπε την μεγέθυνση των αρχικών επενδύσεων.
Σημαντικό πρόβλημα αποτελούσε επίσης η έλλειψη ενός προηγμένου τραπεζικού συστήματος, που δυσχέραινε πολύ τόσο τις συναλλαγές όσο και την πραγματοποίηση νέων επενδύσεων. Επιπρόσθετα, το ελλιπές νομικό καθεστώς και τα συναλλακτικά ήθη είχαν ως αποτέλεσμα να χαθούν τεράστια ποσά από τους ξένους επενδυτές και να αναγκαστούν πολλοί από αυτούς να φύγουν από τις αγορές αυτές.
Ειδικά στη Ρουμανία, η ΑΛΟΥΜΥΛ βρέθηκε αντιμέτωπη από τις πρώτες προσπάθειες επέκτασης της στην χώρα αυτή έως και σήμερα με μια συνεχή άνοδο του πληθωρισμού, με μια αβέβαιη πορεία των επιτοκίων, με αστάθεια στο πολιτικό περιβάλλον και με συνεχή αύξηση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών. Όμως, οι προοπτικές που διαφαίνονταν για επένδυση και επιχειρηματική δραστηριοποίηση στη χώρα αυτή ήταν εξαιρετικές: χαμηλή ανεργία, ιδιαίτερα χαμηλός δανεισμός (σε ένα πρώην κομμουνιστικό κράτος κλπ). Επιπρόσθετα, το σημερινό περιβάλλον εισπράττει θετικά στοιχεία από τη δυνατή εγχώρια ζήτηση, τις πολλαπλασιαζόμενες άμεσες ξένες επενδύσεις που τροφοδοτούν πάνω από το 80% των τρεχουσών συναλλαγών και από την ισχυροποίηση του τοπικού νομίσματος, το οποίο ξεπερνά οριστικά τις αδυναμίες του παρελθόντος.
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η θυγατρική της ΑΛΟΥΜΥΛ, Alumil Rom Industry, που χαρακτηρίζεται ως το “διαμαντάκι” του ομίλου στο εξωτερικό, εισήχθη στο Χρηματιστήριο του Βουκουρεστίου, πετυχαίνοντας μια αξιοζήλευτη υπερκάλυψη ζήτησης μετοχών που ξεπέρασε τις 16 φορές. Σύμφωνα με δηλώσεις του κ. Μυλωνά, ‘’αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στο επόμενο διάστημα αναμένεται έκρηξη στον οικοδομικό και κατασκευαστικό τομέα της Ρουμανίας και καθώς η Alumil Industry αποτελεί τη μοναδική εταιρία στα οικοδομικά υλικά που έχει τέτοιο εκτεταμένο δίκτυο λιανικής στη Ρουμανία, αξιολογήθηκε πολύ θετικά από τους επενδυτές, με την προσδοκία ότι θα αποκτήσει ένα πολύ μεγάλο μερίδιο στον τομέα όπου δραστηριοποιείται”.
Σήμερα, οι συνθήκες είναι πολύ καλύτερες και πολύ πιο ελκυστικές για επενδύσεις στις χώρες της περιοχής. Παρόλο που τα κίνητρα για νέες επενδύσεις, που δίνονται από τις κυβερνήσεις των χωρών, δεν είναι αρκετά τολμηρά, και περιορίζονται σε φορολογικές απαλλαγές και αυξημένες αποσβέσεις, το σημερινό επενδυτικό περιβάλλον είναι καλύτερο, πιο ξεκάθαρο, ενώ και όλα τα οικονομικά μεγέθη, όπως ο πληθωρισμός, ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης, η ανεργία, κλπ έχουν βελτιωθεί και κυρίως οι προοπτικές περαιτέρω βελτίωσης τους είναι ιδιαίτερα καλές.
Η ύπαρξη φθηνού εργατικού δυναμικού, το οποίο έχει αλλάξει αρκετά ως προς την εργασιακή του συμπεριφορά, ενώ είναι ήδη πιο εκπαιδευμένο και καλύπτει πολλές, ποιοτικά νέες, θέσεις εργασίας, είναι ένα σημαντικότατο πλεονέκτημα που πρέπει να αξιοποιηθεί, και προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να κινηθούν και οι ξένοι επενδυτές. Ιδιαίτερα οι νέοι ενσωματώνονται ταχύτατα σε νέες δυναμικές επιχειρήσεις δυτικού τύπου. Η ΑΛΟΥΜΥΛ, εκτιμώντας τις δυνατότητες των νέων που απασχολεί στις χώρες αυτές, τους χρησιμοποιεί ήδη ως στελέχη σε θυγατρικές της σε τρίτες χώρες ή ως εξειδικευμένους επιστήμονες σε Κέντρα Έρευνας και Ανάπτυξης στις χώρες τους, μειώνοντας έτσι σημαντικά το κόστος ανάπτυξης της.
Το οικονομικό περιβάλλον στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης έχει βελτιωθεί σημαντικά, τουλάχιστον όσον αφορά στην αποσαφήνιση των κανόνων που το διέπουν. Το τραπεζικό σύστημα λειτουργεί πλέον ικανοποιητικά για τις επιχειρήσεις, ενώ η περαιτέρω ανάπτυξη του θα βοηθήσει ακόμη περισσότερο τις επενδύσεις. Από την άλλη πλευρά, οι υποδομές στις περισσότερες χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης είναι ελλιπείς και δημιουργούν αρκετές δυσλειτουργίες και επιπρόσθετο κόστος στις βιομηχανίες.
Επίσης, ορισμένοι ιδιαίτερα ανασταλτικοί παράγοντες στην δημιουργία και ανάπτυξη ξένων επενδύσεων, είναι: το μεγάλο μέγεθος της παραοικονομίας, η αδυναμία των κυβερνήσεων να ελέγξουν την φοροδιαφυγή, οι χαλαροί έλεγχοι στα τελωνεία και η παράλογα διαφορετική αντιμετώπιση προϊόντων της Ευρωπαϊκής ένωσης σε σχέση με αυτά τρίτων χωρών. Επίσης η ελλιπής προστασία των ξένων βιομηχανιών στη χώρα από αθέμιτο ανταγωνισμό και τα ανύπαρκτα διοικητικά μέτρα για την προστασία της βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Σε μερικές χώρες οι κρατικοί έλεγχοι στις ξένες επιχειρήσεις είναι εξοντωτικοί και σίγουρα δεν γίνονται για την τήρηση της νομιμότητας των λειτουργιών και συναλλαγών των επιχειρήσεων αυτών. Μη μπορώντας να αυξήσουν οι κυβερνήσεις τα έσοδα τους από τον περιορισμό της φοροδιαφυγής, καταδυναστεύουν κυρίως μεγάλες και οργανωμένες ξένες επενδύσεις στις χώρες τους, προβληματίζοντας τις κατά πόσο θα πρέπει να αναπτυχθούν στις χώρες αυτές.
Αξία ανθρώπινου δυναμικού

Όπως εύκολα μπορεί να αντιληφθεί, πίσω από κάθε επιτυχία κρύβονται άνθρωποι. Ο Γ. Μυλωνάς, Πρόεδρος της εταιρείας, είναι ένα ανήσυχο πνεύμα, ένας επιχειρηματίας που ενσαρκώνει το δαιμόνιο της φυλής (αν και με μανδύα μάνατζερ) και ποντάρει συνεχώς στο ‘’brainstorming’’ των συνεργατών του, έχοντας έτσι καταφέρει να αναδείξει την ΑΛΟΥΜΥΛ σε μια ελληνική πολυεθνική εταιρεία. Το ακλόνητο πείσμα του και η φιλοσοφία του, που συμπυκνώνεται στη φράση “τα αγαθά κόποις κτώνται”, είναι τα “υλικά” με τα οποία “χτίστηκε” η Αλουμύλ βήμα-βήμα.
Ο Γ. Μυλωνάς μπήκε στον επιχειρηματικό στίβο σε ηλικία μόλις 16 ετών, μαθητής στο γυμνάσιο ακόμη, όταν επέλεξε να ασχοληθεί με την οικογενειακή επιχείρηση, την οποία ίδρυσαν ο πατέρας του, ο αδελφός του πατέρα του και ο νονός του, και ανέλαβε τις πωλήσεις του εξωτερικού, καθώς ήταν ο μόνος που γνώριζε ξένες γλώσσες. Στη συνέχεια, και κατά τη διάρκεια των σπουδών του, αναζητούσε συνεχώς διόδους ενίσχυσης των πωλήσεων εξωτερικού της εταιρείας: ήρθε σε επαφή με ξένους πελάτες και έψαξε μοντέλα και εφαρμογές σε θεσμικούς και επαγγελματικούς φορείς του εσωτερικού και του εξωτερικού.
Το γεγονός ότι ο προσανατολισμός ήταν εξαρχής προς τις εξαγωγές φαίνεται ακόμη και από το όνομα της εταιρείας, που επιλέχθηκε ώστε να διευκολύνεται η χρησιμοποίηση της επωνυμίας από τους ξένους πελάτες. Η παραγωγή σχεδιάστηκε με μια νέα για την εποχή αντίληψη (νέα προϊόντα, καινοτόμο μάρκετινγκ).
Οι υπάλληλοι και συνεργάτες επιλέγονται πάντοτε με προσοχή, χωρίς βιασύνη, καθώς η εταιρεία ‘’επενδύει’’ σε αυτούς και το αποδεικνύει με τη σημασία που δίνει στη διαρκή εκπαίδευση και κατάρτισή τους. Προβλήματα μεταξύ εργοδοσίας και εργαζομένων δεν υπάρχουν, και αν και σήμερα απασχολούνται περισσότερα από 2.000 άτομα στην εταιρεία, δεν υπάρχει σωματείο.
Σύμφωνα με τον Γ. Μυλωνά, κατά τη βράβευση της εταιρείας από το ΕΒΕΑ το 2006 για επιχειρήσεις που συμβάλλουν στην απασχόληση, η ανάπτυξη με ραγδαίους ρυθμούς του προσωπικού, η εκπαίδευση τους και ταυτόχρονα η διαρκής ανάπτυξη των μεγεθών του ομίλου, αποτελούν ένα από τα δυσκολότερα εγχειρήματα για την ΑΛΟΥΜΥΛ, διαρκής στόχος και στο μέλλον. Με το ίδιο σκεπτικό συμβουλεύει κάθε νέο άνθρωπο: «Να ασχοληθεί με την επιχειρηματικότητα, να παίρνει ρίσκα, να ξεπερνά τις απογοητεύσεις, να δουλέψει πολύ σκληρά, χωρίς να μεταφράζει τη δουλειά του σε χρήμα. Και να θυμάται: το κέρδος και η επιχειρηματική επιτυχία δεν είναι ποτέ μονομερή. Άρα να στηρίζεται παρά πολύ στις σχέσεις με τους συνεργάτες του και να επενδύει στο ανθρώπινο δυναμικό».
Νέα σχέδια και προοπτικές

Παρά τις επιτυχίες και διακρίσεις, ο όμιλος δεν επαναπαύεται στις δάφνεςτου. Η εξωστρέφεια αποτελεί μονόδρομο για τον όμιλο. Έτσι, οι επόμενοι στόχοι της διοίκησης του ομίλου περιλαμβάνουν την στρατηγική ανάπτυξη της ΑΛΟΥΜΥΛ σε τρεις περιοχές, όπου έχει ως τώρα απλή εξαγωγική δραστηριότητα.
Η πρώτη περιοχή είναι ο Αραβικός Κόλπος, όπου λειτουργεί ήδη εμπορική εταιρεία στο Μπαχρέιν, η Alumil Gulf W.L.L. (51%), ενώ ήδη ιδρύθηκε η ALUMIL GULF, μια ακόμη εταιρεία, στο Ντουμπάι, η οποία θα αναλάβει τη διακίνηση των προϊόντων του ομίλου στην ευρύτερη περιοχή, στο Ιράν και την Ινδία. Παράλληλα, έχει υπογραφεί συμφωνία με τοπική εταιρεία, την Balex co., που θα παράγει για λογαριασμό του ομίλου ορισμένα προϊόντα που κρίθηκε ότι έχουν πολύ μεγάλο μεταφορικό κόστος. Ταυτόχρονα, γίνονται συζητήσεις και με άλλες εταιρείες για την ανάθεση παραγωγής φασόν στην ίδια περιοχή.
Οι άλλες δύο περιοχές όπου θα αναπτυχθεί ο όμιλος ΑΛΟΥΜΥΛ είναι η Ρωσία και η Παρευξείνια Ζώνη. Η ανάπτυξη στην πρώτη στηρίζεται στην παραγωγή της Σερβίας που δεν έχει δασμούς με τη συγκεκριμένη χώρα, όπου θα προωθηθεί η δημιουργία εμπορικού δικτύου σε συνεργασία με τοπική εταιρεία, χωρίς να χρειαστεί συμφωνία για την παραγωγή φασόν. Τα προϊόντα θα εξάγονται από τη Σερβία και, αν όλα εξελιχθούν καλά, τότε η θυγατρική στη γειτονική χώρα θα χρειαστεί να προχωρήσει και σε νέες επενδύσεις. Τα πράγματα είναι πιο δύσκολα στις παρευξείνιες χώρες, όπου ο όμιλος συνεργάζεται ήδη με τουρκικές επιχειρήσεις, ενώ έχει πολλές προτάσεις από τοπικές επιχειρήσεις για joint venture. Αρχικά θα γίνουν εμπορικά δίκτυα και σε ένα δεύτερο στάδιο θα ακολουθήσει παραγωγή σε συνεργασία με ντόπιο επιχειρηματία.
Προτεινόμενες ενέργειες διεθνοποίησης ελληνικών επιχειρήσεων

Στο σύγχρονο, δυναμικό περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης, η εξωστρέφεια προβάλλει ως συνταγή επιτυχίας. Όμως, η επιτυχής είσοδος σε νέες αγορές και η διεκδίκηση παρουσίας σε αυτές προϋποθέτει μακροπρόθεσμους στόχους, ανάπτυξη μέσα από δημιουργική άμιλλα για την κατάκτηση της προτίμησης των καταναλωτών, δημιουργική πρωτοβουλία, επαγγελματισμό, αποτελεσματικότητα.
Με βάση την ανάλυση που προηγήθηκε κατά την ανάλυση της ΑΛΟΥΜΥΛ-ΜΥΛΩΝΑΣ Α.Ε., ορισμένες από τις ενέργειες στις οποίες θα πρέπει να προβεί κάθε ελληνική επιχείρηση που έχει θέσει ως στόχο την επέκταση της εκτός ελληνικών συνόρων είναι :
 Η βελτίωση της εξαγωγικής επίδοσης και της διεθνοποίησης.
 Η εξασφάλιση νέων συνεργασιών και συμμαχιών για την διάθεση των βιομηχανικών προϊόντων ιδίως στις αγορές του εξωτερικού.
 Η επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό και στη δια βίου κατάρτιση των εργαζομένων.
 Η μακροπρόθεσμη επένδυση στην καινοτομία και στην ενσωμάτωση
νέων τεχνολογιών.
 Περαιτέρω εκσυγχρονισμός της παραγωγικής διαδικασίας και βελτίωση
της παραγωγικότητας.
 Συγκράτηση του κόστους παραγωγής με την εισαγωγή και χρήση νέων
τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία.
 Διαφοροποίηση των προϊόντων με παράλληλη αναδιάρθρωση των μη
αποδοτικών και μη κερδοφόρων παραγωγικών δραστηριοτήτων.

Συμπέρασμα

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η παγκοσμιοποίηση των αγορών έχει μεταβάλλει ριζικά τις συνθήκες κάτω από τις οποίες λειτουργούν σήμερα οι επιχειρήσεις, ανεξάρτητα από το μέγεθος τους και τον τομέα της οικονομίας στον οποίο δραστηριοποιούνται και ανεξάρτητα από τον τοπικό ή διεθνή χαρακτήρα των δραστηριοτήτων τους. Επιπλέον, η παγκοσμιοποίηση τείνει να λάβει τέτοιες διαστάσεις ώστε να θεωρείται πλέον μη αναστρέψιμη. Αυτό σημαίνει πως επιχειρήσεις και οργανισμοί πρέπει απαραιτήτως να προσαρμόσουν τη συμπεριφορά τους και τις στρατηγικές τους στα νέα δεδομένα του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος, ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του.
Στο σύγχρονο, δυναµικό περιβάλλον της παγκοσµιοποίησης, όπου καμιά επιχείρηση δεν είναι πλέον απομονωμένη από τον ανταγωνισμό, η εξωστρέφεια αποτελεί μονόδρομο για τις ελληνικές επιχειρήσεις, όπως περίτρανα αποδεικνύεται από την περίπτωση της ΑΛΟΥΜΥΛ Α.Ε. Ακολουθώντας το παράδειγμά της, κάθε ελληνική επιχείρηση θα πρέπει προτού ξεκινήσει διεθνή επιχειρηματική δραστηριότητα, να είναι κατάλληλα προετοιμασμένη. Ειδικότερα, θα πρέπει να έχει προχωρήσει στις κατάλληλες αναπροσαρμογές στην οργάνωσή της και στις τεχνολογίες που χρησιμοποιεί, να έχει αναπτύξει τις ικανότητες του ανθρώπινου δυναμικού της επενδύοντας σε αυτό, και φυσικά να φροντίζει να παρακολουθεί συνεχώς και με ιδιαίτερη προσοχή όλες τις εξελίξεις στο εξωτερικό περιβάλλον όπου επιθυμεί να δραστηριοποιηθεί προκειμένου να να είναι σε θέση να εκμεταλλευθεί τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται και να έχει τα επιθυμητά επιτυχή αποτελέσματα.

Βιβλιογραφία

• Αρλαπάνου Ελευθερία, “Οι Ελληνικές εξαγωγές σε κρίσιμο σταυροδρόμι”, Οικονομική Επιθεώρηση, Φεβρουάριος 2008.
• Παπαδάκης Βασίλειος, Στρατηγική των Επιχειρήσεων: Ελληνική και Διεθνής
εμπειρία, Τόμος Α’, Εκδόσεις Α. ΜΠΕΝΟΥ, Αθήνα, 2002.
• ΤΤΕ, Ετήσια Έκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας για το 2009, ΤΤΕ, 2008
• Κεφάλαιο (Περιοδικό), “Αλουμύλ: Πώς μια… οικογενειακή “υπόθεση” έγινε πολυεθνική», Ιανουάριος 2007
• Μυλωνάς Γεώργιος, “Συνέντευξη” στο Περιοδικό Χρήμα, Τεύχος 335,
Σεπτέμβριος 2007.
• Μυλωνάς Γεώργιος, “Η διέξοδος για τον κλάδο – Είναι η κατάλληλη στιγμή
να βγουν οι Έλληνες διελαστές στο εξωτερικό”, Ένθετο “ΑΛΟΥΜΙΝΙΟ
2006″, Ναυτεμπορική, Μάρτιος 2006, σελ. 27-29.
• Μυλωνάς Γεώργιος, «Συνέντευξη» στο δικτυακό τόπο www.alunet.gr
• Τάσεις (Περιοδικό), Ετήσια Οικονομική Επισκόπηση, “Προοπτικές για τη διετία 2007-2008 – Διατηρείται η αναπτυξιακή δυναμική», 2007

Διαδίκτυο
www.aluminium.gr
www.alunet.gr
www.bankofgreece.gr
www.aluminium.org.gr
www.alumil.gr
www.nautemporiki.gr
www.google.com

Τσικολάτας Α. (2009) Εταιρική Διακυβέρνηση και Εταιρική Χρηματοδότηση υπό Ασύμμετρες Πληροφορίες. Πάτρα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το περιβάλλον κάθε επιχείρησης αποτελείται από τους outsiders και insiders. Οι outsiders είναι θα λέγαμε οι δορυφόροι μίας επιχείρησης οι οποίοι είναι πελάτες, προμηθευτές, επενδυτές, τράπεζες. Στην αντίπερα όχθη είναι οι insiders, όπου αποτελούνται από το προσωπικό, το Δ.Σ., τους ίδιους τους επιχειρηματίες, υψηλά ιστάμενα στελέχη.

Ανάμεσα στις δύο αυτές κατηγορίες υπάρχει μία βασική διαφορά καθώς οι τελευταία είναι οι απόλυτα πληροφορημένοι για την δραστηριότητα της επιχείρησης, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της, τα δυνατά και αδύνατα σημεία. Αντίθετα οι προμηθευτές επενδυτές και οι τράπεζες, οι οποίοι συνήθως είναι οι αιμοδότες αυτών των επιχειρήσεων είναι αυτοί που επιθυμούν να έχουν όσο πιο καλή γνώση γίνεται για την επιχείρηση προκειμένου να γνωρίζουν την πορεία της με σκοπό να πάρουν τα δανειζόμενα κεφάλαια πίσω.

Αυτή η βασική διαφορά ονομάζεται ασύμμετρη πληροφόρηση. Υπάρχουν πληροφοριακές ασυμμετρίες μεταξύ τους στο στάδιο της χρηματοδότησης. Στη συμπεριφορά της χρηματοδότησης πρέπει να πούμε ότι βλέπουμε και παράλογους επιχειρηματίες ή managers που φαίνεται να είναι οπτιμιστές αναφορικά με παραγωγικότητα επένδυσης, αξία επενδυμένων.

Επιπλέον, υπάρχει και η έννοια του ηθικού κινδύνου (moral hazard) η οποία αναφέρεται στο γεγονός ότι οι outsiders δεν μπορούν να παρατηρήσουν την προσπάθεια των insider να επιλέξουν projects ή την επικινδυνότητα των επενδύσεων ή την προσπάθεια που καταβάλλουν ώστε να κάνουν επικερδή την επιχείρηση. Έπειτα αποφασίζουν για μειώσεις τιμών, επενδύσεων ή μεριδίων του ΔΣ και των μετόχων. Βλέπουμε επίσης και παράλογους επενδυτές.

1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Το ενδιαφέρον των επενδυτών ή δανειστών μίας επιχείρησης είναι τα κεφάλαια τους να επιστραφούν με μία ικανοποιητική απόδοση. Αυτό όμως εξαρτάται από την σωστή διοίκηση που ασκείται στην εταιρεία από τους διαχειριστές της. Ένα από τα σημαντικά προβλήματα είναι η υψηλή διασπορά των μετόχων όπου πολλές φορές δημιουργεί διαχειριστική κρίση. Σε μία τέτοια περίπτωση οι managers δεν είναι εύκολο αν ελεγχτούν.

Αυτό ώθησε στην δημιουργία της εταιρικής διακυβέρνησης, η οποία θέτει τους τρόπους που οι χρηματοδότες θα εξασφαλίσουν την επιστροφή των επενδύσεών τους. Προβλήματα όμως προκύπτουν όπως: τα κίνητρα των insiders ευθυγραμμίζονται με τα ενδιαφέροντα των επενδυτών. Οι insiders ελέγχονται από τους μετόχους και αυτό επιδρά στο management και στη λήψη αποφάσεων. Η εταιρική διακυβέρνηση γίνεται συνήθως επίκαιρη μετά την ανάδυση κερδοσκοπικών επεισοδίων στις κεφαλαιαγορές και την εμφάνιση επιχερηματικών σκανδάλων και πτωχεύσεων. Δημιουργούνται διαφωνίες (conflicts), αδύναμα Δ.Σ., αποτυχία διακυβέρνησης, ακτιβισμός επενδυτών, σκάνδαλα καθώς και ηθικοί κίνδυνοι που εμποδίζουν την αποδοτική διοίκηση ωθώντας σε ανεπαρκή προσπάθεια των διοικούντων, όχι στις απαιτούμενες ώρες αλλά στην ορθή κατανομή τους, δεσμεύονται περισσότερο όχι σε αυτά που προσελήφθηκαν να κάνουν αλλά σε ποιο ανταγωνιστικά.

Όλα τα παραπάνω οδηγούν σε πολυδάπανες επενδύσεις οχυρωμένες στρατηγικές, ενώ παράλληλα τα ανώτατα διοικητικά στελέχη κάνουν κινήσεις που δεν ωφελούν τους μετόχους προκειμένου να εξασφαλίσουν την θέσης τους (φόβος απόλυσης αν φέρουν χαμηλά κέρδη).

Έτσι με τον τρόπο αυτό οι διοικούντες προσπαθούν να καλύψουν τις δικές τους επιθυμίες οι οποίες πολλές φορές δεν συνάδουν με τους στόχους τόσο της επιχείρησης όσο και των μετόχων- δανειστών. Οι διοικούντες προσπαθούν να δημιουργήσουν δικές τους άμυνες αντίδρασης και οδηγούμαστε στην αδιαφάνεια των συνταξιοδοτικών πακέτων τους (είναι αστάθμητα και μη σταθερά), στη λήψη δανείων υψηλού κόστους, στην πρόσληψη διευθυντικών στελεχών σε σημαντικές θέσεις, οι οποίοι προέρχονται από το στενό οικογενειακού κύκλου τους, καθώς επίσης και υψηλά μπόνους αποζημιώσεων. Όπως είδαμε και πρόσφατα στην Αμερική οι managers και τα Δ.Σ. διατηρούν ή και αυξάνουν τους μισθούς τους ακόμη και σε δυσμενής για την εταιρία χρονιές. Ξεπούλημα μετοχών από τους ίδιους λίγο πριν μειωθούν οι τιμές τους δημιουργώντας Χρυσά αλεξίπτωτα (μεγάλη αποζημίωση σε περίπτωση απόλυσης CEO).

Επιπρόσθετα, παρατηρούνται παρεκτροπές – λογιστικές παραποιήσεις, άλλοτε νόμιμες και άλλοτε όχι όπως για παράδειγμα, αύξηση φαινομενικών κερδών ή τιμής μετοχής που οδηγεί σε αύξηση κερδών μάνατζερ με μεγάλα πακέτα μετοχών. Κρύβουν την χαμηλή απόδοση από κίνδυνο απόλυσης και για να μην παραβιασθούν οι συμφωνίες με τις τράπεζες.

Διακρίνουμε επίσης στα διοικητικά στελέχη των οργανισμών:
 Διοικητικά Κίνητρα: σαφή (μπόνους, μετοχές), μη σαφή (απειλή απόλυσης)
 Χρηματικά Κίνητρα: πακέτο αμοιβών: μισθός (σταθερό ποσό, δεν μεταβάλλεται), μπόνους (με βάση το παρόν κέρδος), μετοχές (με βάση το μελλοντικό κέρδος της αύξησης τιμών)

Τίθεται το ερώτημα αν τα μπόνους και τα μερίδια είναι υποκατάστατα ή βασικά. Κάποιοι λένε υποκατάστατα (αύξηση μπόνους  αύξηση ενδιαφέροντος για βραχυχρόνια κέρδη  ανισορροπία στα κίνητρα  μείωση μεριδίων) κάτι που είναι λάθος γιατί πρέπει να υπάρχει ισορροπία μεταξύ βραχύ-μακρό κινήτρων.

Τα σαφή και μη σαφή κίνητρα είναι υποκατάστατα αφού με ποιο δυνατά ασαφή κίνητρα, λιγότερα μερίσματα χρειάζονται για να ικανοποιήσουν. Ωστόσο υπάρχει και η αντιπαράθεση στις πληρωμές των διοικητικών στελεχών αφού έχουν την κατακραυγή του κοινού και αφού δημιουργείται χάσμα ομάδων μεταξύ της εταιρίας.

2. ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ (MONITORING) ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Η πορεία των εταιρειών μέσα στον χρόνο παρατηρείται από στατιστικές υπηρεσίες, τράπεζες, το Δ.Σ., ελεγκτές, μεγαλομετόχους, πιστωτές. Ανάλογα από την πληροφόρηση που έχει ο καθένας και την οπτική γωνία που παρακολουθεί την δραστηριότητα διαμορφώνει και μία διαφορετική γνώμη, αποτέλεσμα της ασύμμετρης πληροφόρησης.

Έτσι έχουμε
 Ενεργή παρακολούθηση: κοιτάζει μπροστά (αποσυνθέτει και συνθέτει νέο μάνατζμεντ). Απαιτεί έλεγχο, τυπικό και πραγματικό.
 Θεωρητική παρακολούθηση: κοιτάζει πίσω. Δεν αυξάνει την αξία της επιχείρησης αλλά κοιτάζει την απόδοση των παρελθοντικών επενδύσεων στο μάνατζμεντ. Φωτογραφίζει το παρελθόν και το συγκρίνει με το παρόν. Έπειτα είτε επενδύει, είτε μένει ως έχει, είτε αποεπενδύει (deinvestment). Πειθαρχεί το μάνατζμεντ.

Τα παραπάνω μπορεί να οδηγήσουν σε:
 Υπερπαρακολούθηση. Πολύς χρόνος αφιερώνεται για βραχυχρόνια κέρδη. Περισσότερα είναι τα κόστη παρά τα οφέλη της παρακολούθησης.
 Εμπόδια: νομικά, δημοσιονομικά, ρυθμιστικά που αποθαρρύνουν την αποτελεσματική διακυβέρνηση.

Το Δ.Σ. διαχειρίζεται το μάνατζμεντ της εταιρείας για λογαριασμό των μετόχων καθώς λαμβάνει αποφάσεις και ορίζει στρατηγική που θα ακολουθήσει. Ο πρόεδρος του Δ.Σ. είναι συνήθως ο CEO, ο οποίος πολλές φορές μπορεί να μετέχει και σε άλλα Δ.Σ. εταιρειών, όπου πολλές φορές έχουν και διαφορετικό αντικείμενο δραστηριότητας. Τα ως άνω δημιουργούν πρόβλημα στην πληροφόρηση και στην επικοινωνία μεταξύ διοικούντων και μετόχων. Οι μέτοχοι έχουν την δυνατότητα να ελέγχουν την νομιμότητα των πράξεων του Δ.Σ. καθώς υπάρχει ασφάλεια νομικής ευθύνης για τους Δ.Σ.

Ως προς τις τράπεζες ισχύει ιδιαίτερο, αυστηρό καθεστώς εποπτείας, τόσο διότι δέχονται καταθέσεις του κοινού και είναι φορείς χρηματοδότησης, όσο και επειδή παρέχουν επενδυτικές υπηρεσίες στο κοινό (συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ τραπεζών και πελατών). Περαιτέρω, η χρηματοδοτική δραστηριότητα των τραπεζών και η συμμετοχή τους σε άλλες επιχειρήσεις εγκυμονεί τον κίνδυνο σύγκρουσης συμφερόντων της ίδιας με εκείνα των μετόχων των άλλων εταιριών. Επιπλέον, στην περίπτωση εισηγμένης στο Χρηματιστήριο τράπεζας, συντρέχουν κανόνες εταιρικού, τραπεζικού και χρηματιστηριακού δικαίου. Στα πλαίσια ενός τέτοιου πολύπλοκου πλέγματος διατάξεων δημιουργείται σύγκρουση των κανόνων.  

Ένα επιπλέον πρόβλημα που δημιουργείται είναι οι συγκρούσεις (conflicts) στις σχέσεις ΔΣ – μετόχων. Μια σύγκρουση είναι πιθανό να γίνει σε περίοδο κρίσης. Στα λεγόμενα Proxy Fights έχουμε δυσαρεστημένους μετόχους που θέλουν είτε εκλογές νέου ΔΣ για αφαίρεση μάνατζμεντ ή λύση για συγκεκριμένη πολιτική. Για τις μάχες αυτές λαμβάνεται υπόψη όχι μόνο η πιστότητα αυτού που τις ξεκινάει αλλά και το κόστος-κέρδος που αυτές θα έχουν. Σύμφωνα με το άρθρο από εμπειρικές μελέτες έχει διαπιστωθεί ότι συμβαίνουν πιο πολύ στις ΗΠΑ, σπάνια στην Ευρώπη και καθόλου στην Ιαπωνία. Μείωση στις τιμές μεριδίου οδηγούν σε αύξηση της δραστηριότητας του ΔΣ.

Το ίδρυμα Calpers όρισε 37 αρχές για ένα καλό ΔΣ. (πχ ανώτατο όριο στον αριθμό ανώτατων στελεχών άνω των 70 ετών). Ωστόσο αυτές είναι μόνο συστάσεις για το κοινό και τους επενδυτές αφού υπάρχουν διαφορετικοί κανόνες από χώρα σε χώρα.

3. Εξαγορές (LBO’s) και Άμυνες

Leverage Buyouts: Ο όρος αφορά μια μορφή εξαγοράς μιας επιχείρησης από στελέχη της διοίκησής της. Στις περιπτώσεις αυτές τα στελέχη εξαγοράζουν ένα μεγάλο ποσοστό μετοχών (με δικαίωμα ψήφου) πάνω από 60%. Ακολουθούν εξαγορές προνομιούχων και κοινών μετοχών. Οι προνομιούχες μετοχές (χωρίς δικαίωμα ψήφου) μετατρέπονται σε κοινές και εξαγοράζονται μέσα σε μια μεγάλη περίοδο εξαγοράς (10-12 χρόνια). Αυτή είναι μία συνήθης τακτική στις ΗΠΑ.

Ένας άλλος τρόπος εξαγοράς μίας επιχείρησης είναι μέσω κατοχής δανειακών εγγυήσεων. Είναι ο εφιάλτης των μάνατζερ. Εάν το ΔΣ και η ΓΣ δεν ελέγχουν την εταιρεία τότε θεωρείται αποτυχημένη η εταιρική διακυβέρνηση. Έτσι οδηγούμαστε σε εξαγορά του μάνατζμεντ έχοντας την δυνατότητα ο αγοραστής να λαμβάνει μέρος σε αποφάσεις κλειδιά για την στρατηγική.

Πρόσφατο παράδειγμα στην Ελλάδα είναι η μετοχή τους κράτους στο διοικητικό μέρος των Τραπεζών μέσω της χορήγησης εγγυήσεων και χρηματικού δανεισμού. Οι στόχοι των εξαγορών μέσω των δανεισμών (LBO’s) πρέπει να διαθέτουν μεγάλα και σταθερά χρηματικά διαθέσιμα και να μην πραγματοποιούνται μέσω υπερδανεισμού, όπου στις περιπτώσεις αυτές ακολουθεί συγχώνευση με την επιχείρηση εξαγοράς.

Αυτό είναι το οικονομικό σύστημα που ανέπτυξε ο Αμερικανός καθηγητής Μέρτον Μίλερ (βραβείο Νόμπελ), ο οποίος θεωρείται αυθεντία σε θέματα αναλύσεων και αξιολογήσεων της αξίας και των κινδύνων των μετοχικών επιχειρήσεων. Το σύστημα LBO σημαίνει επιρροή κάποιου μέσα σε μια εταιρεία, η οποία ασκείται στην (εξ)αγορά ενός μεριδίου που κατέχει κάποιος άλλος σ’ αυτήν την εταιρεία. Το σύστημα αυτό έχει αποφέρει σημαντικά κέρδη σε τολμηρούς επενδυτές, γιατί εξασκείται πάνω σε προβληματικές επιχειρήσεις. Τα LBOs είναι κυρίως μια μορφή επενδυτικής τακτικής των Τραπεζών, η οποία επιτρέπει σε μια Τράπεζα ν’ αντασφαλίσει την εξαγορά μιας επιχείρησης όχι μόνο με δικά της κεφάλαια αλλά και με δανεισμό που συνάπτει στη διατραπεζική αγορά. Η αγορά των LBOs είναι σκληρή και συμμετέχουν οργανωμένες κοινοπραξίες Τραπεζών (το 1988 υπήρχαν περισσότερες από 500 τέτοιες οργανωμένες κοινοπραξίες Τραπεζών). Ηγετικό ρόλο στην αγορά LBOs διαδραματίζουν (στις ΗΠΑ) οι Τράπεζες Manufacturers Hanover, η Banker’s Trust και η Citicorp.

To 1980 στις ΗΠΑ παρατηρήθηκε έξαρση των εξαγορών με τον προαναφερόμενο τρόπο και τα αποτελέσματα που παρατηρήθηκαν ήταν τα εξής:
 Απόκλιση της επιχειρηματικής διακυβέρνησης (έλλειψη παρακολούθησης από ΔΣ και μετόχους)
 Χρηματοδοτική πρωτοτυπία (LBO’s)
 Ακυρώσεις Συγχωνεύσεων (δεν μπορούσαν να διαχειριστούν σωστά αλλά οι managers απέφυγαν να τους μειώσουν)

Προκειμένου μία επιχείρηση να αποφύγει μία επιθετική εξαγορά ή συγχώνευση με δυσμενή αποτελέσματα τόσο για τους μετόχους όσο και για τους διοικούντες, οι επιχειρήσεις προσπαθούν έπειτα από κάποιες διαδικασίες:
 Ιδρυτικές άμυνες, πχ εκλογή ΔΣ
 Voting rights (one share-one vote ή ten share-one vote),
να ακολουθήσουν συγκεκριμένες στρατηγικές:
• Στρατηγική που κάνει την επιχείρηση λιγότερο θελκτική στους επιδρομείς (poison pills, το θύμα προχωρά στην εξαγορά ή στην συγχώνευση με άλλη εταιρεία με τρόπο που να γίνεται οικονομικά ή διαρθρωτικά λιγότερο ελκυστική στον υποψήφιο αγοραστή).
• Η επιχείρηση ψάχνει για τον λευκό ιππότη (white knight) που είναι ο καλοπροαίρετος αγοραστής που θα αυξήσει την τιμή εξαγοράς για να φύγει ο εξαγοραστείς.
• Μια Τρίτη εταιρεία που παρεμβαίνει είτε εξαγοράζοντας, είτε συγχωνευόμενη με το ‘’θύμα’’, ώστε να αποτρέψει την επιθετική (εξ)αγορά από τον μαύρο ιππότη (black night).
• Greenmail (πρόκειται για την απειλή ενός μεγαλομετόχου μιας εταιρείας ν’ αξιώσει είτε τον έλεγχό της, είτε την εξαγορά των μετοχών του σε υψηλότερη τιμή). Απόκτηση μετοχών μιας εταιρείας με σκοπό την απειλή εχθρικής εξαγοράς της. Έτσι ο απειλών (corporate raider) καταφέρνει να εισπράξει από τους ιδιοκτήτες της εταιρείας ή τον επίδοξο αγοραστή, τιμή υψηλότερη από την τρέχουσα (at a premium).
• Μια επιπλέον άμυνα έχουμε όταν ο αγοράζον δεν μπορεί να προσφέρει λιγότερα από την αξία της επιχείρησης και οι μέτοχοι πρέπει να κρατήσουν τις μετοχές τους πράγμα που δεν αφήνει περιθώριο στον εξαγοραστή να πάρει τον έλεγχο.

Όσον αφορά τα κόστη εξεύρεσης λευκών ιπποτών και τα κόστη άμυνας των managers είναι δύσκολο να μετρηθούν.

4. Το χρέος (Debt) ως κίνητρο και τα όριά του ως μηχανισμός εταιρικής διακυβέρνησης

Πολλές φορές οι διοικούντες μίας επιχείρησης έχουν την δυνατότητα να εκμεταλλευτούν όχι μόνο τις καλές και επικερδής ευκαιρίες, αλλά και τις δυσμενής καταστάσεις στις οποίες είναι δυνατόν να βρεθούν. Έτσι στο κείμενο αναφέρεται το χρέος ως κίνητρο, έννοια που μάλλον δύσκολα μπορούμε να συναντήσουμε.

To χρέος ως κίνητρο:
 Φορολογικά πλεονεκτήματα επιχείρησης λόγω χρέους (από το κράτος)
 Μέτρο πειθάρχησης (μεταξύ διοικούντων)
 Ωθεί στην εκβολή ρευστότητας
 Ασκεί πίεση σε μάνατζερ (με την έλλειψη χρήματος αποτρέπεται η κατανάλωσή του από τους μάνατζερ με την μείωση των μπόνους των)
 Ευνοούνται τα διοικητικά στελέχη: Η οικονομική συντριβή αλλά όχι διάλυση της επιχείρησης ενέχει τον φόβο ότι δίνοντας το τιμόνι στους πιστωτές αυτοί θα προβούν στην χρεοκοπία της προκειμένου να αποζημιωθούν. Πράγμα που απεύχονται με κάθε μέσο οι managers.

Επιθυμητές λοιπόν είναι οι διαδικασίες που πρέπει να γίνουν για το συγκεκριμένο σκοπό της χρεοκοπίας προκειμένου να προστατευθούν οι μέτοχοι. Αυτές όμως μπορούν να αποτύχουν κυρίως για τα κόστη χρεοκοπίας που χωρίζονται σε άμεσα (νομικά και άλλα έξοδα που σχετίζονται άμεσα με την λειτουργία αλλά δεν είναι τόσο σημαντικά) και τα έμμεσα που έχουν να κάνουν με τις αποφάσεις στο μάνατζμεντ και είναι περισσότερο σημαντικά, καθώς και σε αντιπαραγωγικές συναλλαγών που έχουν να κάνουν με τις ασύμμετρες πληροφορίες μεταξύ των insider και outsider της επιχείρησης.

Όσον αφορά τα όρια του χρέους ως μηχανισμός διακυβέρνησης λειτουργεί ως πανάκεια, για κάποιες διορθωτικές κινήσεις που θα πρέπει να υλοποιηθούν ώστε η επιχείρηση να επιστρέψει εκ νέου σε κερδοφορία. Δύο λόγοι γι’ αυτό:
Α) το κόστος δυσρευστοποίησης (illiquidity). Η ρευστότητα επηρεάζεται από παράγοντες που είναι μακριά από τον έλεγχο του μάνατζμεντ, όπως αύξηση τιμών, είσοδο ανταγωνιστών. Η επιστροφή για ανεύρεση κεφαλαίων στην κεφαλαιαγορά δεν είναι ότι καλύτερο αφού απαιτείται χρόνος και δυσκολία.
Β) Κόστος χρεοκοπίας. Η διαδικασία χρεοκοπίας διαφέρει ανά τον κόσμο. Στις ΗΠΑ υπάρχουν δύο τρόποι χρεοκοπίας, πρόκειται για τα Άρθρα της νομοθεσίας των ΗΠΑ που αφορούν το θέμα της χρεοκοπίας και ρυθμίζουν τις διαδικασίες της ρευστοποίησης μιας επιχείρησης ή τον τρόπο της ανασύνταξής της και συνέχισης της λειτουργίας της. Τα Άρθρα αυτά έχουν ως στόχο την προστασία όσων θίγονται από τις χρεοκοπίες αυτές και την ελαχιστοποίηση των ζημιών για τις επιχειρήσεις που δεν μπορούν να αποφύγουν τη διάλυσή τους.
1) το άρθρο 7, η επιχείρηση δεν μπορεί να ξεπληρώσει το χρέος της αλλά έχει θετική αξία στους επενδυτές, οπότε για να συνεχίσει την λειτουργία της οι πιστωτές κάνουν διάφορες παραχωρήσεις όπως συγχωρούν μέρος των χρεών παίρνοντας κοινές μετοχές για αντάλλαγμα και με τον τρόπο αυτό έπεται η αναδιοργάνωση της εταιρίας.
2) το άρθρο 11, είναι συνήθως ο προάγγελος των υπερασπιστών αφού επιτρέπει στις επιχειρήσεις που έχουν ενεργητικά στοιχεία να συνεχίσουν μέσω των σχεδίων που έχουν.

5. Διεθνείς συγκρίσεις για την επιχ/κή πολιτική

Η ικανότητα της επιχείρησης να επιστρέψει δάνεια στους επενδυτές, εξαρτάται από το περιβάλλον πολιτικής που είναι εξωγενής παράγοντας. Το νομικό σύστημα και το τρόπος χρηματοδότησης της επιχείρησης αλλάζει από χώρα σε χώρα και από εμπειρικές μελέτες καθώς επίσης και η αναφορά που γίνεται στο εν λόγω κείμενο είναι:
Α) Άγραφος Νόμος (Common Law). Χαρακτηρίζεται από ανεξαρτησία δικαστικής εξουσίας, αντιδραστικότητα δεδικασμένων και περιορισμένη κωδικοποίηση.
Β) Αστικό Δίκαιο (Civil Law). Εκτεταμένη κωδικοποίηση, συγκεντρωτική αποφασιστικότητα.

Χωρίζεται σε γαλλικό, γερμανικό και σκανδιναβικό αστικό δίκαιο. Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ νομικών συστημάτων και προστασία επενδυτών. Μετρούν την προστασία των επενδυτών μέσω ποιοτικών μεταβλητών όπως μια μετοχή αντικατοπτρίζει μία ψήφος, πληρεξουσιότητα, προτεραιότητα σε περίπτωση χρεοκοπίας, δικαίωμα προτίμησης. Πρόκειται για το δικαίωμα που έχουν οι κάτοχοι των κοινών μετοχών να αγοράσουν πρώτοι τυχόν πρόσθετες εκδόσεις (κοινών μετοχών), που εκδίδονται για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου σύμφωνα με τον αριθμό των μετοχών που κατέχουν, π.χ. μια (παλαιά) μετοχή για δύο νέες κλπ.-.

Η προστασία των μετόχων είναι μεγαλύτερη στις χώρες που έχουν άγραφο νόμο, στη Γαλλία υπάρχει αδυναμία με την εφαρμογή του υφιστάμενου αστικού δικαίου ενώ αντίθετα στην Γερμανία και στην Σκανδιναβία η εφαρμογή του έχει καλύτερο αντίκτυπο στην προστασία των μετόχων. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι χώρες με την εφαρμογή του άγραφο νόμου έχουν το μεγαλύτερο ποσοστό στα ξένα κεφάλαια στο ΑΕΠ καθώς επίσης έχουν και τον μεγαλύτερο αριθμό επιχειρήσεων που προσφέρουν νέα χρεόγραφα με δημόσια εγγραφή (IPO).

Υπάρχουν μηχανισμοί προστασίας επενδυτών που δεν έχουν υψηλή προστασία όπως bright line κανόνες με διατακτικά μερίσματα. Στην Ευρώπη οι μέτοχοι έχουν μεγάλη διαφορά μεταξύ τους αναφορικά με την κράτηση μετοχών σε αντίθεση με τις ΗΠΑ και την Αγγλία ο δεύτερος και τρίτος δεν διαφέρουν πολύ από τον πρώτο.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι τα διαφορετικά νομικά συστήματα δεν είναι ικανά να εξηγήσουν τις διαφορές την εταιρική διακυβέρνηση και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ανάμεσα σε δύο χώρες ή δύο ηπείρους. Υπάρχει θετική συνδιακύμανση μεταξύ προστασίας μετόχων και breadth of the market (πρόκειται για ένα μέτρο που δείχνει πόσο ευρύ είναι το φάσμα μιας ανοδικής ή καθοδικής τάσης που σημειώνεται στο Χρηματιστήριο. Έτσι μια ανοδική τάση που διακρίνεται για τη συμμετοχή πολλών χρεογράφων είναι πιο σταθερή από την αντίστοιχη, που οφείλεται στη μεγάλη άνοδο λίγων σχετικά χρεογράφων.)

6. Κοινότητα Μεριδιούχων (επενδυτές και λοιπές ομάδες συμφερόντων)

Οι επιχειρήσεις πέραν του στόχου τους που είναι η μεγιστοποίηση της αξίας τους θα πρέπει να χαρακτηρίζονται και από κοινωνικό χαρακτήρα και υπευθυνότητα που να αγγίζει το σύνολο των εμπλεκομένων με αυτή. Οι μέτοχοι και τα στελέχη ΔΣ ενσωματώνουν αξίες που επιβαρύνουν διάφορους τομείς, για παράδειγμα:
 δικαιώματα προς τους εργαζομένους, αποφυγή απόλυσης ενώ φέρνουν κέρδη, προστασία μειονοτήτων, εκπαίδευση, δημιουργικές εγκαταστάσεις, ασφάλεια.
 δικαιώματα στις κοινότητες, αποφυγή κλειδώματος εγκαταστάσεων εκτός εάν είναι απαραίτητο διότι συμβάλλουν στις ζωές του κοινού.
 δικαιώματα στους πιστωτές, να μην μεγιστοποιείται η αξία των μετόχων σε βάρος των πιστωτών.
 ηθικές αναγνωρίσεις όπως προστασία περιβάλλοντος ακόμη και αν μειώνονται τα κέρδη, αποφυγή επένδυσης σε καταπιεστικές χώρες ή χώρες με παιδική εργασία, όχι αποφυγή από φορολογία.

Η διακράτηση των μεριδίων έχει εμπορική έννοια διότι οι συστάσεις της είναι η σωστή διαχείριση των υπαλλήλων μέσω ευνοϊκού περιβάλλοντος εργασίας με αποτέλεσμα να δημιουργείται σωστή φήμη –συμβάλλει στην μεγιστοποίηση της αξίας- για την εταιρία που προσελκύοντας τους ποιο ταλαντούχους υπαλλήλους που είναι διατεθειμένοι να επενδύσουν μακροχρόνια στην επιχείρηση. Αυτό επεκτείνεται στους προμηθευτές και στις κοινότητες που προσφέρουν χαμηλότερες τιμές ως αποτέλεσμα της εμπιστοσύνης.

Η κοινότητα των μεριδιούχων δεν προσπαθεί να βελτιώσει την εικόνα της επιχείρησης στο κοινό. Αυτό φαίνεται και από τις επιχείρησης που έχουν φτωχή εικόνα στο κοινό όπως καπνοβιομηχανίες, πετρέλαιο, φαρμακοβιομηχανίες αλλά πρόθυμα αγκαλιάζουν την ιδέα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και αειφόρους ανάπτυξης. Αναφέρεται επίσης στον διαμοιρασμό του ελέγχου από τους μεριδιούχους όπως η συμμετοχή των εργαζομένων στη λήψη αποφάσεων όπως γίνεται στην Γερμανία. Στην Ευρώπη και στην Ιαπωνία οι κοινότητες μεριδιούχων είναι πιο ‘’συμπαθητικές’’ από ότι στις ΗΠΑ.

Απαιτούνται νόμοι και παρουσία δικαστηρίων διότι διαφορετικά θα θίγονταν συμφέροντα αν υπογράφονταν συμβόλαια υπό ασύμμετρες πληροφορίες ή εξαναγκασμούς, δε θα υπήρχαν κατανοητά κόστη. Αντιρρήσεις στην κοινότητα των μεριδιούχων αριθμούνται σε τέσσερις (4) και έχουν να κάνουν με:
Α) την παροχή δικαιωμάτων ελέγχου στους μη επενδυτές αποθαρρύνοντας με τον τρόπο αυτό την χρηματοδότηση. Πχ οι επενδυτές δεν θα είναι ευχαριστημένοι από την διανομή μερισμάτων προς αυτούς.
Β) την δόμηση εξουσίας, δημιουργώντας προστριβές μεταξύ επενδυτών και μεριδιούχων όχι μόνο επειδή δημιουργείται λιγότερο εισόδημα για τους πρώτους αλλά επειδή μπορεί οι δεύτεροι να επηρεάζουν αποφάσεις.
Γ) την δυσανάλογη σχέση μεταξύ αμοιβής και απόδοσης τον manager. Εκτός από τους καθορισμένους στόχους που έχει ένας manager όπως για παράδειγμα η μεγιστοποίηση της αξίας της επιχείρησης έχει να κάνει και με ένα διαφορετικό σύνολο στόχων που δεν είναι μετρήσιμα δημιουργώντας δυσκολία στον καθορισμό σαφών μισθολογικών κλιμακίων.
Δ) την δημιουργία τακτικής για το δημόσιο συμφέρον παρέχοντας την ευκαιρία στην επιχείρηση να αποφύγει τις πολιτικές πιέσεις αποδεσμεύοντας την από τον έλεγχο της κυβέρνησης και αναθέτοντας την σε λιγότερο σημαντικά σώματα που εντέλει έχουν αποτέλεσμα την μη σωστή επίτευξη των κοινωνικών στόχων.

Η αξία της θέσης των μετόχων έγκειται στις ακόλουθες περιπτώσεις:

 Προστασία πιστωτών στην περίπτωση χρεοκοπίας (επιλογές αποχώρησης, πληρωμές)
 Επιλογές αποχώρησης προσωπικού. Αυτό είναι ακόμη πιο δύσκολο σε χώρες όπως η Γαλλία με μεγάλο ποσοστό ανεργίας και μεγάλη δυσκολία εύρεσης εργασίας. Έτσι παρέχονται επιλογές εργασίας στην αγορά.
 Πράσινες επενδύσεις, σε επιχειρήσεις που προστατεύουν το περιβάλλον

Εν κατακλείδι, κρίνεται αναγκαίο να αναφέρουμε, ότι η θέσπιση εσωτερικών διαδικασιών που προωθούν τη διαφάνεια αποτελεί απαραίτητη προυποθεση για την αξιολόγηση της διοίκησης των επιχειρήσεων ή κάθε οργανισμού, από τους φορείς της αφοράς. Πρόκειται για οργανωτικούς μηχανισμούς ιδιωτικού δικαίου, οι οποίοι ουσιαστικά εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, με τη δημιουργία συνθηκών πραγματικής λειτουργίας της αγοράς μέσω της πληροφόρησης των παραγόντων της αγοράς.

Τσικολάτας Α. (2009) Εργαλεία Διοικητικής Λογιστικής και Μέτρησης Απόδοσης. Πάτρα

Οι σημερινές επιχειρήσεις λειτουργούν μέσα σε ένα άκρως ανταγωνιστικό και πολύπλοκο εξωτερικό περιβάλλον. Η υιοθέτηση των συστημάτων στρατηγικής διοίκησης (strategic management) και μέτρησης της απόδοσης (performance measurement) από τις επιχειρήσεις, είναι παραδεκτό από όλους πως συμβάλουν σημαντικά στην αύξηση της ικανότητας αυτών να ανταγωνιστούν με επιτυχία σε εθνικό και διεθνές επίπεδο (Sink & Tuttle, 1989).
Η διοίκηση κόστους σήμερα είναι χτισμένη πάνω σε τεχνικές, ιδέες, και αρχές μέτρησης που οι εταιρείες άρχισαν να εφαρμόζουν στην δεκαετία του 1960 και οι οποίες συνεχώς βελτιώνονται. Ακόμα και αυτό που αναφέρεται ως διοικητική λογιστική, είναι γεγονός πως αποτελεί εξέλιξη αυτού που ως τα 1930 ονομαζόταν λογιστική κόστους ή κοστολόγηση και αργότερα διοίκηση κόστους.
Τα διοικητικά στελέχη (C.E.O. και λοιποί) σήμερα έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν μέσα από ένα ευρύ φάσμα πρακτικών της διοικητικής λογιστικής, παραδοσιακών και σύγχρονων, οι οποίες προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες σε κάθε φάση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Παραδείγματα τέτοιων πρακτικών αποτελούν η Ανάλυση νεκρού σημείου, η Κοστολόγηση πλήρους απορρόφησης, η Κοστολόγηση μεταβλητού κόστους, η Κοστολόγηση βάσει δραστηριοτήτων, ο Πίνακας ισορροπημένης στοχοθέτησης και τα Κέντρα κέρδους, που εξετάζονται στην παρούσα εργασία.
Από την άλλη πλευρά, η μέτρηση της συνολικής απόδοσης, για να συμβάλει σημαντικά στην επιτυχία ενός οργανισμού, πρέπει να συνδέεται άμεσα με το σύστημα της στρατηγικής διοίκησης. Με αυτόν τον τρόπο, η διαδικασία μέτρησης της συνολικής απόδοσης εξοπλίζει τα στελέχη της επιχείρησης με τέτοιες πληροφορίες (feedback) που οδηγεί στην συνεχή βελτίωσή της μέσα από την συνεχή αξιολόγηση των εφαρμοζομένων στρατηγικών της. Η σύνδεση μεταξύ του συστήματος μέτρησης και βελτίωσης της συνολικής απόδοσης, αποτελεί την σημαντικότερη πρόκληση για τα στελέχη των σημερινών επιχειρήσεων (Campi, 1993).

1.1. Έννοια Απόδοσης
Οι επιχειρήσεις, μέσα από τις διαδικασίες της διοικητικής λογιστικής και της μέτρησης της απόδοσης, πρέπει να καθορίζουν συγκεκριμένους σκοπούς και στόχους, έτσι ώστε τα στελέχη να κατανοούν πλήρως τον τρόπο που λειτουργεί η επιχείρηση, σε ποια σημεία μπορούν να το βελτιώσουν και πότε το σύστημα αυτό ελέγχεται ή όχι.
Μπορούμε να ταξινομήσουμε τους σημαντικότερους σκοπούς και στόχους, τους οποίους πρέπει να υιοθετήσουν οι επιχειρήσεις μέσα από τις διαδικασίες των συστημάτων στρατηγικής διοίκησης και μέτρησης της συνολικής απόδοσης σε δύο κύριες κατηγορίες:
(α) Την βιβλιογραφία που περιγράφει χρηματοοικονομικά μετρήσιμα μεγέθη που υιοθετούνται από τις επιχειρήσεις ως σκοποί και στόχοι και
(β) Την βιβλιογραφία που περιγράφει μη χρηματοοικονομικά μετρήσιμα μεγέθη.
Ιστορικά, οι πρώτες μελέτες αφορούσαν την περιγραφή των χρηματοοικονομικών μεγεθών. Η κερδοφορία (profitability) ήταν το πρώτο και σπουδαιότερο προτεινόμενο μέγεθος που έπρεπε να υιοθετήσουν οι επιχειρήσεις, ως τον βασικότερο μακροπρόθεσμο σκοπό και στόχο, στην διαδικασία της στρατηγικής διοίκησης και μέτρησης της συνολικής τους απόδοσης (Argenti, 1980, Horrigan, 1968, Kaplan, 1984, Rappaport, 1998).
Βέβαια, στην βιβλιογραφία υπάρχουν διαφορετικοί ορισμοί της συνολικής απόδοσης, μπορούμε όμως να τις διαιρέσουμε σε δύο βασικές κατηγορίες: (α) Την απόδοση (ή κερδοφορία) που υπολογίζεται με στοιχεία και μεθόδους της λογιστικής, όπως για παράδειγμα η απόδοση των συνολικών επενδύσεων (return on investment-ROI), η απόδοση του απασχολουμένου κεφαλαίου (return on capital employed-ROCE) η απόδοση του συνολικού ενεργητικού και η απόδοση του καθαρού ενεργητικού (return on total assets-ROA & return on net assets- RONA), η απόδοση των πωλήσεων (return on sales), και η απόδοση ανά εργαζόμενων (return per employee), και (β) Την απόδοση που υπολογίζεται με την μέθοδο της προεξόφλησης των ταμειακών ροών (Discounted Cash Flow Method), όπως για παράδειγμα η απόδοση του κεφαλαίου των μετοχών (return on shareholders’ capital-ROSC), ή, πιο πρόσφατα, η προστιθεμένη αξία των μετοχών (Shareholders’ Value Added-SVA), η οποία ορίζεται ως η παρούσα αξία των συνολικών ετησίων εισροών (εισοδημάτων) μιας επιχείρησης μείον τις συνολικές εκροές της (δαπάνες σε επενδύσεις παγίων και κεφαλαίου κίνησης).

1.2. Ιστορική αναδρομή διοικητικής λογιστικής
Στο τέλος της δεκαετίας του ’70 άρχισε να αναγνωρίζεται η αδυναμία των υπαρχόντων λογιστικών συστημάτων στην παροχή σωστής πληροφόρησης στα στελέχη των επιχειρήσεων. Τα συστήματα της λογιστικής τότε επικεντρώνονταν περισσότερο στην αποδοτικότητα των εσωτερικών διαδικασιών παρά στη μέτρηση της κερδοφορίας της επιχείρησης. Περιέγραψαν επίσης πώς οι πρώτες κατασκευαστικές εταιρείες προσπάθησαν να βελτιώσουν την απόδοση μέσω οικονομιών κλίμακας, γεγονός που οδήγησε σε ένα αυξημένο ενδιαφέρον για τη μέτρηση της αποδοτικότητας της παραγωγικής διαδικασίας. Ωστόσο, ο υπολογισμός του κόστους των διαφορετικών προϊόντων δεν ήταν απαραίτητος, διότι το εύρος των προϊόντων ήταν ομοιογενές. Με το πέρασμα του χρόνου όμως, το εύρος των προϊόντων επεκτάθηκε και πολλές επιχειρήσεις παρήγαγαν πλέον δύο ή και περισσότερα προϊόντα στις ίδιες εγκαταστάσεις. Το γεγονός αυτό δημιούργησε την ανάγκη για καλύτερη πληροφόρηση σχετικά με το πώς το μίγμα των προϊόντων μπορούσε να βελτιώσει τα συνολικά κέρδη.
Ωστόσο, μετά το 1900 η παραγωγή λογιστικών πληροφοριών γινόταν κυρίως με σκοπό την εξωτερική αναφορά στους ιδιοκτήτες-μετόχους και όχι τη βοήθεια προς τη διοίκηση σχετικά με τη λήψη αποφάσεων (Collier, 2009). Ο Vatter (1950) διαχώρισε τις ανάγκες πληροφοριών των μάνατζερ από αυτές των εξωτερικών ιδιοκτητών-μετόχων και τόνισε ότι είναι προτιμότερο να έχουν οι μάνατζερ στη διάθεσή τους λιγότερο ακριβή δεδομένα έγκαιρα, παρά να έχουν ακριβή πληροφόρηση όταν είναι αργά για να επηρεάσει τη λήψη αποφάσεων. Οι Johnson & Kaplan (1987) σχολίασαν σχετικά με αυτό ότι παρόλο που οι οργανισμοί έχουν πλέον πρόσβαση σε πολύ μεγάλη υπολογιστική ισχύ, σπάνια ξεχωρίζουν την πληροφόρηση που χρειάζεται έγκαιρα για διοικητικό έλεγχο από αυτήν που παρέχεται περιοδικά για την παραγωγή συνοπτικών οικονομικών καταστάσεων.
Κατόπιν, εξελίξεις όπως ήταν οι μικρότεροι κύκλοι ζωής των προϊόντων, η άνοδος των βιομηχανιών παροχής υπηρεσιών έναντι των κατασκευαστικών, η εμφάνιση της ΔΟΠ (total quality management – διοίκηση ολικής ποιότητας) και του just-in-time inventory, οδήγησαν στην ανάγκη για ακριβή γνώση του κόστους των προϊόντων και συνεκτικό έλεγχο (Collier, 2009).

1.3. Ο ρόλος της Διοικητικής Λογιστικής
Οι Johnson & Kaplan (1987) περιέγραψαν πως ένα σύστημα διοικητικής λογιστικής θα πρέπει να παρέχει έγκυρες και ακριβείς πληροφορίες ώστε να διευκολύνει τον έλεγχο του κόστους κάθε προϊόντος, τη μέτρηση και βελτίωση της παραγωγικότητας και την εξεύρεση βελτιωμένων διαδικασιών παραγωγής. Έτσι, οι κεντρικές δραστηριότητες της διοικητικής λογιστικής, περιλαμβάνουν την συμμετοχή στη διαδικασία σχεδιασμού τόσο σε στρατηγικό όσο και σε εκτελεστικό επίπεδο, την πρόκληση και την καθοδήγηση των διοικητικών αποφάσεων, που εμπεριέχει την παραγωγή, την ανάλυση, την παρουσίαση και την ερμηνεία των σχετικών πληροφοριών και την συνεισφορά στην παρακολούθηση και τον έλεγχο της απόδοσης μέσω της δημιουργίας αναφορών, που περιλαμβάνουν συγκρίσεις της πραγματικής με την αναμενόμενη απόδοση και την ανάλυση και ερμηνεία τους.
Οι αλλαγές αυτές είχαν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση μιας σειράς νέων πρακτικών της διοικητικής λογιστικής, προκειμένου αυτή να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες των στελεχών. Αυτές επικεντρώνονται σε άλλα σημεία όπως η κοστολόγηση με βάση τις δραστηριότητες, ο πίνακας ισορροπημένης στοχοθέτησης και οι μέθοδοι συγκριτικής αξιολόγησης (benchmarking techniques), συνδυάζουν χρηματοοικονομικές και μη χρηματοοικονομικές πληροφορίες και έχουν σαφώς στρατηγικό προσανατολισμό.
Κατ επέκταση, η διοικητική λογιστική εμπλέκεται πλέον στη διοίκηση με συστήματα όπου έχουν βάση την αξία, σε μη χρηματοοικονομικά συστήματα μέτρησης της απόδοσης, στη διοίκηση βάσει δραστηριοτήτων. Η διοίκηση με βάση την αξία (value-based management) επικεντρώνεται στη δημιουργία αξίας για τους μετόχους. Η διοικητική λογιστική εμπλέκεται σε αυτό, καθώς ένας βασικός ρόλος των μη χρηματοοικονομικών στελεχών είναι η λήψη αποφάσεων που συνεισφέρουν στην αύξηση της αξίας της επιχείρησης. Οι περιορισμοί της λογιστικής πληροφορίας, ειδικά όταν χρησιμοποιείται ως δείκτης της απόδοσης, έχουν οδηγήσει το ενδιαφέρον στα μη χρηματοοικονομικά μέτρα απόδοσης (non-financial performance measures).
Η διοίκηση βάσει δραστηριοτήτων (activity-based management) είναι μία προσέγγιση που δίνει έμφαση στις επιχειρηματικές διαδικασίες που απαιτούνται για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών και στην ανάγκη για τον προσδιορισμό των οδηγών ή αιτιών για αυτές τις δραστηριότητες, ώστε να είναι δυνατός ο αποδοτικός προϋπολογισμός και ο έλεγχος του κόστους.
Η παραγωγή λογιστικών πληροφοριών για χρήση από τους μάνατζερς είναι ένα σημαντικό θέμα. Ενώ οι πληροφορίες των χρηματοοικονομικών καταστάσεων είναι χρήσιμες κυρίως στους εξωτερικούς χρήστες (μετόχους, τράπεζες, κυβέρνηση, κτλ.), ωστόσο έχουν περιορισμένη χρησιμότητα για τη διοίκηση της επιχείρησης εσωτερικά. Αντίθετα, οι πληροφορίες που παράγονται μέσω της διοικητικής λογιστικής για χρήση από τους μάνατζερς, είναι αποκεντρωμένες (δηλαδή αναφέρονται σε επίπεδο επιχειρηματικής μονάδας και όχι στην επιχείρηση συνολικά), είναι πιο συχνές (συνήθως μηνιαίες), παρέχουν περισσότερες πληροφορίες στη διοίκηση για λήψη αποφάσεων, σχεδιασμό και έλεγχο και δεν χρειάζεται να ακολουθούν τα λογιστικά πρότυπα (McKinnon & Bruns, 1992). Αυτό σημαίνει ότι οι πρακτικές της διοικητικής λογιστικής μιας επιχείρησης μπορούν να αναπτυχθούν ώστε να ανταποκρίνονται στις συγκεκριμένες ανάγκες της επιχείρησης, οι οποίες μπορεί να διαφέρουν από αυτές των άλλων επιχειρήσεων ακόμη και αν ανήκουν στον ίδιο τομέα.

1.4. Μοντέλα Παραγωγικότητας – Απόδοσης
Μπορούμε να βρούμε πολλές και διαφορετικές μεθόδους ανάλυσης της σχέσης μεταξύ παραγωγικότητας και συνολικής απόδοσης. Συνήθως η σχέση αυτή, σε επίπεδο επιχείρησης, περιγράφεται με την χρήση μοντέλων. Η πλειονότητα των μοντέλων είναι μοντέλα μέτρησης της συνολικής παραγωγικότητας που μετρούν και συσχετίζουν άμεσα την παραγωγικότητα με την συνολική απόδοση ή κερδοφορία, χρησιμοποιώντας δυναμικούς δείκτες μέτρησης παραγωγικότητας
Σήμερα, τα γενικά έξοδα πολλών επιχειρήσεων υπερβαίνουν κατά πολύ άλλες κατηγορίες δαπανών, όπως για παράδειγμα το κόστος εργασίας, υλικών ή ακόμη και αυτό του κεφαλαίου (Rappaport, 1998). Επίσης, δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη το κόστος του «κεφαλαίου κίνησης» στον υπολογισμό της παραγωγικότητας και του μοναδιαίου κόστους του συνολικού κεφαλαίου.

1.5. Ορισμός κόστους
Κόστος είναι η μέτρηση των οικονομικών πόρων που θυσιάστηκαν ή θα θυσιαστούν για να επιτευχθεί κάποιος αντικειμενικός σκοπός. Δηλαδή, Κόστος είναι η Οικονομική θυσία. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κόστους είναι τα εξής:
• Το κόστος αποτελεί επένδυση αγοραστικής δύναμης σε αγαθά και υπηρεσίες
• Το κόστος αποτελεί στοιχείο του Ενεργητικού
• Το κόστος αλλάζει μορφή (συνήθως) μέσα στην επιχείρηση
• Το κόστος εξαφανίζεται όταν το αγαθό ή η υπηρεσία όπου είναι ενσωματωμένο πουληθεί, απολεσθεί ή διατεθεί σε τρίτους.

1.6. Κατηγορίες κόστους
Ιστορικό ή πραγματικό κόστος:
Είναι το κόστος που υπολογίζεται στο τέλος της παραγωγικής διαδικασίας με βάση τις πραγματικές δαπάνες

Κανονικό κόστος:
Είναι το Μέσο Κόστος των προϊόντων που παρήχθησαν σε μια ορισμένη χρονική περίοδο υπό κανονικές συνθήκες. Με το μέσο κόστος επιδιώκεται η εξουδετέρωση της επίδρασης των εποχιακών διακυμάνσεων στο κόστος

Προϋπολογιζόμενο κόστος:
Είναι το κόστος που αντιστοιχεί στο ποσό που προβλέπεται να διαμορφωθούν όλες οι δαπάνες παραγωγής

Πρότυπο κόστος:
Είναι το κόστος που αναλογεί στις δαπάνες παραγωγής ανά μονάδα προϊόντος όταν η επιχείρηση λειτουργεί κατά ορθολογικό τρόπο.

2. Ανάλυση νεκρού σημείου

Κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα έχει ως σκοπό την απόκτηση κέρδους. Το κέρδος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, οι σημαντικότεροι εκ’ των οποίων είναι η τιμή πώλησης των προϊόντων, το κόστος παραγωγής, το κόστος βιομηχανοποίησης και ο όγκος των πωλήσεων.
Από την άλλη το κόστος εξαρτάται από παράγοντες όπως ο όγκος της παραγωγής, η σύνθεση της παραγωγής, η αποτελεσματικότητα της παραγωγικής διαδικασίας, το μέγεθος της παραγωγικής μονάδας, η προσαρμοστικότητα της επιχείρησης στις νέες τεχνολογίες, η τυποποίηση της παραγωγής, η πολιτική μισθών που ακολουθεί η επιχείρηση και οι μέθοδοι αποτίμησης (FIFO, LIFO, Μέσος Σταθμικός Όρος ) κ.τ.λ..
Η ανάλυση νεκρού σημείου είναι ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους τα διοικητικά στελέχη. Νεκρό σημείο ή σημείο ισορροπίας (breakeven point) ονομάζεται το επίπεδο δραστηριότητας της επιχείρησης, στο οποίο τα έσοδα από τις πωλήσεις ισούνται με το σύνολο των εξόδων. Επομένως στο σημείο αυτό, η επιχείρηση δεν πραγματοποιεί ούτε κέρδος ούτε ζημία. Η ανάλυση αυτή βοηθά τα στελέχη να κατανοούν τη σχέση ανάμεσα στο κόστος, στον όγκο παραγωγής και στα κέρδη ενός οργανισμού, εστιάζοντας την προσοχή τους στις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα πέντε παρακάτω στοιχεία: τιμές των προϊόντων, όγκος ή επίπεδο δραστηριότητας, μεταβλητό μοναδιαίο κόστος, συνολικό σταθερό κόστος, μίγμα πωλούμενων προϊόντων.
Ο υπολογισμός του νεκρού σημείου δείχνει το ελάχιστο ύψος των πωλήσεων (κύκλου εργασιών) που πρέπει να πραγματοποιεί μια επιχείρηση ώστε να καλύπτονται τόσο οι σταθερές όσο και οι μεταβλητές δαπάνες της. Με άλλα λόγια, δείχνει μέχρι ποιου σημείου είναι δυνατός ο περιορισμός των πωλήσεων της επιχείρησης, χωρίς αυτή να παρουσιάζει κέρδος ή ζημιά (Garrison & Noreen, 2005).
Κάθε επιχείρηση έχει το δικό της νεκρό σημείο. Αν οι πωλήσεις της επιχείρησης είναι μεγαλύτερες από αυτές του νεκρού σημείου, τότε η επιχείρηση πραγματοποιεί κέρδος, ενώ αν είναι χαμηλότερες από αυτές του νεκρού σημείου, τότε πραγματοποιεί ζημία (Βασιλείου & Ηρειώτης, 2008).
Στην ανάλυση νεκρού σημείου το κόστος χωρίζεται σε μεταβλητό και σταθερό. Το μεταβλητό μέρος είναι ανάλογο του ύψους των πωλήσεων ή του κύκλου εργασιών μιας επιχείρησης. Το σταθερό μέρος του κόστους αποτελείται από τις δαπάνες εκείνες που παραμένουν αμετάβλητες και ανεξάρτητες από το ύψος των πωλήσεων ως προς και από το γεγονός της πραγματοποίησης ή όχι των πωλήσεων. Τέτοιες δαπάνες αποτελούν τα έξοδα διοικήσεως, οι αποσβέσεις, τα ενοίκια γραφείων, μηχανών, τα χρηματοοικονομικά έξοδα κ.λ.π.. Όμως, οι σταθερές δαπάνες μπορεί να μεταβάλλονται, αλλά η μεταβολή τους να οφείλεται σε άλλες αιτίες ανεξάρτητες από το μέγεθος της δραστηριότητας της επιχείρησης. Εξάλλου είναι δυνατόν ορισμένες δαπάνες να παραμένουν σταθερές μέχρι ένα ορισμένο ύψος πωλήσεων, πέρα του οποίου απαιτούνται πρόσθετες δαπάνες.
Εκτός από τις σταθερές και τις μεταβλητές δαπάνες, υπάρχουν και οι ημιμεταβλητές δαπάνες, οι οποίες διαχωρίζονται στο σταθερό και στο μεταβλητό τους μέρος, όπως υπάρχουν και άλλες ημιμεταβλητές που δεν μεταβάλλονται ανάλογα με το ύψος των πωλήσεων.
Στην ανάλυση νεκρού σημείου το κόστος χωρίζεται σε μεταβλητό και σταθερό. Το μεταβλητό μέρος είναι ανάλογο του ύψους των πωλήσεων ή του κύκλου εργασιών μιας επιχείρησης. Το σταθερό μέρος του κόστους αποτελείται από τις δαπάνες εκείνες που παραμένουν αμετάβλητες και ανεξάρτητες από το ύψος των πωλήσεων ως προς και από το γεγονός της πραγματοποίησης ή όχι των πωλήσεων. Τέτοιες δαπάνες αποτελούν τα έξοδα διοικήσεως, οι αποσβέσεις, τα ενοίκια γραφείων, μηχανών, τα χρηματοοικονομικά έξοδα κ.λ.π.. Όμως, οι σταθερές δαπάνες μπορεί να μεταβάλλονται, αλλά η μεταβολή τους να οφείλεται σε άλλες αιτίες ανεξάρτητες από το μέγεθος της δραστηριότητας της επιχείρησης. Εξάλλου είναι δυνατόν ορισμένες δαπάνες να παραμένουν σταθερές μέχρι ένα ορισμένο ύψος πωλήσεων, πέρα του οποίου απαιτούνται πρόσθετες δαπάνες.
Εκτός από τις σταθερές και τις μεταβλητές δαπάνες, υπάρχουν και οι ημιμεταβλητές δαπάνες, οι οποίες διαχωρίζονται στο σταθερό και στο μεταβλητό τους μέρος, όπως υπάρχουν και άλλες ημιμεταβλητές που δεν μεταβάλλονται ανάλογα με το ύψος των πωλήσεων.
Το παρακάτω διάγραμμα μας δίνει την συνάρτηση των καθαρών πωλήσεων με σταθερές, μεταβλητές και συνολικές δαπάνες.

Οι κυριότεροι στόχοι της ανάλυσης του νεκρού σημείου είναι η ακριβής πρόβλεψη του κέρδους για το άμεσο μέλλον. Αυτό είναι δυνατόν να επιτευχθεί όταν είναι γνωστές οι σχέσεις κέρδους-κόστους και κέρδους-όγκου δραστηριότητας. Επίσης, η κατάρτιση προϋπολογισμών, η οποία αρχίζει με την πρόβλεψη του όγκου των πωλήσεων για την προϋπολογιζόμενη περίοδο. Η ανάλυση νεκρού σημείου είναι σημαντική κυρίως για την κατάρτιση ελαστικών προϋπολογισμών, οι οποίοι υποδεικνύουν το κόστος και το κέρδος σε διαφορετικά επίπεδα δραστηριότητας. Εν συνεχεία, η καθιέρωση σταθερής τιμολογιακής πολιτικής κάθε επιχείρησης, η οποία βασίζεται στη μελέτη των επιδράσεων εναλλακτικών τιμών πώλησης στα αποτελέσματα της επιχείρησης και είναι σημαντικός παράγοντας για τη σταθεροποίηση (ποσοτικά και ποιοτικά) της παραγωγής. Τέλος, ο προσδιορισμός του προϋπολογιστικού συντελεστή καταλογισμού των ΓΒΕ, ο οποίος εξαρτάται από τον προϋπολογιζόμενο όγκο παραγωγής. Σε περίπτωση που ο συντελεστής αυτός προσδιοριστεί λανθασμένα, έχει σαν αποτέλεσμα τη λανθασμένη κοστολόγηση των παραχθέντων προϊόντων (Πάγγειος, 1993).
Οι σχέσεις ανάμεσα στα έσοδα, το κόστος, το κέρδος και τον όγκο παραγωγής μπορούν να εκφραστούν για μεγάλο εύρος δραστηριότητας μέσω της χρήσης ενός διαγράμματος. Το διάγραμμα αυτό μπορεί να δώσει στα στελέχη μια εικόνα που δεν μπορεί να προκύψει με κανέναν άλλο τρόπο.

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται συνήθως για τον υπολογισμό του νεκρού σημείου μιας επιχείρησης είναι η μέθοδος της μαθηματικής ισότητας και η μέθοδος του περιθωρίου συνεισφοράς.

2.1. Υποθέσεις και παραδοχές
Όπως έχει ήδη αναφερθεί η ανάλυση του νεκρού σημείου απαιτεί τον διαχωρισμό του κόστους σε σταθερό και μεταβλητό μέρος. Στην πραγματικότητα όμως αυτή η διάκριση δεν είναι δυνατόν να γίνει με ακρίβεια. Έτσι δεχόμαστε μερικές υποθέσεις και περιορισμούς, βάση των οποίων απλουστεύεται ο προσδιορισμός του νεκρού σημείου. Οι υποθέσεις αυτές είναι οι εξής:
• Το κόστος είναι είτε σταθερό είτε μεταβλητό και ότι το ημιμεταβλητό μπορεί να διαχωριστεί χωρίς δυσκολία στο σταθερό και στο μεταβλητό του μέρος
• Η συμπεριφορά του κόστους και των εσόδων εξαρτάται από τις μεταβολές στον όγκο
• Το συνολικό κόστος και τα έσοδα μπορούν να προσδιοριστούν με αξιοπιστία και η σχέση μεταξύ τους είναι γραμμική για τα υπό εξέταση επίπεδα δραστηριότητας
• Το σταθερό κόστος παραμένει πράγματι σταθερό και το μεταβλητό κόστος μεταβάλλεται ανάλογα με τον όγκο
• Η επιχείρηση εκμεταλλεύεται ένα μόνο προϊόν ή ένα σύνολο προϊόντων με σταθερή σύνθεση
• Το μέγεθος της παραγωγής είναι ίσο με το μέγεθος των πωλήσεων
• Τα προϊόντα διαφορετικών παραγωγικών διαδικασιών μετριούνται με τις ίδιες μονάδες μέτρησης
• Οι δραστηριότητες και η παραγωγικότητα της επιχείρησης παραμένουν σταθερές κατά τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου
• Το περιθώριο Συμμετοχής παραμένει σταθερό παρ’ όλη τη διαρκή μεταβολή του όγκου της παραγωγής

Οι παραπάνω παραδοχές αποτελούν υπεραπλουστεύσεις, επειδή στην πραγματικότητα πολλά είδη κόστους δεν είναι ούτε απολύτως σταθερά για ένα εύρος πωλήσεων, ούτε απολύτως μεταβλητά ανάλογα με τον όγκο των πωλήσεων. Γι’ αυτό η ανάλυση του νεκρού σημείου και ο προσδιορισμός αυτού μας δίνουν μια ενδεικτική εικόνα του τι συμβαίνει στην επιχείρηση.

2.2. Στόχοι της ανάλυσης
Ο προσδιορισμός και η ανάλυση του νεκρού σημείου είναι ένα πολύ χρήσιμο μέσο στη διοίκηση μίας επιχείρησης για τον προγραμματισμό της δράσης της, για τον έλεγχο του κόστους και την λήψη των διοικητικών αποφάσεων. Συγκεκριμένα οι στόχοι της ανάλυσης του νεκρού σημείου είναι:
• Η ακριβής πρόβλεψη του κέρδους για το άμεσο μέλλον, όταν είναι γνωστές οι σχέσεις Κέρδους/Κόστους και Κέρδους/Όγκου
• Η πρόβλεψη του πιθανού κατά μονάδα κόστους προϊόντων, στα διάφορα επίπεδα παραγωγής του και του αναγκαίου ύψους πωλήσεων, οι οποίες θα δικαιολογούν μια προγραμματισμένη επένδυση, που θα οδηγεί στην αύξηση της παραγωγικής δυναμικότητας της επιχείρησης και της πιθανής επίδρασης των κερδών από μια μεταβολή στο κόστος των πρώτων υλών, ή των αμοιβών εργασίας, ή μια μεταβολή στον όγκο ή τις τιμές πώλησης των προϊόντων της επιχείρησης
• Η κατάρτιση Ελαστικών Προϋπολογισμών, όπου με την πρόβλεψη του όγκου των πωλήσεων και τα προβλεπόμενα αποθέματα αρχής και τέλους, υπολογίζεται ο όγκος της παραγωγής. Με την ανάλυση του νεκρού σημείου προσδιορίζεται το κέρδος και το κόστος σε διαφορετικά επίπεδα επιχειρηματικής δραστηριότητας
• Η αξιολόγηση των εργασιών της επιχείρησης με σκοπό τον έλεγχο της παραγωγικής δραστηριότητας
• Η καθιέρωση σταθερής τιμολογιακής πολιτικής για την σταθεροποίηση (ποιοτικά και ποσοτικά ) της παραγωγής
• Η σωστή κοστολόγηση παραχθέντων προϊόντων
• Η αξιολόγηση της ικανότητας διοίκησης της επιχείρησης. Αυτό επιτυγχάνεται με την σύγκριση του προβλεπόμενου νεκρού σημείου, με τα πραγματικά επίπεδα αυτού
• Η λήψη επιχειρηματικών αποφάσεων σχετικά με τις τρέχουσες δραστηριότητες της επιχείρησης, την πολιτική που ακολουθεί κ.ά.

2.3. Η μέθοδος της μαθηματικής ισότητας
Η μέθοδος της μαθηματικής ισότητας εφαρμόζεται με τη βοήθεια της παρακάτω σχέσης:
Κέρδη = (Πωλήσεις – Μεταβλητές δαπάνες) – Σταθερές δαπάνες

Με μια μικρή αναδιάταξη των όρων της παραπάνω εξίσωσης και δεδομένου ότι στο νεκρό σημείο τα κέρδη της επιχείρησης είναι ίσα με το μηδέν, οι πωλήσεις που θα πρέπει να πραγματοποιήσει η επιχείρηση προκειμένου να φτάσει στο νεκρό σημείο, υπολογίζονται ως εξής (Garrison & Noreen, 2005):
Πωλήσεις ΝΣ σε χρηματικές μονάδες = Μεταβλητές δαπάνες + Σταθερές δαπάνες

2.4. Η μέθοδος του περιθωρίου συνεισφοράς
Το περιθώριο συνεισφοράς είναι το ποσό που απομένει από τα έσοδα των πωλήσεων αφού αφαιρεθούν οι μεταβλητές δαπάνες. Συνεπώς, είναι το ποσό που μένει διαθέσιμο για να καλυφθούν οι σταθερές δαπάνες και στη συνέχεια να εξασφαλιστούν τα κέρδη για την περίοδο. Καθώς αυξάνεται η παραγωγική δραστηριότητα της επιχείρησης, αυξάνεται και το περιθώριο συνεισφοράς ώστε να υπερκαλύψει το σταθερό κόστος και να αφήσει κάποιο κέρδος. Αντίθετα, καθώς μειώνεται η παραγωγική δραστηριότητα, μειώνεται και το περιθώριο συνεισφοράς ώστε να μην επαρκεί ούτε για την κάλυψη του σταθερού κόστους και έτσι να δημιουργείται ζημία.
Δεδομένου ότι το νεκρό σημείο είναι εκείνο το ύψος των πωλήσεων στο οποίο τα κέρδη είναι ίσα με μηδέν, το περιθώριο συνεισφοράς στο νεκρό σημείο ισούται με το σταθερό κόστος. Επομένως, για να γνωρίζουν τα στελέχη μιας επιχείρησης ποια θα είναι τα κέρδη σε διάφορα επίπεδα δραστηριότητας, αρκεί να πολλαπλασιάσουν τον αριθμό των μονάδων που θα πωληθούν πέρα από το νεκρό σημείο με το περιθώριο συνεισφοράς της μονάδας.
Η μέθοδος του περιθωρίου συνεισφοράς εστιάζει στο γεγονός ότι κάθε πωλούμενη μονάδα προσφέρει ένα συγκεκριμένο ύψος περιθωρίου συνεισφοράς που συμβάλλει στην κάλυψη του σταθερού κόστους. Για να βρούμε πόσες μονάδες πρέπει να πωληθούν προκειμένου να φτάσει η επιχείρηση στο νεκρό σημείο, διαιρούμε το συνολικό σταθερό κόστος με το ανά μονάδα περιθώριο συνεισφοράς (Garrison & Noreen, 2005):
Πωλήσεις ΝΣ σε μονάδες προϊόντος = Σταθερές δαπάνες / Ανά μονάδα περιθώριο συνεισφοράς
Το περιθώριο συνεισφοράς ως ποσοστό των συνολικών πωλήσεων, ονομάζεται δείκτης περιθωρίου συνεισφοράς (Contribution Margin ratio, CM ratio). Ο δείκτης αυτός είναι ιδιαίτερα χρήσιμος, καθώς δείχνει πώς θα επηρεαστεί το περιθώριο συνεισφοράς από μια μεταβολή στις συνολικές πωλήσεις και υπολογίζεται ως εξής:
Δείκτης Περιθωρίου Συνεισφοράς = Περιθώριο συνεισφοράς / Πωλήσεις

Για να προκύψει το νεκρό σημείο εκφρασμένο σε χρηματικό ποσό και όχι σε συνολικό αριθμό μονάδων που πωλήθηκαν, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον δείκτη περιθωρίου συνεισφοράς αντί για το ανά μονάδα περιθώριο συνεισφοράς (Garrison and Noreen, 2005):
Πωλήσεις ΝΣ σε χρηματικές μονάδες = Σταθερές δαπάνες / Δείκτης περιθωρίου συνεισφοράς

Πολλές φορές τα διοικητικά στελέχη προτιμούν να χρησιμοποιούν το δείκτη περιθωρίου συνεισφοράς αντί του μοναδιαίου περιθωρίου συνεισφοράς. Ο δείκτης αυτός είναι ιδιαίτερα χρήσιμος, ιδιαίτερα όταν τα στελέχη πρέπει να κάνουν συμψηφισμούς ανάμεσα στις περισσότερες πωλήσεις ενός προϊόντος και στις περισσότερες πωλήσεις ενός άλλου προϊόντος.
Οι τύποι για τον υπολογισμό του νεκρού σημείου που παρουσιάστηκαν παραπάνω, μπορούν να προσαρμοστούν και να χρησιμοποιηθούν για τον υπολογισμό σημαντικών μεγεθών σε μια επιχείρηση. Για παράδειγμα, με βάση τους τύπους αυτούς τα διοικητικά στελέχη μπορούν να υπολογίσουν το επίπεδο δραστηριότητας που χρειάζεται για να επιτύχουν έναν επιθυμητό στόχο κερδών ή έναν επιθυμητό στόχο εσόδων από τις πωλήσεις.
Οι περισσότερες επιχειρήσεις διαθέτουν στην αγορά περισσότερα από ένα προϊόντα, καθένα από τα οποία έχει συνήθως διαφορετική τιμή πώλησης, διαφορετικό συντελεστή περιθωρίου κέρδους και συμμετέχει στα έσοδα με διαφορετικό ποσοστό. Ωστόσο, στις περιπτώσεις αυτές, κατά κανόνα, το σταθερό κόστος είναι ενιαίο και αφορά το σύνολο της επιχείρησης. Ο όρος μίγμα πωλήσεων (sales mix) αναφέρεται στις αναλογίες με τις οποίες πωλούνται τα προϊόντα μιας επιχείρησης. Τα διοικητικά στελέχη προσπαθούν να επιτύχουν το μίγμα εκείνο που θα οδηγήσει την επιχείρηση στο μεγαλύτερο ύψος κερδών. Τα κέρδη θα είναι υψηλότερα αν τα είδη με υψηλό περιθώριο κέρδους αποτελούν σχετικά υψηλό ποσοστό των συνολικών πωλήσεων.
Οι μεταβολές στο μίγμα πωλήσεων μπορούν να προκαλέσουν ενδιαφέρουσες και απροσδόκητες διακυμάνσεις στα κέρδη μιας επιχείρησης. Για παράδειγμα, μια μεταβολή στο μίγμα από είδη με υψηλό περιθώριο κέρδους προς είδη με χαμηλό περιθώριο κέρδους μπορεί να προκαλέσει μείωση των συνολικών κερδών, παρόλο που οι συνολικές πωλήσεις μπορεί να αυξηθούν. Κατά την ανάλυση του νεκρού σημείου, η υπόθεση που γίνεται συνήθως είναι ότι το μίγμα πωλήσεων δεν θα μεταβληθεί.
Προκειμένου να προσδιορίσουμε το νεκρό σημείο δραστηριότητας στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να υπολογίσουμε έναν ενιαίο δείκτη περιθωρίου συνεισφοράς για όλα τα προϊόντα της επιχείρησης και κατόπιν να διαιρέσουμε με αυτόν το σταθερό κόστος:
Πωλήσεις ΝΣ σε χρηματικές μονάδες = Σταθερό κόστος / Ενιαίος δείκτης περιθωρίου συνεισφοράς

Ο ενιαίος δείκτης περιθωρίου συνεισφοράς υπολογίζεται αν αθροίσουμε για κάθε προϊόν της επιχείρησης το γινόμενο του δείκτη περιθωρίου συνεισφοράς με την ποσοστιαία συμμετοχή του στις πωλήσεις (Βενιέρης et al., 2005; Garrison & Noreen, 2005).

2.5. Η μέθοδος της γραφικής παράστασης (graph method)
Η μέθοδος της γραφικής παράστασης εμφανίζει το νεκρό σημείο και τις επιδράσεις επί του αποτελέσματος ενδεχόμενων μεταβολών στο κόστος, στον όγκο ή στην αξία των πωλήσεων μιας επιχείρησης.
Η σχεδίαση του διαγράμματος είναι εύκολη, η ακρίβεια όμως των απεικονιζόμενων μεγεθών
εξαρτάται από την ακρίβεια με την οποία τοποθετούνται τα δεδομένα πάνω σ’ αυτό.

Στον κάθετο άξονα εμφανίζονται τα έσοδα και τα έξοδα. Στον οριζόντιο άξονα εμφανίζεται ο αριθμός των μονάδων πωλήσεων, η αξία των πωλήσεων και το ποσοστό της παραγωγικής δυναμικότητας της επιχείρησης.
Η ευθεία των σταθερών εξόδων δείχνει τα σταθερά έξοδα της επιχείρησης. Η ευθεία των συνολικών εσόδων εμφανίζει τα συνολικά έσοδα που πραγματοποιεί η επιχείρηση σε κάθε ύψος πωλήσεων. Η ευθεία μεταβλητών δαπανών παρουσιάζει τις συνολικές μεταβλητές δαπάνες, οι οποίες εξαρτώνται από τον όγκο της παραγωγής ή των πωλήσεων, κάνοντας παράλληλα την παραδοχή ότι αυτές μεταβάλλονται ανάλογα με την παραγωγή ή το κύκλο εργασιών της επιχείρησης. Στην πράξη όμως, οι μεταβλητές δαπάνες ενδέχεται να μεταβάλλονται με χαμηλότερο ρυθμό λόγω των οικονομιών κλίμακας, οι οποίες διαφέρουν από επιχείρηση σε επιχείρηση και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το μέγεθος της επιχείρησης και από την ικανότητα της διοίκησης της να εκμεταλλεύεται τυχόν παρουσιαζόμενες ευκαιρίες.
Τα σταθερά έξοδα, προστίθενται στα μεταβλητά και σύρεται η γραμμή των συνολικών δαπανών της επιχείρησης, η οποία ξεκινά από το ύψος των σταθερών δαπανών και βαίνει παράλληλα προς την ευθεία των μεταβλητών δαπανών.Το σημείο τομής των ευθειών των συνολικών εσόδων και των συνολικών εξόδων είναι το νεκρό σημείο της επιχείρησης. Στο νεκρό σημείο, τα σταθερά έξοδα καλύπτονται από τα έσοδά της και δεν υπάρχει κέρδος.
Εάν οι πωλήσεις αυξηθούν πέρα του νεκρού σημείου τότε η επιχείρηση γίνεται κερδοφόρα. Επίσης, αν η επιχείρηση έχει χαμηλό νεκρό σημείο, λειτουργεί σε υψηλό επίπεδο δραστηριότητας και έχει υψηλά και σταθερά έσοδα, τότε είναι επικερδής και επιτυχημένη. Αντίθετα, αν έχει υψηλό νεκρό σημείο, τότε είναι εξαιρετικά ευαίσθητη σε ενδεχόμενη μείωση των κερδών της, και αυτό γιατί έστω και μία μικρή πτώση των εσόδων της (σε περίοδο οικονομικής ύφεσης) μπορεί να εξαφανίσει τελείως τα κέρδη της.
Η διαφορά μεταξύ των πραγματικών πωλήσεων μιας επιχείρησης και των πωλήσεων της στο νεκρό σημείο αποτελεί το περιθώριο ασφαλείας της και δείχνει κατά πόσο θα μπορούσαν να μειωθούν οι πωλήσεις, πριν η επιχείρηση αρχίσει να πραγματοποιεί ζημίες. Όσο το περιθώριο ασφαλείας είναι μεγαλύτερο τόσο πιο ασφαλής είναι η θέση της επιχείρησης.

Έτσι λοιπόν έχουμε:
Π.Α. = Πωλήσεις προϋπολογισθέισες – Πωλήσεις ΝΣ

Εάν θέλουμε να εκφράσουμε το περιθώριο ασφαλείας ως προς το ποσοστό με το οποίο μπορεί να υποχωρήσει ο τωρινός όγκος πωλήσεων και να βρισκόμαστε ακόμη στο ν.σ., έχουμε:
Περιθώριο ασφαλείας = (όγκος πωλήσεων – όγκος ΝΑ) / όγκος πωλήσεων

2.6. Διάγραμμα Κερδών – Πωλήσεων
Υπάρχει ένας ειδικός τύπος διαγράμματος νεκρού σημείου που συσχετίζει τα κέρδη και τις ζημίες μίας επιχείρησης με το επίπεδο δραστηριότητας.
Σε αυτόν το τύπο διαγράμματος, ο χ-άξονας εμφανίζει τις μονάδες πωλήσεων και ο y-άξονας το κέρδος και τη ζημία.

Το διάγραμμα κερδών – πωλήσεων είναι πολύ χρήσιμο γιατί εξηγεί τα αποτελέσματα διαφόρων επιχειρηματικών αποφάσεων.
Η κλίση της ευθείας ΒΔ δείχνει το ποσοστό με το οποίο κάθε μεταβολή στις πωλήσεις συμμετέχει στην κάλυψη των σταθερών εξόδων και επιδρά στα κέρδη, και μετράται από την σχέση ΔΕ/ΓΕ ή ΑΒ/ΑΓ .
Η επίδραση στα κέρδη είναι μεγαλύτερη όσο πιο απότομη είναι η κλίση της ευθείας.

2.7. Μη γραμμικό διάγραμμα νεκρού σημείου
Για την ανάλυση του νεκρού σημείου δεχθήκαμε κάποιες υποθέσεις και περιορισμούς, τα οποία στην πράξη είναι λίγο διαφορετικά. Δηλαδή, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, τόσο η τιμή πώλησης όσο και το μεταβλητό κόστος ανά μονάδα προϊόντος, τα θεωρούμε αμετάβλητα.
Όμως, πολλές επιχειρήσεις έχουν την τάση να αυξήσουν τον όγκο των πωλήσεων τους ή να μειώσουν την τιμή πώλησης των προϊόντων τους. Επίσης, έχει αποδειχθεί ότι το μεταβλητό ανά μονάδα κόστος μειώνεται σε ορισμένο ύψος παραγωγής και μετά αρχίζει να αυξάνει καθώς πλησιάζουμε σε πλήρη απασχόληση του παραγωγικού δυναμικού της επιχείρησης. Αυτό αποτελεί τον νόμο των φθινουσών αποδόσεων.

Ένα μη γραμμικό διάγραμμα νεκρού σημείου, παρουσιάζεται παρακάτω

Το διάγραμμα παρουσιάζει την σχέση των πωλήσεων και του κόστους στα διάφορα επίπεδα απασχόλησης. Παρατηρούμε, ότι δεν υπάρχει μόνο ένα νεκρό σημείο, αλλά δύο νεκρά σημεία. Οι περιοχές πάνω και κάτω από τα νεκρά σημεία παρουσιάζουν ζημίες, ενώ η περιοχή ανάμεσα παρουσιάζει κέρδος.
Στα πρώτα επίπεδα παραγωγής, η καμπύλη του κόστους αυξάνεται, αλλά όσο αυξάνεται η παραγωγή, η καμπύλη κόστους αυξάνεται με μειούμενο ρυθμό. Από ένα σημείο και πέρα η καμπύλη αυξάνεται πάλι απότομα.
Το φαινόμενο αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι σε πολύ μικρό επίπεδο απασχόλησης, η επιχείρηση δεν δύναται να αξιοποιήσει νέες τεχνολογίες, ή να αξιοποιήσει τον τεχνολογικό εξοπλισμό, το ανθρώπινο δυναμικό κ.α.
Όσο όμως αυξάνεται το επίπεδο απασχόλησης, τόσο η επιχείρηση αυξάνει την δραστηριότητά της άρα, μπορεί να εκμεταλλευτεί καλύτερα τις νέες τεχνολογίες, να κάνει εκπτώσεις στις αγορές τις και γενικότερα να προγραμματίζει τις ανάγκες τις.
Μετά το δεύτερο νεκρό σημείο όμως όπου η επιχείρηση έχει φτάσει το μέγιστο βαθμό λειτουργίας της, είναι ζημιογόνα. Τα αίτια είναι πολλά, μερικά εκ’ των οποίων είναι οι βλάβες των μηχανών λόγω υπερλειτουργίας τους, τα πολύπλοκα σχέδια παραγωγής, κ.ά..
Καταλήγοντας, για να μπορεί η επιχείρηση να αντλήσει χρήσιμες και έγκυρες πληροφορίες προσανατολίζεται μόνο σε μία περιοχή η οποία ονομάζεται συνήθης ακτίνα δραστηριότητας
Μέσα σε αυτήν τη περιοχή, κυμαίνονται οι εμπειρίες και οι προβλέψεις της επιχείρησης.

2.8. Συνέπειες ανάλυσης νεκρού σημείου
Η ανάλυση της διαμόρφωσης του κόστους, του όγκου παραγωγής και του κέρδους, καθώς και των μεταξύ τους σχέσεων, προσφέρει στα διοικητικά στελέχη πληροφορίες για τη λήψη πολλών και σημαντικών αποφάσεων της καθημερινής επιχειρηματικής ζωής. Οι αποφάσεις αυτές μπορεί να είναι σχετικές με την επιλογή του καταλληλότερου μίγματος πωλήσεων. Η ανάλυση κόστους-όγκου παραγωγής-κέρδους παρέχει χρήσιμες πληροφορίες στα διοικητικά στελέχη σχετικά με την επιλογή της καλύτερης σύνθεσης του μίγματος των πωλήσεων. Μέσω της ανάλυσης αυτής προσδιορίζεται ο συντελεστής του περιθωρίου του κέρδους για κάθε προϊόν.
Επίσης, με την ανάλυσης του νεκρού σημείου λαμβάνεται η σωστή επιλογή μεταξύ μεθόδων ή διαδικασιών παραγωγής που έχουν διαφορετική σύνθεση σταθερού-μεταβλητού κόστους (Βαρβάκης, 2001). Επιπλέον, μπορεί να ασκηθεί ευέλικτη τιμολογιακή πολιτική. Για να είναι αποτελεσματική η ασκούμενη τιμολογιακή πολιτική, θα πρέπει να στηρίζεται σε βαθιά κα ακριβή γνώση της σύνθεσης του κόστους του πωλούμενου προϊόντος και της συμπεριφοράς των στοιχείων αυτού όταν μεταβάλλεται ο όγκος δραστηριότητας της επιχείρησης. Οπότε, η ανάλυση του νεκρού σημείου αποτελεί τη βάση άσκησης αποτελεσματικής τιμολογιακής πολιτικής (Βασιλείου & Ηρειώτης, 2008).
Επιπλέον, με την μελέτη του νεκρού σημείου, μπορούμε να λάβουμε καλύτερες αποφάσεις για την αποδοχή ή όχι μιας παραγγελίας πώλησης. Επίσης, υπολογίζονται οι παράγοντες που επιτρέπουν άνοιγμα νέας αγοράς πώλησης των προϊόντων στο εξωτερικό. Το άνοιγμα μιας νέας αγοράς πώλησης των προϊόντων στο εξωτερικό, αποτελεί μόνιμη σχεδόν επιδίωξη των επιχειρήσεων. Προϋπόθεση για την πραγματοποίηση του στόχου αυτού είναι η διενέργεια σχετικής έρευνας αγοράς, από την οποία προσδιορίζονται το μέγεθος της αγοράς, ο υφιστάμενος ανταγωνισμός, οι ισχύουσες τιμές και η εκτίμηση του μεριδίου της αγοράς που μπορεί να αποκτήσει η επιχείρηση μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Τέλος, βοηθά στην επιλογή μεταξύ διαφόρων καναλιών διανομής των πωλούμενων προϊόντων (Βαρβάκης, 2001).
Για να είναι χρήσιμη και αποτελεσματική η χρησιμοποίηση της ανάλυσης κόστους – όγκου, παραγωγής – κέρδους και ο προσδιορισμός του νεκρού σημείου δραστηριότητας, πρέπει να ληφθούν υπόψη ορισμένοι περιορισμοί (Βαρβάκης, 2001, Βενιέρης και λοιποί, 2005) όπως ότι το κόστος μπορεί να διακριθεί σε σταθερό και μεταβλητό, το σταθερό κόστος παραμένει αμετάβλητο στο εύρος της δραστηριότητας που μελετάται., το μεταβλητό κόστος μεταβάλλεται γραμμικά σε σχέση με το επίπεδο δραστηριότητας, το μεταβλητό κόστος ανά μονάδα απασχόλησης είναι σταθερό. Επίσης, ότι η τιμή πώλησης είναι σταθερή, σε περιπτώσεις που η επιχείρηση παράγει περισσότερα από ένα προϊόντα, το μίγμα προϊόντων της παραμένει σταθερό και κάθε άλλη μεταβλητή που επηρεάζει το κόστος και τα έσοδα παραμένει σταθερή.
Ενώ μερικές από τις υποθέσεις αυτές μπορεί να μην εφαρμόζονται στην πράξη, αυτό συνήθως δεν είναι τόσο σοβαρό ώστε να αμφισβητείται η βασική εγκυρότητα της ανάλυσης νεκρού σημείου. Για παράδειγμα, στις περισσότερες εταιρείες που διαθέτουν πολλά προϊόντα, το μίγμα πωλήσεων είναι αρκετά σταθερό και έτσι τα αποτελέσματα της ανάλυσης του νεκρού σημείου είναι έγκυρα σε μεγάλο βαθμό. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος βρίσκεται στο γεγονός ότι ένα υψηλό στέλεχος στηρίζεται σε μια απλή ανάλυση του νεκρού σημείου τη στιγμή που πρόκειται να εφαρμόσει μια μεγάλη μεταβολή στον όγκο παραγωγής που βρίσκεται έξω από το σχετικό εύρος (Garrison & Noreen, 2005).

3. Πίνακας Ισορροπημένης Στοχοθεσίας (Balanced Scorecard, BSC)

Η μέτρηση της απόδοσης σε όλες τις διαδικασίες μιας επιχείρησης είναι ο βασικός στόχος των επιχειρήσεων και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις δυνατότητες των συστημάτων μέτρησης της απόδοσης που αναπτύσσουν. Προκειμένου λοιπόν οι επιχειρήσεις να είναι ανταγωνιστικές, είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούν σύγχρονα συστήματα μέτρησης της επίδοσης που βασίζονται στις στρατηγικές τους. Ο πίνακας ισορροπημένης στοχοθεσίας (Balanced Scorecard, BSC) (Kaplan και Norton, 1996) είναι ένα από αυτά.
Είναι γεγονός πως αποτελεί μια μέθοδο μέτρησης της επίδοσης σε επίπεδο επιχείρησης, η οποία αξιολογεί τη λειτουργία μιας επιχείρησης εξετάζοντας τέσσερις διαφορετικές πτυχές της δραστηριότητάς της: τη χρηματοοικονομική, την πελατειακή, την εσωτερική πτυχή και την πτυχή ανάπτυξης και μάθησης. Η χρηματοοικονομική διάσταση (Financial Perspective) υποδεικνύει αν η στρατηγική και η λειτουργία της επιχείρησης προσθέτει αξία στους μετόχους. Η διάσταση των Πελατών (Customer Perspective) δίνει έμφαση στο πώς πρέπει η επιχείρηση να αντιμετωπίζει τους πελάτες της προκειμένου να είναι επιτυχημένη. Για τον σχεδιασμό ενός συστήματος απόδοσης με βάση του πελάτες πρέπει, αρχικά, η επιχείρηση να ορίσει τους πελάτες της και τις προσδοκίες τους και στη συνέχεια να παρέχει στα στελέχη της κίνητρα ώστε να προσπαθούν διαρκώς να τις ικανοποιούν. Τα κυριότερα μέτρα αξιολόγησης στα πλαίσια της διάστασης πελατών είναι η ικανοποίηση των πελατών, η διατήρηση των πελατών και το μερίδιο αγοράς (Hilton κ.ά, 2000).

3.1. Οι στόχοι και τα μέτρα του πίνακα ισορροπημένης στοχοθέτησης
Οι στόχοι (objectives) περιγράφουν τις συγκεκριμένες ενέργειες που πρέπει να εκτελεσθούν από την επιχείρηση για την επίτευξη της στρατηγικής που έχει θέσει. Κάθε επιχείρηση δηλώνει τους στόχους της που ξεκινούν συνήθως με εκφράσεις όπως βελτίωση, αύξηση, επίτευξη, δημιουργία, μείωση, ανάπτυξη.
Τα μέτρα (measures) είναι τα πρότυπα που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση και επικοινωνία της απόδοσης έναντι των αποτελεσμάτων που αναμένει η επιχείρηση. Τα μέτρα συνήθως εκφράζονται σε ποσά, ποσοστά και αριθμούς. Η παρακολούθηση και αναφορά των μέτρων βοηθά τη διοίκηση να αξιολογήσει την πρόοδο σχετικά με την αποτελεσματική επίτευξη της στρατηγικής της επιχείρησης (Κυριαζόγλου & Πολίτου, 2005).
Τα στελέχη θα πρέπει να επιλέγουν προσεκτικά τα μέτρα απόδοσης του πίνακα ισορροπημένης στοχοθέτησης. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να βρίσκονται παράλληλα με τη στρατηγική της επιχείρησης και να απορρέουν από αυτήν. Εάν αυτό δεν συμβαίνει, τότε οι εργαζόμενοι θα βρεθούν να επιδιώκουν την επίτευξη αντικρουόμενων στόχων. Επίσης, ο πίνακας ισορροπημένης στοχοθέτησης δεν θα πρέπει να περιέχει πάρα πολλά μέτρα απόδοσης διότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αποπροσανατολισμό (Garrison & Noreen, 2005).

3.2. Η χρηματοοικονομική προοπτική
Κατά την εξέταση της προοπτικής αυτής του πίνακα ισορροπημένης στοχοθέτησης, τα διοικητικά στελέχη καλούνται να συνδέσουν τους χρηματοοικονομικούς στόχους των οργανισμών με τη στρατηγική του. Οι χρηματοοικονομικοί στόχοι που τίθενται, χρησιμεύουν ως βάση για τους στόχους και τα μέτρα σε όλες τις άλλες προοπτικές του πίνακα. Ο πίνακας ισορροπημένης στοχοθέτησης θα πρέπει να εκφράζει τη στρατηγική του οργανισμού, αρχίζοντας από τους μακροπρόθεσμους χρηματοοικονομικούς στόχους και συνδέοντάς τους με τις δράσεις που πρέπει να αναληφθούν προκειμένου να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι μέσω των χρηματοοικονομικών διαδικασιών, των πελατών, των εσωτερικών διαδικασιών και τελικά των εργαζομένων και των συστημάτων. Αν και πολλές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν ταυτόσημους χρηματοοικονομικούς στόχους για όλα τα τμήματα και τις επιχειρηματικές μονάδες τους, ωστόσο αυτή η προσέγγιση αποτυγχάνει να αναγνωρίσει ότι διαφορετικές επιχειρηματικές μονάδες μπορούν να ακολουθήσουν αρκετά διαφορετικές στρατηγικές.
Αδιαμφισβήτητα, οι χρηματοοικονομικοί στόχοι μπορεί να διαφέρουν σημαντικά σε κάθε στάδιο του κύκλου ζωής μιας επιχείρησης αφού υπάρχουν πολλές στρατηγικές που οι επιχειρήσεις μπορούν να ακολουθήσουν, από την επιθετική αύξηση του μεριδίου της αγοράς μέχρι τη σταθεροποίηση και την έξοδο (Hofer & Schendel, 1978).
Προκειμένου να αναλυθούν τα παραπάνω μπορούμε να πούμε πως οι επιχειρήσεις βρίσκονται συνήθως στο στάδιο της ανάπτυξης κατά τα πρώτα στάδια του κύκλου ζωής τους, οπότε και έχουν προϊόντα ή υπηρεσίες με σημαντική δυνατότητα ανάπτυξης. Έτσι, είναι πολύ πιθανό οι επιχειρήσεις να έχουν αρνητικές ταμειακές ροές και μικρές και αυτό γιατί πρέπει να δεσμεύσουν σημαντικούς πόρους για την ανάπτυξη και την προώθηση των νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Ο γενικότερος αντικειμενικός στόχος στο στάδιο ανάπτυξης είναι οι ρυθμοί αύξησης των εσόδων και οι ρυθμοί αύξησης των πωλήσεων στα στοχευμένα τμήματα της αγοράς.
Στη συνέχεια, εφόσον καταφέρουν να επιβιώσουν, οι επιχειρήσεις βρίσκονται στο στάδιο της σταθερότητας, ωστόσο θα πρέπει να αξιοποιούν σε άριστο βαθμό τα επενδεδυμένα κεφάλαιά τους προκειμένου να διατηρήσουν το τρέχον μερίδιο αγοράς και να το αναπτύξουν.
Τέλος, μερικές επιχειρήσεις βρίσκονται στο στάδιο της συγκομιδής τον κόπων τους, δηλαδή σε ένα ώριμο στάδιο του κύκλου ζωής τους, κατά το οποίο η επιχείρηση επιθυμεί να αποκομίσει τα οφέλη των επενδύσεων που έγιναν κατά τα δύο προηγούμενα στάδια. Οι επιχειρήσεις αυτές επιτρέπουν πλέον επενδύσεις αρκετές μόνο για τη διατήρηση του εξοπλισμού και των λειτουργικών τους ικανοτήτων αλλά πλέον όχι για επέκταση. Οποιαδήποτε επένδυση σε αυτή τη φάση έχει μικρές περιόδους επανείσπραξης, ενώ κύριος στόχος είναι η μεγιστοποίηση της ταμειακής εισροής (Drew, 1993, Κυριαζόγλου & Πολίτου, 2005).
Για καθεμία από τις τρεις επιχειρηματικές στρατηγικές που περιγράφτηκαν παραπάνω, υπάρχουν τρία χρηματοοικονομικά θέματα που απασχολούν την επιχειρηματική μονάδα: Ανάπτυξη και μίγμα εισοδήματος, που αναφέρεται στην επέκταση των γραμμών προϊόντων και υπηρεσιών, την απόκτηση νέων πελατών και αγορών, την αύξηση της αξίας του μίγματος προϊόντων και υπηρεσιών και την ανατιμολόγηση προϊόντων και υπηρεσιών. Μείωση του κόστους και βελτίωση της παραγωγικότητας, που αναφέρεται στις προσπάθειες μείωσης του άμεσου και έμμεσου κόστους των προϊόντων και των υπηρεσιών και στο μερισμό των κοινών πόρων από τις επιχειρηματικές μονάδες. Αξιοποίηση περιουσιακών στοιχείων και επενδυτική στρατηγική, που αναφέρεται στην προσπάθεια των διοικητικών στελεχών να μειώσουν τα επίπεδα του κεφαλαίου κίνησης που απαιτούνται για την επίτευξη δεδομένου όγκου παραγωγής και να αξιοποιήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τα κεφαλαιουχικά περιουσιακά στοιχεία της επιχείρησης. Με τον τρόπο αυτό, η επιχειρηματική μονάδα μπορεί να αυξήσει την απόδοση των χρηματοοικονομικών και φυσικών περιουσιακών της στοιχείων (Κυριαζόγλου & Πολίτου, 2005).

3.3. Πίνακας Ισορροπημένης Στοχοθέτησης και η προοπτική των πελατών
Κατά την εξέταση της προοπτικής αυτής του πίνακα ισορροπημένης στοχοθέτησης, οι επιχειρήσεις προσδιορίζουν τα τμήματα των πελατών και της αγοράς στα οποία έχουν επιλέξει να ανταγωνίζονται. Τα τμήματα αυτά αντιπροσωπεύουν την πηγή εσόδων της επιχείρησης. Οι σύγχρονες επιχειρήσεις σήμερα είναι πελατοκεντρικές. Κατά συνέπεια, η απόδοση της επιχείρησης από αυτή την προοπτική έχει μετατραπεί σε υψηλή προτεραιότητα για την ανώτερη διοίκηση.
Έτσι, οι επιχειρηματικές μονάδες που στοχεύουν μακροπρόθεσμα σε υψηλά κέρδη, θα πρέπει να δημιουργήσουν και να προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες που δημιουργούν αξία στους πελάτες. Ο προσδιορισμός της αξίας που θα προσφερθεί στα διάφορα τμήματα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη κατάκτηση των στόχων και μέτρων στη διάσταση των πελατών. Σύμφωνα με τους Wirtz & Chung Lee (2003), το ενδιαφέρον των πελατών στρέφεται κυρίως σε τέσσερις παράγοντες, χρόνος, ποιότητα, απόδοση και εξυπηρέτηση, κόστος.
Όπως έχει αποδειχθεί, οι επιχειρήσεις επιλέγουν γενικά δύο κατηγορίες μέτρων για την προοπτική των πελατών τους, η μια αντιπροσωπεύει γενικά μέτρα που όλες οι επιχειρήσεις θέλουν να χρησιμοποιήσουν (ικανοποίηση πελατών, διατήρηση πελατών, διατήρηση μεριδίου αγοράς) και η άλλη κατηγορία αντιπροσωπεύει τους οδηγούς απόδοσης για την επίτευξη των αποτελεσμάτων που είναι επιθυμητά από τους πελάτες (Kaplan & Norton, 1996a; Κυριαζόγλου & Πολίτου, 2005).

3.4. Πίνακας Ισορροπημένης Στοχοθέτησης και η προοπτική των εσωτερικών επιχειρηματικών διαδικασιών
Στην περίπτωση αυτή, τα διοικητικά στελέχη προσδιορίζουν τις πιο κρίσιμες διαδικασίες για την επίτευξη των στόχων των πελατών, εσωτερικών και εξωτερικών, της επιχείρησης. Οι επιχειρήσεις αναπτύσσουν τους στόχους και τα μέτρα για αυτήν την προοπτική, μετά από τη διατύπωση των στόχων και των μέτρων για την προοπτική των πελατών. Έτσι, μπορούν να εστιάζουν τα μέτρα αυτής της προοπτικής σε εκείνες τις διαδικασίες που θα οδηγήσουν στην επίτευξη των στόχων που τέθηκαν για τους πελάτες και τους μετόχους.
Στο πλαίσιο της κατάρτισης του πίνακα ισορροπημένης στοχοθέτησης, υποδεικνύεται στα διοικητικά στελέχη να προσδιορίζουν μια πλήρη αλυσίδα αξίας για τις εσωτερικές επιχειρηματικές διαδικασίες. Παρόλο που κάθε επιχείρηση έχει ένα μοναδικό σύνολο διαδικασιών προκειμένου να δημιουργεί αξία στους πελάτες και να παράγει θετικό αποτέλεσμα, υπάρχει ωστόσο ένα γενικό μοντέλο αλυσίδας αξίας το οποίο η επιχείρηση μπορεί να προσαρμόσει ώστε να προκύψει η προοπτική των δικών της επιχειρηματικών διαδικασιών. Το μοντέλο αυτό περιλαμβάνει τρεις κύριες επιχειρηματικές διαδικασίες (Κυριαζόγλου & Πολίτου, 2005), την διαδικασία καινοτομίας, κατά την οποία προσδιορίζονται οι τρέχουσες και μελλοντικές ανάγκες των πελατών και αναπτύσσονται νέες λύσεις για αυτές τις ανάγκες, την διαδικασία λειτουργιών, κατά την οποία παραδίδονται υπάρχοντα προϊόντα και υπηρεσίες σε υφιστάμενους πελάτες και την εξυπηρέτηση μετά την πώληση (after sale service), κατά την οποία προσφέρονται υπηρεσίες μετά την πώληση του προϊόντος ή της υπηρεσίας, οι οποίες προσδίδουν αξία στον πελάτη.

3.5. Πίνακας Ισορροπημένης Στοχοθέτησης και η προοπτική της μάθησης και ανάπτυξης
Κατά την εξέταση της προοπτικής αυτής του πίνακα ισορροπημένης στοχοθέτησης, αναπτύσσονται οι στόχοι και τα μέτρα που οδηγούν τη μάθηση και την ανάπτυξη στην επιχείρηση. Οι στόχοι αυτοί παρέχουν την βάση προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι στις άλλες τρεις προοπτικές του πίνακα. Όταν τα διοικητικά στελέχη αξιολογούνται αποκλειστικά με βάση τη βραχυπρόθεσμη χρηματοοικονομική απόδοση, τότε είναι δύσκολο να στηρίξουν τέτοιου είδους επενδύσεις, καθώς η μείωση αυτών των δαπανών έχει σαν αποτέλεσμα η επιχείρηση να εμφανίζει βραχυπρόθεσμα υψηλότερα κέρδη. Ωστόσο, ο πίνακας ισορροπημένης στοχοθέτησης τονίζει τη σημασία των επενδύσεων στην υποδομή της επιχείρησης, δηλαδή στους ανθρώπους, τα συστήματα και τις διαδικασίες. Μέσω αυτών των επενδύσεων οι επιχειρήσεις μπορούν να πετύχουν μακροπρόθεσμα υψηλούς χρηματοοικονομικούς στόχους (Κυριαζόγλου & Πολίτου 2005). Οι κύριες κατηγορίες για την προοπτική της μάθησης και της ανάπτυξης είναι οι ικανότητες εργαζομένων, οι δυνατότητες των πληροφοριακών συστημάτων, η υποκίνηση (motivation), ενδυνάμωση και ευθυγράμμιση.

3.6. Ο πίνακας ισορροπημένης στοχοθέτησης ως σύστημα διοίκησης
Η μέτρηση της απόδοσης αποτελεί αναμφισβήτητα ένα σημαντικό εργαλείο για όλες τις επιχειρήσεις. Ωστόσο, με τη χρήση του πίνακα ισορροπημένης στοχοθέτησης επιτυγχάνεται η μετάβαση από την απλή μέτρηση της απόδοσης στο φαινόμενο της διοίκησης της απόδοσης (performance management). Η διοίκηση της απόδοσης λοιπόν είναι η χρήση των πληροφοριών που προκύπτουν από τη μέτρηση της απόδοσης, ώστε να επέλθει βελτίωση στην οργανωσιακή κουλτούρα, τα συστήματα και τις διαδικασίες, βοηθώντας στον καθορισμό των στόχων απόδοσης, κατανέμοντας τους πόρους της επιχείρησης και πληροφορώντας τα διευθυντικά στελέχη ώστε να συνεχίσουν ή να αλλάξουν την κατεύθυνση της τρέχουσας πολιτικής προκειμένου να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι [Procurement Executives Association (1999)].
Με την εισαγωγή και αξιοποίηση του πίνακα ισορροπημένης στοχοθέτησης, η στρατηγική της επιχείρησης μετατρέπεται σε μετρήσιμους στόχους, οι οποίοι διαχέονται και εξειδικεύονται σε όλα τα επίπεδα και τις επιχειρηματικές μονάδες. Με αυτόν τον τρόπο, εξαλείφεται το χάσμα μεταξύ στρατηγικής και επιχειρηματικής λειτουργίας, καθώς όλες οι λειτουργίες ευθυγραμμίζονται με τους στρατηγικούς στόχους και επιτυγχάνεται πλήρης συντονισμός των δραστηριοτήτων της επιχείρησης.
Επίσης, η υιοθέτηση αυτής της πρακτικής έχει ως αποτέλεσμα να συνδέονται και να εξισορροπούνται οι βραχυπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι στόχοι της επιχείρησης. Έτσι, η επιχείρηση ελέγχει και καταγράφει τις καθημερινές λειτουργίες λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο την επίδρασή τους στα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, αλλά και στη μελλοντική ανάπτυξη. Γενικότερα, αναγνωρίζεται η αξία θεμελίωσης άυλων περιουσιακών στοιχείων και ανταγωνιστικών ικανοτήτων και εντοπίζονται οι κρίσιμες δραστηριότητες στη διαδικασία δημιουργίας αξίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι πόροι της επιχείρησης να κατανέμονται με βάση αντικειμενικά κριτήρια. Τέλος, ο πίνακας ισορροπημένης στοχοθέτησης παρέχει στη διοίκηση μια πλήρη εικόνα για την επιχείρηση και διευκολύνει τον έλεγχο διάσπαρτων στοιχείων, όπως είναι ο πελατοκεντρικός προσανατολισμός, η απόδοση, ο έλεγχος ποιότητας, η υλοποίηση μακροπρόθεσμων διοικητικών στόχων, κλπ. (Κυριαζόγλου & Πολίτου, 2005).

3.7. Πιθανά προβλήματα κατά την εφαρμογή του Πίνακα Ισορροπημένης Στοχοθέτησης
Τα προβλήματα που είναι πιθανό να εμφανιστούν κατά την ανάπτυξη και εφαρμογή του πίνακα ισορροπημένης στοχοθέτησης, προέρχονται κυρίως από τον καθορισμό των στόχων και μέτρων απόδοσης. Σχετικά με τα μέτρα, θα πρέπει να δοθεί προσοχή έτσι ώστε αυτά να συνδέονται άμεσα με τη στρατηγική της επιχείρησης. Όταν ο αριθμός τους είναι μεγάλος, τότε δημιουργείται σύγχυση και απώλεια εστίασης. Η συνήθης κατανομή των μέτρων για τις τέσσερις προοπτικές, περιλαμβάνει πέντε μέτρα για καθεμία από τις διαστάσεις των χρηματοοικονομικών, των πελατών και της μάθησης και ανάπτυξης και οκτώ έως δέκα μέτρα για την προοπτική των εσωτερικών επιχειρηματικών διαδικασιών (Kaplan & Norton, 2001).
Από τα παραπάνω, γίνεται φανερό ότι η ανάπτυξη του πίνακα ισορροπημένης στοχοθέτησης απαιτεί αρκετό χρόνο, προκειμένου να καθοριστούν οι στόχοι εκείνοι και τα μέτρα που είναι κατάλληλα για την επιχείρηση. Σχετικά με το θέμα αυτό, η μέθοδος έχει δεχθεί αρκετές κριτικές (Smith, 2005). Οι περισσότερες από αυτές αναφέρονται στο γεγονός ότι η διαδικασία επιλογής των στόχων και των μέτρων δεν είναι τεκμηριωμένη, με αποτέλεσμα πολλά από αυτά να είναι ασαφή. Αυτό έχει σαν συνέπεια να είναι ασαφή και τα αποτελέσματα που δίνει η μέθοδος, οπότε να μη διευκολύνουν τελικά τα διευθυντικά στελέχη.

4. Ορισμός και έννοια πρότυπου κόστους
   Πρότυπο κόστος είναι το κόστος παραγωγής και λειτουργίας μίας επιχείρησης το οποίο έχει προκαθορισθεί πολύ προσεκτικά με βάση υπολογισμούς και τιμές που στηρίζονται σε στοιχεία του παρελθόντος και του παρόντος καθώς και προβλέψεις του μέλλοντος.
   Εφαρμόζεται σε Παραγωγικές Επιχειρήσεις, Επιχειρήσεις Υπηρεσιών και Μη Κερδοσκοπικές Επιχειρήσεις και βασίζεται σε επιστημονικά καθορισμένα όρια με βάση τις τεχνικές προδιαγραφές και τις αναμενόμενες οικονομικές συνθήκες . Είναι το κόστος που “θα πρέπει” να επιτευχθεί κάτω από συνθήκες αποτελεσματικής λειτουργίας της παραγωγικής διαδικασίας και προκαθορισμένου όγκου πωλήσεων – παραγωγής.
   Το πρότυπο κόστος αποτελεί “μέτρο” . Που εφαρμόζεται το μέτρο αυτό ; Για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό πρέπει να ληφθούν υπ΄ όψιν τα εξής προσδιοριστικά στοιχεία του προτύπου κόστους.
   Το πρότυπο κόστος καταρτίζεται με βάση ποσοτικά πρότυπα η ύπαρξη των οποίων προϋποθέτει :
    Ακριβή προσδιορισμό των υλικών που θα χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή και ακριβή μέτρηση της αποδόσεως αυτών εις το προϊόν.
    Ακριβή προσδιορισμό του απαιτούμενου χρόνου εργασίας για την παραγωγή, ο οποίος προσδιορίσθηκε μετά από σωστή μέτρηση του χρόνου και μελέτη των κινήσεων των εργαζομένων κατά την εκτέλεση της εργασίας.
    Μελέτη του τρόπου λειτουργίας και της αποδοτικότητας των παραγωγικών εγκαταστάσεων.
   Η παραγωγική διαδικασία έχει σχεδιαστεί σωστά και προήλθε από μελέτη των μεθόδων παραγωγής και συνεπώς είναι εύκολοι οι ποσοτικοί προσδιορισμοί.
   Η εκτέλεση της παραγωγικής διαδικασίας έχει κατανεμηθεί σε υπεύθυνους και κάθε ένας από αυτούς έχει να εκτελέσει εργασία απολύτως προσδιορισμένη.

4.1. Διαφορές πρότυπου και προϋπολογιστικού κόστους

Το πρότυπο κόστος διαφέρει από το προϋπολογιστικό κόστος στα εξής:
 Με το προϋπολογιστικό κόστος επιδιώκεται να προσδιοριστεί το ποσό στο οποίο θα ανέλθει το πραγματικό κόστος του προϊόντος και χρησιμοποιείται για τον καθορισμό τιμών πώλησης. Κάθε απόκλιση αυτού από το πραγματικό κόστος συνιστά κόστος και στο τέλος της περιόδου, όταν εφαρμόζεται προϋπολογιστική κοστολόγηση, γίνονται εγγραφές προσαρμογής στο πραγματικό κόστος.
 Το πρότυπο κόστος έχει σκοπό να καθορίσει το ποσό στο οποίο πρέπει να ανέλθει το πραγματικό κόστος δηλαδή στο πρότυπο κόστος κυριαρχεί το «δεοντολογικό» στοιχείο. Κάθε απόκλιση του πρότυπου από το πραγματικό κόστος συνιστά αποτέλεσμα (κέρδος ή ζημία) και μεταφέρεται στα Αποτελέσματα Χρήσης.
 Το προϋπολογιστικό και το πρότυπο κόστος όταν καταρτίζονται λαμβάνονται υπόψη τα στοιχεία από το παρελθόν, αλλά τα δεδομένα από το παρελθόν κατά την κατάρτιση του πρότυπου κόστους λαμβάνονται υπόψη αφού προηγουμένως γίνει κριτική ανάλυση, η οποία φέρει σε φως τα πέραν του ομαλού πραγματοποιημένα έξοδα.
 Κατά την κατάρτιση του πρότυπου κόστους γίνονται συντμήσεις στα έξοδα αυτού κι έτσι τα στοιχεία του κόστους από τα οποία αποτελείται είναι τρία:
 Πρώτη ύλη (Π.Υ.) = Πρότυπη ποσότητα * Πρότυπη τιμή
 Άμεση εργασία (Α.Ε.) = Πρότυπες ώρες * Πρότυπο ωρομίσθιο
 Γενικά Βιομηχανικά έξοδα (Γ.Β.Ε.) = Πρότυπες ώρες * Πρότυπο συντελεστή Γ.Β.Ε.

4.2. Τύποι πρότυπου κόστους
Βασικό πρότυπο κόστος (basic standard cost)
 Δεν μεταβάλλεται σε βάθος χρόνου
 Δεν χρησιμοποιείται όταν συμβαίνουν συχνές αλλαγές σε τιμές, παραγωγικές διαδικασίες και άλλες συνθήκες).
Ιδανικό πρότυπο κόστος (ideal standard cost)
 Το ελάχιστο κόστος που θα μπορούσε να επιτευχθεί σε ιδανικές συνθήκες (χωρίς βλάβες, απρόσμενα συμβάντα κλπ.)
 Είναι σπάνιο χρησιμοποιήσιμο.
Τρέχον επιτευχθέν πρότυπο κόστος (currently attainable standard cost)
 Το κόστος που μπορεί να συμβεί κάτω από αποδοτικές συνθήκες (efficient conditions)
 Είναι το κόστος που χρησιμοποιείται στο πλείστο των περιπτώσεων.

4.3. Σκοποί που εξυπηρετεί
Το πρότυπο κόστος είναι για την διοίκηση κάθε οικονομικής μονάδας ένα αποτελεσματικό μέσο “Ελέγχου” του κόστους των διαφόρων λειτουργιών της καθώς και των ενδιάμεσων και τελικών φορέων κόστους.
Ο έλεγχος γίνεται με την σύγκριση του πραγματικού με το πρότυπο κόστος, τον προσδιορισμό των αποκλίσεων, την ανάλυσή τους και τη λήψη μέτρων για την εξουδετέρωση των αιτιών που προκαλούν τις αρνητικές αποκλίσεις .
Το πρότυπο κόστος είναι επομένως ένα όργανο της λειτουργίας του ελέγχου η οποία περιλαμβάνει την μέτρηση, εκτίμηση και σύγκριση και η οποία διαπιστώνει εάν η δράση της Επιχείρησης κατευθύνεται για την επίτευξη των σκοπών και των στόχων της .
Το πρότυπο κόστος ως κόστος ρεαλιστικά πραγματοποιήσιμο και όχι ιδεατό αποτελεί το κυριότερο σταθερό στοιχείο για τον έλεγχο της κοστολογικής διαχείρισης.
Η λειτουργία του “Ελέγχου” είναι αλληλένδετη με την λειτουργία του “Σχεδιασμού” όπως επίσης και με τις λειτουργίες της οργάνωσης, της εναρμόνισης της διεύθυνσης με τους ”αντικειμενικούς σκοπούς”, την υποκίνηση για αύξηση παραγωγικότητας και με τις άλλες λειτουργίες της επιχείρησης, αλλά και την συμπίεση του πραγματικού κόστους .
Συμπερασματικά, η επιχείρηση μπορεί να προβλέψει το μελλοντικό κόστος για τη λήψη αποφάσεων, να θέσει στόχους ώστε να παρακινήσει τους υπαλλήλους της να πετύχουν συγκεκριμένα αποτελέσματα, να καταρτισθεί ο προϋπολογισμός, να ελεγχθούν οι δραστηριότητες που αποκλίνουν από τον προγραμματισμό, να αναλυθεί με ευκολία η κερδοφορία και ο απολογισμός του αποθέματος σε μεγάλη συχνότητα (π.χ. ανά μήνα) και να κοστολογηθούν τα προϊόντα.

4.4. Προϋποθέσεις κατάρτισης πρότυπου κόστους
Το κύριο χαρακτηριστικό της έννοιας του πρότυπου κόστους είναι η ένδειξη το ”που πρέπει” να φθάσει το πραγματικό κόστος .
Τα δεδομένα για την κατάρτιση πρότυπου κόστους πρέπει να είναι απολύτως προσδιορισμένα . Οι πηγές από τις οποίες μπορεί η επιχείρηση να αντλήσει αυτά τα δεδομένα είναι οι εξής:
 Ιστορικά δεδομένα
 Εμπειρία
 Μελέτες εργασίας
 Δεδομένα από υπαλλήλους του λειτουργικού επιπέδου

Ο προσδιορισμός των δεδομένων εξαρτάται από τις απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα .
 Τι; θα πουλήσω
 Πόσα; θα πουλήσω – παράγω
 Ποια ; είναι η συμφέρουσα χρονική κατανομή της παραγωγής.
 Πώς; θα γίνει η παραγωγή
 Ποιες είναι οι ποσοτικές αναλώσεις
 Ποιες και πόσες ; χρηματικές δαπάνες χρειάζονται για την σχεδιαζόμενη παραγωγή .
Τις απαντήσεις στα πιο πάνω ερωτήματα δίνει το πρόγραμμα παραγωγής.

4.5. Το Πρόγραμμα Παραγωγής
Η πληρότητα του προγράμματος παραγωγής εξαρτάται :
 Aπό την πληρότητα του προγράμματος πωλήσεων με το οποίο είναι στενά συνδεδεμένο. Το πρόγραμμα πωλήσεων αποτελεί την βάση του προϋπολογιστικού οικοδομήματος. Από αυτό εξαρτάται ουσιαστικά η όλη δράσης της επιχείρησης.
 Από την ύπαρξη σωστών στοιχείων ποσοτικών αναλώσεων και δαπανών παραγωγής, που προϋποθέτει άριστη γνώση των συνθηκών και των δυνατοτήτων εκμετάλλευσης.
Το πρόγραμμα της παραγωγής περιλαμβάνει :
1) Ποσοτικό Προσδιορισμό της Παραγωγής
2) Χρονική Κατανομή της Παραγωγής
3) Πρόγραμμα Χρησιμοποίησης των Παραγωγικών Εγκαταστάσεων
4) Πρόγραμμα Δαπανών Παραγωγής

4.6. Τα στοιχεία του πρότυπου κόστους
Τα στοιχεία του πρότυπου κόστους περιλαμβάνονται σε τρεις (3) μεγάλες ενότητες:

Υλικά
Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνονται όλα εκείνα τα υλικά που ενσωματώνονται στο προϊόν και η ανάλωσή τους είναι δυνατόν να μετρηθεί με ακρίβεια. Τα υλικά αυτά κατανέμονται σε τρεις κατηγορίες :

1. Α’ ύλες ( Πρώτες Ύλες )
   Είναι τα υλικά που από την επεξεργασία τους δημιουργείται βασικά το προϊόν (π.χ. ύφασμα για το έτοιμο ένδυμα).
2. Β’ ύλες (Βοηθητικές Ύλες)
   Είναι τα υλικά που βοηθούν στην τελική μορφή του προϊόντος (κλωστές ραφής κ.λ.π. για το έτοιμο ένδυμα) .
3. Υλικά συσκευασίας
   Είναι τα υλικά που συμμετέχουν στην συσκευασία του τελικού προϊόντος, δηλαδή συμμετέχουν στην τελική παρουσίαση των προϊόντων .
   Όλα τα άλλα αναλώσιμα υλικά που συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα στο προϊόν και είναι δύσκολο να μετρηθεί η ανάλωσή τους στην μονάδα του προϊόντος συμπεριλαμβάνονται στα γενικά έξοδα.

Άμεση Εργασία
Στην άμεση εργασία περιλαμβάνονται οι δαπάνες μισθοδοσίας του προσωπικού που απασχολείται άμεσα στην παραγωγική διαδικασία του προϊόντος. Απαραίτητα στοιχεία είναι οι τύποι, η ποσότητα και το κόστος εργατικού δυναμικού.

Γενικά Έξοδα
Στα γενικά έξοδα περιλαμβάνονται όλα τα άλλα έξοδα (εκτός των υλικών και άμεσης εργασίας), που δημιουργούνται τόσο από την ύπαρξη μιας οικονομικής μονάδας, όσο και από την λειτουργία της και την παραγωγή προϊόντος ή έργου. Δηλαδή, περιλαμβάνονται: αμοιβές τρίτων, παροχές τρίτων, διάφορα έξοδα, φόροι, τέλη, αποσβέσεις παγίων, προβλέψεις εκμετάλλευσης, έμμεσα υλικά και έμμεση εργασία.
Για καλύτερο κοστολογικό έλεγχο διαχωρίζεται από τα γενικά έξοδα την έμμεση εργασία. Στην έμμεση εργασία περιλαμβάνονται οι δαπάνες μισθοδοσίας του προσωπικού που απασχολείται σε όλους τους άλλους τομείς και τμήματα της επιχείρησης εκτός της παραγωγικής διαδικασίας.

4.7. Φυσικά πρότυπα
Για την κατάρτιση πρότυπου κοστολογίου πρέπει να γνωρίζουμε :

Ποσοτικά πρότυπα
• Πρότυπη ανάλωση υλικών ανά Προϊόν
• Πρότυπο Χρόνο παραγωγής ανά Προϊόν

Πρότυπες τιμές
• Πρότυπες Τιμές Υλικών
• Πρότυπο ημερομίσθιο άμεσης εργασίας και έμμεσης εργασίας.

Καλό είναι τα ποσοτικά πρότυπα να δίδονται κατά παραγωγικό τμήμα και κατεργασία, ώστε το συνολικό πρότυπο να προκύπτει από το άθροισμα των επιμέρους κατεργασιών.

4.8. Κοστολόγηση των προϊόντων μεταποίησης
Προϊόντα μεταποίησης θεωρούνται τα ενσώματα αγαθά που προέρχονται από κατεργασία ενός ή περισσοτέρων αγαθών -των πρώτων υλών- με τη βοήθεια μηχανικών μέσων.
Όπως αναφέρονται πιο πάνω, οι τρεις βασικές κατηγορίες του κόστους παραγωγής, αναλύονται ως:

1. Κόστος Άμεσων Υλικών: Αντιστοιχεί στο κόστος των υλικών που ενσωματώνονται κατά την ανάλυσή τους, στο παραγόμενο προϊόν.
2. Κόστος Άμεσης Εργασίας: Αντιστοιχεί στις αμοιβές και τα έξοδα του προσωπικού, το οποίο, κατά κανόνα, απασχολείται αποκλειστικά στη παραγωγή του συγκεκριμένου προϊόντος.
3. Κόστος Έμμεσο ή Γ.Β.Ε.: Αντιστοιχεί στο λοιπό κόστος παραγωγής και συνεπώς περιλαμβάνει:
   α. Όλα τα αναλωνόμενα υλικά που δεν ενσωματώνονται στο παραγόμενο προϊόν.
   β. Όλη την εργασία του προσωπικού που δεν απασχολείται αποκλειστικά για το παραγόμενο προϊόν αλλά και για άλλα προϊόντα (έμμεση εργασία).
   γ. Αναλογία από: Αμοιβές τρίτων, Παροχές τρίτων, Φόροι-τέλη, Διάφορα έξοδα, Αποσβέσεις παγίων, Προβλέψεις εκμεταλλεύσεως και υπό προϋποθέσεις τόκοι.
   Για να προσδιοριστεί με ακρίβεια το κόστος ενός προϊόντος, είτε στο στάδιο της εν εξελίξει παραγωγής του, είτε στην τελική του μορφή, πρέπει να προσδιοριστούν τα τρία συστατικά του στοιχεία, από τα οποία αυτό διαμορφώνεται.

4.9. Κοστολογικός χειρισμός των άμεσων υλικών
Άμεσα υλικά παραγωγής είναι τα υλικά εκείνα τα οποία κατά την ανάλωσή τους ενσωματώνονται στο παραγόμενο προϊόν και κατά κανόνα αναγνωρίζονται σε αυτό.
Συνεπώς, για να προσδιοριστεί το ποσό με το οποίο επιβαρύνεται το κόστος του προϊόντος, από Άμεσα Υλικά Παραγωγής ή από Πρώτες Ύλες, πρέπει απαραίτητα να βρεθεί η ποσότητα των πρώτων υλών που αναλώθηκαν για την παραγωγή του.
Πρέπει λοιπόν να εφαρμοστεί ένα αυστηρό σύστημα ελέγχου των ποσοτικών διακινήσεων των αποθεμάτων, του οποίου, προϋποθέσεις για να λειτουργήσει σωστά είναι:
 Η ύπαρξη αποθηκευτικού χώρου με υπεύθυνο αποθηκάριο, όπου αποθηκεύονται οι πρώτες ύλες και γενικά τα αποθέματα.
 Ο ακριβής προσδιορισμός των ποσοτήτων πρώτων υλών κ.τ.λ., που εισάγονται και εξάγονται στην αποθήκη, καθώς και η προέλευση ή ο προορισμός των διακινούμενων ποσοτήτων.
 Η ακριβής αποτύπωση-καταγραφή σε εκδιδόμενα δελτία εισαγωγής των διακινούμενων ποσοτήτων, ή των εξαγομένων προς κατεργασία, καθώς και η αναγραφή του προορισμού, ή του προϊόντος, ή εντολή παραγωγής, για το οποίο προορίζεται να αναλωθεί.

4.10. Η αποτίμηση των αναλώσεων των άμεσων υλικών παραγωγής (πρώτων υλών)
Αποτίμηση αποθεμάτων ονομάζεται η διαδικασία μετατροπής των ποσοτικών διακινήσεων ή της απογραφής ενός αποθέματος σε αξία. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται διάφορες μέθοδοι γνωστές ως «Μέθοδοι αποτιμήσεως των αποθεμάτων», οι κυριότερες από τις οποίες είναι:

 Η μέθοδος του μέσου ετήσιου σταθμικού όρου ή της μέσης ετήσιας σταθμικής τιμής
Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή, τα αποθέματα απογραφής του τέλους της χρήσεως, αλλά κι οποιεσδήποτε ποσότητες ενδιάμεσης περιόδου όπως του τέλους του μηνός, διμήνου, τριμήνου κ.τ.λ., αποτιμώνται στη μέση σταθμική τιμή που διαμορφώνεται στο τέλος του μηνός, του διμήνου ή της χρήσεως.

 Η μέθοδος του μεσαίου σταθμικού όρου ή της μέσης μηνιαίας σταθμικής τιμής
Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή κάθε μήνας αντιμετωπίζεται ως μία αυτοτελής διαχειριστική περίοδος με διακριτό εντελώς κόστος του αποθέματος, εν σχέση προς τις προηγούμενες περιόδους. Το κόστος αυτό σχηματίζεται: (α) από το κόστος του αποθέματος της αρχής κάθε μήνα και (β) από το κόστος των αγορών του αποθέματος που έγιναν κατά τη διάρκεια του μήνα.

 Μέθοδος της σειράς εξαντλήσεως ή FIFO (First In First Out)
Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή (FIFO) η απογραφή των αποθεμάτων στο τέλος κάθε περιόδου, όπως π.χ. στο τέλος του μήνα αποτιμάται στο κόστος που έχουν οι τελευταίες αγορές μέχρι να συμπληρωθεί η απογραφόμενη ποσότητα του αποθέματος, αφού οι πρώτες εισαγωγές στην αποθήκη (αρχική απογραφή + πρώτες αγορές) εξαντλούνται (βιομηχανοποιούνται ή πωλούνται) πρώτες.

 Μέθοδος της αντιστρόφου σειράς εξαντλήσεως ή LIFO (Last In First Out)
Όπως και η FIFO έτσι και η LIFO στηρίζεται κατά τη λειτουργία της στη σειρά εξαντλήσεως των αγοραζομένων ή παραγόμενων παρτίδων αποθεμάτων. Η LIFO, βέβαια, ακολουθεί αντίστροφη σειρά. Πραγματοποιεί, δηλαδή, τις αναλώσεις ή τις πωλήσεις, λαμβάνοντας τις αντίστοιχες ποσότητες από τις πλέον πρόσφατες εισαγωγές αγορασθέντων ή παραχθέντων αποθεμάτων.

4.11. Κοστολογικός χειρισμός της άμεσης εργασίας
Με τον όρο «Ποσοτικός Έλεγχος της Άμεσης Εργασίας» εννοείται ένα ολόκληρο σύστημα παρακολούθησης της κίνησης του προσωπικού της επιχείρησης, προσδιορισμού του χρόνου απασχόλησής του και σύνδεσης του χρόνου απασχόλησης με συγκεκριμένο τμήμα ή κέντρο κόστους, με συγκεκριμένο προϊόν ή φάση κατεργασίας, με συγκεκριμένη δραστηριότητα.

4.12. Δελτίο απασχόλησης του προσωπικού
Το εν λόγω δελτίο, είναι το πλέον διαδεδομένο μέσο παρακολούθησης της απασχόλησης του προσωπικού σε μία επιχείρηση ή έναν οργανισμό. Μ ε τα σύγχρονα μηχανογραφικά μέσα το δελτίο απασχόλησης εκδίδεται μηχανογραφικά. Προϋποθέσεις γι’ αυτό είναι η εισαγωγή στον ηλεκτρονικό υπολογιστή των δεδομένων που αφορούν τον χρόνο απασχόλησης κάθε εργαζομένου συνολικά και κατά τμήμα ή κέντρο κόστους, σε ημερήσια βάση. Η ανεπτυγμένη τεχνολογία στον τομέα αυτό, βοηθάει αρκετά ώστε να γίνεται η ακριβής καταγραφή της απασχόλησης, κατά κέντρο κόστους, κατά θέση εργασίας, κατά φάση παραγωγής κ.τ.λ.

4.13. Σύνδεση απασχόλησης – προϊόντος
Η σύνδεση του απασχολούμενου προσωπικού, της παραγωγικής λειτουργίας με τα κέντρα κόστους, στα οποία αυτή αναπτύσσεται – κύρια ή βοηθητικά – γίνεται εύκολα, όταν λειτουργεί το ατομικό δελτίο απασχόλησης του προσωπικού. Εξ’ άλλου, κατά κανόνα, ή σε σημαντικό ποσοστό, παρατηρείται σταθερή σχέση απασχόλησης των εργαζομένων στο συγκεκριμένο παραγωγικό τμήμα, ή αλλιώς περιορισμένη έως ανύπαρκτη κινητικότητα του προσωπικού από τμήμα σε τμήμα, ή από ένα κέντρο κόστους σε άλλο κέντρο κόστους.

4.14. Κοστολογικός χειρισμός των ΓΒΕ
Τα ΓΒΕ σχηματίζονται από όλες τις δαπάνες κατά είδος. Στη διαμόρφωση των ΓΒΕ δεν συμμετέχουν οι τόκοι και τα έξοδα χρηματοδοτήσεως και οι πρώτες και βοηθητικές ύλες.
Με επιστημονικούς-κοστολογικούς όρους τα ΓΒΕ συμπεριφέρονται από άποψη μεταβλητότητας ως ημιμεταβλητή δαπάνη διότι μεταβάλλονται ακανόνιστα όταν μεταβάλλεται η απασχόληση – παραγωγή.

4.15. Κριτήρια ή βάσεις καταλογισμού ή κοστολόγησης των ΓΒΕ
Όταν σε ένα τμήμα παραγωγής ή κέντρο κόστους παράγεται ένα μόνο προϊόν δεν δημιουργείται πρόβλημα καταλογισμού των ΓΒΕ. Το σύνολο αυτών καταλογίζεται κι επιβαρύνει το μοναδικό προϊόν που παράγεται σε αυτό. Όταν, όμως, στο παραγωγικό τμήμα, ή στο εργοστάσιο, παράγονται πολλά προϊόντα, ο καταλογισμός των ΓΒΕ σε καθένα απ’ αυτά δυσχεραίνεται και απαιτεί την χρησιμοποίηση κριτηρίου, ή βάσεως, κατανομής τους στο κόστος παραγωγής.

Τα συνήθη κριτήρια που χρησιμοποιούνται είναι:
• Οι ώρες λειτουργίας των μηχανημάτων και του εξοπλισμού
• Οι ώρες άμεσης εργασίας
• Το κόστος της άμεσης εργασίας (ώρες * ωρομίσθιο)
• Μονάδες του παραγόμενου προϊόντος.

4.16. Καταλογισμός των ΓΒΕ με βάση το σύστημα της ορθολογικής επιβάρυνσης

Ένας άλλος τρόπος ή μέθοδος καταλογισμού των ΓΒΕ στο κόστος παραγωγής είναι η μέθοδος ή το σύστημα της ορθολογικής επιβάρυνσης. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή, η μονάδα του προϊόντος ή το ισοδύναμο αυτής μέγεθος της παραγωγής σε εξέλιξη, επιβαρύνεται, κάθε μήνα, με σταθερό ποσό ανεξάρτητα από το πραγματικό ύψος των ΓΒΕ του μήνα και ανεξάρτητα από το πραγματικό μέγεθος παραγωγής. Το ποσό της επιβάρυνσης προσδιορίζεται από τον καταρτιζόμενο ετήσιο ελαστικό προϋπολογισμό των ΓΒΕ του παραγωγικού τμήματος.
Συνοψίζοντας, μπορεί να αναφερθεί κανείς στην χρησιμοποίηση της πρότυπης κοστολόγησης ως εργαλείο για τη σύγκριση μεταξύ πρότυπων και πραγματικών μεγεθών, αλλά και τον προσδιορισμό της πραγματικής παραγωγής των παραγόμενων προϊόντων, των πραγματικών αναλώσεων των στοιχείων του κόστους, του πραγματικού κόστους των δαπανών παραγωγής και των αποκλίσεων πρότυπου και πραγματικού κόστους.                                   Το πρότυπο κόστος προσδιορίζεται εκ των προτέρων, αλλά, η ακολουθούμενη διαδικασία προσδιορισμού των στοιχείων του το καθιστά ακριβές και συνεπώς πλήρως αξιόπιστο, ικανό να χρησιμοποιηθεί για την εξυπηρέτηση πολλών αναγκών της επιχειρηματικής ζωής.
Τέλος, όπως ήδη έχει αναφερθεί παραπάνω, το κόστος με την ευρύτερη έννοια είναι το κύριο μέσο μίας αποτελεσματικής διοίκησης, εξυπηρετώντας την ορθολογική με ευκολία λήψη αποφάσεων.

4.17. Τύποι και ορισμοί

Αποκλίσεις πρώτων υλών

ΤΙΜΗΣ = πραγματική ανάλωση * (πρότυπη τιμή – πραγματική τιμή)
ΑΠΟΔΟΣΗΣ Η΄ ΠΟΣΟΤΗΤΑΣ = πρότυπη τιμή * (πρότυπη ανάλωση – πραγματική ανάλωση)

Αποκλίσεις άμεσης εργασίας

ΤΙΜΗΣ = πραγματικές ώρες * (πρότυπο ωρομίσθιο – πραγματικό ωρομίσθιο)
ΑΠΟΔΟΣΗΣ = πρότυπο ωρομίσθιο * (πρότυπες ώρες – πραγματικές ώρες)

Αποκλίσεις ΓΒΕ

ΟΓΚΟΥ = ΣΣΓΒΕ * (πρότυπες ώρες – προϋπολογιστικές ώρες)
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ = ΜΣΓΒΕ * (πρότυπες ώρες – πραγματικές ώρες)
ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ = (ΣΣΓΒΕ * προϋπολογιστικές ώρες) + (ΜΣΓΒΕ * πραγματικές ώρες) – πραγματικά ΓΒΕ

Προϋπολογιστικές (προϋπολογισμένες) πρότυπες ώρες είναι οι ώρες άμεσης εργασίας που αντιστοιχούν στην προϋπολογισμένη απασχόληση για συγκεκριμένο πρόγραμμα παραγωγής.
Πρότυπες ώρες παραγωγής είναι το γινόμενο της πραγματικής παραγωγής σε μονάδα προϊόντος επί τον πρότυπο χρόνο σε ώρες άμεσης εργασίας που προβλέπετε για την παραγωγή της μονάδας του προϊόντος.

Στα ΓΒΕ υπάρχει ο Γενικός Συντελεστής ΓΒΕ που αναλύεται σε Σταθερό και Μεταβλητό.
ΓΣΓΒΕ = Συνολικά ΓΒΕ / προϋπολογιστικές πρότυπες ώρες
ΣΣΓΒΕ = Σταθερά ΓΒΕ / προϋπολογιστικές πρότυπες ώρες

4.18. Παράδειγμα 1ο
Το πρότυπο κόστος του προϊόντος Α μιας βιομηχανίας είναι:

ΠΥ μονάδες 7 * 2,75€ = 19,25€
ΑΕ ώρες 3 * 6,25 = 18,75€
ΓΒΕ 21,60€
Σύνολο 59,60€

Το πρόγραμμα παραγωγής του μηνός Ιανουαρίου προβλέπει 11500 μονάδες προϊόντος .

Τα απολογιστικά στοιχεία του μηνός Ιανουαρίου έχουν ως εξής :

1. Παραγωγή σε εξέλιξη 1/1 μονάδες 400 συμπληρωμένες κατά 100% ως προς την πρώτη ύλη και κατά ½ ως προς την κατεργασία .
2. Έτοιμες μονάδες παραγωγής προϊόντος κατά το μήνα 10.200
3. Παραγωγή σε εξέλιξη 31/1 μονάδες 300 συμπληρωμένες κατά το 100% ως προς την πρώτη ύλη και κατά 1/3 ως προς την κατεργασία .
4. Αναλώθηκαν 74200 μονάδες πρώτης ύλης * 2,90€
5. Άμεση εργασία 29500 ώρες αξίας 190275€
6. Τα ΓΒΕ ανήλθαν σε 230000€ από τα οποία τα 165000 είναι σταθερά .

Ζητείται:
Να προσδιοριστούν οι αποκλίσεις πρώτων υλών, άμεσης εργασίας και ΓΒΕ.

Λύση:

ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ

ΤΙΜΗΣ = 74.200 * (2,75-2,90) = -11.130
ΑΠΟΔΟΣΗΣ = 2,75 * (70.700-74.200) = -9.625
Πρότυπη ανάλωση:
10.200 Έτοιμα προϊόντα

• 300 Παραγωγή σε εξέλιξη τέλους
  10.500
• 400 Παραγωγή σε εξέλιξη αρχής
  10.100 * 7 μον. = 70.700

ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΑΜΕΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΤΙΜΗΣ = 29.500 * (6,25-6,45) = -5.900
Πραγματικό ωρομίσθιο = 190.275 / 29.500 = 6,45
ΑΠΟΔΟΣΗΣ = 6,25 * (30.600-29.500) = 6.875
Πρότυπες ώρες = 3 * 10.200 = 30.600

ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ Γ.Β.Ε.

ΟΓΚΟΥ = 4,8 * (30.600-34.500) = -18.720
Προϋπολογιστικές ώρες = 11.500 * 3 = 34.500
ΣΣΓΒΕ = 165.000 / 34.500 = 4,8
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ = 1,9 * (30.600-29.500) = 2.090
ΜΣΓΒΕ = ΓΣΓΒΕ – ΣΣΓΒΕ = 6,7-4,8 = 1,9
ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ = (4,8 * 34.500) + (1,9 * 29.500) – 230.000 = -8.350

4.19. Παράδειγμα 2ο
Τα στοιχεία του πρότυπου κόστους βιομηχανικής επιχείρησης που παράγει είναι ως εξής:

Π.Υ Ά μονάδες : 510.20€ = 51 € Π.Υ ΄Β μονάδες : 211.80 = 23.60 €
Άμεση Εργασία ώρες: 4*6.40€ = 25.60 €

Συνολικό πρότυπο κόστος που περιλαμβάνει και τα ΓΒΕ είναι: 138.20 €
Πρότυπη μηνιαία παραγωγή 8.500 μον. προϊόντος

ΑΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΗΝΟΣ:
Αγορά ΠΥ Ά μον : 65.00010.60 € Αγορά ΠΥ Β μον :24.00011.35 €

Τελικό Απόθεμα ΠΥ Ά μον : 19.000 €
Τελικό Απόθεμα ΠΥ Β μον:8.200 €
Άμεση Εργασία 36.000 ώρες αξίας 221.400 €
Πραγματικά ΓΒΕ 330.000 € εκ των 187.000 € είναι σταθερά.
Παραγωγή σε εξέλιξη αρχής περιόδου μηδέν.
Έτοιμα προϊόντα 8.100 €
Παραγωγή σε εξέλιξη τέλους περιόδου 500 μον που περιέχουνε το 60% της ΠΥ Β και το ½ της κατεργασίας.

Ζητείται:
Η κατάρτιση του πρότυπου κόστους κι ο προσδιορισμός των αποκλίσεων.

Λύση

ΠΡΟΤΥΠΟ ΚΟΣΤΟΣ
Π.Υ Ά μονάδες : 510.20€ = 51 € Π.Υ ΄Β μονάδες : 211.80 =23.60 €
Άμεση Εργασία ώρες: 4*6.40€ = 25.60 €
ΓΒΕ : 138,20- 100,20 = 38 (4 * 9,50) όπου 9,50 είναι ο ΓΣΓΒΕ
Σύνολο: 138,20

ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ

Π.Υ. Α΄
ΤΙΜΗΣ = 46.000 * (10,20-10,60) = -18.400
Πραγματική ανάλωση = Αγορές – Τελικό Απόθεμα = 65.000-19.000 = 46.000
ΑΠΟΔΟΣΗΣ = 10,20 * (41.500-46.000) = -45.900
Πρότυπη ανάλωση:
8.100 Έτοιμα προϊόντα

• 200 Παραγωγή σε εξέλιξη τέλους (40% του 500)
  8.300 * 5 = 41.500

Π.Υ. Β΄

ΤΙΜΗΣ = 15.800 * (11,80-11,35) = 7.110
Πραγματική ανάλωση = Αγορές – Τελικό Απόθεμα = 24.000-8.200 = 15.800
ΑΠΟΔΟΣΗΣ = 11,8 * (16.800-15.800) = 11.800
Πρότυπη ανάλωση:
8.100 Έτοιμα προϊόντα

• 300 Παραγωγή σε εξέλιξη τέλους (60% του 500)
  8.400 * 2 = 16.800

ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΑΜΕΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΤΙΜΗΣ = 36.000 * (6,40-6,15) = 9.000
Πραγματικό ωρομίσθιο = 221.400 / 36.000 = 6,15
ΑΠΟΔΟΣΗΣ = 6,40 * (32.400-36.000) = -23.040
Πρότυπες ώρες = 4 * 8.100 = 32.400

ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ Γ.Β.Ε.

ΟΓΚΟΥ = 5,5 * (32.400-34.000) = -8.800
Προϋπολογιστικές ώρες = 8.500 * 4 = 34.000
ΣΣΓΒΕ = 187.000 / 34.000 = 5,5
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ = 4 * (32.400-36.000) = -14.400
ΜΣΓΒΕ = ΓΣΓΒΕ – ΣΣΓΒΕ = 9,5-5,5 = 4
ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ = (5,5 * 34.000) + (4 * 36.000) – 330.000 = 1.000

5. Συστήματα Κοστολόγησης
   Τα διοικητικά στελέχη θα πρέπει να γνωρίζουν το κόστος των προϊόντων που παράγει η επιχείρηση, έτσι ώστε να είναι δυνατή η λήψη ορθολογικών αποφάσεων σχετικά με τα προϊόντα που προωθούν στην αγορά. Το προσδοκώμενο κόστος ενός προϊόντος θα επηρεάσει τις αποφάσεις σχετικά με το σχεδιασμό του, την εισαγωγή ενός νέου προϊόντος στην αγορά, το ύψος των δαπανών που θα διατεθούν για την προώθησή του, το ενδεχόμενο διακοπής της παραγωγής του και τον καθορισμό της τιμής πώλησης στην αγορά (Gazely & Lambert, 2006).
   Το σύνολο των επιδράσεων των παραπάνω αποφάσεων είναι σημαντικά στον καθορισμό της στρατηγικής της επιχείρησης. Έτσι, αν οι πληροφορίες για το κόστος του προϊόντος δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, τότε η επιχείρηση μπορεί να ακολουθήσει μια ακατάλληλη στρατηγική (Cooper & Kaplan, 1988). Για παράδειγμα, μια επιχείρηση που ακολουθεί στρατηγική διαφοροποίησης, πετυχαίνει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ικανοποιώντας εξειδικευμένες ανάγκες των πελατών. Ωστόσο, το κόστος διαφοροποίησης του προϊόντος θα πρέπει να είναι μικρότερο από την επιπλέον τιμή που χρεώνεται για τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και τις υπηρεσίες του, έτσι ώστε να υπάρχει κερδοφορία. Αν το σύστημα κοστολόγησης αποτύχει να μετρήσει σωστά το κόστος διαφοροποίησης, τότε ίσως η επιχείρηση επιλέξει να ανταγωνιστεί σε τμήματα τα οποία ουσιαστικά δεν είναι κερδοφόρα.
   Μία έρευνα των Kaplan & Cooper (1998) ανάμεσα σε κορυφαίες επιχειρήσεις, έδειξε ότι αυτές χρησιμοποιούν τα συστήματα κοστολόγησής τους, προκειμένου να σχεδιάσουν προϊόντα και υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των πελατών και μπορούν να παραχθούν με κάποιο κέρδος, να λάβουν αποφάσεις σχετικά με το μίγμα προϊόντων, να επιλέξουν ανάμεσα σε εναλλακτικούς προμηθευτές, να διαπραγματευτούν με τους πελάτες τους όρους τιμολόγησης, ποιότητας, παράδοσης και εξυπηρέτησης, να δώσουν πληροφόρηση στα διοικητικά στελέχη σχετικά με την αποδοτικότητα των διαδικασιών.

5.1. Η κοστολόγηση πλήρους απορρόφησης (absorption costing)
Η κοστολόγηση πλήρους απορρόφησης είναι ένα σύστημα κοστολόγησης στο οποίο όλα τα στοιχεία του κόστους παραγωγής (σταθερά και μεταβλητά) καταλογίζονται στα προϊόντα ή τις υπηρεσίες. Έτσι, το κόστος μιας μονάδας προϊόντος απαρτίζεται από άμεσα υλικά, άμεσο κόστος εργασίας, μεταβλητό έμμεσο κόστος παραγωγής και σταθερό έμμεσο κόστος παραγωγής. Συνεπώς, η κοστολόγηση πλήρους απορρόφησης κατανέμει σε κάθε μονάδα προϊόντος ένα μέρος του σταθερού έμμεσου κόστους παραγωγής μαζί με το μεταβλητό κόστος παραγωγής.
Επειδή η πρακτική αυτή αντιμετωπίζει όλα τα στοιχεία του κόστους παραγωγής ως κόστος προϊόντος, δηλαδή οι μονάδες προϊόντος απορροφούν πλήρως το κόστος παραγωγής, είναι γνωστή και ως μέθοδος πλήρους κόστους (full costing). Στην πράξη, ο καταλογισμός του κόστους στα προϊόντα και τις υπηρεσίες περιλαμβάνει τον υπολογισμό ενός μέσου όρου για αρκετές χρονικές περιόδους και για πολλά προϊόντα. Ο τρόπος που γίνεται ο υπολογισμός αυτός εξαρτάται σε μεγάλο βαθμός από το είδος της παραγωγικής διαδικασίας που χρησιμοποιεί η επιχείρηση. Τα συστήματα που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι η κοστολόγηση διαδικασιών και η κοστολόγηση έργου-παραγγελίας (Garrison & Noreen, 2005).

5.2. Κοστολόγηση διαδικασιών (process costing)
Η κοστολόγηση διαδικασιών είναι ένα σύστημα κατάλληλο για τις επιχειρήσεις εκείνες που παράγουν μαζικά ένα ομοιόμορφο προϊόν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, για παράδειγμα χαρτί. Χρησιμοποιείται δηλαδή στους κλάδους εκείνους που χαρακτηρίζονται από ένα ουσιαστικά ομοιογενές προϊόν που διατρέχει τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας σε συνεχή βάση.
Το κόστος για τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες υπολογίζεται συνήθως ανά τμήμα της επιχείρησης. Στην περίπτωση όμως που σε ένα τμήμα πραγματοποιούνται περισσότερες από μία εργασίες με διαφορετικό κόστος, τότε το τμήμα διαιρείται περεταίρω σε κέντρα κόστους και το κόστος υπολογίζεται για κάθε ένα από αυτά. Δεδομένης της ομοιομορφίας των προϊόντων, κάθε μονάδα προϊόντος δεν μπορεί να ξεχωρίσει από μια άλλη μονάδα, οπότε σε κάθε μονάδα προϊόντος καταλογίζεται τελικά το ίδιο μέσο κόστος (Garrison & Noreen, 2005; Zimmerman, 2003).

5.3. Κοστολόγηση έργου – παραγγελίας (job-order costing)
Η κοστολόγηση έργου – παραγγελίας είναι κατάλληλη για τις επιχειρήσεις εκείνες που παράγουν σε κάθε περίοδο πολλά διαφορετικά προϊόντα ή υπηρεσίες ανάλογα με τις απαιτήσεις των πελατών. Τέτοια παραδείγματα είναι η κατασκευή κτιρίων, αεροπλάνων, πλοίων, καθώς και η παραγωγή ενδυμάτων με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η κοστολόγηση έργου-παραγγελίας χρησιμοποιείται εκτεταμένα και στις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, όπως είναι τα δικηγορικά γραφεία και τα νοσοκομεία (Polimeni et al., 1991).
Επειδή στις περιπτώσεις αυτές το κόστος παραγωγής κάθε προϊόντος είναι διαφορετικό, το κόστος υπολογίζεται αθροιστικά κατά επιμέρους παραγγελία. Έτσι, το κόστος καταλογίζεται σε παρτίδες προϊόντων και στη συνέχεια διαιρείται με τον αριθμό των μονάδων της παρτίδας ώστε να προκύψει το μέσο κόστος κάθε μονάδας.

5.4. Καταλογισμός του έμμεσου κόστους παραγωγής
Για τον καταλογισμό του έμμεσου κόστους παραγωγής στα προϊόντα ή τις υπηρεσίες, υπολογίζεται συνήθως ένας προκαθορισμένος συντελεστής με τη χρήση μιας βάσης επιμερισμού. Οι βάσεις επιμερισμού που χρησιμοποιούνται συνήθως στην πράξη είναι οι άμεσες εργατοώρες, το άμεσο κόστος εργασίας, οι ώρες εργασίας μηχανής και ο αριθμός των μονάδων που παρήχθησαν – στην περίπτωση που η επιχείρηση παράγει ένα μόνο προϊόν (Collier, 2009; Garrison & Noreen, 2005).

5.5. Η επιλογή της βάσης επιμερισμού
Η αυτονόητη υπόθεση της πλήρους κοστολόγησης είναι ότι η βάση επιμερισμού που χρησιμοποιείται αποτελεί οδηγό του έμμεσου κόστους της επιχείρησης, δηλαδή έναν παράγοντα που προκαλεί το έμμεσο κόστος παραγωγής. Όταν αυτό δεν συμβαίνει, τότε ο καταλογισμός του έμμεσου κόστους είναι ανακριβής και το τελικό κόστος για το προϊόν είναι παραπλανητικό. Για παράδειγμα, αν η βάση επιμερισμού που χρησιμοποιείται είναι οι υπερωρίες ενώ οι υπερωρίες δεν αποτελούν οδηγό του έμμεσου κόστους, τότε τα προϊόντα που έχουν σημαντικές απαιτήσεις σε υπερωρίες θα επωμιστούν εξωπραγματικό μερίδιο του έμμεσου κόστους και θα υπερτιμολογηθούν.
Η μέθοδος της κοστολόγησης πλήρους απορρόφησης έχει δεχτεί αρκετή κριτική σχετικά με τον τρόπο που καταλογίζει το έμμεσο κόστος στα προϊόντα και τις υπηρεσίες. Σύμφωνα με τον Collier (2009), οι περισσότερες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν βάσεις επιμερισμού όπως είναι η άμεση εργασία, οι ώρες εργασίας μηχανής ή οι μονάδες του προϊόντος που παρήχθησαν, επειδή τα στοιχεία αυτά είναι άμεσα διαθέσιμα. Ωστόσο, η επιλογή αυτή δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα, καθώς πολλά έμμεσα κόστη οφείλονται στο εύρος και την πολυπλοκότητα των προϊόντων ή των υπηρεσιών που παράγονται.

5.6. Ο υπολογισμός του μοναδιαίου κόστους
Μετά τον καταλογισμό του έμμεσου κόστους παραγωγής σε μια εργασία, το έμμεσο κόστος προστίθεται με τα άμεσα υλικά και την άμεση εργασία που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή της συγκεκριμένης εργασίας και έτσι προκύπτει το συνολικό της κόστος (Garrison & Noreen, 2005; Zimmerman, 2003). Το μοναδιαίο κόστος του προϊόντος ισούνται με το συνολικά κόστος εργασίας προς το συνολικό αριθμό μονάδων που παρήχθησαν.
Το έμμεσο κόστος παραγωγής μπορεί να αποτελεί μεγάλο τμήμα του συνολικού κόστους. Αυτό δεν είναι ασυνήθιστο για τις σύγχρονες επιχειρήσεις, ιδιαίτερα για εκείνες που έχουν επενδύσει στην τεχνολογία, καθώς και για τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, στις οποίες τα άμεσα κόστη αποτελούν μόνο ένα μικρό μέρος από τα συνολικά κόστη της επιχείρησης (Βαρβάκης, 2001).

5.7. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της κοστολόγησης πλήρους απορρόφησης
Το κύριο χαρακτηριστικό της κοστολόγησης πλήρους απορρόφησης είναι ότι αντιμετωπίζει το σταθερό έμμεσο κόστος παραγωγής ως κόστος προϊόντος και το καταλογίζει στα προϊόντα. Με τον τρόπο αυτό κάθε μονάδα προϊόντος που παράγεται επιβαρύνεται με το πλήρες κόστος που αναλογεί στην παραγωγή της. Η κοστολόγηση πλήρους απορρόφησης είναι η γενικώς αποδεκτή μέθοδος κατάρτισης των υποχρεωτικών οικονομικών καταστάσεων για χρήση εκτός της εταιρείας και στην Ελλάδα είναι υποχρεωτική από το νόμο.
Ωστόσο, η κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης που καταρτίζεται με βάση την κοστολόγηση πλήρους απορρόφησης δεν κάνει καμία διάκριση ανάμεσα στο σταθερό και στο μεταβλητό κόστος. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, η μέθοδος να μη συνδυάζεται με την ανάλυση νεκρού σημείου.
Επίσης, το σταθερό έμμεσο κόστος παραγωγής φαίνεται να είναι μεταβλητό ως προς τον αριθμό των πωλούμενων μονάδων, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. Αυτή η λανθασμένη αντίληψη μπορεί να οδηγήσει σε άστοχες αποφάσεις τιμολόγησης προϊόντων και αποφάσεις για κατάργηση προϊόντων που στην πραγματικότητα είναι κερδοφόρα. Τέλος, όταν χρησιμοποιείται αυτή η μέθοδος θα πρέπει να δίνεται προσοχή στις μεταβολές που παρατηρούνται στο ύψος των αποθεμάτων. Συγκεκριμένα, αν υπάρχει μια αύξηση στα αποθέματα, το σταθερό έμμεσο κόστος παραγωγής μεταφέρεται στα αποθέματα και τα κέρδη αυξάνονται. Αντίθετα, αν παρατηρηθεί μείωση στα αποθέματα, το σταθερό έμμεσο κόστος παραγωγής αποδεσμεύεται από τα αποθέματα και τα κέρδη μειώνονται. Συνεπώς, οι διακυμάνσεις στα κέρδη μπορεί να οφείλονται σε μεταβολές στο ύψος του αποθέματος και όχι σε μεταβολές στις πωλήσεις (Drury, 1998; Garrison & Noreen, 2005).

5.8. Η κοστολόγηση μεταβλητού κόστους (variable costing)
Η κοστολόγηση μεταβλητού κόστους αντιμετωπίζει ως κόστος προϊόντος μόνο τα στοιχεία εκείνα του κόστους που μεταβάλλονται ανάλογα με την παραγωγή. Στα στοιχεία αυτά του κόστους περιλαμβάνονται τα άμεσα υλικά, το άμεσο κόστος εργασίας και το μεταβλητό έμμεσο κόστος παραγωγής.
Σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο, το σταθερό έμμεσο κόστος παραγωγής δεν αντιμετωπίζεται ως κόστος προϊόντος, αλλά ως κόστος περιόδου. Αυτό σημαίνει ότι το σταθερό έμμεσο κόστος, όπως συμβαίνει με το κόστος πωλήσεων και το κόστος διοίκησης, αφαιρείται από τα μικτά λειτουργικά κέρδη κάθε περιόδου. Συνεπώς, το κόστος του προϊόντος που εμφανίζεται στο απόθεμα ή στο κόστος πωληθέντων προϊόντων δεν περιλαμβάνει το σταθερό έμμεσο κόστος (Garrison & Noreen, 2005; Gazely & Lambert, 2006). Έτσι, το σύστημα της κοστολόγησης πλήρους απορρόφησης απαλλάσσει το κόστος από τα προβλήματα που δημιουργεί η κατανομή του έμμεσου κόστους στις εργασίες της επιχείρησης (Βαρβάκης, 2001).

5.9. Σύγκριση της κοστολόγησης μεταβλητού κόστους με την κοστολόγηση πλήρους απορρόφησης
Η ουσιαστική διαφορά των δύο μεθόδων έγκειται στο χρονισμό (Garrison & Noreen, 2005). Έτσι, όταν χρησιμοποιείται η μέθοδος της πλήρους απορρόφησης, το σταθερό κόστος παραγωγής καταλογίζεται άμεσα στο κόστος του προϊόντος. Σε περίπτωση που υπάρχει απόθεμα για μία περίοδο, αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το σταθερό κόστος να αποθεματοποιείται και να μεταφέρεται ως στοιχείο του ενεργητικού στην επόμενη περίοδο. Αντίθετα, όταν χρησιμοποιείται η κοστολόγηση μεταβλητού κόστους, το σταθερό κόστος παραγωγής αφαιρείται τμηματικά από τα έσοδα καθώς πωλούνται οι μονάδες του προϊόντος.
Επιπλέον, η διαφοροποίηση των δύο μεθόδων σχετικά με το κόστος των αποθεμάτων έχει άμεση επίδραση και στα κέρδη. Έτσι, με εξαίρεση την περίπτωση στην οποία δε δημιουργείται απόθεμα κατά τη διάρκεια της περιόδου, τα καθαρά κέρδη που υπολογίζονται για την περίοδο θα είναι διαφορετικά ανάλογα με τη μέθοδο που χρησιμοποιείται. Το μέγεθος αυτής της διαφοράς εξαρτάται από το ύψος του σταθερού κόστους και το ύψος των αποθεμάτων που δημιουργούνται κατά την περίοδο. Δεδομένου ότι μακροπρόθεσμα οι πωλήσεις δεν μπορούν να υπερβαίνουν την παραγωγή αλλά ούτε και η παραγωγή να υπερβαίνει κατά πολύ τις πωλήσεις, ο δεύτερος από τους παράγοντες που προαναφέρθηκαν τείνει να εξαλειφθεί. Έτσι, το καθαρό κέρδος που προκύπτει με τη χρήση της κοστολόγησης πλήρους απορρόφησης και την κοστολόγηση μεταβλητού κόστους τείνει μακροπρόθεσμα να είναι το ίδιο.
Ωστόσο, σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο το αποτέλεσμα για το κέρδος με τη χρήση των δύο μεθόδων είναι διαφορετικό (Pong & Falconer, 2006). Συγκεκριμένα, όταν η τα αποθέματα αυξάνονται κατά τη διάρκεια της περιόδου, τα καθαρά κέρδη που προκύπτουν με την κοστολόγηση πλήρους απορρόφησης είναι μεγαλύτερα από εκείνα που προκύπτουν με τη μεταβλητή κοστολόγηση. Αυτό συμβαίνει διότι με την πλήρη κοστολόγηση το σταθερό έμμεσο κόστος παραγωγής αποθεματοποιείται, ενώ με την κοστολόγηση μεταβλητού κόστους αφαιρείται από τα έσοδα της περιόδου. Αντίθετα, όταν τα αποθέματα μειώνονται, τότε η πλήρης κοστολόγηση δίνει μικρότερα καθαρά κέρδη σε σχέση με τη μεταβλητή.
Στην κοστολόγηση μεταβλητού κόστους, υποθέτοντας ότι τα υπόλοιπα στοιχεία παραμένουν σταθερά (κόστη, τιμές, μίγμα προϊόντος, κτλ.), τα κέρδη κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση με τις πωλήσεις (Rickwood & Piper, 1980). Επίσης, το κέρδος που υπολογίζεται με βάση την κοστολόγηση μεταβλητού κόστους είναι πλησιέστερο προς την καθαρή ταμειακή ροή από ότι το κέρδος που υπολογίζεται με βάση την κοστολόγηση πλήρους απορρόφησης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις εταιρείες που έχουν προβλήματα ταμειακής ροής. Τέλος, τα κέρδη στην κοστολόγηση μεταβλητού κόστους δεν επηρεάζονται από τις μεταβολές στα αποθέματα.
Αντίθετα, η πλήρης κοστολόγηση μπορεί να δώσει πολύ υψηλά κέρδη όταν τα
αποθέματα αυξάνονται. Σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο, η παραγωγή είναι μια δραστηριότητα που μπορεί να επηρεάσει την κερδοφορία μέσω του ύψους των αποθεμάτων. Ωστόσο, αυτό μπορεί να οδηγήσει τα διοικητικά στελέχη να αυξήσουν τα αποθέματα ώστε να βελτιώσουν την κερδοφορία, δηλαδή να οδηγήσουν την επιχείρηση σε υπερπαραγωγή (Kaplan, 1984).
Η διαφορά που προκύπτει στα καθαρά κέρδη με τη χρήση αυτών των δύο μεθόδων είναι στην ουσία ο λόγος για την αντιπαράθεση που υπάρχει σχετικά με τα οφέλη από τη χρήση της μιας έναντι της άλλης μεθόδου (Dugdale et al., 2003). Οι οπαδοί της πλήρους κοστολόγησης στηρίζονται στην αρχή της αντιστοίχισης, η οποία αποτελεί μια βασική αρχή για τη μέτρηση του κέρδους και ορίζει ότι τα έσοδα από τις πωλήσεις και τα κόστη για την πραγματοποίηση αυτών των εσόδων θα πρέπει να αντιστοιχίζονται για να καθοριστεί το κέρδος. Τόσο τα σταθερά όσο και τα μεταβλητά κόστη εμπλέκονται στη διαδικασία παραγωγής του προϊόντος, οπότε όλο το κόστος παραγωγής θα πρέπει να καταλογίζεται στα προϊόντα έτσι ώστε να γίνεται σωστά η αντιστοίχιση του κόστους παραγωγής των μονάδων προϊόντος με τα έσοδα που προκύπτουν από τις μονάδες όταν αυτές πωλούνται.
Αντίθετα, οι οπαδοί της κοστολόγησης μεταβλητού κόστους υποστηρίζουν ότι τα σταθερά κόστη πραγματοποιούνται προκειμένου η επιχείρηση να είναι σε ετοιμότητα για τη διαδικασία παραγωγής και αυτό είναι ανεξάρτητο από την παραγωγή που τελικά πραγματοποιείται σε μια χρονική περίοδο. Επιπλέον, αυτή η παραγωγική ικανότητα που εξασφαλίζουν τα σταθερά κόστη είναι πιθανό να μη χρησιμοποιείται πλήρως για κάποια χρονική περίοδο. Έτσι, τα σταθερά κόστη θα πρέπει να αντιστοιχίζονται με τη χρονική περίοδο στην οποία πραγματοποιούνται, δηλαδή να αντιμετωπίζονται ως κόστος περιόδου και όχι ως κόστος προϊόντος (Fremgen, 1962; Green, 1960).
Τόσο η κοστολόγηση πλήρους απορρόφησης όσο και η κοστολόγηση μεταβλητού κόστους έχουν δεχτεί αρκετή κριτική σχετικά με την έλλειψη αντικειμενικότητας που τις χαρακτηρίζει (Thomas, 1974). Στην περίπτωση της πλήρους απορρόφησης αυτό σχετίζεται με τις αυθαίρετες διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για τον καταλογισμό του σταθερού κόστους στα προϊόντα. Στην περίπτωση της κοστολόγησης μεταβλητού κόστους, το στοιχείο της υποκειμενικότητας εμπίπτει στην ανάγκη διαχωρισμού του σταθερού και του μεταβλητού κόστους παραγωγής. Ο απόλυτα ακριβής προσδιορισμός ανάμεσα στα σταθερά και τα μεταβλητά κόστη παραγωγής είναι πολλές φορές σχεδόν αδύνατος, καθώς πολλά κόστη δεν εμπίπτουν ακριβώς σε καμία από τις δύο κατηγορίες και έτσι μπορεί να υιοθετηθούν ασαφείς μέθοδοι προκειμένου να γίνει ο διαχωρισμός.
Η προσέγγιση της κοστολόγησης πλήρους απορρόφησης προσφέρεται για τη λήψη μακροχρόνιων αποφάσεων (Fregmen, 1964). Η μέθοδος αυτή είναι ιδιαίτερα σχετική με τις αποφάσεις τιμολόγησης, διότι μακροπρόθεσμα θα πρέπει να καλυφθούν όλα τα κόστη της επιχείρησης προκειμένου να επιτευχθεί επιβίωση και επιτυχία. Η μέθοδος της κοστολόγηση μεταβλητού κόστους υποστηρίζεται αρκετά για τη χρησιμότητά της στην πράξη έναντι της κοστολόγησης πλήρους απορρόφησης.
Η μέθοδος αυτή αντικατοπτρίζει πιο άμεσα τη σχέση ανάμεσα στα κόστη και τα αποτελέσματα, οπότε συνδυάζεται με την ανάλυση νεκρού σημείου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από την επιχείρηση στη διαδικασία σχεδιασμού (Dixon et al., 1966). Έτσι, η προσέγγιση λήψης αποφάσεων και ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα αυτών των αποφάσεων, είναι πιο πιθανό να διέπονται από συνέπεια. Το γεγονός αυτό διευκολύνει τις συγκρίσεις μεταξύ της αναμενόμενης και της πραγματικής απόδοσης και βελτιώνει την ανατροφοδότηση πληροφοριών στη διαδικασία του σχεδιασμού (Rickwood & Piper, 1980). Σε σχέση με τη διαδικασία του ελέγχου, η κοστολόγηση μεταβλητού κόστους συνδυάζεται επίσης με μεθόδους ελέγχου του κόστους, όπως είναι το πρότυπο κόστος και οι ευέλικτοι προϋπολογισμοί (Collier, 2009). Τέλος, διευκολύνει την εκτίμηση της κερδοφορίας των προϊόντων, των πελατών και άλλων τμημάτων της επιχείρησης (Garrison & Noreen, 2005).

6. H κοστολόγηση βάσει δραστηριοτήτων (ABC)

Μετά την πάροδο περίπου μισού αιώνα εφαρμογής των κλασσικών συστημάτων κοστολόγησης, οι ανάγκες παραγωγής και προώθησης πληροφοριών είναι τέτοιες που τα συστήματα αυτά αδυνατούν να καλύψουν. Το κόστος των γενικών βιομηχανικών εξόδων είναι πλέον ιδιαίτερα σημαντικό και ένας επιμερισμός του με βάση τις ώρες άμεσης εργασίας ή τις ώρες λειτουργίας των μηχανών δεν προσεγγίζει αποτελεσματικά το ποσοστό συμμετοχής των εξόδων αυτών στο κόστος των προϊόντων. Η μεθοδολογία Activity Based Costing (Κοστολόγηση ανά δραστηριότητα), μέτρησης κόστους και απόδοσης της επιχείρησης, είναι βασισμένη στις δραστηριότητες τις οποίες χρησιμοποιεί η εταιρία για να παράγει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της. Η ABC διαφέρει από τις παραδοσιακές τεχνικές που χρησιμοποιεί η λογιστική γιατί υπολογίζει όλα τα πάγια και άμεσα (direct) έξοδα σαν μεταβλητά (variable), ο επιμερισμός δηλαδή των διαφόρων εξόδων γίνεται ανάλογα με τον όγκο και την αξία της παραγγελίας του πελάτη, τον απαιτούμενο χρόνο παραγωγής, κλπ.
Χρειάζεται να αναφερθεί πως δε λειτουργεί ανταγωνιστικά με τα παραδοσιακά συστήματα κόστους (το σύστημα της κατά φάση κοστολόγησης και το σύστημα της κοστολόγησης κατά παραγγελία), αλλά συμπληρωματικά και συνεργατικά, αφού το σύστημα ABC αναπτύχθηκε, εξελίχθηκε και χρησιμοποιείται για να καλύψει πληροφοριακές ανάγκες που είναι αναγκαίες για τη λήψη ορθολογικών επιχειρηματικών αποφάσεων σε ένα περιβάλλον που κυριαρχείται από ένα διαρκώς εντεινόμενο ανταγωνισμό σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και όχι για να καλύψει τις κοστολογικές ανάγκες της Χρηματοοικονομικής Λογιστικής.
Για το λόγο αυτό, το καθαρό κόστος για υλικά, για εργατικά και άλλα άμεσα έξοδα εκχωρούνται στα προϊόντα, ενώ όλα τα άλλα έξοδα ομαδοποιούνται ως έμμεσα και κατανέμονται στα προϊόντα, συνήθως με βάση κάποιο μέτρο του όγκου παραγωγής. Έτσι οι managers των επιχειρήσεων είναι εξοπλισμένοι με εργαλεία ποσοτικής μέτρησης και οδεύουν με πιο βέβαια βήματα στη λήψη στρατηγικών επιχειρηματικών αποφάσεων.
Ο Robert Kaplan υπήρξε πρωτοπόρος στην έρευνα για το A.B.C (από το 1987), ενώ ο συνάδελφός του Robin Cooper ήταν ο πρώτος που το αντιμετώπισε σαν ένα σύστημα σχεδιασμού και ελέγχου. Και οι δύο είναι καθηγητές στο Πανεπιστήμιο του Harvard. Τέλος, ο πρώτος που μελέτησε τις δυνατότητες εφαρμογής του A.B.C. στον τομέα της παροχής υπηρεσιών είναι ο καθηγητής W.Rotch.
Η εταιρία Hewlett Packard (ΗΡ) ανέπτυξε αρχικά το λογιστικό σύστημα που έκανε χρήση των παραγόντων κόστους (Cost Driver Accounting, CDA) στο παράρτημα Roseville Network στην Καλιφόρνια. Εξαπλώθηκε γρήγορα και πρόθυμα σε όλο τον οργανισμό και έως το 1990, πάνω από τις μισές εγκαταστάσεις της ΗΡ είχαν υιοθετήσει το CDA. Σήμερα, ευρύτατη χρήση του A.B.C. γίνεται στις Η.Π.Α., στη Μ. Βρετανία και στη Γερμανία. Λιγότερες εφαρμογές έχουν γίνει στην Αυστραλία, Ολλανδία, Γαλλία, και στην Ισπανία. Στην Ελλάδα έχει υιοθετηθεί μέχρι σήμερα από λίγες επιχειρήσεις (Ο.Τ.Ε., Αθηναϊκή Ζυθοποιία) .
Η αιτία της σχετικά πρόσφατης αποδοχής της μεθόδου οφείλεται επίσης και στην μετατόπιση του βάρους κοστολόγησης, με μια μείωση στα άμεσα κόστη και μια αύξηση στα έμμεσα, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τις επενδύσεις σε τεχνολογία, κόστη πωλήσεων και μάρκετινγκ. Παράλληλα, η παραγωγική διαδικασία έγινε αρκετά πολύπλοκη και η ίδια γραμμή παραγωγής μπορεί να παράγει πολλά προϊόντα. Απαντά σε καίρια ερωτήματα της επιχείρησης όπως:
• Ποιοί πελάτες και ποιά τμήματα της αγοράς αποφέρουν κέρδος;
• Ποιά προϊόντα ή ποιές ομάδες προϊόντων είναι πιο κερδοφόρες;
• Ποιά κανάλια διανομής και πωλήσεων αποφέρουν περισσότερο κέρδος;
• Τι ποσοστό της καθημερινής εργασίας δεν αποφέρει κανένα κέρδος;
• Ποιές εργασίες προσθέτουν αξία στους πελάτες και στην επιχείρηση και ποιές μπορούν να παραληφθούν χωρίς αρνητικό αντίκτυπο στη λειτουργία της επιχείρησης;
Σύμφωνα με τους Richard B. Troxel και Milan Weber Jr. η ανάπτυξη της ABC έχει περάσει από τρεις φάσεις :
1η φάση : Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής, αναπτύχθηκαν διάφορα συστήματα κοστολόγησης, τα οποία απασχολούσαν ένα μεγάλο αριθμό βάσεων επιμερισμού των Γενικών Βιομηχανικών Εξόδων. Ο όρος με βάση της δραστηριότητες δεν χρησιμοποιείτο για τα συστήματα αυτά τα οποία θεωρούνταν πιο περιπλοκές και εξελιγμένες εκδοχές των παραδοσιακών συστημάτων κοστολόγησης. Τα συστήματα αυτά χρησιμοποιήθηκαν για τους συνήθεις χρηματοοικονομικούς σκοπούς και δεν ήταν προσανατολισμένα στην υποστήριξη των στρατηγικών σκοπών των επιχειρήσεων. Αυτά τα συστήματα χρησιμοποιήθηκαν πολύ λίγο στις ΗΠΑ και πιο πολύ στην Ευρώπη, ιδιαίτερα δε στη Γερμανία.
2η φάση : Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής τα χαρακτηριστικά της ABC αναγνωρίστηκαν όπως και οι διαφορές τους από τις παραδοσιακές μεθόδους κοστολόγησης. Παρόλα αυτά καμία συγκεκριμένη δομή δεν ορίστηκε για τα ABC συστήματα.
3η φάση : Στην Τρίτη φάση ανάπτυξης, οι στόχοι του συστήματος ABC και οι
προσεγγίσεις στην ανάπτυξη κάθε συστήματος έχουν αναγνωριστεί. Οι διαφορές ανάμεσα στα παραδοσιακά συστήματα και στα ABC είναι στη φάση αυτή περισσότερο κατανοητές κα σαφείς. Η μεγαλύτερη αλλαγή όσον αφορά τη μετακίνηση από τη δεύτερη φάση στην τρίτη είναι η αναγνώριση ότι τα συστήματα ABC παρέχουν στρατηγικά πλεονεκτήματα και κατά συνέπεια θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν σαν εργαλείο για λήψη αποφάσεων παρά σαν μια αντικατάσταση των υπαρχόντων συστημάτων κοστολόγησης.

6.1. Κύριες διαφορές της ΑΒC με την παραδοσιακή κοστολόγηση.

Η κοστολόγηση ανά δραστηριότητα (ABC) διαφέρει σε αρκετά σημεία από την παραδοσιακή κοστολόγηση. Σε ένα σύστημα ABC γίνεται παραδοχή ότι για ένα φορέα κόστους (προϊόν, υπηρεσία) αναλώνονται δραστηριότητες, ενώ σε ένα σύστημα παραδοσιακής κοστολόγησης, γίνεται η παραδοχή ότι για τους φορείς κόστους αναλώνονται παραγωγικοί πόροι. Είναι αυτονόητο όμως ότι κάποιος δεν μπορεί να διοικήσει τα είδη κόστους, όπως μπορεί να διοικήσει αυτό που πραγματοποιείται με την ανάλωση αυτών των πόρων δηλαδή τις δραστηριότητες.
Τα συστήματα της παραδοσιακής κοστολόγησης χρησιμοποιούν μια διαδικασία δύο σταδίων για υπηρεσίες στον καταλογισμό των Γενικών Βιομηχανικών Εξόδων στους φορείς κόστους. Τα γενικά αυτά βιομηχανικά έξοδα, συγκεντρώνονται πρώτα στις θέσεις ή κέντρα ή δεξαμενές κόστους και στη συνέχεια το κόστος αυτό των θέσεων καταλογίζεται στα προϊόντα της παραγωγικής διαδικασίας.
Κατ’ επέκταση τα πλεονεκτήματά της βρίσκονται στο γεγονός ότι παρέχει πολύτιμη βοήθεια αφού επιτρέπει στην διοίκηση να διεκπεραιώσει διάφορες σημαντικές λειτουργίες όπως:
• Να εντοπίσει τις διάφορες υψηλές λειτουργικές δαπάνες ανά μονάδα προϊόντος και να βρει τρόπους να μειωθούν.
• Να μετρήσει με μεγαλύτερη ακρίβεια την κερδοφορία της εταιρίας σε σχέση με τις κλασσικές μεθόδους της λογιστικής.
• Να προσδιορίσει εάν κάποιο προϊόν ή υπηρεσία συνεχίζει να έχει λόγους ύπαρξης ή πρέπει να αντικατασταθεί με καινούργια προϊόντα και υπηρεσίες.
• Να αποφασίσει αν είναι συμφέρουσα η εσωτερική ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών (in-house) ή είναι προτιμότερο να ανατεθούν σε εξωτερικούς συνεργάτες (outsourcing).

Από την άλλη πλευρά, τα μειονεκτήματα της μεθόδου αυτής είναι:
• Δεν λαμβάνεται υπόψη το κόστος κεφαλαίου (capital cost)
• Δεν συνυπολογίζει τον κίνδυνο επένδυσης (investment risk)
• Παρουσιάζει έντονη κλίση προς τη μείωση του κόστους χωρίς να λαμβάνει υπόψη θέματα όπως τα ενδιαφέροντα των εργαζομένων και οι επιθυμίες των πελατών
• Ο ακριβής προσδιορισμός μιας διαδικασίας μπορεί να χρειάζεται μεγάλο όγκο πληροφοριών. Η εφαρμογή του μοντέλου της ABC μπορεί να γίνει πολύπλοκη και δύσκολη προς διαχείριση
• Δεν εξαλείφεται τελείως η χρησιμοποίηση αυθαίρετων κριτηρίων ή βάσεων κατανομής του έμμεσου κόστους στα προϊόντα ή τις υπηρεσίες
• Η μέθοδος ABC έχει υψηλό κόστος εφαρμογής για την επιχείρηση, καθώς συνδέεται με την δημιουργία μεγάλου αριθμού κέντρων κόστους – αντίστοιχων των δημιουργούμενων δραστηριοτήτων – και μεγάλου αριθμού κριτηρίων καταλογισμού του κόστους των επιμέρους δραστηριοτήτων.

Η μεθοδολογία ABC επιτρέπει την πρόσβαση σε πληροφορίες οι οποίες μέχρι σήμερα ήταν κρυμμένες στο παραδοσιακό μοντέλο της λογιστικής. Δεν υποκαθιστά το λογιστικό σύστημα που ήδη χρησιμοποιείται και έχει παγιωθεί σε μια επιχείρηση. Αντίθετα, λειτουργεί περισσότερο ως μια ασφαλιστική δικλείδα ελέγχου στο ότι το οικονομικό αποτέλεσμα που έχει προσδιοριστεί με τις παραδοσιακές λογιστικές μεθόδους είναι σωστό.

6.2. Οργανωσιακές διαστάσεις της ABC
Οι δραστηριότητες μιας τυπικής επιχείρησης περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, σχεδιασμό, τιμολόγηση, εξυπηρέτηση πελατών, βελτίωση προϊόντων, καθώς και πληροφόρηση, εξυπηρέτηση πελατών, κλπ. Έτσι, το επίκεντρο έχει μετατοπιστεί από το πώς κατανέμεται το κόστος, στο γιατί η επιχείρηση ξοδεύει χρήματα. Με τη λογική αυτή μπορούμε να διακρίνουμε τις εξής δραστηριότητες:
• επιπέδου μονάδας,
• επιπέδου παρτίδας,
• υποστήριξης προϊόντων,
• υποστήριξης πελατών, και
• συντήρησης των εγκαταστάσεων.

Οι δραστηριότητες επιπέδου μονάδας είναι εκείνες που πρέπει να εκτελεσθούν για κάθε μονάδα προϊόντος ή υπηρεσίας. Ο αριθμός αυτού του είδους των δραστηριοτήτων είναι ανάλογος του όγκου της παραγωγής και των πωλήσεων. Μερικά παραδείγματα είναι το άνοιγμα οπών σε αντικείμενα ή η επιθεώρηση των κομματιών ένα προς ένα. Τα παραδοσιακά συστήματα κοστολόγησης βασίζονται αποκλειστικά σε μοναδιαίους παράγοντες δημιουργίας κόστους, όπως είναι οι ανθρωποώρες ή οι ώρες λειτουργίας των μηχανών. Αυτό στην κοστολόγηση ABC δεν υφίσταται.
Οι δραστηριότητες επιπέδου παρτίδας είναι εκείνες που πρέπει να γίνουν για κάθε παρτίδα ή για την προετοιμασία της εκτελούμενης εργασίας. Περιλαμβάνουν το setup μιας μηχανής για ένα καινούργιο κύκλο παραγωγής, την αγορά υλικών, και την διεκπεραίωση παραγγελιών. Οι πόροι που απαιτούνται για μια δραστηριότητα επιπέδου παρτίδας είναι ανεξάρτητοι από τον αριθμό των κομματιών της παρτίδας. Με τη μέθοδο ABC μετράται και κατανέμεται το κόστος στα διάφορα προϊόντα, στους πελάτες και στις υπηρεσίες που προκαλούν τις δραστηριότητες.
Οι δραστηριότητες υποστήριξης προϊόντων ανιχνεύονται εύκολα στα προϊόντα, τις υπηρεσίες και τους πελάτες για τους οποίους εκτελούνται αλλά η ποσότητα των πόρων που χρησιμοποιούνται στις δραστηριότητες αυτές, είναι εξ ορισμού, ανεξάρτητη του όγκου της παραγωγής και των πωλήσεων και του μεγέθους των παρτίδων και των παραγγελιών. Αφορά ετήσιο service προϊόντων ή τηλεφωνική βοήθεια και άλλα.
Τέλος, δραστηριότητες, όπως η ανάπτυξη προϊόντων και η διαφήμιση, μπορούν να ταξινομηθούν ως δραστηριότητες υποστήριξης της φίρμας της εταιρείας ή της γραμμής παραγωγής. Τα έξοδα της γραμμής παραγωγής, των εγκαταστάσεων, και των καναλιών διανομής μπορούν να εκχωρηθούν απευθείας στις γραμμές παραγωγής, τις εγκαταστάσεις και τα κανάλια αλλά δεν θα πρέπει να κατανέμονται στα προϊόντα, τις υπηρεσίες ή τους πελάτες που εμπλέκονται σε αυτές.

6.3. Οδηγός Κόστους Δραστηριότητας (Cost Driver)

Ο cost driver ορίζει τι προκαλεί την δραστηριότητα και πόσο ξοδεύουμε για αυτήν. Χρειάζεται να επισημάνουμε ότι η απόφαση αυτή δεν είναι πάντα εύκολη καθώς η σωστή επιλογή του cost driver ορίζει και την αποτελεσματικότητα ή όχι της μεθόδου ABC. Οι οδηγοί κόστους των δραστηριοτήτων είναι το θεμελιώδες συστατικό των συστημάτων ABC, αλλά επίσης το πιο δαπανηρό. Σε μια επιχείρηση με μεγάλο αριθμό προϊόντων και μεγάλο πελατολόγιο, μεγάλος θα είναι και ο αριθμός των cost drivers που θα υπάρξουν αλλά στην πράξη χρησιμοποιούνται μόνο γύρω στους 40 από αυτούς. Για καλύτερη κατανόηση ακολουθεί πίνακας τυπικών περιπτώσεων δραστηριοτήτων και οδηγού κόστους:

Η επιλογή ενός οδηγού κόστους εξαρτάται από την ακρίβεια που επιθυμούμε στην εκτίμηση του κόστους σε συνδυασμό με το κόστος της μέτρησης. Για δραστηριότητες που προκαλούνται από το ίδιο γεγονός, όπως προετοιμασία παραγγελιών παραγωγής, σχεδιασμός παραγωγικών κύκλων, επιθεωρήσεις αρχικών κομματιών και μεταφορά υλικών, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο ίδιος οδηγός κόστους, όπως ο αριθμός των κύκλων παραγωγής ή των παραγόμενων ειδών. Έτσι λοιπόν, αν κάποιες δραστηριότητες παρουσιάζονται να έχουν κοινό οδηγό κόστους, τότε συγκεντρώνονται σε δεξαμενές κόστους (Cost Pools) και με τον τρόπο αυτόν επιτυγχάνεται ο καλύτερος συσχετισμός με τις υπηρεσίες και τελικά οι υπηρεσίες κοστολογούνται και τιμολογούνται ανάλογα με τα επίπεδα ζήτησης που παρουσιάζουν. Συνήθως οι οδηγοί κόστους ταξινομούνται σε τρεις κύριες κατηγορίες:

1. Οδηγοί συναλλαγών
2. Οδηγοί διάρκειας
3. Οδηγοί έντασης ή απευθείας χρέωσης

Οι οδηγοί συναλλαγών, μετρούν πόσο συχνά εκτελείται η δραστηριότητα. Οι οδηγοί αυτοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν όταν όλα τα δυνατά αποτελέσματα έχουν τις ίδιες βασικές απαιτήσεις από την δραστηριότητα. Για παράδειγμα, η διεκπεραίωση μιας παραγγελίας απαιτεί τον ίδιο χρόνο και την ίδια προσπάθεια ανεξάρτητα από το είδος των υλικών που αγοράζονται για το προϊόν. Οι οδηγοί συναλλαγών είναι οι λιγότερο δαπανηροί αλλά ταυτόχρονα μπορούν να αποδειχθούν οι λιγότερο ακριβείς, καθώς υποθέτουν ότι απαιτείται η ίδια ποσότητα πόρων κάθε φορά που εκτελείται μια δραστηριότητα. Για παράδειγμα, ο παράγοντας του αριθμού των setup των μηχανών, υποθέτει ότι όλα τα setups απαιτούν τον ίδιο χρόνο για να γίνουν. Στην πραγματικότητα όμως δεν είναι έτσι.
Οι οδηγοί διάρκειας εκφράζουν το χρόνο που απαιτείται για την εκτέλεση μιας δραστηριότητας. Για παράδειγμα, σε διάφορα προϊόντα, ο χρόνος προετοιμασίας κυμαίνεται από 1 λεπτό σε 10 ώρες. Η χρήση ενός οδηγού συναλλαγών, όπως ο αριθμός των προετοιμασιών, θα υπερτιμούσε τους πόρους που χρησιμοποιούνται στην προετοιμασία των απλών προϊόντων ενώ θα υποτιμούσε τους πόρους των σύνθετων προϊόντων. Αποφεύγονται φαινόμενα υπο-κοστολόγησης ή υπερ-κοστολόγησης. Υπο-κοστολόγηση προϊόντος συμβαίνει όταν σε ένα προϊόν ή υπηρεσία καταλογίζεται ένα χαμηλότερο ποσό ΓΒΕ από εκείνο το οποίο θα πρέπει πράγματι να καταλογιστεί. Υπερ-κοστολόγηση συμβαίνει όταν σε ένα προϊόν ή υπηρεσία καταλογίζεται υψηλότερο ποσό ΓΒΕ από εκείνο το οποίο πράγματι θα έπρεπε να καταλογισθεί. Οι οδηγοί διάρκειας, είναι πιο ακριβείς από τους παράγοντες συναλλαγών, αλλά η εφαρμογή τους κοστίζει περισσότερο καθώς το μοντέλο απαιτεί υπολογισμούς χρόνου κάθε φορά που εκτελείται μια δραστηριότητα.
Οι οδηγοί έντασης χρεώνουν άμεσα τα αντικείμενα κοστολόγησης για τους πόρους που χρησιμοποιεί κάθε δραστηριότητα. Αυτό γιατί, ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο προϊόν μπορεί να απαιτεί ειδική προετοιμασία, εξειδικευμένο προσωπικό, ειδικές μετρήσεις ακριβείας και εξοπλισμό ελέγχου κάθε φορά που μια μηχανή πρόκειται να τεθεί σε λειτουργία, πράγμα το οποίο δεν αντανακλάται στις άλλες κατηγορίες οδηγών. Οι οδηγοί έντασης είναι οι περισσότερο ακριβείς από όλους, αλλά και οι πιο δαπανηροί στην εφαρμογή τους.

6.4. Βήματα εφαρμογής ABC
Για την σωστή και ακριβή εφαρμογή της Κοστολόγησης ανά Δραστηριότητα, μια επιχείρηση είναι υποχρεωμένη να ακολουθήσει τα παρακάτω βήματα:

1. Καταγραφή, προσδιορισμός και ανάλυση των δραστηριοτήτων που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα προϊόν κατά την παραγωγή του. Δημιουργία διακριτών «κέντρων δραστηριοτήτων».
2. Συλλογή των στοιχείων κόστους και απόδοση – καταμερισμός αυτών στις δραστηριότητες. Προσδιορισμός του κόστους κάθε δραστηριότητας που αναπτύσσεται κατά τη διαδικασία παραγωγής του προϊόντος ή της υπηρεσίας
3. Προσδιορισμός και επιλογή των κριτηρίων που θα χρησιμοποιηθούν για τον καταλογισμό του κόστους κάθε δραστηριότητας στο προϊόν
4. Προσδιορισμός του συντελεστή επιβάρυνσης του κόστους του προϊόντος ανά μονάδα χρησιμοποιούμενης στην παραγωγή δραστηριότητας. Κατανομή ποσοστού (χρήση συντελεστή επιβάρυνσης) από τις κατηγορίες των ΓΒΕ στα διάφορα κέντρα δραστηριότητας της επιχείρησης, που έχουν ήδη προσδιοριστεί

6.5. Πεδίο εφαρμογής του συστήματος της ABC και προϋποθέσεις της.
Η Κοστολόγηση με Βάση τη Δραστηριότητα είναι ένα σύστημα κοστολόγησης ιδιαίτερα αποτελεσματικό σε επιχειρήσεις όπου πολλά διαφορετικά προϊόντα παράγονται στο ίδιο τμήμα ή σε διαφορετικά τμήματα. Τα προϊόντα που παράγονται στο εκάστοτε τμήμα μπορεί να είναι απλά ή σύνθετα (πιο πολύπλοκα). Τα σύνθετα προϊόντα χρειάζονται μεγαλύτερη υποστήριξη από κάποια τμήματα. Ωστόσο, αν η ίδια ποσότητα άμεσης εργασίας κατανέμεται τόσο στα απλά, όσο και στα πολύπλοκα προϊόντα, τότε με την παραδοσιακή κοστολόγηση, θα κατανεμηθεί και η ίδια ποσότητα έμμεσου κόστους και στα δύο είδη των προϊόντων παρά τις διαφορές που έχουν.
Με βάση την ABC, στα πολύπλοκα προϊόντα κατανέμονται μεγαλύτερες ποσότητες έμμεσου κόστους, γεγονός το οποίο θα επηρεάσει τις αποφάσεις τιμολόγησης και άλλα παρεμφερή θέματα. Με τον τρόπο αυτό, οι διοικούντες επικεντρώνουν την προσοχή τους στη διοίκηση των δραστηριοτήτων που προκαλούν το έμμεσο κόστος, αντί να προσπαθούν να μειώσουν τα έμμεσα έξοδα που έχουν κατανεμηθεί, μειώνοντας το κόστος άμεσης εργασίας.
Γενικά, οι επιχειρήσεις που μπορούν να ωφεληθούν από την ABC είναι πιθανό να έχουν κάποιο ή κάποια από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
• Αυξημένο έμμεσο κόστος,
• Μεγάλο εύρος διαφορετικών λειτουργικών δραστηριοτήτων,
• Πολλά και διαφορετικά προϊόντα,
• Μεγάλες μεταβολές στον αριθμό των μονάδων παραγωγής και πολυδάπανες επανεκκινήσεις μηχανών (set-up),
• Προηγμένη τεχνολογία ηλεκτρονικών υπολογιστών.

H ABC μπορεί επίσης να εφαρμοστεί και στον τομέα των υπηρεσιών, καθώς η παροχή μιας υπηρεσίας, όπως και ενός προϊόντος, συχνά απαιτεί τη δημιουργία έμμεσου κόστους, το οποίο δεν σχετίζεται με τον όγκο παραγωγής. Η σύνδεση του άμεσου κόστους με τις υπηρεσίες, βάσει των οδηγών κόστους κάθε δραστηριότητας, παράλληλα με την χρήση της ABC, θα διευκολύνει την κοστολόγηση κάθε υπηρεσίας με ακριβή τρόπο. Πρέπει να περιλαμβάνει:
• προσδιορισμός των δραστηριοτήτων ή των οδηγών κόστους,
• υπολογισμός ενός συντελεστή έμμεσου κόστους για κάθε δραστηριότητα,
• κατανομή του έμμεσου κόστους, πολλαπλασιάζοντας το συντελεστή του ανά οδηγό κόστους για κάθε δραστηριότητα με τον όγκο των δραστηριοτήτων.
Για να εφαρμοστεί το νέο κοστολογικό σύστημα, θα πρέπει να υπάρξει μια ομάδα σχεδιασμού που ν’ αποτελείται κυρίως από άτομα της ίδιας της επιχείρησης, σε συνεργασία με ανθρώπους εκτός εταιρείας που γνωρίζουν το συγκεκριμένο αντικείμενο, η οποία θα υλοποιεί ένα δομημένο σχέδιο εφαρμογής της ABC προκειμένου να βοηθήσει στην επιτυχία της πειραματικής μελέτης. Το σχέδιο εφαρμογής αποτελείται από 7 βήματα ή φάσεις, τα οποία παρουσιάζονται παρακάτω:
• Σεμινάριο πάνω στην ABC:
Το σεμινάριο που διεξάγεται στις εγκαταστάσεις της επιχείρησης αποτελείται από μια
σύντομη διάλεξη για την ABC στα μέλη της διοίκησης. Στόχοι του σεμιναρίου είναι να εισάγει τη διοίκηση της επιχείρησης στις έννοιες και τα οφέλη που προκύπτουν και να συζητήσει τα χαρακτηριστικά της και τις απαιτήσεις που οφείλουν να έχουν τα
μέλη της ομάδας σχεδιασμού.
• Σεμινάριο σχεδίου:
Το σεμινάριο σχεδίου έχει ως βασικό στόχο να εκπαιδεύσει την ομάδα υλοποίησης
της ABC σχετικά με τις έννοιες της, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ότι η ομάδα υλοποίησης γνωρίζει τις επιπτώσεις και τις συνέπειες που θα προκύψουν από τις αποφάσεις που θα ληφθούν από την ομάδα σχεδιασμού.
• Συλλογή στοιχείων και δεδομένων
• Συνεδριάσεις προόδου
• Σεμινάριο στην ανώτερη Διοίκηση:
Το συγκεκριμένο σεμινάριο αφορά την ανώτερη Διοίκηση της επιχείρησης επεξηγώντας την ABC με περισσότερες λεπτομέρειες απ’ αυτές που δίνονταν στο πρώτο σεμινάριο. Αυτό βοηθάει στη μεγαλύτερου βαθμού κατανόηση και «δόμηση» της ABC, προετοιμάζοντας τη διοίκηση για τ’ αποτελέσματα του προγράμματος, και προτείνοντας τρόπους δράσης προκειμένου τ’ αποτελέσματα αυτά να είναι διαθέσιμα. Το σεμινάριο δίνει στην ομάδα σχεδίου τη δυνατότητα να περιγράψει το τελικό σχέδιο της ABC και να εξηγήσει τον τρόπο που τ’ αποτελέσματα θα διατεθούν.
• Συγκέντρωση για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων:
Όταν το σύστημα της ABC είναι διαθέσιμο, μια συγκεκριμένη ομάδα διευθυντών και
ειδικών επιστημονικών συνεργατών, συγκεντρώνεται προκειμένου να αναλύσει τα αποτελέσματα που προέκυψαν. Το τελικό σχέδιο του συστήματος της ABC εξηγείται στους διευθυντές των τμημάτων, οι οποίοι τώρα είναι σε θέση να συγκρίνουν το προηγούμενο παραδοσιακό σύστημα που χρησιμοποιούσαν με το νέο.
• Συνεδριάσεις επεξήγησης:
Οι συνεδριάσεις επεξήγησης πραγματοποιούνται μετά από τη συγκέντρωση για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Αυτές οι συνεδριάσεις εστιάζουν στον τρόπο με τον οποίο σχετίζονται τόσο τα προϊόντα που στηρίζονται στο κόστος ανά δραστηριότητα όσο και οι ενέργειες που βασίζονται στα προϊόντα αυτά και πρέπει να ληφθούν υπόψη. Επίσης, ερευνούν τις ενέργειες που πρέπει να πραγματοποιηθούν, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος των προϊόντων με βάση την ABC, συμπεριλαμβανομένης της εύρεσης τρόπων προκειμένου να βελτιωθεί η διαδικασία παραγωγής και να μειωθεί το κόστος.
Η επιχείρηση, λοιπόν, που θέλει να εφαρμόσει την ABC, οφείλει να είναι πλήρως οργανωμένη και να διαθέτει τα κατάλληλα άτομα που θα τη βοηθήσουν αποτελεσματικά στην υλοποίησή της. Η εν λόγω εφαρμογή προσφέρει στα στελέχη της επιχείρησης μια αξιόπιστη ένδειξη του μακροχρόνιου μεταβλητού κόστους των προϊόντων, ή ακόμη και των υπηρεσιών, πληροφορία που είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη λήψη ορθολογικών επιχειρηματικών αποφάσεων σε στρατηγικό επίπεδο.

6.6. Η ABC στις Μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ)
Το οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο άλλαξε ραγδαία προς το πολυπλοκότερο, αυξάνοντας σημαντικά τις απαιτήσεις από τα λογιστικά συστήματα κοστολόγησης Η διεθνοποίηση του συστήματος και η επέκταση των επιχειρήσεων αύξησε τόσο τον όγκο όσο και την ποιότητα των μεταβλητών που καθορίζουν το κόστος. Οι αποστάσεις μίκρυναν χάρη στον εκσυγχρονισμό των μεταφορικών μέσων, των τηλεπικοινωνιών και των πληροφοριακών συστημάτων, ο κανόνας του χρυσού και οι σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες καταργήθηκαν, εμφανίστηκαν πολυεθνικές επιχειρήσεις με παγκόσμια επιχειρηματική παρουσία και ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη στον τομέα των υλικών-πρώτων υλών, πληροφοριακά συστήματα αυξήσανε σε υπερβολικό βαθμό τη μεταβλητότητα και της διακυμάνσεις του κόστους παραγωγής. Επίσης αναγνωρίστηκαν για πρώτη φορά κόστη και υποδιαιρέσεις του κόστους (που υπήρχαν ως τότε αλλά δεν παρακολουθούνταν), όπως τα κόστη έρευνας και ανάπτυξης, τα κόστη πρωτοτύπων, τα κόστη εκπαίδευσης προσωπικού κ.α. Εντέλει, η ταχεία ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας και της πολυπλοκότητάς της, ανέδειξαν την ανάγκη προσδιορισμού νέων μεθόδων κοστολόγησης, τόσο σε τμήματα, όσο και στο σύνολο του επιχειρηματικού οργανισμού, προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι απαιτήσεις των σύγχρονων επιχειρηματικών αναγκών.
Καθώς ο ανταγωνισμός στις αγορές αυξάνεται και τα περιθώρια κέρδους όλο και μικραίνουν, γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη για έλεγχο και μείωση του κόστους ή τουλάχιστον σταθεροποίησής του. Για να γίνει αυτό η επιχείρηση θα πρέπει να διαθέτει τις απαραίτητες πληροφορίες έτσι ώστε να κατανοήσει ποιους παράγοντες μπορεί να επηρεάσει. Οι ακριβείς και ενδελεχείς πληροφορίες που σχετίζονται με το κόστος αποτελούν το κλειδί για την επιβίωση, ανάπτυξη και ικανότητα της επιχείρησης να πραγματοποιεί κέρδη στο εξαιρετικά ανταγωνιστικό περιβάλλον.
Ο έλεγχος όμως και η μείωση του κόστους δεν θα πρέπει να είναι παροδικά και πρόσκαιρα, αλλά θα πρέπει να επιτευχθούν έπειτα από την αναγνώριση των αιτίων του κοστολογικού προβλήματος. Ένα σύστημα ABC μπορεί να γίνει το μέσο, ώστε να επισημανθούν οι αιτίες του προβλήματος, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι θα αντικαταστήσει τις υπάρχουσες μεθόδους διαχείρισης κόστους.
Γνωρίζοντας ακόμη το κατά προσέγγιση κόστος των ποικίλων υπηρεσιών που προσφέρονται στον πελάτη μπορεί να οδηγήσει τις στρατηγικές μάρκετινγκ μπροστά σε ένα κερδοφόρο μείγμα υπηρεσιών και όγκων.
Η σημαντικότητα του ρόλου των μικρομεσαίων επιχειρήσεων έχει τονιστεί σε μια εθνική οικονομία, αλλά και παγκοσμίως, με γνώμονα τη συνολική αξία των προϊόντων που παράγουν αλλά και τις δυνατότητες απασχόλησης που προσφέρουν. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά των μικρομεσαίων επιχειρήσεων είναι η ευελιξία και η τάση νεωτερισμού τους λόγω του περιορισμένου μεγέθους και της περιπλοκότητας των δομών τους. Χάρη σ’ αυτή την ευελιξία, υπάρχει η δυνατότητα να βελτιωθεί η απόδοση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) και να γίνουν περισσότερο ανταγωνιστικές.
Αν και η χρησιμοποίηση της ABC είναι ευρέως γνωστή, στις ΜΜΕ δεν συμβαίνει αυτό. Η αντίληψη της κοστοβόρας διαδικασίας και ότι πρέπει να αλλάξει ριζικά το παρόν τηρούμενο σύστημα, εμπόδιζε τις επιχειρήσεις στην τήρηση αυτού του συστήματος. Προκειμένου να κερδίσει η ABC την αποδοχή που της αξίζει, με σκοπό να υιοθετηθεί από όλο και περισσότερες μικρομεσαίες επιχειρήσεις, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι πρόκειται για απλό και πολύτιμο επιχειρησιακό εργαλείο, αφού έχει τη δυνατότητα να βελτιώνει την οικονομική απόδοση κάθε επιχείρησης. Ο συνδυασμός οικονομικών, τεχνικών αλλά και έμψυχων στοιχείων με το γενικότερο περιβάλλον της επιχείρησης και των στρατηγικών που ακολουθεί καθεμία επιχείρηση καθιστά το σύστημα ABC ικανό να αποτελέσει ισχυρή θεωρητική βάση.
Λόγω όμως της ολοένα και μεγαλύτερης έμφασης που δίνεται από τις εταιρείες στον πελάτη και των τεχνολογικών καινοτομιών για την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, τα έξοδα διάθεσης και τεχνολογικής υποστήριξης αυξάνονται συνεχώς. Πολλά διευθυντικά στελέχη επιδιώκουν να εντοπίσουν προϊόντα που έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις σε δραστηριότητες διάθεσης, διανομής κ.τ.λ. και να καθορίσουν τον τρόπο με τον οποίο θα ενσωματώσουν τους διαφορετικούς ρυθμούς κατανάλωσης των προϊόντων στη διαδικασία προσδιορισμού του κόστους των δραστηριοτήτων

6.7. Η ABC στις επιχειρήσεις Υψηλής Τεχνολογίας

Ο κλάδος των Υψηλών Τεχνολογιών και ιδιαίτερα αυτός των Τηλεπικοινωνιών, είναι ένας κλάδος που έχει γνωρίσει μεγάλη ανάπτυξη κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Παρόλα αυτά υπάρχουν αρκετές παράμετροι οι οποίες καθιστούν την κοστολόγηση των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών εξαιρετικά ιδιαίτερη. Είναι γνωστό ότι για να προχωρήσει η κοστολόγηση αλλά και η τιμολόγηση μιας υπηρεσίας λαμβάνεται υπόψη ένα σύνολο παραμέτρων.
Καταρχήν, θα πρέπει να σημειωθεί το υψηλό σταθερό κόστος της υποδομής. Για την παροχή τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, ο εκάστοτε πάροχος είναι απαραίτητο να διαθέτει μια υποδομή που συγκαταλέγεται στα σταθερά κόστη της επιχείρησης. Η κάθε εταιρία παρουσιάζει αρκετά υψηλά λειτουργικά κόστη, στα οποία προστίθεται επιπλέον και το κόστος για το δίκτυο πρόσβασης, ανάλογα και με το ποσοστό ιδιόκτητου δικτύου που διαθέτει η κάθε εταιρία αλλά και με τα πάγια που είναι αναγκασμένη να πληρώνει σε άλλους οργανισμούς στην περίπτωση που δεν διαθέτει ιδιόκτητο δίκτυο.
Οι οικονομίες κλίμακας είναι ένα ακόμα στοιχείο που επηρεάζει τις Τηλεπικοινωνίες. Είναι γνωστό ότι κάποιες υπηρεσίες συμφέρει να παρέχονται μόνο αν υπάρχει ένα συγκεκριμένο όριο συνδρομητών που επιθυμεί να τις χρησιμοποιεί. Αν το συγκεκριμένο αυτό όριο δεν πληρείται τότε δεν είναι αποδοτικό για τον εκάστοτε πάροχο να τις διαθέτει. Είναι προφανές ότι αν μια εταιρία Τηλεπικοινωνιών επιθυμεί να λειτουργεί σωστά υποχρεούται να παρέχει τις ίδιες υπηρεσίες με τις υπόλοιπες εταιρίες στα πλαίσια του ανταγωνισμού που υπάρχει και επιπλέον είναι απαραίτητο να μπορεί να παρέχει την κάθε υπηρεσία ανεξαρτήτως πλήθους χρηστών. Το παραπάνω είναι μια ακόμη τροχοπέδη για την κοστολόγηση και τιμολόγηση των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, καθώς θα πρέπει να ληφθεί υπόψη μια σειρά νέων παραμέτρων.
Επιπλέον, ο τηλεπικοινωνιακός πάροχος υποχρεούται να διαθέτει ένα συγκεκριμένο πακέτο υπηρεσιών, όπως αυτό καθορίζεται από τους αρμόδιους φορείς σε συγκεκριμένα τιμολόγια. Το πρόβλημα της κοστολόγησης και της τιμολόγησης των υπηρεσιών αυτών γίνεται ακόμα εντονότερο καθώς οι υπηρεσίες που παρέχονται έχουν κάποιο κόστος, αλλά η τιμολόγηση πρέπει να κυμανθεί σε συγκεκριμένα επίπεδα.
Τέλος, μια από τις πιο ουσιαστικές παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι η αναγκαιότητα διατήρησης κοινών τιμολογίων ανεξάρτητα από τη γεωγραφική περιοχή που βρίσκεται ο κάθε συνδρομητής. Είναι προφανές ότι το κόστος παροχής μιας υπηρεσίας δεν είναι το ίδιο σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές αλλά εξαρτάται από τη δικτυακή υποδομή που υπάρχει και από τις γεωφυσικές συνθήκες της εκάστοτε περιοχής. Σε κάποιες περιπτώσεις η εξυπηρέτηση κάποιων συνδρομητών μπορεί να συνεπάγεται ένα σύνολο εργασιών που φυσικά έχουν ένα κόστος. Το πρόβλημα είναι ότι το κόστος αυτό πρέπει να ενσωματωθεί στο σύνολο των συνδρομητών, ώστε η τιμολόγηση να είναι ομοιόμορφη για όλους.

6.8. Time Driven ABC
Ωστόσο το παραδοσιακό μοντέλο της ABC παρουσιάζει και αυτό με το δικό του τρόπο αρκετές δυσκολίες για τους οργανισμούς λόγω του υψηλού κόστους επίβλεψης του προσωπικού και καταγραφής των κινήσεών τους, καθώς και της ακαμψίας που παρουσιάζει το μοντέλο για την διατήρηση και βελτίωσή του.
Η Time Driven ABC, απαιτεί τις εκτιμήσεις δύο μόνο παραμέτρων: α) το κόστος μονάδας για την ικανότητα χωρητικότητας στην κάθε δραστηριότητα που λαμβάνει μέρος και β) το χρόνο που απαιτείται για να εκτελεστεί μια συναλλαγή ή μια δραστηριότητα. Τα πλεονεκτήματά της έγκεινται στο ότι:
• Μπορεί να υπολογιστεί και να εγκατασταθεί γρήγορα.
• Ενημερώνεται εύκολα για να απεικονίσει τις αλλαγές στις διαδικασίες, την ποικιλία παραγγελιών και τις δαπάνες των πόρων.
• Είναι στοιχείο που τροφοδοτείται εύκολα από τα συστήματα ERP και CRM.
• Μπορεί να χειριστεί εύκολα για να επεξεργαστεί τα εκατομμύρια των συναλλαγών παραδίδοντας γρήγορα αποτελέσματα σε πραγματικό χρόνο.
• Ενσωματώνει την ικανότητα των πόρων και δίνει έμφαση στην αχρησιμοποίητη ικανότητα των πόρων για τη διοικητική δράση.
• Εκμεταλλεύεται τις χρονικές εξισώσεις που ενσωματώνουν την παραλλαγή στις διαταγές και τη συμπεριφορά πελατών χωρίς επέκταση της πρότυπης πολυπλοκότητας.

Αντιλαμβανόμαστε τη σημασία του προτύπου ISO με το οποίο πρέπει να είναι πιστοποιημένες οι εταιρίες που θέλουν να έχουν καλά οργανωμένα γραφεία για σύνταξη εκθέσεων κόστους.
Στη προσπάθειά μας να επισημάνουμε την σπουδαιότητα της ABC, επιχειρήσαμε εφαρμογή της σε προσωπική εταιρία κινητής τηλεφωνίας και συγκεκριμένα στη λειτουργία του πιστωτικού ελέγχου, προκειμένου να προσδιοριστεί το κόστος του ελέγχου με βάση τις πωλήσεις σε συγκεκριμένους πελάτες.
Σε πρώτη φάση αναζητήσαμε τους πόρους και τις δραστηριότητες στις οποίες κατανέμονται οι πόροι αυτοί:

Πόροι € Δραστηριότητες % χρόνου
Έξοδα Προσωπικού 100.000 Έκδοση τιμολογίων 30
Κόστη ιδιοκτησίας 25.000 Τηλεφωνήματα για είσπραξη τιμολογίων 100
Τηλεφωνικά κόστη 15.000 Έκδοση πιστωτικών 400
Τακτοποίηση σημειωμάτων 50
Έλεγχος διαδικασίας 20
Σύνολο 140.000 600

Τα έξοδα προσωπικού περιλαμβάνουν τις σταθερές ακαθάριστες αμοιβές του Διευθυντή και των πέντε υπαλλήλων για το μήνα Μάιο/2009.
Τα κόστη ιδιοκτησίας αφορούν μόνο το τμήμα λογιστηρίου όπου γίνονται οι άνωθεν δραστηριότητες, με βάση τα τετραγωνικά μέτρα που καταλαμβάνει.
Η εταιρία έχει τηλεφωνικό σύστημα καταγραφής κλήσεων και για το λόγο αυτό γνωρίζουμε τα ακριβή τηλεφωνικά κόστη και τον αριθμό των κλήσεων.
Κάθε εργαζόμενος δουλεύει 8 ώρες την ημέρα και απασχολεί το 100% του χρόνου του, επομένως και στους έξι συνολικά αντιστοιχεί το 600%. Το ποσοστό αυτό του χρόνου θα αποτελέσει παρακάτω τον συντελεστή επιμερισμού (time driven) συγκεκριμένου πόρου σε συγκεκριμένη δραστηριότητα.
Σε δεύτερη φάση, επιμερίζουμε το συνολικό κόστος των πόρων στις διάφορες δραστηριότητες. Τα τηλεφωνικά κόστη δεν επιβαρύνουν την έκδοση τιμολογίων καθώς και την τακτοποίηση των διαφόρων σημειωμάτων στους φακέλους τους (αρχειοθέτηση), αφού η δραστηριότητά τους αυτή, δεν απορρόφησε τέτοιου είδους πόρους. Έτσι βρίσκουμε:

Δραστηριότητες % time Αριθμός τηλ/των Υπολογισμοί Κόστος
Έκδοση τιμολογίων 30 125.000×30/600 6.250
Τηλεφωνήματα για είσπραξη τιμολογίων 100 5.625 125.000×100/600
15.000×5.625/7.500
Σύνολο 20.833
11.250
32.083
Έκδοση πιστωτικών 400 1.875 125.000×400/600
15.000×5.625/7.500
Σύνολο 83.333
3.750
87.083
Τακτοποίηση σημειωμάτων 50 125.000×50/600 10.417
Έλεγχος διαδικασίας 20
125.000×20/600
4.167
Σύνολο 600 7.500 140.000

Η αξία των 125.000 αποτελεί το συνολικό κόστος των πόρων, ήτοι 140.000, μειωμένο κατά 15.000, ήτοι τα τηλεφωνικά κόστη.

Σε τρίτη φάση, επιμερίζουμε τα κόστη των δραστηριοτήτων που μόλις βρήκαμε, στους πελάτες και τα προϊόντα. Το ποιο σημαντικό και καθοριστικής σημασίας για την αποτελεσματικότητα της μεθόδου ABC σε αυτή τη φάση, είναι ο προσδιορισμός του κατάλληλου cost driver. Επομένως για να επιμερίσουμε το κόστος της δραστηριότητας “Τηλεφωνήματα” πρέπει να προσδιορίσουμε για ποιο λόγο έγιναν αυτά τα τηλεφωνήματα. Η απόφαση αυτή δεν είναι πάντα εύκολη. Χρειάζεται να βρεθεί ποια είναι η κατάλληλη σχέση ανάμεσα στους πελάτες και το συγκεκριμένο κόστος. Από τη στιγμή που εξετάζουμε το κόστος παροχής πίστωσης των πελατών, ο πιο κατάλληλος οδηγός κόστους δραστηριότητας είναι τα Καθυστερημένα τιμολόγια. Για το λόγο αυτό δηλαδή τους τηλεφωνούμε, για να τους υπενθυμίσουμε ή να απαιτήσουμε τα απλήρωτα τιμολόγια. Η πληροφορία αυτή είναι εύκολο να βρεθεί, εξετάζοντας τους φακέλους αρχειοθέτησης της εταιρίας.
Εάν λαμβάναμε ως οδηγό κόστους τον αριθμό των απλήρωτων τιμολογίων προϋποθέταμε ότι το κάθε τηλεφώνημα επιβαρύνεται ανάλογα με τον αριθμό των καθυστερημένων τιμολογίων. Εάν πάλι λαμβάναμε ως οδηγό κόστους το πόσες φορές ένας πελάτης έχει αφήσει απλήρωτα τιμολόγια, θα προϋποθέταμε ότι σε κάθε υπερήμερο πελάτη τηλεφωνούμε τις ίδιες φορές προκειμένου να απαιτήσουμε ή να υπενθυμίσουμε την πληρωμή των τιμολογίων. Εκτός αυτών των δυσκολιών, προκύπτει πως είναι δύσκολη η εύρεση αυτών των πληροφοριών.
Έπειτα από έλεγχο βρέθηκε ότι τα καθυστερημένα τιμολόγια των τριών πρώτων πελατών με τον μεγαλύτερα τζίρο, είναι τα εξής:

Πελάτης Καθυστερημένα Τιμολόγια Υπολογισμοί Κόστος
Α 200 32.083×200/700 9.167
Β 500 32.083×500/700 22.916
Γ 0 32.083×0/700 0
Σύνολο 700 32.083

Oι παραδοσιακές μέθοδοι κοστολόγησης θα επιμέριζαν τα €32.083 σε κάθε πελάτη ισομερώς (32.083/3=10.694). Χρησιμοποιώντας τη μεθοδολογία ABC ο πελάτης Β θα πρέπει να επιβαρυνθεί με μεγαλύτερο μέρος του κόστους καθώς καθυστερεί τακτικά στις πληρωμές και ο πελάτης Γ που εξοφλεί κανονικά τα τιμολόγια δε θα πρέπει να επιβαρυνθεί με κόστος. Ο επιμερισμός του κόστους με τη μεθοδολογία ABC αντανακλά καλύτερα την πραγματικότητα και οδηγεί τη διοίκηση της επιχείρησης στο να ερευνήσει γιατί ο πελάτης Β είναι τόσο δαπανηρός καθώς και να λάβει τα κατάλληλα μέτρα.
Στην προσπάθειά μας να επιμερίσουμε τα Κόστη έκδοσης πιστωτικών τιμολογίων (87.023€) θα πρέπει να λάβουμε ως οδηγό κόστους τον αριθμό των τιμολογίων για τα επιστρεφόμενα προϊόντα. Αυτή είναι και μια πληροφορία εύκολα ανευρέσιμη. Επίσης υφίσταται και πραγματική σχέση μεταξύ επιστροφών προϊόντων και πελατών. Έτσι, μετά από την εύρεση του αριθμού των επιστρεφόμενων τιμολογίων, έχουμε:

    Επιστρεφόμενα 

Τιμολόγια Υπολογισμοί Κόστος
Πελάτης Α Προϊόν 1Προϊόν 2 700
20 87.023×700/2.400
87.023×20/2.400 25.381
725

Πελάτης Β Προϊόν 1
Προϊόν 2 1.600
50 87.023×1.600/2.400
87.023×50/2.400 58.015
1.813

Πελάτης Γ Προϊόν 1
Προϊόν 2 0
30 87.023×0/2.400
87.023×30/2.400 0
1.089
Σύνολα 2.400 87.023

Συνοψίζοντας, σημειώνεται ότι η κοστολόγηση μιας υπηρεσίας είναι γενικά μια απαιτητική διαδικασία, ή οποία όμως, ειδικά στις Τηλεπικοινωνίες, παρουσιάζει αρκετές ιδιαιτερότητες. Γι αυτό και μελετάται σε αυτό το επίπεδο, έτσι ώστε τελικά να γίνει ο κατάλληλος συνδυασμός των μεθόδων κοστολόγησης και να υπάρχει ένα όσο το δυνατόν σωστότερο, ομοιόμορφο και δίκαιο αποτέλεσμα με την επιλογή του κατάλληλου οδηγού κόστους.

Η υλοποίηση ενός συστήματος κοστολόγησης βάσει δραστηριοτήτων, μπορεί να αναλυθεί σε διάφορα στάδια. Ωστόσο, τα βασικά στάδια που αναγνωρίζονται είναι τα εξής:
1) Εντοπισμός και ορισμός δραστηριοτήτων και κέντρων κόστους
δραστηριοτήτων
Το πρώτο βήμα για την υλοποίηση ενός συστήματος ABC είναι ο προσδιορισμός των δραστηριοτήτων που θα παρακολουθούνται από το σύστημα. Οι δραστηριότητες αυτές προσδιορίζονται με τη διεξαγωγή μιας σχετικής ανάλυσης στην επιχείρηση (Innes & Mitchell, 1995). Ένας καλός τρόπος για την έναρξη αυτής της ανάλυσης είναι η κατάρτιση ενός πλάνου του φυσικού χώρου εργασίας, ώστε να προσδιοριστεί πώς χρησιμοποιείται αυτός ο χώρος, η εξέταση των καταστάσεων μισθοδοσίας και οι συνεντεύξεις με το προσωπικό σχετικά με τις δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχει και τον τρόπο που κατανέμει το χρόνο του. μεγάλος, οι ομοειδείς δραστηριότητες συνδυάζονται σε μία κύρια δραστηριότητα. Για παράδειγμα, η αγορά των υλικών μπορεί να οριστεί ως μία κύρια δραστηριότητα της επιχείρησης. Η δραστηριότητα αυτή αποτελεί μία ομαδοποίηση διαφορετικών εργασιών, που περιλαμβάνουν τη λήψη των αιτημάτων για αγορά υλικών, τον προσδιορισμό των προμηθευτών, την αποστολή των παραγγελιών στους προμηθευτές και τη λήψη των παραγγελιών (Drury, 1998).
Οι δραστηριότητες μπορούν να συνδυαστούν και να οργανωθούν σε πέντε γενικά επίπεδα, τα οποία σύμφωνα με τον Cooper (1990) είναι:
• Δραστηριότητες σε επίπεδο μονάδας: εκτελούνται κάθε φορά που παράγεται μια μονάδα. Το κόστος αυτών των δραστηριοτήτων είναι ανάλογο με τον αριθμό των μονάδων που παράγονται.
• Δραστηριότητες σε επίπεδο παρτίδας: εκτελούνται κάθε φορά που γίνεται χειρισμός ή κατεργασία μιας παρτίδας ανεξάρτητα από τον αριθμό των μονάδων που περιέχει η παρτίδα. Το κόστος τους εξαρτάται από τον αριθμό των παρτίδων που υποβάλλονται σε επεξεργασία και όχι από τον αριθμό των παραγόμενων μονάδων, τον αριθμό των πωλούμενων μονάδων ή από άλλα μέτρα του όγκου παραγωγής.
• Δραστηριότητες σε επίπεδο προϊόντος: αφορούν συγκεκριμένα προϊόντα και εκτελούνται ανεξάρτητα από τον αριθμό των παρτίδων που θα κατασκευαστούν ή τον αριθμό των μονάδων προϊόντος που θα παραχθούν ή θα πωληθούν.
• Δραστηριότητες σε επίπεδο πελάτη: αφορούν συγκεκριμένους πελάτες και περιλαμβάνουν δραστηριότητες όπως είναι οι επαφές με σκοπό την πώληση, η ταχυδρομική αποστολή καταλόγων και η γενική υποστήριξη που δε συνδέεται με κάποιο συγκεκριμένο προϊόν.
• Δραστηριότητες υποστήριξης του οργανισμού στο σύνολό του: εκτελούνται ανεξάρτητα από το ποιοι πελάτες εξυπηρετούνται, ποια προϊόντα παράγονται, πόσες παρτίδες υποβάλλονται σε επεξεργασία ή πόσες μονάδες παράγονται, π.χ. θέρμανση εργοστασίου, καθαρισμός γραφείων, κτλ.
Κατά την ομαδοποίηση και τον συνδυασμό των δραστηριοτήτων, θα πρέπει να δοθεί προσοχή ώστε να συνδυαστούν οι δραστηριότητες εκείνες που βρίσκονται σε υψηλή συσχέτιση μεταξύ τους σε ένα επίπεδο (Garrison & Noreen, 2005). Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των δραστηριοτήτων που παρακολουθούνται από το σύστημα, τόσο ακριβέστερο είναι το κόστος που υπολογίζεται. Από την άλλη, σχεδιασμός, η υλοποίηση και η χρήση ενός τέτοιου συστήματος έχει υψηλό κόστος για την επιχείρηση. Η τελική επιλογή του αριθμού των δραστηριοτήτων είναι θέμα κρίσης των υπευθύνων, ωστόσο επηρεάζεται από παράγοντες όπως είναι η πολυπλοκότητα της παραγωγικής διαδικασίας, το μίγμα και ο όγκος των παραγόμενων προϊόντων και η ακρίβεια που απαιτείται για την ανάλυση των δεδομένων (Drury, 1998; Garrison & Noreen, 2005; Κεχράς, 2009).
Ο καταλογισμός του κόστους στις δραστηριότητες γίνεται με τη χρήση οδηγών κόστους. Ο οδηγός κόστους μιας δραστηριότητας ορίζεται ως ο σημαντικότερος παράγοντας που προκαλεί το κόστος της δραστηριότητας αυτής, το οποίο είναι υσιαστικά το κόστος των πόρων που χρησιμοποιεί η δραστηριότητα. Επειδή κάθε δραστηριότητα απαιτεί πολλά και διαφορετικά είδη πόρων, μπορεί να έχει περισσότερους από έναν οδηγούς κόστους. Για παράδειγμα, η δραστηριότητα της αγοράς υλικών μπορεί να έχει ως οδηγούς κόστους τον αριθμό των προμηθευτών και τον αριθμό των παραγγελιών.
Ωστόσο, οι οδηγοί κόστους δεν επιμερίζουν κατευθείαν το κόστος των πόρων στις δραστηριότητες, αλλά τα διάφορα κόστη των δραστηριοτήτων συσσωρεύονται στα κέντρα κόστους δραστηριοτήτων ή δεξαμενές κόστους (cost pools). Ένα κέντρο κόστους δραστηριοτήτων περιλαμβάνει κόστη τα οποία δημιουργούνται με παρόμοιο τρόπο από τις δραστηριότητες και μπορούν να εξηγηθούν από τον ίδιο οδηγό κόστους. Οι οδηγοί κόστους αντλούν κόστος από τις διάφορες δεξαμενές και το επιμερίζουν στις δραστηριότητες (Collier, 2009). Η διαδικασία αυτή εκτελείται για όλους τους πόρους κάθε δραστηριότητας, ώστε να μας δώσει το κόστος των δραστηριοτήτων. Συνήθως, το κόστος των δραστηριοτήτων εκφράζεται ανά μονάδα προϊόντος της δραστηριότητας. Στον Πίνακα 3.2 παρουσιάζονται μερικά παραδείγματα οδηγών κόστους.

2) Άμεση ανίχνευση και καταλογισμός του κόστους στις δραστηριότητες και στα αντικείμενα κόστους
Το δεύτερο βήμα για την υλοποίηση ενός συστήματος ABC είναι ο εντοπισμός όσο το δυνατόν περισσότερων στοιχείων έμμεσου κόστους στα τελικά αντικείμενα όστους. Όσα από τα στοιχεία έμμεσου κόστους δεν μπορούν να αναχθούν άμεσα σε κάποιο κέντρο κόστους, θα συνδεθούν με τα αντικείμενα κόστους χρησιμοποιώντας το σύστημα ABC.
3) Καταλογισμός του κόστους σε κέντρα κόστους των δραστηριοτήτων
Ορισμένα ή και όλα τα στοιχεία κόστους μπορούν να αναχθούν απευθείας σε ένα από τα κέντρα κόστους δραστηριοτήτων του συστήματος. Όσα από τα στοιχεία κόστους δεν μπορούν να αναχθούν απευθείας σε ένα από τα κέντρα κόστους δραστηριοτήτων, επειδή μπορεί να εμπλέκονται σε πολλές από τις δραστηριότητες που παρακολουθεί το σύστημα, τότε επιμερίζονται μέσω μιας διαδικασίας επιμερισμού που ονομάζεται επιμερισμός πρώτου σταδίου. Ο επιμερισμός πρώτου σταδίου (first-stage allocation) είναι μια διαδικασία με την οποία το έμμεσο κόστος κατανέμεται σε κέντρα κόστους δραστηριοτήτων. Το άμεσο πρόβλημα που προκύπτει ωστόσο σε αυτή την περίπτωση, είναι ο τρόπος επιμερισμού που θα χρησιμοποιηθεί.
Προκειμένου να εξασφαλιστούν οι απαραίτητες πληροφορίες, κρίνεται σκόπιμη η διεξαγωγή συνεντεύξεων από εργαζομένους της επιχείρησης που προσφέρουν έμμεση εργασία, ώστε να διευκρινίσουν το ποσοστό του χρόνου που δαπανούν για τις διάφορες δραστηριότητες.
4) Υπολογισμός των συντελεστών ενιαίας δραστηριότητας
Οι συντελεστές ενιαίας δραστηριότητας χρησιμοποιούνται για τον καταλογισμό του έμμεσου κόστους. Ο συντελεστής ενιαίας δραστηριότητας υπολογίζεται με διαίρεση του συνολικού κόστους κάθε δραστηριότητας με τη συνολική ποσότητα του οδηγού κόστους.
5) Καταλογισμός του κόστους σε αντικείμενα κόστους
Το πέμπτο βήμα για την υλοποίηση της ABC ονομάζεται επιμερισμός δεύτερου σταδίου (second-stage allocation). Κατά τον επιμερισμό του δεύτερου σταδίου, οι συντελεστές δραστηριότητας χρησιμοποιούνται για τον καταλογισμό του κόστους σε προϊόντα και πελάτες. Για κάθε κέντρο κόστους η συγκεκριμένη ποσότητα του οδηγού κόστους που χρειάστηκε για την παραγωγή κάθε αντικειμένου κόστους (προϊόντος) πολλαπλασιάζεται με το συντελεστή δραστηριότητας και προκύπτει το έμμεσο κόστος που επιμερίζεται στο προϊόν (Garrison & Noreen, 2005).

6.9. Διαφορές ABC με τα παραδοσιακά συστήματα κοστολόγησης
Μία έρευνα των Drury et al. (1993) αποκάλυψε ότι το 70% των επιχειρήσεων που ανταποκρίθηκαν χρησιμοποιούσαν αμφισβητήσιμες πληροφορίες ως βάση για τη λήψη αποφάσεων. Η λήψη αποφάσεων από τα διοικητικά στελέχη γινόταν με τη χρήση στρεβλωμένου κόστους για τα προϊόντα, το οποίο προέκυπτε από πληροφορίες που ήταν απαραίτητες για τις ανάγκες σύνταξης των εξωτερικών χρηματοοικονομικών καταστάσεων (Drury, 1998). Οι πληροφορίες αυτές μπορεί να είναι σχετικά ακριβείς για την αποτίμηση των αποθεμάτων και τη μέτρηση των κερδών σε συνολικό επίπεδο, ωστόσο να είναι ανακριβείς ως μέτρο των πόρων που καταναλώθηκαν από κάθε προϊόν.
Με τα παραδοσιακά συστήματα κοστολόγησης επιτυγχάνεται ουσιαστικά η αποτίμηση των αποθεμάτων και ο υπολογισμός του κόστους των παραχθέντων προϊόντων ώστε να καταρτιστούν οι οικονομικές εκθέσεις για τους εξωτερικούς χρήστες (Κεχράς, 2009). Αντίθετα, στόχος της ABC είναι η κατανόηση και η διαχείριση του έμμεσου κόστους παραγωγής των προϊόντων, καθώς και η κατανόηση της κερδοφορίας των προϊόντων και των πελατών (Garrison & Noreen, 2005).
Τα παραδοσιακά συστήματα κοστολόγησης καταλογίζουν στα προϊόντα μόνο το έμμεσο κόστος παραγωγής και όχι το μη παραγωγικό κόστος, όπως είναι οι δαπάνες πωλήσεων και διοίκησης, οι οποίες αντιμετωπίζονται ως δαπάνες περιόδου και δεν καταλογίζονται στα προϊόντα. Ωστόσο, πολλά από αυτά τα στοιχεία κόστους, όπως είναι το κόστος μεταφοράς και το κόστος επισκευής των προϊόντων στα πλαίσια της εγγύησης, αποτελούν ουσιαστικά μέρος του κόστους παραγωγής και μπορούν εύκολα να καταλογιστούν σε συγκεκριμένα προϊόντα. Η ABC καταλογίζει στα προϊόντα όλο το έμμεσο κόστος, που αποτελείται τόσο από το παραγωγικό όσο και από το μη παραγωγικό κόστος, το οποίο αναγνωρίζεται εύκολα και μπορεί να υποτεθεί ότι έχει προκληθεί από αυτά τα προϊόντα. Έτσι, η μέθοδος αυτή υπολογίζει ουσιαστικά όλο το κόστος του προϊόντος (full cost) και όχι μόνο το κόστος παραγωγής του (Drury, 1998; Garrison & Noreen, 2005).
Τα παραδοσιακά συστήματα κοστολόγησης χρησιμοποιούν μέτρα που συνδέονται με τον όγκο παραγωγής, όπως είναι οι ώρες άμεσης εργασίας ή οι ώρες μηχανής, ώστε να καταλογίσουν στα προϊόντα το έμμεσο κόστος παραγωγής. Έτσι, το κόστος καταλογίζεται στα προϊόντα μετρώντας όλους τους πόρους που καταναλώνονται για την παραγωγή των προϊόντων αναλογικά με τον αριθμό των μονάδων του προϊόντος που παρήχθησαν. Τέτοιοι πόροι είναι η άμεση εργασία, τα υλικά και η ενέργεια. Ωστόσο, πολλοί πόροι της επιχείρησης υπάρχουν για δραστηριότητες οι οποίες δεν σχετίζονται με το φυσικό όγκο της παραγωγής, αλλά λειτουργούν υποστηρικτικά. Τέτοιες δραστηριότητες είναι ο προγραμματισμός της παραγωγής, η προμήθεια των υλικών και η επιθεώρησή τους (Drury, 1998). Έτσι, τα παραδοσιακά συστήματα κοστολόγησης, που υποθέτουν ότι τα προϊόντα καταναλώνουν όλους τους πόρους αναλογικά με τον όγκο της παραγωγής τους, καταλογίζουν στα προϊόντα ακόμα και το κόστος παραγωγής που δεν προκαλείται από αυτά. Αντίθετα, στην ABC το κόστος καταλογίζεται σε κάποιο προϊόν μόνο όταν υπάρχει ουσιαστικός λόγος να πιστεύουμε ότι το κόστος θα επηρεαστεί από τις αποφάσεις που αφορούν το προϊόν (Drury, 1998; Garrison & Noreen, 2005).
Τα συστήματα κοστολόγησης αναπτύχθηκαν αρχικά πριν από αρκετές δεκαετίες, όταν οι περισσότερες επιχειρήσεις παρήγαγαν ένα μικρό εύρος προϊόντων και η άμεση εργασία και τα υλικά ήταν οι κυρίαρχοι παράγοντες του κόστους των προϊόντων. Το έμμεσο κόστος παραγωγής ήταν σχετικά μικρό, οπότε οι αλλοιώσεις στο κόστος των προϊόντων που προέρχονταν από τη χρήση ακατάλληλων μεθόδων για τον καταλογισμό του δεν ήταν σημαντικές (Drury, 1998; Κεχράς, 2009).
Αντίθετα, ήταν υψηλό το κόστος για την επεξεργασία των πληροφοριών, καθώς όλα τα δεδομένα σχετικά με το κόστος έπρεπε να συγκεντρώνονται με το χέρι και οι υπολογισμοί να γίνονται με χαρτί και μολύβι. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, οι επιχειρήσεις να δίνουν έμφαση στην απλότητα και πολύ συχνά να ορίζουν έναν ενιαίο συντελεστή έμμεσου κόστους για κάθε τμήμα της επιχείρησης ή και για ολόκληρη την επιχείρηση. Η βάση επιμερισμού του έμμεσου κόστους παραγωγής ήταν συνήθως η άμεση εργασία.
Αντίθετα, οι σύγχρονες επιχειρήσεις παράγουν συνήθως ένα μεγάλο εύρος προϊόντων και η άμεση εργασία ως ποσοστό του συνολικού κόστους είναι μειωμένη, λόγω της αυτοματοποιημένης παραγωγής (Drury, 1998). Γενικά, σε επίπεδο ολόκληρης της οικονομίας, το άμεσο κόστος εργασίας ως ποσοστό του συνολικού κόστους μειώνεται, ενώ το έμμεσο κόστος παραγωγής αυξάνεται. Επομένως, η χρήση απλών μεθόδων για τον καταλογισμό του έμμεσου κόστους με τη χρήση της άμεσης εργασίας ως βάση επιμερισμού δεν δικαιολογείται, ιδιαίτερα όταν το κόστος επεξεργασίας των πληροφοριών δεν αποτελεί πια εμπόδιο για την εισαγωγή πιο σύνθετων συστημάτων κοστολόγησης.
Ωστόσο, πολλές επιχειρήσεις ανά τον κόσμο, συνεχίζουν να χρησιμοποιούν την άμεση εργασία ή τις ώρες μηχανής ως βάση επιμερισμού του έμμεσου κόστους. Η επιλογή αυτή παραμένει έγκυρη για τις επιχειρήσεις εκείνες στις οποίες υπάρχει υψηλή θετική συσχέτιση ανάμεσα στο έμμεσο κόστος και το άμεσο κόστος εργασίας.
Αντίθετα, όταν το έμμεσο κόστος της επιχείρησης δε συμβαδίζει με το άμεσο κόστος εργασίας όλης της επιχείρησης, θα πρέπει να βρεθούν άλλοι τρόποι για τον καταλογισμό του έμμεσου κόστους, διαφορετικά το κόστος προϊόντος θα παρουσιάζεται αλλοιωμένο και έτσι δεν θα αποτελεί κατάλληλο κριτήριο για τη λήψη αποφάσεων από τη διοίκηση (Βαρβάκης, 2001; Boer, 1994; Drury, 1998; Garrison & Noreen, 2005).

6.10. ABC και λήψη αποφάσεων
Πρωταρχικός στόχος της ABC είναι η παροχή πληροφοριών στα διοικητικά στελέχη για τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων και τη βελτίωση της απόδοσης των κερδών (Cooper & Kaplan, 1991; Kaplan & Norton, 1992). Η αξία της ABC, σύμφωνα με τους Cooper & Kaplan (1991) έγκειται στην ικανότητά της να συνδέει την απόδοση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων με τους πόρους που αναλώθηκαν από αυτές τις δραστηριότητες. Τα κόστη συνδέονται αρχικά με τις δραστηριότητες και στη συνέχεια οι δραστηριότητες συνδέονται με τους τομείς ενδιαφέροντος της επιχείρησης.
Με βάση τις πληροφορίες της ABC, τα διοικητικά στελέχη μπορούν να πάρουν αποφάσεις είτε για τη μείωση των πόρων που κατανεμήθηκαν σε συγκεκριμένες δραστηριότητες, είτε για την αύξηση της παραγωγής αυτών των δραστηριοτήτων. Οι δραστηριότητες αυτές μπορεί να συνδέονται με συγκεκριμένα προϊόντα, γραμμές προϊόντων, πελάτες, εγκαταστάσεις, γεωγραφικές περιοχές ή κανάλια διανομής.
Δεδομένης της ικανότητάς της να κατανέμει το κόστος σε αυτές τις δραστηριότητες, τα διοικητικά στελέχη μπορούν να χρησιμοποιήσουν την ABC για να προσδιορίσουν ευκαιρίες για τη μείωση του κόστους και τη βελτίωσης της αξίας (Goldsby & Closs, 2000). Συνοπτικά, η ABC υποστηρίζει τρεις σημαντικές πτυχές που σχετίζονται με την λήψη στρατηγικών αποφάσεων μέσα στην επιχείρηση, την κοστολόγηση των προϊόντων, τη διαφοροποίηση της γκάμας των προϊόντων της επιχείρησης είτε με την παρουσίαση και προώθηση νέων προϊόντων, είτε με τη διακοπή της παραγωγής κάποιων από αυτά, το σχεδιασμό και την ανάπτυξη νέων προϊόντων.

6.11. ABC και εξωτερικές εκθέσεις
Η ABC ωστόσο χρησιμοποιείται πολύ σπάνια για τη σύνταξη εκθέσεων που απευθύνονται σε φορείς εκτός της επιχείρησης. Οι λόγοι είναι πως οι εξωτερικές εκθέσεις είναι λιγότερο λεπτομερείς από τις εσωτερικές εκθέσεις που καταρτίζονται με σκοπό τη λήψη αποφάσεων. Στις εξωτερικές εκθέσεις δεν αναφέρεται το κόστος των επιμέρους προϊόντων, ενώ δηλώνεται το κόστος των πωληθέντων προϊόντων και η αξιολόγηση των αποθεμάτων, χωρίς όμως να γίνεται ανάλυση των λογαριασμών αυτών κατά προϊόν.
Επιπλέον, είναι αδύνατο να γίνουν αλλαγές στο λογιστικό κύκλωμα μιας επιχείρησης που περιλαμβάνει ποικίλα υπολογιστικά λογισμικά, τα οποία έχουν υποστεί μετατροπές από το προσωπικό της επιχείρησης με την πάροδο του χρόνου.
Επίσης, ένα σύστημα ABC δε συμβαδίζει με τις γενικά αποδεκτές λογιστικές αρχές. Το κόστος προϊόντος που υπολογίζεται για τις εξωτερικές εκθέσεις πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία κόστους παραγωγής, ενώ σε ένα σύστημα ABC αποκλείονται μερικά στοιχεία κόστους παραγωγής και περιλαμβάνονται μερικά στοιχεία κόστους εκτός της παραγωγικής διαδικασίας. Τα δεδομένα της ABC είναι δυνατό να προσαρμοστούν στο τέλος της περιόδου, ώστε να συμφωνούν με τις γενικώς αποδεκτές λογιστικές αρχές, αλλά αυτό προϋποθέτει περισσότερη εργασία.
Τέλος, ο επιμερισμός βασίζεται σε υποκειμενικές συνεντεύξεις των εργαζομένων της επιχείρησης με αποτέλεσμα να προκύπτουν ευνοϊκότερα μεγέθη για τα κέρδη, καθώς και άλλες βασικές μεταβλητές (Garrison & Noreen, 2005).

6.12. Μειονεκτήματα της ABC
Η χρήση της ABC από τις επιχειρήσεις ως κύριο σύστημα κοστολόγησης δεν είναι τόσο συχνή και οι βασικότεροι λόγοι είναι ότι η ABC έγκειται στο υψηλό βρεφικό κόστος υλοποίησης και λειτουργίας καθώς και ακριβές διαδικασίες όπως η αλλαγή του συστήματος κοστολόγησης, ο εντοπισμός των δραστηριοτήτων, η εκπαίδευση όλων των εμπλεκομένων. Στην πράξη δεν έχει αποδειχθεί πλήρως η θετική επίπτωση της ABC στην κερδοφορία των επιχειρήσεων. Επομένως, μια δαπανηρή εφαρμογή ενός συστήματος ABC, είναι άγνωστο εάν αντισταθμίζεται από τα οφέλη που αυτή προσφέρει.
Άλλωστε, όσο αυξάνει η πολυπλοκότητα και η γκάμα των παραγόμενων προϊόντων, τόσο μεγαλώνει ο αριθμός των στοιχείων προς διαχείριση, οδηγώντας σε μια αρνητική σχέση κόστους – ωφέλειας (Κεχράς, 2009; Sievanen & Tornberg, 2002). Επιπλέον, το κόστος λειτουργίας της ABC είναι ιδιαίτερα υψηλό, κυρίως σε περιπτώσεις ύπαρξης πολλών και σύνθετων προϊόντων, όπου απαιτείται η συλλογή των κατάλληλων στοιχείων για ένα μεγάλο αριθμό δραστηριοτήτων (Κεχράς, 2009). Επίσης, η ABC δε συμβαδίζει με τις γενικώς αποδεκτές λογιστικές αρχές γιατί τα δεδομένα της ABC είναι δυνατό να προσαρμοστούν στο τέλος της περιόδου ώστε να συμφωνούν με τις γενικώς αποδεκτές λογιστικές αρχές, αλλά αυτό προϋποθέτει περισσότερες εργατοώρες. Επιπλέον, στην περίπτωση που η επιχείρηση εφαρμόσει δύο συστήματα κοστολόγησης, τότε αυτό θα οδηγήσει σε εξαιρετικά σημαντικό κόστος, ενώ παράλληλα μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση στα διοικητικά στελέχη, τα οποία θα λαμβάνουν πληροφορίες από δύο διαφορετικά συστήματα.

7. Συστήματα αξιολόγησης της απόδοσης
   Ενώ οι πληροφορίες των χρηματοοικονομικών καταστάσεων είναι χρήσιμες κυρίως για τους εξωτερικούς χρήστες (μετόχους, τράπεζες, κυβέρνηση, κτλ.), ωστόσο έχουν περιορισμένη χρησιμότητα για τη διοίκηση της επιχείρησης εσωτερικά. Αντίθετα, οι πληροφορίες που παράγονται μέσω της διοικητικής λογιστικής για χρήση από τους μάνατζερς, είναι αποκεντρωμένες (δηλαδή αναφέρονται σε επίπεδο επιχειρηματικής μονάδας και όχι στην επιχείρηση συνολικά), είναι πιο συχνές (συνήθως μηνιαίες), παρέχουν περισσότερες πληροφορίες στη διοίκηση για λήψη αποφάσεων, σχεδιασμό και έλεγχο και δεν χρειάζεται να ακολουθούν τα λογιστικά πρότυπα (McKinnon & Bruns, 1992). Αυτό σημαίνει ότι οι μέθοδοι διοικητικής λογιστικής μιας επιχείρησης μπορούν να αναπτυχθούν ώστε να ανταποκρίνονται στις συγκεκριμένες ανάγκες της επιχείρησης, οι οποίες μπορεί να διαφέρουν από αυτές των άλλων επιχειρήσεων ακόμη και αν ανήκουν στον ίδιο τομέα.

7.1. Χρηματοοικονομικοί και μη χρηματοοικονομικοί δείκτες απόδοσης

Οι χρηματοοικονομικοί δείκτες αποτελούν μια κατάλληλη μέθοδο με την οποία μπορεί να αξιολογηθεί η απόδοση μιας επιχείρησης, χρησιμοποιώντας τα χρηματοοικονομικά της δεδομένα. Οι δείκτες αυτοί ορίζονται ως οι δείκτες μέτρησης της απόδοσης που σχετίζονται με τα κέρδη της επιχείρησης, τα έσοδά της, το μικτό κέρδος και γενικότερα με τις χρηματοοικονομικές ροές της επιχείρησης. Η ανάλυση μέσω των χρηματοοικονομικών δεικτών προσδιορίζει τις δυνάμεις και αδυναμίες της επιχείρησης, υπολογίζει την κερδοφορία της και ελέγχει κατά πόσο βελτιώνεται ή επιδεινώνεται διαχρονικά η χρηματοοικονομική της θέση (Ευθύμογλου, 1999).
Οι χρηματοοικονομικοί δείκτες όμως δεν παρέχουν ολοκληρωμένη πληροφόρηση για τη μέτρηση της απόδοσης και το σχεδιασμό προγραμμάτων βελτίωσης, καθώς δεν περιλαμβάνουν πληροφορίες για παράγοντες, όπως ποιότητα, ικανοποίηση εργατικού δυναμικού, καινοτομία, που συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση του μεριδίου αγοράς και των κερδών. Επιπλέον, οι χρηματοοικονομικοί δείκτες δεν περιλαμβάνουν τις επιδράσεις που δέχεται η απόδοσης της επιχείρησης από το εξωτερικό περιβάλλον και επομένως δεν μπορούν να ενσωματώσουν όλους τους παράγοντες επιτυχίας της επιχείρησης. Άλλωστε οι χρηματοοικονομικοί δείκτες αναφέρονται σε παρελθοντικά στοιχεία, δηλαδή σε διαδικασίες που έχουν ήδη γίνει (McNair et al., 1990).
Οι περιορισμοί της λογιστικής πληροφορίας, ειδικά όταν χρησιμοποιείται ως δείκτης της απόδοσης, έχουν οδηγήσει το ενδιαφέρον στα μη χρηματοοικονομικά μέτρα απόδοσης. Οι μη χρηματοοικονομικοί δείκτες είναι οι δείκτες που αντανακλούν την απόδοσης της επιχείρησης στην αγορά και εστιάζουν σε παράγοντες όπως η ποιότητα, η αξιοπιστία, η ευελιξία και η απόδοση της παράδοσης των προϊόντων, οι οποίοι είναι ιδιαίτερα κρίσιμοι στο σημερινό ανταγωνιστικό περιβάλλον. Οι κλασικοί μη χρηματοοικονομικοί δείκτες περιλαμβάνουν δείκτες όπως τα ελαττωματικά προϊόντα ως ποσοστό της συνολικής παραγωγής ενός προϊόντος, τη συχνότητα βλαβών των μηχανημάτων, το ποσοστό των καθυστερημένων παραδόσεων, τις έρευνες πελατών και τα μερίδια αγοράς ανά κύριο προϊόν (Drury, 1998).
Τα μέτρα αυτά απασχολούν ιδιαίτερα τόσο τους λογιστές όσο και τα μη χρηματοοικονομικά στελέχη, καθώς τείνουν να είναι κυρίαρχοι δείκτες της μελλοντικής χρηματοοικονομικής απόδοσης της επιχείρησης (Ittner & Larcker,1998). Οι Ittner& Larcker (1998) υποστηρίζουν ότι ένας από τους κύριους λόγους του αυξημένου ενδιαφέροντος για τα μη χρηματοοικονομικά μέτρα είναι το γεγονός ότι τα μέτρα αυτά μπορούν να δώσουν πληροφόρηση για τα μελλοντικά κέρδη ή την αξία της επιχείρησης η οποία δεν περιέχεται στα τρέχοντα κέρδη.
Από πολλούς υποστηρίζεται η άποψη ότι οι μη χρηματοοικονομικοί δείκτες ή οι επενδύσεις σε άυλα στοιχεία μπορεί να λειτουργούν καλύτερα στην πρόβλεψη της μελλοντικής χρηματοοικονομικής απόδοσης από τα ιστορικά λογιστικά στοιχεία. Εστιάζοντας κυρίως στα κόστη, το σύστημα αξιολόγησης της απόδοσης κινδυνεύει να δώσει κίνητρα στα διοικητικά στελέχη να επικεντρωθούν αποκλειστικά στη μείωση του κόστους και να αγνοήσουν άλλους σημαντικούς στρατηγικούς στόχους (Drury, 1998).

8. Κέντρα κέρδους (Divisional profit), Κέντρα κόστους (cost centers) και κέντρα επενδύσεων (investment centers)

Τα τμήματα μιας επιχείρησης κατατάσσονται συνήθως σε κέντρα κόστους, κέντρα κέρδους και κέντρα επενδύσεων, ανάλογα με τις ευθύνες που εκχωρούνται στους προϊσταμένους των τμημάτων. Για το λόγο αυτό όλα μαζί ονομάζονται κέντρα ευθύνης (responsibility centers).
Κέντρο κόστους είναι ένα τμήμα της επιχείρησης στο οποίο ο προϊστάμενος έχει τον έλεγχο για το κόστος, αλλά όχι για τα έσοδα ή τα επενδυόμενα κεφάλαια. Για την αξιολόγηση των κέντρων κόστους, χρησιμοποιούνται συχνά οι αποκλίσεις πρότυπου κόστους και ελαστικού προϋπολογισμού.
Κέντρο κέρδους είναι ένα τμήμα της επιχείρησης στο οποίο ο προϊστάμενος έχει τον έλεγχο για το κόστος, αλλά και για τα έσοδα του τμήματος. Για την αξιολόγηση των κέντρων κέρδους, πραγματοποιούνται συνήθως συγκρίσεις του πραγματικού κέρδους με αυτό που είχε προϋπολογιστεί.
Κέντρο επενδύσεων είναι ένα τμήμα της επιχείρησης για το οποίο ο προϊστάμενος έχει τον έλεγχο τόσο για το κόστος όσο και για τα έσοδα και τις επενδύσεις σε πάγια. Για την αξιολόγηση των κέντρων επενδύσεων χρησιμοποιείται συνήθως η απόδοση των επενδύσεων ή το υπολειμματικό εισόδημα.

8.1. Αποκέντρωση και κατάρτιση αναφορών κατά τμήματα
Οι επιχειρήσεις μπορεί να είναι οργανωμένες κεντρικά (centralized) ή αποκεντρωμένες (decentralized). Όταν η επιχείρηση είναι οργανωμένη κεντρικά, οι αποφάσεις λαμβάνονται μόνο από τα κορυφαία διοικητικά στελέχη, ακόμη και αν η επιχείρηση λειτουργεί σε πολλά τμήματα της αγοράς και σε διαφορετικές γεωγραφικές τοποθεσίες. Αντίθετα, στις αποκεντρωμένες επιχειρήσεις, η λήψη αποφάσεων δεν περιορίζεται μόνο στα κορυφαία διοικητικά στελέχη, αλλά εξαπλώνεται σε όλη την έκταση της επιχείρησης (Solomon, 1965). Όσο χαμηλότερο είναι το επίπεδο της διοίκησης στο οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις, τόσο υψηλότερος είναι ο βαθμός της αποκέντρωσης.
Τα κύρια οφέλη της αποκέντρωσης περιλαμβάνουν την εστίαση των κορυφαίων στελεχών στην στρατηγική της επιχείρησης, καθώς απαλλάσσονται από μία σειρά καθημερινών αποφάσεων, τη λήψη αποφάσεων με καλύτερη γνώση των τοπικών συνθηκών και την παρακίνηση των εργαζομένων, η οποία προέρχεται από την ανάληψη αρμοδιοτήτων για λήψη αποφάσεων. Από την άλλη όμως, υπάρχει ο κίνδυνος τα κατώτερα στελέχη να λαμβάνουν αποφάσεις χωρίς να έχουν πλήρη εικόνα της επιχείρησης, αλλά και να προωθούν περισσότερο τους στόχους του τμήματός τους έναντι των στόχων της επιχείρησης (Drury, 2008).
Η αποτελεσματική αποκέντρωση απαιτεί την κατάρτιση χρηματοοικονομικών αναφορών κατά τμήματα. Σύμφωνα με τον Solomon (1965), η κατάρτιση αναφορών κατά τμήματα έχει ως στόχους να καθοδηγεί τη διοίκηση του τμήματος στη λήψη αποφάσεων, να καθοδηγεί την κεντρική διοίκηση στη λήψη αποφάσεων και να επιτρέπει στην ανώτατη διοίκηση να αξιολογεί την απόδοση της διοίκησης του τμήματος.
Το τμήμα αναφέρεται σε έναν τομέα ή μια δραστηριότητα της επιχείρησης για την οποία τα στελέχη μπορούν να έχουν στοιχεία κόστους, εσόδων ή κερδών. Παραδείγματα τμημάτων μιας επιχείρησης αποτελούν μεταξύ άλλων τα καταστήματα της επιχείρησης, οι διευθύνσεις της επιχείρησης, τα τμήματα μάρκετινγκ, οι συγκεκριμένοι πελάτες και τα προϊόντα. Μία επιχείρηση μπορεί να τμηματοποιήσει τις δραστηριότητές της με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα, μία αλυσίδα σούπερ μάρκετ μπορεί να τμηματοποιήσει τις δραστηριότητές της κατά γεωγραφική περιοχή, κατά συγκεκριμένο κατάστημα, κατά μάρκα προϊόντος, κτλ. (Garrison & Noreen,2005).

8.2. Αξιολόγηση της απόδοσης των τμημάτων της επιχείρησης
Για την αξιολόγηση της απόδοσης ενός κέντρου κέρδους, χρειάζεται μια διαφορετική κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης, δηλαδή μια κατάσταση αποτελεσμάτων που να δίνει έμφαση στα τμήματα αντί στη συνολική απόδοση της επιχείρησης. Τα αποτελέσματα χρήσης κατά τμήματα μπορεί να καταρτιστούν για δραστηριότητες σε πολλά επίπεδα μιας επιχείρησης, όπως π.χ. η τμηματοποίηση μιας διεύθυνσης σύμφωνα με τις σημαντικότερες γραμμές προϊόντων και η τμηματοποίηση καθεμίας από τις γραμμές προϊόντων σύμφωνα με τον τρόπο πώλησής τους (λιανική, χονδρική).
Η κατάρτιση των αποτελεσμάτων χρήσης κατά τμήμα περιλαμβάνει την αφαίρεση των μεταβλητών δαπανών από τις πωλήσεις, από όπου προκύπτει το περιθώριο συνεισφοράς για το τμήμα. Διατηρώντας σταθερά τη δυναμικότητα του τμήματος και το σταθερό κόστος, το περιθώριο συνεισφοράς δείχνει τη μεταβολή στο κέρδος καθώς μεταβάλλεται ο όγκος. Αν το τμήμα δεν υπήρχε, το σταθερό κόστος δε θα είχε δημιουργηθεί. Το περιθώριο τμήματος προκύπτει εάν από το περιθώριο συνεισφοράς αφαιρεθεί το ανιχνεύσιμο σταθερό κόστος ενός τμήματος. Το περιθώριο τμήματος αποτελεί τον καλύτερο δείκτη της μακροχρόνιας κερδοφορίας ενός τμήματος, καθώς περιλαμβάνει μόνο εκείνο το κόστος που δημιουργείται από το τμήμα.
Σχετικά με τη λήψη αποφάσεων, το περιθώριο τμήματος είναι εξαιρετικά χρήσιμο για αποφάσεις που αφορούν τη δυναμικότητα, όπως π.χ. η κατάργηση ενός τμήματος, αλλά και για αποφάσεις που αφορούν προσωρινές χρήσεις της δυναμικότητας, όπως π.χ. ειδικές παραγγελίες.

8.3. Καταλογισμός του κόστους
Η επιτυχία της κατάρτισης αναφορών κατά τμήματα έγκειται στο σωστό καταλογισμό του κόστους στα τμήματα. Το σταθερό κόστος που είναι ανιχνεύσιμο σε ένα τμήμα μπορεί να είναι κοινό κόστος κάποιου άλλου τμήματος. Ο ορθός καταλογισμός του κόστους εμποδίζεται σημαντικά από διάφορα γεγονότα όπως, παράλειψη ορισμένων στοιχείων κόστους, όπως το κόστος έρευνας και ανάπτυξης, το κόστος σχεδίασης του προϊόντος, το κόστος μάρκετινγκ, διανομής ή και το κόστος εξυπηρέτησης του πελάτη. Εάν σε μια ανάλυση κερδοφορίας παραλειφθούν αυτά τα αρχικά ή τελικά κόστη, τότε το προϊόν δεν κοστολογείται σωστά και η επιχείρηση μπορεί να αναπτύσσει και να διατηρεί προϊόντα που μακροπρόθεσμα τη ζημιώνουν. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθούν ακατάλληλες μέθοδοι επιμερισμού του κόστους στα τμήματα. Όταν οι επιχειρήσεις δεν ανιχνεύουν το κόστος στα τμήματα ή όταν χρησιμοποιούν ακατάλληλες βάσεις για τον επιμερισμό του κόστους, τότε το κόστος καταλογίζεται άστοχα στα τμήματα και παρατηρείται διαστρέβλωση του κόστους. Τέλος, ο αυθαίρετος καταλογισμός του κοινού κόστους σε τμήματα μπορεί να μετατρέψει ένα κερδοφόρο τμήμα να φαίνεται ότι παρουσιάζει ζημιές. Εάν εσφαλμένα αποφασιστεί να καταργηθεί το τμήμα, θα χαθούν τα έσοδα του τμήματος, θα εξοικονομηθούν οι δαπάνες του, αλλά το κοινό κόστος θα συνεχίσει να υπάρχει (Garrison & Noreen, 2005).

8.4. Μέτρηση Απόδοσης Ικανοποίησης Πελάτη

Ορισμένα από τα μέτρα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν είναι η γνώση του πελάτη, η αλληλεπίδραση με τον πελάτη, η αξία του πελάτη, η ικανοποίηση του πελάτη. Η γνώση του πελάτη αφορά το πόσο καλά καταλαβαίνει η επιχείρηση τους πελάτες της και τις ανάγκες τους. Η αλληλεπίδραση με τον πελάτη σχετίζεται με την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών υποστήριξης και τη δυνατότητα να διατηρούνται οι δίαυλοι επικοινωνίας με τον πελάτη. Η αξία του πελάτη είναι ουσιαστικά τα οφέλη που κέρδισε ο πελάτης από τη συναλλαγή με την επιχείρηση. Θα μπορούσε να μετρηθεί ως χρησιμότητα, συνέπεια, ευκολία στην χρήση και διαισθητικότητα στα κέντρα υποστήριξης των πελατών. Η ικανοποίηση των πελατών αφορά το βαθμό στον οποίο το προϊόν και η υποστήριξή του είναι αντάξια των προσδοκιών των πελατών, θα μπορούσε να μετρηθεί με ερωτηματολόγια που αξιολογούν την αξιοπιστία, την προθυμία για εξυπηρέτηση κ.ά..
Άλλα γενικά παραδείγματα τρόπων μέτρησης της επιτυχίας ενός CRM είναι η συγκράτηση της πελατείας, η απόκτηση νέας πελατείας και το μερίδιο αγοράς. Ειδικότερα για την υπηρεσία εξυπηρέτησης πελατών θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν τα εξής: ποσοστό απάντησης σε αιτήσεις πελατών, ποσοστό λαθών, αριθμός παραπόνων, μέσος χρόνος για την επίλυση προβλήματος, ποσοστό παραπόνων που αντιμετωπίστηκαν ικανοποιητικά.
Εφόσον, έχουν οριστεί οι τρόποι μέτρησης της απόδοσης ενός CRM, στη συνέχεια θα πρέπει να οριστούν τα μέτρα αναφοράς και σύγκρισης. Αυτά τα μέτρα ορίζουν το επιθυμητό όριο για την απόδοση της επιχείρησης. Δε θα πρέπει να βασίζονται στις ικανότητες της υπό εξέταση επιχείρησης, αλλά στη μεγιστοποίηση της απόδοσης της επιχείρησης. Η διαφορά μεταξύ της πραγματικής και της επιθυμητής απόδοσης θα αντιστοιχεί στη βελτίωση της απόδοσης που είναι επιθυμητό να επιτευχθεί.
Αναζητώντας για μέτρα σύγκρισης και αναφοράς, μπορεί να ανατρέξει μια επιχείρηση στις συγκριτικές καταστάσεις αξιολόγησης αποδόσεων ενός κλάδου (benchmarks), που αντικατοπτρίζουν τις καλύτερες επαγγελματικές πρακτικές και αποτελούν παραδείγματα προς μίμηση. Στη συνέχεια, θα μπορούσε μια επιχείρηση να φτιάξει με βάση τις δικές της αποδόσεις και τα μέτρα σύγκρισης, μια κάρτα βαθμολόγησης (CRM scorecard).

8.5. Αριθμητικοί δείκτες μέτρησης της απόδοσης του CRM (metrics)
Βασική προϋπόθεση της εφαρμογής CRM, είναι να γνωρίζει η επιχείρηση τη συνεισφορά στην αξία της επιχείρησης του κάθε πελάτη. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη βοήθεια των παρακάτω τεχνικών (Kumar κ.ά., 2006):
Παραδοσιακοί αριθμητικοί δείκτες μέτρησης

1. Μερίδιο αγοράς- Market share
2. Αύξηση των πωλήσεων- Sales growth
   Βασικοί πελατοκεντρικοί δείκτες μέτρησης
3. Ρυθμός απόκτησης νέων πελατών- Acquisition rate
4. Κόστος απόκτησης νέων πελατών- Acquisition cost
5. Ρυθμός διατήρησης πελατών- Retention rate
6. Ρυθμός επιβίωσης- Survival rate
7. Πιθανότητα ενεργού πελάτη- P(active)
8. Διάρκεια ζωής πελάτη- Lifetime duration
9. Ρυθμός επαναπόκτησης πελατών- Win-back rate
   Δημοφιλείς πελατοκεντρικοί δείκτες μέτρησης της αξίας
10. Μερίδιο αγοράς μάρκας- Share of category requirement
11. Μέγεθος πορτοφολιού- Size of wallet
12. Μερίδιο πορτοφολιού-Share of wallet
    Στρατηγικοί πελατοκεντρικοί δείκτες μέτρησης της αξίας
13. Προηγούμενη αξία πελάτη- Past customer value
14. RFM αξία
15. Συνολική αξία πελάτη για όλη τη διάρκεια ζωής- Customer lifetime
    value
    Πελατεία- Customer equity  
    Βιβλιογραφία

Ελληνική

1. Βαρβάκης Κωνσταντίνος, “Θεωρία του κόστους, το κόστος και οι επιχειρηματικές αποφάσεις”, Εκδόσεις Παπαζήση Α.Ε.Β.Ε., 2001
2. Βαρβάκης Κωνσταντίνος, “Κοστολόγηση των λειτουργιών, των δραστηριοτήτων, των προϊόντων και των υπηρεσιών”, Εκδόσεις Παπαζήση Α.Ε.Β.Ε., 2002
3. Βενιέρης Γεώργιος, “Λογιστική Κόστους”, Εκδόσεις Σμπίλιας, 1986
4. Πάγγειος Ιωάννης, Θεωρία Κόστους 1 και 2, Εκδόσεις Σταμούλη, 1993
5. Μπέλλας Αθανάσιος, Σημειώσεις στο μάθημα Λογιστική Κόστους, MBA Πατρών, 2009
6. Δημητράς Αυγουστίνος, Σημειώσεις στο μάθημα Διοικητική Λογιστική, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Χίος, 2006
7. Μουστακής Βασίλης, Σημειώσεις στο μάθημα Κοστολόγηση Δραστηριοτήτων, Πολυτεχνείο Κρήτης, Χανιά, 2002
8. Νικήτας Νιάρχος, Χρηματοοικονομική Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων, εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα – Πειραιάς 1997
9. Γεώργιος Σιώμκος, Στρατηγικό Μάρκετινγκ, εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 2004
10. Ε.Δρανδάκης, Γ.Μπήτρος και Ν.Μπαλτάς, Μικροοικονομική Θεωρία, τόμος Α , εκδόσεις Ευγ. Μπένου, Αθήνα 1994

Ξένη

1. Kaplan Introduction to Activity Based Costing, Teaching Note 9-197-076, Harvard Business School, 1997
2. Kaplan R.S. and Steven R. Anderson, Time-Driven Activity-Based Costing, November 2003

Διαδίκτυο

1. www.wikipedia.org
2. www.taxheaven.gr
3. www.centenia.com
4. www.acagroup.com
5. www.google.com

Τσικολάτας Α. (2009) Διασπαστικές Τεχνολογίες (Disruptive Technologies). Πάτρα

Η διασπαστική τεχνολογία (Disruptive Technology) ή καινοτομία (innovation) είναι μια καινοτομία που διαφοροποιεί ένα προϊόν ή υπηρεσία με τρόπο απροσδόκητο για την αγορά. Μπορεί να είναι ένα οικονομικά διαφοροποιημένο προϊόν (ή υπηρεσία) ή σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο που να αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη ή διαφοροποιημένη ομάδα ανθρώπων. Μια διασπαστική τεχνολογία έρχεται να καλύψει τα κενά αγοράς παλιάς τεχνολογίας όπως η ανάγκη για μεγαλύτερη φορητότητα, χωρητικότητα ή αποδοτικότητα. Η διασπαστική τεχνολογία είναι το αντίθετο της διατηρητέας (sustaining) τεχνολογίας. Προσοχή πρέπει να δοθεί επίσης και στις τεχνολογικές βελτιώσεις (upgrades) ενός προϊόντος που δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέονται με τις “εκρήξεις” που προκαλεί η διασπαστική τεχνολογία σε μια αγορά. Για παράδειγμα το αναμενόμενο USB 3.0 είναι μια βελτίωση του ήδη υπάρχοντος USB 2.0 (που ήταν βελτίωση του USB 1.1) όπου παρέχει δεκαπλάσια ταχύτητα μεταφοράς δεδομένων (μεταφορά 1Gb σε 3,3΄΄ σε αντίθεση με τα 33΄΄ που απαιτεί η θύρα USB 2.0). Παραδείγματα διασπαστικής τεχνολογίας αποτελούν:
 Ψηφιακή φωτογραφική μηχανή Vs Φωτογραφική μηχανή με φιλμ.
 Τηλεόραση/Home Cinema Vs Κινηματογράφος
 Οθόνες LCD Vs Οθόνες CRT
 Φακοί επαφής Vs Γυαλιά οράσεως
 E-books Vs Βιβλία χάρτου
 Green αυτοκίνητα (ρεύματος, αέρα) Vs Αυτοκίνητα βενζινοκίνησης
 On-line τηλεφωνία (Skype) Vs Σταθερή ή κινητή τηλεφωνία
 On-line χρηματιστηριακές συναλλαγές Vs Συναλλαγές μέσω γραφείων
 Αρθροσκοπική και ενδοσκοπική επέμβαση Vs Ανοικτή χειρουργική επέμβαση

Διαχωρίζεται σε low-end και new-markets διασπαστικές τεχνολογίες. Στις low-end, η εταιρία στοχεύει σε ένα μέσο (mainstream) καταναλωτή που η τιμή για αυτόν ασκεί κυρίαρχο ρόλο από ότι η ποιότητα ως προς την επιλογή ενός αγαθού. Αναφερόμαστε στο είδος της τεχνολογίας που κάνει αυτά τα οποία ήδη κάνουμε, αλλά πιο φθηνά. Οι καταναλωτές δε χρειάζονται όλα τα χαρακτηριστικά που ενσωματώνονται σε ένα προϊόν ή υπηρεσία. Στις new-markets, ο στόχος της εταιρίας κατόχου της διασπαστικής τεχνολογίας είναι να κερδίσει τον καταναλωτή ο οποίος ως τώρα δεν χρησιμοποιούσε προϊόντα της αγοράς αυτής. Κρύβει την δύναμή της στο ότι επιτρέπει στους καταναλωτές να σκεφθούν με τρόπο που δεν είχαν πριν.
Ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Harvard, Clayton M. Christensen που επινόησε τον όρο διασπαστική τεχνολογία το 1995 στο έργο του Catching The Wave (και στην περεταίρω έρευνά του με το βιβλίο, The Innovator’s Dilemma, Harvard Business School Press, 1997), αναφέρει τις πέντε βασικές αρχές που πρέπει να υπάρχουν προκειμένου μια τεχνολογία να παρουσιαστεί ως διασπαστική.
1) Οι εταιρίες εξαρτώνται από τους καταναλωτές και τους επενδυτές για πόρους. Για παράδειγμα, στη βιομηχανία μέσων αποθήκευσης (hard disks, usb sticks, memory cards) οι καταναλωτές υπαγορεύουν αν θα ξοδέψουν και πόσο μεταξύ usb sticks ή DVDs διπλής επίστρωσης (Dual layers) προκειμένου να αντλήσουν την ικανοποίηση της φορητής αποθήκευσης και μεταφοράς δεδομένων, ωθώντας τους επενδυτές σε αντίστοιχες κινήσεις.
2) Οι μικρές αγορές δεν είναι λύση για τις αυξανόμενες ανάγκες των μεγάλων εταιριών. Έχουν μεν το πλεονέκτημα του πρώτου παίκτη (first mover advantage) αλλά καθώς μεγαλώνουν, τους είναι δυσκολότερο να διεισδύσουν σε νέες μικρότερες αγορές που προορίζονται να γίνουν μεγάλες στο μέλλον. Οπότε περιμένουν να μεγαλώσει η αγορά και να εισχωρήσουν, η οποία όμως δεν είναι πάντα μια επιτυχημένη στρατηγική.
3) Οι αγορές που δεν υπάρχουν δεν μπορούν να αναλυθούν. Οι εταιρίες απαιτούν μεγέθη και αποδόσεις από τις αγορές πριν εισέλθουν, για αποφυγή λαθών. Απαιτούν πληροφορίες από την αγορά όταν κανείς ανταγωνιστής δεν υπάρχει εκεί, καθώς και γνωστοποίηση του κόστους και των εμποδίων εισόδου. Ισχύει και ο ορισμός πως αν αυτά τα δεδομένα δεν είναι προσβάσιμα, τότε η αγορά είναι σαν να μην υπάρχει.
4) Οι ικανότητες ενός οργανισμού καθορίζουν και τις ανικανότητές του. Όταν οι managers αντιμετωπίζουν μια τεχνολογική καινοτομία ψάχνουν να βρουν ικανούς ανθρώπους να τους την αναθέσουν. Πέρα από αυτούς όμως και άλλοι παράγοντες θα καθορίσουν την επιτυχία του εγχειρήματος όπως οι μέθοδοι και τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν καθώς και η ίδια η κουλτούρα του οργανισμού. Στο σημείο αυτό θα διαφανούν και οι τυχόν δυσκολίες ή ανικανότητες περάτωσης του έργου.
5) Ο τεχνολογικός εξοπλισμός μπορεί να μην αντιστοιχεί στις απαιτήσεις της αγοράς. Να είναι δηλαδή πολύ ανώτερος ή κατώτερος από αυτόν που μπορούν να απορροφήσουν οι καταναλωτές.

Οι διασπαστικές τεχνολογίες απειλούν συνήθως τους ηγέτες της αγοράς λόγω του απρόσμενου και απροσδόκητου ανταγωνισμού. Στις low-end διασπαστικές τεχνολογίες, η αναλογία (ratio) βελτίωσης του προϊόντος (ή υπηρεσίας) υπερέχει της αναλογίας που οι καταναλωτές θα υιοθετήσουν την νέα απόδοση, δηλαδή το προϊόν περιλαμβάνει τεχνολογίες που είναι περιττές από τους καταναλωτές ή δεν τις αναζητούν. Σε αυτό το σημείο, ένα προϊόν χαμηλής απόδοσης εισβάλει στην αγορά κερδίζοντας κομμάτι της, καθώς είναι πιο προσιτό λόγω ευχρηστίας ή προηγούμενης εμπειρίας από το καταναλωτικό κοινό. Επιτυγχάνεται έτσι μεγαλύτερη ικανοποίηση του καταναλωτή.
Στην παρούσα εργασία, εστιάζουμε τις προτάσεις μας στις ενέργειες που θα πρέπει να επιχειρήσει η εταιρεία, ώστε να προσφέρει ανταγωνιστικά τεχνολογικά προϊόντα που θα καλύπτουν τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες των καταναλωτών. Από την πλευρά της λοιπόν η επιχείρηση, μπορεί να προτείνει την προσαρμογή ενός προϊόντος, κατά παραγγελία των αναγκών του καταναλωτή. Αυτό σαν αντίκτυπο αποφέρει μείωση του κόστους κατασκευής όταν ο καταναλωτής θελήσει να αφαιρέσει λειτουργίες από το υπάρχον προϊόν ή μπορεί να το αυξήσει προσθέτοντας λειτουργίες. Όπως και να έχει πάντως, άλλος ένας πελάτης θα έχει κερδηθεί για την επιχείρηση. Στο παράδειγμά μας, αυτό μπορεί να είναι ένα κινητό τηλέφωνο από το οποίο να αφαιρούνται οι δυνατότητες αποστολής sms, mms, email, πρόσβαση internet, παιχνίδια, κάμερα, αναπαραγωγή mp3 μουσικής, τονίζοντας περισσότερο την αισθητική εμφάνιση, μεγαλύτερα πλήκτρα, ευκολία στη χρήση, καθιστώντας το έτσι προσιτό σε καταναλωτές που δεν είναι εξοικειωμένοι με την τεχνολογία. Επηρεάζοντας δηλαδή στοιχεία του software αλλά και του hardware της συσκευής, διαφοροποιούμε το προϊόν καθιστώντας το ελκυστικό σε μια πολύ συγκεκριμένη ομάδα καταναλωτών. Επιτυγχάνεται επίσης και η χαρά της συμμετοχής στη διαμόρφωση του προϊόντος από την πλευρά του καταναλωτή. Ο ίδιος αποκτά την αίσθηση ότι το προϊόν του είναι μοναδικό και ανταποκρίνεται αποκλειστικά στις προτιμήσεις και ανάγκες του. Αναφερόμαστε επομένως σε μια low-end διασπαστική τεχνολογία με βλέψεις της επιχείρησης σε μια new-market αγορά.
Εκτός από την αφαίρεση χαρακτηριστικών θα μπορούσε σε αυτό το καλαίσθητο και εύχρηστο μοντέλο να προστεθούν λειτουργίες που απευθύνονται σε νέους καταναλωτές όπως κάμερα πολλών pixels, αναπαραγωγή μουσικής, βιντεοκλήση, επιτυγχάνοντας διείσδυση και σε άλλο μερίδιο αγοράς με διαφορετικές απαιτήσεις. Αυτό βέβαια απαιτεί αυστηρό τρόπο πρόβλεψης της αγοράς, παραγωγή ροής, προγραμματισμό, διαφοροποίηση στον τρόπο παραγωγής και διάθεσης του προϊόντος ή της υπηρεσίας.
Από την πλευρά της η εταιρεία, από τη στιγμή που κέρδισε τον καταναλωτή, ψάχνει τρόπο να αυξήσει το κέρδος της. Ψάχνει να βρει δηλαδή τον τομέα όπου ο καταναλωτής θα ήταν πρόθυμος να πληρώσει κάτι παραπάνω για να κάνει το προϊόν του περισσότερο ποιοτικό. Αυτό ενδεχομένως να οδηγήσει σε καινοτομίες και τεχνολογικές βελτιώσεις του προϊόντος. Κατ’ επέκταση, η εταιρία δε θα μείνει σε αυτόν τον χαμηλού κέρδους τομέα και θα προχωρήσει στην αγορά για πιο ελκυστικούς καταναλωτές.
Η new-market διασπαστική τεχνολογία συμβαίνει όταν ένα προϊόν ανταποκρίνεται σε μια νέα ή αναδυόμενη αγορά που δεν κατείχε στους κόλπους της τέτοια προϊόντα νωρίτερα. Για παράδειγμα το λειτουργικό σύστημα Linux, στην αρχή της παρουσίας του στον χώρο των software ήταν κατώτερο αποδοτικά από τα υπόλοιπα του χώρου όπως τα Windows ή το Unix, αλλά λόγω του πολύ χαμηλού κόστους του συγκριτικά με τα άλλα και έπειτα από χρόνια βελτιώσεων, είναι το πλέον χρησιμοποιούμενο στους υπέρ-υπολογιστές (supercomputers).
Μια άλλη πρότασή μας είναι πως, η επιχείρηση πρέπει να πείσει τους καταναλωτές ότι έχουν ανάγκη αυτές τις πρόσθετες λειτουργίες. Να τους δημιουργήσει δηλαδή νέες ανάγκες που καλύπτονται με την χρήση του προϊόντος και όλου του πακέτου λειτουργιών του. Τονίζει τα δυνατά και καινοτομικά στοιχεία και τα συνδέει με την καθημερινότητα και τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Για παράδειγμα, το motto της εποχής γίνεται το “internet παντού και πάντα”. Με δεδομένο λοιπόν ότι, όλοι οι καταναλωτές, ανεξαίρετου ηλικίας και βιοτικού επιπέδου, είναι ως ένα βαθμό εξοικειωμένοι με τους υπολογιστές και πως όλοι έχουν αντιληφθεί την χρησιμότητα του internet, προβαίνει λοιπόν η επιχείρηση στο να κάνει περισσότερο φορητό τον φορητό υπολογιστή (laptop) και αποδεσμεύει την πρόσβαση στο internet από τα καλώδια. Η παντρειά αυτών των δύο, δημιουργεί τα Netbooks (7΄,8΄,10΄ ιντσών) με ενσωματωμένη δυνατότητα δορυφορικής πρόσβασης internet. Το προϊόν αυτό, ο καταναλωτής το έχει πάντα μαζί του, στο αυτοκίνητο, στο συρτάρι, στο ράφι. Οι δυνατότητές του είναι περιορισμένες αλλά οι πλέον ουσιαστικές.
Η σύγχρονη επιχείρηση, στην διαρκώς πιο απαιτητική και ανταγωνιστική αγορά, καλείται να πάρει αποφάσεις και να δώσει λύσεις που ικανοποιούν και “κερδίζουν” το καταναλωτικό κοινό. Οι καταναλωτές από την πλευρά τους κατακλύζονται καθημερινά από την πληθώρα των τεχνολογικών προϊόντων που σκοπό έχουν να τους προσφέρουν επιλογές και να κάνουν τη ζωή τους ευκολότερη. Στην διαρκώς εξελισσόμενη και ιδιάζουσα αγορά τεχνολογικών προϊόντων, είναι στο “χέρι” της επιχείρησης να δημιουργήσει και να προωθήσει διαφοροποιημένα αγαθά για ξεχωριστούς καταναλωτές.

Βιβλιογραφία

Ελληνική
1) Βερναρδάκης Νίκος, Οικονομία της Τεχνολογίας, Τόμος Α, 2006
2) Βερναρδάκης Νίκος, Σημειώσεις μαθήματος Τεχνολογικές Αλλαγές & Ανταγωνιστικό Περιβάλλον

Ξένη
1) Clayton M. Christensen, The innovator’s dilemma, 1995, Harvard Business School Press
2) Clayton M. Christensen, Catching The Wave, 1995, Harvard Business School Press

Internet
1) www.wikipedia.com
2) http://c2.com/cgi/wiki?DisruptiveTechnology
3) http://innovationzen.com/blog/2006/10/04/disruptive-innovation/

Άρθρα
1) The Importance of Disruptive Technologies, 30/04/2008, http://idialect.netsoftglobal.com/?p=15
2) The Myth of Disruptive Technology, 17/08/2004, http://www.pcmag.com/article2/0,2817,1628049,00.asp
3) Top Ten Disruptive Technologies for 2008 to 2012, 28/05/2008, http://www.ehomeupgrade.com/2008/05/28/gartner-identifies-top-ten-disruptive-technologies-for-2008-to-2012/
4) Four Disruptive Technologies for 2009, 19/11/2009, http://webworkerdaily.com/2008/11/19/four-disruptive-technologies-for-2009/

Τσικολάτας Α. (2009) Βοήθεια στο Σπίτι. Πάτρα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το άρθρο που αναλύεται στην παρούσα εργασία, πραγματεύεται μια μελέτη περίπτωσης που αφορά στη «Βοήθεια στο Σπίτι». Η «Βοήθεια στο σπίτι» αφορά στην παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης κατ’ οίκον, από επαγγελματίες γιατρούς και νοσοκόμες. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί πως οι παροχές που προσφέρει είναι πολύ διευρυμένες εν συγκρίσει με αυτές που προσφέρει το πρόγραμμα στη χώρα μας. Μέσω του προγράμματος υπάρχει η δυνατότητα ακόμα και κατ’ οίκον νοσηλείας για πολλές αλλά και πολύ σοβαρές παθήσεις που τις περισσότερες φορές έχρηζαν νοσοκομειακής περίθαλψης όπως ο καρκίνος και το Aids.
Συγκεκριμένα αφορά στο πώς ξεκίνησε σαν ιδέα για επιχειρηματική απασχόληση (καθώς αποτέλεσε ιδιωτική πρωτοβουλία, ενώ στη χώρα μας έχει τη μορφή της παροχής κοινωνικών υπηρεσιών του Κράτους) τη δεκαετία του ’90 στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, από μια γυναίκα, την Terri Hansen, διευθύντρια νοσηλευτικού προσωπικού. Αναλύονται οι δυσκολίες που αντιμετώπισε για την ίδρυση της επιχείρησης, καθώς αποτελούσε καινοτόμο ιδέα για την εποχή, η οργάνωση της επιχείρησης, το ανθρώπινο δυναμικό που την επάνδρωσε -τα χαρακτηριστικά του και οι ανταγωνιστές που προέκυψαν στο νεοανερχόμενο κλάδο. Τέλος, γίνεται αναφορά στις προβλέψεις της ιδρύτριας για το μέλλον του κλάδου αλλά και της επιχείρησης της οποίας είναι ιδιοκτήτρια.

1BΚεφάλαιο 1
1.1 Η οικονομία στην Αμερική την δεκαετία του 90 – Εξωτερική ανάλυση / Ανάλυση περιβάλλοντος

Οι οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν στην Αμερική τη δεκαετία του ’80 ήταν δυσοίωνες. Συγκεκριμένα, ήδη από το 1980 υπήρχε γενικότερη οικονομική ύφεση στην Αμερική, κάτι το οποίο απεικονίζεται από το υψηλό ποσοστό των επιτοκίων που ήταν άνω του 15%. Το μάκρο-περιβάλλον δεν αποτελούσε πρόσφορο έδαφος τόσο για την ανάπτυξη των ήδη υπαρχόντων επιχειρήσεων όσο και για την δημιουργία και εγκατάσταση νέων.
Αναφορικά με την επικρατούσα κατάσταση στη βιομηχανία της υγείας, σύμφωνα με τα στοιχεία της εποχής, προκύπτει σαφώς ότι τα έξοδα που αφορούσαν στην κατ’ οίκον νοσηλεία ήταν πολύ μικρότερα σε σχέση με το κόστος παροχής υπηρεσιών των νοσοκομείων. Πιο συγκεκριμένα, τα γενικά έξοδα ξεπερνούσαν στο κλάδο τα 9 δις. $ το 1989 παρόλο που ήταν μικρή ακόμη η αναλογία σε σχέση με τα 223,7 δις. $ που ήταν τα συνολικά έξοδα του κλάδου.
Κρίνεται σκόπιμο να αναφέρουμε ότι στον τομέα της υγείας, ο οποίος βρισκόταν σε μία δυναμική ανάπτυξης, λόγω κυρίως της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας, υπήρχε η τάση της κατ’ οίκον παροχής φροντίδας, η οποία παρεχόταν είτε με τη μορφή φροντίδας υγείας, είτε με παροχή κοινωνικών υπηρεσιών.
Ωστόσο, το υψηλό κόστος παρεχόμενων υπηρεσιών στα νοσοκομεία σε συνάρτηση με το υψηλό κόστος ζωής και τη δυσοίωνη οικονομική κατάσταση της χώρας, έκανε επιτακτική την ανάγκη για μείωση του κόστους νοσηλείας. Παράλληλα σημαντικές ήταν οι αλλαγές που συνέβησαν σε δημογραφικούς και κοινωνικούς παράγοντες, όπως η αύξηση ορίου ηλικίας ζωής των ανθρώπων, και η ανάγκη για αμεσότητα στην παροχή υπηρεσιών φροντίδας. Άξιο αναφοράς είναι ότι η δυνατότητα 24ωρης νοσηλείας υπήρχε μόνο από ένα νοσοκομείο (Upjohn Healthcare) με αποτέλεσμα ο αριθμός των κλινών να είναι πεπερασμένος σε σχέση με τη ζήτηση. Τα μέτρα λήψης του νοσοκομείου δεν ήταν επαρκή, ενώ η προσπάθεια συνεργασίας του νοσοκομείου με τον σύλλογο των νοσηλευτών που προσπαθούσε να καλύψει την ανάγκη για φροντίδα στο σπίτι δεν ευδοκίμησε για δύο κυρίως λόγους:
i. την μη επικέντρωση στις ανάγκες των πελατών –ασθενών και κατ’ επέκταση την μη κατανόηση των πραγματικών τους αναγκών
ii. το ιδιαίτερα υψηλό κόστος νοσηλείας το οποίο δεν ανταποκρινόταν στις πραγματικές ανάγκες.
Η παραπάνω περιγραφηθείσα κατάσταση, πέραν των δυσκολιών που δημιουργούνταν στον τρόπο ζωής κυρίως των ηλικιωμένων καθώς επίσης και των βαριά αρρώστων, δημιουργούσε και επιχειρηματικές ευκαιρίες, οι οποίες βασισμένες στην κατάλληλη γνώση και καθοδήγηση θα μπορούσαν να μετατραπούν σε κερδοφόρες επιχειρήσεις, ενώ παράλληλα θα εξυπηρετούσαν και τους άμεσα ενδιαφερόμενους πελάτες.
Έτσι η κα Terri Hansen, η οποία είχε δραστηριότητα στον χώρο της υγείας και πιο συγκεκριμένα εργαζόταν ως διευθύντρια νοσηλευτικού προσωπικού σε τοπικό νοσοκομείο στην περιοχή του Oshkosh, άδραξε την ευκαιρία και αποφάσισε να δραστηριοποιηθεί στην παροχή κατ’ οίκων φροντίδας με τη σύσταση της Supportive Homecare.
Φυσικά , η υλοποίηση αυτής της επιχειρηματικής ιδέας δεν ήταν και τόσο εύκολη υπόθεση καθώς επρόκειτο για κάτι εντελώς καινούργιο. Θα έπρεπε να υπερκεράσει όλες τις γραφειοκρατικές δυσχέρειες που διέκριναν εκείνη την περίοδο την πολιτεία, καθώς επίσης και να πείσει τους ειδικούς και την αγορά για την αναγκαιότητα της. Σε πιο ειδικό πλαίσιο απαιτούνταν μια μακροσκελής πρόταση σύστασης από το τοπικό παράρτημα του Υπουργείου Υγείας που να αναδεικνύει την αναγκαιότητα της υπηρεσίας αυτής. Επιπλέον θα έπρεπε να υπάρχουν διάφορες συστάσεις από την επιστημονική κοινότητα- ιατρικό σύλλογο, επιστημονικούς υπεύθυνους του Υπουργείου Υγείας κ.α.- που να υποστηρίζουν την ιδέα ίδρυσης τέτοιας εταιρίας, ενώ παράλληλα θα έπρεπε να καταρτισθεί ένα τριετές business plan που θα κατεδείκνυε την οικονομική βιωσιμότητα της εταιρίας, και ταυτόχρονα θα άφηνε ορατά τα σημεία εξέλιξης της.

2BΚεφάλαιο 2
2.1 Αποστολή και στόχος της επιχείρησης- Εσωτερική Ανάλυση

Η αποστολή της κας Hansen, αναφορικά με τους υποψήφιους πελάτες της, ήταν η παροχή ποιοτικών υπηρεσιών περίθαλψης καθώς και υποστηρικτικών υπηρεσιών με ένα κόστος ανεκτό σε αυτούς, ώστε να γίνεται ελκυστική και αρκετά ανταγωνιστική στους άλλους παρόχους όμοιων υπηρεσιών. Ακολούθησε μια τακτική καταγραφής των αναγκών της κοινότητας οι οποίες ταυτίστηκαν και προσαρμόστηκαν με τις παροχές της εταιρίας. Η παρακολούθηση των υπηρεσιακών λειτουργιών ήταν συνεχής και αξιολογούνταν διαρκώς. Αυτή η άμεση ανατροφοδότηση (feedback) των πληροφοριών παρείχε το πρόσφορο έδαφος για την αύξηση της κοινοτικής και καταναλωτικής ενημέρωσης διαμέσου τον κοινωνικών σχέσεων και του marketing. Όμως και ο εσωτερικός ζήλος της εταιρίας για διαρκή ανάπτυξη, με την διατήρηση και παροχή εκπαιδευμένου προσωπικού είχε σαν αποτέλεσμα την επίτευξη της μέγιστης αποτελεσματικότητας από τρίτους.
Καθοριστικής σημασίας στόχο της εταιρίας αποτέλεσε το γεγονός ότι προσέβλεπε στην διατήρηση στενής επικοινωνίας με την οικογένεια, τον πελάτη, το γιατρό και όλους τους εμπλεκομένους είτε με την φυσική παρουσία, είτε δια μέσου άλλου είδους επικοινωνίας. Διακρίνεται η καθοριστικής σημασίας επικοινωνία μεταξύ των μελών της εταιρίας και η εν γένει «ανοιχτή» επικοινωνία . Κατ’ επέκταση, η εταιρία προσπάθησε να αναπτύξει συνεργασία και με άλλους παρόχους παρόμοιων υπηρεσιών και δραστηριοτήτων όπως είναι τα νοσοκομεία.
Στην λειτουργική της δομή, η εταιρία δεν παρουσίασε ιδιαίτερη δυναμική, στην αρχή τουλάχιστον της πορείας της. Ο χώρος στέγασης της εταιρίας ήταν το ίδιο το σπίτι της κας Hansen. Το έμψυχο προσωπικό αρχικά ήταν ελάχιστο. Αποτελούνταν από τον συνεργάτη της που είχε εμπειρία ασφαλιστή και την ίδια. Η κα Hansen, στα πρώτα στάδια της ζωής της εταιρίας, ήταν τα πάντα: υπεύθυνος νοσηλευτικού προσωπικού, διοικητική υπεύθυνος, οικονομικός διαχειριστής και υπεύθυνος marketing. Ο συνιδιοκτήτης ήταν υπεύθυνος των υπηρεσιών πληροφορικής, οπότε και το 1987 εξαγοράστηκε το μερίδιό του από την ίδια. Την στελέχωση ακολούθησαν δύο μόνιμα άτομα και άλλα τρία με μερική απασχόληση. Επιπροσθέτως, διακρίνεται η εμπλοκή του προσωπικού στο marketing καθώς και το γεγονός ότι κάθε μέλος είχε μια συγκεκριμένη αποστολή να φέρει εις πέρας. Κυριαρχούσε το ομαδικό πνεύμα στο management της εταιρίας όπου ακούγονταν όλες οι απόψεις και γνώμες που οδηγούσαν σε αποφάσεις είτε συναινετικές είτε προσδιορισμένες από την κα Hansen. Στο μυαλό όλων όμως, υπήρχε η ενημέρωση και η ταύτιση του έργου της εταιρίας με την τοπική κοινωνία. Στους εργαζόμενους παρέχονταν προνόμια, όπως η παροχή ποικίλων υπηρεσιών σε εγγεγραμένους νοσηλευτές, αδειούχους πρακτικούς νοσηλευτές, βοήθεια στο σπίτι μελών της οικογένειας, νυχτερινή υπηρεσία, συμβουλευτική ασφαλιστική, οικιακή φύλαξη.
Η χρηματοοικονομική διαχείριση της επιχείρησης ίσως ήταν ένα από τα πιο σημαντικά και τρωτά σημεία της λειτουργίας της, κυρίως λόγω έλλειψης θεωρητικού και πρακτικού υπόβαθρου από την κα Hansen, η οποία ασκούσε και την οικονομική διαχείριση. Η προσπάθεια συγκράτησης των εξόδων σε χαμηλά επίπεδα με την ταυτόχρονη αλματώδη ανάπτυξη οδήγησε σε οικονομικά διαχειριστικά λάθη, όπως η λήψη υψηλού ποσού επιχειρηματικού δανείου με δυσχερείς όρους- υψηλό επιτόκιο- που με την σειρά του δημιούργησε προβλήματα στους δείκτες κάλυψης των τοκοχρεολυσίων καθώς επίσης και στην κάλυψη των υπολοίπων δαπανών.

3BΚεφάλαιο 3
3.1 SWOT ANALYSIS

Η κα Hansen πριν ασχοληθεί με την επαγγελματική δραστηριότητα, μας έδειξε ότι είχε καταλάβει μία από τις βασικές αρχές που διέπουν το στρατηγικό Marketing και αυτή είναι η επικέντρωση στον πελάτη. Φρόντισε να κατανοήσει τα πραγματικά προβλήματα του πελατολογίου, στο οποίο θα απευθυνόταν μέσα από την επαγγελματική της δραστηριότητα, ώστε να δώσει έμφαση στις πραγματικές ανάγκες του πελάτη-ασθενή και να ασχοληθεί με τα πραγματικά προβλήματα που τον απασχολούσαν. Έτσι με τον τρόπο αυτό θα είχε την αναγνώριση της αγοράς και την μακροχρόνια ικανοποίηση των πελατών, ώστε να εξασφαλιζόταν η βιωσιμότητα της επιχείρησης.
Οι ευκαιρίες που παρουσιάστηκαν τη συγκεκριμένη στιγμή, όταν ξεκίνησε η Terri Hansen τη δραστηριότητά της, ήταν:
• UΟ αυξανόμενος αριθμός ατόμων που ξεπερνούσαν την ηλικία των 65 ετών.
Τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται από αδυναμία να καταφεύγουν συνέχεια σε νοσοκομεία και κλινικές προκειμένου να λάβουν την κατάλληλη θεραπεία, καθώς κουράζονται πιο εύκολα από τους νεότερους. Σημαντικότερος παράγοντας κρίνεται πάντως, το γεγονός ότι σε αυτή τη φάση της ζωής τους περνούν μια φάση μελαγχολίας, η οποία πηγάζει από την αίσθηση ότι έχουν περιέλθει στο περιθώριο μετά τη συνταξιοδότησή τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις θεωρείται βέβαιο ότι η προσωπική επαφή και ενασχόληση μαζί τους έχει ευεργετικές συνέπειες για την ψυχολογία τους και σαφώς θα προτιμούσαν την κατ’ οίκον ιατρική περίθαλψη, παρά το απρόσωπο περιβάλλον μιας κλινικής ή ενός νοσοκομείου.
• Καθοριστικό ρόλο έπαιξε Uη γεωγραφική τοποθεσία του OSHKOSHU, που ήταν σε απόσταση μόλις 90 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα, συνδεόμενη με δρόμο ταχείας κυκλοφορίας.
• Επίσης, ένας σημαντικός παράγοντας ήταν ότι το OSHKOSH αποτελείτο από πολίτες που ασχολούνταν με Uβαρέα επαγγέλματαU, όπως οδηγοί νταλίκας, λιμενεργάτες κ.ά τα οποία επιβάρυναν την υγεία τους. Κατ’ επέκταση η υπηρεσία θα μπορούσε να τους παρέχει φροντίδα οποτεδήποτε και αν την χρειάζονταν.

Πέρα από τα θετικά στοιχεία που φαίνονταν στην αρχή της δραστηριότητας της Terri Hansen, εμφανίστηκαν σταδιακά και κάποιες απειλές που θα μπορούσαν να πλήξουν το εγχείρημά της. 

Τέτοιες ήταν:
• Καινούργιοι επιχειρηματίες εισχώρησαν στον κλάδο, διεκδικώντας σημαντικό μερίδιο από την πελατεία και τα συνεπαγόμενα κέρδη,
• Αρκετοί ιδιωτικοί ασφαλιστικοί φορείς αποφάσισαν να αποσύρουν την κάλυψη δαπανών για κατ’ οίκον περίθαλψη, καθιστώντας την οικονομικά ασύμφορη για κάποιους
• Η θέσπιση νέων νομοθεσιών και κανόνων που πλέον διέπουν την δραστηριότητα με αποτέλεσμα την αναπροσαρμογή των δεδομένων της επιχείρησης.

Αναφερόμενοι στις δυνάμεις της συγκεκριμένης τακτικής, αυτές συνοψίζονται στις εξής :

• Η κατ’ οίκον περίθαλψη ήταν συμφερότερη από οικονομική άποψη. Αυτό, σε συνδυασμό με τις ικανοποιητικές, αρχικά, σε ποσό συμμετοχές των ασφαλιστικών φορέων,-είτε επρόκειτο για δημόσιους είτε για ιδιωτικούς οργανισμούς- στο κόστος της θεραπείας, κατέστησαν την κατ’ οίκον περίθαλψη προτιμητέα εκ μέρους των ασθενών.
• Οι λαμβάνοντες την υπηρεσία, κέρδιζαν σαφώς σε χρόνο και κόπο, σε ποιότητα και εξυπηρέτηση.

Στην αντίπερα όχθη,  έχουμε να αντιπαραβάλλουμε και κάποιες αδυναμίες της επιχείρησης, οι οποίες έγιναν εμφανείς κυρίως στην ανάπτυξή της, τόσο σε μέγεθος όσο και στην προσφορά νέων προϊόντων. Κυρίως αφορούν:

• Στο μέγεθος της επιχείρησης, κυρίως σε αριθμό εξειδικευμένου προσωπικού σε σχέση με τις ανάγκες που έπρεπε να καλύψει,
• Στην αδυναμία σωστής διοίκησης και η ανάληψη πολλών ευθυνών από το ίδιο άτομο (συγκεντρωτική εξουσία), με αποτέλεσμα τη μη σωστή διαχείριση της εταιρίας, με αντίκτυπο στους χρηματοοικονομικούς δείκτες,
• Στην έλλειψη θεωρητικού υπόβαθρου – σε επίπεδο διοίκησης- από την κα. Hansen στην πώληση υπηρεσιών και ανεπαρκές δίκτυο εξυπηρέτησης,
• Στην αδυναμία εύρεσης εξειδικευμένου προσωπικού.

4BΚεφάλαιο 4
4.1 Προσδιορισμός του προβλήματος

Κατά βάση μπορούμε να αναφέρουμε την μη ύπαρξη στοιχειωδών κανόνων για τον κλάδο. Βεβαίως, ήταν μια καινοτόμος υπηρεσία, δίχως υπόβαθρο και γνωστικό αντικείμενο. Ξεκίνησε από δύο ανθρώπους που περίπου φαντάζονταν το πώς θα ήθελαν να εξελιχθούν τα γεγονότα. Αυτά τα δύο άτομα είχαν έλλειψη θεωρητικής γνώσης Management και Marketing, ή μερική γνώση – κυρίως εμπειρική- Ως επακόλουθο, ο μετέπειτα διαχειριστής της εταιρείας, η κα Hansen, είχε αδυναμία στην γρήγορη και έγκαιρη προσαρμογή των δεδομένων της αγοράς.
Τα παραπάνω μας επισημάνουν την έλλειψη συγκεκριμένης στρατηγικής της επιχείρησης που σημαίνει ελλειπής καθορισμός του οράματος και της αποστολής της επιχείρησης, μη ποσοτικοποίηση των στόχων και αδυναμία μακροπρόθεσμου προγραμματισμού με σκοπό την εξασφάλιση της βιωσιμότητας της επιχείρησης και της ύπαρξης της στον κλάδο.
Επίσης, δεν έγινε αμέσως κατανοητό το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της επιχείρησης. Η μη εκμετάλλευση ή η άγνοια του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος της επιχείρησης έναντι των ανταγωνιστών, οδηγούσε σε ολιγωρία και σε λανθασμένες κινήσεις όπως η μη πρόσληψη ενός έμπειρου χρηματοοικονομικού συμβούλου και ενός οικονομικού διευθυντή που θα ανελάμβαναν με τεχνοκρατικό τρόπο την διοίκηση.
Επιπρόσθετα, η έλλειψη συγκεκριμένης στρατηγικής οδήγησε στην άναρχη ανάπτυξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας με γεωγραφική επέκταση και ανάπτυξη νέων παρεχόμενων υπηρεσιών χωρίς την σωστή αξιολόγηση τους ως προς την αποδοτικότητα και τις θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις που θα είχαν για την επιχείρηση.
Τέλος, τα παραπάνω σε συνδυασμό με την μη σωστή αξιολόγηση των συντελεστών παραγωγής και συγκεκριμένα του ανθρώπινου δυναμικού, είχαν συνέπεια να δημιουργηθούν ελλείψεις στην κάλυψη θέσεων εργασίας, ή κάλυψη τους με μη εξειδικευμένο προσωπικό δημιουργώντας δυσχέρειες στις παρεχόμενες υπηρεσίες.

5BΚεφάλαιο 5
5.1 Ανάπτυξη εναλλακτικών στρατηγικών

Παρ’ όλες τις αδυναμίες του εσωτερικού και τις απειλές του εξωτερικού περιβάλλοντος της εταιρίας, η Supportive Homecare ανέπτυξε εναλλακτικές στρατηγικές διατήρησης της πρωτοπορίας της στο χώρο και βελτίωση αυτής.
Το ’83–’84 τετραπλασιάστηκαν οι ώρες των υπηρεσιών που παρέχονταν. Το προσωπικό αποτελούνταν πλέον από σαράντα (40) άτομα γεγονός που ώθησε την εταιρία στην ανεύρεση καταλληλότερων εγκαταστάσεων. Οι νέες εγκαταστάσεις ήταν μόλις δύο τετράγωνα μακριά από την πρώτη, γεγονός που δεν επηρέασε αρνητικά τους πελάτες και τις σχέσεις μεταξύ τους.
Το ’86 άνοιξε ένα νέο γραφείο στο Appleton, μια μεγάλη πόλη, που παρόλη τη δυσκολία διείσδυσης στην αγορά, κατάφερε να εδραιωθεί και να αναπτυχθεί. Την ίδια χρονιά, εγκαινιάζεται άλλο ένα νέο, μεγάλο, γωνιακό γραφείο στην Main Street του Oshkosh. Η φίρμα είχε πλέον εδραιωθεί και ήταν αναγνωρίσιμη σε σημαντικούς πελάτες. Νέα τμήματα δημιουργήθηκαν, όπως τμήμα marketing, οικονομικών και γενικής διεύθυνσης.
Το ’87 παρουσιάζονται δύο νέα προγράμματα. Το πρώτο (PNR) περιελάμβανε την επιμέλεια των οικιακών αναγκών στο χώρο του ασθενούς όπως καθαριότητα, πλύσιμο των ρούχων, σιδέρωμα, φροντίδα για τις προμήθειες του σπιτιού και εκπαίδευση. Το δεύτερο (LSC) θεωρήθηκε ως καινοτόμο πρόγραμμα για την εποχή του. Παρείχε προτάσεις για γυμναστική, διατροφή, lifestyle. Το προσωπικό αποτελούνταν πλέον από τριάντα (30) άτομα πλήρους απασχόλησης σε γραφεία, σαράντα εννέα (49) πλήρους απασχόλησης στην παροχή φροντίδας καθώς και άλλα εκατόν πενήντα (150) άτομα ημιαπασχόλησης.
Το ’90 η εταιρία θεσπίζει μια σειρά αλλαγών στο τομέα του προσωπικού. Αυξάνει τις αποδοχές του για να τους ικανοποιήσει και να γίνει περισσότερο ελκυστική σε αυτούς που ήθελαν να ενταχθούν στο προσωπικό της εταιρίας. Η επιπλέον εργασία αμειβόταν περισσότερο ικανοποιητικά με την παροχή μικρών δώρων, λουλουδιών και αποστολή ευχετήριων καρτών στις διακοπές του προσωπικού. Τέλος, προκειμένου να ανταπεξέλθει στον ανταγωνισμό, η κα Hansen δίνει bonus ανάλογα με το χρονικό διάστημα νοσηλείας του ασθενή.

5.2 Αξιολόγηση εναλλακτικών στρατηγικών

Η κα Hansen στην προσπάθεια της να διατηρηθεί στην αγορά και κυρίως να καταφέρει να παρέχει υπηρεσίες 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα και 30 ημέρες τον μήνα, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην προσέλκυση νέου προσωπικού. Προσπάθησε να δώσει κίνητρα στην προσέλκυση προσωπικού κυρίως για διάθεση επιπλέον εργασίας, παρέχοντας ιδιαιτέρως ελκυστικά κίνητρα.
Επιπρόσθετα, όταν η επιχείρηση εδραιώθηκε στην περιοχή του Oskosh η κα Hansen αποφάσισε να επεκταθεί. Με την επέκταση της επιχείρησης στην γειτονική πολιτεία, του Appleton και το άνοιγμα νέων γραφείων, κατέστη δυνατή η εξυπηρέτηση περισσότερων πελατών. Ταυτόχρονα με τη δημιουργία νέων τμημάτων όπως αυτών του marketing, των οικονομικών και της γενικής διεύθυνσης, η εταιρία οργανώθηκε καλύτερα έχοντας σαν αποτέλεσμα την λειτουργικότερη διαχείριση.
Επιπλέον η επίτευξη διατήρησης της επιχείρησης στον κλάδο και η προσπάθεια διατήρησης της ηγετικής φυσιογνωμίας της, δημιούργησε δύο νέα προγράμματα διευρύνοντας τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Με τον τρόπο αυτό προσπάθησε να επεκτείνει το πελατολόγιό της πέρα από ασθενείς ή ανήμπορους, προσδοκώντας την αύξηση του κύκλου εργασιών και κατ’ επέκταση των κερδών της.
Στη συνέχεια, το εγχείρημα της συνεχούς παροχής υπηρεσιών σε 24ωρη καθημερινή βάση συνάντησε πολλές αντικειμενικές δυσκολίες οι οποίες ήταν δύσκολο να ξεπεραστούν. Ο τομέας αυτός όμως ήταν ιδιαιτέρως δύσκολος, καθώς δεν είχε να κάνει απλά με ανθρώπους- προσωπικό, αλλά ούτε και με πελάτες στους οποίους θα παρεχόταν ένα προϊόν ή μία υπηρεσία. Το πρόγραμμα απευθυνόταν σε πελάτες με ιδιαιτερότητες όπως βαριά ασθενείς, ανικάνους να συντηρήσουν τους εαυτούς τους ακόμα και ανθρώπους με κάποια ιδιαίτερη ψυχολογία, η οποία διαμορφωνόταν μέσα από την καθημερινότητα των προβλημάτων. Όλα αυτά έφθειραν την ψυχολογία του προσωπικού, το οποίο πολλές φορές δεν ήταν και κατάλληλα εκπαιδευμένο ώστε να αντιμετωπίσει ανάλογες καταστάσεις.
Παρ’ όλα αυτά η κα Hansen έχοντας αντιληφθεί το πρόβλημα, προσπάθησε να αναστρέψει αυτό το κλίμα επιβραβεύοντας το προσωπικό με bonus και διάφορα μικρά δώρα (λουλούδια, ευχητήριες κάρτες, κλπ.). Στην ουσία στήριζε ψυχολογικά τους υπαλλήλους της εταιρίας γεγονός που τους έδινε το κίνητρο να εργάζονται αποδοτικότερα.
Το τρωτό σημείο των ως άνω δραστηριοτήτων, ήταν ότι δεν ακολουθήθηκε συγκεκριμένη στρατηγική, η οποία θα αξιολογούσε την δεδομένη θέση της επιχείρησης στην αγορά, την επιθυμητή μελλοντική θέση σε σχέση με τους ανταγωνιστές της, ενώ παράλληλα δεν έγινε η κατάλληλη σφυρηλάτηση του ταιριάσματος μεταξύ των δραστηριοτήτων της επιχείρησης. Τέλος βασική προϋπόθεση ώστε να μπορέσει η επιχείρηση να ανταπεξέλθει σ’ ένα δύσκολο και ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπως ήταν αυτό της παροχής υπηρεσιών «Βοήθεια στο σπίτι», έπρεπε να γίνει αντιληπτό το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και να αναδειχθεί με σκοπό την βιωσιμότητα της σε μακροχρόνιο επίπεδο.

6BΚεφάλαιο 6
6.1 Συστάσεις-Υποδείξεις

Στο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον στο οποίο λειτουργούν οι επιχειρήσεις, λαμβάνουν χώρα μία σειρά από μεταβολές και εξελίξεις της τεχνολογίας, της κοινωνικής και δημογραφικής σύνθεσης των καταναλωτών και των αγορών διαμορφώνοντας νέες μορφές ανταγωνισμού. Οι μεταβολές αυτές αναπόφευκτα οδηγούν σε αυξημένη αβεβαιότητα, πίεση του κόστους/τιμής και επαναπροσδιορισμό των ορίων της αγοράς. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των τάσεων καθιστά καθοριστικό το ρόλο του στρατηγικού σχεδιασμού (strategic planning) προκειμένου για την επιβίωση μίας επιχείρησης.
Βάσει του στρατηγικού σχεδιασμού γίνεται αξιολόγηση της φύσης της επιχείρησης, αξιολόγηση των μακροχρόνιων στόχων, η ποσοτικοποίηση τους και ο επαναπροσδιορισμός σύμφωνα με τα δεδομένα και τις μεταβολές του περιβάλλοντος. Επιπλέον γίνεται ανάπτυξη κατάλληλων στρατηγικών προκειμένου για την πραγματοποίηση των στόχων και την ορθολογική κατανομή των πόρων με σκοπό την άντληση του μεγαλύτερου οικονομικού οφέλους. Πιο ειδικά ο σχεδιασμός εντοπίζει την θέση της επιχείρησης, την θέση στην οποία επιθυμεί να βρίσκεται στο μέλλον και τον τρόπο με τον οποίο θέλει να βρεθεί σε αυτήν. 

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω στον τομέα της Διοίκησης, θα έπρεπε να υπάρχει αποκέντρωση σημαντικών υπηρεσιών όπως στο τμήμα Marketing, Πωλήσεων, και Χρηματοοικονομικής Διοίκησης. Τοποθετώντας κατάλληλους ανθρώπους στην κατάλληλη θέση και με την χρήση κατάλληλων εργαλείων και πολιτικών θα έπρεπε να αναλυθεί η κατάσταση της επιχείρησης σε σχέση με τον κλάδο και το περιβάλλον μέσα στο οποίο δραστηριοποιούταν. Η αποτελεσματική διαχείριση των ανθρωπίνων πόρων και η σωστή αξιολόγηση τους θα μπορούσε να οδηγήσει στην αποτελεσματικότητα της εργασίας και στην μείωση του κόστους.
Σύμφωνα με τους νέες κανονιστικές διατάξεις και νομοθεσίες που επιβλήθηκαν από το κράτος θα έπρεπε να αναπτυχθεί συνεργασία με πιο εξειδικευμένο προσωπικό, ακόμα και εισαγόμενο (προσέλκυση επιστημόνων από άλλες πολιτείες) καθώς επίσης και να αυξηθεί ο αριθμός του, ώστε να υπάρχει μεγάλη ευελιξία στην διαχείριση του ακόμα και σε περιόδους αποχωρήσεων λόγω δυσχερειών.
Επιπροσθέτως, έλειπε η άμεση συνεργασία με ασφαλιστικούς οργανισμούς (στρατηγικές συμμαχίες), ώστε να καλύπτεται προσφερόμενο κόστος του προϊόντος ώστε να οδηγηθούν σε μια κοινή φόρμα δράσης από την οποία θα αποκόμιζαν και οι δύο πλευρές τα ανάλογα οφέλη, (συγκεκριμένη δράση και στρατηγική με σκοπό την επέκταση σε γύρω περιοχές).
Εν κατά κλείδι, θα έπρεπε να γίνει μία συγκεκριμένη στρατηγική εντοπισμού των εσωτερικών και εξωτερικών αδυναμιών, ώστε ανάλογα, να ακολουθηθούν οι στρατηγικές ταιριάσματος (matching strategies) δυνάμεων και ευκαιριών, στρατηγικές μετατροπής (conversion strategies) αδυναμιών σε δυνάμεις και στρατηγικές ελαχιστοποίησης/αποφυγής (minimizing/avoiding strategies) των αρνητικών επιδράσεων. Τα ανωτέρω θα είχαν εκπληρωθεί σε μεγάλο βαθμό εάν στην θέληση της κας Hansen, είχε προστεθεί η έμπειρη ματιά ενός ή και περισσοτέρων στελεχών, ικανών να ανταπεξέρχονται σε μεταβαλλόμενες συνθήκες.

7BΕΠΙΛΟΓΟΣ

Το παρόν case study, που σχετίζεται με τον ευαίσθητο χώρο της Υγείας και της διαχείρισης του ανθρωπίνου πόνου, εξέτασε και περιέγραψε με προσοχή την καινοτόμο προσπάθεια δύο ανθρώπων να αποδώσουν επιχειρηματικά τις σκέψεις τους για την ίδρυση μιας επιχείρησης κερδοσκοπικού χαρακτήρα με αντικείμενο δραστηριότητας την παροχή υπηρεσιών «Βοήθεια στο σπίτι» σε μια επαρχιακή πόλη των ΗΠΑ (Oshkosh).
Παράλληλα, χρησιμοποιώντας ως εργαλείο την Swot ανάλυση, αρχικά, εντοπίσαμε τα λάθη και τις αδυναμίες της ιδρύτριας της επιχείρησης, κυρίως λόγω της έλλειψης του θεωρητικού υπόβαθρου στη διοίκηση επιχειρήσεων, αλλά και τις ευκαιρίες και τις απειλές που δέχθηκε η εταιρία. Στη συνέχεια, αναπτύξαμε και αξιολογήσαμε τις εναλλακτικές στρατηγικές, οι οποίες εφαρμόστηκαν στην εξέλιξη και ανάπτυξη της επιχείρησης και τέλος εντοπίσαμε κάποια σημαντικά σημεία (critical points).
Οι προβλέψεις της κα Hansen για το μέλλον του κλάδου είναι δυσοίωνες για τους εξής λόγους:
 Θεσπίζονται αυστηρότεροι κανονισμοί για την λειτουργία επιχειρήσεων υγείας
 Οι ασφαλιστικές εταιρίες δεν φαίνονται διατεθειμένες να καλύψουν μεγαλύτερο ποσοστό από τις δαπάνες που απαιτούνται για την παροχή υπηρεσιών «Βοήθεια στο Σπίτι»
 Το κόστος έχει αυξηθεί με αποτέλεσμα να μην μπορούν κάποιες ομάδες του πληθυσμού να το καλύψουν.
Από την άλλη πλευρά όμως ισχυρίζεται- γεγονός που απεικονίζεται και από πραγματικούς αριθμούς-, ότι η ζήτηση για την παροχή των συγκεκριμένων υπηρεσιών θα συνεχίσει να αυξάνεται κυρίως λόγω αύξησης του πληθυσμού ηλικίας άνω των 65.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ότι σε κάθε οικονομική κατάσταση δημιουργούνται επιχειρηματικές ευκαιρίες, οι οποίες θα πρέπει να εντοπιστούν και να μετατραπούν σε κατάλληλα εργαλεία όπου θα ωθήσουν στην ίδρυση κερδοφόρων επιχειρήσεων, κάτι το οποίο έκανε και η κα Hansen στο δυσοίωνο οικονομικό περιβάλλον της εποχής της.
Όπως άλλωστε αναφέρει και ο Γ. Σιώμκος στο βιβλίο του «Στρατηγικό Μάρκετινγκ» υπάρχουν τρία είδη επιχειρήσεων:
 Οι επιχειρήσεις που προκαλούν και δημιουργούν τα γεγονότα
 Οι επιχειρήσεις που παρακολουθούν τα γεγονότα και
 Εκείνες που αναρωτιούνται «τι συνέβη;»
Προφανώς από το κείμενο διαπιστώνουμε ότι η κα Hansen στην αρχή της επιχειρηματικής της δραστηριότητας ανήκε στην πρώτη κατηγορία επιχειρήσεων, όπου ουσιαστικά ήταν πρωτοπόρος του κλάδου, στην πορεία όμως λόγω έλλειψης γνώσεων κυρίως σε θεωρητικό υπόβαθρο δεν κατάφερε να ηγηθεί του κλάδου και των γεγονότων που ακολούθησαν. Συνέπεια όλων αυτών, να βρεθεί σε δυσχερή θέση ανάμεσα στον ανταγωνισμό, μη μπορώντας να ανταπεξέλθει στις νέες απαιτήσεις της αγοράς στην οποία απευθυνόταν και να περάσει στο δεύτερο είδος επιχειρήσεων σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση των επιχειρήσεων του Γ. Σιώμκου.

Βιβλιογραφία

• Γεώργιος Ι. Σιώμκος (Αθήνα 2004), «ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ» 2η έκδοση, Εκδόσεις Αθ. Σταμούλη
• Γεώργιος Γ. Πανηράκης, Γεώργιος Ι. Σιώμκος, (Αθήνα 2005), Μελέτες Περιπτώσεων ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ, Τόμος 1, Εκδόσεις Αθ. Σταμούλη
• Philip Kotler, (Αθήνα 2000), «Μαρκετινγκ Μάνατζμεντ- Ανάλυση, Σχεδιασμός, Υλοποίηση και Έλεγχος», Τόμος Α και Β 9η Έκδοση, Εκδόσεις INTERBOOKS
• ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ, (Αθήνα 2001), «Εισαγωγή στο Μάρκετινγκ», Γ’ Έκδοση, Εκδόσεις Αθ. Σταμούλη

Ιστοσελίδες
• HUwww.google.comU
• HUwww.homecaresupportltd.comU
• HUwww.cityofathens.grU

Τσικολάτας Α. (2009) Ανάλυση Οικονομικών Καταστάσεων και Ερμηνεία τους. Κοζάνη

Η Ανάλυση των Οικονομικών Καταστάσεων και η Ερμηνεία τους
ΓΕΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
Οι περισσότερες επιχειρησιακές αποφάσεις προβλέπουν τις εκτιμήσεις που πρέπει να γίνουν από τα μελλοντικά γεγονότα και τις σχετικές εισπράξεις. Οι πληροφορίες για τις προηγούμενες δραστηριότητες και τα αποτελέσματα μπορούν να είναι εξαιρετικά χρήσιμες στην παραγωγή τέτοιων εκτιμήσεων. Αυτές οι πληροφορίες μπορούν να ληφθούν από ποικίλες πηγές, π.χ. στατιστικές υπηρεσίες όπως η Κεντρική Στατιστική Υπηρεσία και το Κέντρο Inter Firm Com¬parison, ο Οικονομικός Τύπος, εκθέσεις από εμπορικές αντιπροσωπείες, τις συνεδριάσεις με τους πελάτες ή τη διαχείριση και τους ετήσιους απολογισμούς. Η Διαχείριση, φυσικά, θα έχει πρόσβαση στους λεπτομερείς διοικητικούς απολογισμούς καθώς επίσης και τους δημοσιευμένους απολογισμούς.
Αυτό το τμήμα ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την ανάλυση και την ερμηνεία των προηγούμενων πληροφοριών λογιστικής, ώστε να βοηθήσει στην πρόβλεψη των μελλοντικών γεγονότων. Για να προβλέψει, η σύγκριση είναι απαραίτητη, και η οικονομική ανάλυση περιλαμβάνει συχνά τις συγκρίσεις των μεταβαλλόμενων οικονομικών όρων, τις συγκρίσεις των βιομηχανιών, τις συγκρίσεις των εταιριών μέσα σε μια βιομηχανία και τις συγκρίσεις των αριθμών για μια ιδιαίτερη εταιρία κατά τη διάρκεια του χρόνου. Η χρήση των αναλογιών σε συγκριτική βάση μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμη, και η πλειοψηφία αυτού του τμήματος ενδιαφέρεται για τον υπολογισμό και τη χρήση τους.
Δεδομένου ότι ο στόχος της οικονομικής ανάλυσης είναι να βοηθήσει στην αξιολόγηση των μελλοντικών γεγονότων είναι σαφές ότι μια ανάλυση πρέπει να επικεντρωθεί σε δύο περιοχές,

1. Πρέπει να ενδιαφερθεί για τον προσδιορισμό των τάσεων και των σχέσεων, κατά τη διάρκεια του χρόνου, μεταξύ των εταιριών ή/και μεταξύ των βιομηχανιών.
2. Πρέπει να προσδιορίσει σαφώς οποιεσδήποτε σημαντικές αλλαγές που έχουν εμφανιστεί ή είναι πιθανό να εμφανιστούν και θα ακύρωναν τις βασισμένες προβλέψεις στις προηγούμενες τάσεις.
   Στην ανάλυση μιας ιδιαίτερου οργάνωσης ή ενός μέρους ενός οργανισμού, μια γενική στρατηγική είναι απαραίτητη και μια συστηματική προσέγγιση είναι ουσιαστική. Οι δύο παράγοντες που αναφέρονται ανωτέρω σαφώς πρέπει να ληφθούν υπόψη, αλλά οι έκτοτε λεπτομερείς μέθοδοι ανάλυσης ποικίλλουν κάπως. Εντούτοις, οποιαδήποτε ανάλυση θα περιελάμβανε τη λεπτομερή ανάλυση:
3. Δήλωση κέρδους και ζημίας.
4. Ισολογισμός.
5. Κατάσταση Ταμειακής Ροής
   Η ΔΗΛΩΣΗ ΚΕΡΔΟΥΣ ΚΑΙ ΖΗΜΙΑΣ
   Μια εξέταση της δήλωσης κέρδους και ζημίας είναι ουσιαστική και θα περιελάμβανε κανονικά, τέτοια πράγματα όπως:
6. Επίπεδο πωλήσεων.
7. Κατανομές πωλήσεων ανά προϊόν ή/και περιοχή.
8. Ακαθάριστα περιθώρια.
9. Σχετικά ποσοστά των διάφορων υπερυψωμένων ειδών δαπανών.
10. Ποσά που ξοδεύονται στην έρευνα και την ανάπτυξη.
11. Απόσβεση και σχετικές πολιτικές.
12. Μη επαναλαμβανόμενα ή ασυνήθιστα στοιχεία.
13. Συνεισφορές από τις μακροχρόνιες διαδικασίες.
    Ο στόχος πρέπει να είναι να προσδιοριστούν οι τάσεις όσον αφορά το εισόδημα, να αξιολογηθεί η σχετική σημασία των διαφορετικών εισοδημάτων/ δαπανών όσον αφορά τη γενική αποδοτικότητα και να απομονωθούν οποιοιδήποτε παράγοντες πρόκειται να δείξουν μια αλλαγή στις περιστάσεις. Αυτός ο τελευταίος στόχος απαιτεί μια σαφή κατανόηση της φύσης των διαφορετικών τύπων εσόδων και εξόδων, και οι απαντήσεις πρέπει να βρεθούν στις ακόλουθες ερωτήσεις, εάν είναι δυνατόν. Ποια είναι τα σχέδια συμπεριφοράς δαπανών της οργάνωσης; Ποιες δαπάνες καθορίζονται, οι οποίες είναι μεταβλητές; Είναι οποιεσδήποτε δαπάνες ικανές για αναβολή στις πιο πρόσφατες περιόδους; Μπορούν οποιεσδήποτε δαπάνες να μειωθούν ή να αποβληθούν εάν η επιχείρηση αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες; Άλλες περιοχές στις οποίες οι ερωτήσεις πρέπει να υποβληθούν περιλαμβάνουν:
14. Σταθερότητα της οικονομίας ή της βιομηχανίας.
15. Το ποσοστό αλλαγής της τεχνολογίας στη βιομηχανία.
16. Τρέχων και πιθανός ανταγωνισμός από τις εσωτερικές και ξένες επιχειρήσεις.
17. Προηγούμενη και πιθανή ερευνητική αποτελεσματικότητα.
18. Διοικητική στάση απέναντι στην έρευνα και την ανάπτυξη.
19. Η παρούσα επένδυση στις εγκαταστάσεις και τα μηχανήματα και τις μελλοντικές ανάγκες επένδυσης.
20. Τρέχουσες και πιθανές σχέσεις εργασίας.
    Όλοι αυτοί οι παράγοντες έχουν μια σημαντική επιρροή στη μελλοντική αποδοτικότητα, αλλά οι απαντήσεις σε τέτοιες ερωτήσεις δεν θα βρεθούν κανονικά στις δημοσιευμένες οικονομικές καταστάσεις. Ο αναλυτής θα πρέπει να κοιτάξει βαθύτερα για να δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις. Αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη στα πιο πρόσφατα τμήματα για να αποτρέψει την εντύπωση ότι όλες οι σχετικές πληροφορίες μπορούν να ληφθούν από τις οικονομικές καταστάσεις. Τα τελευταία είναι ένα απαραίτητο μέρος της ανάλυσης αλλά δεν είναι από μόνα τους ικανοποιητικά.
    Ο ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
    Η εξέταση του ισολογισμού εστιάζει συνήθως κυρίως στο κεφάλαιο κίνησης και την δομή κεφαλαίου, αν και μια ανάλυση των πάγιων ενεργητικών και των αλλαγών μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη. Οι ερωτήσεις θα πρέπει να υποβληθούν για τα επίπεδα κεφαλαίου κίνησης που κρατιούνται κατά τη διάρκεια του χρόνου. Πώς τέτοια επίπεδα συγκρίνονται με άλλες οργανώσεις στην ίδια γραμμή επιχείρησης; Έχουν αλλάξει σημαντικά κατά τη διάρκεια του χρόνου; Έχουν συμβαδίσει με τον πληθωρισμό ή/και την ανάπτυξη της μεμονωμένης οργάνωσης; Η σχέση μεταξύ του κεφαλαίου και του χρέους απαιτεί την προσεκτική ανάλυση. Τα υψηλά επίπεδα χρέους (καλούμενα ως η μεγάλη εμπλοκή) έχουν και τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα τους ανάλογα με τη σχέση μεταξύ της αποδοτικότητας της επιχείρησης και του ενδιαφέροντος πλήρωσης του χρέους. Η σύγκριση των αριθμών μιας μεμονωμένης επιχείρησης με έναν μέσο όρο μιας βιομηχανίας είναι πιθανό να παρέχει τα ενδιαφέροντα μαθήματα. Η ανάλυση του ισολογισμού πρέπει επίσης να δώσει έμφαση στο χρέος που προβλέπεται για την επιστροφή στο εγγύς μέλλον, και στρέφει την προσοχή του στο πρόβλημα (αναχρηματοδότησης) του χρέους. Ο ισολογισμός, με την παροχή των πληροφοριών (αν και ατελείς πληροφορίες) για τα πάγια ενεργητικά, παρέχει κάτι σαν οδηγό στην κύρια επένδυση μιας μεμονωμένης οργάνωσης, και στις μελλοντικές ανάγκες της κύριας επένδυσής της.
    ΤΑΜΕΙΑΚΗ ΡΟΗ
    Η έμφαση της δήλωσης κεφαλαίων είναι στη ρευστότητα, όπως τονίστηκε στο τελευταίο κεφάλαιο. Τα πλεονεκτήματα και οι χρήσεις μιας τέτοιας δήλωσης έχουν εξεταστεί ήδη, αλλά πρέπει να αναγνωριστεί ότι μια ανάλυση της ρευστότητας παραμένει ένα ουσιαστικό μέρος της οικονομικής ανάλυσης. Άλλη μια φορά οι τάσεις και τα ασυνήθιστα στοιχεία πρέπει να απομονωθούν. Οι τάσεις αφορούν συνήθως τα σχέδια της απόκτησης πάγιων ενεργητικών, των επιπέδων κεφαλαίου κίνησης και των πληρωμών μερισμάτων. Η αύξηση και η επιστροφή του χρέους τείνουν να είναι λιγότερο κανονικές, ιδιαίτερα όπου τα μεγάλα ποσά περιλαμβάνονται. Τα νέα ζητήματα των μετοχών, ή η εξαγορά των προτιμητέων μετοχών, τείνουν να είναι πιο κοινά. Η ανάλυση αυτού του τύπου πρέπει να επιτρέψει στις πολύ καλές εκτιμήσεις των μελλοντικών ροών μετρητών για να γίνει, δεδομένου ότι οι κανονικές ροές μπορούν να είναι σαφής και να περιλαμβάνουν τις μελλοντικές εκτιμήσεις ενώ τα ασυνήθιστα στοιχεία, αν και προσδιορίζονται σαφώς, δεν θα επαναλαμβάνονται κανονικά και είναι επομένως λιγότερο πιθανό να χρειαστούν συνυπολογισμό.
    Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ
    Έχει φανεί ότι πολλές ερωτήσεις πρέπει να απαντηθούν σε μια πλήρη οικονομική ανάλυση, και για άλλη μια φορά μια συστηματική προσέγγιση απαιτείται. Στην πράξη, οι περισσότερες αναλύσεις περιλαμβάνουν τον υπολογισμό διάφορων αναλογιών που συγκεντρώνονται στα βασικά ζητήματα ή τις περιοχές σχετικά με μια οργάνωση. Οι κύριες περιοχές για τις οποίες οι αναλογίες υπολογίζονται είναι:
21. Αποδοτικότητα και χρησιμότητα ενεργητικού.
22. Μακροπρόθεσμη δομή κεφαλαίου.
23. Κεφάλαιο ρευστότητας και κίνησης.
24. Ασφάλεια.
25. Υπάλληλοι.
26. Σταθερά μερίδια.
    Οι λεπτομερείς αναλογίες εξετάζονται στο επόμενο τμήμα. Λέγοντας αυτό, πρέπει να αναγνωριστεί ότι πολλές από τις ερωτήσεις που τίθενται απλά δεν μπορούν να απαντηθούν από τις δημοσιευμένες οικονομικές καταστάσεις μόνο. Στην πράξη, οι αναλυτές επένδυσης τείνουν να επικεντρωθούν σε ιδιαίτερες βιομηχανίες ή σε τύπους επιχειρήσεων, ενισχύοντας κατά συνέπεια τις ειδικές γνώσεις που τους δίνουν μια καλύτερη πιθανότητα να απαντήσουν στις κατάλληλες ερωτήσεις. Η διαχείριση μιας οργάνωσης είναι συχνά σε παρόμοια θέση, εάν μπορεί να είναι αρκετά αντικειμενική. Μια λιγότερο περίπλοκη ανάλυση, ενώ είναι ακόμα χρήσιμη στην εστίαση του ιδιαίτερου προβλήματος, συχνά αποτυγχάνει να δώσει οποιεσδήποτε πραγματικά σαφείς απαντήσεις. Αυτό ισχύει βεβαίως όπου μια ανάλυση είναι βασισμένη σχεδόν εξ ολοκλήρου στους αριθμοδείκτες. Αυτή είναι χαρακτηριστικά η περίπτωση στις εξετάσεις, όπου οι σπουδαστές έχουν τις ανεπαρκείς βασικές πληροφορίες για να δώσουν μια πραγματική απάντηση στις ερωτήσεις. Ο εξεταστής ενδιαφέρεται συνήθως για την προσέγγιση που χρησιμοποιείται και ψάχνει μια συστηματική χρήση των αριθμοδεικτών παρά για τις σαφείς απαντήσεις. Η φιλελεύθερη χρήση του υποτιθέμενου υποβάθρου βοηθά συχνά τις απαντήσεις να φανούν πιο εύλογες.
    Αριθμοδείκτες Αποδοτικότητας και χρησιμότητας ενεργητικού
    Αριθμοδείκτης επιστροφής στην επένδυση
    Αυτή η αναλογία αφορά τις επιστροφές στο ποσό που επενδύεται. Μπορεί να υπολογιστεί και να ερμηνευθεί με ποικίλους τρόπους, δύο από τους πιο συνηθισμένους δίνονται κατωτέρω:
27. Επιστροφή στα λειτουργικά στοιχεία του ενεργητικού
    Αυτή η αναλογία είναι μια από την πιο χρήσιμες για τις διεταιρικές συγκρίσεις της λειτουργούσας αποδοτικότητας. Υπολογίζεται ως εξής:
    Λειτουργούν κέρδος
    Χ 100
    Μέσος όρος λειτουργικών στοιχείων ενεργητικού
    Το λειτουργούν κέρδος λαμβάνεται πριν από τον τόκο και τους φόρους. Το μη επαναλαμβανόμενο εισόδημα αποκλείεται συνήθως από αυτόν τον υπολογισμό.
28. Επιστροφή στους σταθερούς μετόχους
    Αυτή η αναλογία μετρά την αποδοτικότητα/τις επιστροφές από την άποψη του σταθερού μετόχου. Υπολογίζεται ως εξής:
    Καθαρό κέρδος μετά από τον φόρο και τα μερίσματα
    Χ 100
    Μέσο μετοχικό κεφάλαιο των σταθερών μετόχων
    Αυτή η αναλογία παρέχει ένα μέτρο της επιστροφής ποσοστού στην επένδυση που γίνεται από τους ιδιοκτήτες, η οποία παρέχει στη συνέχεια μια βάση για τη σύγκριση με τις εναλλακτικές χρήσεις των κεφαλαίων των μετόχων (π.χ. κυβερνητικά αποθέματα, χρεόγραφα επιχείρησης, άλλες μετοχές, κ.λπ.).
    Η επιστροφή στην επένδυση εκφράζεται ως ποσοστό. Γενικά όσο υψηλότερη η επιστροφή τόσο καλύτερα. Το ποσοστό επιστροφής στην επένδυση εξαρτάται από δύο παράγοντες, το μέγεθος του περιθωρίου καθαρού κέρδους και η αποδοτικότητα της χρήσης του ενεργητικού, ήτοι. Λειτουργούν κέρδος Επιστροφή στα προτερήματα = Χ 100 =
    Μέσος όρος λειτουργικών στοιχείων ενεργητικού

Λειτουργούν κέρδος Χ 100 Πωλήσεις
Χ
Πωλήσεις Μέσος όρος λειτουργικών στοιχείων ενεργητικού

Η πρώτη αυτών των υποδιαιρέσεων, ήτοι:
Λειτουργούν κέρδος
Χ100
Πωλήσεις
αναφέρεται ως περιθώριο καθαρού κέρδους. Δείχνει τη δυνατότητα μιας επιχείρησης να παραγάγει τα κέρδη από τις πωλήσεις.
Η δεύτερη υποδιαίρεση, ήτοι:
Πωλήσεις
Μέσος όρος λειτουργικών στοιχείων ενεργητικού
αναφέρεται ως κύκλος εργασιών ενεργητικού. Μετρά τη δυνατότητα μιας επιχείρησης να παραγάγει τις πωλήσεις από τα λειτουργικά στοιχεία του ενεργητικού της.
Πρέπει να αναγνωριστεί ότι οι αριθμοί για τις τελευταίες δύο αναλογίες θα ποικίλουν σημαντικά από βιομηχανία σε βιομηχανία. Τα υψηλά περιθώρια συνδέονται συχνά με το χαμηλό κύκλο εργασιών ενεργητικού και αντίστροφα.
Παράδειγμα
Υπεραγορά: Περιθώριο καθαρού κέρδους 2%
Κύκλος εργασιών ενεργητικού, 12,5 φορές ετησίως
Επιστροφή στην επένδυση 25%
Κατάστημα κοσμημάτων: Περιθώριο καθαρού κέρδους 50%
Κύκλος εργασιών ενεργητικού, μία φορά κάθε δύο έτη
Επιστροφή στην επένδυση 25%
Και το περιθώριο καθαρού κέρδους και ο κύκλος εργασιών ενεργητικού μπορούν να υποδιαιρεθούν περαιτέρω όπως θεωρείται απαραίτητο. Όλοι οι τύποι δαπανών μπορούν να εκφραστούν ως ποσοστό των πωλήσεων, όπως υποδεικνύονται κατωτέρω.
Άμεσα υλικά 30%
Άμεση εργασία 30%
Έμμεση εργασία 10%
Διοίκηση 10%
Πώληση και διανομή 10%
Καθαρό κέρδος 10%
Πωλήσεις 100%
Οι διεταιρικές συγκρίσεις, ιδιαίτερα όταν περιλαμβάνονται οι αποδοτικές επιχειρήσεις, πρέπει να επιτρέψουν την απομόνωση των σημαντικών διαφορών στις δαπάνες μεταξύ των επιχειρήσεων. Η διαχείριση πρέπει να αποφασίσει αυτό που είναι να γίνει για να βελτιώσει οποιεσδήποτε περιοχές που εμφανίζονται να είναι χειρότερες απ’ ότι σε άλλες επιχειρήσεις.
Οι πωλήσεις μπορούν να αφορούν οποιοδήποτε ιδιαίτερο στοιχείο του ενεργητικού παρά το ενεργητικό στο σύνολό του. Ως εκ τούτου ο κύκλος εργασιών ενεργητικού μπορεί να υποδιαιρεθεί σε:
Πωλήσεις/πάγια ενεργητικά
Πωλήσεις /κυκλοφορούν ενεργητικά
ή περαιτέρω υποδιαιρεμένος σε:
Πωλήσεις/μεμονωμένοι τύποι στοιχείων ενεργητικού όπως απαιτείται.
Οι διεταιρικές συγκρίσεις αυτού του τύπου πρέπει να τονίσουν τις ιδιαίτερες διαφορές στην αποδοτικότητα της χρήσης των προτερημάτων και κατά συνέπεια να επιτρέψουν στη διαχείριση να επικεντρωθεί σε εκείνες τις περιοχές που είναι οι σημαντικότερες.
Ένα χρήσιμο μέτρο της έντασης κεφαλαίου παρέχεται από τον αριθμοδείκτη:
Πάγιο Ενεργητικό
Ενεργητικό
Αυτή η αναλογία δείχνει το ποσοστό των συνολικών στοιχείων ενεργητικού που λαμβάνονται από τα πάγια ενεργητικά. Όσο υψηλότερη η αναλογία τόσο υψηλότερη η ένταση κεφαλαίου. Οι κατασκευαστικές εταιρίες είναι πιθανό να έχουν τις μάλλον υψηλότερες αναλογίες από τις ανησυχίες εμπορικών συναλλαγών.
Αυτό που είναι γνωστό ως κοινού μεγέθους ισολογισμός μπορεί επίσης να είναι χρήσιμο για την σύγκριση συγγενικών στοιχείων ενεργητικού και την ένταση κεφαλαίου. Όλα τα στοιχεία στον ισολογισμό εκφράζονται ως ποσοστά του συνολικού ενεργητικού ή των στοιχείων του παθητικού. Μια σύγκριση των ποσοστών για διαφορετικές εταιρίες, ή για την ίδια εταιρία κατά τη διάρκεια του χρόνου, μπορεί να προσδιορίσει τις περιοχές που χρειάζονται περαιτέρω λεπτομερή έρευνα.
Οι αναλογίες αποδοτικότητας και χρησιμότητας ενεργητικού συνοψίζονται στο σχ. 13.
ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗΣ ΔΟΜΗΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ
Η κύρια αναλογία που υπολογίζεται σε αυτήν την περιοχή είναι γνωστή ως αναλογία χρέους/μετοχικού κεφαλαίου Αυτός ο αριθμοδείκτης ενδιαφέρεται για την καθιέρωση της σχέσης μεταξύ της εξωτερικής και εσωτερικής μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης. Η χρήση του μακροπρόθεσμου χρέους στην δόμηση κεφαλαίου έχει και τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της, και στην πράξη το επίπεδο χρέους που πραγματικά υπάρχει είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας εξισορρόπησης.
Το κύριο πλεονέκτημα του χρέους είναι ότι παρέχει μια ευκαιρία για μεγαλύτερες επιστροφές στους μετόχους χωρίς την ανάγκη να παρασχεθούν τα μεγαλύτερα ποσά κεφαλαίου. Εάν μια επιχείρηση μπορεί να δανειστεί τα κεφάλαια σε ένα προκαθορισμένο ποσοστό ενδιαφέροντος, αλλά να χρησιμοποιήσει αυτά τα κεφάλαια στην επιχείρηση για να λάβει μια μεγαλύτερη επιστροφή, το σύνολο του πρόσθετου οφέλους αυξάνει στους σταθερούς μετόχους. Όσα περισσότερα κεφάλαια δανειστούν, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανές επιστροφές στους σταθερούς μετόχους.
Παράδειγμα Η επιχείρηση Α υπολογίζει ότι μπορεί να κερδίσει 20% επιστροφή στο λειτουργικό ενεργητικό και μπορεί να δανειστεί κεφάλαια κατά 10%. Σκοπεύει να επενδύσει συνολικά £100000 στο λειτουργικό ενεργητικό και η διαχείριση εξετάζει τα σχετικά ποσοστά του μετοχικού κεφαλαίου και των δανεισμένων κεφαλαίων/χρεών που πρέπει να χρησιμοποιηθούν. Ποιες είναι οι επιστροφές στους μετόχους εάν:

1. Όλες οι δαπάνες μεταφερθούν στο μετοχικό κεφάλαιο (μηδέν χρέος).
2. 50% των δαπανών είναι χρέος που χρηματοδοτείται.
3. 80% των δαπανών είναι χρέος που χρηματοδοτείται.
   Οι επιστροφές συνοψίζονται παρακάτω: Μηδέν χρέος 50% χρέος 80% χρέος

Κέρδος προ
μεριδίων 20000 20000 20000
(20% από £100000)
Λιγότερο μερίδιο
10% – 5000 8000
Κέρδος κατόπιν
μεριδίων 20000 15000 12000
Χρέος 50000 80000
Μετοχικό Κεφάλαιο 100000 50000 20000
Επιστροφή στους σταθερούς
μετόχους 20% 30% 60%
Από αυτό φαίνεται ότι τα πιο υψηλά επίπεδα χρέους μπορούν να παρέχουν τις σημαντικά υψηλότερες επιστροφές για τους σταθερούς μετόχους. Έχοντας πει αυτό, το χρέος έχει ορισμένα μειονεκτήματα. Εάν οι επιστροφές στα στοιχεία του ενεργητικού μειώνονται σημαντικά, ή το ενδιαφέρον στα χρέη αυξάνεται, οι επιστροφές των μετόχων υπόκεινται διακυμάνσεις, όσο μεγαλύτερο είναι το επίπεδο χρέους που κρατιέται. Ο λόγος είναι απλά ότι το ενδιαφέρον πρέπει να πληρωθεί ανεξάρτητα από το επίπεδο κερδών (ή ζημιών) ενώ τα μερίσματα όχι. Για να επεξηγήσει αυτό το σημείο το ανωτέρω παράδειγμα επαναλαμβάνεται κατωτέρω, υποθέτοντας:

1. Επιστροφή στα στοιχεία του ενεργητικού που μειώνονται σε 12% Μηδέν χρέος χρέος 80% 50% χρέος
   Κέρδος προ
   μεριδίων
   Λιγότερο μερίδιο στο
   10% 12000 12000
   5000 12000
   8000
   Κέρδος μετά
   μεριδίων 12000 7000 4000
   Μετοχικό Κεφάλαιο
   Επιστροφή στους σταθερούς μετόχους 100000
   12% 50000
   14% 20000
   20%
2. Επιστροφή στα στοιχεία του ενεργητικού που μειώνονται σε 5%
   Μηδέν χρέος 50% χρέος 80% χρέος

Κέρδος προ
μεριδίων
Λιγότερο μερίδιο στο
10% 5.000 5000
5000 5000
8000
Κέρδος μετά μεριδίου5000
(3000) Μετοχικό Κεφάλαιο
Επιστροφή στους σταθερούς μετόχους 100000 5% 50000
020000

-15%

Σαφώς, η δυνατότητα των μειώσεων στο εμπόριο, ή οι αυξήσεις στο ενδιαφέρον, πρέπει να αναγνωριστούν. Το υψηλό χρέος έχει συνδεθεί με τον υψηλό κίνδυνο απώλειας. Κατά συνέπεια το πραγματικό επίπεδο χρέους που κρατιέται είναι κάτι μιας ανταλλαγής μεταξύ της επιστροφής και του κινδύνου. Ο υπολογισμός μιας αναλογίας χρέους/μετοχικού κεφαλαίου παρέχει ένα μέτρο αυτής της ανταλλαγής. Η σύγκριση με τις αναλογίες χρέους/μετοχικού κεφαλαίου για άλλες εταιρίες πρέπει να βοηθήσει στην αξιολόγηση της αποδοτικότητας της μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης για μια ιδιαίτερη εταιρία.
Στα ανωτέρω παραδείγματα μπορεί να φανεί ότι η μέγιστη απόκλιση στις επιστροφές στους μετόχους, για μια δεδομένη αλλαγή στη λειτουργούσα αποδοτικότητα, εμφανίστηκε όπου το επίπεδο χρέους ήταν μέγιστο. Η σχέση μεταξύ του χρέους και του μετοχικού κεφαλαίου αναφέρεται συχνά ως γρανάζια ή μόχλευση. Μια επιχείρηση με μόχλευση είναι με μικρό ποσοστό χρέους. Μια επιχείρηση με υψηλή μόχλευση είναι μια με μεγάλο μέρος χρέους. Η λογική για αυτούς τους όρους μπορεί να φανεί από την εξέταση των σχέσεων και των αποκλίσεων στις επιστροφές που δίνονται ανωτέρω.
Η αναλογία χρέους/μετοχικού κεφαλαίου μπορεί να υπολογιστεί με διάφορους τρόπους, δύο από τους πιο κοινούς δίνονται κατωτέρω:
Μακροπρόθεσμο Χρέος
Χ100
Μακροπρόθεσμο Χρέος συν Μετοχικό Κεφάλαιο

     Μακροπρόθεσμο Χρέος
Χ100
Μετοχικό Κεφάλαιο

Η προσοχή πρέπει να ληφθεί στην παραγωγή των συγκρίσεων για να εξασφαλίσει συγκρισιμότητα των αναλογιών. Οι αναλογίες χρέους/μετοχικού κεφαλαίου αναφέρονται μερικές φορές στο συνολικό χρέος, παρά το απλά μακροπρόθεσμο χρέος, με συνέπεια τις αναλογίες όπως:
Συνολικά Χρέη

Μετοχικό Κεφάλαιο σύν Συνολικά Χρέη

Κεφάλαιο Ρευστότητας και Κίνησης
Μια εκτίμηση του κεφαλαίου ρευστότητας και κίνησης είναι χρήσιμη στη διαχείριση όχι μόνο για τις εσωτερικές αξιολογήσεις της, αλλά και για τις αξιολογήσεις της πιστωτικής αξίας για τους πελάτες. Οι αναλογίες που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι οι ακόλουθες:
Τρέχων Αριθμοδείκτες
Κυκλοφορούν Ενεργητικό

 Τρέχων Χρέη

Αυτή η αναλογία ενδιαφέρεται για την αξιολόγηση της δυνατότητας μιας οργάνωσης να εκπληρώσει τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της. Τα τρέχοντα στοιχεία του ενεργητικού πρέπει να είναι επαρκή για να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις, έτσι η αναλογία πρέπει να είναι αρκετά υψηλή για την ασφάλεια. Εντούτοις, τα υψηλά τρέχοντα στοιχεία ενεργητικού δεν οδηγούν κανονικά στα υψηλά κέρδη από μόνα τους, έτσι η συνηθισμένη ανταλλαγή μεταξύ του κινδύνου και της επιστροφής υπάρχει.

Αριθμοδείκτες Ρευστότητας ή κρίσιμοι αριθμοδείκτες
Κυκλοφορούν Ενεργητικό μείον αποθέματα

           Τρέχοντα Χρέη

Αυτός ο αριθμοδείκτης ενδιαφέρεται επίσης για τη βραχυπρόθεσμη ρευστότητα. Από μία άποψη είναι ένα πιο κατάλληλο μέτρο δεδομένου ότι τα ρευστοποιήσιμα στοιχεία του ενεργητικού αντιπροσωπεύουν την πηγή χρηματοδοτήσεων από την οποία τα τρέχοντα στοιχεία του παθητικού πιθανώς θα συναντηθούν. Για ασφάλεια, τα ρευστοποιήσιμα στοιχεία του ενεργητικού οφείλουν να υπερβούν τα τρέχοντα στοιχεία του παθητικού, έτσι μια αναλογία 1:1 αντιπροσωπεύει ένα θεωρητικό ελάχιστο.

Τζίρος Πελατών
Πωλήσεις

Μέσος όρος Χρεωστών
Αυτός ο αριθμός μετρά τον αριθμό χρόνων ετησίως που οι χρεώστες αλλάζουν (κατά μέσον όρο). Μπορεί να εκφραστεί ως περίοδος συλλογής χρεωστών.
Μέσος όρος Χρεωστών
Χ365
Πωλήσεις
Αυτός ο αριθμός μετρά το μέσο αριθμό πίστωσης ημερών που δίνεται στους χρεώστες. Και οι δύο αναλογίες ενδιαφέρονται για το ίδιο πράγμα, δηλαδή αξιολογούν την αποδοτικότητα της συλλογής χρέους. Οι περίοδοι συλλογής χρέους πρέπει να κρατηθούν όσο πιο χαμηλές γίνεται, σύμφωνα με τη διατήρηση της καλής θέλησης πελατών. Μια χαμηλή περίοδος συλλογής χρέους είναι ισοδύναμη με έναν υψηλό αριθμό κύκλου εργασιών χρεωστών.

Τζίρος αποθεμάτων
Κόστος Πωληθέντων

Μέσος όρος αποθεμάτων
Αυτός ο αριθμός μετρά τον αριθμό χρόνων ετησίως που το απόθεμα αλλάζει (κατά μέσον όρο). Μπορεί επίσης να εκφραστεί ως μέση περίοδος εκμετάλλευσης αποθεμάτων.
Μέσος όρος αποθεμάτων
Χ365
Κόστος Πωληθέντων
Αυτός ο αριθμός μετρά το μέσο αριθμό ημερών για τον οποίο το απόθεμα διατηρείται.
Και οι δύο αναλογίες ενδιαφέρονται για τη μέτρηση της αποδοτικότητας της χρησιμοποίησης αποθεμάτων. Όσο περισσότερο αλλάξει το απόθεμα σε ένα χρόνο, τόσο αποδοτικότερη μια οργάνωση τείνει να είναι. Όπου το κόστος των αγαθών που πωλούνται δεν είναι γνωστό είναι αρκετά κοινό να αντικατασταθούν οι πωλήσεις σε αναλογίες. Οι προκύπτοντες αριθμοί δεν θα είναι ακριβείς, αλλά μπορούν ακόμα να είναι χρήσιμοι στην απομόνωση των διαφορών κατά τη διάρκεια του χρόνου ή μεταξύ των επιχειρήσεων στην ίδια βιομηχανία.

Τζίρος Πιστωτών
Πιστώσεις

Μέσος όρος Πιστωτών
Αυτός ο αριθμός μετρά τον αριθμό χρόνων ετησίως που οι πιστωτές αλλάζουν. Εναλλακτικά μπορεί να εκφραστεί ως πιστωτική περίοδος.
Μέσος όρος Πιστωτών
Χ365
Πιστώσεις

ΑΣΦΑΛΕΙΑ
Διάφορες αναλογίες μπορούν να υπολογιστούν για να παρέχουν μια αξιολόγηση της διαθέσιμης ασφάλειας για τους πιστωτές, τους δανειστές ή τους μετόχους προτίμησης. Τα εξής είναι τα πιο συνηθισμένα:

Ασφάλεια των τρεχόντων στοιχείων του παθητικού
Καθαρό Κέρδος (πχ λιγότερα τρέχοντα χρέη)
Τρέχοντα χρέη
Αυτό παρέχει μια ένδειξη της προστασίας που έχουν οι πιστωτές και οι βραχυπρόθεσμοι δανειστές. Όσο υψηλότερη η αναλογία τόσο ασφαλέστερα τα τρέχοντα στοιχεία του παθητικού.

Κάλυψη χρέους
Καθαρό κέρδος πριν από τους τόκους και τους φόρους
Χρεωστικοί Τόκοι

Αυτή η αναλογία παρουσιάζει στον αριθμό χρόνων που το καθαρό κέρδος καλύπτει τους χρεωστικούς τόκους. Όσο υψηλότερη η αναλογία τόσο μεγαλύτερη η ασφάλεια των επιστροφών στους δανειστές.

Κάλυψη μερισμάτων προτίμησης
Καθαρό κέρδος μετά τους φόρους
Μερίδια προτίμησης

Αυτή η αναλογία παρέχει μια ένδειξη της ασφάλειας των μερισμάτων προτίμησης. Όπως πριν, όσο υψηλότερη η αναλογία τόσο μικρότερη η πιθανότητα να λείπει μερίδιο προτίμησης.

ΥΠΑΛΛΗΛΟΙ
Στην αξιολόγηση μιας οργάνωσης, ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στους αριθμούς υπαλλήλων. Οι ερωτήσεις θα πρέπει να υποβληθούν για την παραγωγικότητα υπαλλήλων και την αποδοτικότητα, τη σχετική ένταση κεφαλαίου των οργανώσεων, των επιπέδων αμοιβής και άλλων παρόμοιων σχέσεων υπαλλήλων. Οι ακόλουθες αναλογίες παρέχουν χρήσιμες ιδέες στην αποδοτικότητα υπαλλήλων.

Παραγωγικότητα Η παραγωγικότητα θεωρείται συχνά να συμπυκνώνεται στην ιδέα της προστιθέμενης αξίας. Η προστιθέμενη αξία είναι η αύξηση στην αξία των προϊόντων μιας επιχείρησης που έχει εμφανιστεί μεταξύ της επιχείρησης που αγοράζει και που πωλεί το προϊόν ή τα συστατικά μέρη του. Διάφοροι αριθμοδείκτες παραγωγικότητας μπορούν να προετοιμαστούν βασισμένος σε αυτήν την έννοια. Οι δύο σημαντικότερες αναλογίες είναι:
Προστιθέμενη Αξία Προστιθέμενη Αξία
ή
Αμοιβή υπαλλήλων Αριθμός Υπαλλήλων

Η ένταση κεφαλαίου Κάποιο μέτρο της έντασης κεφαλαίου μπορεί να είναι χρήσιμο. Διαφορετικά επίπεδα κύριας επένδυσης στα παραγωγικά στοιχεία ενεργητικού (π.χ. εγκαταστάσεις και μηχανήματα και εξοπλισμός, κ.λπ.) συχνά υπολογίζονται για τις ιδιαίτερες παραλλαγές στην παραγωγή. Τα πιθανά μέτρα είναι:

Παραγωγικά στοιχεία ενεργητικού (πχ εγκαταστάσεις, μηχ/τα)
Αριθμός Υπαλλήλων

Μέσος όρος Ενεργητικού
Αμοιβές υπαλλήλων

Όσο υψηλότερη η αναλογία, τόσο πιο υψηλή η ένταση κεφαλαίου είναι στην οργάνωση.
Οι πωλήσεις και η παραγωγή κέρδους Διάφοροι αριθμοδείκτες μπορούν να υπολογιστούν αφορώντας τους υπαλλήλους στις πωλήσεις ή στα κέρδη. Τα ακόλουθα είναι χαρακτηριστικά:
Πωλήσεις
Αριθμός Υπαλλήλων

Πωλήσεις ανά υπάλληλο =

Πωλήσεις
Αμοιβές υπαλλήλων
Παραγωγή Πωλήσεων =

Κέρδος προ φόρων
Αριθμός υπαλλήλων

Κέρδος ανά υπάλληλο =

Κέρδος προ φόρων
Αμοιβές υπαλλήλων

Παραγωγή Κέρδους =

Αμοιβές Η γνώση των επιπέδων αμοιβών μπορεί να είναι χρήσιμη, ιδιαίτερα για την παραγωγή των συγκρίσεων μεταξύ των εταιριών, δεδομένου ότι τα επίπεδα αμοιβών αποτελούν συχνά τις διαφορές στην ποιότητα του προσωπικού, την παραγωγικότητα και το ηθικό του προσωπικού. Ελλείψει της λεπτομερούς γνώσης τέτοιων επιπέδων, οι προσεγγίσεις μπορούν να γίνουν με την χρήση των αναλογιών όπως:
Αμοιβές υπαλλήλων
Αριθμός υπαλλήλων

ΣΤΑΘΕΡΕΣ ΜΕΤΟΧΕΣ
Διάφοροι αριθμοδείκτες υπολογίζουν ότι δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στις μετοχές, τις τιμές μεριδίου και τα μερίσματα. Αυτοί είναι λιγότερο σημαντικοί από μερικές από τις προηγούμενες αναλογίες που δίνονται για λόγους διοικητικής λογιστικής (δηλ. για την εσωτερική λήψη απόφασης). Εντούτοις, είναι σημαντικοί στην αξιολόγηση των μετοχών και των αποδόσεων μεριδίου και πρέπει να γίνονται κατανοητοί από τη διαχείριση. Οι πιο κοινοί αριθμοδείκτες είναι:
Καθαρό κέρδος μείον κάλυψη μερισμάτων προτίμησης
Αριθμός μετοχών

Κέρδη ανά μετοχή =

Τιμές αγοράς ανά μετοχή
Κέρδη ανά μετοχή

Αριθμοδείκτης κέρδους ανά τιμή =

Μερίσματα
Αριθμός μετοχών

Μερίσματα ανά μετοχή =

Μερίσματα
Κέρδη

Αριθμοδείκτης πληρωμών μερισμάτων =

Μερίσματα
Κέρδη ανά μετοχή
Χ100

Απόδοση μερισμάτων =

Σταθερό Μετοχικό Κεφάλαιο
Αριθμός μετοχών

Εσωτερική αξία μετοχής =

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ
1 Οι αναλογίες είναι βασισμένες στους οικονομικούς απολογισμούς, περιέχει έτσι σχεδόν όλες τις ανεπάρκειες εκείνων των απολογισμών.

2. Μερικές αναλογίες είναι ανοικτές στο χειρισμό και πρέπει να ερμηνευθούν με προσοχή, π.χ. τα επίπεδα αποθεμάτων μπορούν να κρατηθούν τεχνητά χαμηλά στο τέλος του έτους, που δημιουργεί μια εντύπωση υψηλής αποδοτικότητας σε αυτήν την περιοχή.
3. Οι διεταιρικές συγκρίσεις βρίσκονται αντιμέτωπες με το πρόβλημα ότι οι διάφορες οργανώσεις χρησιμοποιούν μάλλον διαφορετικές πολιτικές απολογισμού. Ακριβώς οι ίδιες συναλλαγές μπορούν να εξεταστούν με διαφορετικούς τρόπους από διάφορες επιχειρήσεις, π.χ. οι μέθοδοι υποτίμησης, οι πολιτικές για τις αποσβέσεις των δαπανών έρευνας και ανάπτυξης, κ.λπ.
4. Μια οικονομική ανάλυση ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τον υπολογισμό των πιθανών μελλοντικών ροών μιας οργάνωσης. Οι παραδοσιακές οικονομικές δηλώσεις δεν παρουσιάζονται στην πιο κατάλληλη μορφή για λόγους προβολής και μερικοί που ανασυγκροτούν από τους τύπους ροών, απαιτούνται συχνά, π.χ. χωρίστε τις δαπάνες σε εκείνες που είναι μεταβλητές, ημι-μεταβλητές ή σταθερές.
5. Η λεπτομερής γνώση της αγοράς από μια επιχείρηση, είναι σπάνια αποκτήσιμη από τους δημοσιευμένους απολογισμούς, αλλά είναι εξαιρετικά σημαντική για την αξιολόγηση της μελλοντικής αποδοτικότητας.
6. Η αναγνώριση οποιωνδήποτε κύκλων που αφορούν τις ιδιαίτερες βιομηχανίες είναι σημαντική στην πρόβλεψη. Οι βραχυπρόθεσμες κυκλικές μετακινήσεις μπορούν καλά να αγνοήσουν τις μακροπρόθεσμες τάσεις, και πρέπει να χτιστούν στις προβλέψεις.
7. Οι αναλογίες είναι χρήσιμες κατά τη σύγκριση των παρόμοιων οργανώσεων που λειτουργούν υπό τους παρόμοιους όρους. Οι συγκρίσεις με τους διαφορετικούς τύπους οργανώσεων μπορούν να είναι παραπλανητικές.
8. Υπάρχει ένας πραγματικός κίνδυνος που η ανάλυση με αριθμοδείκτες μπορεί να οδηγήσει σε υπεραπλουστευμένα συμπεράσματα, π.χ. μια υψηλή τρέχουσα αναλογία κεφαλαίου θεωρείται καλή, ενώ οι υψηλές πιστωτικές περίοδοι που επιτρέπονται στους χρεώστες θεωρούνται κακές. Πολύ λίγη προσοχή δίνεται στον καθορισμό των βέλτιστων τιμών για τις αναλογίες, όμως στην πράξη κάποια εξισορρόπηση μεταξύ των διάφορων αναλογιών, πρέπει να γίνει.

ΝΕΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ
Τα τελευταία χρόνια ένα απέραντο ποσό έρευνας έχει πραγματοποιηθεί στην αναζήτηση μιας ενιαίας αναλογίας που συμπηκνώνει την αποδοτικότητα ή την οικονομική κατάσταση της οργάνωσης. Αυτή η έρευνα έχει επικεντρωθεί σε ποικίλες στατιστικές τεχνικές, αλλά η πιό κοινή προσέγγιση είναι βασισμένη σε μια τεχνική γνωστή ως πολλών μεταβλητών ανάλυση. Αυτή η τεχνική προσπαθεί να ενσωματώσει τις αλληλεξαρτήσεις των διάφορων αναλογιών παρά να αντιμετωπιστεί κάθε αναλογία μεμονωμένα. Η προσέγγιση είναι βασικά να συνδυαστούν διάφορες αναλογίες σε ένα πρότυπο που υπολογίζει έπειτα έναν αριθμό για να ενεργήσει ως μέτρο της αποδοτικότητας. Διάφορα πρότυπα αυτού του τύπου έχουν επινοηθεί, με την αποδοτικότητα να μετριέται από την άποψη κάποιου είδους “βαθμολόγισης”. Δυστυχώς, τα πρότυπα δεν έχουν γίνει γενικά διαθέσιμα (για προφανείς οικονομικούς λόγους) και οι αξιολογήσεις της αποδοτικότητάς τους είναι πολύ δύσκολο να γίνουν.

Κεφάλαιο 10
Λογιστική για αλλαγή επιπέδου τιμών
ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟ
Έχει καταστεί σαφές στα προηγούμενα κεφάλαια ότι η λογιστική παρέχει πολύ σημαντικές πληροφορίες για τη λήψη αποφάσεων, αλλά ότι έχει διάφορους περιορισμούς. Μια από τις σημαντικότερες των ανησυχιών είναι και η επίδραση του πληθωρισμού στις Λογιστικές Καταστάσεις. Ο πληθωρισμός μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές ανεπάρκειες και διαστρεβλώσεις στις λογιστικές καταστάσεις που προετοιμάζονται σε μια βάση ιστορικών δαπανών. Στη λήψη των αποφάσεων η διαχείριση πρέπει είτε να αναγνωρίσει αυτές, και να ρυθμίσει τις αποφάσεις τους αντίστοιχα, είτε να προετοιμάσει τις ρυθμισμένες καταστάσεις που λαμβάνουν υπόψη τα αποτελέσματα του πληθωρισμού.
Τα ιδιαίτερα προβλήματα που προκαλούνται από τον πληθωρισμό είναι:

1. Σε περίοδο πληθωρισμού οι τιμές κεφαλαίου πολύ σύντομα διαφοροποιούνται από τις ιστορικές δαπάνες. Ένας ισολογισμός που βασίζεται στις ιστορικές δαπάνες, είναι απίθανο να είναι πολύ χρήσιμος στη λήψη αποφάσεων. Γενικά, αποφάσεις που περιπλέκουν στοιχεία του ενεργητικού απαιτούν τις πληροφορίες για:
   α) την Τρέχουσα αξία χρήσης των στοιχείων του ενεργητικού(δηλ. εκπτωτική αξία των μελλοντικών αποδοχών).
   β) το Τρέχον κόστος ενός ορισμένου στοιχείου ενεργητικού.
   γ) την Τρέχουσα τιμή πώλησης ενός στοιχείου ενεργητικού (δηλ. καθαρή εφικτή αξία).
   Κανένας από αυτούς δεν πρόκειται να βρεθεί στις παραδοσιακές δηλώσεις.
2. Η βασική ιδέα “του κέρδους” πρέπει να εξεταστεί τον ίδιο χρόνο με τον πληθωρισμό. Στους απολογισμούς ιστορικών δαπανών το κέρδος είναι η αύξηση κεφαλαίου σε μια περίοδο που μπορεί να αποδοθεί στις εμπορικές συναλλαγές. Εντούτοις, σε περίοδο πληθωρισμού μέρος από αυτήν την αύξηση οφείλεται πραγματικά στον πληθωρισμό, π.χ. ένα αγορασμένο ενεργητικό για £100, και πωλημένο ένα έτος αργότερα για £110, θα παρουσιάσει ένα κέρδος £10 μέσα στους όρους των ιστορικών δαπανών. Σύμφωνα με τους παραδοσιακούς κανόνες λογιστικής αυτό το κέρδος θα μπορούσε να διανεμηθεί στους ιδιοκτήτες. Εάν το ποσοστό πληθωρισμού μέσα στην εν λόγω περίοδος ήταν 10%, καμία αλλαγή στην αγοραστική δύναμη δε θα είχε εμφανιστεί, δεδομένου ότι £110 τώρα θα απαιτηθούν για να αντικαταστήσει το εν λόγω στοιχείο. Εάν το κέρδος ήταν πραγματικά κατανεμημένο, η αγοραστική δύναμη θα είχε μειωθεί και η κλίμακα των διαδικασιών θα είχε βεβαίως ανάγκη να μειωθεί. Μια μέθοδος υπολογισμού του κέρδους, η οποία οδηγεί στη δυνατότητα ενός τέτοιου αποτελέσματος, θα εμφανιζόταν για να είναι ύποπτη, ότι οι περισσότερες εταιρίες ενδιαφέρονταιι για τη διατήρηση (τουλάχιστον) της κλίμακας των διαδικασιών τους και τις αγοραστικής δύναμης. Τα πραγματικά κέρδη προκύπτουν μόνο αφότου διατηρηθεί η αγοραστική δύναμη. Πρέπει να είναι σαφές ότι οποιαδήποτε κατάσταση στην οποία τα προτερήματα αποκτιούνται συγχρόνως, και καταναλώνονται ή πωλούνται σε έναν πιό πρόσφατο χρόνο, μπορεί να οδηγήσει στα πληθωριστικά κέρδη, και ρυθμίσεις θα απαιτηθούν εάν τα πραγματικά κέρδη πρόκειται να υπολογιστούν. Οι δύο κύριες περιοχές ρύθμισης είναι:
   α) Το κόστος πωληθέντων Τα αγαθά αγοράζονται κανονικά κάποιο χρόνο προτού να χρησιμοποιηθούν ή να πωληθούν. Το πραγματικό κόστος των πωλήσεων απαιτεί έναν υπολογισμό της τρέχουσας αγοραστικής δύναμης κατά την διάρκεια της πώλησης.
   (β) Τα πάγια ενεργητικά και οι σχετικές αποσβέσεις Τα πάγια ενεργητικά αγοράζονται συνήθως για μακροπρόθεσμη χρήση, έτσι το ποσό ρύθμισης μπορεί να είναι σημαντικά μεγάλο. Η απόσβεση πρέπει να αφορά το ρυθμισμένο αριθμό πάγιων ενεργητικών.
3. Οι καταστάσεις λογιστικής χρησιμοποιούνται συχνά για λόγους της αξιολόγησης της απόδοσης. Η αξιολόγηση της αποδοτικότητας δεν μπορεί να βασιστεί στο επίπεδο κερδών μόνο. Μια επιστροφή 10% σε μια περίοδο μηδένικού πληθωρισμού είναι αποδεκτή, ενώ μια επιστροφή 10% σε μια περίοδο πληθωρισμού 10% προτείνει τον πραγματικό λόγο ανησυχίας. Η εξάλειψη των αποτελεσμάτων πληθωρισμού είναι ουσιαστική για λόγους αξιολόγησης της απόδοσης.
4. Οι παραδοσιακές καταστάσεις λογιστικής περιλαμβάνουν μόνο τα κέρδη στα πάγια ενεργητικά όταν πραγματοποιούνται τέτοια. Ακόμα εμφανίζεται συχνά να διατηρούντε κέρδη στα κεφάλαια. Μερικά από αυτά τα κέρδη αποδίδονται εξ ολοκλήρου στον πληθωρισμό, έτσι είναι φανταστικά κέρδη. Συχνά, εντούτοις, οι τιμές συγκεκριμένων στοιχείων του ενεργητικού αλλάζουν σε διαφορετικό ποσοστό στο ποσοστό πληθωρισμού γενικά, έτσι πραγματικά κέρδη ή απώλειες εκμετάλλευσης εμφανίζονται. Τέτοια κέρδη ή απώλειες, πραγματοποιημένες ή πιθανές, πρέπει να εξεταστούν στη λήψη αποφάσεων.
5. Η διαχείριση των χρηματικών στοιχείων παίρνει μια προστιθέμενη διάσταση στις περιόδους πληθωρισμού. Τα χρηματικά στοιχεία είναι στοιχεία που υποδεικνύονται και καθορίζονται στους όρους χρημάτων, π.χ. μετρητά, χρεώστες, πιστωτές και δάνεια. Τέτοια στοιχεία σαφώς δεν συμβαδίζουν με τον πληθωρισμό. Ως εκ τούτου η εκμετάλλευση των χρηματικών στοιχείων ενεργητικού σε περίοδο πληθωρισμού θα οδηγήσει σε μια απώλεια αγοραστικής δύναμης. Αντιθέτως, η εκμετάλλευση των χρηματικών στοιχείων του παθητικού θα δώσει κέρδος στην αγοραστική δύναμη.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ
Ποικίλες προτάσεις έχουν υποβληθεί για να ρυθμίσουν τους απολογισμούς για τον πληθωρισμό. Όλοι φαίνονται να συμφωνούν ότι η διατήρηση της αγοραστικής δύναμης είναι σημαντική, αλλά είναι η δύναμη αυτή των μετόχων ή της οργάνωσης; Με άλλα λόγια, μας αφορά η αγοραστική δύναμη πάνω στα αγαθά και τις υπηρεσίες γενικά, ή με την αγοραστική δύναμη πάνω στα συγκεκριμένα αγαθά και τις υπηρεσίες στα οποία μια οργάνωση κάνει εμπόριο;
Ένα παράδειγμα θα βοηθήσει να διευκρινιστεί η διαφορά στην προσέγγιση. Υποθέστε ότι ένα άτομο ξεκινά μια επιχείρηση με την απόκτηση των αγαθών για μεταπώληση για £100. Αυτή τη στιγμή ο δείκτης λιανικών τιμών, που λαμβάνεται στο γενικό μέτρο πληθωρισμού, είναι 100. Λίγο αργότερα τα αγαθά πωλούνται για £110, όταν έχει ανέλθει ο δείκτης λιανικών τιμών σε 105, και το τρέχον κόστος των αγαθά έχει αυξηθεί στα £108. Τρεις εναλλακτικές απόψεις του κέρδους μπορούν να υποβληθούν:

1. Κέρδος ιστορικών δαπανών, το οποίο είναι η διαφορά μεταξύ των εισοδημάτων (£110) και του ιστορικού κόστους των πωληθέντων αγαθών (£100), το οποίο ανέρχεται στα £10.
2. Η δεύτερη άποψη είναι βασισμένη στη συντήρηση της γενικής αγοραστικής δύναμης του ιδιοκτήτη, και το κέρδος υπολογίζεται ως διαφορά μεταξύ των εισοδημάτων (£110) και του ρυθμισμένου ιστορικού κόστους των αγαθών (£100 Χ 105/100 = £105), δίνοντας ένα πραγματικό κέρδος £5.
3. Μια τρίτη άποψη είναι βασισμένη στη συντήρηση της συγκεκριμένης αγοραστικής δύναμης της οργάνωσης, και
   το κέρδος υπολογίζεται ως διαφορά μεταξύ των εισοδημάτων (£110) και του τρέχοντος κόστους των στοιχείων του ενεργητικού κατά την διάρκεια της πώλησης (£108), δίνοντας ένα κέρδος £2.
   Στην πράξη είναι αρκετά κοινό για τις μεταβολές των τιμών σχετικά με τα συγκεκριμένα προτερήματα να είναι αρκετά διαφορετικά στις μεταβολές των τιμών γενικά, όπως μετριέται από έναν δείκτη, όπως ο δείκτης λιανικών τιμών, έτσι μια σαφής κατανόηση της διατήρησης κεφαλαίου υπογραμίζει ότι κάθε μέθοδος είναι ουσιαστική. Οι δύο κύριες προσεγγίσεις στην εξέταση του πληθωρισμού αναλύονται λεπτομερέστερα κατωτέρω.
   ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΑΤΉΡΗΣΗ ΑΓΟΡΑΣΤΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ
   Όπως υποδεικνύεται ανωτέρω, μια προσέγγιση στο πρόβλημα των αλλαγών των επιπέδων τιμών είναι να προσπαθήσει να προετοιμάσει τις δηλώσεις κατά τέτοιο τρόπο ώστε η γενική αγοραστική δύναμη των ιδιοκτητών να διατηρείται. Με άλλα λόγια, το κεφάλαιο στο τέλος μιας περιόδου πρέπει να αντιπροσωπεύσει τουλάχιστον την ίδια αγοραστική δύναμη με το κεφάλαιο στην αρχή. Να είναι σε θέση να κάνει έναν υπολογισμό με κάποιο μέτρο της αγοραστικής δύναμης που είναι απαραίτητο, και οι αριθμοί δεικτών να είναι η χρησιμοποιούμενη συσκευή. Ένας αριθμός από αυτούς έχουν ως σκοπό συγκεκριμένα να παρέχουν ένα μέτρο της γενικής αγοραστικής δύναμης. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο δείκτης λιανικών τιμών (RPI) που μετρά τις αλλαγές κατά τη διάρκεια του χρόνου στις δαπάνες ενός συγκεκριμένου “καλαθιού αγαθών”. Στην πράξη, οι δείκτες αυτού του τύπου λαμβάνονται για να είναι δείκτες των μεταβολών των τιμών όπως αφορούν όλα τα αγαθά και τις διαθέσιμες υπηρεσίες.
   Στο τελευταίο παράδειγμα το RPI κινήθηκε ανωδικά από 100 προς 105, αντιπροσωπεύοντας πληθωρισμό 5%. Η συντήρηση της αγοραστικής δύναμης της αρχικής επένδυσης απαιτεί μια ανάλογη αύξηση, δηλ. Δείκτης στο τέλος της περιόδου
   Επένδυση Χ = £105
   Δείκτης στην αρχή
   Εάν το κεφάλαιο στο τέλος της περιόδου δεν είναι τουλάχιστον £105 η αγοραστική δύναμη του ιδιοκτήτη δεν θα έχει διατηρηθεί. Γενικότερα, εάν οι απολογισμοί πρόκειται να προετοιμαστούν για να παρουσιάσουν τα αποτελέσματα του πληθωρισμού στα κέρδη, είναι απαραίτητο να μετατραπούν όλα τα στοιχεία στους απολογισμούς στη τρέχουσα αγοραστική δύναμή τους (CPP) στο τέλος του έτους. Ως εκ τούτου ο λογιστικός όρος CPP.
   Πρέπει να είναι σαφές ήδη ότι οι απολογισμοί CPP προετοιμάζονται από την άποψη των ιδιοκτητών και υπάρχει λίγη αμφιβολία ότι μια τέτοια προσέγγιση παρέχει τις χρήσιμες πρόσθετες ιδέες στην απόδοση μιας οργάνωσης. Εντούτοις, έχει διάφορα προβλήματα και περιορισμούς:
4. Είναι χρήσιμο για τα πραγματικά κέρδη, αλλά στα μεμονωμένα είναι απίθανο να είναι πολύ βοηθητικό στη λήψη αποφάσεων – οι χρήστες λήψης αποφάσεων είναι πολύ πιθανότερο να ενδιαφερθούν για το τρέχον κόστος αντικατάστασης ή την καθαρή εφικτή αξία. Οι CPP αριθμοί στοιχείων ενεργητικού μπορούν καλά να είναι αρκετά διαφορετικοί σε καθένα αυτών των τελευταίων δύο.
5. οι CPP συντηρεί τις περισσότερες από τις ανωμαλίες της παραδοσιακής λογιστικής, έχει έτσι τις περισσότερες από τις αδυναμίες της.
6. Οι καταστάσεις CPP δεν είναι ιδιαίτερα χρήσιμες στην παραγωγή των προβλέψεων για τη μελλοντική αποδοτικότητα των μεμονωμένων οργανώσεων, και οι λεπτομέρειες των τρεχουσών δαπανών όπως αφορούν τη συγκεκριμένη οντότητα φαίνονται πιό κατάλληλες.
7. Μερικές αμφιβολίες έχουν εκφραστεί ως προς τη σχετικότητα των ρυθμίσεων που γίνονται βάσει ενός γενικού δείκτη, δεδομένου ότι ένας τέτοιος δείκτης μπορεί να είναι αρκετά διαφορετικός στις μεταβολές των τιμών που έχουν επιπτώσεις πραγματικά στους μεμονωμένους χρήστες.
   Μέχρι το σημείο που η διαχείριση πρέπει να εξασφαλίσει ότι οι ιδιοκτήτες μιας οργάνωσης είναι ικανοποιημένοι με την απόδοση, θα ενδιαφερθούν για τη λογιστική CPP. Εντούτοις, γενικά, είναι πιθανό ότι η διαχείριση θα ενδιαφερθεί για την οργάνωση ως οντότητα και θα προτιμήσει τις ρυθμίσεις που βασίζονται στη δεύτερη προσέγγιση που δίνεται κατωτέρω.
   Λέγοντας αυτό, μια περιοχή που πρέπει να είναι ενδιαφέρουσα στη διαχείριση είναι αυτή της διαχείρισης των χρηματικών στοιχείων. Οι CPP υπογραμμίζει σαφώς τη σημασία της λογικής διαχείρισης των χρηματικών στοιχείων και του ρόλου του χρέους στην κύρια δομή. Σε έναν χρόνο του πληθωρισμού το πραγματικό κόστος μπορεί να είναι αρκετά μικρό, ακόμα και αρνητικό. Αντιθέτως, το κόστος διατήρησης χρηματικών στοιχείων ενεργητικού μπορεί να είναι αρκετά υψηλό.

ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΑΓΟΡΑΣΤΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ
Η δεύτερη προσέγγιση που αποτελεί τα μεταβαλλόμενα επίπεδα τιμών ενδιαφέρεται για να εξασφαλίσει ότι η αγοραστική δύναμη μιας συγκεκριμένης οντότητας συντηρείται. Αυτό λαμβάνεται συνήθως για να σημάνει ότι η λειτουργούσα ικανότητα πρέπει να διατηρηθεί. Μια τέτοια έννοια απαιτεί να ταιριάζουν τα εισοδήματα των τρεχουσών δαπανών με τα στοιχεία που καταναλώνονται. Στο πρώτο γενικό παράδειγμα, το εισόδημα £110 θα πρέπει να αντιστοιχηθεί ενάντια στο τρέχον κόστος των αγαθών που καταναλώνονται (£108), για να δώσει τι αναφέρεται ως κέρδος τρεχουσών δαπανών £2. Αυτά τα £2 είναι διανεμητά στους ιδιοκτήτες ενώ η λειτουργούσα ικανότητα συντηρείται. Το κέρδος CPP των £5, ενώ υπήρξε μια πραγματική αύξηση στην αγοραστική δύναμη των μετόχων, δεν μπορεί να διανεμηθεί πλήρως εάν η λειτουργούσα ικανότητα πρόκειται να διατηρηθεί.
Οι ρυθμίσεις που γίνονται θα βασιστούν στις πραγματικές τρέχουσες δαπάνες κατά την διάρκεια της πώλησης ή της χρήσης, ή ενός δείκτη που είναι συγκεκριμένα σχετικός με ορισμένους τύπους στοιχείων ενεργητικού ή δαπανών.
Παράδειγμα
Μια επιχείρηση αρχίζει την 1η Ιανουαρίου, με κεφάλαιο £30000. Αγοράζει τα πάγια ενεργητικά για £20000 κατά αυτήν την ημερομηνία. Η υποτίμηση πρόκειται να είναι 20% το χρόνο, ευθεία γραμμή. Η συναλλαγή για το έτος είναι η ακόλουθη:
Πωλήσεις £
31 Μαρτίου 200 μονάδες για £100 το καθένα 20000
30 Ιουνίου 200 μονάδες για £110 το καθένα 22000
30 Σεπτεμ 200 μονάδες για £102 το καθένα 22400
64400

Αγορές
1 Ιανουαρίου 200 για £50 το καθένα
1 Μαρτίου Ανακοίνωση της ανόδου τιμών σε £54 ανά μονάδα
1 Μαίου 200 £54 το καθένα
1 Σεπτεμβρ 200 £54 το καθένα
15 Σεπτεμβ Άνοδοι τιμών κόστους £56 ανά μονάδα
31 Δεκεμβρίου 200 για £56 το καθένα

Πάγια ενεργητικά
Το κόστος αντικατάστασης των πάγιων ενεργητικών στο τέλος του έτους είναι £25000.
Βήματα στους υπολογισμούς

1. Ο στόχος είναι να παρουσιαστεί, στο τρέχων κέρδος και την ζημία, το κόστος των πωλήσεων και της υποτίμησης με τρέχον κόστος κατά την διάρκεια της πώλησης, και, στον ισολογισμό, τα στοιχεία του ενεργητικού με τα τρέχον κόστη τους στην ημερομηνία ισολογισμών.
2. Το τρέχον κόστος των πωλήσεων υπολογίζεται ως εξής: £
   Ιανουάριος Αγορές 200 σε 50 £ 10000
   Μάρτιος Ανατίμηση 200 σε 4 £ 800
   Μάρτιος Ισορροπία 200 σε 54 £
   Κόστος πωλήσεων 200 σε 54 £ 10800
   (10800)
   ισορροπία –
   Μάιος Αγορές 200 σε 54 £ 10800
   Ιούνιος Κόστος πωλήσεων 200 σε 54 £ (10800)
   ισορροπία –
   Σεπτέμβριος Αγορές 200 σε 54 £ 10800
   Ανατίμηση 200 σε 2 £ 400
   Ισορροπία 200 σε 56 £ 11200
   Κόστος πωλήσεων 200 σε 56 £ (11200)
   ισορροπία –
   Δεκέμβριος Αγορές 200 σε 56 £ 11200

Από αυτό μπορεί να φανεί ότι:
(α) Οι συνολικές δαπάνες των πωλήσεων είναι £32800.
(β) Η ισορροπία κλεισίματος του αποθέματος είναι £11200.
(γ) Μεταφορές στο αποθεματικό αναπροσαρμογής είναι στο σύνολο £1200.

3. Τα πάγια ενεργητικά και οι υποτιμήσεις Τα πάγια ενεργητικά τίθενται στον ισολογισμό τρεχουσών δαπανών με το τρέχον κόστος τους στο τέλος του έτους (£25000). Η σχετική παροχή υποτίμησης στον ισολογισμό πρέπει επομένως να είναι ένα κατάλληλο ποσοστό αυτού του τρέχοντος κόστους (20% από £25000 = £5 000). Εντούτοις, η υποτίμηση τρεχουσών δαπανών στη κατάσταση κέρδους και ζημίας είναι συνήθως βασισμένη στο μέσο τρέχον κόστος των πάγιων ενεργητικών για το έτος (δηλ. (20%x (20000 + 25000)/2) που είναι ίσο με £4500). Αυτό αφήνει £500 επιπλέον για να μεταφερθεί στη συνολική υποτίμηση. Αυτό το πρόσθετο ποσό, καλούμενο υποτίμηση ανεκτέλεστης παραγγελίας, μεταφέρεται από την επιφύλαξη ανατίμησης που αναφέρεται κατωτέρω.
4. Το αποθεματικό αναπροσαρμογής είναι, γενικά, η διαφορά μεταξύ των δαπανών ιστορικών δαπανών και των δαπανών τρεχουσών δαπανών. Σε μια περίοδο αυξανόμενων τιμών αντιπροσωπεύει αποτελεσματικά τα κέρδη στα προτερήματα εκμετάλλευσης. Με μια κύρια έννοια συντήρησης βασισμένη στη λειτουργούσα ικανότητα, τέτοια “κέρδη” πρέπει να διατηρηθούν, και δεν συμπεριλαμβάνονται κανονικά στο κέρδος και την απώλεια τρεχουσών δαπανών. Σε αυτό το παράδειγμα η επιφύλαξη αποτελείται από τις μεταφορές για τα πάγια ενεργητικά (£5000), κόστος των πωλήσεων (£1200) λιγότερη υποτίμηση ανεκτέλεστης παραγγελίας (£500). Η ισορροπία κλεισίματός της είναι έτσι £5700.
5. Η ισορροπία μετρητών προσεγγίζεται απλά με την αφαίρεση των εκροών μετρητών για τις αγορές (£42800) και τα πάγια ενεργητικά (£20000) από τις εισροές για το κεφάλαιο (£30000) και τις πωλήσεις (£64400).
   Τα ανωτέρω μπορούν να συνοψιστούν στους απολογισμούς τρεχουσών δαπανών λαμβάνοντας υπόψη τα κατωτέρω. Το ιστορικό κόστος (HC)λογαριάζει ότι παρουσιάζεται στην τελική στήλη για λόγους σύγκρισης. Το ιστορικό κόστος των πωλήσεων είναι βασισμένο στην αρχή, το πρώτο μέσα, πρώτο έξω.

Κέρδος και απώλεια τρεχουσών δαπανών για το έτος
£ Ιστορικό Κόστος £
Πωλήσεις 64400 64400
Μείον κόστος πωλήσεων 32800 31600
31600 32800
Μείον αποσβέσεις 4500 4000
Τρέχων κέρδος 27100 28800

Ισολογισμός τρεχουσών δαπανών στο τέλος του έτους

£   £

Πάγιο Ενεργητικό-Ανατίμηση 25000 20000
μείον πρόβλεψη απόσβεσης 5000 4000
20000 16000
Κυκλοφορούν ενεργητικό
Αποθέματα 11200 11200
μετρητά 31600 31600
62800 58800
κεφάλαιο 30000 30000
ανατίμηση 5700
Τρέχων κέρδος 27100 28800
62800 58800

Πλεονεκτήματα των Λογιστικής Τρεχουσών Δαπανών (CCA)

1. Οι CCA επιτρέπουν τις αλλαγές στις συγκεκριμένες δαπάνες και τις τιμές όπως αφορούν τις μεμονωμένες επιχειρήσεις. Αυτό πρέπει να παρέχει τις πολύ πιο χρήσιμες πληροφορίες για λόγους λήψης αποφάσεων.
2. Ειδικότερα το κέρδος που υπολογίζεται βάση CCA παρέχει έναν καλύτερο οδηγό στη διανομή των κερδών από οποιοδήποτε άλλο σύστημα μέτρησης κέρδους, αν και σαφώς πολλοί άλλοι παράγοντες επηρεάζουν το πραγματικό ποσό που διανέμεται.
3. Ένας ισολογισμός τρεχουσών δαπανών γίνεται αισθητός να παρέχει μια καλύτερη βάση για την αποδοτικότητα και μια ρεαλιστικότερη δήλωση της οικονομικής θέσης είτε από το HC είτε από τις CPP.

Περιορισμοί και προβλήματα της CCA

1. Διάφοροι συγγραφείς έχουν επισημάνει ότι η παροχή των τιμών μεταπώλησης καθώς επίσης και των τρεχουσών δαπανών θα βελτίωνε περαιτέρω τις διαθέσιμες πληροφορίες.
2. Οι CCA δεν είναι ένα σύστημα καθορισμού του γενικού πληθωρισμού. Ο μέτοχος θα πρέπει να κάνει τους υπολογισμούς των πραγματικών κερδών ή απωλειών.
3. Τα κέρδη/οι απώλειες στα χρηματικά στοιχεία παραλείπονται. Μερικές χρήσιμες γνώσεις παραλείπονται μαζί με αυτά.
4. Κάποια δυσκολία μπορεί να δοκιμαστεί στον καθορισμό των τρεχουσών δαπανών, ιδιαίτερα σε μια περίοδο γρήγορης τεχνολογικής αλλαγής.

ΜΙΑ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ
Σαφώς, και οι δύο προσεγγίσεις έχουν ορισμένα πλεονεκτήματα και περιορισμούς. Και οι δύο παρέχουν χρήσιμες ιδέες στο πώς τα μεταβαλλόμενα επίπεδα τιμών έχουν επιπτώσεις στα κέρδη και την οικονομική θέση. Οι CPP ενδιαφέρονται για τη συντήρηση του κεφαλαίου του ιδιοκτήτη, και παίρνει έτσι μια “ιδιόκτητη” άποψη της κύριας συντήρησης. Οι CCA ενδιαφέρονται για τη συντήρηση της λειτουργούσας ικανότητας, και παίρνει μια άποψη “οντοτήτων ” της κεφαλαιακής συντήρησης. Αυτό είναι πιθανό να είναι πιο χρήσιμο για λόγους διοικητικής λογιστικής, αν και τα ιδιαίτερα μαθήματα μπορούν να προέλθουν από CPP όσον αφορά τη διαχείριση των χρηματικών στοιχείων. Ένας άλλος παράγοντας είναι ότι η διαχείριση πρέπει να εξετάσει την άποψη των μετόχων της απόδοσης όπως απεικονίζεται από ορισμένες πτυχές CPP, τόσο η αποκλειστική εμπιστοσύνη στις CCA θα ήταν επικίνδυνη.
Πάρα πολύ συχνά οι δύο προσεγγίσεις θεωρούνται για να συγκρουστούν, έτσι ώστε να αναγκαζόμαστε σε μια επιλογή ενιαίας μεθόδου. Μια τέτοια αναγκασμένη επιλογή δεν είναι χρήσιμη, δεδομένου ότι οι δύο προσεγγίσεις ενδιαφέρονται πραγματικά για τα διαφορετικά προβλήματα. Λαμβάνοντας υπόψη το αρχικό παράδειγμά μας, όπου τα αγαθά που κόστισαν £100 πωλήθηκαν για £ 110, με τις τρέχουσες δαπάνες της αντικατάστασης που είναι £ 108 και το HC που ρυθμίστηκε για το γενικό πληθωρισμό που είναι £105. Οι δύο υπολογισμοί, συνολικά, δείχνουν ότι το πραγματικό κέρδος στους μετόχους ήταν £5, αλλά μόνο £2 αυτού θα μπορούσε να διανεμηθεί εάν η λειτουργούσα ικανότητα της οργάνωσης πρόκειται να συντηρηθεί.
SSAP 16
Από μια διοικητική λογιστική σκοπιά, αρκετά έχουν ειπωθεί για να δείξει τα σχετικά πλεονεκτήματα η CCA στα CPP. Εντούτοις, πρέπει να επισημανθεί ότι οι διάφορες προτάσεις υπολογισμού του πληθωρισμού σχεδόν εξ ολοκλήρου έχουν υποβληθεί στα πλαίσια των εξωτερικών δημοσιευμένων απολογισμών. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η επιλογή μεταξύ των δύο προσεγγίσεων, ή οποιοδήποτε πιθανό συνδυασμό τους, είναι λιγότερο σαφής, λαμβάνοντας υπόψη την αναμφίβολη σημασία των πληροφοριών για τους ιδιοκτήτες. Στη διοικητική λογιστική πρέπει να αναγνωριστεί ότι οι πληροφορίες πρέπει να εκφραστούν με τον τρόπο που είναι ο πιο κατάλληλος για να λυθεί το πρόβλημα, και δεν υπάρχει καμία απαίτηση να ακολουθηθούν ακριβώς οποιεσδήποτε οδηγίες που καθορίζονται για τις δημοσιευμένες εκθέσεις.
Λέγοντας αυτό, η γνώση των εξωτερικών απαιτήσεων μπορεί να επηρεάσει τις εσωτερικές μεθόδους με κάποιο τρόπο. Η δήλωση της πρότυπης πρακτικής λογιστικής¬ (SSAP) 16, αντιπροσωπεύει την τρέχουσα κατάσταση του έργου όσον αφορά τις εξωτερικές εκθέσεις. Είναι το τελευταίο σε έναν αρκετά μεγάλο κατάλογο προτάσεων που έχουν κυμανθεί από CPP ως στενό CCA, και έχουν καλύψει ποικίλες προσπάθειες να συνδυαστούν τα στοιχεία των δύο. Ορισμένα στοιχεία στις συστάσεις του, υπόκεινται στην ουσιαστική κριτική, ιδιαίτερα η ρύθμιση μόχλευσης, και οι περαιτέρω βελτιώσεις και οι τροποποιήσεις που θα γίνουν.
Οι κύριες προτάσεις SSAP 16 είναι:

1. Και το κέρδος και η ζημία τρεχουσών δαπανών και ο ισολογισμός τρεχουσών δαπανών απαιτούνται.
2. Η δήλωση κέρδους και ζημίας τρεχουσών δαπανών απαιτεί να γίνουν ρυθμίσεις στο κέρδος ιστορικών δαπανών για να απεικονίσει τη διαφορά μεταξύ του τρέχοντος κόστους και του ιστορικού κόστους για:

α) Κόστος πωλήσεων.
β) Απόσβεση.
γ) Χρηματικό κεφάλαιο κίνησης.
Οι ρυθμίσεις για το κόστος των πωλήσεων και της απόσβεσης είναι βασισμένες στις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στο CCA τμήμα που καθορίστηκε νωρίτερα. Η χρηματική ρύθμιση κεφαλαίου κίνησης (MWCA) είναι μια σχετικά πρόσφατη καινοτομία και προορίζεται να εξασφαλίσει ότι το χρηματικό κεφάλαιο κίνησης διατηρείται. Η ρύθμιση είναι παρόμοια με αυτήν, για μια απώλεια στα χρηματικά στοιχεία του ενεργητικού κάτω από CPP αλλά ο δείκτης ή η ρύθμιση που χρησιμοποιείται είναι βασισμένη στις συγκεκριμένες χρηματικές ανάγκες κεφαλαίου κίνησης της συγκεκριμένης επιχείρησης, παρά σε έναν γενικό δείκτη. Θεωρείται έτσι ως μια λογική επέκταση στις άλλες CCA 1 ρυθμίσεις.
Η αφαίρεση αυτών των CCA ρυθμίσεων από το κέρδος ιστορικών δαπανών οδηγεί στο λειτουργούν κέρδος τρεχουσών δαπανών (CCOP). Αυτό το κέρδος θα μπορούσε να διανεμηθεί συντηρώντας τη λειτουργούσα δυνατότητα και είναι ένας πολύ πιο χρήσιμος αριθμός για την εσωτερική λήψη αποφάσεων από έναν αριθμό κέρδους βασισμένο είτε σε HC είτε σε CPP.

3. Ο SSAP 16 επίσης απαιτεί να γίνει μια ρύθμιση μόχλευσης
   όπου χρειάζεται. Η λογική της δεν είναι τρομερά σαφής, αλλά
   φαίνεται ότι οι εταιρίες που χρηματοδοτούν χαρακτηριστικά μέρος της λειτουργικής ικανότητας από το χρέος, και αυτό μόνο το μέρος της λειτουργικής
   ικανότητας που χρηματοδοτείται από τη δικαιοσύνη πρέπει να διατηρηθεί.
   Κατά συνέπεια, μέχρι το σημείο που η λειτουργούσα ικανότητα χρηματοδοτείτε εξωτερικά, οι τρεις ρυθμίσεις που έγιναν στην άφιξη του CCOP, μπορούν να μειωθούν. Η ρύθμιση μόχλευσης υπολογίζεται πολλαπλασιάζοντας τις τρεις CCA ρυθμίσεων με την αναλογία:
   Εξωτερικά κεφάλαια

κεφάλαιο τρεχουσών δαπανών συν τα εξωτερικά κεφάλαια
Το CCOP παρά η ρύθμιση μόχλευσης δίνει έναν αριθμό καλούμενο το κέρδος τρεχουσών δαπανών αποδοτέο στους μετόχους.

4. Ο ισολογισμός τρεχουσών δαπανών πρέπει να παρουσιάσει στοιχεία ενεργητικού εκτιμημένα στο κόστος, και¬ το κύριο απόθεμα δαπανών ή
   το απόθεμα κεφαλαιακής διατήρησης πρέπει επίσης να περιληφθεί. Σε γενικές γραμμές αυτά τα αποθέματα είναι τα ίδια όπως το αποθεματικό αναπροσαρμογής που αναφέρθηκε νωρίτερα στο τμήμα CCA, το οποίο περιέλαβε τις ανατιμήσεις
   για τα πάγια ενεργητικά και το απόθεμα. Υπό το SSAP 16, περαιτέρω καταχωρήσεις θα πρέπει να γίνουν για να απεικονιστεί το MWCA και η ρύθμιση μόχλευσης.
5. Μια συμπληρωματική δήλωση των αλλαγών του καθαρού κεφαλαίου των μετόχων, αφού επιτραπεί η αλλαγή στην αγοραστική δύναμη των χρημάτων, μπορεί να δοθεί. Εντούτοις, τα πρότυπα δεν εξετάζουν τη συντήρηση
   του κεφαλαίου σε γενικούς όρους αγοραστικής δύναμης.

Τσικολάτας Α. (2009) Franchise – Παρελθόν, παρόν, μέλλον. Μελέτη σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Πάτρα

Ορισμός franchising
“Η διαρκής εμπορική συνεργασία μεταξύ δύο επιχειρήσεων βάση της οποίας η μία επιχείρηση ο δικαιοπάροχος (franchisor), παραχωρεί στο δικαιοδόχο (franchisee), έναντι άμεσου ή έμμεσου οικονομικού ανταλλάγματος, το δικαίωμα εκμετάλλευσης του πακέτου Franchising”, δηλαδή ενός συνόλου δικαιωμάτων βιομηχανικής ή πνευματικής ιδιοκτησίας.

            Ελληνικός Σύνδεσμος Franchise
Κώδικας Δεοντολογίας

ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Ιστορική Εξέλιξη
O όρος franchising είναι γαλλικής προέλευσης και εμφανίζεται για πρώτη φορά στο Μεσαίωνα στην Αγγλία, όπου θεωρείτο προνόμιο ή δικαίωμα. Με τη Βιομηχανική Επανάσταση η φυσιολογική μετεξέλιξη του franchising εστιάστηκε σε βιομηχανικά προϊόντα και ειδικότερα προϊόντα παραγωγής, δηλαδή σε ότι μπορούσε να πωληθεί μέσω αντιπροσώπου.
Το σύστημα δικαιόχρησης αναπτύσσεται στις ώριμες οικονομίες. Εμφανίστηκε στην Αμερική (Isaac M. Singer- Η.Π.Α. 1811 – 1875 Ραπτομηχανή Singer, Ray Croc – Η.Π.Α 1902 –1984 Mc Donalds) και βασίστηκε κυρίως στον παράγοντα άνθρωπο και της αξιοποίησης των απίστευτα μεγάλων από τη φύση του δυνατοτήτων. Με τις συγχωνεύσεις μεγάλων εταιρειών, δημιουργήθηκε μια γενιά ανέργων μεσαίων και υψηλόβαθμων στελεχών επιχειρήσεων, οι οποίοι είχαν πείρα manager, ικανότητες, κάποιο μικρό η μεγαλύτερο κεφάλαιο λόγω των υψηλών ως τότε αμοιβών τους, και το βασικότερο, υψηλής ποιότητας δαπανηρό καταναλωτικό τρόπο ζωής. Δηλαδή είχαν συνηθίσει ένα μοντέλο ζωής με καταναλωτικά πρότυπα που σαφώς δεν θα ήθελαν να αποχωριστούν. Αυτοί αποτέλεσαν την δεξαμενή των πρώτων franchisee-δικαιοδόχων, εταιρειών που αποφάσισαν να αναπτυχθούν με αυτό το σύστημα. Το franchising είναι η εξυπνότερη ανακάλυψη για την ανάπτυξη δικτύων, των τελευταίων εκατό ετών στον κόσμο. Πράγματι αποδείχτηκε ότι αυτή η δεξαμενή στελεχών στην Αμερική, συνδυάζοντας την επιπλέον προσπάθεια και την ιδιωτική πρωτοβουλία με το οργανωμένο κεντρικό σύστημα, μεγαλούργησε και δημιούργησε παγκόσμιους κολοσσούς αλυσίδων franchising.
Θεωρητικά λοιπόν σαν συμπέρασμα φαίνεται ότι το franchising ουσιαστικά δημιουργεί μια θέση εργασίας, αυτή του franchisee. Πράγματι ο δικαιοδόχος διευθύνει την επιχείρησή του και αμείβεται με έναν ικανοποιητικό μισθό που προβλέπεται σαν διαχειριστική αμοιβή σε κάθε business plan. Πέρα όμως από αυτό απολαμβάνει και τα κέρδη της επιχείρησης του όπως αυτά αποκρυσταλλώνονται στο τέλος του λογιστικού έτους και στην ουσία είναι η απόδοση του κεφαλαίου που διέθεσε για την επένδυση που έκανε προκειμένου να αποκτήσει αυτήν την επιχείρηση. Στην ουσία εδώ παρατηρούμε μια μικτή κατάσταση. Εργαζόμενο που αμείβεται από την επιχείρησή του και ταυτόχρονα επενδυτή που απολαμβάνει κέρδη σαν αμοιβή κεφαλαίου που επένδυσε.
Σήμερα το franchising είναι μια πλήρως ελεγχόμενη βιομηχανία και από τη μεριά του κλάδου έχει δημιουργηθεί ο Διεθνής Σύνδεσμος Franchising με σκοπό τη διατήρηση της φερεγγυότητάς του. Ως θεσμός, αναπτύσσεται ταχύτατα σε παγκόσμιο επίπεδο, λόγω των ισχυρών πλεονεκτημάτων που το χαρακτηρίζουν τόσο από τη μεριά των δικαιοπαρόχων, όσο και των δικαιοδόχων.

Πως λειτουργεί το δίκτυο
Το δίκτυο franchise είναι ένα άτυπο δίκτυο ‘Συλλογικής Επιχειρηματικότητας’, δηλαδή μια ομάδα μικρών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται ξεχωριστά, αλλά και μαζί, εφόσον έχουν όμοιους στόχους.
Η ανάπτυξη ενός δικτύου με τη μέθοδο του franchising δίνει ένα διαφορετικό μοντέλο στο σύστημα ιεραρχίας. Εδώ συναντούμε 4 ξεχωριστά σκαλοπάτια. Στο πιο ψηλό σκαλοπάτι βρίσκουμε τον franchisor (τη μητρική εταιρεία, τον διευθυντή του δικτύου) ,όπου προμηθεύει τα προϊόντα του και εφοδιάζει τους franchisees με την απαραίτητη τεχνογνωσία και τα πρότυπα λειτουργίας της επιχείρησης. Επίσης συμβάλει στην αρχική εκπαίδευση του προσωπικού και τους παρέχει συνεχή υποστήριξη. Στο αμέσως επόμενο σκαλοπάτι συναντάμε τα ανώτατα στελέχη διοίκησης (area managers, επιτελικά γραφεία) που είναι υπεύθυνοι ο κάθε ένας για ένα κομμάτι του δικτύου. Αμέσως μετά στο τρίτο σκαλοπάτι συναντάμε τον ίδιο τον κορμό του δικτύου: τους franchisees. Οι ίδιοι είναι επιχειρηματίες και η επιχείρηση τους αποτελεί ξεχωριστή οντότητα ενταγμένη όμως σε ένα ευρύτερο σύστημα οικονομικού αλλά και «πολιτικού» χαρακτήρα. Ο κάθε franchisee εισφέρει το κεφάλαιο που εξασφαλίζει την τοποθεσία, την κατασκευή ή τη διαμόρφωση και τον εξοπλισμό του καταστήματός του και στη συνέχεια αναπτύσσει τη μονάδα με την καθοδήγηση του franchisor. Επίσης είναι υποχρεωμένος να τηρεί συγκεκριμένες οικονομικές υποχρεώσεις απέναντι στην μητρική εταιρεία. Στο τέταρτο σκαλοπάτι συναντούμε το προσωπικό που εργάζεται στο εκάστοτε κατάστημα franchise.
Έχει, πλέον, λάβει την οντότητα «οριζόντιου» κλάδου και εκφράζει μέσω ενός δοκιμασμένου και συγκεκριμένου τρόπου λειτουργίας και επιχειρηματικής φιλοσοφίας χιλιάδες αλυσίδες, δημιουργώντας εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Κάθε 7 λεπτά ανοίγει ένα νέο κατάστημα Franchise στον κόσμο!

Το Franchising με αριθμούς.
• Υπάρχουν 680.000 καταστήματα Franchise στην Αμερική και 261.000 στην Ευρώπη.
• Εργάζονται 9.000.000 άνθρωποι στο Franchise.
• Το 2000 το 75% του παγκοσμίου εμπορίου γινόταν με το σύστημα Franchise.
• Το 94% των καταστημάτων Franchise είναι κερδοφόρα.
• Μόνο ένα 5% των καταστημάτων Franchise κλείνει
• Χωρίς Franchising το ποσοστό επιτυχίας είναι 40%.

Αναφορικά με το προφίλ των δικαιοδόχων τα βασικά στοιχεία δείχνουν ότι:
• Το 80% έχουν οικογένεια.
• Το 80% είναι άντρες.
• Περίπου στο 30% των καταστημάτων απασχολείται και ο άντρας και η γυναίκα.
• Η μέση ηλικία των δικαιοδόχων είναι κάτω από 45 ετών.
• Τα 2/3 των δικαιοδόχων πριν ξεκινήσουν το franchise ήταν έμμισθοι.
• Το 1/3 των δικαιοδόχων δεν έχουν ολοκληρώσει σπουδές σε κάποιο ΤΕΙ ή ΑΕΙ.

Ταξινομήσεις Franchising
Ακαδημαϊκοί ορίζουν τρεις βασικές κατηγορίες:
i. Το εξουσιοδοτημένο σύστημα franchising είναι γνωστό και ως franchising εμπορικού σήματος ή προϊόντος. Οι πωλητές σε αυτό το σύστημα ονομάζονται αντιπρόσωποι, διανομείς ή πράκτορες. Συνεπώς τα προϊόντα πωλούνται από τους μεταπωλητές, αλλά με κυρίαρχο έλεγχο από τον παραγωγό.

ii. Το επιχειρηματικό μοντέλο franchising είναι η πιο κοινότυπη μορφή του franchising. Ο franchisor εξουσιοδοτεί κάτω από την εμπορική του ονομασία ολόκληρη τη μεθοδολογία της επιχειρηματικής του δραστηριοποίησης.

iii. Είναι συχνό φαινόμενο οι franchisees να δημιουργούν συνομοσπονδίες για να επιτύχουν ωφέλειες στην επιχειρηματική τους δραστηριοποίηση. Τέτοιες συνομοσπονδίες απαντώνται και στα εξουσιοδοτημένα συστήματα, αλλά και στα επιχειρηματικά μοντέλα franchising.

Χαρακτηριστικά ενός συστήματος franchise
I. Κόστος
• Initial Entry fee (δικαίωμα εισόδου) είναι ένα εφάπαξ αρχικό ποσό που καταβάλει ο franchisee στον franchisor για να γίνει ‘µέλος’ του δικτύου franchise, σε αντάλλαγμα για την παρεχόµενη τεχνογνωσία. (Το αρχικό αυτό ποσόν εγγραφής καλύπτει την παραχώρηση της άδειας χρήσης του σήματος, την υποστήριξη κατά τη φάση επιλογής και δημιουργίας του καταστήματος, την επιλογή και τον καθορισμό της σύστασης του αρχικού εμπορεύματος, τη μεταφορά όλης της τεχνογνωσίας σε επίπεδο πωλήσεων και εξυπηρέτησης πελατών, την αρχική γνωστοποίηση του νέου καταστήματος, την εκπαίδευση των στελεχών της νέας επιχείρησης, καθώς και συμβολαιογραφικά και άλλα έξοδα).
• Royalties (ποσοστιαία ανταλλάγματα) είναι ένα πάγιο ποσοστό που καλείται o franchisee να συνεισφέρει στον franchisor σε ετήσια βάση μετά την έναρξη λειτουργίας του καταστήματός του για τη συνεχή υποστήριξή, τη διαρκή εποπτεία και εκπαίδευση του προσωπικού και τη συνεχή και άμεση προμήθεια των προϊόντων που του εξασφαλίζει o franchisor µε συγκεκριμένους και ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους.
• Advertising fee (διαφημιστικές δαπάνες)

II. Έλεγχος
• Προέγκριση σημείων
• Πρότυπα σχεδιασμού και εικόνας της επιχείρησης
• Περιορισμοί στα προσφερόμενα προϊόντα και υπηρεσίες
• Περιορισμοί στον τρόπο λειτουργίας
• Περιορισμοί στην περιοχή πωλήσεων
III. Σύμβαση
• Διάρκεια σύμβασης
• Ανανέωση σύμβασης
• Λύση σύμβασης

Γιατί το Franchising έχει επιτυχία;
Επιλέγοντας σήμερα ένα σύστημα Franchising ο υποψήφιος επενδυτής αυτόματα αποκτά τα παρακάτω πλεονεκτήματα:
• Tο κόστος επένδυσης που είναι σαφώς μικρότερο σε σχέση με άλλους τύπους επένδυσης
• H ελαχιστοποίηση του επιχειρηματικού ρίσκου
• H αξιοπιστία που προσφέρει ένα αναγνωρισμένο brand name
• H παροχή υποστήριξης και εκπαίδευσης από τη μητρική εταιρεία προς τους franchisees
• Καταμερισμός του κόστους διαφήμισης μεταξύ των μελών του δικτύου
• Ευνοϊκές συνεργασίες µε προμηθευτές και συνεργάτες, βάσει κεντρικών συμφωνιών
• Η δικαιοπαροχή επιτρέπει στην επιχείρησή σας να αυξήσει το κεφάλαιο της μέσω των franchisees της
• Οι δικαιοδόχοι που επενδύουν στις επιχειρήσεις τους είναι πιθανότερο να είναι παρακινημένοι από τους συμβατικούς διευθυντές
• Απαιτείται λιγότερο προσωπικό για να λειτουργήσει η έδρα και η ομάδα πωλήσεων σε σχέση με μια συμβατική επιχείρηση.
• Λιγότερη έκθεση στα προβλήματα που συνδέονται με τη συμβατική επιχείρηση, όπως η πρόσληψη και η διατήρηση του προσωπικού
• Η διεθνής επέκταση και τα οφέλη σε μια ξένη χώρα μέσω ενός Franchise έχουν τεράστια δυνατότητα
• Δυνατότητα ανταλλαγής ιδεών μεταξύ franchisor και franchisee για την καλύτερη λειτουργία της επιχείρησης.
• Ευκολία εύρεσης καταστήματος αφού οι ιδιοκτήτες είναι πιο δεκτικοί στην εκμίσθωση καταστημάτων σε οργανωμένες και επώνυμες επιχειρήσεις.
• βοήθεια στην σωστή επιλογή τοποθεσίας του καταστήματος σας από εξειδικευμένο και έμπειρο προσωπικό.
• Δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος για την αλυσίδα έναντι των επώνυμων και ανώνυμων καταστημάτων του χώρου.
• Έρευνα και ανάπτυξη για νέα προϊόντα και υπηρεσίες.
• Πρωτοποριακό και συνέχεια εξελισσόμενο concept.
• Μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους.
• Οργανωμένα προγράμματα σε όλους τους τομείς που εξασφαλίζουν τη διαχρονικότητα της επιχείρησης.

Το μεγάλο του όμως αδύνατο σημείο (μειονεκτήματα) είναι η θέση του διαχειριστή. Αυτός πρέπει να είναι ο επενδυτής, ο franchisee. Αυτός είναι η ψυχή και ο μοχλός προώθησης και στήριξης του καταστήματος. Δεν πρέπει ποτέ να θαμπωνόμαστε από την επώνυμη ταμπέλα και να ξεχνάμε ότι το franchise ανακαλύφθηκε σαν σύστημα αξιοποίησης του ανθρώπου και των απίστευτα μεγάλων από την φύση του δυνατοτήτων. Κατά την διάρκεια της πορείας αυτής θα καταλάβουν όλοι που σταματά η επένδυση του κεφαλαίου και που αρχίζει η σκληρή μα αποδοτική συνάμα εργασία.
Άλλα είναι:
• Η δυσκολία της συνεχούς προσπάθειας για διαρκή ανάπτυξη των επιχειρηματικών δικτύων.
• Η διατήρηση αυστηρών κριτηρίων επιλογής για το ανθρώπινο δυναμικό που πλαισιώνει και στηρίζει αυτή την προσπάθεια, έτσι ώστε να διατηρηθούν το κύρος και η αξιοπιστία της μητρικής εταιρείας και να αποφευχθούν δυσμενείς καταστάσεις.
• Το αίσθημα εξάρτησης και έλλειψης ελευθερίας, έναντι ελευθέρου επαγγέλματος.
• Η συγκεκριμένη και ανελαστική γκάµα προϊόντων και υπηρεσιών.
• Υποχρέωση για λήψη έγκρισης από τον franchisor για κάθε είδους αλλαγές και πρωτοβουλίες.
• Ο Franchise, δεν είναι κύριος των καταστημάτων, κατά συνέπεια δεν κερδίζει όπως μια επιχείρηση με ιδιωτική κύρια αλυσίδα.
• Οι τιμές δεν μπορούν να αυξηθούν αυθαίρετα. Ο πρώτιστος παράγοντας είναι ότι οι δικαιοδόχοι πρέπει να παραμείνουν ανταγωνιστικοί στην αγορά.

Στάδια για την ολοκλήρωση επιχειρηματικής συμφωνίας franchise
Η διαπραγμάτευση στο franchising δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός που συμβαίνει μια συγκεκριμένη στιγμή, είναι αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης διαδικασίας διαπραγματεύσεων. Υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα σε franchisor και franchisee καθώς και υψηλός βαθμός αλληλεξάρτησης.
Τα κύρια στάδια είναι:
• Εντοπισμός και αξιολόγηση υποψήφιων franchisee
• Προσέγγιση
• Παρουσίαση
• Έναρξη συζητήσεων
• Αρχική διαπραγμάτευση και αντιμετώπιση αντιρρήσεων
• Οριστικός γύρος διαπραγματεύσεων και κάμψη των αντιρρήσεων
• Κλείσιμο συμφωνίας
• Αμφίδρομη σχέση υποχρεώσεων και δικαιωμάτων των μερών

Κανόνες διαπραγμάτευσης

“Το να καταλήξεις σε συμφωνία, εξαρτάται απόλυτα από το πόσο ελκυστική είναι για το κάθε εμπλεκόμενο μέρος η καλύτερη διαθέσιμη εναλλακτική λύση που διαθέτει”
Fisher L. & Ury W. “Getting to Yes”
B.A.T.N.A. (Best Alternative to a Negotiated Agreement)

Μοντέλο διαχείρισης συγκρούσεων
Dean Pruitt & Jeffrey Rubin

Τι πρέπει να προσέξουν όσοι θέλουν να ασχοληθούν
Να είναι επιφυλακτικοί όταν ο franchisor:
• Υπόσχεται τεράστια κέρδη και ταυτόχρονα απαιτεί μικρή επένδυση.
• Δεν είναι σε θέση να δώσει στατιστικά στοιχεία πωλήσεων και κερδών.
• Υπόσχεται «εύκολες πωλήσεις».
• Επιμένει να «αγοράσετε σήμερα γιατί αύριο θα κοστίζει περισσότερο».
• Υπόσχεται κέρδη μέσω subfranchising.
• Χρησιμοποιεί όνομα παρόμοιο με αυτό πολύ γνωστής επιχείρησης.
• Υπόσχεται υψηλό εισόδημα με «εργασία από το σπίτι».
• Δεν παρέχει ικανοποιητικά στοιχεία για το πλάνο ανάπτυξης και την οικονομική κατάστασή του.
• Αγνοεί τον ανταγωνισμό.-Η σύμβαση δεν είναι λεπτομερής.
• Είναι αόριστος όσον αφορά την εκπαίδευση και τη γενικότερη υποστήριξη.
• Έχει αδύναμο πλάνο επικοινωνίας και διαφήμισης.
• Είναι αόριστος όσον αφορά τις οικονομικές υποχρεώσεις του franchisee.
• Επιδιώκει η συνάντηση να γίνει σε ξενοδοχείο.
• Προσπαθεί να σας αποτρέψει την πρόσβαση σε υφιστάμενους franchisees.
Οι όροι της σύμβασης
Η σύμβαση θα πρέπει να περιλαμβάνει:
• Περιγραφή του πακέτου franchise.
• Υποχρεώσεις του franchisor και του franchisee.
• Δικαιώματα πώλησης ή μεταφοράς ιδιοκτησίας του franchise.
• Γεωγραφικές περιοχές και target group πελατών όπου απευθύνεστε.
• Φύση και έκταση των υποχρεώσεών σας απέναντι στον franchisor, π.χ. της προμήθεια εμπορευμάτων και υπηρεσιών,
• οικονομικές υποχρεώσεις κ.λπ.
• Ρήτρες αποκλειστικότητας (π.χ. προμήθεια προϊόντων).
• Περιγραφή της εκπαίδευσης και της υποστήριξης που παρέχει ο franchisor.
• Περιγραφή των κληρονομικών δικαιωμάτων σας.

ΠΑΡΟΝ
Το Franchising είναι το εμπορικό σύστημα που μπορεί να διασφαλίσει σταθερή ανάπτυξη μέσα σε ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον, υπό την προϋπόθεση ότι όλοι εργάζονται δυναμικά και πειθαρχημένα σε κοινούς στόχους με κοινές αξίες.
Τα δεδομένα σήμερα δείχνουν πως είναι απαραίτητος ο ορθός επανασχεδιασμός διοίκησης ενός δικτύου, είτε franchise είτε όχι, με γνώμονα πλέον «τον άνθρωπο». Η σύγχρονη οικονομική επιστήμη σε συνεργασία με την κοινωνιολογία και τη ψυχολογία κάλλιστα μπορεί να σχεδιάσει συστήματα κινήτρων, καθώς και εργασιακά μοντέλα που εξελίσσουν τον άνθρωπο πολυεπίπεδα μέσα από την ίδια του την εργασία. Οι αρχές της δημοκρατίας καθ’ όσον εφαρμοσθούν σε υγιή βάση μπορούν να αποτελέσουν τη «πύλη» για να λειτουργήσει ένα αξιοκρατικό σύστημα διοίκησης δικτύων. Λέγοντας αξιοκρατικό (ο πιο άξιος κρατεί) το σύστημα αναδεικνύει τα πιο κατάλληλα στελέχη για το εκάστοτε επιτελείο, είτε είναι αυτό οικονομικό, είτε στρατηγικής και διοίκησης, είτε είναι εκπαίδευσης και διαρκής υποστήριξης, είτε marketing και προώθησης .

Το Franchising σε εθνικό επίπεδο.

Διαθέτοντας έναν ιδιαίτερα εντυπωσιακό ρυθμό διείσδυσης στην ελληνική αγορά με ποσοστά που υπερβαίνουν κατά πολύ αυτά που καταγράφονται στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, το franchising αποτελεί πλέον το μέσο που επιλέγουν οι περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις προκειμένου να αναπτυχθούν, να αυξήσουν τις πωλήσεις τους, αλλά και να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στις μεγάλες ευρωπαϊκές αγορές. Παρά τα όποια προβλήματα και τις όποιες καθυστερήσεις επισημαίνονται σε διάφορους τομείς της αγοράς όπου εφαρμόζονται, τα συστήματα franchising προβάλλουν ως ιδανική λύση για τις ελληνικές εμπορικές και όχι μόνο επιχειρήσεις, που θέλουν να αναβαθμίσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρουν, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα αξιόπιστους πόρους χρηματοδότησης. Ο μεγαλύτερος αριθμός των εταιρειών franchise βρίσκεται στην Αθήνα, ενώ αρκετές από αυτές έχουν ήδη μπει στο Χρηματιστήριο Αθηνών.
Το franchising οφείλει πολλά στο Σύνδεσμο Franchise της Ελλάδος, ενός οργανισμού, που ιδρύθηκε το 1996 με σκοπό τη διάδοση του θεσμού του franchising με υγιή κριτήρια, την ενίσχυση της εμπιστοσύνης του κοινού και των επενδυτών σε αυτόν, καθώς και την προστασία δικαιωμάτων και συμφερόντων, τόσο των franchisors, όσο και των franchisees. Στην Ελλάδα υπάρχει ο λεγόμενος European Code of Ethics for Franchising, ο οποίος ψηφίστηκε το 1981 και είναι ο μοναδικός νόμος που σχετίζεται με το franchising.
Στην χώρα μας οι πρώτες αλυσίδες franchise εμφανίστηκαν σταδιακά κατά την διάρκεια της περιόδου 1970 – 1990 (Goody’s, 1975 – Εστίαση) και από τις αρχές του ’90 παρατηρείται ραγδαία αύξηση της διείσδυσης και της δημοτικότητας του θεσμού, με περίπου 600 αλυσίδες να αναπτύσσονται σήμερα μέσω franchise και7.000 καταστήματα.
Σχεδόν κάθε είδος επιχειρηματικής δραστηριότητας περιλαμβάνει μια τουλάχιστον εταιρεία που έχει επιλέξει το franchise ως κύριο ή συμπληρωματικό τρόπο ανάπτυξης. Τα καταστήματα που λειτουργούν σήμερα μέσω franchise εκτιμάται ότι δημιουργούν το 7% του συνολικού κύκλου εργασιών της λιανικής στη χώρα μας. Ο αριθμός των ελληνικών επιχειρήσεων που υιοθετούν συστήματα franchise είναι μικρότερος από τον αντίστοιχο αριθμό των περισσότερων δυτικοευρωπαϊκών χωρών. Σήμερα στη χώρα μας εκτιμάται ότι λειτουργούν 600-700 εταιρείες που παρέχουν δικαιώματα franchising και υπάρχουν πάνω από 15.000 δικαιοδόχοι.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της ΕΣΕΕ (Εθνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου – 2005), οι πωλήσεις μέσω του Franchising έχουν αυξηθεί από 1 εκ. Euro το 1984 σε πάνω από 17 εκ. Euro το 2004. Ωστόσο, το 80% του τζίρου αυτού ή τα 600 εκατ. ευρώ, πραγματοποιήθηκε από 150 εταιρείες, οι οποίες θεωρούνται οι μεγαλύτερες του κλάδου με δίκτυο που αριθμεί περισσότερα από 20 καταστήματα. Στην Ελλάδα, άνω του 90% των δικαιοδόχων που λειτουργούν περισσότερα από τρία έτη δηλώνουν κερδοφορία, ποσοστό της τάξεως του 80% δηλώνουν άριστες σχέσεις με τη μητρική εταιρεία, άνω του 70% διερευνούν σοβαρά την πιθανότητα να ανοίξουν και δεύτερο κατάστημα την επόμενη τριετία και περίπου το 90% των καταστημάτων που έχουν συμπληρώσει 5 διαχειριστικά έτη έχει αποσβέσει την αρχική του επένδυση.
Επίσης, από 420 νέα καταστήματα, τα 380 αφορούν υγιείς επιχειρήσεις που θα προσφέρουν περισσότερες από 1.000 νέες (μη περιστασιακές) θέσεις εργασίας. Περίπου 2 στις 10 νεοσύστατες επιχειρήσεις διακόπτουν τις εργασίες τους στο δεύτερο έτος της λειτουργίας τους και μόνο 1 στις 10 από αυτές έχουν ενταχθεί σε ένα σύστημα franchise, γεγονός που επισφραγίζει τα ουσιώδη πλεονεκτήματα του θεσμού.
Αναλυτικά, στην πρώτη γραμμή βρίσκονται οι κλάδοι παροχής υπηρεσιών που συνεισφέρουν σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής και οι επιμέρους τομείς τους, όπως ο τουρισμός, η εκπαίδευση, η προσωπική φροντίδα, η υγεία, οι υπηρεσίες τεχνολογιών, καθώς και πολλοί τομείς του λιανικού εμπορίου. Ιδιαίτερα δυναμική εμφανίζεται η διείσδυση του franchising στους κλάδους ένδυσης – υπόδησης και αξεσουάρ (με ποσοστό διείσδυσης 23,3% περίπου), του λιανικού εμπορίου (19,7%), αλλά και στον κλάδο της εστίασης όπου το ποσοστό διείσδυσης ξεπερνούσε στα τέλη του 2000 το 16,5%. Αντίθετα χαμηλά ποσοστά διείσδυσης των συστημάτων franchising εμφανίζουν οι κλάδοι της εκπαίδευσης και των υπηρεσιών, 5.4% και 8,6% αντίστοιχα στα τέλη της περασμένης χρονιάς, παρόλο που το αντίστοιχο ενοποιημένο ποσοστό στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης έφτανε την ίδια περίοδο στο 25%. Όσον αφορά την προέλευση των συστημάτων franchising που εφαρμόζονται στη χώρα μας, τα ελληνικής προέλευσης συστήματα δείχνουν να έχουν το προβάδισμα, αφού σύμφωνα με επίσημα στοιχεία κατά τα τέλη της περσινής χρονιάς το 83% των συστημάτων που είχαν υιοθετήσει οι Έλληνες franchisees προέρχονταν από άλλες ελληνικές εταιρίες και μόνο το 17% των συστημάτων προέρχονταν από ξένες εμπορικές αλυσίδες. Στη δεύτερη αυτή κατηγορία, τα συστήματα franchising που προέρχονται από τις ΗΠΑ κατέχουν τα “σκήπτρα” με ποσοστό 34,3%, ενώ ακολουθούν σε συχνότητα τα συστήματα που προέρχονται από ιταλικές εμπορικές αλυσίδες με ποσοστό 20%.
Τέλος, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί πως τα βασικά στοιχεία που σκιαγραφούν το προφίλ των δικαιοδόχων δείχνουν ότι: Το 80% έχουν οικογένεια, το 80% είναι άντρες, περίπου στο 30% των καταστημάτων απασχολείται και ο άντρας και η γυναίκα. Η μέση ηλικία των δικαιοδόχων είναι κάτω από 45 ετών, τα 2/3 των δικαιοδόχων πριν ξεκινήσουν το franchise ήταν έμμισθοι, ενώ το 1/3 των δικαιοδόχων δεν έχουν ολοκληρώσει σπουδές σε κάποιο ΤΕΙ ή ΑΕΙ.

Σε Διεθνές επίπεδο

Το Franchise έχει γνωρίσει αξιοσημείωτη άνθηση και σε άλλες χώρες σε όλη την υδρόγειο και ιδιαίτερα στην Μεσογειακή Ευρώπη. Είναι ένα σύστημα που διευκολύνει τις επιχειρήσεις να επεκταθούν διεθνώς και μερικές επιχειρήσεις που λειτουργούν σύμφωνα με τη σύμβαση Franchise, είναι τώρα μεταξύ των μεγαλύτερων πολυεθνικών επιχειρήσεων στον κόσμο.
Ειδικότερα στις ΗΠΑ, οι πωλήσεις μέσω δικτύου franchising έχουν ξεπεράσει το 50% των πωλήσεων λιανικής το 2007, με περίπου 2.000 αλυσίδες, περισσότερα από 450.000 καταστήματα, περίπου 20 εκατ. εργαζόμενους και με 1 κατάστημα να ανοίγει κάθε 8 λεπτά κάθε μέρα. Είναι αξιοσημείωτο πως 1 στις 12 επιχειρήσεις στις Η.Π.Α. λειτουργεί μέσω συνεργασίας με μια αλυσίδα franchise και 75 διαφορετικοί κλάδοι της οικονομίας επιλέγουν τον θεσμό ως κύρια στρατηγική ανάπτυξης, διαμορφώνοντας έτσι ένα ποσοστό της τάξεως του 10% στο σύνολο του κύκλο εργασιών του ιδιωτικού τομέα. Επίσης, 1 στους 11 εργαζομένους απασχολείται σε επιχείρηση franchise και το 11% της συνολικής μισθοδοσίας του ιδιωτικού τομέα τη χώρας διαμορφώνεται από τον κλάδο του franchise.
Ακολουθεί η Αγγλία όπου εκεί λειτουργούν περισσότερες από 800 αλυσίδες, 40.000 καταστήματα και απασχολούνται περίπου 350.000 εργαζόμενοι. Το 92% των καταστημάτων δηλώνουν κερδοφόροι και το 85% αυτών δηλώνει άριστη σχέση με τη μητρική εταιρεία. Το 27% των δικαιοπαρόχων έχει αναπτυχθεί και στο εξωτερικό και το 43% έχει εντάξει στην στρατηγική του τη διεθνή ανάπτυξη. Το 95% του συνόλου των δικαιοδόχων δηλώνει ότι είναι κερδοφόρο και το 97% των καταστημάτων franchise που λειτουργούν άνω των 5 ετών δηλώνει, επίσης, κερδοφορία.
Η Μέση Ανατολή, και ιδιαίτερα οι χώρες του Περσικού Κόλπου, έχουν υπάρξει εξαιρετικά παραγωγικές, όσον αφορά την απόκτηση δικαιωμάτων franchise από σημαντικούς franchisors του εξωτερικού και μάρκες πολυτελείας.
Η εμφάνιση της Κίνας και της Ινδίας, ως νέα μέλη της παγκόσμιας οικογένειας του franchising, έχει δημιουργήσει μια νέα πλατφόρμα ευκαιριών για τις διεθνείς προοπτικές επέκτασης από τους franchisors. Η Κίνα βιώνει εκπληκτικούς ρυθμούς ανάπτυξης, επί το πλείστον από γηγενείς εταιρείες. Η υπάρχουσα νομοθεσία σε ισχύ σχετικά με το franchising δημιουργεί εμπόδια που πρέπει να ξεπεράσουν οι ξένοι franchisors. Παρόλα αυτά, ο πληθυσμός της χώρας, σε συνδυασμό με την γρήγορη αύξηση της μεσαίας τάξης, καθιστούν την Κίνα έναν ιδιαίτερα ελκυστικό προορισμό.
Η Ινδία επίσης έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας franchising λόγω του αυξανόμενου πληθυσμού της και του μεγέθους της μεσαίας τάξης, αν και ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού βρίσκεται κάτω από τα όρια της φτώχειας. Η Ινδία δεν έχει σε ισχύ νομοθεσία σχετικά με το franchising.
Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι το franchising έχει ακόμη μεγάλο περιθώριο ανάπτυξης σε παγκόσμιο επίπεδο και σίγουρα θα αναπτυχθεί στο άμεσο μέλλον. Το μέγεθος του κλάδου σε ορισμένες χώρες, σε σχέση με τον πληθυσμό τους, είναι δυσανάλογο και αυτό αποτελεί ένδειξη ότι η περαιτέρω ανάπτυξη στην Ευρώπη είναι αδιαμφισβήτητη. Το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται το διεθνές franchising σήμερα, σίγουρα θα αποτελέσει μια γερή βάση με πολλές ευκαιρίες για τους Ευρωπαίους franchisors που επιθυμούν τη διεθνή επέκταση.

ΜΕΛΛΟΝ
Το μέλλον του Franchise
Ο κλάδος του franchise βιώνει σήμερα την δεύτερη μεγαλύτερη ανάπτυξη που έχει παρουσιασθεί στην σχετικά μικρή περίοδο της ζωής του στη χώρα μας και για το 2009 αναμένουμε ένα μέσο όρο ανάπτυξης της τάξεως του 9% αναφορικά με τα νέα καταστήματα που θα ξεκινήσουν να λειτουργούν, δηλαδή 420 νέα καταστήματα, εκ των οποίων τα 380 αφορούν σε υγιείς επιχειρήσεις που θα προσφέρουν περισσότερες από 1.000 νέες (μη περιστασιακές) θέσεις εργασίας. Τα ανωτέρω μεγέθη είναι ιδιαίτερα σημαντικά σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από ύφεση, οικονομική και επιχειρηματική δυσπραγία.
Επιπλέον, το Υπουργείο Ανάπτυξης ενισχύει και προτρέπει τα τελευταία έτη περίπου το ίδιο απόλυτο νούμερο νέων επιχειρήσεων σε ετήσια βάση με επιδότηση το 50% της αρχικής επένδυσης. Είναι φανερό ότι το franchise επιτυγχάνει τα ίδια, αν όχι καλύτερα, αποτελέσματα στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας με μια μικρή διαφορά: Οι επιχειρήσεις franchise χαρακτηρίζονται από υγιέστερη επιχειρηματική κουλτούρα (όπου δεν παρατηρούνται π.χ. φαινόμενα υπερτιμολογήσεων) και επιπλέον επιβιώνουν στον χρόνο σε μεγαλύτερο ποσοστό από κάθε άλλη επιχείρηση λόγω της δομής και της φιλοσοφίας του ίδιου του συστήματος franchise.
Με τη σειρά τους, οι δικαιοπάροχοι αναμένεται να αυξήσουν τα διαφημιστικά τους κονδύλια με σκοπό την εύρεση δικαιοδόχων, ώστε να τροφοδοτηθούν από σημαντικό πλήθος, μέσω του οποίου θα μπορέσουν να επιλέξουν τους πλέον κατάλληλους συνεργάτες. Επιπλέον, στρέφονται σε πιο έξυπνους τρόπους προσέλκυσης καταναλωτών εκμεταλλευόμενοι τις τεχνικές του loyalty marketing, περιορίζοντας τα διαφημιστικά τους κονδύλια σε έντυπα και εφημερίδες και δίνοντας περισσότερο βάρος σε ραδιόφωνο και (όσοι μπορούν) σε τηλεόραση. Παράλληλα, εστιάζουν την προσοχή τους σε καλύτερη οργάνωση, σε δημιουργία υποδομών και σε ανασχεδιασμό των οργανωτικών δομών τους, ώστε να κερδίσουν σε ευελιξία και να συμπιέσουν τα λειτουργικά τους κόστη. Προβαίνουν σε δημιουργία κέντρων διανομής και σε σχεδιασμό νέων συστημάτων logistics και αξιοποιούν στο έπακρο τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών στην οργάνωσή τους.
Μελλοντικά, οι κλάδοι όπου αναμένεται η μεγαλύτερη ανάπτυξη αφορούν σε διαφοροποιημένα concepts σε επιχειρηματικούς χώρους, οι οποίοι έχουν ήδη κερδίσει μερίδια αγοράς, όπως η εκπαίδευση και η εστίαση. Επιπλέον, αναμένονται εξελίξεις σε κλάδους που αφορούν για παράδειγμα τις υπηρεσίες ή την προσωπική φροντίδα, με concepts που θα πρωτοεμφανισθούν στην αγορά και με δυνατότητες να αναπτυχθούν ταχύτατα. Περιμένουμε να αυξηθεί η δραστηριοποίηση στο χώρο των vending machines, καθώς και να συνεχισθεί η σταθερή εξωστρέφεια των ελληνικών επιχειρήσεων με δημιουργία master franchises. Φυσικά, κάποιοι κλάδοι δημιουργούν ερωτηματικά στην ανάπτυξή τους μέσω franchise, όπως ο χώρος των τηλεπικοινωνιών ή των ηλεκτραγορών, με την έννοια ότι δεν μπορεί να προβλεφθεί το μέλλον. Πάντα υπάρχει ο φόβος μήπως «καταρρεύσει» κάποιο σημαντικό όνομα και συμπαρασύρει τον εκάστοτε κλάδο, όπως έγινε στην περίπτωση των Γυμναστηρίων και δυστυχώς, ο φόβος αυτός είναι υπαρκτός για τουλάχιστον μια αλυσίδα. Από την άλλη, είναι γεγονός ότι αρκετές (της τάξεως των 10) αυτοαποκαλούμενες αλυσίδες θα εγκαταλείψουν κάθε προσπάθεια περαιτέρω ανάπτυξης με οδυνηρές συνέπειες για τους λίγους δικαιοδόχους τους. Κάθε κλάδος χαρακτηρίζεται από σχετικές καταστάσεις, ωστόσο σε κανένα κλάδο τα πράγματα δεν είναι τόσο φανερά και ξεκάθαρα όπως στο franchise, γεγονός που το καθιστά σχετικά σίγουρο αναφορικά με τις εκάστοτε επιχειρηματικές/ επενδυτικές επιλογές.
Όσων αφορά την τεχνολογία, αυτή απαιτεί ιδιαίτερη μνεία σε μια προεπισκόπηση της νέας χρονιάς, καθώς κάθε μητρική εταιρεία οφείλει να ενσωματώσει τις λειτουργίες της μέσω ολοκληρωμένων πληροφοριακών συστημάτων ERP, να λειτουργεί τις αποθήκες της με την βοήθεια συστημάτων WHMS ή FC&IM SYSTEMS και φυσικά να διαθέτει ένα αξιοπρεπές site στο internet, το οποίο θα της δώσει ενδεχομένως και πρόσβαση σε νέες αγορές.
Η υποστήριξη των δικαιοδόχων αποτελεί ίσως το πλέον σημαντικό συστατικό της επιτυχίας των αλυσίδων franchise και είναι το σημείο όπου θα δοθεί ιδιαίτερο βάρος από τις εταιρείες που διαθέτουν την κρίσιμη μάζα, καθώς θα αποτελέσει το κριτήριο της επιβίωσής τους. Σπασμωδικές κινήσεις και πασαλείμματα την εποχή των ραγδαίων εξελίξεων και του Νέου Καταναλωτή δεν αρκούν για να αντιμετωπισθούν οι σύγχρονες απαιτήσεις. Διαθεσιμότητα, ποιότητα και καλή τιμή εμπορευμάτων, συστήματα και ανθρώπινες υποδομές για την παρακολούθηση και έλεγχο του δικτύου θεωρούνται ως τα ελάχιστα προαπαιτούμενα κάθε σοβαρής αλυσίδας.
Το μέλλον του franchise προβλέπεται εντυπωσιακά ευοίωνο, με σταθερή και ταχεία ανάπτυξη, υπό συνθήκες ωριμότητας τόσο από την πλευρά των δικαιοπαρόχων, όσο και των δικαιοδόχων. Με τα εφόδια της Γνώσης και τα εργαλεία των Νέων Τεχνολογιών θα επιτευχθούν οι ιδανικές συνθήκες για καλύτερες αποδόσεις, συμπιεσμένο κόστος και βελτιωμένες κερδοφορίες.

Συμπεράσματα
Συνοπτικά, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι το franchising αποτελεί έναν από τους πλέον ασφαλείς και αποτελεσματικούς τρόπους επιχειρηματικής ανάπτυξης, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται σαφείς κανονισμοί και διαδικασίες, τόσον από την πλευρά του franchisor, όσο και από την πλευρά του franchisee.
Καθοριστικής σημασίας για μιαν επιτυχημένη πορεία ενός δικτύου franchise, φαίνεται να είναι η τήρηση βασικών αρχών του franchising που περιλαμβάνουν σοβαρό αρχικό σχεδιασμό, σωστή εσωτερική οργάνωση και υποδομή της μητρικής εταιρείας, στρατηγικό πλάνο ανάπτυξης και βέβαια, ουσιαστική υποστήριξη. Επίσης ένας πολύ σημαντικός παράγοντας που συμβάλει στην επιτυχία του franchising στην χώρα μας είναι η ορθή αντικειμενική και πλήρης ενημέρωση των εμπλεκομένων.
Καθοριστικό ρόλο ασκεί επίσης και το Internet σήμερα που διατηρεί σημαντική θέση σε παγκόσμιο επίπεδο μεταξύ των μέσων προσέλκυσης νέων franchisees αλλά και με την παροχή υπηρεσιών e-commerce από συστήματα franchise. Η δύναμη του συγκεκριμένου μέσου συνδέεται με τη δυνατότητα του να προσφέρει πληθώρα πληροφοριών στους ενδιαφερόμενους επενδυτές, πληροφόρηση που κρίνεται απαραίτητη από τους επενδυτές.
Τέλος σημαντική στην αφετηρία και ανάπτυξη του δικτύου των επιχειρήσεων είναι η υποστήριξη τους μέσω εξειδικευμένων Συμβούλων franchise. Επίσης, ο επανασχεδιασμός του ελέγχου ενός δικτύου με γνώμονα την εξέλιξη του εκάστοτε ανθρώπου σε όποια βαθμίδα και αν βρίσκεται δίνει νέες διαστάσεις και χαράζει νέο όραμα το οποίο σίγουρα θα μπορεί να είναι κοινό για όλους όσους συμμετέχουν στο εν λόγω δίκτυο.

Βιβλιογραφία

Βιβλία
Ελληνικά
Οι συμβάσεις franchising στο ελληνικό δίκαιο και στο κοινοτικό δίκαιο ανταγωνισμού,
Σουφλερός Ηλίας
Franchising: Από τα Πρώτα Βήματα έως την Κερδοφορία, Robert Rosenberg
Franchising: Νομική και επιχειρηματική διάσταση, Δημήτριος Κωστάκης

Αγγλικά
Franchising & Licensing, Sherman A.
Franchising for Dummies, Thomas D.

Άρθρα
Στοιχεία έρευνας της ICAP ( 2001)
Άρθρο από την εφημερίδα ΕΞΠΡΕΣ FRANCHISING (Τεύχος Νοεμβρίου 2001)
Άρθρο από το περιοδικό FRANCHISE BUSINESS για τα Franchise Awards 2007
Άρθρο εταιρίας FRANCHISE BROKERS

Ιστοσελίδες
www.franchise-net.com
www.thefranchiseco.gr
www.infofranchise.gr
www.infofranchise.gr
www.franchise.gr
www.franchisecore.gr
www.fcd.gr
www.kemexpo.gr
www.franchisekey.com/gr/franchise/
www.franchise-net.gr
www.franchise-success.gr

Τσικολάτας Α. (2009) Customer Relationship Management – CRM. Πάτρα

Ο όρος Customer Relationship Management ή Marketing (CRM) κατά τον ορισμό του δηλώνει την μεθοδολογία που βοηθά στην επισήμανση και την προσέλκυση των καταναλωτών, μέσα από τη διαδικασία ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων (επιχείρηση – πελάτης). Επίσης θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι το CRM αποτελείται από τις διαδικασίες, μέσω των οποίων μια επιχείρηση επιχειρεί να παρακολουθεί και να οργανώνει τις επαφές της με τους υπάρχοντες και μελλοντικούς πελάτες της.

Αν και συχνά ο όρος CRM αναφέρεται ως μια διαδικασία που βασίζεται σε κάποιο λογισμικό προκειμένου να διαχειριστούν οι ενδιαφερόμενοι τις σχέσεις – συναλλαγές με τους πελάτες τους, οι περισσότεροι πωλητές τέτοιων λογισμικών διατείνονται ότι η επιτυχία του CRM απαιτεί μια ολόπλευρη προσέγγιση. Οι πρωτοβουλίες για χρήση του CRM αποτυγχάνουν ακριβώς επειδή η εφαρμογή του περιορίζεται στην εγκατάσταση του αντίστοιχου προγράμματος- λογισμικού, χωρίς να δοθεί η ευκαιρία στους εργαζομένους να ενημερωθούν σε βάθος σχετικά με το CRM και να εκμεταλλευθούν σε όσο το δυνατό μεγαλύτερο βαθμό των δυνατοτήτων του.
Πρόκειται για μια μεθοδολογία που θέτει τον πελάτη στο επίκεντρο της επιχειρηματικής διαδικασίας. Στόχος του πελατοκεντρικού χαρακτήρα CRM είναι η βελτίωση των υπηρεσιών και των προϊόντων που πωλούνται στους πελάτες, καθώς και η χρήση των πληροφοριών που αντλούνται από την επαφή με το καταναλωτικό κοινό, με απώτερο σκοπό τη διαχρονική πώληση κι εξυπηρέτηση πελατών, πιστών στα προϊόντα και τις υπηρεσίες.
Στις προτεραιότητες της μεθοδολογίας αυτής τοποθετείται η συγκέντρωση των συγκεκριμένων και σε πολλές περιπτώσεις διαφορετικών μεταξύ τους αναγκών, που έχουν οι πελάτες. Επίσης προτεραιότητα έχει η τοποθέτηση σειράς ενεργειών από τη πλευρά των επιχειρήσεων, με τελικό σκοπό την εξυπηρέτηση του καταναλωτικού κοινού. Κυρίαρχο στοιχείο του CRM είναι η αλλαγή που φέρνει στην επιχειρηματική σκέψη και δομή, μέσα από τις διευκολύνσεις και φυσικά τις προοπτικές κέρδους.
H μεγάλη υπόσχεση του CRM είναι η δυνατότητα ανταπόκρισης στις εξατομικευμένες ανάγκες των πελατών με μία συστηματοποιημένη μεθοδολογία. Η νέα τεχνολογία και η εξέλιξη του λογισμικού των ηλεκτρονικών υπολογιστών επιτρέπουν τον προγραμματισμό και την ενεργοποίηση επαφών με τους πελάτες, με βάση την ίδια την αγοραστική συμπεριφορά και τις συνήθειές τους, τις οποίες μπορούμε να γνωρίζουμε σε αρκετά μεγάλο βάθος.
Υπάρχουν διάφορα είδη του CRM που εστιάζονται σε ξεχωριστές λειτουργίες. Τα κυριότερα εξ αυτών είναι τα εξής:
• Λειτουργικό-Operational CRM, το οποίο έχει να κάνει με τις επιχειρηματικές διαδικασίες «πρώτης γραμμής», όπως οι πωλήσεις. Οι επαφές με τους πελάτες αποθηκεύονται σε βάσεις δεδομένων και το προσωπικό μπορεί να ανασύρει από εκεί τις πληροφορίες που χρειάζονται σε κάθε περίπτωση. Τέτοιες πληροφορίες μπορεί να είναι τα προϊόντα που έχει αποκτήσει ο κάθε πελάτης, τυχόν προηγούμενα παράπονα που έχει διατυπώσει, και άλλα σημαντικά στοιχεία τα οποία διευκολύνουν τον υπάλληλο, αφού δε χρειάζεται να ρωτήσει τον πελάτη για αυτά, στο να δώσει την εικόνα της υπεύθυνης επιχείρησης που παρέχει εξατομικευμένη εξυπηρέτηση.
• Αναλυτικό-analytical CRM, το οποίο δηλώνει την ανάλυση στην οποία υπόκειται η βάση δεδομένων με τις πληροφορίες από τις επαφές με τους πελάτες για μια ποικιλία σκοπών, όπως:
• Σχεδιασμός και εκτέλεση στοχευμένης καμπάνιας για απόκτηση πελατών, σταυροειδείς πωλήσεις ή αύξηση πωλήσεων.
• Ανάλυση συμπεριφοράς καταναλωτή για να ληφθούν αποφάσεις σχετικά με θέματα μάρκετινγκ όπως η τιμολόγηση και το λανσάρισμα νέων προϊόντων.
• Διαχείριση πληροφοριακών συστημάτων για χρηματοοικονομικούς σκοπούς, όπως πρόβλεψη κερδών ανά πελάτη.
• Συνεργατικό-collaborative CRM, το οποίο καλύπτει την διάσταση των επαφών της εταιρείας με πελάτες που συναναστρέφονται με περισσότερα από ένα τμήμα της εταιρείας, όπως το τμήμα πωλήσεων, τεχνικής υποστήριξης και μάρκετινγκ. Οι υπάλληλοι από διαφορετικά τμήματα μπορούν και πρέπει να μοιράζονται τις συσσωρευμένες πληροφορίες όταν συναναστρέφονται με πελάτες.
• Γεωγραφικό-geographic CRM, το οποίο συνδυάζει πληροφορίες γεωγραφικού ενδιαφέροντος και το παραδοσιακό CRM, προκειμένου να δοθεί μια εικόνα πιθανών πελατών σε μια περιοχή ή να συνταχθεί ένα καλό σχέδιο για επισκέψεις σε συγκεκριμένους πελάτες σε μια περιοχή ενδιαφέροντος.
Τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από τη χρήση του CRM και την καθιστούν μονόδρομο για τις σύγχρονες επιχειρήσεις συνοψίζονται στα εξής:

1. Εντοπισμός σημαντικότερων πελατών
2. Αύξηση των ποσών που διαθέτουν για καταναλωτικές δαπάνες
3. Στόχευση της εμπορικής επικοινωνίας
4. Περιορισμός των απωλειών στην καταναλωτική βάση
5. Δημιουργία πιστού αγοραστικού κοινού

Το CRM ως επικοινωνιακό εργαλείο των ΜΜΕ
Η κατάδειξη και τελική επιλογή πελατών μέσω αξιολογικών μεθόδων προκειμένου να γίνει σωστή διαχείριση της ανταπόκρισης και του διαλόγου, αποτελούν σημαντικό όπλο στα χέρια των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων (ΜΜΕ).
Το CRM ήλθε να αντικαταστήσει παραδοσιακές επικοινωνιακές τακτικές και να δημιουργήσει νέους όρους και δεδομένα στην αγορά. Αντί πρώτα οι πελάτες να ζητούν κάτι το οποίο ενδεχομένως να μην μπορεί με άμεσο τρόπο να παράσχει μία επιχείρηση, ο καινούριος σχεδιασμός μέσα από τον προσδιορισμό των αναγκών του πελατολογίου, προχωρά σε προβλέψεις.
Μία επιχείρηση μπορεί εκ των προτέρων να γνωρίζει τις ανάγκες του πελάτη και να ανταποκρίνεται με ταχύτητα και χαμηλότερο κόστος. Παράλληλα, μειώνει το κοινό που φεύγει από το κατάστημα δίχως να προχωρά σε αγορές λόγω του προεντοπισμού των αγοραστικών διαθέσεων.
Μία επιχείρηση επίσης με αυτό τον τρόπο έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει σε δρόμους ανάπτυξης τα προϊόντα της, καθώς μέσα από ασφαλή και συγκεντρωμένα στοιχεία, θα μπορέσει να αξιολογήσει την προοπτική τους και τα τυχόν προβλήματα που θα παρουσιαστούν. Εκτός των άλλων θα μειώσει και το κόστος καθώς οι πελατοκεντρική διάθεση του συστήματος θα οδηγεί τη γραμμή παραγωγής.
Το CRM ουσιαστικά φέρνει μία συνολική αλλαγή της φιλοσοφίας και της δομής μίας επιχείρησης. Η λέξη κλειδί είναι ο ΠΕΛΑΤΗΣ. Η αξιοποίηση της επαφής με τον πελάτη και τις προσωπικές του εμπειρίες, δίνει προστιθέμενη αξία σε ένα προϊόν, το οποίο πλέον λαμβάνει διαφορετικές διαστάσεις.

Το CRM και η χρήση των βάσεων δεδομένων
Όλες οι εφαρμογές του CRM έχουν ένα κοινό και σε μεγάλο βαθμό καθοριστικό παρονομαστή. Τη βάση δεδομένων (Data Base). Η βάση δεδομένων με τη χρήση εξειδικευμένου software (λογισμικού προγράμματος) επιτρέπει τη συλλογή, χρήση ανάλυση και τελική αξιολόγηση των υπαρχόντων στοιχείων του καταναλωτικού κοινού, δίνοντας βοήθεια στη διαχείριση αυτών των πληροφοριών. Οι εφαρμογές της βάσης δεν έχουν μονοδιάστατο χαρακτήρα, αλλά χαρακτηρίζονται από πολλαπλές λειτουργίες κι εναλλαγή.

Το τέλος της μαζικότητας στην προώθηση των πωλήσεων
Στο Customer Relationship Management η επικοινωνία έχει άμεση σύνδεση με τη γνώση των χαρακτηριστικών αγοραστικής συμπεριφοράς του καταναλωτή. Μπορεί με τον τρόπο αυτό μία επιχείρηση να ενημερωθεί για μία σειρά θεμάτων όπως:
• Ποια τα είδη που καταναλώνει περισσότερο ο πελάτης;
• Σε ποιες ποσότητες;
• Με ποιον τρόπο;
• Τι άλλου είδους αγορές πραγματοποιεί;
• Ποια είναι τα κανάλια αγορών στα οποία καταφεύγει;
• Για ποιους λόγους διακόπτει τις αγορές του και σε ποια άλλα προϊόντα προσανατολίζεται;
Η περίοδος της μαζικής επικοινωνίας, θεωρείται πλέον αρκετά ξεπερασμένη, καθώς παρατηρούνται σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς τα καταναλωτικά ΘΕΛΩ ανά πελάτη. Σε μία περίοδο όπου ο καταναλωτής μπορεί πλέον να αγοράζει μέσω ενός τηλεκοντρόλ, χρειάζεται μία διαφορετική μέθοδος προσέγγισης. Η περίοδος της μαζικής παραγωγής και της πολιτικής των χαμηλών τιμών, δεν ανταποκρίνεται πια σε αυτά που ένας απαιτητικός καταναλωτής ζητά.
Η πελατοκεντρική πλέον οπτική της αγοράς, λέει ότι ένας πελάτης για να αγοράσει ένα προϊόν θα πρέπει να βρει μέσα σε αυτό στοιχεία του εαυτού του. Επομένως έννοιες όπως το data base ή το one to one marketing δε μπορούν να σας αφήνουν επιχειρηματικά αδιάφορους.

CRM και προμηθευτές
Το CRM μπορεί να εφαρμοστεί εκτός από την καταναλωτική μεριά και στην αντίστοιχη των εμπορικών σας συνεργατών ή προμηθευτών. Μία επιχείρηση μπορεί να αναπτύξει με πολύ χαμηλό κόστος ενδεχομένως και δύο προγράμματα CRM. Ένα για τους πελάτες κι άλλο ένα για τους συνεργάτες της.
Με τον τρόπο αυτό έχουμε τη δυνατότητα για Business to Consumer CRM και Business to Business CRM. Εξειδικευμένα προγράμματα CRM μπορούν επίσης να δημιουργήσουν στρατηγικές συμμαχίες μεταξύ εταιρειών με ομοειδείς πελάτες ώστε όλα τα μέλη της συμμαχίας να κερδίσουν από τη διείσδυση σε ακόμα περισσότερους πελάτες, καθώς και να διευρύνουν την γκάμα των προϊόντων και υπηρεσιών τους, μέσα από ταυτόχρονη διεύρυνση των δυνατοτήτων εξυπηρέτησης.

Παράδειγμα επιτυχούς εφαρμογής του CRM
Παρά το γεγονός ότι οι ηλεκτρονικές εφαρμογές CRM είναι πολύ πρόσφατες, αρκετές επιχειρήσεις κατόρθωσαν να τις αξιοποιήσουν, αποκτώντας σημαντικό προβάδισμα έναντι του εγχώριου ανταγωνιστή τους
Από τα πλέον επιτυχημένα παραδείγματα μικρομεσαίας επιχείρησης που αξιοποίησε με επιτυχία το CRM και μεγάλωσε σε σύντομο χρονικό διάστημα τους τζίρους της, είναι αυτό της Pizza Fun. Τα συγκεκριμένα καταστήματα εστίασης, μέσα από την ηλεκτρονική οργάνωση της βάσης δεδομένων τους, κατόρθωσαν να έχουν πλήρη στοιχεία του πελατολογίου τους, ενώ με την παράλληλη οργάνωση ενός δυναμικού call center, είχαν τη δυνατότητα να εξυπηρετούν άμεσα τους πελάτες.
Παράλληλα με μία μορφή after sales service προχώρησαν σε ένα σύστημα επιβράβευσης των καλύτερων καταναλωτών, ενώ ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην επικοινωνία. Για παράδειγμα, αμέσως μετά την αποστολή μίας παραγγελίας, η τηλεφωνήτρια με ευγενικό τρόπο επικοινωνούσε, προσπαθώντας να μάθει κατά πόσο ο πελάτης εξυπηρετήθηκε κι αν αντιμετώπισε προβλήματα. Με τον τρόπο αυτό χτίστηκε μία ιδιαίτερη σχέση.
Παράλληλα με την αξιοποίηση της βάσης δεδομένων, η εταιρεία ξεκίνησε μία πιο οργανωμένη και στοχευμένη αποστολή διαφημιστικού υλικού, χωρίς να δαπανά χρήματα στην «τυφλή» αποστολή φυλλαδίων, απλά «πετώντας» τα κάτω από τις πόρτες, όπως συνηθίζεται από τις νεοπαγείς αλυσίδες εστίασης.

Βιβλιογραφία

Τσικολάτας Α. (2004) Ανάλυση Οικονομικών Καταστάσεων. Αριθμοδείκτες. Case Study Όμιλος Πλαίσιο Computers AE. Κοζάνη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο ρόλος της Λογιστικής, από τεχνικής απόψεως, τελειώνει με την κατάρτιση των χρηματοοικονομικών ή λογιστικών καταστάσεων. Από το σημείο όμως αυτό και μετά αρχίζει ένας άλλος, πιο σπουδαίος ρόλος, ο οποίος αναφέρεται στη διερεύνηση, ερμηνεία και αξιολόγηση των στοιχείων των λογιστικών αυτών καταστάσεων. Οι λογιστικές ή χρηματοοικονομικές καταστάσεις παρέχουν πληροφορίες που μπορούν να πληροφορήσουν και να βοηθήσουν τους ενδιαφερόμενους να λάβουν σωστές αποφάσεις για τις επιχειρηματικές μονάδες. Αποτελούν, ως εκ τούτου, σημαντική πηγή πληροφοριών. Επιτρέπουν την απεικόνιση της πραγματικής οικονομικής κατάστασης της κάθε επιχείρησης και δίνουν την δυνατότητα σύγκρισης των δημοσιευμένων στοιχείων.
Άμεση, αξιόπιστη και ακριβή πληροφόρηση των οικονομικών στοιχείων και μεγεθών της εκάστοτε εταιρίας σημαίνει ότι οι ενδιαφερόμενοι θα είναι σε θέση να γνωρίζουν έγκαιρα και σωστά: α) ανά πάσα στιγμή τα πάγια στοιχεία, τα δικαιώματα, τις απαιτήσεις και τις υποχρεώσεις τους, β) ανά μονάδα χρόνου, τα αποτελέσματα που πέτυχαν από τις οικονομικές τους δραστηριότητες, γ) ανά τμήμα/υπηρεσία, το κόστος λειτουργίας τους και το αποτέλεσμα που επέτυχαν, δ) τον σωστό προγραμματισμό των πληρωμών και εισπράξεων, ε) τον καλύτερο δυνατόν οικονομικό, διαχειριστικό και διοικητικό έλεγχο.
H πραγματική, όμως, εικόνα μιας επιχειρήσεως δίνεται σε συνδυασμό και με άλλες συμπληρωματικές πληροφορίες που περιλαμβάνονται στους ετήσιους απολογισμούς που καταρτίζουν οι επιχειρήσεις, καθώς, και σε άλλα εξωλογιστικά δεδομένα. Για το λόγο αυτό οι σημειώσεις που συνοδεύουν τις λογιστικές καταστάσεις αποτελούν αναπόσπαστο μέρος αυτών.
Οι οικονομικές καταστάσεις είναι πίνακες, στους οποίους εμφανίζονται τα στοιχεία του ισολογισμού και ορισμένων άλλων λογαριασμών των οικονομικών μονάδων, κεφαλαιώδους σημασίας.
Οι βασικές οικονομικές καταστάσεις είναι: α) η Κατάσταση του Ισολογισμού Τέλους Χρήσεως, β) η Κατάσταση του Λογαριασμού Αποτελεσμάτων Χρήσεως, γ) ο Πίνακας Διαθέσεως Αποτελεσμάτων, δ) η Κατάσταση του Λογαριασμού Γενικής Εκμεταλλεύσεως και ε) το Προσάρτημα Ισολογισμού και Αποτελεσμάτων Χρήσεως.
Για την κατάρτιση τους σε άλλες χώρες και βαθμιαία και στην Ελλά¬δα, έχει αναγνωριστεί και έχει γίνει πράξη, ότι αυτές αποβλέπουν πρωτίστως στην ορθή πληροφόρηση των επενδυτών. Οι ετήσιες οικο¬νομικές καταστάσεις τίθενται στη διάθεση των μετόχων και των λοιπών ενδιαφερόντων πριν από τη συνεδρίαση της Τακτικής Γενικής Συνέλευσης μέσω του Απολογισμού της Χρήσης στην οποία μεταξύ άλλων πληροφοριών περιλαμβάνεται και η έκθεση του Δ.Σ. προς τους μετόχους. Αυτές, είτε ανεπεξέργαστες όπως δημοσιεύονται, είτε επεξεργασμένες από τους αναλυτές των με¬τοχικών αξιών, αποτελούν την πιο υπεύθυνη πηγή πληροφόρησης.
Η Λογιστική είναι η βασική και επίσημη πηγή πληροφοριών κάθε επιχειρήσε¬ως για τους τρίτους, μεταξύ των οποίων και το Κράτος με τις φορολογικές υπη¬ρεσίες του. Και για την ιδίαν την επιχείρηση, βεβαίως, η Λογιστική έχει πρωτεύουσα σημασία, αλλά δεν αποτελεί την αποκλειστική πηγή πληροφοριών.
Σημείο αναφοράς του υλικού με το οποίο η Διοίκηση ενημερώνει τους μετόχους είναι η Ημερομηνία Κλεισίματος της Χρήσης. Διανέμει προς τούτο, τον Ετήσιο Απολογισμό στον οποίο περιλαμβάνονται,
• η Έκθεση του Δ.Σ. προς τη Γενική Συνέλευση των μετόχων η οποία διανέμεται σ’ αυτούς που την ζητούν 10 τουλάχιστον ημέρες πριν α¬πό τη συνεδρίαση της Γενικής Συνέλευσης
• οι Οικονομικές Καταστάσεις δημοσιεύονται και στον τύπο 20 ημέρες τουλάχιστον πριν από τη συνεδρίαση της Γενικής Συνέλευσης
• συνήθως Πίνακες Μεταβολής των Αποθεματικών (όχι στην Ελλάδα) και Κατάσταση Πηγών και Χρήσεως Κεφαλαίων.
Καταρτίζεται επίσης Ενοποιημένος Λογαριασμός Αποτελεσμάτων και Ισολογισμών από τις εταιρίες που έχουν θυγατρικές, συναθροίζοντας προς τούτο τους αντίστοιχους ομοειδείς λογαριασμούς.
Σημαντικές πληροφορίες παρέχονται και από το Πιστοποιητικό Ελέγχου του Ορκωτού Ελεγκτή Λογιστή και αξιόλογα χρήσιμα στοιχεία μπορούν να ληφθούν και από την Στατιστική Υπηρεσία.
Ωστόσο, παρά την εναρμόνιση του Ελληνικού Γ.Λ.Σ. προς τις σχετικές Οδηγίες της Ε.Ο.Κ. και την τήρηση σειράς βασικών αρχών (ιστορικού κόστους, σταθερότη¬τας λογιστικών μεθόδων αποτιμήσεως, προνοητικότητας και ειλικρίνειας, αυτοτέλειας των χρήσεων, πλήρους απογραφής και πιστής απεικονίσεως της επιχειρήσεως κ.λ.π.) υπάρχουν μεγάλα περιθώρια υποκειμενικών χειρισμών και κριτικής.
Επίσης, ο περιορισμός στη δημοσίευση των ‘’βασικών’’ μόνο εκθέσεων επιτείνει το πρόβλημα της ανεπαρκούς πληροφόρησης του οικονομικού περιβάλλοντος σχετικά με τη δραστηριότητα των επιχειρήσεων. Για το λόγο αυτό, η αξιολόγηση του έργου των οικονομικών οργανισμών παρουσιάζεται και σε άλλες καταστάσεις, όπως φαίνεται στη συνέχεια.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
1. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ

1.1. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΣ

Η κατάσταση Λογαριασμού Γενικής Εκμεταλλεύσεως είναι σημαντικής βαρύτητας, γιατί παρέχει σπουδαίες πληροφορίες που δεν παρέχονται από τις άλλες οικονομικές καταστάσεις. Οι σπουδαιότερες είναι: α) παρουσιάζει το οργανικό αποτέλεσμα της επιχειρήσεως (Έσοδα-Έξοδα), β) εμφανίζει τα αναλυτικά στοιχεία του Μικτού Κέρδους, γ) παρέχει συνοπτική εικόνα της δραστηριότητας που συντελέστηκε από την επιχείρηση και αποτελεί πηγή πληροφοριών τόσο για την ίδια την επιχείρηση όσο και για όσους συναλλάσσονται με αυτήν, δ) παρέχει την εικόνα της κυκλοφορίας των αποθεμάτων που συνιστούν τα στοιχεία βάσεως για την επιχείρηση, ε) με την προϋπόθεση ότι καταρτίζεται με σταθερή διάρθρωση, παρέχει τη δυνατότητα γόνιμων διαχρονικών συγκρίσεων των οργανικών εσόδων , εξόδων και αποτελεσμάτων, στ) παρέχει τη δυνατότητα συσχετισμών των στοιχείων που καταχωρούνται σε αυτόν και την εξαγωγή γόνιμων σχέσεων.
Οπότε μπορεί να εξαχθούν ωφέλιμα συμπεράσματα, ως προς τη διαμόρφωση του Κόστους, του Μικτού Κέρδους και του Τελικού Οργανικού Αποτελέσματος της επιχείρησης.
Η κατάσταση του Λογαριασμού της Γενικής Εκμεταλλεύσεως καταρτίζεται υποχρεωτικά στο τέλος κάθε χρήσεως, καταχωρείται στο Βιβλίο Απογραφών, αλλά δε δημοσιεύεται υποχρεωτικά (ν. 2190/1920). Στη κατάσταση του Λογαριασμού αυτού περιλαμβάνονται υποχρεωτικά, εφόσον υπάρχουν, τουλάχιστον τα στοιχεία του υποδείγματος.

Κατηγορίες Κονδυλίων:
Στο Ενεργητικό:

1. Αποθέματα Ενάρξεως Χρήσης, περιλαμβάνονται, κατά πρωτοβάθμιο λογαριασμό ή αναλυτικότερα τα Αρχικά Αποθέματα της Χρήσεως. Πρόκειται για τα Τελικά Αποθέματα της Προηγούμενης Χρήσης που επιβεβαιώνονται από το Βιβλίο Απογραφών και Ισολογισμών.
2. Αγορές Χρήσεως, περιλαμβάνονται, κατά πρωτοβάθμιο λογαριασμό ή αναλυτικότερα, οι Αγορές Αποθεμάτων της Χρήσεως. Πρόκειται για Καθαρές Αγορές, αφού δηλαδή αφαιρέσουμε τις τυχόν επιστροφές και εκπτώσεις. Αυτές θα τις επαληθεύσουμε από το Οριστικό Ισοζύγιο του Δεκεμβρίου και θα τις επιβεβαιώσουμε από το Γενικό Καθολικό, όπου θα βρούμε το λογαριασμό ‘’Αγορές Χρήσεως’’. Για να τον επαληθεύσουμε αυτόν θα πρέπει να δούμε και τα τιμολόγια αγοράς εμπορευμάτων. Τα αθροίζουμε όλα και το σύνολό τους πρέπει να μας δώσει το ποσό που σημειώνεται στην Κατάσταση του Λογαριασμού Γενική Εκμετάλλευση (αφού αφαιρέσουμε τις επιστροφές και εκπτώσεις που δεν αναγράφονται στα τιμολόγια).
    Το άθροισμα αυτών παρουσιάζει το Σύνολο των Αρχικών Αποθεμάτων και Αγορών.
3. ΜΕΙΟΝ: Αποθέματα Τέλους Χρήσεως, περιλαμβάνονται, κατά πρωτοβάθμιο λογαριασμό ή αναλυτικότερα, τα Τελικά Αποθέματα της Χρήσεως. Αυτά τα αφαιρούμε από τα Αρχικά Αποθέματα και τις Αγορές της Χρήσης για να βρούμε το Κόστος των Πωληθέντων. Τα ελέγχουμε από το Βιβλίο Απογραφών και Ισολογισμών, για να δούμε εάν αποτιμήθηκαν σωστά και βάσει των διατάξεων του Κ.Β.Σ. Ελέγχουμε δηλαδή εάν αποτιμήθηκαν με την ίδια μέθοδο αποτίμησης (F.I.F.O., L.I.F.O., κ.ά.) που εφαρμόστηκε και στις άλλες χρήσεις γιατί σύμφωνα με τον Κ.Β.Σ. (άρθρο 26 παρ. 2), η μέθοδος αποτιμήσεως πρέπει να εφαρμόζεται κατά πάγιο τρόπο. Αλλαγή της μεθόδου προσδιορισμού της Τιμής Κτήσεως ή του Ιστορικού Κόστους Παραγωγής, επιτρέπεται ύστερα από έγκριση της Δ.Ο.Υ. και επιτρέπεται μόνο για βελτίωση της λειτουργικότητας της επιχείρησης ή και για άλλους λόγους που θα εκτιμήσει η Δ.Ο.Υ.
4. Οργανικά Έξοδα κατ’ είδος, συντάσσονται, κατά πρωτοβάθμιο λογαριασμό ή αναλυτικότερα. Το άθροισμα των Αγορών Χρήσεως, της διαφοράς (+ ή -) των Αρχικών και Τελικών Αποθεμάτων και των Οργανικών Εξόδων, απεικονίζει το Συνολικό Κόστος των Οργανικών Εσόδων της Χρήσεως, δηλαδή το Κόστος Εκμεταλλεύσεως της επιχείρησης. Η διαφορά του Συνολικού Κόστους Εσόδων και του Κόστους Ιδιοπαραγωγής και Βελτιώσεως Πάγιων Στοιχείων απεικονίζει το Κόστος Εσόδων Εκμεταλλεύσεως και Λοιπών Δραστηριοτήτων της οικονομικής μονάδας. Τα έξοδα αυτά θα τα ελέγξουμε από το Καθολικό. Προσοχή χρειάζεται να δώσουμε στα Έξοδα Μισθοδοσίας (αν πληρώθηκαν οι παρακρατούμενοι φόροι εισοδήματος, το χαρτόσημο κ.τ.λ. που δεν αναγνωρίζονται προς έκπτωση από τα Ακαθάριστα Έσοδα της επιχείρησης).

Στο Παθητικό:

1. Πωλήσεις, περιλαμβάνονται, κατά πρωτοβάθμιο λογαριασμό ή αναλυτικότερα, οι πωλήσεις που πραγματοποιούνται από την εκμετάλλευση των κύριων δραστηριοτήτων της επιχείρησης. Τις πωλήσεις τις ελέγχουμε από τα τιμολόγια πωλήσεως και από Α.Λ.Π. Αθροιζόμενα αυτά πρέπει να μας δίνουν το λογαριασμό Πωλήσεις του Γενικού Καθολικού. Ειδικά, οι λογαριασμοί 70-73 αθροιζόμενοι μας δίνουν τις πωλήσεις: Κύκλο Εργασιών που εμφανίζεται στο λογαριασμό ‘’Αποτελέσματα Χρήσης’’. Επίσης οι λογαριασμοί 74-78.05 αθροιζόμενοι μας δίνουν το λογαριασμό ‘’ Άλλα Έσοδα Εκμεταλλεύσεως’’ που εμφανίζεται στη κατάσταση των Αποτελεσμάτων Χρήσεως.
2. Λοιπά Οργανικά Έσοδα, περιλαμβάνονται αυτά που προέρχονται από την εκμετάλλευση των κύριων ή παρεπόμενων δραστηριοτήτων της.

• Πρέπει να επισημάνουμε πως, εάν η πίστωση είναι μεγαλύτερη από τη χρέωση έχουμε Κέρδος, οπότε καταχωρείται στη χρέωση της Κατάστασης για εξίσωση. Και εάν η χρέωση είναι μεγαλύτερη της πίστωσης έχουμε Ζημία που καταχωρείται στη πίστωση για εξίσωση.

1.2. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΡΗΣΕΩΣ

Το συνολικό αποτέλεσμα μιας περιόδου είναι η διαφορά στην Καθαρή Θέση των Ισολογισμών Ενάρξεως και Λήξεως της Περιόδου. Η ανάλυση του αποτελέσματος αυτού, σε ομαδοποιημένα περιληπτικά κονδύλια εσόδων και εξόδων, καθώς και σε οργανικά και έκτακτα κέρδη και ζημίες γίνεται στον καλούμενο λογαριασμό, «Αποτελέσματα Χρήσεως». Τα αποτελέσματα αυτά προκύπτουν από: α) τα Αποτελέσματα Εκμεταλλεύσεως, β) τα Λειτουργικά Έξοδα που δεν είναι προσδιοριστικά του Μικτού Αποτελέσματος, γ) τα Έσοδα και Έξοδα Προηγούμενων Χρήσεων, που πραγματοποιήθηκαν μέσα στη χρήση, δ) τις Ζημίες που πραγματοποιήθηκαν μέσα στη χρήση, αλλά που προέρχονται από δραστηριότητες προηγούμενων χρήσεων, εφόσον δεν καλύπτονται από προβλέψεις, ε) Έκτακτα Κέρδη και Ζημίες, στ) Προβλέψεις για ζημίες ή έξοδα εξαιρετικού χαρακτήρα.
Πρέπει πάντως να τονιστεί ότι ο λογαριασμός «Αποτελέσματα Χρήσης» εκφράζει το αποτέλεσμα της χρήσεως, όπως και ο Ισολογισμός την οικονομική κατάσταση της επιχειρήσεως, με βάση τις γενικά παραδεγμένες λογιστικές αρχές στα πλαίσια της λογιστικής του ιστορικού κόστους.
Σημειώνουμε ακόμη ότι, ο λογαριασμός «Αποτελέσματα Χρήσης», σε συνδυασμό και με τον «Πίνακα Διαθέσεως Αποτελεσμάτων», εκφράζει τις μεταβολές που επήλθαν στα «Αδιανέμητα Κέρδη» μεταξύ δύο διαδοχικών ισολογισμών, είναι δηλαδή, ο συνδετικός κρίκος δύο διαδοχικών ισολογισμών. Επίσης εκφράζει τη ροή των εσόδων και εξόδων της χρήσεως.
Ο υπολογισμός του αποτελέσματος της χρήσης είναι ο τελικός σκο¬πός της λογιστικής διαδικασίας. Η διάταξη που ακολουθείται έχει συ¬νοπτικά την εξής μορφή:

Αποτελέσματα Χρήσης
Πωλήσεις
Μείον: Κόστος Πωληθέντων
Μικτά Κέρδη
Άλλα έσοδα εκμετάλλευσης
Συνολικά Κέρδη/Ζημιές Εκμ/σης
Μείον: Έξοδα Διοικ/σης κ.λ.π.
Κέρδη/Ζημιές Εκμετάλλευσης
Άλλα Έσοδα/Έξοδα (τόκους + κ.λ.π)
Αποσβέσεις
Καθαρά κέρδη προ φόρων 100
40
60
5
65
35
30
-10
5
15

Η κατάσταση αρχίζει με το ύψος των εσόδων από την πώληση των προϊόντων ή των υπηρεσιών (100) που παρεσχέθηκαν από τα οποία α¬φαιρούνται τα κόστη τους. Η διαφορά (60) δίνει το Μικτό Αποτέλεσμα ή Μικτά Κέρδη τα οποία αυξάνονται με τυχόν υπάρχοντα άλλα έσοδα (5) από τη εκμετάλλευση (της κύριας δηλαδή δραστηριότητας στο επί¬πεδο των γραμμών παραγωγής). Αφαιρούνται στη συνέχεια τα έξοδα (35) της εκμετάλλευσης τα οποία ανήκουν στη διοικητική λειτουργία (έξοδα διοίκησης, πωλήσεων, κ.λ.π.). Έτσι έχουμε το ολικό αποτέλε¬σμα από την εκμετάλλευση (30) στο Λογαριασμό Κέρδη/Ζημιές Εκμε¬τάλλευσης. Αυτά στη συνέχεια αυξάνονται ή μειώνονται από τα κον¬δύλια τα οποία δεν οφείλονται στην κύρια δραστηριότητα αλλά σε δευτερεύουσες όπως έσοδα (από συμμετοχές, χρεόγραφα, πιστωτι¬κούς τόκους, κέρδη συναλλάγματος κ.λ.π.) ή έξοδα (από διαφορές α¬ποτίμησης συμμετοχών και χρεογράφων, ζημιές από συνάλλαγμα, χρεωστικούς τόκους, κ.λ.π.). Μετά προστίθενται ή αφαιρούνται έσοδα ή έξοδα ανόργανης ή έκτακτης μορφής (10). Τέλος αφαιρούνται οι Αποσβέσεις (5) για να προκύψει το Καθαρό Αποτέλεσμα (15) στο Λογαριασμό Καθαρά Κέρδη/Ζημιές προ Φόρων.
Η κατάσταση του Λογαριασμού Αποτελεσμάτων Χρήσεως καταρτίζεται υποχρεωτικά στο τέλος κάθε χρήσεως, καταχωρείται στο Βιβλίο Απογραφών και Ισολογισμών και δημοσιεύεται. Στην κατάσταση του λογαριασμού περιλαμβάνονται υποχρεωτικά τουλάχιστον τα στοιχεία του υποδείγματος, εφόσον τα στοιχεία αυτά υπάρχουν στην οικονομική μονάδα. Επιτρέπεται μεγαλύτερη ανάλυση των κονδυλίων στα οποία αντιστοιχούν αραβικοί αριθμοί.

1.3. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ΔΙΑΘΕΣΕΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ

---

Η τρίτη υποχρεωτική κατάσταση είναι ο πίνακας στον οποίο καταχω¬ρούνται τα κέρδη που θα διανεμηθούν. Διαχωρίζεται σε δύο τμήματα:
Στο πρώτο, καταχωρείται το Καθαρό Αποτέλεσμα της Χρήσης με τυ¬χόν αυξήσεις ή μειώσεις από κατονομαζόμενες πηγές (συνηθέστερα, υ¬πόλοιπο κερδών προηγούμενων χρήσεων και φορολογικές διαφορές), το σύνολο των οποίων είναι τα κέρδη για τα οποία το Δ.Σ. θα προτείνει τον τρόπο διανομής τους στη Γενική Συνέλευση των Μετόχων. Σημειώνουμε ότι από αυτά αφαιρούνται οι φόροι εισοδήματος, εφόσον δεν έχουν αφαιρεθεί στο αποτέλεσμα χρήσης όπως είναι σωστό (αφού το ύψος τους δεν αποφασίζεται από την εταιρία και ρέουν εκτός αυ¬τής), για να δώσουν τα κέρδη που θα διανεμηθούν ή τις ζημιές που θα μεταφερθούν στη νέα χρήση.
Στο δεύτερο τμήμα γίνεται η Διανομή των Κερδών ενώ το μη διανεμόμενο μέρος μεταφέρεται στον Ισολογι¬σμό (λογαριασμός “Υπόλοιπο Κερδών σε Νέο”) για να κριθεί η τύχη του στην επόμενη χρήση. Στη διανομή κατονομάζεται το μέρος των κερδών που διανέμεται σαν μέρισμα στους μετόχους και αυτό που πα¬ραμένει στην επιχείρηση με τη μορφή κάποιου αποθεματικού. Το Τακτικό Αποθεματικό συγκροτείται με επιβαλλομένη δια του νόμου κράτηση τουλάχιστον 5 % επί των ετησίων καθαρών κερδών, μετά την αφαίρεση των ζημιών προηγουμένων χρήσεων και του φόρου εισοδήματος. Η υποχρέωση εισφοράς στο Τακτικό Αποθεματικό παύει να υπάρχει όταν αυτό εξισωθεί με το 1/3 του Μετοχικού Κεφαλαίου. Αφορολόγητο Αποθεματικό προβλέπουν αναπτυξιακοί νόμοι με προϋπόθεση πραγματοποίησης νέων επενδύσεων. Στη διανομή περιλαμβάνονται και κέρ¬δη (στην ουσία έξοδα) τα οποία θα διανεμηθούν στο προσωπικό ή και τρίτους. Αυτά οι αναλυτές τα μεταφέρουν στους λογαριασμούς που πραγματικά ανήκουν και κατ’ αυτό τον τρόπο μειώνουν το ύψος των κερδών.

Πίνακας Διάθεσης Κερδών
Καθαρό Αποτ/σμα Χρήσης
Υπόλοιπο Προηγ. Χρήσεων
Διαφορές Φορ/κού Ελέγχου
Μείον: Φόρος Εισοδήματος
Καθαρά Κέρδη
Τα κέρδη διατίθενται για:
Τακτικό Αποθεματικό
Μέρισμα
Αφορ/το Αποθεματικό
Υπόλοιπο Κερδών σε Νέο 15
0
0
2
13

4
6
2
1

Σε ορισμένες χώρες οι εισηγμένες επιχειρήσεις παραθέτουν, μετά α¬πό τον πίνακα της διανομής, τα κέρδη που αντιστοιχούν σε κάθε με¬τοχή, συγκριτικά με αυτά της προηγούμενης χρήσης. Η πληροφόρηση αυτή απευθύνεται στον επενδυτή που δεν είναι ειδικός και κατά κά¬ποιο τρόπο του υποδεικνύουν να δώσει έμφαση όχι στα συνολικά κέρ¬δη αλλά στα κέρδη που αναλογούν σε κάθε μετοχή.
Ο Πίνακας Διαθέσεως Αποτελεσμάτων καταρτίζεται υποχρεωτικά στην περίπτωση που γίνεται διάθεση αποτελεσμάτων και δημοσιεύεται υποχρεωτικά στο τέλος κάθε χρήσεως. Επίσης καταχωρείται στο Βιβλίο Απογραφών και Ισολογισμών.
Στον Πίνακα Διαθέσεως Αποτελεσμάτων περιλαμβάνονται υποχρεωτικά όλα τα στοιχεία του υποδείγματος, εφόσον υπάρχουν στην οικονομική μονάδα.

 Η Διάθεση των Κερδών (88,99) γίνεται ως εξής:
41,02 1. Τακτικό Αποθεματικό (τουλάχιστον το 5% των κερδών)
53,01 2. Πρώτο Μέρισμα (όχι κάτω από 35% των κερδών ή το 1/6 του Kεφ.)
41,09 2α. Αποθεματικό για Ίδιες Μετοχές.
53,01 3. Πρόσθετο Μέρισμα
41,03 4. Αποθεματικά Καταστατικού (αναφέρονται οι σχετικές διατάξεις)
41,04-05 5. Ειδικά και Έκτακτα Αποθεματικά (αναφέρεται ο σκοπός)
41,08 6. Αφορολόγητα Αποθεματικά (αναφέρονται οι σχετικές διατάξεις)
41,90 6α. Αποθεματικά από Απαλλασσόμενα της Φορολογίας Έσοδα
41,91 6. Αποθεματικά από Έσοδα Φορολογηθέντα Κατ’ Ειδικό Τρόπο
41,92 6γ. Αποθεματικά από Κέρδη Τεχνικών και Οικοδομικών Επιχειρήσεων
53,08 7. Αμοιβές από Ποσοστά Μελών Διοικητικού Συμβουλίου
42,00 8. Υπόλοιπο Κερδών Εις Νέον

1.4. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΥ (BALANCE SHEET)

---

Ισολογισμός είναι η λογιστική κατάσταση στην οποία εμφανίζονται συνοπτικά, κατά είδος και αξία, τα περιουσιακά στοιχεία της επιχειρήσεως, σε μια χρονική στιγμή, αποτιμημένα με το ίδιο νόμισμα. Με έναν άλλον ορισμό, μπορούμε να πούμε πως εμφανίζει το Κόστος Κτήσεως των περιουσιακών στοιχείων στο παρελθόν και τις Πηγές των Κεφαλαίων που διατέθηκαν στο παρελθόν για την απόκτηση τους. Στον Ισολογισμό παραθέτεται η περιουσιακή συγκρότηση της επιχειρήσεως σύμφωνα με την ισότητα: Ενεργητικό=Παθητικό και πρέπει να εμφανίζεται με σαφήνεια, ειλικρίνεια και ακρίβεια, ταξινομημένη αρμονικά κατά ομάδες, υποομάδες και είδη περιουσιακών στοιχείων, τόσο από τη λογιστική, όσο και από την οικονομική και νομική άποψη του κάθε περιουσιακού στοιχείου.
Ο Ισολογισμός εμπεριέχει τόσο τις πράξεις και συναλλαγές που έγιναν μέσα στη διαχειριστική περίοδο, όσο και τις πράξεις που επηρεάζουν το αποτέλεσμα της χρήσης και έγιναν μετά τη λήξη της χρήσης, αλλά μέσα στην προθεσμία κλεισίματος του Ισολογισμού. Οι πράξεις αυτές λογίζονται ως ημερολογιακές πράξεις ισολογισμού και καταχωρούνται σε θεωρημένο Ημερολόγιο Εγγραφών Ισολογισμού. Η τήρηση του Ημερολογίου αυτού δεν είναι απαραίτητη εάν τηρείται για κάθε χρήση ιδιαίτερη σειρά Βιβλίων ή μόνο ιδιαίτερο Γενικό ή Συγκεντρωτικό Ημερολόγιο ως συνέχεια των εγγραφών της χρήσης.
Ο Ισολογισμός, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, δημοσιεύεται, ανακοινώνεται, ή γνωστοποιείται και αποτελεί την επίσημη εικόνα της περιουσιακής συγκροτήσεως της επιχειρήσεως. Σύμφωνα με τον Κ.Β.Σ. (άρθρο 17 παρ. 8), οι πράξεις ισολογισμού καθώς και το κλείσιμο αυτού, περατούνται: α) εντός τριών μηνών από τη λήξη της διαχειριστική περιόδου, για τις ατομικές επιχειρήσεις, τις προσωπικές εταιρίες (Ο.Ε., Ε.Ε.), τις ΕΠΕ, τις Κοινοπραξίες, τις κοινωνίες του Αστικού Κώδικα, β) εντός τεσσάρων μηνών για τις Α.Ε. και τους συνεταιρισμούς, γ) εντός 6 μηνών για τις αλλοδαπές επιχειρήσεις και για επιχειρήσεις που εκμεταλλεύονται ποντοπόρα πλοία. Οι ανωτέρω προθεσμίες δεν μπορούν να παραταθούν (δεν παρέχεται τέτοιο δικαίωμα στον προϊστάμενο της Δ.Ο.Υ.), ούτε να υπερβούν την προθεσμία υποβολής της δήλωσης φορολογίας εισοδήματος.
Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που πρέπει να έχει, βασικά, ο Ισολογισμός είναι: α) να προκύπτει από ειλικρινή απογραφή και αποτίμηση, β) η ονοματολογία των περιουσιακών στοιχείων να είναι σαφής, γ) τα περιουσιακά στοιχεία να κατατάσσονται κατά ομοειδής κατηγορίες, δ) να μη συμψηφίζονται ανόμοια περιουσιακά στοιχεία μεταξύ τους, όπως π.χ. πελάτες που έχουν δώσει προκαταβολές με προμηθευτές, ε) να δημοσιεύεται, εφόσον προβλέπεται από τη νομοθεσία, ή να γνωστοποιείται μαζί με τις αναλύσεις των Λογαριασμών της «Γενικής Εκμεταλλεύσεως», των «Αποτελεσμάτων Χρήσεως», και τον «Πίνακα διαθέσεως κερδών», καθώς και το «Προσάρτημα του ισολογισμού» και τις απαραίτητες επεξηγηματικές σημειώσεις. Ακόμη πρέπει να αναφέρεται η επωνυμία της επιχειρήσεως και ποια χρήση αφορά, και στον ίδιο πίνακα να εικονίζεται και ο Ισολογισμός της προηγούμενης χρήσεως. Το ίδιο πρέπει να γίνεται και με τις άλλες καταστάσεις.
Σύμφωνα με το άρθρο 29 παρ. 3 του Κ.Β.Σ. έχει δικαίωμα υπογραφής του Ισολογισμού και του Λογαριασμού Αποτελεσμάτων Χρήσεως της επιχείρησης που τα ακαθάριστα έσοδα υπερβαίνουν τα 530.000 Ε (180.000.000 δρχ περίπου): α) ο προϊστάμενος του λογιστηρίου ή ο υπεύθυνος κατάρτισης των ανωτέρω καταστάσεων, ο οποίος πρέπει να έχει άδεια άσκησης οικονομολογικού επαγγέλματος από το Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας ή πτυχίο του τμήματος Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών και εγγραφή στο Οικονομικό Επιμελητήριο της Ελλάδας ή πτυχίο του τμήματος Λογιστικής της Σχολής Διοίκησης και Οικονομίας των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (Τ.Ε.Ι.) και άδεια για υπογραφή των ανωτέρω καταστάσεων, από το Οικονομικό Επιμελητήριο καθώς και πενταετή τουλάχιστον συναφή προϋπηρεσία από τη λήψη του πτυχίου σε Λογιστικό-Οικονομικό κλάδο του Δημόσιου ή Ιδιωτικού τομέα, β) ο προϊστάμενος του Λογιστηρίου της επιχείρησης που τα ετήσια ακαθάριστα έσοδα της είναι άνω των 530.000Ε περίπου και μέχρι 1.030.000Ε (350.000.000 δρχ περίπου), μπορεί να υπογράψει τον Ισολογισμό και το Λογαριασμό Αποτελεσμάτων Χρήσεως και έχει πτυχίο των τμημάτων Εμπορίας και Διαφήμισης ή της Διοίκησης Επιχειρήσεων και Τουριστικών Επιχειρήσεων της Σχολής Διοίκησης και Οικονομικών των Τ.Ε.Ι. καθώς και δεκαετή συναφή προϋπηρεσία από τη λήψη του πτυχίου του και άδεια για υπογραφή Ισολογισμού και Λογαριασμού Αποτελεσμάτων Χρήσεως από το Οικονομικό Επιμελητήριο.
Κρίνεται σκόπιμο να αναφέρουμε πως επιχειρήσεις που έχουν ακαθάριστα έσοδα κάτω των 530.000Ε περίπου, επειδή από τον Κ.Β.Σ. δε θεσπίζονται προσόντα για τους υπεύθυνους του λογιστηρίου που υπογράφουν Ισολογισμούς ακαθαρίστων Εσόδων κάτω από 530.000Ε, συνάγεται ότι οι επιτηδευματίες των επιχειρήσεων αυτών συντάσσουν υπ’ ευθύνη τους Ισολογισμούς.
Οι συνέπειες για κάθε παράβαση των διατάξεων του άρθρου 29 παρ. 3, για όσους δηλαδή υπογράφουν Ισολογισμό ενώ δε δικαιούνται, επιβάλλονται κυρώσεις χωριστά σε βάρος της επιχείρησης και του προσώπου που υπέγραψε τον Ισολογισμό χωρίς να έχει δικαίωμα.
Καλό θα ήταν να αναφέρουμε πως , για διάφορους νομοθετικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους, ως και σε αδυναμίες της ίδιας της Λογιστικής ο Ισολογισμός μπορεί να παρουσιάζει: α) υπερκεφαλαίωση, δηλαδή να εμφανίζει περισσότερα κεφάλαια από όσα πραγματικά υπάρχουν. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε αποτίμηση στοιχείων του ενεργητικού σε μεγαλύτερη από την πραγματική τους αξία, β) υποκεφαλαίωση, δηλαδή να εμφανίζει μικρότερα κεφάλαια από όσα πραγματικά υπάρχουν. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε αποτίμηση στοιχείων του ενεργητικού σε μικρότερη από την πραγματική τους αξία.
Ισολογισμοί που συντάσσονται στις επιχειρήσεις είναι: α) ο Ισολογισμός Ενάρξεως, ή Αρχικός ή Ιδρυτικός, που συντάσσεται όταν αρχίζει τη λειτουργία της η επιχείρηση και εμφανίζει την περιουσία της στη σχετικά πραγματική της αξία, β) οι Ισολογισμοί των Χρήσεων, όπου συντάσσονται κάθε 12 μήνες, εκτός από τον Ισολογισμό της πρώτης διαχειριστικής χρήσεως, που επιτρέπεται να συνταχθεί μέσα σε διάστημα 24 μηνών, γ) ο Ισολογισμός Εκμεταλλεύσεως, όπου συντάσσεται, βασικά, στο τέλος κάθε χρήσεως, με σκοπό να προσδιοριστούν η ορθή περιουσιακή κατάσταση και τα ορθά αποτελέσματα της χρήσεως. Πρέπει να συντάσσεται με ελεύθερα οικονομικά κριτήρια και να μη λαμβάνονται υπόψη, κατά τη σύνταξή του, οι νομικές δεσμεύσεις για αποτιμήσεις κ.λ.π. Έτσι θα μπορεί να παρέχει σαφείς, ακριβείς και ειλικρινείς πληροφορίες στους μελετητές του, τόσο για την πραγματική παράθεση της χρηματοοικονομικής θέσεως της επιχειρήσεως, όσο και για την εξαγωγή των ορθών αποτελεσμάτων της.
Ακόμη Ισολογισμοί Εκμεταλλεύσεως, εκτός από τον Ισολογισμό της Χρήσεως που προκύπτει από την Απογραφή, πρέπει να συντάσσονται κάθε μήνα ή δίμηνο ή το πολύ τρίμηνο. Οι Ισολογισμοί αυτοί που λέγονται και Ενδιάμεσοι Ισολογισμοί, εμφανίζουν την πορεία των δραστηριοτήτων της επιχειρήσεως και μπορούν να λαμβάνονται έγκαιρα μέτρα για την ορθή λειτουργία της. Οι Ενδιάμεσοι Ισολογισμοί παρά το γεγονός ότι συντάσσονται εσωλογιστικά, δηλαδή από τα υπόλοιπα των λογαριασμών και δεν εμφανίζουν με ακρίβεια την αξία της περιουσίας και το αποτέλεσμα, είναι απαραίτητοι για τη μέτρηση της δραστηριότητας της επιχειρήσεως, από τους εσωτερικούς μελετητές, για την ορθολογική της κατεύθυνση, δ) ο Φορολογικός Ισολογισμός, όπου καταρτίζεται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του Κ.Β.Σ. και της φορολογικής νομοθεσίας και είναι αναγκαίο να συσχετίζεται με τον Ισολογισμό Εκμεταλλεύσεως, ε) ο Ισολογισμός Διαλύσεως, που αποβλέπει στην όσο το δυνατόν πιο ακριβή παράθεση της αξίας των διάφορων περιουσιακών στοιχείων, όταν αυτά παύουν να αποτελούν ένα οργανικό σύνολο, αλλά πρόκειται να ρευστοποιηθούν τα ενεργητικά στοιχεία της επιχειρήσεως και να εξοφληθούν οι υποχρεώσεις της, στ) ο Ισολογισμός Συγχωνεύσεως ή Εξαγοράς, που σκοπό έχει να εμφανίσει τα περιουσιακά στοιχεία, όχι ως απομονωμένες αξίες, αλλά ως οργανικό σύνολο, ζ) οι Ενοποιημένοι Ισολογισμοί, οι οποίοι συντάσσονται από τις κυρίαρχες επιχειρήσεις, τις μητρικές εταιρίες, τα κεντρικά καταστήματα κ.λ.π. Στις περιπτώσεις αυτές, οι Ισολογισμοί ενώνονται σε έναν Γενικό Ισολογισμό, η) οι Τιμαριθμικά Αναπροσαρμοσμένοι Ισολογισμοί, οι οποίοι συντάσσονται σε περιόδους σημαντικών μεταβολών της πραγματικής αξίας των αγαθών. Τα περιουσιακά στοιχεία εμφανίζονται με την τιμαριθμικά αναπροσαρμοσμένη αξία τους.
Υποχρέωση σύνταξης Ισολογισμού για κάθε διαχειριστική περίοδο έχουν οι επιτηδευματίες που τηρούν Βιβλία Λογιστικά Γ’ κατηγορίας (υποχρεωτικά ή προαιρετικά). Οι μικρές δικαιούνται, αν θέλουν, να δημοσιεύουν Συνοπτικό Ισολογισμό (με συνοπτικό προσάρτημα), ο οποίος θα περιλαμβάνει μόνο τα στοιχεία που εμφανίζονται με γράμματα και λατινικούς αριθμούς, με τον όρο ότι πρέπει να διαχωρίζονται οι Απαιτήσεις και οι Υποχρεώσεις τους, σε Μακροπρόθεσμες και Βραχυπρόθεσμες. Οι πολύ μικρές επιχειρήσεις τώρα, δεν είναι υποχρεωμένες να συντάσσουν Ισολογισμούς, αλλά είναι δυνατός ο προσδιορισμός της περιουσίας και του αποτελέσματός τους από το Βιβλίο Εσόδων-Εξόδων ή από το Βιβλίο Αγορών.

Κατηγορίες Κονδυλίων:
Στο Παθητικό ή Κεφαλαιοδότηση
Στο δεξιό του Ισολογισμού, το Παθητικό κατά τους Λογιστές, οι Πηγές Άντλησης των Κεφαλαίων κατά τους Αναλυτές, καταχωρούνται οι λογαριασμοί χρηματοδότησης κατά σειρά αντίθετη από αυτή που πρέπει να εξοφληθούν, πρώτα οι Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις και μετά οι Βραχυπρόθεσμες ενώ τα κεφάλαια που ανήκουν στους ιδιοκτήτες κα¬ταχωρούνται προ αυτών με την ονομασία Ίδια Κεφάλαια.
Από πλευράς επενδυτών, στον Ι¬σολογισμό δίνεται μικρότερη σημασία έναντι των Αποτελεσμάτων Χρήσης. Η σπουδαιότητα του έγκειται περισσότερο στη δυνατότητα των ενεργητικών να παράγουν έσοδα (με τη διαδικασία παραγωγή, πώληση προϊόντων ή υπηρεσιών και μετατροπή των μέσων πληρωμής σε δραχμές) και λιγότερο στην αξία των περιουσιακών στοιχείων, ε¬κτός αν η εταιρία πρόκειται να ρευστοποιηθεί.
Το Παθητικό της επιχείρησης εμφανίζεται στον Ισολογισμό και διακρίνεται σύμφωνα με το Ε.Γ.Λ.Σ. σε: A) Ίδια κεφάλαια, Β) Προβλέψεις για Κινδύνους και Έξοδα Γ) Υποχρεώσεις Μακροπρόθεσμες και Βραχυπρόθεσμες Δ) Μεταβατικούς Λογαριασμούς Παθητικού και Ε) κάτω από το σκέλος του παθητικού, τους Λογαριασμούς Τάξεως του Παθητικού.
Στη συνέχεια δίνονται κατά ομάδες και τίτλους των λογαριασμών, που τα υπόλοιπά τους πρέπει να εμφανίζονται στο Παθητικό, οι έννοιες και το περιεχόμενό τους.

Α. ΊΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ
Τα Ίδια Κεφάλαια ή Καθαρή Θέση ή Καθαρή Περιουσία ,αποτελούνται από το Κεφάλαιο ή Εταιρικό Κεφάλαιο ή Μετοχικό Κεφάλαιο (σε περίπτωση Α.Ε. γράφεται και ο αριθμός των μετοχών επί την ονομαστική τους αξία), τα κάθε είδους και φύσεως Αποθεματικά και από το Υπόλοιπο των Κερδών Σε Νέο.
Τα Ίδια Κεφάλαια συνίστανται από τη διαφορά των ενεργητικών στοι¬χείων και των υποχρεώσεων, είναι δηλαδή η αξία που απομένει μετά την ικανοποίηση όλων των διεκδικήσεων των πιστωτών επί της πε¬ριουσίας της επιχείρησης. Προέρχεται από δύο πηγές. Πρώτον, από τα κεφάλαια των ιδιοκτητών-μετόχων που καταχωρούνται στο λογα¬ριασμό Μετοχικό Κεφάλαιο (το ποσό της ονομαστικής αξίας των με¬τοχών επί τον αριθμό αυτών) και στο Αποθεματικό από την Έκδοση Μετοχών υπέρ το Άρτιο, (στο οποίο καταχωρείται το υπέρ την ονομα¬στική αξία ποσό πώλησης αυτών). Δεύτερον, από τα κέρδη που δεν διανεμήθηκαν και παραμένουν στην επιχείρηση με τη μορφή κάποιου Αποθεματικού. Από τα αποθεματικά, το Έκτακτο μπορεί να διανεμη¬θεί στους μετόχους σα μέρισμα ενώ τα άλλα μπορεί να διανεμηθούν στους ήδη μετόχους με τη μορφή δωρεάν μετοχών, χειρισμός που συ¬νήθως δεν συνιστά μόνιμη ευεργετική επίδραση στην τιμή της μετοχής αλλά μόνο δυνατότητα προσωρινής κερδοσκοπίας.
Τα κεφάλαια που προέρχονται από πιστώσεις, δανεισμό ή οφειλές πρέπει να εξο¬φληθούν ή πληρωθούν με χρήση ευρώ που θα προέλθουν από τη ρευστοποίηση του κυκλοφορούντος ενεργητικού το οποίο με τη σειρά του τροφοδοτείται από τις πωλήσεις.
Οι λογαριασμοί που τα υπόλοιπά τους πρέπει να εμφανίζονται είναι:

Ι. Κεφάλαιο ή Εταιρικό ή Μετοχικό Κεφάλαιο. Το κεφάλαιο στις ατομικές επιχειρήσεις αντιστοιχεί με την καθαρή περιουσία, ενώ στις εταιρίες με την ονομαστική αξία των εταιρικών μεριδίων ή μερίδων ή μετοχών τους. Πέρα από αυτό πρέπει να εμφανίζεται η διάσπαση του κεφαλαίου, εφόσον υπάρχει, με τους λογαριασμούς:
40,00-01 1. Καταβλημένο, που είναι το μέρος της ονομαστικής αξίας των μετοχών Α.Ε. ή των εταιρικών μεριδίων ή μερίδων άλλης μορφής εταιρίας, που έχει καταβληθεί.
40,02-03 2. Οφειλόμενο, πρέπει να σημειωθεί και το ποσό που έχει κληθεί να καταβληθεί μέσα στη χρήση.
40,04-05 3. Αποσβεσμένο, είναι η ονομαστική αξία των μετοχών Α.Ε., που έχει αποδοθεί στους μετόχους της, είτε από τα κέρδη προς διάθεση, είτε από αποθεματικά.

ΙΙ. Διαφορά από την Έκδοση Μετοχών Υπέρ Το Άρτιο (41,00), είναι το πλεόνασμα (αποτελεί αποθεματικό), που προκύπτει από την έκδοση μετοχών ή εταιρικών μεριδίων Ε.Π.Ε. σε τιμή μεγαλύτερη από την ονομαστική τους αξία.

ΙΙΙ. Διαφορές Αναπροσαρμογής-Επιχορηγήσεις Επενδύσεων, είναι η υπεραξία που προκύπτει από αναπροσαρμογές της αξίας περιουσιακών, που γίνεται σύμφωνα με διάταξη νόμου. Διασπάται στους εξής λογαριασμούς:
41,06 1. Διαφορές από αναπροσαρμογή αξίας συμμετοχών και χρεογράφων, αφορά τις νόμιμες αναπροσαρμογές τους.
41,07 2. Διαφορές από αναπροσαρμογή αξίας λοιπών περιουσιακών στοιχείων, αφορά τις νόμιμες αναπροσαρμογές των άλλων περιουσιακών στοιχείων, εκτός από τις συμμετοχές και τα χρεόγραφα.
41,10 3. Επιχορηγήσεις επενδύσεων πάγιου ενεργητικού.

ΙV. Αποθεματικά Κεφάλαια, για τα αποθεματικά θα πρέπει να διευκρινιστούν τα εξής: Έστω και αν αυτά προέρχονται από κέρδη στην πραγματικότητα δεν αποτελούν οικονομικό εισόδημα που μπορεί να διανεμηθεί στους μετόχους. Δεν υπάρχουν δηλαδή αντίστοιχα ευρώ στο ταμείο γιατί έχουν επεν¬δυθεί σε παραγωγικά μέσα, αποθέματα και άλλους εισπρακτέους λο¬γαριασμούς. Τα ευρώ με τα οποία μπορεί να γίνουν πληρωμές, δεικνύονται στο λογαριασμό Διαθέσιμα του ενεργητικού. Έτσι, έ¬στω κι αν δεν υπάρχει νομικό κώλυμα για τη διανομή κάποιου αποθε¬ματικού σα μέρισμα, μπορεί και συνήθως αυτό συμβαίνει, να μην υ¬πάρχουν τα αντίστοιχα ευρώ. Υπενθυμίζεται ότι, συχνά το Έκτα¬κτο Αποθεματικό διανέμεται, αυξημένο με τους φόρους που πληρώθη¬καν κατά το σχηματισμό του και επιστρέφονται στην εταιρία. Η διανο¬μή του Έκτακτου Αποθεματικού γίνεται κυρίως από εταιρίες που δεν έχουν κέρδη στη χρήση ή πρόκειται να εισαχθούν στο Χ.Α.Α. (γιατί αν η διανομή γίνει σε μελλοντική χρήση θα συμμετάσχουν και οι νέοι μέτο¬χοι). Σημειώνεται επίσης ότι μέρος των μελλοντικών κερδών παράγε¬ται από τα κέρδη που παρέμειναν στην επιχείρηση από προηγούμενες χρήσεις. Από τα νέα κέρδη της χρήσης μέρος θα διανεμηθεί και μέρος θα παραμείνει με τη μορφή κάποιου αποθεματικού για να διατηρήσει και ενισχύσει την κερδοφορία της επιχείρησης.
Διασπάται στους εξής λογαριασμούς:
41,02 1. Τακτικό Αποθεματικό, που σχηματίζεται σύμφωνα με τις διατάξεις περί Α.Ε. και Ε.Π.Ε., που ισχύουν κάθε φορά.
41,03 2. Αποθεματικά Καταστατικού, που σχηματίζονται σύμφωνα με ειδικές διατάξεις του καταστατικού της εταιρίας.
41,04 3. Ειδικά Αποθεματικά, που σχηματίζονται σύμφωνα με απόφαση της Τακτικής Γενικής Συνελεύσεως των Μετόχων.
41,05 4. Έκτακτα Αποθεματικά, που σχηματίζονται, όπως τα Ειδικά Αποθεματικά.
41,08+
41,90-

5. Αφορολόγητα Αποθεματικά, που σχηματίζονται από Καθαρά Κέρδη, τα οποία, σύμφωνα με διατάξεις της φορολογικής νομοθεσίας που ισχύει κάθε φορά, δεν υπάγονται σε Φορολογία Εισοδήματος.
   41,09 6. Αποθεματικό για Ίδιες Μετοχές, που σχηματίζεται για την κάλυψη της αξίας κτήσεως μετοχών της εταιρίας, σύμφωνα με τη νομοθεσία που ισχύει κάθε φορά.

V. Αποτελέσματα Σε Νέο, πρόκειται για αποτελέσματα που δεν έχουν διανεμηθεί και είναι:
42.00 1. Yπόλοιπο Κερδών Χρήσεως Σε Νέο.
42,01 2. Yπόλοιπο Ζημιών Χρήσεως Σε Νέο (αρνητικό).
42,02 3. Yπόλοιπο Ζημιών Προηγούμενων Χρήσεων (αρνητικό).

VI. Ποσά Προορισμένα για Αύξηση Κεφαλαίου, πρόκειται για καταθέσεις ή διαθέσιμα μερίσματα που προορίζονται για την αύξηση του κεφαλαίου και είναι:
43,00-01 1. Kαταθέσεις Μετόχων ή Εταίρων.
43,02 2. Διαθέσιμα Μερίσματα Χρήσεως για Αύξηση Μετοχικού Κεφ.
43,90 3. Αποθεματικά Διατιθέμενα για Αύξηση Κεφαλαίου.

 Το άθροισμα των ΑΙ+ΑΙΙ+ΑΙΙΙ+ΑΙV+ΑV+AVI αποτελούν το Σύνολο των Ιδίων Κεφαλαίων

Β. ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ ΚΑΙ ΕΞΟΔΑ
Πρόβλεψη είναι η κράτηση ποσού, που γίνεται, κατά το κλείσιμο του Ισολογισμού σε βάρος του Λογαριασμού της Γενικής Εκμεταλλεύσεως ή του Λογαριασμού Αποτελεσμάτων Χρήσεως. Οι προβλέψεις αυτές διακρίνονται σε: α) Προβλέψεις για Κινδύνους Εκμεταλλεύσεως και β) Προβλέψεις για Έκτακτους Κινδύνους.
Οι λογαριασμοί που περιέχονται στον Ισολογισμό είναι:
44,00

(44.09+44.12-99)

1. Προβλέψεις για αποζημίωση προσωπικού λόγω εξόδου από την υπηρεσία
2. Λοιπές προβλέψεις.

Γ. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ
Aφορά τις υποχρεώσεις προς τρίτους, είτε και τους φορείς όταν έχουν σχέσεις με την επιχείρηση ως τρίτοι π.χ. πελάτες , προμηθευτές, κ.λ.π. Oι υποχρεώσεις ανάλογα με το χρόνο ληκτότητάς τους διακρίνονται σε:

Ι. Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις, προέρχονται κυρίως από δάνεια ο¬μολογιακά για παραγωγικές επενδύσεις και τραπεζικά που κυρίως χρησιμοποιούνται για τη μόνιμη χρηματοδότηση των πωλήσεων (μόνι¬μο Κεφάλαιο Κίνησης), είναι εκείνες που η προθεσμία εξοφλήσεώς τους λήγει μετά το τέλος της επόμενης χρήσεως. Στον ίδιο λογαριασμό καταχωρούνται επίσης και οι πιστώσεις των κατασκευαστών ή προμηθευτών των παραγωγι¬κών μέσων της επιχείρησης
43,00-05 1. Ομολογιακά Δάνεια,
45,10-12 2. Δάνεια Τραπεζών,
45,13 3. Δάνεια Ταμιευτηρίων,
45,14-15 4. Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις σε Συνδεδεμένες Επιχειρήσεις,
45,16-17 5. Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις προς Λοιπές Συμμετοχικού Ενδιαφέροντος Επιχειρήσεις,
45,10-12 6. Τράπεζες Ληξημακροπρόθεσμων χρηματοδοτήσεων με εγγύηση Γραμματίων Εισπρακτέων,
45,19-12 7. Γραμμάτια Πληρωτέα Μακροπρόθεσμης Λήξεως
ΜΕΙΟΝ: Μη Δεδουλευμένοι Τόκοι,
Υπολ. Λ/85 8. Λοιπές Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις.

ΙΙ. Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις, είναι εκείνες που η προθεσμία εξοφλήσεώς τους λήγει, ως το τέλος της επόμενης χρήσεως. Οι Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις προέρχονται κυρίως από τραπεζικά δάνεια, αγορές με πίστωση (Γραμμάτια Πληρωτέα και Προμηθευτές) και μη πληρωθείσες ακόμα υποχρεώσεις στα Ασφαλιστικά Ταμεία (I.Κ.Α.), το Δημόσιο (Φόροι), αλλά και στους μετόχους (Μέρισμα). Σημειώνουμε ότι σε περιόδους πληθωρισμού η επιχείρηση χρησιμοποιεί πλη¬θωριστικά ευρώ για να εξοφλήσει τις υποχρεώσεις της που είναι αμετάβλητου ύψους. Σε περίπτωση που υποχρέωση μετατρέπεται από Μακροπρόθεσμη σε Βραχυπρόθεσμη, μεταφέρεται στον αντίστοιχο Λογαριασμό των Βραχυπρόθεσμων. Οι Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις εμφανίζονται ως:
50 1. Προμηθευτές,
(51,00-02+
51,90-93) 2. Γραμμάτια Πληρωτέα,
51,03-05 ΜΕΙΟΝ: Μη Δεδουλευμένοι Τόκοι,
53,90 2α. Επιταγές Πληρωτέες
52 3. Τράπεζες Λογαριασμοί Βραχυπρόθεσμων Υποχρεώσεων,
30 4. Προκαταβολές Πελατών,
54 5. Υποχρεώσεις από Φόρους-Τέλη,
55 6. Ασφαλιστικοί Οργανισμοί,
53,17-18 7. Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις Πληρωτέες στην Επόμενη Χρήση,
53,10-11 8. Υποχρεώσεις προς Συνδεδεμένες Επιχειρήσεις,
53,12-13 9. Υποχρεώσεις προς Λοιπές Συμμετοχικού Ενδιαφέροντος Επιχ/σεις.
53,01 10. Μερίσματα Πληρωτέα,
Υπολ. Λ/53 11. Πιστωτές Διάφοροι.
 Το άθροισμα των ΓΙ+ΓΙΙ αποτελούν το Σύνολο των Υποχρεώσεων

Δ. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΙ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ ΠΑΘΗΤΙΚΟΥ
Δημιουργούνται, κατά κανόνα, στο τέλος κάθε χρήσεως με σκοπό τη χρονολογική τακτοποίηση των Εξόδων και Εσόδων, έτσι ώστε στα αποτελέσματα της να περιλαμβάνονται μόνο τα έξοδα και έσοδα που αφορούν τη συγκεκριμένη αυτή χρήση. Με την τακτοποίηση αυτή γίνεται ταυτόχρονα η αναμόρφωση των λογαριασμών του Ισολογισμού, στο πραγματικό μέγεθός τους, κατά την ημερομηνία λήξεως της χρήσεως.
Οι λογαριασμοί αυτοί είναι:
56,00 1. Έσοδα Επόμενων Χρήσεων,
56,01 2. Έξοδα Χρήσεως Δουλεμένα,
Υπολ. Λ/56 3. Λοιποί Μεταβατικοί Λογαριασμοί Παθητικού.
 Το άθροισμα των Α+Β+Γ+Δ αποτελούν το Γενικό Σύνολο Παθητικού

Ε. ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΙ ΤΑΞΕΩΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΙ
Οι Λογαριασμοί αυτοί γράφονται στο τέλος του Ισολογισμού και μετά τα σύνολα των ποσών του Παθητικού (και του Ενεργητικού).Οι Λογαριασμοί Τάξεως (Παθητικού και Ενεργητικού), ανήκουν σε ειδική κατηγορία λογαριασμών. Με αυτούς απεικονίζονται και παρακολουθούνται χρήσιμες πληροφορίες, καθώς και γεγονότα που δημιουργούν νομικές δεσμεύσεις, χωρίς να επιφέρουν άμεση ποσοτική μεταβολή στα περιουσιακά στοιχεία της επιχειρήσεως, η οποία όμως (ποσοτική μεταβολή) είναι δυνατό να επέλθει στο μέλλον.
Οι Λογαριασμοί Τάξεως λειτουργούν πάντοτε αμοιβαία, δηλαδή όταν χρεώνεται ο ένας, πιστώνεται ο άλλος και αντίθετα, σε αυτόνομο λογιστικό κύκλο, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα συλλειτουργίας τους με τους λογαριασμούς ουσίας της Γενικής Λογιστικής ή της Αναλυτικής Λογιστικής Εκμεταλλεύσεως.
Οι λογαριασμοί που εμφανίζονται κάτω από το παθητικό σκέλος του Ισολογισμού είναι:
05 1. Δικαιούχοι Αλλότριων Περιουσιακών Στοιχείων, πρόκειται για υποχρεώσεις που προέρχονται από διάφορα περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στην κατοχή της επιχειρήσεως για διάφορους λόγους, όπως π.χ. για φύλαξη, είσπραξη, παρακαταθήκη, χρήση.
06 2. Πιστωτικοί Λογαριασμοί Εγγυήσεων και Εμπράγματων Ασφαλειών, πρόκειται για υποχρεώσεις από εγγυήσεις και εμπράγματες ασφάλειες που παραχωρούνται από τρίτους στην επιχείρηση για εξασφάλιση απαιτήσεών της και καλής εκτελέσεως συμβάσεων που συνάπτονται με αυτούς. Ακόμη παρακολουθούνται και οι εγγυήσεις και εμπράγματες ασφάλειες που η επιχείρηση παραχωρεί σε πιστωτές της για εξασφάλιση υποχρεώσεών της και καλής εκτελέσεως από αυτή συμβάσεων που συνάπτονται με τρίτους. Στο λογαριασμό αυτό εμφανίζονται και τα γραμμάτια που έχουν προεξοφληθεί ή έχουν μεταβιβαστεί με οπισθογράφηση, επειδή από αυτά απορρέει νομική ευθύνη της επιχειρήσεως (εγγύησης πληρωμής).
07 3. Υποχρεώσεις από Αμφοτεροβαρείς Συμβάσεις, εμφανίζονται οι υποχρεώσεις από αμφοτεροβαρείς συμβάσεις κατά το μέρος που δεν έχουν εκτελεστεί.
08 4. Λοιποί Λογαριασμοί Τάξεως, εμφανίζονται διάφορες πληροφορίες και στατιστικά στοιχεία που επιθυμεί να παρακολουθεί η επιχείρηση.

Στο Ενεργητικό ή Επενδύσεις της Περιουσίας
Στο αριστερό μέρος του Ισολογισμού, το Ενεργητικό κατά την λογιστι¬κή ορολογία, οι Χρήσεις των Κεφαλαίων ή η Επένδυση κατά τη χρημα¬τοοικονομική ορολογία, καταχωρούνται οι λογαριασμοί των περιουσια¬κών στοιχείων της επιχείρησης, κατά σειρά αντίθετη του χρόνου ρευ¬στοποίησης. Αυτά που χρειάζονται το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να μετατραπούν σε ευρώ (τα πάγια δηλαδή μέσω των αποσβέ¬σεων) καταχωρούνται πρώτα και ακολουθούν αυτά που χρειάζονται τον λιγότερο χρόνο ρευστοποίησης (τα αποθέματα με πώληση και στη συνέχεια με εξόφληση και οι απαιτήσεις με εξόφληση) με τελευταίο τον λογαριασμό του ταμείου. Η έμφαση δηλαδή δίνεται στο ύψος της επένδυσης σε πάγια ενώ σε άλλες χώρες η έμφαση δίνεται στη ρευ¬στότητα, ακολουθώντας την αντίθετη διάταξη λογαριασμών.
Το ενεργητικό της επιχειρήσεως διακρίνεται σύμφωνα με το Ε.Γ.Λ.Σ. σε: Α) Οφειλόμενο Κεφάλαιο, Β) Έξοδα Εγκαταστάσεως, Γ) Πάγιο Ενεργητικό, Δ) Κυκλοφορούν Ενεργητικό, Ε) Μεταβατικούς Λογαριασμούς Ενεργητικού ΣΤ) και κάτω από το σκέλος του Ενεργητικού τους Λογαριασμούς Τάξεως του Ενεργητικού.
Οι λογαριασμοί που τα υπόλοιπά τους εμφανίζονται στον Ισολογισμό κατά ομάδες, κωδικούς αριθμούς, τίτλους καθώς και οι έννοιες και το περιεχόμενό τους είναι:

Α. ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Πρόκειται για το Κεφάλαιο που οφείλεται ακόμη στην εταιρία, από τους εταίρους, και που θα καταβληθεί με δόσεις. Εδώ πρέπει να σημειώνεται και το ποσό που πρέπει να καταβληθεί μέχρι το τέλος της επόμενης χρήσεως.

Β. ΕΞΟΔΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ
Έξοδα Εγκαταστάσεως είναι εκείνα που γίνονται για την ίδρυση και αρχική οργάνωση της επιχειρήσεως, τα έξοδα αυτά εξυπηρετούν την επιχείρηση για μεγάλη χρονική περίοδο –οπωσδήποτε μεγαλύτερη από ένα έτος– και για το λόγο αυτό αποσβένονται τμηματικά. Είναι δηλαδή τα έξοδα που καταβάλλει η επιχείρηση μέχρι να αρχίσει την παραγωγική της διαδικασία (γραφειοκρατικά, εγκαταστάσεως κ.ά.). Στον Ισολογισμό καταχωρούνται με την αρχική τους αξία μείον τις αποσβέσεις τους και την αναπόσβεστή τους αξία. Αυτά εμφανίζονται στον ισολογισμό:

16,10 1. Έξοδα Ιδρύσεως και Πρώτης Εγκαταστάσεως, είναι οι δαπάνες καταρτίσεως και δημοσιεύσεως του Καταστατικού, δημόσιας προβολής της ιδρύσεως, καλύψεως του κεφαλαίου, εκπονήσεως μελετών ιδρύσεως και γενικά οι δαπάνες που πραγματοποιήθηκαν μέχρι την έναρξη της εκμεταλλεύσεως. Με τον ίδιο λογαριασμό παρακολουθούνται και μεταγενέστερες δαπάνες που αφορούν την επέκταση της δραστηριότητας της επιχειρήσεως.
16,15 2. Συναλλαγματικές Διαφορές Δανείων για Κτήσεις Πάγιων Στοιχείων, είναι διαφορές που προκύπτουν από τη μετατροπή σε ευρώ δανείων και πιστώσεων σε Ξ.Ν. ή συνάλλαγμα κατά την εξόφληση ή αποτίμηση τους, που συνάπτονται ειδικά μόνο για την αγορά, κατασκευή ή εγκατάσταση πάγιων στοιχείων.
16,18 3. Τόκοι Δανείων Κατασκευαστικής Περιόδου, είναι οι τόκοι πιστώσεων ή δανείων της κατασκευαστικής περιόδου, που αφορούν αποκλειστικά μόνο κτήσεις πάγιων στοιχείων.
(16,13-14+
16,16-17+
16,19+16,90)

4. Λοιπά Έξοδα Εγκαταστάσεως, αφορούν τις λοιπές δαπάνες ιδρύσεως και εγκαταστάσεως. Δεν γίνονται για μια μόνο χρονιά, αλλά έχουν πάγια μορφή (αέρας).

Γ. ΠΑΓΙΟ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ
Πάγια είναι τα αγαθά και τα δικαιώματα που προορίζονται να παραμένουν μακροχρόνια στην επιχείρηση (διαρκή χρήση ή κατανάλωση), με την ίδια περίπου μορφή (κτίρια, μηχανήματα, μεταφορικά μέσα), καθώς και τα Έξοδα Πολυετούς Αποσβέσεως και οι Μακροπρόθεσμες Απαιτήσεις. Ή με άλλη έκφραση, πάγια είναι τα περιουσιακά στοιχεία των οποίων η χρησιμότητα, σύμφωνα με τον προορισμό τους, διαρκεί περισσότερο από μια χρήση.
Η αξία των παγί¬ων που παρέχουν υπηρεσίες επί σειρά πολλών ετών δεν επιβαρύνουν το αποτέλεσμα της χρήσης στην οποία αγοράσθηκαν, αλλά όλες τις χρήσεις στις οποίες θα χρησιμοποιούνται παρέχοντας υπηρεσίες. Η μεταφορά του κόστους αυτών στις μελλοντικές χρήσεις γίνεται μέσα από το μηχανισμό της απόσβεσης που έχει σαν αποτέλεσμα τη μείω¬ση των κερδών (ή την αύξηση των ζημιών) χωρίς όμως να συνεπάγεται εκροή χρημάτων (η εκροή εκτός της επιχείρησης έγινε στη χρήση της αγοράς).
Τα πάγια περιουσιακά στοιχεία διακρίνονται σε Ενσώματα και Ασώματα, ακόμη διακρίνονται σε:
i) Αποσβέσιμα ή Περιορισμένης Ωφέλιμης Διάρκειας Ζωής, που η αξία τους μειώνεται σταδιακά, επειδή υπόκεινται σε απόσβεση, όπως π.χ. μηχανήματα, κτίρια, έπιπλα. Τα αποσβέσιμα πάγια στοιχεία καταχωρούνται διακεκριμένα στην αξία κτήσεως μείον τις αποσβέσεις τους και την αναπόσβεστή τους αξία.
ii) Μη Αποσβέσιμα ή Απεριόριστης Ωφέλιμης Διάρκειας Ζωής, που δεν υπόκεινται σε απόσβεση, όπως π.χ. αγροί, οικόπεδα.

Ι. Ασώματες ακινητοποιήσεις ή άϋλα πάγια στοιχεία, είναι τα ασώματα πολονομικά αγαθά που αποκτούνται από την επιχείρηση με σκοπό να χρησιμοποιηθούν παραγωγικά για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από ένα έτος. Τα στοιχεία αυτά πρέπει να είναι δεκτικά χρηματικής αποτιμήσεως και να μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συναλλαγής, μόνα τους ή μαζί με την επιχείρηση.
Οι ασώματες ακινητοποιήσεις διακρίνονται σε:
o Δικαιώματα, όπως π.χ. τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας, το σήμα, η πνευματική ιδιοκτησία, η επωνυμία και σε
o Πραγματικές Καταστάσεις (ιδιότητες, σχέσεις), όπως π.χ. η πελατεία, η φήμη, η πίστη, η καλή οργάνωση, η εξειδίκευση κ.λ.π.
Τα άϋλα πάγια στοιχεία που αποκτούνται από τρίτους εμφανίζονται ως αξίες, ενώ εκείνα που δημιουργούνται από την επιχείρηση εμφανίζονται μόνο όταν πραγματοποιούνται δαπάνες για τη δημιουργία τους.
Ακόμη στις Ασώματες Ακινητοποιήσεις υπάγονται και τα έξοδα πολυετούς αποσβέσεως, όπως οι δαπάνες που πραγματοποιούνται για την ίδρυση και αρχική οργάνωση της επιχειρήσεως, την αναδιοργάνωσή της.
Οι λογαριασμοί που τα υπόλοιπά τους παραθέτονται στον Ισολογισμό (με την αρχική τους αξία μείον τις αποσβέσεις τους και την αναπόσβεστή τους αξία) είναι:
16,11-12 1. Έξοδα Ερευνών και Αναπτύξεως, πρόκειται για δαπάνες ερευνών ορυχείων-μεταλλείων-λατομείων, ως και οι δαπάνες που γίνονται σε άλλους κλάδους και τομείς δραστηριότητας της επιχειρήσεως.
16,01-03 2. Παραχωρήσεις και Δικαιώματα Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας, είναι τα άϋλα περιουσιακά στοιχεία που αποκτούνται με αντάλλαγμα είτε λόγω αγοράς είτε λόγω παραγωγής από την επιχείρηση και ακόμη τα δικαιώματα εκμεταλλεύσεως ορυχείων-μεταλλείων-λατομείων και οι λοιπές παραχωρήσεις,
16,00 3. Υπεραξία της επιχειρήσεως (Goodwill), είναι η υπεραξία που δημιουργείται κατά την εξαγορά ή συγχώνευση ολόκληρης της επιχειρήσεως και που είναι ίση με τη διαφορά μεταξύ του ολικού τιμήματος αγοράς και της πραγματικής αξίας των επιμέρους περιουσιακών της στοιχείων. Η υπεραξία αυτή στηρίζεται στην εκτίμηση για την ικανότητα της επιχειρήσεως να πραγματοποιεί μεγάλα κέρδη, κυρίως λόγω της καλής της φήμης, της εκτεταμένης πελατείας της, της μεγάλης πίστεως, της καλής οργανώσεως και πλήθους άλλων παραγόντων.
16.98 4. Προκαταβολές Κτήσεως Ασώματων Ακινητοποιήσεων, όπου εικονίζονται οι προκαταβολές που έχουν δοθεί για τη δημιουργία Ασώματων Ακινητοποιήσεων.
16,04-05 5. Λοιπές Ασώματες Ακινητοποιήσεις, περιλαμβάνονται τα δικαιώματα χρήσεως ενσώματων στοιχείων, δηλαδή η αξία της εισφοράς τους κατά χρήση, ως και τα άϋλα περιουσιακά στοιχεία που δεν εντάσσονται σε άλλη από τις πιο πάνω κατηγορίες.

ΙΙ. Ενσώματες ακινητοποιήσεις, είναι τα υλικά αγαθά που αποκτάει η επιχείρηση με σκοπό να τα χρησιμοποιεί ως μέσα δράσεως της κατά τη διάρκεια της ωφέλιμης ζωής τους, η οποία είναι οπωσδήποτε μεγαλύτερη από ένα έτος:
(10,00+
10,10)

1. Γήπεδα-οικόπεδα, είναι οι εκτάσεις γης πάνω στις οποίες έχουν κατασκευαστεί και οργανωθεί εργοστάσια ή εργοτάξια της επιχειρήσεως, ή έχουν αναγερθεί λοιπά κτίρια και εγκαταστάσεις, καθώς και εκείνες που προορίζονται για την εξυπηρέτηση παρόμοιων σκοπών. Τα γήπεδα, οικόπεδα και οι άλλες εδαφικές εκτάσεις δεν υπόκεινται σε απόσβεση. Όταν όμως υπάρχει κίνδυνος οικονομικής απαξιώσεως και υποτιμήσεως σχηματίζεται αυτή η ειδική πρόβλεψη.
   44,10
   (10,01-06+
   10,11-16+10,99)
   11
   ΜΕΙΟΝ: Προβλέψεις Απαξιώσεων και Υποτιμήσεων.
2. Ορυχεία-Μεταλλεία-Λατομεία-Αγροί-Φυτείες-Δάση, πρόκειται για εδαφικές εκτάσεις που η κυριότητά τους ανήκει στην επιχείρηση.
3. Κτίρια και Τεχνικά Έργα. Κτίρια είναι, οι οικοδομικές κατασκευές που γίνονται με τη χρησιμοποίηση δομικών υλικών και προορίζονται για κατοικίες, βιομηχανοστάσια, γραφεία, αποθήκες ή οποιαδήποτε άλλη εκμετάλλευση ή δραστηριότητα της επιχειρήσεως. Τεχνικά έργα είναι μόνιμες, κατά κανόνα, τεχνικές κατασκευές, με τις οποίες τροποποιείται το φυσικό περιβάλλον, με σκοπό την εξυπηρέτηση των δραστηριοτήτων της επιχειρήσεως, π.χ. δρόμοι, περιφράξεις κ.λ.π.
   12 4. Μηχανήματα-Τεχνικές Εγκαταστάσεις & Λοιπός Μηχανολογικός Εξοπλισμός. Μηχανήματα, είναι οι μηχανολογικές κατασκευές, μόνιμα εγκαταστημένες ή κινητές, που χρησιμεύουν για να αποσπούν από τη φύση, να επεξεργάζονται ή να μετασχηματίζουν, υλικά αγαθά ή να παράγουν υπηρεσίες, που αποτελούν το αντικείμενο δραστηριότητας της επιχειρήσεως. Τεχνικές Εγκαταστάσεις, είναι τεχνικές κατασκευές και γενικά τεχνολογικές διευθετήσεις, που γίνονται για μόνιμη εγκατάσταση μηχανημάτων και για τη σύνδεσή τους στο παραγωγικό κύκλωνα της επιχειρήσεως. Λοιπός Μηχανολογικός Εξοπλισμός, είναι τα μηχανήματα χεριού, τα εργαλεία, τα καλούπια τα διάφορα μηχανολογικά όργανα κ.τ.λ.
   13 5. Μεταφορικά μέσα,
   14 6. Έπιπλα και Λοιπός Εξοπλισμός, είναι τα διάφορα κινητά είδη εξυπηρετήσεως και καλλωπισμού της επιχειρήσεως, π.χ. έπιπλα, μηχανές γραφείου, ηλεκτρονικοί υπολογιστές.
   (15+32,00+
   Χρ.Υπολ.50,08)
4. Ακινητοποιήσεις Υπό Εκτέλεση και Προκαταβολές Κτήσεως Πάγιων Στοιχείων, αφορούν τις δαπάνες που έχουν γίνει ή έχουν προκαταβληθεί, για την κατασκευή νέων ενσώματων πάγιων στοιχείων.
    Το άθροισμα των ΓΙ+Γ2 αποτελούν το Σύνολο Ακινητοποιήσεων

ΙΙΙ. Συμμετοχές και Άλλες Μακροπρόθεσμες Χρηματοοικονομικές Απαιτήσεις, είναι οι μετοχές Α.Ε., τα εταιρικά μερίδια Ε.Π.Ε. και οι εταιρικές μερίδες των άλλης μορφής πάγιας επενδύσεως, όταν κατά την απόκτησή τους υπάρχει σκοπός για διαρκή κατοχή τους και όταν το ποσοστό συμμετοχής υπερβαίνει το 10% του κεφαλαίου της κάθε εταιρίας στην οποία συμμετέχει η επιχείρηση. Μακροπρόθεσμες Απαιτήσεις είναι εκείνες που πρέπει να εισπραχθούν μετά το τέλος της επόμενης χρήσεως.
Έχουμε:
18,00 1. Συμμετοχές σε Συνδεμένες Επιχειρήσεις,
18,01 2. Συμμετοχές σε Λοιπές Επιχειρήσεις,
53,06 ΜΕΙΟΝ: Οφειλόμενες Δόσεις,
(18,00,99+18,01,99) ΜΕΙΟΝ: Προβλέψεις για Υποτιμήσεις,
18,02+18,03 3. Μακροπρόθεσμες Απαιτήσεις κατά Συνδεδεμένων Επιχ/ων,
18,04+18,05 4. Μακροπρόθεσμες Απαιτήσεις κατά Λοιπών Συμμετοχικού Ενδιαφέροντος Επιχειρήσεων,
18,07-08 5. Γραμμάτια Εισπρακτέα Μακροπρόθεσμης Λήξεως,
18,00-10 ΜΕΙΟΝ: Μη Δεδουλευμένοι Τόκοι,
18,15-16 6. Τίτλοι με Χαρακτήρα Ακινητοποιήσεων, πρόκειται για μακροπρόθεσμες απαιτήσεις από εταίρους, από δοσμένες εγγυήσεις και από λοιπούς λόγους,
18,06+18,11+ 7. Λοιπές Μακροπρόθεσμες Απαιτήσεις.
18,13-14)
 Το άθροισμα των ΓΙ+ΓΙΙ+ΓΙΙΙ αποτελεί το Σύνολο Του Παγίου ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ

Δ. ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ
Κυκλοφορούν Ενεργητικό αποτελούν τα περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται σε διαρκή κίνηση, εκφράζουν χρήμα και προορίζονται να αλλάξουν μορφή μια ή περισσότερες φορές (πελάτες, εμπορεύματα) μέσα σε μια διαχειριστική χρήση (εντός ενός έτους).
Οι ομάδες αυτών των λογα¬ριασμών καταχωρούνται στο κόστος τους, α) σαν Απαιτήσεις (γραμ¬μάτια εισπρακτέα, πελάτες και λοιποί χρεωστικοί λογαριασμοί οι ο-ποίοι καταχωρούνται στο ποσό που ελπίζεται να εισπραχθεί όταν ρευ¬στοποιηθούν), β) σαν Αποθέματα (πρώτες και λοιπές ύλες, έτοιμα προϊόντα και εμπορεύματα, και γ) σαν Διαθέσιμα (ευρώ στο ταμείο και καταθέσεις στις τράπεζες εφόσον με αυτές μπορεί να γίνουν πλη¬ρωμές και σε ευρεία έννοια και τα βραχυπρόθεσμα χρεόγραφα) τα ο¬ποία καταχωρούνται στην ονομαστική τους αξία. Το κυκλοφορούν, ό¬ταν συγκρίνεται με τις Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις, δεικνύει την ι¬κανότητα της επιχείρησης να ανταποκριθεί στις τρέχουσες οικονομι¬κές υποχρεώσεις γιατί και τα δύο πρέπει να ρευστοποιηθούν ή εξοφληθούν την ίδια περίπου χρονική περίοδο. Το Κυκλοφορούν Ενεργητικό εμφανίζεται στον Ισολογισμό ως:

Ι. Αποθέματα, είναι τα υλικά αγαθά, τα οποία ανήκουν στην επιχείρηση, που προέρχονται από απογραφή ή αγορά ιδιοπαραγωγής και σε εξαιρετικές περιπτώσεις από ανταλλαγή ή εισφορά σε είδος ή δωρεά. Τα αποθέματα αυτά στις επιχειρήσεις: α) προορίζονται να πωληθούν αυτούσια ή έπειτα από κατεργασία (εμπορεύματα, προϊόντα κλπ), β) βρίσκονται στη διαδικασία της παραγωγής και προορίζονται να πωληθούν όταν πάρουν την μορφή των έτοιμων προϊόντων (παραγωγή σε εξέλιξη, ημιτελή προϊόντα κλπ), γ) προορίζονται να αναλωθούν για την παραγωγή αγαθών ή υπηρεσιών (πρώτες και βοηθητικές ύλες, καύσιμα, λιπαντικά κλπ), δ) προορίζονται να χρησιμοποιηθούν για τη συσκευασία των πωλούμενων αγαθών (είδη συσκευασίας, υλικά συσκευασίας κ.λ.π.). Πέρα από τα πιο πάνω παραθέτονται και οι προκαταβολές για αγορές αποθεμάτων , σε ευρώ ή Ξ.Ν., ως λογαριασμός αξίας.
Οι λογαριασμοί που τα υπόλοιπά τους εμφανίζονται στον Ισολογισμό είναι:
20 1. Εμπορεύματα
(21+22) 2. Προϊόντα ΄Έτοιμα και Ημιτελή, υποπροϊόντα και υπολείμματα
23 3. Παραγωγή σε Εξέλιξη
(24+25+26+28) 4. Πρώτες και Βοηθητικές Ύλες, αναλώσιμα υλικά, ανταλλακτικά και είδη συσκευασίας
(32,01-03+ 5. Προκαταβολές για αγορές αποθεμάτων
Χρ. Υπολ. 50 πλην 50,08)

ΙΙ. Απαιτήσεις, πρόκειται για Βραχυπρόθεσμες Απαιτήσεις, δηλαδή για εκείνες που η είσπραξή τους πρέπει να γίνει μέχρι το τέλος της επόμενης χρήσεως. Έχουμε (σε ευρώ ή και σε Ξ.Ν. αν πρόκειται για απαιτήσεις από το εξωτερικό):
Χρ. Υπολ. 30 1. Πελάτες
πλην 30,97-99
44,11 ΜΕΙΟΝ: Προβλέψεις
31 2. Γραμμάτια Εισπρακτέα
(31,00+31,07+
31,04-05+31,11-12) -Χαρτοφυλακίου (μείον τα προεξοφλ-μεταβιβασμ. ποσού..)
31,01+31,08 -Στις Τράπεζες για Είσπραξη
31,02+31,09 -Στις Τράπεζες για Εγγύηση
31,06+31,13 ΜΕΙΟΝ: Μη Δεδουλευμένοι Τόκοι
31,90+31,95 2α. Υποσχετικές Επιστολές & Λοιποί Τίτλοι
31,03+31,10 3. Γραμμάτια σε Καθυστέρηση
33,04-05 4. Κεφάλαιο Εισπρακτέο στην Επόμενη Χρήση
31,11-12 5. Βραχυπρόθεσμες Απαιτήσεις κατά Συνδεδεμένων Επ/ων
33,21-22 6. Βραχυπρόθεσμες Απαιτήσεις κατά Λοιπών Συμμετοχικού Ενδιαφέροντος Επιχειρήσεων
33,07-10 7. Απαιτήσεις κατά Οργάνων Διοικήσεως
(32,04+33,17-18) 8. Δεσμευμένοι Λογαριασμοί Καταθέσεων
33,19-20 9. Μακροπρόθεσμες Απαιτήσεις Εισπρακτέες στην Επόμενη Χρήση
33,97-99 10. Επισφαλείς-Επίδικοι Πελάτες και Χρεώστες
44,11 ΜΕΙΟΝ: Προβλέψεις
(33,00-02+ 11. Χρεώστες Διάφοροι
33,13-16+33,95-96
+Χρ. Υπολ. 54,08)
35 12. Λογαριασμοί Διαχειρίσεως Προκαταβολών

ΙΙΙ. Χρεόγραφα, είναι οι μετοχές Α.Ε., οι ομολογίες, τα έντοκα γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου τα μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων και τα ομόλογα τραπεζών, τα οποία αποκτούνται από την επιχείρηση με σκοπό την τοποθέτηση κεφαλαίων τους και την πραγματοποίηση από αυτά άμεσης προσόδου (κερδών ή τόκων). Έχουμε:
(34,00-03+34,10-13+34,20-21) 1. Μετοχές
(34,05-06+34,15-16+34,22-23) 2. Ομολογίες
Υπολ. Λ/34 3. Λοιπά χρεόγραφα
34,25 4. Ίδιες μετοχές
53,07 ΜΕΙΟΝ: οφειλόμενες δόσεις
34,99 ΜΕΙΟΝ: προβλέψεις για υποτιμήσεις

IV. Διαθέσιμα ή Χρηματικά Διαθέσιμα, είναι τα περιουσιακά στοιχεία που ρευστοποιούνται αμέσως και ασφαλώς. Αυτά είναι:
38,00 1. Ταμείο (μετρητά και επιταγές εισπρακτέες)
38,02 2. Ληγμένα Τοκομερίδια Εισπρακτέα
38,03-06 3. Καταθέσεις Όψεως και Προθεσμίας (οι καταθέσεις προθεσμίας εφόσον δεν είναι δεσμευμένες).

V. Μεταβατικοί Λογαριασμοί του Ενεργητικού, είναι εκείνοι στους οποίους εικονίζονται τα έξοδα που πληρώθηκαν μέσα στη χρήση, αλλά ανήκουν στην επόμενη ή επόμενες και τα έσοδα που ανήκουν στη χρήση και δεν εισπράχθηκαν ούτε ήταν δυνατό να καταχωρηθούν σε προσωπικό λογαριασμό, επειδή δεν ήταν ακόμη απαιτητά. Είναι δηλαδή στοιχεία που την αμέσως επόμενη χρονιά θα αλλάξουν μορφή, θα γίνουν είτε κυκλοφορούν είτε πάγιο ενεργητικό. Eμφανίζονται ως:
36,00 1. Έξοδα Επόμενων Χρήσεων
36,01 2. Έσοδα Χρήσεως Εισπρακτέα
Υπολ. Λ/36 3. Λοιποί Μεταβατικοί Λογαριασμοί

VI. Λογαριασμοί Τάξεως του Ενεργητικού, είναι στοιχεία τα οποία δεν είναι δικά μας, απλά τα καταγράφουμε. Όπως και οι λογαριασμοί του παθητικού, παραθέτονται:
01 1. Αλλότρια περιουσιακά στοιχεία
02 2. Χρεωστικοί λογαριασμοί εγγυήσεων και εμπράγματων ασφαλειών
03 3. Απαιτήσεις από αμφοτεροβαρείς συμβάσεις
04 4. Λοιποί λογαριασμοί τάξεως

1.5. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΡΗΣΕΩΣ

Με την τροποποίηση των διατάξεων του Ν. 2190/20, των σχετικών με την κατάρτιση του Ισολογισμού και των Αποτελεσμάτων Χρήσης, με τις οποίες ο νόμος προσαρμόστηκε στις αντίστοιχες διατάξεις της Ε.Ε., εισήχθησαν και στη χώρα μας οι διεθνείς πρακτικές των χωρών της Δύσης (τόσο για Α.Ε. όσο και για τις ΕΠΕ).
Ο Ισολογισμός και τα Αποτελέσματα Χρήσης, καταρ¬τίζονται τώρα βασικά σύμφωνα με τα ισχύοντα στην Ε.Ε. τα οποία αρκετά ικανοποιητικά αντιπροσωπεύονται από το Ελληνικό Γενικό Λογιστικό Σχέδιο. Στο Προσάρτημα περιέχονται επεξηγήσεις απαραίτητες για την κατανόηση του Ισολογισμού και των αποτελεσμάτων ή παραβίαση αρχών σύνταξης. Ενημερώνει ιδιαίτερα για εκείνες τις περιπτώσεις για τις οποίες υπάρχει η δυνατότητα διαφορετικών τρόπων χειρισμού (αποτίμηση αποθεμάτων, ανάλυση επιπρόσθετων πηγών εσόδων, υπο¬λογισμός αποσβέσεων, κ.λ.π.) ενώ επεξήγεται υποχρεωτικά κάθε παρέκκλιση από τη δομή του Ισολογισμού και των Αποτελεσμάτων Χρή¬σης, χειρισμός ο οποίος είναι αποδεκτός μόνο σε εξαιρετικές περι¬πτώσεις.
Αλλά επιβάλλεται μόνο η δημοσίευση του ελάχιστου περιεχομένου του, χωρίς δηλαδή την έκθεση (σημειώσεις) του ορκωτού ελεγκτή λογιστή. Ωστόσο, υποβάλλεται στην αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Εμπορίου και κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί με αίτησή του να ζητήσει αντίγραφο.
Είναι απαραίτητο συμπλήρωμα των οικονομικών καταστάσεων με το οποίο δίνονται διάφορες πρόσθετες ή επεξηγηματικές πληροφορίες. Οι πληροφορίες αυτές σκοπό έχουν να διευκολύνουν όλους τους παράγοντες, προς τους οποίους απευθύνονται οι οικονομικές καταστάσεις, στο να κατανοούν το περιεχόμενό τους και να προσδιορίζουν την αληθινή οικονομική κατάσταση και τα ακριβή αποτελέσματα(κέρδη ή ζημίες) των οικονομικών καταστάσεων. Η μελέτη του Προσαρτήματος είναι απαραίτητη από κάθε αναλυτή γιατί περιέχει σημαντικές πληροφορίες, που δεν περιλαμβάνονται στις άλλες οικονομικές καταστάσεις.
Το περιεχόμενο του Προσαρτήματος (βάση ν. 2190/1920) καθορίζεται από τις ελάχιστες πληροφορίες που πρέπει να έχει και αυτές αναφέρονται: α) στη σύννομη κατάρτιση και δομή των οικονομικών καταστάσεων, οπότε πρέπει να αναφέρεται κάθε παρέκκλιση που έγινε στις διατάξεις των σχετικών άρθρων του Νόμου (42α–42ε ,43 ,43α) καθώς και στη δομή του Ισολογισμού και του λογαριασμού «Αποτελέσματα Χρήσεως», β) στην Αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων, οπότε πρέπει να αναφέρονται οι τυχόν αποκλίσεις καθώς και οι συνέπειες που επέφεραν αυτές στην περιουσιακή διάρθρωση της επιχείρησης και στα Αποτελέσματα της Χρήσης, γ) στο Πάγιο Ενεργητικό και στα Έξοδα Εγκαταστάσεως, δ) στις συμμετοχές της Α.Ε. στο κεφάλαιο άλλων επιχειρήσεων που πραγματοποιούνται σε ποσοστό άνω του 10% του κεφαλαίου του κλπ, ε) στα Αποθέματα, οπότε αναφέρονται οι τυχόν αλλαγές που επέφεραν στα αποτελέσματα χρήσεως οι αλλαγές της μεθόδου υπολογισμού της τιμής κτήσεως ή του κόστους παραγωγής, στ) στις υποχρεώσεις από οικονομικές δεσμεύσεις (από συμβάσεις, εγγυήσεις, υποχρεώσεις για φόρους κτλ), ζ) στις αμοιβές, προκαταβολές και πιστώσεις σε όργανα της Διοίκησης, η) στις εγγυήσεις και τις εμπράγματες ασφάλειες, που χορηγήθηκαν από την εταιρεία σε ενσώματες ακινητοποιήσεις, θ) σχετικές με τα αποτελέσματα (κύκλος εργασιών, έσοδα-έξοδα, ανάλυση έκτακτων και ανόργανων εσόδων), ι) σχετικές με το Μετοχικό Κεφάλαιο.
Κάποια επιπλέον από τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στο Προσάρτημα είναι, οι μέθοδοι αποτιμήσεως, οι προβλέψεις, οι αποσβέσεις, οι διαφορές από αποτιμήσεις, οι συμμετοχές, ο μέσος όρος του προσωπικού που απασχολήθηκαν, οι υποχρεώσεις που είναι πληρωτέες μετά την πάροδο πενταετίας, οι παρεκκλίσεις από τη νομοθεσία, επεξηγηματικές σημειώσεις σχετικές με τη συγκρισιμότητα των στοιχείων του Ισολογισμού της Χρήσεως με τον Ισολογισμό της Προηγούμενης Χρήσεως, ως και άλλες επεξηγήσεις σχετικές με τη δράση της οικονομικής μονάδας.
Χωρίς αμφιβολία, η αρχή του ιστορικού κόστους αποτελεί μίαν αξιόλογη βάση συνεννοήσεως. Στην πράξη, όμως, διαπιστώνεται συχνά η ύπαρξη για το ίδιο αγαθό, εκτός από την τιμήν κτήσεως, η αξία αντικαταστάσεως, η αξία κεφαλαιοποιήσεως του εισοδήματος, η αξία εκποιήσεως, κατά τμήματα ή στο σύνολον κ.ο.κ. Καλή είναι η αρχή του ενιαίου νομίσματος στην Λογιστική, αλλά δημιουργείται σαφέστατο πρόβλημα, όταν η αγοραστική δύναμη του νο¬μίσματος στο εσωτερικό ή η ανταλλακτική του δύναμη στο εξωτερικό μετα¬βάλλονται. Ευαίσθητα σημεία για την Λογιστική είναι οι αποσβέσεις, οι προ¬βλέψεις, η αποτίμηση των αποθεμάτων κατά την απογραφή λήξεως, η ακριβής κατανομή δαπανών κατά χρήση, η δυνατότητα μεταφοράς δαπανών μιας χρή¬σεως ως αποσβεσίμων στο ενεργητικό κ.ο.κ.
Η δυνατότητα επιλογής πολλών λογιστικών χειρισμών οδήγησε την εται¬ρεία Touche Ross Europe, κατόπιν έρευνας σε 8 χώρες της Ε.Ο.Κ., να υπολογί¬σει το καθαρό αποτέλεσμα μιας και της αυτής επιχειρήσεως σε 131 εκ. ΕCU κατά τους ισπανικούς κανόνες, σε 149 εκ. ΕCU κατά τους γαλλικούς και σε 192 εκ. ΕCU κατά τους αγγλικούς κανόνες, παρά τις προσπάθειες εναρμονί¬σεως των κανόνων της Λογιστικής εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το συμπέρασμα της έρευνας ήταν ότι “μέσω των λογιστικών μεθόδων επιδιώκε¬ται η ελαχιστοποίηση του δημοσιευομένου αποτελέσματος, ώστε ν’ αναβληθεί για αργότερα η πληρωμή των φόρων”.
Σημειώνεται ότι το Προσάρτημα δεν δημοσιεύεται στο Φ.Ε.Κ. ούτε σε πολιτικές ή οικονομικές εφημερίδες, στις οποίες δημοσιεύονται οι άλλες οικονομικές καταστάσεις.
Πηγές πληροφοριών, λοιπόν, είναι: α) το Πιστοποιητικό Ελέγχου του Ελεγκτή Λογιστή, η εξέταση του οποίου είναι αναγκαία, γιατί παρέχει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την ακρίβεια της απεικόνισης της οικονομικής κατάστασης της οικονομικής μονάδας. Στο πιστοποιητικό σημειώνονται υποχρεωτικά τυχόν σκόπιμες ή μη, ομαδοποιήσεις λογαριασμών ή λαθεμένες κατατάξεις των περιουσιακών στοιχείων. Ακόμη αναφέρονται οι μέθοδοι αποτίμησης και οι βασικές λογιστικές αρχές που εφαρμόστηκαν, β) η Έκθεση του Διοικητικού Συμβουλίου προς την Τακτική Γενική Συνέλλευση των Μετόχων, η οποία πρέπει να παρέχει σαφή και πραγματική εικόνα της εξέλιξης των εργασιών και της οικονομικής θέσης της εταιρίας, πληροφορίες για την προβλεπόμενη πορεία και τις δραστηριότητές της στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης και κάθε άλλο σημαντικό γεγονός. Η Διοίκηση, μέσα από την έκθεση της Γενικής Συνέλευσης προσπαθεί, σε σχέση με το παρελθόν, να εξηγήσει τι πραγματικά συνέβη στα ενερ¬γητικά, στα κέρδη και στα μερίσματα συγκριτικά με την προηγούμενη χρήση. Σε σχέση με το μέλλον δίνει την πορεία πλεύσης, αναφερόμενη στις μεταβολές που αναμένονται και οι οποίες θα επηρεάσουν τις προοπτικές της επιχείρησης. Ειδικότερα σήμερα επικρατεί διεθνώς η τάση η ενημέρωση να γίνεται και από τον Πρόεδρο και από τη Διοίκη¬ση.
Ο Πρόεδρος του Δ.Σ. εκθέτει τη στρατηγική της εταιρίας ή τυχόν μετα¬βολή με επεξήγηση των λόγων της εμμονής σ’ αυτή ή της υιοθέτησης νέας. Η Διοίκηση πληροφορεί κυρίως για τις εξελίξεις της χρήσης που έκλεισε, αιτιολογεί τις μεταβολές, θετικές ή αρνητικές, που σημειώθη¬καν στην παραγωγή σε φυσικές μονάδες και αξία, στο κόστος και στα κέρδη. Στο πλαίσιο αυτό δίνονται και οι μεταβολές στους λογαρια-σμούς του Ενεργητικού, Παθητικού και των Αποτελεσμάτων Χρήσης καταρτίζοντας προς τούτο Κατάσταση Πηγών και Χρήσεων Κεφαλαίων και Κατάσταση Μεταβολής των Αποθεματικοποιούμενων Κερδών. Γενικά η ενημέρωση σκοπεύει, όπως είπαμε, τον επενδυτή για να του δώ¬σει όλα τα διαθέσιμα γνωστά στοιχεία ή εκτιμήσεις της διοίκησης για να αξιολογήσει τα μελλοντικά κέρδη και μερίσματα και κατ’ επέκταση την πορεία της μετοχής στην αγορά.

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΚΑΘΑΡΩΝ ΚΕΡΔΩΝ
Βασική αρχή στη διαδικασία προσαρμογής είναι η συνέπεια για όλες τις χρήσεις. Προχωράμε σ’ αυτή έχοντας υπόψη δύο σκοπούς. Πρώ¬τον, να εντοπίσουμε τους λογαριασμούς οι οποίοι κατά οποιοδήποτε τρόπο έχουν επηρεάσει το Αποτέλεσμα Χρήσης και δεύτερον, να υπολογίσου¬με το μέγεθος επηρεασμού, στις περιπτώσεις που δεν το κάνει ο Ελεγκτής. Οι πληροφορίες που χρησιμοποιούνται μπορεί να προέρχονται από διευκρινίσεις της Διοίκησης στον Ισολογισμό, από το Πιστοποιητι¬κό του Ορκωτού, την Έκθεσή του και το Προσάρτημα.
Εν συνεχεία, παραθέτονται περιπτώσεις που χρήζουν διαφορετικού χειρισμού, από αυτόν του Λογιστή.

Μικτές Πωλήσεις: Ορισμένες εταιρίες εκδίδουν τιμολόγια σε υ¬ψηλές τιμές την 30/6 ή 31/12 και την επόμενη εκδίδουν πιστωτικά σημειώματα, φέροντες έ¬τσι την αξία αυτών στο πραγματικό τους ύψος.
Καθαρές Πωλήσεις ή Έσοδα Υπηρεσιών: Γίνεται διαχωρισμός αυτών μόνον αν υπάρχει εμπορική και βιομηχανική δραστηριότητα. Α¬παραίτητη είναι και η ανάλυση με διαχωρισμό αυτών σε ποσότητες κατά προϊόν ή γραμμή παραγωγής, ιδιαίτερα σε περίοδο υψηλού πληθωρισμού (και σε ανάλυση κερδών για κά¬θε υποκλάδο).
Άλλα Έσοδα: Έσοδα στενά συνδεδεμένα με τις πωλήσεις (επιχορηγήσεις πωλήσεων επιστροφές τό¬κων, δασμών κ.λ.π.) ή μέρους του κόστους ι¬διαίτερα από εξαγωγές. Συνεπώς το μικτό κέρδος πρέπει να τα περιλαμβάνει έστω και αν είναι ετεροχρονισμένα.
Κόστος Πωληθέντων: Μικτό Κέρδος Εκμ/σης: Δεν αναλύεται στα συστατικά του. Καθαρές Πωλήσεις μείον Κόστος αυτών. Σημ.: Στις κατασκευαστικές εταιρίες ενδεί-κνυται ο Λογαριασμός ‘’Άλλα Έσοδα από Συμμετοχές” καθαρές χωρίς κόστη και φό¬ρους να ακολουθεί το “Μικτό Κέρδος Εκμε¬τάλλευσης” εξάγοντας έτσι δύο μικτά κέρδη εκμετάλλευσης ένα για τα έργα που εκτελεί η ίδια και ένα που περιλαμβάνει και τις κοινο¬πραξίες.
Δείκτης: % μικτού κέρδους (βάσει πωλήσεων ή εσόδων από υπηρεσίες).
Έξοδα Διοίκησης: Αμοιβές προσωπικού, τρίτων, διάφορα έξοδα, τέλη και φόροι (όχι εισοδήματος), ασφάλι¬στρα κ.λ.π.
Έξοδα Διάθεσης: Προμήθειες, ενοίκια, δαπάνες διανομής κ.λ.π.
Έξοδα Ερευνών: Σύνολο δαπανών συγκεκριμένων ερευνών.
Ολικό Αποτέλεσμα Εκμ/λευσης: Μικτό κέρδος μείον έξοδα διοκησης, πώλησεων και ερευνών
Δείκτης: % κέρδους εκμετάλλευσης.
Αποσβέσεις: Προτιμάται οι αποσβέσεις να περιλαμβάνο¬νται στους Λογαριασμούς που ανήκουν, περί¬πτωση που υπονοεί αυτή η διάταξη λογαρια¬σμών. Εφόσον αυτό είναι δύσκολο, συγκε-ντρώνονται και μειώνουν τα κέρδη εκμετάλ¬λευσης σαν σύνολο.
Ολικό Αποτέλεσμα Εκμ/λευσης
(μετά από Αποσβέσεις): Μικτό κέρδος μείον έξοδα διοίκησης, πωλήσε¬ων και αποσβέσεων. Δείκτης: % κέρδους εκμετάλλευσης
Άλλα Έσοδα/Άλλα Έξοδα: Περιλαμβάνονται όλα τα άλλα έσοδα ή έξοδα που δεν ανήκουν στην προηγούμενη κύρια δραστηριότητα της εκμετάλλευσης, πλην χρεωστικών τόκων
Χρηματοοικονομικά Έξοδα: Τόκοι και λοιπά έξοδα από τα δάνεια και πι¬στώσεις.

Κέρδη προ Φόρων: Προκύπτει από το σύνολο εσόδων ή εξόδων πλην ανόργανων (= ασυνήθιστα στη φύση, μη επαναλαμβανόμενα και ικανού ύψους).
Φόροι: Μόνο οι φόροι εισοδήματος (οι άλλοι μεταφέ¬ρονται στα έξοδα διοίκησης).
Κέρδη μετά από Φόρους και προ Ανόργανων Κονδυλίων Το αποτέλεσμα υπολογίζεται χωρίς τα ανόρ¬γανα κονδύλια.
Δείκτης: % καθαρού κέρδους
Ανόργανα Έσοδα – Έξοδα: Προστίθενται ή αφαιρούνται ανόργανα κον¬δύλια καθαρά φόρων.
Καθαρά Κέρδη Χρήσης: Τελικό αποτέλεσμα.

1.7 ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
Όπως αναφερθήκαμε και στην αρχή, η παραδοσιακή μορφή ανάπτυξης των ανωτέρω λογιστικών εκθέσεων είναι ατελής. Ο περιορισμός στη δημοσίευση αυτών μόνο των εκθέσεων επιτείνει το πρόβλημα της ανεπαρκούς πληροφόρησης του οικονομικού περιβάλλοντος σχετικά με τη δραστηριότητα των επιχειρήσεων. Η αξιολόγηση του έργου, που επιτελούν οι οικονομικοί οργανισμοί και η εκτίμηση των δυνατοτήτων τους, οδήγησαν στην ανάγκη παρουσίασης και άλλων αναλυτικών καταστάσεων, ιδιαίτερα χρήσιμων, όχι μόνο στη Διοίκηση, αλλά και στο Δημόσιο, στους πιστωτικούς οργανισμούς, στο επενδυτικό κοινό και γενικά στον κύκλο των συναλλασσομένων.
Πρόκειται, για τον Πίνακα των Μεταβολών της Οικονομικής Κατάστασης, που αποσκοπεί στην απεικόνιση της χρηματικής διακίνησης από τη δραστηριότητα των επιχειρήσεων, τον Πίνακα Ροής Χρήματος (Cash Flow), ο οποίος αποτελεί μια άλλη μορφή ανάλυσης, η οποία στηρίζεται στη μετατροπή σε χρηματικά μέσα όλων των δραστηριοτήτων που απεικονίζονται στο λογαριασμό εκμετάλλευσης και στον Ισολογισμό και τον Πίνακα Κινήσεως Κεφαλαίων, που ερευνά το ύψος της αυτοχρηματοδότησης, του δανεισμού και των πιστώσεων, τα μεγέθη των επενδύσεων σε πάγια και περιουσιακά στοιχεία και τα προβλήματα ρευστότητας.

1.7.1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Η χρηματική διακίνηση συνιστά την εισροή και την εκροή πόρων σε μια δεδομένη χρονική περίοδο. Εισροή οικονομικών πόρων στην επιχείρηση προκαλείται από ένα σύνολο οικονομικών πράξεων όπως δραστηριότητες που παράγουν έσοδα, σύναψη δανείου, πώληση στοιχείων του Πάγιου Ενεργητικού, κτλ. Τα κεφάλαια που εισρέουν στην επιχείρηση αντίστοιχα διατίθενται για σκοπούς επενδυτικούς και πιο γενικά για την απόκτηση μέσων προς συνέχιση, ή ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της. Εκροή συνιστά η αγορά στοιχείων Πάγιου Ενεργητικού, εξόφληση υποχρεώσεων, καταβολή μερισμάτων και φόρων  κτλ.
Από τα παραπάνω διαφαίνεται, ότι αν το σύνολο των εισροών είναι μεγαλύτερο από το σύνολο των εκροών, η επιχείρηση θα εμφανίζει αύξηση διαθεσίμων κεφαλαίων και το αντίθετο. Αυτή η αύξηση ή μείωση διαθεσίμων κεφαλαίων θα εμφανίζεται ως αυξομείωση ανάλογη του κεφαλαίου κίνησης (Κ.Κ.).

Έτσι η ανάλυση των μεταβολών της οικονομικής κατάστασης εξυπηρετεί δύο βασικούς στόχους: α) εμφανίζει τις πηγές από τις οποίες αντλήθηκαν κεφάλαια, όπως είναι οι εισπράξεις από έκδοση μετοχών, οι πωλήσεις στοιχείων του Πάγιου Ενεργητικού, η σύναψη μακροπρόθεσμων δανείων, καθώς και το ότι παρουσιάζει τους τομείς στους οποίους διατέθηκαν, και β) εξηγεί τους λόγους για τους οποίους τα κεφάλαια που είχε η επιχείρηση στη διάθεσή της στην αρχή της οικονομικής περιόδου είχαν μεταβληθεί στο τέλος της ίδιας περιόδου.
Ας δούμε πως εμφανίζεται ένας Πίνακας Μεταβολών της Οικονομικής Κατάστασης:

Μεταβολές της Οικονομικής Κατάστασης της «-Β- Α.Ε.» στις 31/12/02
ΠΗΓΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ
Ι. Κεφάλαιο Κίνησης από Δραστηριότητα
Κέρδη μετά τη φορολογία και τα μερίσματα 3.460
ΣΥΝ Υπολογιστικά έξοδα και ζημίες:
Αποσβέσεις κτηρίων 1.500
Αποσβέσεις μηχανημάτων 2.700
Ζημίες από πώληση κτηρίων 600
4.800
ΜΕΙΟΝ Υπολογιστικά κέρδη μηχανημάτων 200 4.600
Κεφάλαιο Κίνησης από δραστηριότητα 8.060
ΙΙ. Άλλες πηγές κεφαλαίου
Πώληση κτηρίου 600
Πώληση μηχανημάτων 500
Έκδοση μετοχών 2.000 3.100
Συνολική Εισροή Κεφαλαίου Κίνησης 11.160
ΙΙΙ. Πηγές που δεν επηρεάζουν το κεφάλαιο κίνησης
Ενυπόθηκο Δάνειο 4.000
ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΣΡΟΩΝ 15.160

   ΧΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ

Ι. Χρησιμοποίηση Κεφαλαίου Κίνησης
Αγορά οικοπέδου 2.000
Αγορά κτηρίου(μερική κάλυψη) 3.400
Αγορά μηχανημάτων 3.500 8.900
ΙΙ. Πηγές μη επηρεάζουσες το Κεφάλαιο Κίνησης
Υπόλοιπο ποσό για την αγορά
Κτηρίου (από το ενυπόθηκο δάνειο) 4.000
12.900
ΙΙΙ. Αύξηση Κεφαλαίου κίνησης 2.260
ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 15.160

1.7.2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΡΟΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ (CASH FLOW)

Ο Πίνακας Ροής Χρήματος αποτελεί μια άλλη μορφή ανάλυσης, η οποία στηρίζεται στη μετατροπή σε χρηματικά μέσα όλων των δραστηριοτήτων που απεικονίζονται στο Λογαριασμό Εκμετάλλευσης και στον Ισολογισμό.
Η ανάλυση της ροής χρήματος είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τη Διοίκηση των επιχειρήσεων στην προσπάθειά της να μελετήσει: α) του τομείς που διοχετεύθηκαν ή χρησιμοποιήθηκαν, αλλά και την προέλευση των διαθεσίμων που προέκυψαν από τις διάφορες δραστηριότητες, β) πώς διαμορφώθηκε το υπόλοιπο του λογαριασμού Διαθεσίμων στο τέλος της περιόδου και γ) την ικανότητα της επιχείρησης να ανταποκρίνεται στις τρέχουσες πληρωμές αφενός και στις πληρωμές επενδυτικού χαρακτήρα αφετέρου.
Η διαδικασία υπολογισμών της ταμειακής ροής μιας περιόδου είναι δυνατόν να διαχωριστεί στα εξής στάδια (φάσεις): α) μετατροπή των αποτελεσμάτων σε Ταμιακή Βάση, β) προσδιορισμός των ταμιακών εκροών που προκύπτουν από τις μεταβολές λογαριασμών του Ισολογισμού και γ) προσδιορισμός των λοιπών ταμιακών εισροών που επίσης προκύπτουν από λογαριασμούς του Ισολογισμού.
Ένας τυπικός Πίνακας Συγκεντρωτικής Ροής Χρήματος μιας επιχείρησης είναι ο ακόλουθος:

Ροή Χρήματος από τη Δραστηριότητα (σε Ευρώ) 2002
Α) ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΣ
ΕΙΣΠΡΑΞΕΙΣ
Πωλήσεις (50.000χ80%) 40.000
Πελάτες 8.000 48.000
ΠΛΗΡΩΜΕΣ
Προμηθευτές (50.000χ20%) 10.000
Μισθοί 5.000
Παροχές Τρίτων 4.000
Φ.Π.Α. 7.500
Αμοιβές Τρίτων 3.000
Δ. Έξοδα Λειτουργικά 2.500 32.000
CASH FLOW εργασιών εκμετάλλευσης 16.000
Β) ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΚΤΟΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΣ
ΕΙΣΠΡΑΞΕΙΣ
Πωλήσεις Παγίων 2.000
Δάνειο τράπεζας 15.000
Κέρδη Λαχείων 5.000 22.000
ΠΛΗΡΩΜΕΣ
Τράπεζα 20.000
Αγορά μηχανήματος 13.500 33.500
CASH FLOW εργασιών εκτός εκμετάλλευσης -11.500

ΣΥΝΟΛΙΚΟ CASH FLOW
Α) 16.000
Β) –11.500 4.500

1.7.3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΙΝΗΣΕΩΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ

Για την κατάρτιση του Πίνακα Κινήσεως Κεφαλαίων ο αναλυτής πρέπει να έχει στη διάθεσή του δύο διαδοχικούς Ισολογισμούς ή δύο διαδοχικά ισοζύγια. Η τεχνική της σύνταξης του Πίνακα περιλαμβάνει: α) τον υπολογισμό των μεταβολών των λογαριασμών του Ισολογισμού μεταξύ των δύο διαδοχικών χρήσεων, β) τη συμφωνία χρεωστικών και πιστωτικών διαφορών, γ) την κατάρτιση του Πίνακα και τη διατύπωση παρατηρήσεων για την προέλευση και χρησιμοποίηση των κεφαλαίων.
Έστω:

ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 30/12/2002 (σε χιλιάδες Ευρώ)
Ενεργητικό 2002 2001 Διαφορές Παθητικό 2002 2001 Διαφορές
+ – + –
Πάγιο 320 300 20 Μετ.Κεφάλαιο 400 400 – –
Αποθέματα 230 200 30 Αποθεμ. Κεφ 40 10 30
Απαιτήσεις 110 100 10 Μ.Υποχρ. 80 100 20
Χρεόγραφα 15 30 15 Β. Υποχρ. 230 210 20
Διαθέσιμα 75 90 15
750 720 60 30 750 720 50 20

Οι αυξήσεις του Ενεργητικού και οι μειώσεις του Παθητικού πρέπει να είναι ίσες με τις μειώσεις του Ενεργητικού και τις αυξήσεις του Παθητικού.
Ο Πίνακας Κινήσεως Κεφαλαίων καταρτίζεται ως εξής:

Χρησιμοποιήσεις (Χρήσεις Κεφ.) Προέλευση Κεφαλαίου (Πηγές Κεφ.)

2. Αυξήσεις Ενεργ 1. Αυξήσεις Παθητικού
   -Πάγια 20 -Αποθεμ. Κεφάλαια 30
   -Αποθέματα 30 -Βραχυπρ. Υποχρ 20 50
   -Απαιτήσεις 10 60
3. Μειώσεις Παθητικ 3. Μειώσεις Ενεργητικού
   -Μακροπρ Υποχρ. 20 -Χρεόγραφα 15
   Διαθέσιμα 15 30
   80 80

Η δεξιά πλευρά του Πίνακα απεικονίζει την προέλευση των χρηματοπιστωτικών πόρων που άντλησε η επιχείρηση στη χρήση 2002. Οι πόροι αυτοί χωρίζονται σε δύο ενότητες: α) πόροι που προέρχονται από αυξήσεις του Παθητικού και από χρηματοδότηση και εισροή κεφαλαίων με διάφορες μορφές και β) πόροι που προέρχονται από μειώσεις (αποδεσμεύσεις) περιουσιακών στοιχείων. Οι αυξήσεις του Παθητικού δείχνουν μέσα στη συγκεκριμένη χρήση το ύψος της χρηματοδότησης και εισροής κεφαλαίων και ειδικότερα τα ύψος της αυτοχρηματοδότηση και τους δανεισμούς. Οι μειώσεις του Ενεργητικού συνιστούν εξοικονόμηση πόρων για την επιχείρηση και προέρχονται από μειώσεις παγίων ή κυκλοφορούντων στοιχείων.
Η αριστερή πλευρά του Πίνακα απεικονίζει τον τρόπο χρησιμοποίησης των πόρων που άντλησε η επιχείρηση στη συγκεκριμένη χρήση. Οι πόροι αυτοί μπορεί να χρησιμοποιήθηκαν για επενδύσεις σε πάγια περιουσιακά στοιχεία μακράς ή βραχείας διάρκειας και για εξόφληση Μακροπρόθεσμων ή Βραχυπρόθεσμων Υποχρεώσεων.
Μια απλή ανάγνωση του πίνακα δίνει τις ακόλουθες πληροφορίες: Το 2002 η επιχείρηση άντλησε κεφάλαια ύψους 80 χιλιάδων ευρώ, τα οποία προήλθαν: α) από χρηματοδότηση 30, β) από Βραχυπρόθεσμο Δανεισμό και Πιστώσεις 20 και γ) από αποδεσμεύσεις περιουσιακών στοιχείων 30 χιλιάδων ευρώ.
Κρίνεται αναγκαίο να πούμε πως, υπάρχουν και άλλες Οικονομικές Καταστάσεις, λιγότερο βασικές. Αυτές είναι: τα ισοζύγια του Γενικού και των Αναλυτικών Καθολικών, οι Γενικοί και Μερικοί Προϋπολογισμοί και Απολογισμοί (με τους πρώτους προγραμματίζεται η μελλοντική πορεία της δράσεως της επιχειρήσεως, ενώ με τους απολογισμούς απεικονίζονται οι πραγματοποιήσεις), τα Φύλλα Επιμερισμού των Εμμέσων Δαπανών (όπου εμφανίζονται τα ποσά με τα οποία επιβαρύνεται η κάθε θέση και ο κάθε φορέας κόστους της επιχείρησης, από κάθε έμμεση δαπάνη), οι Καταστάσεις Κοστολογήσεων (από τις καταστάσεις αυτές ελέγχεται η ορθή ή μη διαμόρφωση κόστους του αγαθού), οι Καταστάσεις Χρόνων Απασχολήσεως Ανθρώπων και οι Καταστάσεις Χρόνων Απασχολήσεως Μηχανών (για βελτίωση του τρόπου παραγωγικής απασχόλησης), διάφορες στατιστικές αναλύσεις και συγκριτικές καταστάσεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

1. Η ανάλυση και η χρήση των λογιστικών καταστάσεων Γκίνα Δ.
2. Ανάλυση Ισολογισμών Γρυσμολάκης Γ.
3. Οικονομικός Λογισμός Καφούσης Ν.
4. Χρηματοοικονομική ανάλυση λογιστικών καταστάσεων Νιάρχος Ν.
5. Οικονομική Ανάλυση Ισολογισμών Νιάρχος Ν.
6. Ανάλυση Ισολογισμών (2 τόμοι) Σιάφακας Αναστ.
7. Ισολογισμοί Α.Ε. και Ε.Π.Ε. (2 τόμοι) Σακέλλης Εμμανουήλ
8. Ανάλυση οικονομικών Καταστάσεων Κοντάκου-Παπασπύρου
9. Πρακτικές Εφαρμογές Λογιστικής Δημ. Π. Παρασκευοπούλου
10. Εισαγωγή στη Χρηματοοικονομική Λογιστική Χρήστος Βας. Ναουμ
11. Λογισμός Επιχειρηματικής Δραστηριότητας Β.Ν. Σαρσέντη
12. Αποτίμηση Επιχειρήσεων Θεμιστοκλής Λαζαρίδης
13. Σύγχρονη Λογιστική Θεοχάρη Μπαλή

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
2. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ

2.1 ΈΝΝΟΙΑ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ

Ανάλυση Ισολογισμού είναι η έρευνα των στοιχείων του Ισολογισμού και του Λογαριασμού «Κερδών ή Ζημιών». Σκοπός της είναι η εξαγωγή συμπερασμάτων, ή αξιοποίησή τους και διαπίστωση της ρευστότητας, ευστάθειας και αποδοτικότητας της επιχείρησης. Όλα τα παραπάνω πραγματοποιούνται με τους Αριθμοδείκτες. Έτσι ονομάζουμε τους δείκτες, αριθμούς, που μας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες σε μορφή αριθμού. Είναι η απλή σχέση ενός κονδυλίου του Ισολο¬γισμού ή της Καταστάσεως Αποτελεσμάτων Χρήσεως προς ένα άλλο, και εκφράζεται με απλή μαθηματική μορφή, π.χ. αν το Κυκλοφορούν Ενεργητικό μιας επιχειρήσεως είναι 9.000 ευρώ οι δε Βραχυπρόθε¬σμες Υποχρεώσεις αυτής 3.000 ευρώ, τότε διαιρώντας το πρώτο ποσό με το δεύτερο βρίσκουμε τον Αριθμοδείκτη Γενικής Ρευστότητας (9.000 : 3.000 = 3). Ο αριθμοδείκτης αυτός δηλώνει ότι το Κυ¬κλοφορούν Ενεργητικό είναι τριπλάσιο των Βραχυπροθέσμων Υποχρε¬ώσεων της επιχειρήσεως, ή ότι η σχέση μεταξύ των παραπάνω κονδυ¬λίων του Ισολογισμού είναι 3:1, δηλαδή κάθε ένα ευρώ τρεχουσών υποχρεώσεων καλύπτεται από τρία ευρώ Κυκλοφοριακών Στοιχεί-ων της επιχειρήσεως.
Τα λογιστικά μεγέθη για την κατάρτιση των αριθμοδεικτών, που η μελέτη τους είναι πολύ αποδοτική για την βιωσιμότητα μιας επιχείρησης, τα αντλούμε από τις Λογιστικές Καταστάσεις. Στην κορυφή της πυραμίδας των αριθμοδεικτών βρίσκεται ο δείκτης: Αποτελέσματα / Ίδια κεφάλαια
Οι αριθμοδείκτες είναι αρχικά αφηρημένοι αριθμοί, αν όμως γνωρίζουμε την προέλευσή τους και τους συγκρίνουμε με άλλους όμοιους, που προέρχονται είτε από την ίδια την οικονομική μονάδα σε διαφορετικό χρόνο, είτε από άλλη ομοειδή, τότε γίνονται συγκεκριμένοι. Για την κατάρτιση των αριθμοδεικτών τα λογιστικά μεγέθη λαμβάνονται, όπως αναφέρει και το Γ.Λ.Σ., βασικά από: τον «Ισολογισμό», το «Λογαριασμό Γενικής Εκμεταλλεύσεως», το «Λογαριασμό Αποτελέσματα Χρήσεως», τους «Λογαριασμούς της Γενικής Λογιστικής» και τους «Λογαριασμούς της Αναλυτικής Λογιστικής Εκμεταλλεύσεων».
Οι σχέσεις που δίνονται από τους αριθμοδείκτες αποτελούν την τυπική ανάλυση του Ισολογισμού και πιο γενικά των λογιστικών καταστάσεων και η μελέτη των σχέσεων αυτών γίνεται με βάση την αξία τους που εκφράζεται με αριθμούς (απόλυτοι αριθμοί) ή ποσοστά (σχετικοί αριθμοί). Στη συνέχεια γίνεται η ουσιαστική ανάλυση, δηλαδή αξιοποιούνται οι πληροφορίες της τυπικής αναλύσεως με τη σύγκρισή τους με ιδανικούς αριθμοδείκτες, δηλαδή με αριθμοδείκτες που θεωρούμε ως πρότυπα.
Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο υπολογισμός και η παρουσίαση των διαφόρων αριθμοδεικτών αποτελεί μια μέθοδο αναλύσεως, η οποία, πολλές φορές παρέχει μόνο ενδείξεις. Γι αυτό, ένας μεμονωμένος αριθμοδείκτης δεν μπορεί να μας δώσει πλήρη εικόνα της οικονομικής θέσεως μιας επιχειρήσεως αν δεν συγκριθεί με άλλους αντιπροσωπευτικούς ή πρότυπους αριθμοδείκτες ή δεν συσχετισθεί με τους αντίστοιχους αριθμοδείκτες μιας σειράς προηγουμένων χρήσεων
Τέτοια πρότυπα συγκρίσεων μπορεί να αποτελέσουν τα παρακάτω:
α) Αριθμοδείκτες για μία σειρά παλαιοτέρων οικονομικών δεδομένων των λογιστικών καταστάσεων της συγκεκριμένης επιχειρήσεως.
β) Αριθμοδείκτες ορισμένων ανταγωνιστριών επιχειρήσεων, κατάλληλα επιλεγμένων.
γ) Αριθμοδείκτες που να αναφέρονται στο μέσο όρο του κλάδου στον οποίο ανήκει η μελετωμένη επιχείρηση, και
δ) Λογιστικά πρότυπα του αναλυτή, τα οποία πολλές φορές βασίζονται στην εμπειρία του.
Πάντως, καλύτερα πρότυπα συγκρίσεως είναι εκείνα των ανταγωνιστριών επιχειρήσεων, τα οποία υπολογίζονται ευκολότερα από εκείνα ολόκληρου του κλάδου στον οποίο ανήκει η επιχείρηση.
Ωστόσο, δεδομένου ότι κάθε μεμονωμένη επιχείρηση έχει τα δικά της ατομικά χαρακτηριστικά, τα οποία επηρεάζουν την οικονομική της θέση και τη λειτουργικότητα της, είναι πολύτιμος ο υπολογισμός των αριθμοδεικτών για ολόκληρο τον κλάδο. Αυτό γιατί χωρίς τις πληροφορίες σχετικά με το τι συμβαίνει στον κλάδο, είναι πολύ δύσκολο για τον αναλυτή να σχηματίσει σαφή γνώμη για το ποια είναι η οικονομική θέση και η αποδοτικότητα της επιχειρήσεως,
Έτσι, σε περίπτωση μη διαμορφώσεως ευνοϊκών αριθμοδεικτών για μια μεμονωμένη επιχείρηση, σε σύγκριση με τους αντίστοιχους αριθμοδείκτες του κλάδου, οι οποίοι αποτελούν τα θεωρητικά πρότυπα, εμφανίζεται η οικονομική και λειτουργική αδυναμία της κρινομένης επιχειρήσεως. Είναι όμως ενδεχόμενο, η μη διαμόρφωση ευνοϊκών αριθμοδεικτων για μία μεμονωμένη επιχείρηση να είναι αποτέλεσμα μιας κάποιας ιδιομορφίας της.
Πάντως, ο υπολογισμός των κλαδικών αριθμοδεικτων, εκτός του γεγονότος ότι είναι πολύ δύσκολος, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι αποτελεί και την ιδεωδέστερη λύση. Γι αυτό πολλές φορές, γίνεται προσφυγή στη χρήση άλλων αριθμοδεικτών που καλούνται «επιδιωκόμενοι αριθμοδείκτες», οι οποίοι βασίζονται στο τι επιδιώκεται να επιτευχθεί. Αυτοί συγκρινόμενοι με το τι πράγματι επιτεύχθηκε παρέχουν μια βάση συγκρίσεως για τη συγκεκριμένη επιχείρηση. Έτσι, μπορεί να καθοριστεί πότε μια επιχείρηση υστερεί και πότε υπερτερεί σε σχέση με τα επιτευχθέντα επίπεδα των καλύτερων επιχειρήσεων του κλάδου.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να πούμε, ότι η ουσιαστική ανάλυση των Ισολογισμών και των Καταστάσεων Αποτελεσμάτων Χρήσεως προϋποθέτει και κάποια λογική επιλογή των εκάστοτε υπολογιζομένων αριθμοδεικτών. Τούτο διότι, σε τίποτα δεν ωφελεί ο μεγάλος αριθμός των αριθμοδεικτών, οι οποίοι δεν αξιοποιούνται συστηματικά. Αντίθετα, ο υπολογισμός των περισσότερο αντιπροσωπευτικών και σημαντικών αριθμοδεικτών αποτελεί το κατάλληλο μέσο στην ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων και στη λήψη των σχετικών αποφάσεων των Διοικήσεων των επιχειρήσεων,
Συμπερασματικά, η ουσιαστική ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων πρέπει να δίνει μια πλήρη και ολοκληρωμένη εικόνα των πληροφοριών που παρέχει κάθε αριθμοδείκτης, ανάλογα βέβαια πάντοτε με το τι επιδιώκει κάθε αναλυτής.
Μια βασική, λοιπόν, χρησιμότητα των λογιστικών καταστάσεων είναι, το ότι ενημερώνει την επιχείρηση για την Ρευστότητά της, συγκρίνοντας αριθμοδείκτες. Κρίνεται αναγκαίο να πούμε πως, ρευστότητα είναι η ικανότητα της επιχειρήσεως να εξοφλεί τις Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις της. Η μετατροπή της περιουσιακής κατάστασης της επιχείρησης (κινητές αξίες και απαιτήσεις σε μετρητά, καθώς και η μετατροπή ακινήτων σε κινητά πράγματα και απαιτήσεις), λέγεται ρευστοποίηση περιουσιακών στοιχείων. Επίσης, είναι απαραίτητο να είναι γνωστοί στην επιχείρηση οι χρόνοι ρευστοποιήσεως περιουσιακών στοιχείων της. Το πόση πρέπει να είναι η ρευστότητα της επιχειρήσεως εξαρτάται από τον κλάδο στον οποίο ανήκει.

2.2 ΣΚΟΠΟΣ ΑΝΑΛΥΣΕΩΣ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΤΩΝ ΛΟΓΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ

Με τους αριθμοδείκτες συγκρίνονται στην επιχείρηση τα περιουσιακά της στοιχεία όπως διαμορφώθηκαν (πραγματοποιήσεις), με τα στοιχεία που θα ήταν επιθυμητό να διαμορφωθούν (επιδιώξεις).
Η χρήση των αριθμοδεικτών αποτελεί μια από τις πλέον διαδε¬δομένες και δυναμικές μεθόδους χρηματοοικονομικής αναλύσεως. Ο λόγος που οδήγησε στην καθιέρωση της χρησιμοποιήσεως των αριθμοδεικτών προέρχεται από την ανάγκη να γίνεται αμέσως αντιληπτή η πραγματική αξία και η σπουδαιότητα των απολύτων μεγεθών. Για παράδειγμα αν μια επιχείρηση παρουσιάζει κέρδη 300 Ε σε μια συγκεκριμένη χρήση, ίσως αυτό το αποτέλεσμα να θεωρείται ικανοποιητικό, ίσως όμως και όχι. Αν το απόλυτο αυτό μέγεθος συσχετισθεί με τα ίδια κεφάλαια της επιχειρήσεως π.χ. 3.000 Ε, τότε έχουμε την αποδοτικότητα των ιδίων κεφαλαίων της η οποία είναι 10%. Ο αριθμοδείκτης αυτός (10%) έχει, για τον ενδιαφερόμενο, πολύ μεγαλύτερη σημασία, από ότι το απόλυτο ύψος των κερδών της (300 Ε).
Πάντως, για να έχει ένας αριθμοδείκτης κάποια αξία, θα πρέπει να εκφράζει σχέσεις που παρουσιάζουν οικονομικό ενδιαφέρον και μας οδηγούν σε συγκεκριμένα συμπεράσματα, π.χ. Ο αριθμοδείκτης ταχύτητας κυκλοφορίας αποθεμάτων αποτελεί ένα μεγάλης σπουδαιότητας αριθμοδείκτη, διότι εμφανίζει μια απόλυτα κατανοητή σχέση μεταξύ των πωλήσεων μιας επιχειρήσεως και των αποθεμάτων της και δείχνει πόσες φορές ανανεώθηκαν τα αποθέματα αυτής, σε μία ορισμένη χρονική περίοδο (συνήθως στη λογιστική χρήση).

2.3 ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ ΑΠΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ

Η ερμηνεία και η αξιολόγηση των λογιστικών καταστάσεων απαιτεί μια εξοικείωση με τις βασικές μεθόδους χρηματοοικονομικής αναλύσεως. Φυσικά το είδος της χρηματοοικονομικής αναλύσεως των λογιστικών καταστάσεων εξαρτάται από το ιδιαίτερο ενδιαφέρον και τις επιδιώξεις αυτών που πραγματοποιούν την ανάλυση (μέτοχοι, επενδυτές, πιστωτές, διοίκηση, κρατικές υπηρεσίες, εργαζόμενοι, χρηματιστές κλπ). 

Αυτοί που ενδιαφέρονται και χρησιμοποιούν την τεχνική της αναλύσεως των λογιστικών καταστάσεων, με σκοπό τη λήψη αποφάσεων, μπορούν να καταταγούν σε διάφορες βασικές κατηγορίες, όπως:
α) Επενδύτες- Μέτοχοι
β) Δανειστές της επιχειρήσεως
γ) Διοικούντες την επιχείρηση
δ) Οικονομικοί αναλυτές, χρηματιστές, στελέχη τραπεζών, επενδύσεων και χρηματιστηρίου
ε) Αναλυτές σε περιπτώσεις εξαγορών και συγχωνεύσεων
στ) Ελεγκτές λογιστικών καταστάσεων
ζ) Λοιπές ομάδες ενδιαφερομένων (Εφορία- Μελετητές- Στατιστικοί Οργανισμοί κλπ)
Ως εκ τούτου, μπορεί να ακολουθούνται διάφοροι μέθοδοι αναλύσεως και να δίνεται κάθε φορά έμφαση σε ορισμένα στοιχεία ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό, όπως π.χ. οι βραχυχρόνιοι πιστωτές μιας επιχειρήσεως (τράπεζες), ενδιαφέρονται πρωτίστως για την ικανότητα της επιχειρήσεως να ανταποκρίνεται στις τρέχουσες υποχρεώσεις της. Τούτο διότι, ενδιαφέρονται περισσότερο και δίνουν μεγάλο βάρος στην εξασφάλιση που τους παρέχεται για την καταβολή από μέρους της επιχειρήσεως, τόσο των τόκων, όσο και για την επιστροφή των δανειακών κεφαλαίων. Έτσι στην προκειμένη περίπτωση εξετάζεται προσεκτικά η σχέση των κυκλοφοριακών στοιχείων της επιχειρήσεως προς τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της, προκειμένου να αξιολογηθεί η τρέχουσα οικονομική της θέση. Αντίθετα, οι μακροχρόνιοι δανειστές (ομολογιούχοι) δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στους μακροχρόνιους οικονομικούς δείκτες της επιχειρήσεως, όπως είναι η διάρθρωση των κεφαλαίων της, τα τρέχοντα και μελλοντικά κέρδη της και οι μεταβολές της οικονομικής της θέσεως.
Επίσης οι επενδυτές σε μετοχές της επιχειρήσεως (υφιστάμενοι ή μελλοντικοί μέτοχοι), ενδιαφέρονται για παρόμοια με τους μακροπρόθεσμους δανειστές στοιχεία, οπότε η ανάλυση τους επικεντρώνεται στα κέρδη, στα μερίσματα και στις προοπτικές αυτών, διότι τα στοιχεία αυτά είναι εκείνα που, σε μεγάλο βαθμό, επηρεάζουν την τιμή των μετοχών μιας επιχειρήσεως στη Χρηματιστηριακή Αγορά (Χρηματιστήριο).
Η Διοίκηση της επιχειρήσεως ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη σύνθεση και τη διάρθρωση των κεφαλαίων της, όπως και για τις προοπτικές και την κερδοφόρα δυναμικότητα αυτής. Τούτο διότι αυτές οι πληροφορίες επηρεάζουν άμεσα το είδος, το μέγεθος και το κόστος των δανειακών κεφαλαίων, τα οποία μπορεί αυτή να αποκτήσει, πολλές φορές η ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων μπορεί να χρησιμεύει και ως μέσο αξιολογήσεως της διοικήσεως μιας επιχειρήσεως, δηλαδή αν και κατά πόσο είναι αποτελεσματική και ικανή κατά την εκτέλεση των καθηκόντων της. Επίσης μπορεί να οδηγεί στη διάγνωση διαφόρων επιχειρηματικών προβλημάτων ή τέλος να χρησιμεύσει για την πρόβλεψη της μελλοντικής οικονομικής θέσεως της επιχειρήσεως και των οικονομικών της αποτελεσμάτων.
Οι εργαζόμενοι στην επιχείρηση ενδιαφέρονται για τη μακροχρόνια σταθερότητα και προοπτική αυτής, διότι συνδέονται με την ικανότητα της να τους καταβάλλει τις αμοιβές τους και να τους προσφέρει απασχόληση.
Για να μπορέσουν όλες οι παραπάνω ομάδες ενδιαφερομένων να προχωρήσουν στη χρηματοοικονομική ανάλυση των στοιχείων των επιχειρήσεων, είναι απαραίτητο να προβούν σε συγκρίσεις και να υπολογίσουν σχέσεις, οι οποίες θα αποτελέσουν τη βάση επί της οποίας θα στηρίξουν τις αποφάσεις τους.
Ως εκ τούτου, με την ανάλυση των στοιχείων των λογιστικών καταστάσεων, οι αποφάσεις των ενδιαφερομένων, σε κάθε περίπτωση, δεν στηρίζονται πλέον στη διαίσθηση ή στις υποθέσεις, αλλά σε συγκεκριμένα πορίσματα, οπότε μειώνεται με αυτό τον τρόπο, κατά το δυνατόν, η αβεβαιότητα ως προς το αποτέλεσμα που ενυπάρχει σε όλες τις αποφάσεις.
Βέβαια, η ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων δεν αποδυναμώνει τον ανθρώπινο (υποκειμενικό) παράγοντα, ο οποίος πάντοτε σφραγίζει και χρωματίζει τη λήψη αποφάσεων,
Όπως προαναφέρθηκε, η ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων και η τεχνική που χρησιμοποιείται κάθε φορά, μπορεί να γίνει από διαφορετική σκοπιά, ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό κάθε ενδιαφερομένου,
Για τον λόγο αυτόν, πριν από κάθε ανάλυση, πρέπει να γίνεται ανακατάταξη και ομαδοποίηση ορισμένων λογαριασμών των λογιστικών καταστάσεων με σκοπό:

1. Τη μείωση των στοιχείων που θα τύχουν επεξεργασίας και μελέτης.
2. Την κατάταξη αυτών σύμφωνα με τις επιδιώξεις του αναλυτή
3. Τη δυνατότητα επιλογής των μερικών αθροισμάτων, καθώς και των επί μέρους ποσών, ούτως ώστε να μπορούν να υπολογιστούν διάφοροι αριθμοδείκτες.

2.4 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ

Στη σχετική βιβλιογραφία υπάρχουν πολλοί εναλλακτικοί αριθμοδείκτες. Οι κυριότεροι και οι περισσότερο χρησιμοποιούμενοι στη χρηματοοικονομική ανάλυση των λογιστικών καταστάσεων μπορούν να καταταγούν στις εξής κατηγορίες:

1. Αριθμοδείκτες Ρευστότητας (Liquidity Ratios). Χρησιμοποι¬ούνται για τον προσδιορισμό τόσο της βραχυχρόνιας οικονομικής θέ¬σεως μιας επιχειρήσεως όσο και της ικανότητας της ν’ ανταποκριθεί στις Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις της.
2. Αριθμοδείκτες Δραστηριότητας (Activity Ratios). Χρησιμοποι¬ούνται προκειμένου να μετρηθεί ο βαθμός αποτελεσματικότητας μιας επιχειρήσεως στη χρησιμοποίηση των περιουσιακών της στοιχείων, κατά πόσο δηλαδή γίνεται ικανοποιητική ή όχι χρησιμοποίηση αυτών.
3. Αριθμοδείκτες Αποδοτικότητας (Profitability Ratios). Με αυτούς μετράται η αποδοτικότητα μιας επιχειρήσεως, η δυναμικότητα των κερδών της και η ικανότητα της Διοικήσεως της. Με άλλα λόγια οι αριθμοδείκτες αποδοτικότητας, μετρούν τον βαθμό επιτυχίας ή αποτυ¬χίας μιας επιχειρήσεως, σε δεδομένη χρονική στιγμή.
4. Αριθμοδείκτες Διαρθρώσεως Κεφαλαίων και Βιωσιμότητας (Financial Structure and Viability Ratios). Με αυτούς εκτιμάται η μα¬κροχρόνια ικανότητα μιας επιχειρήσεως να ανταποκρίνεται στις υπο¬χρεώσεις της και ο βαθμός προστασίας που απολαμβάνουν οι πιστω¬τές της.
5. Αριθμοδείκτες Επενδύσεων ή Επενδυτικοί Αριθμοδείκτες (Investment Ratios). Οι αριθμοδείκτες αυτοί συσχετίζουν τον αριθμό των μετοχών μιας επιχειρήσεως και τη χρηματιστηριακή τους τιμή με τα κέρδη, τα μερίσματα και τα άλλα περιουσιακά στοιχεία της. Όπως είναι φανερό, τα διάφορα είδη αριθμοδεικτών αλληλοσυνδέονται, οπότε είναι απαραίτητη μια συνολική θεώρηση αυτών, προκειμέ¬νου να επιτευχθεί πλήρης κατανόηση της χρηματοοικονομικής και λει¬τουργικής καταστάσεως της επιχειρήσεως. Η ταξινόμηση των αριθμοδεικτών κατά κατηγορίες είναι επίσης χρήσιμη, διότι βοηθά στο να επι¬κεντρώνεται η ανάλυση σε ορισμένα σημεία που ενδιαφέρουν τον ανα¬λυτή.

2.5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ

2.5.1 ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ
(LIQUIDITY RATIOS)
Αναφέρθηκε προηγούμενα ότι, ένας από τους σκοπούς της χρηματοοικονομικής αναλύσεως είναι ο προσδιορισμός της ικανότητας μιας επιχειρήσεως να ανταποκρίνεται στις τρέχουσες υποχρεώσεις της. Αυτό απαιτεί την ύπαρξη επαρκούς ρευστότητας, η οποία επιτυγχάνεται μέσω της καθημερινής μετατροπής των αποθεμάτων της σε πωλήσεις, των πωλήσεων σε απαιτήσεις και των απαιτήσεων σε μετρητά.
Η ύπαρξη ρευστότητας σε μια επιχείρηση έχει επίδραση στα κέρδη της, διότι αν τα κυκλοφοριακά της στοιχεία δεν μετατρέπονται εύκολα σε μετρητά ή αν δεν υπάρχουν επαρκή ρευστά διαθέσιμα, τότε η επιχείρηση δεν θα είναι σε θέση να πληρώσει τις υποχρεώσεις της.
Έτσι η μη εκπλήρωση των υποχρεώσεών της θα έχει σαν αποτέλεσμα τη δυσφήμισή της, τη μείωση της εμπιστοσύνης των συναλλασσομένων με αυτή και πιθανώς την κήρυξή της σε κατάσταση πτωχεύσεως. Οι περισσότερες επιχειρήσεις φροντίζουν να διατηρούν πλεόνασμα κυκλοφοριακών στοιχείων ανάλογο προς τις τρέχουσες υποχρεώσεις τους, ώστε να μπορούν να τις εξοφλούν κανονικά.
Η τοποθέτηση κεφαλαίων σε κυκλοφοριακά στοιχεία δεν αποτελεί κατά κανόνα παραγωγική επένδυση και ως εκ τούτου η διατήρηση υπερβολικά υψηλών κυκλοφοριακών στοιχείων ενδέχεται να μειώσει την κερδοφόρα δυναμικότητα της επιχειρήσεως.
Στο ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να οδηγήσει και η ανεπάρκεια κυκλοφοριακών στοιχείων, διότι η αδυναμία εκπληρώσεως των υποχρεώσεων καταλήγει σε οικονομικό κλονισμό με καταστρεπτικές συνέπειες για την επιχείρηση.
Πάντως, για κάθε επιχείρηση υπάρχει ένα άριστο ύψος κυκλοφοριακών στοιχείων και τρεχουσών υποχρεώσεων.
Κατά την ανάλυση της τρέχουσας οικονομικής καταστάσεως μιας επιχειρήσεως δημιουργούνται ερωτήματα σχετικά με τη ρευστότητα και την ικανότητά της να εκπληρώνει τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της. Πιο συγκεκριμένα τα ερωτήματα αυτά αναφέρονται:

1. Στην ύπαρξη επαρκών κυκλοφοριακών στοιχείων και συνέπειας στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών της.
2. Στην ύπαρξη επαρκών διαθεσίμων για την ομαλή λειτουργία της και την εκμετάλλευση τυχόν παρουσιαζομένων ευκαιριών.
3. Στην ύπαρξη υπερβολικών αποθεματοποιήσεων.
4. Στο αν χορηγούνται μεγάλες πιστώσεις στους πελάτες της και
5. Στο αν οι απαιτήσεις γης είναι υπέρογκες.
   Όλα τα πιο πάνω ερωτήματα είναι δυνατόν να βρουν την απάντησή τους με τη λεπτομερή ανάλυση των οικονομικών στοιχείων μιας επιχειρήσεως χρησιμοποιώντας τους αριθμοδείκτες ρευστότητας.
   Οι αριθμοδείκτες ρευστότητας αναφέρονται στο μέγεθος και στις σχέσεις των βραχυχρόνιων υποχρεώσεων και των κυκλοφοριακών στοιχείων μιας επιχειρήσεως, τα οποία αποτελούν τις πηγές καλύψεως αυτών των υποχρεώσεων. Η οικονομική κατάσταση μιας επιχειρήσεως μπορεί να θεωρηθεί καλή, μόνον αν αυτή έχει επαρκή ρευστότητα.
   Έτσι, οι αριθμοδείκτες ρευστότητας προορίζονται να δώσουν την εικόνα της τρέχουσας οικονομικής καταστάσεως μιας επιχειρήσεως. Ο προσδιορισμός της τρέχουσας οικονομικής καταστάσεως ενδιαφέρει τόσο της Διοίκησή της όσο και τους εκτός αυτής πιστωτές και μετόχους της. Έτσι η μελέτη για τον υπολογισμό των Κεφαλαίων Κινήσεως ενδιαφέρει όλους όσους σχετίζονται, κατά οποιονδήποτε τρόπο, με την επιχείρηση, αφενός μεν γιατί συνδέονται με τις καθημερινές λειτουργίες της, αφετέρου δε, γιατί η ανεπάρκεια κεφαλαίων κινήσεως ή η κακή διαχείρισή τους αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες αιτίες πτωχεύσεως.
   Ιδιαίτερα όμως, ο υπολογισμός των αριθμοδεικτών ρευστότητας αποτελεί πολύτιμη βοήθεια για τη Διοίκησή της, διότι της επιτρέπει να ελέγξει κατά ποιο τρόπο απασχολούνται μέσα στην επιχείρηση τα κεφάλαια κινήσεώς της. Έτσι, είναι δυνατό να δοθούν απαντήσεις στα ερωτήματα που σχετίζονται με τη δυνατότητά της επιχειρήσεως να ανταποκριθεί στις τρέχουσες υποχρεώσεις της, πέρα απ’ αυτό, ελέγχεται αν και κατά πόσο γίνεται η κατάλληλη χρησιμοποίηση των κεφαλαίων κινήσεως της επιχειρήσεως, αν και τα κεφάλαια αυτά είναι επαρκή σε σύγκριση με τις εργασίες της, ή αν υπολείπονται από τα κανονικά, όπότε υπάρχει πρόβλημα ρευστών. Τέλος, η παρακολούθηση των αριθμοδεικτών ρευστότητας, διαχρονικά, παρέχει τη δυνατότητα να διαπιστωθεί αν υπάρχει βελτίωση ή όχι της τρέχουσας οικονομική καταστάσεως της επιχειρήσεως.
   Σε γενικές γραμμές, για να θεωρηθεί ότι μια επιχείρηση βρίσκεται σε καλή οικονομική κατάσταση, από απόψεως κεφαλαίων κινήσεως, θα πρέπει να πληροί τις παρακάτω προϋποθέσεις:
   α) Να μπορεί να ανταποκρίνεται στις καθημερινές απαιτήσεις των βραχυχρόνιων δανειστών της και να είναι σε θέση να εξοφλεί τις ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις της.
   β) Να μπορεί να εκτελεί απρόσκοπτα τις εργασίες της και να μπρεί να εκμεταλλεύεται τυχόν παρουσιαζόμενες ευκαιρίες.
   γ) Να μπορεί να ανταποκρίνεται στην εξόφληση των απαιτητών τόκων και μερισμάτων των μετόχων της.
   Καλή οικονομική κατάσταση υπάρχει όταν οι τρέχουσες δραστηριότητες της, πέρα από τη χρησιμοποίηση των κυκλοφοριακών στοιχείων, χρηματοδοτούνται και από τους βραχυχρόνιους πιστωτές. Έτσι, αν αγοράζονται προϊόντα με πίστωση και στη συνέχεια ρευστοποιούνται μέσα στα χρονικά όρια των πιστώσεων, τότε η επιχείρηση μπορεί να λειτουργεί με τις διευκολύνσεις των πιστωτών της. Στην περίπτωση αυτή, οι επενδυτές-μέτοχοι, ενώ προσφέρουν μόνο το ελάχιστο απαιτούμενο ποσό για κεφάλαιο κινήσεως, καρπούνται και την απόδοση των κεφαλαίων των πιστωτών, τα οποία αποτελούν, κατά κάποιο τρόπο, επενδύσεις των πιστωτών της σ’ αυτή.

Είδη Αριθμοδεικτών Ρευστότητας
Οι αριθμοδείκτες που χρησιμοποιούνται περισσότερο για τον προσδιορισμό της βραχυχρόνιας οικονομικής θέσεως μιας επιχειρήσεως και της ικανότητας της να ανταποκρίνεται στις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της είναι οι εξής:

1. Αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας (Current Ratio)(ή Έμμεσης Ρευστότητας ή 2ου Βαθμού ή Δ.Ρ.)
2. Αριθμοδείκτης Ειδικής Ρευστότητας (Acid Test-Ratio)(ή Άμεσης Ρευστότητας ή Δ.Α.Ρ.)
3. Αριθμοδείκτης Ταμειακής Ρευστότητας (Cash Ratio)
4. Αριθμοδείκτης Αμυντικού χρονικού διαστήματος (Defensive Internal Ratio)

Αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας (ή Κεφαλαίου Κινήσεως) (Current Ratio)
Ο αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας είναι ο πλέον χρησιμοποιούμενος δείκτης και βρίσκεται αν διαιρέσουμε το σύνολο των κυκλοφοριακών στοιχείων μιας επιχειρήσεως με το σύνολο των βραχυχρόνιων υποχρεώσεων της, ήτοι:

Αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας= Κυκλοφορούν Ενεργητικό + Αποθέματα 
Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις
Ο αριθμοδείκτης αυτός δηλώνει ότι το κυ¬κλοφορούν ενεργητικό είναι διπλάσιο των βραχυπροθέσμων υποχρε¬ώσεων της επιχειρήσεως, ή ότι η σχέση μεταξύ των παραπάνω κονδυ¬λίων του ισολογισμού είναι 2:1, δηλαδή κάθε ένα ευρώ τρεχουσών υποχρεώσεων καλύπτεται από δυο ευρώ κυκλοφοριακών στοιχεί¬ων της επιχειρήσεως.
Οι κυριότερες κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων που περιλαμβά¬νονται στον αριθμητή του κλάσματος είναι τα διαθέσιμα (μετρητά, αμέσως ρευστοποιήσιμα χρεόγραφα), οι απαιτήσεις, τα αποθέματα και οι προκαταβολές προμηθευτών. Οι κυριότερες κατηγορίες βραχυ¬χρόνιων υποχρεώσεων, που περιλαμβάνονται στον παρονομαστή του κλάσματος είναι οι βραχυχρόνιες υποχρεώσεις (πιστώσεις προμηθευ¬τών, μερίσματα πληρωτέα, φόροι πληρωτέοι, βραχυπρόθεσμα δάνεια τραπεζών και προκαταβολές πελατών).
Κάθε επισφαλής απαίτηση δεν θα πρέπει να περιλαμβάνεται στους αριθμοδείκτες ρευστότητας γιατί δεν είναι βέβαιο ότι θα εισπραχθεί. Επίσης, δε θα πρέπει να περιλαμβάνονται αποθέματα τα οποία γνωρίζουμε ότι είναι πεπαλαιωμένα ή εκτός μόδας και δεν είναι δυνατό να ρευστοποιηθούν.
Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας τό¬σο καλύτερη, από πλευράς ρευστότητας, είναι η θέση της συγκεκριμέ¬νης επιχειρήσεως.
Κατά τη μελέτη του αριθμοδείκτη Γενικής Ρευστότητας, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι διάφορες κατηγορίες που συνθέτουν το κυ¬κλοφορούν ενεργητικό και το ποσοστό συμμετοχής κάθε μιας στο σύ¬νολο αυτού. Αυτό γιατί μια εταιρία που έχει, σε ποσοστό, περισσότερα μετρητά είναι σε καλύτερη, από απόψεως ρευστότητας, θέση από μια άλλη που έχει περισσότερα σε ποσοστό αποθέματα, έστω κι αν και οι δύο έχουν τον ίδιο αριθμοδείκτη Γενικής Ρευστότητας. Για να είναι όσο το δυνατόν πληρέστερες οι πληροφορίες που μας δίνει ο αριθμο¬δείκτης αυτός, πρέπει να συνοδεύεται και από άλλους, συμπληρωματι¬κούς για τον προσδιορισμό της ρευστότητας αριθμοδείκτες.
Αν ο αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας είναι αρκετά υψηλός, τότε δεν κρίνεται απαραίτητος ο προσδιορισμός των παραπάνω αριθμοδεικτών. Εκείνο όμως που πρέπει να τονιστεί στο σημείο αυτό είναι, ότι, επειδή το μέγεθος του αριθμοδείκτη αυτού εξαρτάται από πολ¬λούς και ποικίλους παράγοντες, μεταξύ των οποίων το είδος της κάθε επιχειρήσεως, η ποιότητα των κυκλοφοριακών της στοιχείων, η αμεσό¬τητα των τρεχουσών υποχρεώσεων της και η ευκαμψία των αναγκών της σε κεφάλαια κινήσεως, ο βαθμός ρευστότητας αυτής θα πρέπει να εξετάζεται σε συνδυασμό με αυτούς τους παράγοντες.
Για τους παραπάνω λόγους δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί ένας «πρότυπος» αριθμοδείκτης για όλες τις επιχειρήσεις. Γενικά ένας αριθμοδείκτης γύρω στο 2, μπορεί, πολλές φορές, να θεωρηθεί ικανο¬ποιητικός για μια βιομηχανική ή εμπορική επιχείρηση. Μια επιχείρηση κοινής ωφελείας όμως θα έχει πολύ διαφορετικό δείκτη Γενικής Ρευ¬στότητας από μια βιομηχανική ή εμπορική επιχείρηση. Πάντως, σημα¬ντική ένδειξη για την επάρκεια ή όχι κεφαλαίων κινήσεως σε μια επιχεί¬ρηση αποτελεί η παρακολούθηση της πορείας του αριθμοδείκτη Γενι¬κής Ρευστότητας για μια σειρά ετών. Μια μείωση του δείκτη πρέπει να διερευνηθεί. Μια συνεχής πτωτική πορεία αυτού διαχρονικά αποτελεί ένα είδος προμηνύματος, το οποίο δεν θα πρέπει να αγνοηθεί. Επίσης, η σύγκριση αυτού με τον μέσο όρο του κλάδου παρέχει ένδειξη για τη θέση της επιχειρήσεως από απόψεως ρευστότητας.
Ο αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας δεν δείχνει μόνο το μέτρο της ρευστότητας μιας επιχειρήσεως, αλλά και το περιθώριο ασφαλείας, που διατηρεί η Διοίκησή της, για να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει μια κάποια ανεπιθύμητη εξέλιξη στη ροή των κεφαλαίων κινήσεως. Αν η ροή των κεφαλαίων στην επιχείρηση είναι ομαλή και συνεχής και υπάρχει ακριβής αντιστοιχία μεταξύ των εισερχομένων κεφαλαίων και των εξοφλουμένων υποχρεώσεων, τότε η επιχείρηση δεν χρειάζεται να διατηρεί υψηλό περιθώριο ασφαλείας σε κεφάλαια κινήσεως (π.χ. όταν τα ρευστά που εισπράττει, είναι ίσα με αυτά που πληρώνει για την εξόφληση των υποχρεώσεων της). Στην πραγματικότητα όμως, αυτό σπάνια συμβαίνει, γι αυτό μια επιχείρηση θα πρέπει να διατηρεί επαρκή κυκλοφοριακά στοιχεία, για να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις τρέχουσες υποχρεώσεις της, όταν καταστούν ληξιπρόθεσμες.
Ο αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας παρέχει επίσης ένδειξη του βαθμού ασφαλείας, με τον οποίο βραχυχρόνιες πιστώσεις μπορεί να χορηγηθούν στην επιχείρηση από τους πιστωτές της, δηλαδή αντανα¬κλά την τρέχουσα ικανότητα της επιχειρήσεως να ανταποκρίνεται στην πληρωμή των καθημερινών απαιτητών υποχρεώσεων της. Πολλές φο¬ρές, όμως, είναι δυνατόν, μια επιχείρηση, παρά το γεγονός ότι έχει υψηλό αριθμοδείκτη να μην μπορεί να ανταποκριθεί στις τρέχουσες υποχρεώσεις της. Αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί η Διοίκηση της δεν έχει κάνει ορθολογική κατανομή των κυκλοφοριακών της στοιχείων σε σχέση με το βαθμό ρευστότητας τους. Σαν αιτίες μιας τέτοιας κατα¬στάσεως μπορεί να αναφερθούν, η υπεραποθεματοποίηση ετοίμων προϊόντων και πρώτων υλών σε σύγκριση με τις πωλήσεις της, η χαμη¬λή ταχύτητα κυκλοφορίας αυτών, ή το γεγονός ότι στις απαιτήσεις της περιλαμβάνονται τέτοιες «εν καθυστερήσει» οι οποίες δύσκολα θα ει-σπραχθούν, καθώς και απαιτήσεις, οι οποίες εξοφλούνται με δόσεις, και οι οποίες συνήθως μετατρέπονται σε μακροπρόθεσμες απαιτή¬σεις. Εκτός από τα παραπάνω, μια αύξηση των υποχρεώσεων της επι¬χειρήσεως, συνοδευόμενη από μείωση των πωλήσεων της, μπορεί επί¬σης να οδηγήσει σε ανεπάρκεια κεφαλαίου κινήσεως.
Συμπερασματικά σημειώνουμε ότι, επειδή το Κεφάλαιο Κινήσεως δείχνει το όριο ασφαλείας των βραχυχρόνιων πιστωτών, όσο μεγαλύ¬τερο είναι τούτο σε σχέση με τις τρέχουσες υποχρεώσεις της επιχει¬ρήσεως, τόσο πιο ευνοϊκή είναι η θέση αυτής από την άποψη ότι μπο¬ρεί να ανταποκρίνεται:
α) Στην πληρωμή των τρεχουσών υποχρεώσεων της, των σταθερών δαπανών, των απαιτητών τόκων και μερισμάτων και
β) Στην απορρόφηση τυχόν τρεχουσών ζημιών, μειώσεων στην τρέ¬χουσα αξία των αποθεμάτων και προσωρινών επενδύσεων, καθυστερή¬σεως εισπράξεως μεγάλων ποσών απαιτήσεων, κλπ.
Το συμπέρασμα όμως αυτό μπορεί να θεωρηθεί σωστό μόνο όταν η Διοίκηση της επιχειρήσεως κάνει συστηματικό έλεγχο των επί μέ¬ρους στοιχείων του κυκλοφορούντος ενεργητικού.
Πέραν όμως από τα όσα υποστηρίχθηκαν πιο πάνω, αν μελετήσουμε τη ρευστότητα μιας επιχειρήσεως από την πλευρά των μετόχων της, τότε μπορεί να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ένας υψηλός αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας ενδέχεται να μην αποτελεί και την πλέον συμφέρουσα θέση, ιδιαίτερα αν η επιχείρηση διατηρεί πολλά ρευστά διαθέσιμα ή έχει κάνει μεγάλα αποθέματα, ή τέλος έχει χορηγήσει μεγάλες πιστώσεις στους πελάτες της. Σε γενικές όμως γραμ¬μές, ένας χαμηλός αριθμοδείκτης Κεφαλαίου Κινήσεως παρέχει ένδει¬ξη υπάρξεως μεγαλύτερου βαθμού κινδύνου στην επιχείρηση από ό,τι ένας υψηλός αριθμοδείκτης. Εντούτοις, ένας χαμηλός αριθμοδείκτης μπορεί να δείχνει ότι η Διοίκηση της επιχειρήσεως κάνει πιο εντατική χρήση των κυκλοφοριακών της στοιχείων, δηλαδή διατηρεί τα ρευστά διαθέσιμά της στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο, ή η ταχύτητα κυκλοφο¬ρίας των αποθεμάτων και των απαιτήσεων της βρίσκεται στο ανώτατο δυνατό σημείο. Πάντως, το ύψος των ρευστών διαθεσίμων μιας επιχει¬ρήσεως εξαρτάται από το ποσό που απαιτείται για να ανταποκριθεί αυτή στις τρέχουσες υποχρεώσεις της, τις δαπάνες της, καθώς και από το ποσό ασφαλείας που πρέπει να διατηρεί για την αντιμετώπιση εκτάκτων περιστατικών.
Στην περίπτωση που θέλουμε να συγκρίνουμε δύο επιχειρήσεις, ως προς την ικανότητα που έχουν να ανταποκρίνονται στις τρέχουσες υποχρεώσεις τους, υποθέτουμε ότι εκείνη που έχει το μεγαλύτερο Κε¬φάλαιο Κινήσεως είναι αυτή που έχει και την καλύτερη ρευστότητα. Αυτό όμως δεν είναι απαραίτητο να είναι έτσι, γιατί το μέτρο της ρευστότητας αποτελεί μια σχέση και δεν είναι η διαφορά μεταξύ του κυ-κλοφορούντος ενεργητικού και των τρεχουσών υποχρεώσεων μιας επιχειρήσεως. Ως εκ τούτου, προκειμένου περί συγκρίσεων, ο αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας ή Κεφαλαίου Κινήσεως είναι εκείνος ο οποίος μετράει καλύτερα, από ό,τι το Κεφάλαιο Κινήσεως, την ικανότη¬τα μιας επιχειρήσεως να ανταποκρίνεται στις τρέχουσες υποχρεώσεις της. Για καλύτερη κατανόηση και ανάλυση του αριθμοδείκτη Γενικής Ρευστότητας μπορεί να γίνει συγκριτική ανάλυση αυτού μεταξύ δύο επιχειρήσεων.
Έστω:

Πίνακας 1
Επιχειρήσεις Α Β
Κυκλοφορούν Ενεργητικό 1.000.000 500.000
Μείον: Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις 700.000 200.000
Κεφάλαιο Κινήσεως 300.000 300.000
Αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας 1,4 2,5

Όπως φαίνεται από τα πιο πάνω δεδομένα, παρά το γεγονός ότι τα Κεφάλαια Κινήσεως και στις δύο επιχειρήσεις είναι ίσα, η επιχείρηση Β παρέχει μεγαλύτερη ασφάλεια στους πιστωτές της από ό,τι η επιχεί¬ρηση Α. Τούτο, γιατί μία μονάδα βραχυχρόνιων υποχρεώσεων της εταιρίας Β καλύπτεται από 2,5 μονάδες κυκλοφορούντων ενεργητικών στοιχείων έναντι του αντίστοιχου αριθμοδείκτη 1,4 της επιχειρήσεως Α.
Η επάρκεια ή μη κεφαλαί¬ου κινήσεως σε μια επιχείρηση εξαρτάται από πολλούς και ποικίλους παράγοντες μεταξύ των οποίων είναι:
α) Οι όροι παροχής πιστώσεων προς την επιχείρηση από τους προ¬μηθευτές της σε σχέση με τους όρους παροχής διευκολύνσεων στους πελάτες της για την πώληση των προϊόντων της.
β) Ο χρόνος εισπράξεως των απαιτήσεων και η ταχύτητα εισπράξε¬ως τους.
γ) Η ταχύτητα κυκλοφορίας των αποθεμάτων της επιχειρήσεως,
δ) Τα χαρακτηριστικά του γενικού χρηματοδοτικού της προγράμματος.
ε) Η εποχικότητα ή μη της επιχειρήσεως και η διάρκεια του επιχει¬ρηματικού κύκλου και
στ) Η εξάπλωση ή μη της επιχειρήσεως, αν δηλαδή η επιχείρηση βρίσκεται στο στάδιο επεκτάσεως ή όχι.
Εκτός από τους πιο πάνω παράγοντες, σπουδαίο ρόλο στην επάρ¬κεια ή μη Κεφαλαίου Κινήσεως παίζουν το είδος και η ηλικία της επιχει¬ρήσεως και η ποιότητα της Διοικήσεως της, καθώς και η κερδοφόρα δυναμικότητα της.
Αν μια επιχείρηση εμφανίζει για σειρά ετών συνεχή μείωση του αριθμοδείκτη Γενικής Ρευστότητας, τούτο παρέχει ένδειξη ότι αρχίζει να αναπτύσσεται μια όχι ευνοϊκή κατάσταση γι’ αυτήν, σε ό,τι αφορά την ικανότητα της να ανταποκρίνεται στις τρέχουσες υποχρεώσεις της. Υπάρχει όμως πιθανότητα μια πτωτική εικόνα αυτού, όχι μόνο να μη δείχνει δυσμενή οικονομική κατάσταση, αλλά αντίθετα να οφείλεται σε μια πιο ορθολογική χρησιμοποίηση του υπάρχοντος κεφαλαίου κι¬νήσεως. Στην περίπτωση αυτή, η επιχείρηση χρειάζεται σχετικά μικρό¬τερο κυκλοφορούν ενεργητικό. Πάντως, εκείνο που πρέπει να τονιστεί και πάλι είναι, ότι η πραγματική σημασία του αριθμοδείκτη Γενικής Ρευστότητας μπορεί να προσδιοριστεί μόνο αν αναλυθούν με κάθε λε¬πτομέρεια τα χαρακτηριστικά τόσο του κυκλοφορούντος ενεργητικού όσο και των τρεχουσών υποχρεώσεων της επιχειρήσεως.
Τέλος, συμπερασματικά, θα πρέπει να τονιστεί ότι ο αναλυτής, κα¬τά τη μελέτη του δείκτη Γενικής Ρευστότητας, δεν θα πρέπει να κατα¬λήγει σε τελικά συμπεράσματα, πριν λάβει υπόψη του και τα παρακά¬τω στοιχεία της επιχειρήσεως:
1) Την κατανομή των κυκλοφοριακών στοιχείων, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω.
2) Την πορεία των μεγεθών των κυκλοφοριακών στοιχείων και των τρεχουσών υποχρεώσεων για μια πενταετία τουλάχιστον.
3) Τους όρους χορηγήσεως πιστώσεων στους πελάτες της.
4) Την τυχόν ύπαρξη εποχικότητας της συγκεκριμένης επιχειρήσε¬ως.
5) Τις μεταβολές στο ύψος των αποθεμάτων σε σχέση με τις πα¬ρούσες και μελλοντικές πωλήσεις της επιχειρήσεως.
6) Την ανάγκη για μεγαλύτερα ή μικρότερα ποσά κεφαλαίων κινή¬σεως κατά τον επόμενο χρόνο.
7) Την έκταση χρησιμοποιήσεως τραπεζικών πιστώσεων και την ύπαρξη ευχέρειας για περαιτέρω τραπεζικό δανεισμό.
8) Το ποσό των μετρητών και των ρευστοποιήσιμων χρεογράφων, καθώς και την ύπαρξη μεγάλου πλεονάσματος ή ελλείμματος, σε σχέση με τις ανάγκες για κεφάλαια κινήσεως.
9) Το ύψος των απαιτήσεων, σε σχέση με τις πωλήσεις, καθώς και τις καθυστερημένες απαιτήσεις.
10) Το είδος της εξεταζόμενης επιχειρήσεως, αν δηλαδή πρό¬κειται για βιομηχανία, εμπορική επιχείρηση, ή επιχείρηση κοινής ωφέ¬λειας.
Εξετάζοντας εν τέλει τον δείκτη γενικής ρευστότητας της εταιρίας Τιτάν,

Πίνακας 2

Βλέπουμε πως για τον Τιτάνα ο δείκτης αυτός την 31η Δεκεμβρίου 1997 ήταν 0,9 φορές, έναντι 0,7φορές το 1996, που σημαίνει ότι χωρίς δανεισμό αδυνα¬τεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του. Ειδικότερα σημαίνει ότι η εταιρία διαθέτει 0,9 ευρώ (0,8 το 1996) για κάθε ευρώ υποχρεώ¬σεις της. Η σχέση δεν είναι ικανοποιητική αφού δεν υπάρχουν επαρκή τρέχοντα ενεργητικά από τα οποία θα προέλθουν τα ευρώ για να ε¬ξοφληθούν οι υποχρεώσεις της. Παρ’ όλον ότι δεν υπάρχει standard α-ριστοποίησης η σχέση 2 προς 1 θεωρείται ικανοποιητική και η 1,5 προς 1 λιγότερο ικανοποιητική. Υψηλότερη σχέση μεταξύ βραχυπρόθεσμων ενεργητικών (με την έννοια ότι αναμένεται σύντομα η μετατροπή τους σε ευρώ) και βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων (των οποίων αναμέ¬νεται σύντομα η εξόφληση) δεικνύει αυξημένη ικανότητα πληρωμής υ¬ποχρεώσεων που λήγουν. Χαμηλότερη σχέση δεικνύει δυσκολίες στην πληρωμή των ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεων.

Αριθμοδείκτης Ειδικής Ρευστότητας (Acid Test Ratio)
Ο αριθμοδείκτης Ειδικής Ρευστότητας επινοήθηκε για να περιλάβει όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία μετατρέπονται εύκολα και γρήγορα σε ρευστά και αγνοεί όλα εκείνα τα στοιχεία του κυκλοφορούντος ενερ¬γητικού τα οποία δεν μετατρέπονται εύκολα σε μετρητά.
Ο αριθμοδείκτης αυτός είναι το πηλίκο της διαιρέσεως του συνό¬λου των ταχέως ρευστοποιήσιμων περιουσιακών στοιχείων μιας επιχει¬ρήσεως (μετρητά στο ταμείο, τραπεζικές καταθέσεις, χρεόγραφα, απαιτήσεις), με το σύνολο των βραχυπροθέσμων υποχρεώσεων της, ήτοι:

Αριθμοδείκτης Ειδικής Ρευστότητας= Κυκλοφορούν Ενεργητικό – Αποθέματα
Βραχ.Υποχρ. – Προκατ Πελ + Έξοδα δουλεμένα

Στα διαθέσιμα περιλαμβάνονται και τα εισηγμένα στο χρηματιστήριο χρεόγραφα και γενικά τα ισοδύναμα με μετρητά στοιχεία.
Όλα τα περιλαμβανόμενα στον αριθμητή του κλάσματος στοιχεία είναι δυνατό να μετατραπούν γρήγορα σε χρήμα, στην ονομαστική τους αξία, δηλ. στην αξία που αναγράφονται στα βιβλία της επιχειρή¬σεως, πλην των απαιτήσεων που συχνά δεν είναι εύκολα και γρήγορα μετατρέψιμες σε χρήμα.

Ένας αριθμοδείκτης Ειδικής Ρευστότητας γύρω στη μονάδα θεωρείται ικανοποιητικός μόνον ,αν στις απαιτήσεις της επιχειρήσεως δεν περιλαμβάνονται επισφαλείς ή ανεπίδεκτες εισπράξεως απαιτήσεις και αν η περίοδος εισπράξεως των απαιτήσεων της επιχειρήσεως και εξοφλήσεως των υποχρεώσεων της είναι περίπου ίσες. Επειδή όμως στην πράξη ο εξωτερικός αναλυτής ενδέχεται να μην έχει στοιχεία για το είδος αυτών των απαιτήσεων, κρίνεται σκόπιμο οι απαιτήσεις να λαμβάνονται μειωμένες προκειμένου να υπολογιστεί ο αριθμοδείκτης Ειδικής Ρευστότητας.
Αντίθετα, ένας αριθμοδείκτης μικρότερος της μονάδας δείχνει ότι τα αμέσως ρευστοποιήσιμα στοιχεία της επιχειρήσεως είναι ανεπαρκή για να καλύψουν τις τρέχουσες υποχρεώσεις της, με αποτέλεσμα η επιχείρηση να εξαρτάται από τις μελλοντικές της πωλήσεις προκειμέ¬νου να εξασφαλίσει επαρκή ρευστότητα. Έτσι, αν προβλέπεται κάποια μείωση των μελλοντικών πωλήσεων, θα πρέπει να αναζητηθούν νέα κε¬φάλαια, είτε με έκδοση νέων τίτλων μετοχών, είτε με προσφυγή στον δανεισμό.
Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι μια διαφορά μεταξύ των αριθμοδεικτών Γενικής και Ειδικής Ρευστότητας, αποτελεί ένδειξη ότι υπάρχουν αυξημένα αποθέματα στην επιχείρηση.
Ας εξετάσουμε τους δείκτες Ειδικής Ρευστότητας της Walker Wilson και της Τιτάν για την διεξαγωγή ωφέλιμων συμπερασμάτων, όσων αφορά τη χρήση του δείκτη αυτού.

Από τον Ισολογισμό της Τιτάν, προκύπτει ότι:

Για τον Τιτάνα ο δείκτης αυτός είναι 0,4 προς 1 (0,3φορές το 1996) έναντι τουλάχιστον 1 προς 1 του θεωρούμενου ικανοποιητικού. Ο γενικός κανόνας είναι ότι ο επενδυτής δεν επιλέγει εταιρίες οι οποίες δεν έ¬χουν επαρκή ρευστότητα για να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Σε κάθε όμως περίπτωση και στην προκειμένη, θα πρέπει να συ¬νεξετάζονται και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των πωλήσεων και κυρί¬ως η σταθερότητα τους, γιατί δεν αποκλείεται το προϊόν να αντιμετω¬πίζει προσωρινή χαλάρωση ή να είναι αποτέλεσμα της προτιμούμενης πολιτικής. Σημειώνουμε το μεγάλο μέγεθος των μη εμπορευματικών απαιτήσεων και τον προβληματισμό που ανακύπτει από αυτό το γεγο¬νός, για τη φύση, τη σύνθεση και την περιοδικότητα αυτών και κυρίως τη ρευστότητα τους, πράγματα που δεν μπορούν να ερευνηθούν μέσω του Ισολογισμού που δημοσιεύεται.

Αριθμοδείκτης Ταμειακής Ρευστότητας (Cash Ratio)
Ο αριθμοδείκτης αυτός μας δίνει την εικόνα της επάρκειας ή όχι μετρητών στην επιχείρηση σε σχέση με τις τρέχουσες λειτουργικές της ανάγκες. Ο αριθμοδείκτης Ταμειακής Ρευστότητας παρουσιάζει τον αυστηρότερο τρόπο μέτρησης της ικανότητας της επιχείρησης να ικανοποιεί τις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις της και δίνεται από τον τύπο:

Αριθμοδείκτης Ταμιακής Ρευστότητας = Διαθέσιμα + Χρεόγραφα
Βραχ. Υποχρ. – Προκατ. Πελατών+έξ. δουλεμένα

Αριθμοδείκτης Αμυντικού Χρονικού Διαστήματος (Defensive Internal Ratio)
Οι αριθμοδείκτες Γενικής και Ειδικής Ρευστότητας δεν δίνουν πλήρη εικόνα του βαθμού ικανότητας της επιχειρήσεως να ανταποκρίνεται στις τρέχουσες υποχρεώσεις της. Αυτό γιατί τα οικονομικά στοιχεία του Ισολογισμού δεδομένης χρονικής στιγμής εκφράζουν μια στατική εικόνα και έτσι οι αριθμοδείκτες αυτοί δίνουν μια παραπλανητική εικόνα με υψηλότερους από ότι το πραγματικό αριθμοδείκτες.
Το Αμυντικό Διάστημα το οποίο είναι γνωστό και ως Διάστημα Ασφαλείας, δείχνει για πόσες ημέρες τα υπάρχοντα διαθέσιμα συν τα ποσά που θα προκύψουν από την ρευστοποίηση των χρεογράφων και την είσπραξη των απαιτήσεων μπορούν να καλύψουν τα αναμενόμενα έξοδα λειτουργίας μιας επιχείρησης. Βασίζεται δηλαδή στα αμέσως ρευστοποιήσιμα στοιχεία μιας επιχειρήσεως που αποτελούν ανά πάσα στιγμή τη βασική πηγή ρευστών για την ικανοποίηση των τρεχουσών και προβλεπομένων ημερησίων αναγκών σε μετρητά.
Το αμυντικό διάστημα υπολογίζεται ως εξής:

Αμυντικό Διάστημα = Κυκλοφορούν Ενεργητικό – Αποθέματα
Ημερήσια Έξοδα(*) / 365

(*) Ημερήσια Έξοδα= Κόστος Πωληθέντων + Δαπάνες Διοικήσεως + Δαπάνες Διαθέσεως + Διάφορες Καθημερινές Πληρωμές
(Δαπάνες που δεν συνεπάγονται εκροή μετρητών, δεν περιλαμβάνονται).

ον εξής τύπο:

Αριθμοδείκτης 3ου Βαθμού
Διατυπώνεται με τον εξής τύπο:

Αριθμοδείκτης 3ου Βαθμού =  Πάγιο Ενεργητικό    
Διαρκή Κεφάλαιο 

2.5.2 ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ (ACTIVITY RATIOS)
Η αποτελεσματικότερη χρησιμοποίηση των περιουσιακών στοιχείων μιας επιχειρήσεως ενδιαφέρει τόσο τη Διοίκησή της, όσο και εκείνους που ενδιαφέρονται γι’ αυτήν. Υπάρχουν διάφοροι μέθοδοι που μπορούν να μετρήσουν την παραγωγικότητα και το βαθμό χρησιμοποιήσεως των περιουσιακών στοιχείων μιας επιχειρήσεως.
Γενικά, όσο πιο εντατική είναι η χρησιμοποίηση των στοιχείων μιας επιχειρήσεως τόσο τούτο αποβαίνει προς όφελός της. Η χρησιμοποίηση ορισμένων αριθμοδεικτών δραστηριότητας βοηθά να προσδιορίσουμε το βαθμό μετατροπής ορισμένων περιουσιακών στοιχείων σε ρευστά.

Είδη Αριθμοδεικτών Δραστηριότητας

1. Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Ενεργητικού (Asset Turnover Ratio ή Δείκτης Ανακύκλωσης Ενεργητικού)
2. Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Παγίων (Fixed Asset Turnover Ratio ή Δείκτης Ανακύκλωσης Παγίων Ενεργητικού)
3. Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Αποθεμάτων (Inventories Turnover Ratio ή Δ.Κ.Α.)
4. Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Εισπρακτέων Απαιτήσεων από Πελάτες (Receivables Turnover Ratio ή Δ.Κ.Π)
5. Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Υποχρεώσεων προς Προμηθευτές (Trade Creditors To Purchases Ratio ή Δ.Κ.Υ.)
6. Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κεφαλαίου Κίνησης (Working Capital Turnover Ratio)
7. Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Ιδίων Κεφαλαίων

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Ενεργητικού (Asset Turnover Ratio)
Ο αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας του Ενεργητικού μίας επι¬χειρήσεως, εκφράζει το βαθμό χρησιμοποιήσεως αυτού, σε σχέση με τις πωλήσεις της.
Ο αριθμοδείκτης αυτός είναι το πηλίκο της διαιρέσεως των κα¬θαρών πωλήσεων μιας χρήσεως με το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων της επιχειρήσεως, που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της αυτής χρήσεως, για την επίτευξη των πωλήσεων της.
Ο δείκτης υπολογίζεται με βάση την παρακάτω σχέση:

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Ενεργητικού
= Καθαρές πωλήσεις
Μέσο ύψος Ενεργητικού αρχής και τέλους χρ.

Οι καθαρές πωλήσεις προκύπτουν αν από το σύνολο των πωλήσεων αφαιρε-θούν οι επιστροφές πωλήσεων και οι εκπτώσεις πωλήσεων. Ως Σύνολο Ενεργητικού, λαμβάνεται το ύψος του Ενεργητικού μετά την αφαίρεση των συμμετοχών και άλλων παρεμφερών μακροχρονίων τοποθετήσεων, διότι τα στοιχεία αυτά δεν χρησιμοποιού-νται από την επιχείρηση για την πραγματοποίηση πωλήσεων. Επίσης, αν το σύνολο του ενεργητικού στην αρχή της χρήσεως διαφέρει σημαντικά από αυτό που εμφανίζεται στο τέλος της χρήσεως, τότε για να βρεθεί το πραγματικό ύψος ενεργητικού που χρη¬σιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της χρήσεως, υπολογίζεται ο μέσος όρος αυτού και είναι:
(Σύνολο ενεργητικού αρχής + σύνολο ενεργητικού τέλους) : 2.
Ένας υψηλός αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Ενεργητικού σημαίνει ότι η επιχείρηση χρησιμοποιεί εντατικά τα περιουσιακά της στοιχεία προκειμένου να πραγματοποιεί τις πωλήσεις της.
Αντίθετα, ένας χαμηλός αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Ενεργητικού αποτελεί ένδειξη όχι εντατικής χρησιμοποιήσεως των πε¬ριουσιακών της στοιχείων, οπότε θα πρέπει ή να αυξήσει το βαθμό χρησιμοποιήσεως αυτών ή να προβεί σε ρευστοποίηση μέρους των περιουσιακών της στοιχείων.
Ας δούμε τον αριθμοδείκτη Ταχύτητας Κυκλοφορίας του Ενεργητικού των επιχειρήσεων Ωμέγα και Walker Wilson, έχοντας στη διάθεσή μας τον Ισολογισμό και τον Λογαριασμό Αποτελεσμάτων Χρήσης αυτών:
Από τον Ισολογισμό της Ωμέγα (Πίνακας 3, σελ. 72) και το Λογαριασμό Αποτελεσμάτων Χρήσης όπως φαίνεται παρακάτω,

Πίνακας 3
ΕΤΑΙΡΙΑ ΩΜΕΓΑ
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΧΡΗΣΗΣ της 31ης Δεκεμβρίου 1998
(σε χιλιάδες Ευρώ)
Έσοδα πωλήσεων 560

• Κόστος πωλήσεων -385
  = Μικτό αποτέλεσμα εκμετάλλευσης (μικτό κέρδος) 175
• Έξοδα διοίκησης -14
• Έξοδα διάθεσης -48
  = Μερικό αποτέλεσμα εκμετάλλευσης (αποτέλεσμα λειτουργίας) 113
• Χρηματοοικονομικά έξοδα -16
  = Ολικό αποτέλεσμα εκμετάλλευσης 97
• Έκτακτα και ανόργανα έξοδα -7
  = Κέρδη προ φόρων ή ζημιές χρήσης 90

Σύνολο ενεργητικού 1997 472

βλέπουμε ότι, για την Ωμέγα ο δείκτης είναι:

Δηλαδή η επιχείρηση για κάθε ευρώ που έχει επενδύσει στο ενεργητικό της επιτυγχάνει πωλήσεις περίπου 1,16 ευρώ.
Ο αριθμοδείκτης αυτός δείχνεί, αν υπάρχει ή όχι υπερεπένδυση κεφαλαίων στην επιχείρηση, σε σχέση με το ύψος των πωλήσεων που πραγματοποιεί.
Η παρακολούθηση του δείκτη αυτού διαχρονικά δείχνει την πορεία της επιχειρήσεως, ως προς το βαθμό χρησιμοποιήσεως των περιου¬σιακών της στοιχείων.
Για να έχει μεγαλύτερη πληροφοριακή αξία, ο αριθμοδείκτης αυ¬τός πρέπει να συγκρίνεται με τον αντίστοιχο μέσο όρο του κλάδου όπου ανήκει η συγκεκριμένη επιχείρηση.
Η ανοδική πορεία του εν λόγω αριθμοδείκτη διαχρονικά παρέχει ένδειξη μιας πιο εντατικής εκμεταλλεύσεως των στοιχείων του ενεργητικού και τούτο γιατί η άνοδος του συνδέεται είτε με αύξηση των πω¬λήσεων, είτε με αναλογικά μεγαλύτερη αύξηση των πωλήσεων, σε σχέση με την αύξηση του ενεργητικού της επιχειρήσεως.
Αντίθετα μείωση του αριθμοδείκτη διαχρονικά παρέχει ένδειξη μιας ολοένα μικρότερης χρησιμοποιήσεως του ενεργητικού σε σχέση με τις πωλήσεις, πράγμα που στην ουσία σημαίνει μια κάποια υπερεπένδυση κεφαλαίων στα στοιχεία του ενεργητικού.
Η ερμηνεία του αριθμοδείκτη Ταχύτητας Κυκλοφορίας του Ενεργη¬τικού θα πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή και τούτο διότι, οι πω¬λήσεις μιας επιχειρήσεως αναφέρονται σε τρέχουσες τιμές ενώ τα πε¬ριουσιακά της στοιχεία σε τιμές κτήσεως οι οποίες, λόγω του υπάρχο¬ντος πληθωρισμού, εμφανίζονται ουσιωδώς χαμηλότερες των πραγ¬ματικών, εκτός αν έχει γίνει αναπροσαρμογή της αξίας τους σε τρέ¬χουσες τιμές. Επίσης ο αριθμοδείκτης αυτός επηρεάζεται από τη μέ¬θοδο αποσβέσεων που ακολουθεί κάθε επιχείρηση. Για παράδειγμα, μια επιχείρηση που εφαρμόζει τη μέθοδο της αυξανομένης αποσβέσε¬ως θα παρουσιάζει υψηλότερο αριθμοδείκτη από μιαν άλλη που εφαρ¬μόζει τη μέθοδο της σταθεράς αποσβέσεως, με την προϋπόθεση ότι όλοι οι άλλοι παράγοντες είναι ίδιοι.
Η πραγματοποίηση όμως των πωλήσεων μιας επιχειρήσεως είναι το συλλογικό αποτέλεσμα πολλών παραγόντων π.χ. δραστηριότητας της Διοικήσεως, πωλητών, σχετικής διαφημίσεως, υπάρχοντος αντα¬γωνισμού κ.λ.π. Μερικοί από τους παραπάνω παράγοντες υπάγονται στον έλεγχο της Διοικήσεως της επιχειρήσεως ενώ άλλοι όχι.
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο αριθμοδείκτης αυτός εξεταζόμενος μό¬νος του, δεν μπορεί να δώσει πληροφορίες σχετικά με την πρόβλεψη του οικονομικού αποτελέσματος μιας επιχειρήσεως διότι οι αυξημένες πωλήσεις δεν συνοδεύονται πάντοτε από αυξημένα κέρδη. Για να απο¬κτήσει μια πιο ουσιαστική αξία, πρέπει να συνεξετάζεται με τους αριθμοδείκτες λειτουργικών κερδών προς πωλήσεις και λειτουργικών κερ¬δών προς το σύνολο του ενεργητικού.
Πάντως, μια υπερεπένδυση κεφαλαίων σε περιουσιακά στοιχεία, σε σχέση με τις πωλήσεις μιας επιχειρήσεως, είναι ενδεχόμενο να έχει δυσμενή επίδραση. Τούτο διότι, αφ’ ενός η υπερεπένδυση αυτή θα υπάρχει για αρκετό χρονικό διάστημα και αφ’ ετέρου θα επιβαρύνει την επιχείρηση με αυξημένες υποχρεώσεις για πληρωμή τόκων, δαπανών συντηρήσεως, και άλλων σταθερών δαπανών, ιδίως στις περιπτώσεις, που η χρηματοδότηση των παγίων έχει γίνει με μεσοβραχυπρόθεσμα δάνεια ή με έκδοση ομολογιακών δανείων. Μια τέτοια κατάσταση, αν δεν αντιμετωπισθεί με εντατικοποίηση της Διοικήσεως της επιχειρήσεως στον τομέα των πωλήσεων, θα έχει σαν αποτέλεσμα να οδηγηθεί η επιχείρηση σε αδυναμία εκπληρώσεως των υποχρεώσεων της.
Τέλος, τονίζεται ότι σε περίπτωση συγκρίσεως του αριθμοδείκτη αυτού με τους αντίστοιχους άλλων ομοειδών επιχειρήσεων, θα πρέπει τα στοιχεία, βάσει των οποίων υπολογίζονται, να είναι συγκρίσιμα, ώστε να μην υπάρχουν μεταξύ τους διαφορές που να οφείλονται π.χ. στη διαφορετική πολιτική αποσβέσεων, ή στις τιμές εμφανίσεως των περιουσιακών στοιχείων (ιστορικές ή αναπροσαρμοσμένες), ή στην παλαιότητα των παγίων.

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Παγίων (Fixed Asset Turnover Ratio)
Ο αριθμοδείκτης αυτός δείχνει το βαθμό χρησιμοποιήσεως των πα¬γίων περιουσιακών στοιχείων μιας επιχειρήσεως, σε σχέση με τις πωλή¬σεις της. Επίσης, παρέχει ένδειξη του αν υπάρχει υπερεπένδυση σε πά¬για σε σχέση με τις πωλήσεις.
Ο αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Παγίων είναι το πηλίκο της διαιρέσεως των καθαρών πωλήσεων της χρήσεως με το σύνολο των καθαρών παγίων (δεν περιλαμβάνονται οι προσωρινές επενδύσεις και τα άϋλα πάγια περιουσιακά στοιχεία).
Ο δείκτης δείχνει το ύψος των πωλήσεων που επιτυγχάνονται με τη χρησιμοποίηση μιας χρηματικής μονάδας παγίων.

Ο δείκτης προκύπτει από τη σχέση:

Δείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Παγίων =  Καθαρές Πωλήσεις(*) 
Μέσο ύψος Καθαρών Παγίων αρχής και τέλους χρήσης    

(*)Καθαρές Πωλήσεις = Αξία Πωλήσεων – Εκπτώσεις

Υπολογίζεται ο μέσος όρος του Παγίου Ενεργητικού στην αρχή και στο τέλος της χρήσεως, εξ αιτίας των αποσβέσεων που γίνονται κατά τη διάρκεια της χρήσεως, οπότε ο μέσος όρος είναι πιο αντιπροσωπευτικός του ύψους των πράγματι απασχοληθέντων καθαρών παγίων, είναι:
(Καθαρό Πάγιο Ενεργητικό αρχής + Καθαρό Πάγιο Ενεργητικό τέλους): 2.
Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμοδείκτης αυτός, τόσο πιο εντατική είναι η χρησιμοποίηση των παγίων περιουσιακών στοιχείων της επιχει¬ρήσεως σε σχέση με τις πωλήσεις της.
Μείωση του εν λόγω αριθμοδείκτη διαχρονικά υποδηλώνει μείωση του βαθμού χρησιμοποιήσεως των παγίων, η οποία πιθανώς να δείχνει υπερεπένδυση σε πάγια. Αντίθετα, αύξηση αυτού αποτελεί ένδειξη μιας πιο εντατικής χρησιμοποιήσεως των παγίων σε σχέση με τις πω¬λήσεις, χωρίς όμως αυτό να είναι πάντοτε βέβαιο. Γι’ αυτό κατά την ερμηνεία αυτού του αριθμοδείκτη πρέπει να είναι κανείς επιφυλακτι¬κός για τους ίδιους λόγους που αναφέραμε και παραπάνω για τον αριθμοδείκτη Ταχύτητας Κυκλοφορίας της Περιουσίας.
Για πληρέστερη πληροφόρηση, ο αριθμοδείκτης αυτός πρέπει να συγκρίνεται με τους αντίστοιχους άλλων ομοειδών επιχειρήσεων. Στο σημείο αυτό θα πρέπει ν’ αναφερθεί ότι ενώ για την πραγματοποίηση των πωλήσεων είναι απαραίτητη η ύπαρξη παγίων για την παραγωγή των προϊόντων εμπορίας της επιχειρήσεως, ωστόσο, δεν υπάρχει άμε¬ση σχέση μεταξύ πωλήσεων και παγίων, που θα μπορούσε να αξιολο¬γηθεί με αυτόν τον αριθμοδείκτη.
Τούτο διότι οι πωλήσεις είναι συνέπεια πολλών παραγόντων (π.χ. ποιότητας προϊόντων, πολιτικής πωλήσεων, δραστηριότητας πωλη¬τών, διαφημίσεως, ανταγωνισμού κ.λ.π.) Όταν ο όγκος των πωλήσεων παραμένει σταθερός και αυξάνονται μόνο οι τιμές πωλήσεως των προϊόντων, τότε υπάρχει αύξηση της συνολικής αξίας των πωλήσεων, αλλά αυτή είναι πλασματική.
• Με βάση τα στοιχεία που έχουμε στην κατοχή μας, λοιπόν, για την επιχείρηση Ωμέγα ο δείκτης είναι:
Δείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Παγίων = 1,8 φορές
• Για την επιχείρηση Walker Wilson ο δείκτης είναι (Μέσος δείκτης κλάδου = 5 φορές):

Δείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Παγίων = 2,3 φορές

Ο δείκτης της Walker Wilson είναι σημαντικά μικρότερος από το μέσο όρο του κλάδου, πράγμα που σημαίνει ότι ο βαθμός απασχόλησης του δυναμικού της επιχείρησης δεν είναι τόσο ψηλός όσο στις άλλες επιχειρήσεις του κλάδου. Ο Διευθυντής χρηματοοικονομικών θα πρέπει να το έχει υπόψη του, όταν οι επικεφαλείς της παραγωγής ζητήσουν κεφάλαια για νέες κεφαλαιακές επενδύσεις.

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Αποθεμάτων (Inventories Turnover Ratio)
Ο δείκτης εκφράζει την συχνότητα με την οποία ανανεώνονται τα αποθέματα. Γενικά όσο υψηλότερος είναι ο δείκτης τόσο πιο αποτελεσματικά, σε σχέση με άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις, λειτουργεί η επιχείρηση πραγματοποιώντας χαμηλό κόστος στο δεσμευμένο για τα αποθέματα κεφάλαιο. Είναι όμως δυνατό η μεγάλη ταχύτητα να επιτυγχάνεται με σημαντική μείωση των τιμών πώλησης και μεγάλη αύξηση των εξόδων πωλήσεων και διαχείρισης με αποτέλεσμα την πραγματοποίηση χαμηλών κερδών.
Ο δείκτης δίνεται από τη σχέση:

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας

Αποθεμάτων = Κόστος Πωλήσεων
Μέσο ύψος Αποθεμάτων αρχής και τέλους χρήσης

Τα μεγέθη της παραπάνω σχέσης πρέπει να είναι ομοιογενή. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στον αριθμητή υπάρχει το κόστος πωλήσεων αντί των καθαρών πωλήσεων. Πράγματι το κόστος πωληθέντων και τα αποθέματα προσδιορίζονται από τα ίδια στοιχεία κόστους. Ο δείκτης μπορεί να προσδιοριστεί ξεχωριστά για τα εμπορεύματα, τα προϊόντα, τις πρώτες ύλες κ.λ.π. ή όλα μαζί τα αποθέματα. Στη σύγκριση των δεικτών ομοειδών επιχειρήσεων χρειάζεται προσοχή, διότι είναι δυνατό οι επιχειρήσεις να εφαρμόζουν διαφορετικές μορφές αποτίμησης των αποθεμάτων.
Από τη διαίρεση του αριθμού των ημερών ετησίως με τον δείκτη προκύπτει η μέση διάρκεια των αποθεμάτων η οποία δείχνει το χρονικό διάστημα που παραμένουν, κατά μέσο όρο, τα αποθέματα στην επιχείρηση.

Μέση Διάρκεια Αποθεμάτων

= 365

=365χ Μέσο ύψος Αποθεμάτων αρχής και τέλους χρήσης
Κόστος Πωλήσεων
Μέσο ύψος Αποθεμάτων αρχής και τέλους χρήσης Κόστος Πωλήσεων

• Με βάση λοιπόν τα στοιχεία που έχουμε στην διάθεσή μας, ο αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Αποθεμάτων και η Μέση Διάρκεια της εταιρίας Ωμέγα, είναι:

Δείκτης ταχύτητας κυκλοφορίας αποθεμάτων = 4,9
Μέση διάρκεια αποθεμάτων = ημέρες

• Για την εταιρία Τίταν ο δείκτης είναι για (1997) και (1996)

Δείκτης ταχύτητας κυκλοφορίας αποθεμάτων(1997) = 3,9 φορές
Δείκτης ταχύτητας κυκλοφορίας αποθεμάτων(1996) = 3,7 φορές

Ο δείκτης αυτός βοηθά στο να κριθεί πότε τα αποθέματα είναι επαρ¬κή ή ανεπαρκή σε σχέση με τις πωλήσεις. Υψηλή σχέση υποδηλώνει ι¬κανοποιητική Διοίκηση, εφόσον αυτή δεν είναι το αποτέλεσμα χαμη¬λών αποθεμάτων ή πολλών παραγγελιών για αντικατάσταση αυτών. Όσο περισσότερο όμως περιορισμένα (χαμηλά) είναι τα αποθέματα ετοίμων προϊόντων τόσο περισσότερο αυξάνεται η πιθανότητα να χα¬θούν παραγγελίες. Ομοίως στην περίπτωση των πρώτων υλών αυξάνει η πιθανότητα να σταματήσει η παραγωγή από έλλειψη υλών για επε¬ξεργασία.
Χαμηλός δείκτης Κυκλοφοριακής Ταχύτητας των Αποθεμάτων υποδη¬λώνει την ύπαρξη μη ζητούμενων αποθεμάτων ή ακατάλληλων. Η ύ¬παρξη για παράδειγμα υψηλών αποθεμάτων ειδών περασμένης μόδας ή ακατάλληλων για βιομηχανοποίηση ή κατανάλωση συμβάλλει σε χα¬μηλό δείκτη. Σε τέτοιες περιπτώσεις ενδείκνυται ο προσδιορισμός των δεικτών επιμέρους κατηγοριών των αποθεμάτων για εντοπισμό των υπερβολικών επενδύσεων σε αυτά, πληροφορία δύσκολα απο¬κτούμενη από τους εκτός επιχείρησης ευρισκόμενους

Δείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Απαιτήσεων Από Πελάτες (Receivables Turnover Ratio)
O δείκτης δείχνει την ταχύτητα με την οποία ανανεώνονται οι πιστώσεις της επιχείρησης προς τους πελάτες της και κατά συνέπεια πόσες φορές, κατά μέσο όρο, εισπράττονται οι απαιτήσεις της επιχείρησης. Στις απαιτήσεις περιλαμβάνονται οι επιταγές, τα γραμμάτια ή οι συναλλαγματικές και οι πιστώσεις σε ανοικτό λογαριασμό. Διακυμάνσεις στον δείκτη από περίοδο σε περίοδο δείχνουν μεταβολές στην πιστωτική πολιτική της επιχείρησης ή μεταβολές στην ικανότητά της να εισπράττει.
Ο δείκτης δίνεται από την ακόλουθη σχέση:

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Απαιτήσεων  =
Καθαρές Πωλήσεις (*)    
Μέσος όρος Απαιτήσεων αρχής και τέλους χρήσης   

(*) Ακαθάριστες πωλήσεις μείον επιστροφές και εκπτώσεις.

Μία πιο σωστή εκτίμηση του δείκτη θα ήταν εκείνη όπου στη θέση των πωλήσεων θα υπήρχαν οι πωλήσεις επί πιστώσει. Συνήθως όμως δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία και γι’ αυτό το λόγο παίρνονται υπόψη οι καθαρές πωλήσεις όπως αυτές εμφανίζονται στα αποτελέσματα χρήσης.

Η μείωση του δείκτη μπορεί να οφείλεται σε:
• Μείωση των πωλήσεων με παράλληλη αύξηση των πιστώσεων
• Αύξηση των πωλήσεων με αναλογικά μεγαλύτερη αύξηση των πιστώσεων
• Μείωση των πιστώσεων με αναλογικά μεγαλύτερη μείωση των πωλήσεων
• Μείωση των πωλήσεων χωρίς ανάλογη μείωση των πιστώσεων
• Αύξηση των πιστώσεων χωρίς ανάλογη αύξηση των πωλήσεων

Αν με τον δείκτη διαιρεθεί ο αριθμός των ημερών ετησίως προκύπτει η μέση διάρκεια παραμονής των απαιτήσεων στην επιχείρηση, η πράγμα που είναι το ίδιο, η μέση διάρκεια της πίστωσης προς τους πελάτες ή ο μέσος χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ πωλήσεων και εισπράξεων. Η μέση διάρκεια πίστωσης φανερώνει την πιστωτική πολιτική της επιχείρησης η οποία μπορεί να συγκριθεί με την πολιτική άλλων ανταγωνιστικών επιχειρήσεων.

Μέση Διάρκεια Πίστωσης

= 365

= 365χ Μέσο ύψος Απαιτήσεων αρχής και τέλους χρήσης
Καθαρές Πωλήσεις
Μέσο ύψος Απαιτήσεων αρχής και τέλους χρήσης Καθαρές Πωλήσεις

• Με τα στοιχεία που έχουμε λοιπόν, ο αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Απαιτήσεων της εταιρίας Τίταν για (1997) και (1996).
Προτιμότερο στον δείκτη Ταχύτητας Κυκλοφορίας Απαιτήσεων, θα ήταν να χρησιμοποιούνται πωλήσεις με πίστωση. Στην περίπτωση που αυτές δεν είναι διαθέσιμες και αυτό είναι το σύ¬νηθες, χρησιμοποιείται το σύνολο των πωλήσεων της περιόδου, όπως ακριβώς γίνεται στην απεικόνιση που ακολουθεί με βάση τον ισολογι-σμό του Τιτάνα.

Δείκτης Ταχύτητας Είσπραξης Απαιτήσεων (1997) =
Δείκτης Ταχύτητας Είσπραξης Απαιτήσεων (1996) =

Ο δείκτης είναι 10,1φ. και σημαίνει ότι τα χρήματα που ήταν δεσμευ¬μένα στις πωλήσεις γυρίστηκαν (ρευστοποιήθηκαν) 10,1φορές το 1997 (10 φορές το 1996). Διαφορετικά, κατά μέσο όρο, σε λογαριασμούς πε¬λατών, συναλλαγματικών (γενικά εμπορευματικών απαιτήσεων) παρέ¬μεναν πάντοτε δεσμευμένες το 1997 (ανεξόφλητες) πωλήσεις 36 ημε¬ρών:

Μέση Διάρκεια Πίστωσης = 360 Χ Μέσος όρος απαιτήσεων
= 360 = 36
Καθαρές πωλήσεις 10,1

Αν γνωρίζουμε ότι η πιστωτική περίοδος εί¬ναι 30 ημερών συμπεραίνουμε ότι υπάρχει καθυστέρηση 6 ημερών στην εξόφληση των υποχρεώσεων από τους πελάτες.
Για να αποκτήσουν σημασία οι ημέρες που προκύπτουν πρέπει να συ¬γκριθούν με την πιστωτική περίοδο. Οι ημέρες σημαίνουν ότι οι οφει¬λές των αγοραστών των προϊόντων κατά μέσο όρο διαρκούν αυτόν τον αριθμό των ημερών, στην προκειμένη περίπτωση 36. Για να κριθεί αν η εταιρία είναι σε καλύτερη θέση από άλλες, από πλευράς εισπρα¬κτικής απόδοσης, συγκρίνεται αυτός ο αριθμός με τον αντίστοιχο των ανταγωνιστριών εταιριών ή του κλάδου.

Δείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Υποχρεώσεων Προς Προμηθευτές (Trade Creditors To Purchases Ratio)
Ο δείκτης δείχνει την ταχύτητα με την οποία ανανεώνονται οι πιστώσεις των προμηθευτών ή διαφορετικά πόσες φορές κατά μέσο όρο εισπράττουν τις απαιτήσεις τους από την επιχείρηση οι προμηθευτές.
Ο δείκτης υπολογίζεται από τη σχέση:

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Υποχρεώσεων =
Αγορές  
Μέσο ύψος Υποχρεώσεων αρχής και τέλους χρήσης   

ή καλύτερα, στο βαθμό που υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, από τη σχέση:

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Υποχρεώσεων =
Αγορές επί πιστώσει 
Μέσο ύψος υποχρεώσεων αρχής και τέλους χρήσης   

Αναλογικά με τον προηγούμενο δείκτη η μέση διάρκεια πίστωσης από τους προμηθευτές προκύπτει από τη διαίρεση των ημερών ετησίως με το δείκτη Ταχύτητας Κυκλοφορίας Υποχρεώσεων:

Μέση Διάρκεια Πίστωσης

= 365

= 365χ Μέσο ύψος Υποχρεώσεων αρχής και τέλους χρήσης
Αγορές
Μέσο ύψος Υποχρεώσεων αρχής και τέλους χρήσης Καθαρές Πωλήσεις

• Για την Ωμέγα, με την υπόθεση ότι οι αγορές από τους προμηθευτές κατά τη διάρκεια της χρήσης είναι 160 χιλ. ευρώ, ο δείκτης Ταχύτητας Υποχρεώσεων και η Μέση Διάρκεια Πίστωσης είναι:

Δείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Υποχρεώσεων = φορές
Μέση Διάρκεια Πίστωσης = 140 ημέρες ή 4,5 μήνες

Εν κατακλείδι, καλό θα ήταν να αναφερθεί ότι η περίοδος πώλησης των αποθεμάτων συν την περίοδο είσπραξης των απαιτήσεων παρέχουν την περίοδο μετατροπής των αποθεμάτων σε διαθέσιμα, η οποία είναι γνωστή και ως Λειτουργικός Κύκλος.
Ο Λειτουργικός Κύκλος μείον την περίοδο πληρωμής των προμηθευτών δίνει τον Εμπορικό Κύκλο. Όσο μεγαλύτερος είναι ο Εμπορικός Κύκλος τόσο μεγαλύτερες επενδύσεις σε κεφάλαια κίνησης απαιτούνται.

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κεφαλαίου Κίνησης (Working Capital Turnover Ratio)
Ένας άλλος τρόπος για να χρησιμοποιήσουμε τα παραπάνω στοιχεία είναι το να υπολογίσουμε το λεγόμενο working capital.

Working Capital = Κυκλοφορούν Ενεργητικό – Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις
Το working capital αποτελεί τον αιμοδότη της εταιρείας και είναι το κεφάλαιο που μπορεί να χρησιμοποιήσει η εταιρεία άμεσα για πληρωμή λογαριασμών και χρηματοδότηση νέων επενδύσεων.
Με την βοήθεια του κλάσματος:
working capital
Κεφαλαιοποίηση Εταιρείας + Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις

μπορούμε να έχουμε ένα συγκριτικό στοιχείο ποιότητας της ρευστότητας για εταιρείες του ίδιου κλάδου.

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Ιδίων Κεφαλαίων
Ο αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Ιδίων Κεφαλαίων δείχνει το βαθμό χρησιμοποιήσεως των Ιδίων Κεφαλαίων της επιχειρήσεως, σε σχέση με τις πωλήσεις της. Με άλλα λόγια δείχνει τις πωλήσεις που πραγματοποίησε η επιχείρηση με κάθε μονάδα ιδίων κεφαλαίων.
Διατυπώνεται με τον εξής τύπο:

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Ιδίων Κεφαλαίων 

= Καθαρές Πωλήσεις 
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων
 1.000.000 =5 φορές
200.000

προκύπτει ότι με 1 ευρώ Ιδίων Κεφαλαίων, πραγματοποίησε πωλήσεις 5 ευρώ.
Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμοδείκτης αυτός, τόσο καλύτερη είναι η θέση της επιχειρήσεως διότι πραγματοποιεί μεγάλες πωλήσεις, με σχετικά μικρό ύψος Ιδίων Κεφαλαίων, γεγονός το οποίο ενδέχεται να οδηγεί σε αυξημένα κέρδη.
Από πλευράς ασφάλειας όμως, όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Ιδίων Κεφαλαίων, τόσο λιγότερο ευνοική είναι η θέση της επιχειρήσεως, γιατί λειτουργεί βασιζόμενη κυρίως στα ξένα κεφάλαια. Ένας χαμηλός αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Ιδίων Κεφαλαίων είναι ενδεχόμενο να παρέχει ένδειξη ύπάρξεως υπερεπενδύσεως σε πάγια, σε σχέση με τις πωλήσεις.
Πάντως ο αριθμοδείκτης αυτός έχει περιορισμένη αξία ως προς την αξιοπιστία και σπουδαιότητα των πληροφοριών που δίνει, γιατί και αυτός είναι ένας σύνθετος δείκτης.

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Κυκλοφορούν Ενεργητικού
Διατυπώνεται με τον εξής τύπο:

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορούν Ενεργητικού

Αξία Καθαρών Πωλήσεων
Μ.Ο. Κυκλοφορούν Ενεργητικού

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Συνολικού Απασχολουμένου Κεφαλαίου
Διατυπώνεται με τον εξής τύπο:

Αριθμοδείκτης Ταχύτητας Κυκλοφορίας Συνολικού Απασχολούμενου Κεφαλαίου  

= Αξία Καθαρών Πωλήσεων
Παθητικό

2.5.3 ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΩΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ (PROFITABILITY RATIOS)
Η ανάλυση της Καταστάσεως Αποτελεσμάτων Χρήσεως έχει πολύ μεγάλη σημασία για την επιχείρηση. Τούτο διότι, κατά κανόνα, όλες οι επιχειρήσεις έχουν σαν σκοπό το κέρδος και κατά συνέπεια οι ενδιαφερόμενοι δίδουν μεγάλη σημασία στο πόσο αποδοτική υπήρξε αυτή, από απόψεως κερδών ως και ποιες είναι οι προοπτικές της για το μέλλον.
Η ανταμοιβή των επενδυτών-μετόχων και των πιστωτών, για τα κεφάλαια που έχουν τοποθετήσει και για τους κινδύνους που έχουν αναλάβει, μετράται με την αποδοτικότητα της επιχειρήσεως, η οποία αντανακλά την ικανότητά της να πραγματοποιεί κέρδη. Για την μέτρηση της αποδοτικότητας χρησιμοποιούντα διάφορα κριτήρια, όπως η πορεία του όγκου των πωλήσεων, της παραγωγής, των κερδών κ.λ.π. Τα κριτήρια όμως αυτά για να αποκτήσουν ουσιαστική σημασία πρέπει να συσχετισθούν τόσο μεταξύ τους, όσο και με άλλα μεγέθη, που έχουν σχέση με την επιχείρηση.
Έτσι δημιουργήθηκε η ανάγκη χρησιμοποιήσεως των αριθμοδεικτών Αποδοτικότητας, οι οποίοι αναφέρονται αφ’ ενός στις σχέσεις κερδών και απασχολουμένων στην επιχείρηση κεφαλαίων και αφ’ ετέρου στις σχέσεις μεταξύ κερδών και πωλήσεων. Γενικά, οι αριθμοδείκτες Αποδοτικότητας υπολογίζονται είτε με βάση τις πωλήσεις της επιχειρήσεως κατά τη διάρκεια μιας χρήσεως, είτε με βάση τις επενδύσεις της.

Είδη Αριθμοδείκτών Αποδόσεως και Αποδοτικότητας Κεφαλαίου:

1. Αριθμοδείκτης Μικτού Περιθωρίου (Gross Profit Margin ή Μικτού Κέρδους)
2. Αριθμοδείκτης Καθαρού Περιθωρίου (Net Profit Margin ή Καθαρού Κέρδους)
3. Αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων (Return on Net Worth)
4. Αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Ενεργητικού (Return on Total Assets ή Return on Investments ή R.O.I.)
5. Αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Συνολικών Κεφαλαίων (Return to Total Capital Employed ή Αποδοτικότητα Συνόλου του Ενεργητικού)
   Κάποιοι άλλοι Αριθμοδείκτες Αποδοτικότητας είναι:
6. Αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Πωλήσεων
7. Αριθμοδείκτης Περιθωρίου Πωλήσεων

Αριθμοδείκτης Μικτού Περιθωρίου (ή Μικτού Κέρδους) (Gross Profit Margin)
Ο δείκτης μετρά την απόδοση των πωλήσεων σε σχέση με το μικτό αποτέλεσμα. Παράλληλα εκφράζει την ποσοστιαία συμβολή του μικτού αποτελέσματος στην κάλυψη των εξόδων διοίκησης, διάθεσης και λοιπών εξόδων μέχρι να προκύψει το καθαρό κέρδος χρήσης. Μία επιχείρηση με υψηλό Περιθώριο Μικτού Κέρδους έχει γενικά την ικανότητα να επιτυγχάνει μικρό κόστος πωληθέντων και υψηλές τιμές πώλησης. Επιπλέον έχει περιθώρια στην αντιμετώπιση αυξήσεων στο κόστος πωλήσεων και των άλλων εξόδων χωρίς να πάψει να είναι κερδοφόρα.
Ο δείκτης υπολογίζεται από την παρακάτω σχέση:

Δείκτης Μικτού Περιθωρίου Κέρδους
= 100 Χ Μικτό Κέρδος
Καθαρές Πωλήσεις

Αν είναι <1, σημαίνει ζημία

Το ποσοστό μικτού κέρδους βρίσκεται επίσης αν από την αξία πω¬λήσεως αφαιρεθεί το κόστος πωληθέντων και η διαφορά εκφραστεί σε ποσοστό επί τοις εκατόν της αξίας πωλήσεως
Στο σημείο όμως αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι το κόστος των πωληθέντων προϊόντων μιας επιχειρήσεως σε σχέση με τις πωλήσεις της εξαρτάται και από την ακολουθούμενη μέθοδο αποτιμήσεως των αποθεμάτων. Έτσι, σε περιόδους πληθωρισμού, αν ακολουθείται η μέ¬θοδος F.I.F.O. θα έχει σαν αποτέλεσμα αυξημένο Περιθώριο Κέρδους (μειωμένο κόστος πωληθέντων) από ό,τι αν ακολουθείται η μέθοδος L.I.F.O. (αυξημένο κόστος πωληθέντων).
Αφού ο αριθμοδείκτης Μικτού Κέρδους μας δείχνει το πόσο επικερ¬δής είναι μια επιχείρηση από την πώληση των προϊόντων της, η συνε¬χής παρακολούθηση αυτού για μια σειρά ετών μας παρέχει ένδειξη για την πορεία της εταιρίας διαχρονικά.
Εξ άλλου, ο αριθμοδείκτης αυτός καθιστά δυνατή τη σύγκριση με¬ταξύ ομοειδών επιχειρήσεων. Στην περίπτωση όμως αυτή απαιτείται μεγάλη προσοχή, ώστε τα χρησιμοποιούμενα στοιχεία των επιχειρήσε¬ων να είναι συγκρίσιμα μεταξύ τους.
Ας βγάλουμε κάποια συμπεράσματα εξετάζοντας τον αριθμοδείκτη Μικτού Κέρδους της εταιρίας Τιτάν:

Στη βιομηχανική επιχείρηση στο επίπεδο αυτό μετρείται η αποδοτικό¬τητα της παραγωγικής λειτουργίας. Το περιθώριο μεταξύ των δύο χρή¬σεων ανέβηκε από 24,8% στο 28,2%, η εταιρία δηλαδή πωλεί με πε¬ρισσότερο κέρδος τα προϊόντα της. Η αύξηση στο Μικτό Περιθώριο Κέρδους σημαίνει είτε καλύτερες τιμές είτε πτώση του κόστους παρα¬γωγής. Μείωση στην απόδοση μπορεί να επέλθει είτε από αύξηση του κόστους παραγωγής και αδυναμίας επίρριψής του στην κατανάλωση είτε από μείωση των τιμών πώλησης. Η αύξηση στο κόστος μπορεί να οφείλεται είτε στις πρώτες και βοηθητικές ύλες είτε στα εργατικά. Η μείωση στις τιμές πώλησης οφείλεται κυρίως στον ανταγωνισμό αλλά ίσως και στην αδυναμία πώλησης της σημαντικά αυξημένης παραγω¬γής της εταιρίας ή και γενικότερα απορρόφησης από την κατανάλωση λόγω νέων επενδύσεων στον κλάδο.
Ο υπολογισμός του Μικτού Κέρδους είναι πολύ σημαντικός για τις εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις, γιατί παρέχει ένα μέτρο αξιολογήσεως της αποδοτικότητας τους. Σ’ αυτού του είδους τις επι¬χειρήσεις, το κόστος πωληθέντων είναι το σημαντικότερο μέγεθος και ως εκ τούτου ο προσεκτικός έλεγχος είναι απαραίτητος για την εξα¬σφάλιση κερδοφόρας δραστηριότητας.
Ο αριθμοδείκτης Μικτού Κέρδους δείχνει τη λειτουργική αποτελε¬σματικότητα μιας επιχειρήσεως, καθώς και την πολιτική τιμών αυτής.
Μια επιχείρηση για να θεωρηθεί επιτυχημένη θα πρέπει να έχει ένα αρκετά υψηλό ποσοστό μικτού κέρδους, που να της επιτρέπει να κα¬λύπτει τα λειτουργικά και άλλα έξοδα της και συγχρόνως να της αφή¬νει ένα ικανοποιητικό καθαρό κέρδος, σε σχέση με τις πωλήσεις και τα ίδια κεφάλαια που απασχολεί.
Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμοδείκτης Μικτού Κέρδους τόσο κα¬λύτερη, από απόψεως κερδών, είναι η θέση της επιχειρήσεως, διότι μπορεί να αντιμετωπίσει χωρίς δυσκολία αύξηση του κόστους των πω¬λουμένων προϊόντων της. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι, η επίδραση από μια ενδεχόμενη αύξηση του κόστους των πωληθέντων θα είναι λι¬γότερο δυσμενής στην επιχείρηση εκείνη, που έχει υψηλό αριθμοδείκτη Μικτού Κέρδους, από ό,τι θα είναι σε μια άλλη με χαμηλό το σχετι¬κό αριθμοδείκτη.
Ένας υψηλός αριθμοδεικτης Μικτού Κέρδους δείχνει την ικανότητα
της Διοικήσεως μιας επιχειρήσεως να επιτυγχάνει φθηνές αγορές και
να πωλεί σε υψηλές τιμές. Αντίθετα, ένας χαμηλός αριθμοδείκτης Μικτού Κέρδους, δείχνει μια όχι καλή πολιτική της Διοικήσεως στον τομέα των αγορών και πωλήσεων.
Το γεγονός αυτό οδηγεί σε στασιμότητα με αποτέλεσμα να μην πραγματοποιούνται αγορές σε μεγάλες ποσότητες, που θα μπο¬ρούσαν να επιτευχθούν με χαμηλές τιμές.
Είναι όμως δυνατόν, μια επιχείρηση να έχει θέσει σκόπιμα ένα χα¬μηλό περιθώριο κέρδους, προκειμένου να επιτύχει αύξηση του όγκου των πωλήσεων, ή αύξηση των πωλήσεων ενός νέου προϊόντος της, ώστε να διευρύνει τη δυναμική παρουσία της στην Αγορά.
Ως εκ τούτου, μολονότι ένας υψηλός αριθμοδείκτης Μικτού Κέρ¬δους φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, ότι είναι προτιμητέος, εν τούτοις θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες. Για παράδειγμα, μια επιχείρηση με χαμηλό περιθώριο κέρδους μπορεί να εφαρμόζει μια δυναμική πολιτική πωλήσεων κατά την οποία να πραγματοποιεί υψηλά κέρδη λόγω του μεγάλου όγκου πωλήσεων, αντισταθμίζοντας έτσι το χαμηλό της περιθώριο κέρδους. Αντίθετα, μια επιχείρηση με υψηλό περιθώριο κέρδους μπορεί να είναι μια καθετοποιημένη επιχείρηση, οπότε το συνολικό κέρδος όλων των επιμέρους διαδικασιών επιτυγχά¬νεται με βάση την τιμή πωλήσεως των ετοίμων προϊόντων της. Μια επι¬χείρηση που βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο της παραγωγικής διαδι¬κασίας θα έχει ένα πολύ μικρότερο περιθώριο κέρδους, εφόσον δεν συνυπολογίζει τα κέρδη των προηγουμένων σταδίων.
Τέλος, θα πρέπει να πούμε ότι ένας χαμηλός αριθμοδείκτης μπο¬ρεί να παρέχει ένδειξη ότι η επιχείρηση έχει κάνει επενδύσεις, που δεν δικαιολογούνται από τον όγκο των πωλήσεων της, με αποτέλεσμα να έχει αυξημένο κόστος παραγωγής των προϊόντων της.

Αριθμοδείκτης Καθαρού Περιθωρίου (ή Καθαρού Κέρδους) (Net Profit Margin)
Ο αριθμοδείκτης Καθαρού Περιθωρίου δείχνει το ποσοστό του κα¬θαρού κέρδους που επιτυγχάνει μια επιχείρηση από τις πωλήσεις της, δηλ. δείχνει το κέρδος από τις λειτουργικές της δραστηριότητες. Με άλλα λόγια ο αριθμοδείκτης αυτός δείχνει το ποσοστό κέρδους, που μένει στην επιχείρηση μετά την αφαίρεση από τις καθαρές πωλήσεις του κόστους πωληθέντων και των λοιπών εξόδων.
Ο δείκτης υπολογίζεται από την παρακάτω σχέση:

Δείκτης Καθαρού Περιθωρίου Κέρδους = 100 Χ Καθαρά Κέρδη Χρήσης
Καθαρές Πωλήσεις

Αν είναι <1, σημαίνει ζημία

Στα καθαρά λειτουργικά κέρδη δεν περιλαμβάνονται τυχόν μη λει¬τουργικά έσοδα και κέρδη (έσοδα από συμμετοχές, προσωρινές επεν¬δύσεις σε χρεόγραφα, δικαιώματα ευρεσιτεχνίας, κληρώσεις λαχνών κ.λ.π.), όπως και τα μη λειτουργικά έξοδα και ζημίες (ζημίες από κατα¬στροφή εμπορευμάτων κ.λ.π.), τα οποία όμως μπορεί να είναι σημαντι¬κά και να επηρεάζουν το αποτέλεσμα.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι κάποιοι αναλυτές εκφράζουν την άποψη ότι δραστηριότητες όπως συμμετοχές, συναλλαγματικές διαφορές, κέρδη-ζημιές από χρεόγραφα, θεωρούνται τυπικές και συνήθεις για τις επιχειρήσεις και συνεπώς θα πρέπει λαμβάνονται υπόψη για τον υπολογισμό του αριθμοδείκτη Καθαρού Κέρδους. Μόνο τα ανόργανα κονδύλια δεν θα πρέπει να συμμετέχουν στον υπολογισμό του αριθμοδείκτη (ασυνήθιστα στη φύση και μη επαναλαμβανόμενα)
Κρίνεται γόνιμο να σχολιαστεί ο παρακάτω Πίνακας ο οποίος παρουσιάζει την εξέλιξη των πωλήσεων και κερδών, των αριθμοδεικτών Μικτού και Καθαρού Κέρδους, καθώς και τους Δεί¬κτες Τάσεως των μεγεθών αυτών της ΑΓΕΤ-ΗΡΑΚΛΗΣ, κατά τα έτη 1994 -98.

Δείκτες Τάσεως Α.Ε. ΑΓΕΤ-ΗΡΑΚΛΗΣ
(ποσά σε χιλιάδες ευρώ)
1994 1995 1996 1997 1998
Καθαρές πωλήσεις……. 6.073 7.794 10.373 14.310 16.045
Δείκτης τάσεως (%)…. 100 128,34 170,8 235,6 264,2
Μικτά κέρδη ……………. 995 1 .662 1.705 2.239 2.415
Δείκτης τάσεως (%)…. 100 167,05 171,3 224,9 242,6
Καθαρά λειτουργικά κέρδη 179,5 468,6 235,1 429,1 921
Δείκτης τάσεως (%)…. 100 261,06 131 239,1 513
Αριθμοδείκτης μικτού κέρδους 16,40% 21,30% 16,40% 15,70% 15,10%
Δείκτης τάσεως (%)…. 100 129,88 100 95,73 92,07
Αριθμοδείκτης καθαρού κέρδους 2,96% 6,01% 2,27% 3,00% 0,57%
Δείκτης τάσεως (%)…. 100 203,04 76,96 101,4 19,26

Κρίνεται απαραίτητο να πούμε ότι, στην αριθμοδεικτική ανάλυση επιλέγεται μια χρήση σαν Βάση (100) και οι επόμενες αντικατοπτρίζουν τη μεταβολή των λογαριασμών σε σχέση με τη βάση. Η μεταβολή προκύπτει με διαίρεση του ποσού του λογαριασμού που μετράμε τη μεταβολή δια του ποσού του έτους βάσεως και πολλαπλασιαζόμενου του αποτελέσματος της διαίρεσης με το 100. Η επιλογή του έτους βάσης είναι πρωταρχικής σημασίας, γιατί το έτος βάσης αποτελεί το κοινό σημείο αναφοράς για όλες τις συγκρίσεις των μεγεθών. Για το λόγο αυτό το έτος βάσης πρέπει να αντιπροσωπεύει μία χρήση στην οποία η επιχείρηση λειτούργησε όσο ήταν δυνατόν κάτω από ομαλότερες συνθήκες.

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω Πίνακα, τόσο ο αριθμοδείκτης Μικτού Κέρδους όσο και ο αριθμοδείκτης Καθαρού Κέρδους δεν μπο¬ρούν να θεωρηθούν ικανοποιητικοί για τις περισσότερες από τις χρή¬σεις που εξετάζονται. Επί πλέον, η πορεία τους διαχρονικά παρουσιά¬ζει κάμψη, όπως φαίνεται και από τους Δείκτες Τάσεως. Οι αριθμοδείκτες αυτοί οδηγούν στο συμπέρασμα ότι, αν δεν επιδιωχθεί η αύξηση του ρυθμού πωλήσεων που υπήρχε, τότε οι προοπτικές της επιχειρή¬σεως δεν διαγράφονται καλές. Κάτι τέτοιο όμως δεν φαίνεται εύκολα πραγματοποιήσιμο, διότι ολόκληρος ο κλάδος έχει να αντιμετωπίσει έντονο ανταγωνισμό.

Δείκτης Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων (Return on net worth)
Ο δείκτης μετρά την απόδοση των Ιδίων Κεφαλαίων σε σχέση με τα καθαρά κέρδη χρήσης. Με άλλα λόγια ο δείκτης δείχνει πόσες χρηματικές μονάδες κερδίζει η επιχείρηση για κάθε χρηματική μονάδα που οι ιδιοκτήτες της έχουν θέσει στη διάθεσή της.
Ο δείκτης δίνεται από την παρακάτω σχέση:

Δείκτης Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων = 100 X Καθαρά Κέρδη χρήσης Προ Φόρων
Μ.Ο. Ιδίων Κεφαλαίων

Αν είναι <1, έχουμε ζημία
Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι ο παραπάνω αριθμοδείκτης μπορεί να σπάσει σε τρία κλάσματα:

Καθαρά Κέρδη

Πωλήσεις * Πωλήσεις

Σύνολο Ενεργητικού * Σύνολο Ενεργητικού

Ίδια Κεφάλαια

Το πρώτο κλάσμα αποτελεί το Περιθώριο Κέρδους της εταιρείας. Το δεύτερο κλάσμα μας δείχνει πόσο αποδοτικά χρησιμοποιεί η εταιρεία τα περιουσιακά της στοιχεία για να παράγει πωλήσεις (Asset Management). Το τρίτο κλάσμα μας δίνει το ποσοστό Μόχλευσης (Leverage) μέσω δανεισμού που χρησιμοποιεί η εταιρεία.
Από την παραπάνω ανάλυση γίνεται φανερό ότι ο αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων είναι ο συνδιασμός των τριών όπλων που έχει η Διοίκηση της εταιρείας (βελτίωση περιθωρίου κέρδους, βελτίωση των πωλήσεων και χρήση πρόσθετων κεφαλαίων μέσω δανεισμού) για την αύξηση της κερδοφορίας της. Για τον λόγο αυτό η τιμή του συγκεκριμένου αριθμοδείκτη είναι ένα σημαντικό κριτήριο της Διοίκησης και της ποιότητας μιας εταιρείας.
Επειδή συμβαίνει σε αρκετές περιπτώσεις τα Ίδια Κεφάλαια να μεταβάλλονται σημαντικά κατά τη διάρκεια της χρήσης, σωστότερο είναι για τον υπολογισμό του δείκτη, στον παρανομαστή, να τοποθετείται ο μέσος όρος των Ιδίων Κεφαλαίων κατά τη διάρκεια της χρήσης.
Ο δείκτης Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων μπορεί να εκφραστεί με βάση την παρακάτω σχέση η οποία ονομάζεται εξίσωση Du Pont. Η συγκεκριμένη εξίσωση προσφέρεται για την διερεύνηση των αιτιών που συντρέχουν στη διαμόρφωση του δείκτη και επιτρέπει την παρέμβαση σ΄ αυτές προκειμένου να καλυτερεύσει.

Δείκτης Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων = 100X Καθαρό Περιθώριο Κέρδους
Χ Ταχύτητα Κυκλοφορίας Ενεργητικού 
Χ Ενεργητικό προς Ίδια Κεφάλαια =
100 Χ Καθαρά Κέρδη χ Καθαρές Πωλήσεις χ Μ.Ο. Ενεργητικού 
Καθαρές Πωλήσεις Μ.Ο. Ενεργητικού Μ.Ο. Ιδίων Κεφαλαίων

Με βάση την παραπάνω σχέση, η επιχείρηση θα μπορούσε με ποικίλους τρόπους να αυξήσει το Περιθώριο Κέρδους και την Ταχύτητα Κυκλοφορίας Ενεργητικού, προκειμένου να βελτιώσει την Αποδοτικότητα των Ιδίων Κεφαλαίων.
Η αύξηση του περιθωρίου μπορεί να πραγματοποιηθεί με την αύξηση των τιμών πώλησης χωρίς ταυτόχρονη μείωση των καθαρών εσόδων (κάτι που πιθανά μπορεί να γίνει από τις επιχειρήσεις που προσφέρουν υψηλής ποιότητας προϊόντα), με τη συμπίεση των δαπανών ορισμένων μη επικερδών προγραμμάτων, με την αύξηση της παραγωγικότητας, με τη μείωση των χρηματοοικονομικών εξόδων κ.λ.π.
Η αύξηση της Ταχύτητας Κυκλοφορίας του Ενεργητικού θα μπορούσε να επιτευχθεί με την αύξηση του όγκου πωλήσεων, με τη μείωση πλεοναζόντων αποθεμάτων, με τη ρευστοποίηση των μη αναγκαίων παγίων, με την εφαρμογή μιας πιο σφικτής πιστωτικής πολιτικής έναντι των πελατών κ.λ.π.

Αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Ενεργητικού (Return on Assets – Return on Investments – R.O.I.)
Ο αριθμοδείκτης αυτός μετρά την απόδοση των συνολικών περιου¬σιακών στοιχείων μιας επιχειρήσεως, καθώς και των επί μέρους τμημά¬των αυτής και αποτελεί ένα είδος αξιολογήσεως και ελέγχου της Διοική¬σεως της.
Ο αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας του Ενεργητικού βρίσκεται αν δι¬αιρέσουμε το σύνολο των λειτουργικών κερδών της χρήσεως με το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων (σύνολο ενεργητικού) που μετέ¬χουν στην πραγματοποίηση των εν λόγω κερδών.
Ο δείκτης υπολογίζεται με βάση την παρακάτω σχέση:

Δείκτης Αποδοτικότητας Ενεργητικού
=100χ Καθαρά Κέρδη
Μ.Ο. Ενεργητικού

Για τον προσδιορισμό των μεγεθών που χρησιμοποιούνται στον υπο¬λογισμό του αριθμοδείκτη αυτού έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις.
Ορισμένοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι για τον προσδιορισμό του ύψους των καθαρών λειτουργικών κερδών πρέπει ν’ αφαιρούνται τα χρηματοοικονομικά έξοδα, δηλ. οι τόκοι των ξένων κεφαλαίων. Άλλοι πάλι, υποστη¬ρίζουν ότι τα καθαρά λειτουργικά κέρδη πρέπει να λαμβάνονται υπό¬ψη πριν από την αφαίρεση των χρηματοοικονομικών εξόδων. Η δικαιολογητική βάση της απόψεως αυτής είναι ότι, τα χρηματοοικονο¬μικά έξοδα αποτελούν την αμοιβή των ξένων κεφαλαίων, όπως τα με-ρίσματα αποτελούν την αμοιβή των ιδίων κεφαλαίων.
Στο σύνολο των περιουσιακών στοιχείων δεν περιλαμβάνονται οι συμμετοχές ως και άλλες παρόμοιες επενδύσεις διότι αυτές δεν συντε¬λούν στη δημιουργία λειτουργικών κερδών.
Εξάλλου, ορισμένοι συγγραφείς λαμβάνουν το σύνολο των περιου¬σιακών στοιχείων της επιχειρήσεως πριν από την αφαίρεση των συνο¬λικών αποσβέσεων.
Η αιτιολογία της απόψεως αυτής είναι ότι κατ’ αυτό τον τρόπο αντισταθμίζεται η επίδραση που ασκεί ο πληθωρισμός πάνω στο ιστο¬ρικό κόστος των περιουσιακών στοιχείων σε σύγκριση με το σύνολο της αξίας αυτών μετά την αφαίρεση των συνολικών αποσβέσεων. Πά¬ντως, για να υπολογιστεί η απόδοση, είναι προτιμότερο να χρησιμο¬ποιούνται τα καθαρά περιουσιακά στοιχεία της επιχειρήσεως και μάλι¬στα το σύνολο αυτών που πράγματι απασχολήθηκε κατά τη διάρκεια της χρήσεως.
Για το λόγο αυτόν, αν κατά τη διάρκεια της χρήσεως μεταβλήθηκε σημαντικά η συνολική αξία των περιουσιακών στοιχείων της επιχειρή¬σεως, είναι απαραίτητο να λαμβάνεται ο μέσος όρος του Ενεργητικού. Κατ’ αυτό τον τρόπο υπολογίζεται το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων που πράγματι απασχολήθηκε κατά τη διάρκεια της χρήσε¬ως.
Κρίνεται σκόπιμο να βρεθεί και να σχολιαστεί ο αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας του Ενεργη¬τικού της εταιρίας Walker Wilson:

• Για την Walker Wilson (Μέσος δείκτης κλάδου = 10 %), έχουμε:

Ο δείκτης Αποδοτικότητας Ενεργητικού της Walker Wilson είναι σημαντικά χαμηλότερος από το μέσο δείκτη του κλάδου πράγμα που σημαίνει χαμηλό Περιθώριο Κέρδους στις πωλήσεις και χαμηλή ταχύτητα ενεργητικού.
Ο υπολογισμός του αριθμοδείκτη Αποδοτικότητας του Ενεργη¬τικού μιας επιχειρήσεως επιτρέπει:

1. Τη σύγκριση της αποδοτικότητας μιας επιχειρήσεως με την αποδοτικότητα άλλων μορφών επενδύσεων, καθώς και με την αποδο¬τικότητα άλλων επιχειρήσεων του ιδίου περίπου βαθμού κινδύνου. Η αποτελεσματικότητα λειτουργίας μιας επιχειρήσεως δείχνει την ικανό¬τητα της να μπορεί να επιζήσει οικονομικά και να προσελκύει κεφά-λαια που προσφέρονται για επένδυση, ανταμείβοντας τα ανάλογα.
2. Την παρακολούθηση της αποδοτικότητας διαχρονικά και τη σύγ¬κριση της με τα αντίστοιχα μεγέθη άλλων ομοειδών επιχειρήσεων ή με το μέσο όρο του κλάδου όπου ανήκει η επιχείρηση.
3. Τη διερεύνηση των αιτίων της μεταβολής του διαχρονικά. Από πολλούς υποστηρίζεται η άποψη ότι, είναι προτιμότερο να μετράται η κερδοφόρα δυναμικότητα της επιχειρήσεως με τον αριθμοδείκτη αυτό παρά με τον αριθμοδείκτη Λειτουργικών Κερδών προς Καθαρές Πωλήσεις.

Δείκτης Αποδοτικότητας Συνολικών Κεφαλαίων (ή Αποδοτικότητα Συνόλου Του Ενεργητικού) (Return Τo Τotal Capital Employed)
Αν ο προηγούμενος δείκτης ενδιαφέρει κυρίως τους ιδιοκτήτες της επιχείρησης, ο συγκεκριμένος ενδιαφέρει την επιχείρηση στο σύνολό της. Η επιχείρηση έχει επενδύσει τόσο Ίδια όσο και Ξένα Κεφάλαια και κατά συνέπεια η Διοίκησή της ενδιαφέρεται κυρίως για την Αποδοτικότητα των Συνολικών Κεφαλαίων. Η αποδοτικότητα προσδιορίζεται αθροίζοντας στα καθαρά κέρδη τα χρηματοοικονομικά έξοδα αφού αφαιρεθούν όμως απ΄ αυτά οι αναλογούντες φόροι με βάση τον ισχύοντα φορολογικό συντελεστή (φ). Τα χρηματοοικονομικά έξοδα θεωρούνται η αμοιβή των Ξένων Κεφαλαίων, ενώ τα καθαρά κέρδη είναι η αμοιβή των Ιδίων κεφαλαίων.
Ο δείκτης υπολογίζεται με βάση την παρακάτω σχέση:

Δείκτης Αποδοτικότητας Συνολικών Κεφαλαίων = Καθαρά κέρδη + Χρηματ. έξοδα Χ (1-φ)
Μ.Ο. Συνολικών Κεφαλαίων

Τα καθαρά κέρδη προκύπτουν μετά την αφαίρεση όλων των σχετικών εξόδων που πρέπει επίσης να περιλαμβάνουν τους φόρους εισοδήματος, τους φόρους που δεν έχουν ενσωματωθεί στο λειτουργικό κόστος και τις αμοιβές του Διοικητικού Συμβουλίου, τα οποία το Ε.Γ.Λ.Σ. εμφανίζει στην Κατάσταση Διάθεσης Κερδών.
Οι Τόκοι-Έξοδα μειωμένοι κατά το ποσό του φορολογικού οφέλους που προκύπτει από την έκπτωσή τους για φορολογικούς σκοπούς προστίθενται στα καθαρά κέρδη, γιατί θεωρούνται αμοιβή για την παροχή κεφαλαίων από τους πιστωτές, όπως τα μερίσματα θεωρούνται αμοιβή για την παροχή κεφαλαίων από τους μετόχους αλλά δεν μειώνουν τα έσοδα προκειμένου να υπολογιστούν τα κέρδη.
Ο αριθμοδείκτης αυτός είναι ένας από τους σημαντικότερους αριθμοδείκτες μετρήσεως της αποδοτικότητας μιας επιχειρήσεως διότι:
α) Ένας χαμηλός αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Συνόλου Απα¬σχολουμένων Κεφαλαίων μπορεί εύκολα να μηδενιστεί, σε περίπτωση που η επιχείρηση αντιμετωπίσει περίοδο κρίσεως.
β) Αν ο αριθμοδείκτης αυτός είναι χαμηλότερος από το κόστος των δανειακών κεφαλαίων, τυχόν αύξηση αυτών θα μειώσει τα κατά μετοχή κέρδη της επιχειρήσεως, εκτός αν τα νέα δανειακά κεφάλαια χρησιμο¬ποιηθούν σε τομείς όπου η αποδοτικότητα του συνόλου των απασχο¬λουμένων σ’ αυτούς κεφαλαίων είναι υψηλότερη από τη μέση αποδοτι¬κότητα των Συνολικών Κεφαλαίων της επιχειρήσεως.
γ) Ένας μόνιμα χαμηλός αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Συνολικών Κεφαλαίων ενός ή περισσοτέρων τμημάτων μιας επιχειρήσεως, παρέχει ένδειξη για ενδεχόμενη διακοπή της δραστηριότητας τους, αν φυσικά αυτά δεν αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της όλης επιχειρήσεως.
δ) Ο υπολογισμός της Αποδοτικότητας του Συνόλου των Απα¬σχολουμένων Κεφαλαίων αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, οδηγό στις πε¬ριπτώσεις που μια επιχείρηση πρόκειται να προβεί σε εξαγορά κάποιας άλλης ή άλλων επιχειρήσεων ή ν’ αναλάβει νέες δραστηριότητες. Εάν η προσδοκώμενη απόδοση των κεφαλαίων που πρόκειται ν’ απασχοληθούν δεν είναι ελκυστική, θα πρέπει η επιχείρηση ν’ αποφύ¬γει τέτοιες κινήσεις.

Αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Πωλήσεων
Εκφράζεται με τον εξής τύπο:

Αριθμοδείκτης Αποδοτικότητας Πωλήσεων
=100χ Καθαρά Κέρδη Προ Φόρων
Καθαρές Πωλήσεις

Αν είναι <1, εκφράζει ζημία

Αριθμοδείκτης Περιθωρίου Πωλήσεων
Εκφράζεται με τον εξής τύπο:
Αριθμοδείκτης Περιθωρίου Πωλήσεων
=100χ Μερικό αποτέλεσμα Εκμετάλλευσης
Καθαρές Πωλήσεις

Αν είναι <1, εκφράζει ζημία
2.5.4 ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ
(FINANCIAL STRUCTURE AND VIABILITY RATIOS)

Για τους επενδυτές-μετόχους η ύπαρξη χρεών περικλείει κάποιο κίνδυνο απώλειας της επενδύσεώς τους και μειώνει την αξία των αυξημένων κερδών , που συνήθως επιτυγχάνει μια επιχείρηση με τη χρησιμοποίηση ξένων δανειακών κεφαλαίων, είναι γεγονός ότι ο υπερδανεισμός μπορεί όχι μόνο ν’ αντιστρέψει τους ευνοϊκούς όρους για επίτευξη αυξημένων κερδών αλλά και να θέσει σε κίνδυνο την όλη επιχείρηση.
Σχετικά με την επίδραση που έχει η διάρθρωση των κεφαλαίων μιας επιχειρήσεως στην αξία των μετοχών της και στο ύψος των κερδών της, υπάρχουν δύο διαφορετικές θεωρήσεις.
Η μία υποστηρίζει ότι τα δανειακά κεφάλαια, εκτός από το όφελος που αποφέρουν στην επιχείρηση λόγω των φορολογικών ελαφρύνσεων, ασκούν επίσης επίδραση στα κέρδη και στην εκτίμηση της αξίας των μετοχών αυτής. Η άλλη υποστηρίζει ότι εκτός από το φορολογικό όφελος, τα δανειακά κεφάλαια δεν επηρεάζουν τα κέρδη και την εκτίμηση της αξίας των μετοχών της επιχειρήσεως.
Ανεξάρτητα από τα παραπάνω πρέπει να τονιστεί ότι, αφού οι διάφορες πηγές κεφαλαίων έχουν διαφορετικό κόστος, είναι ευθύνη της Διοικήσεως κάθε επιχειρήσεως να επισημάνει τυχόν ευκαιρίες, με σκοπό να υποκαταστήσει τα υψηλού κόστους κεφάλαια με άλλα χαμηλότερου κόστους.
Ύστερα από όσα προαναφέρθηκαν, τίθεται το ερώτημα ποιο είναι το ποσοστό εκείνο των ξένων κεφαλαίων, που μπορεί να θεωρηθεί άριστο, με άλλα λόγια, ποια είναι η άριστη διάρθρωση κεφαλαίων για την επιχείρηση.
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό προϋποθέτει τη μελέτη και ανάλυση των περιουσιακών της στοιχείων, της δυναμικότητας των κερδών της και του βαθμού σταθερότητας τους μελλοντικά, ο οποίο βέβαια εξαρτάται από πολλούς και ποικίλους παράγοντες.
Πάντως, θα πρέπει  να τονιστεί ότι κάθε επιχείρηση έχει τη δική της αρίστη διάρθρωση κεφαλαίων, η οποία εξαρτάται από τους διαφόρους παράγοντες που προαναφέρθηκαν.
Επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, για παράδειγμα, οι οποίες από τη φύση τους χρειάζονται μεγάλες επενδύσεις κεφαλαίων σε πάγια περιουσιακά στοιχεία καλύπτουν συνήθως ένα μεγάλο ποσοστό των αναγκών σε κεφάλαια μέσω μακροχρόνιου δανεισμού.
Αντίθετα, οι βιομηχανικές επιχειρήσεις έχουν μεγαλύτερη ευελιξία και προτιμούν τη χρησιμοποίηση περισσότερο των Ιδίων Κεφαλαίων για τη χρηματοδότητή τους.
Η πολιτική που ακολουθεί κάθε επιχείρηση ως προς τη διάρθρωση των κεφαλαίων της έχει σαν σκοπό την ισορροπία μεταξύ του αναλαμβανόμένου κινδύνου από την άσκηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και της προσδοκώμενης απ’ αυτήν αποδόσεως. Η χρήση μεγαλυτέρου ποσοστού δανειακών κεφαλαίων αυξάνει τον κίνδυνο ως προς τη μελλοντική πορεία των κερδών της επιχειρήσεως, αλλά υποδηλώνει και αυξημένη προσδοκώμενη απόδοση. Γενικά ο αυξημένος κίνδυνος οδηγεί σε μείωση της τιμής των μετοχών μιας επιχειρήσεως στην αγορά. Αντίθετα, η προσδοκία για μεγαλύτερη απόδοση προκαλεί αύξηση της τιμής τους.
Η άριστη διάρθρωση κεφαλαίων για μια επιχείρηση είναι εκείνη που κατορθώνει να επιφέρει ισορροπία μεταξύ του αναλαμβανομένου κινδύνου και της αποδόσεως της επιχειρήσεως και η οποία μεγιστοποιεί την τιμή των μετοχών αυτής στην Αγορά, ενώ ταυτόχρονα, ελαχιστοποιεί το κόστος των κεφαλαίων της. Εφόσον η μεγιστοποίηση της τιμής των μετοχών μιας επιχειρήσεως και η ελαχιστοποίηση του κόστους των κεφαλαίων αυτής ταυτίζονται χρονικά, το πρόβλημα ευρέσεως της αρίστης διαρθρώσεως κεφαλαίων είναι πρόβλημα μεγιστοποιήσεως της αξίας της ή ελαχιστοποιήσεως του κόστους των κεφαλαίων της.
Γενικά, οι παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις μιας επιχειρήσεως για τη διατήρηση μιας δεδομένης διαρθρώσεως κεφαλαίων είναι οι εξής:

1) Ο επιχειρηματικός κίνδυνος, ο οποίος υπάρχει σε όλες τις οικονομικές δραστηριότητες και συνδέεται άμεσα με το είδος της κάθε επιχειρήσεως. Όσο μεγαλύτερος είναι ο επιχειρηματικός κίνδυνος τόσο χαμηλότερος πρέπει αν είναι ο αριθμοδείκτης Δανειακής Επιβαρύνσεως.
2) Η θέση της επιχειρήσεως από απόψεως φορολογίας. Ως γνωστόν ένας σημαντικός παράγοντας για τη χρησιμοποίηση από μέρους των επιχειρήσεων ξένων κεφαλαίων, είναι το γεγονός ότι οι τόκοι αφαιρούνται από τα κέρδη αυτών με αποτέλεσμα τη μείωση του φορολογητέου ποσού και του κόστους δανεισμού ανάλογα με το συντελεστή φορολογίας κάθε επιχειρήσεως. Το πλεονέκτημα όμως αυτό είναι άνευ σημασίας, αν το μεγαλύτερο μέρος των κερδών της επιχειρήσεως έχει λόγους να υπόκειται σε φορολογικές απαλλαγές. Τούτο συμβαίνει, όταν η επιχείρηση έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιεί αυξημένες αποσβέσεις ή να έχει μειωμένη φορολογική επιβάρυνση, λόγω πραγματοποιήσεως νέων επενδύσεων, ή τέλος ν’ απαλλάσσεται εντελώς από φόρους, λόγω μεταφοράς ζημιών προηγούμένων χρήσεων.
Στις περιπτώσεις αυτές, ο συντελεστής φορολογίας των κερδών της επιχειρήσεως είναι πολύ χαμηλός ή και μηδενικός ενίοτε, οπότε το κίνητρο φορολογικών ελαφρύνσεων από τη χρησιμοποίηση ξένων κεφαλαίων ατονεί. Αποτέλεσμα αυτού είναι να μην είναι τόσο επωφελής, από απόψεως φορολογίας, η χρησιμοποίηση των ξένων κεφαλαίων όσο θα ήταν στην περίπτωση που η επιχείρηση δεν είχε τις παραπάνω δυνατότητες και τα κέρδη της θα υπόκειντο σε υψηλό συντελεστή φορολογίας εισοδήματος.
3) Η ικανότητα της επιχειρήσεως ν’ αντλεί κεφάλαια με επωφελείς γι’ αυτήν όρους, ακόμη και κάτω από δύσκολες συνθήκες. Επιχειρήσεις με αμετάβλητο κύκλο εργασιών έχουν ανάγκη συνεχούς ροής κεφαλαίων για την επίτευξη μακροχρόνιας ανόδου. Κάτω από συνθήκες στενότητας ρευστών αυξάνονται οι δυσκολίες δανεισμού από τις τράπεζες, διότι οι τελευταίες επιλέγουν με αυστηρά κριτήρια τις επιχειρήσεις που δανείζουν και προτιμούν αυτές που παρουσιάζουν υγιείς και δυναμικούς Ισολογισμούς.
Ως εκ τούτου, οι ανάγκες μιας επιχειρήσεως για κεφάλαια μελλοντικά και οι συνέπειες από τυχόν έλλειψή τους έχουν σημαντική επίδραση στη διάρθρωση των κεφαλαίων της.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να πούμε ότι, αναλύοντας οικονομικά μια επιχείρηση, είναι απαραίτητος ο προσδιορισμός της θέσεως τόσο από βραχυχρόνια όσο και από μακροχρόνια σκοπιά. Αυτό γιατί, μια ευνοϊκή τρέχουσα οικονομική κατάσταση μπορεί να εξουδετερωθεί από μια αντίθετη κατάσταση στην περιουσιακή και κεφαλαιακή της διάρθρωση. Σαν παράδειγμα που ενδέχεται να επηρεάσουν δυσμενώς την επιχείρηση μπορούν να αναφερθούν η πραγματοποίηση ανεπαρκών αποσβέσεων, η ύπαρξη υπερεπενδύσεων σε πάγια στοιχεία που δεν είναι πλήρως εκμεταλλεύσιμα, η δυσμενής διάρθρωση των κεφαλαίων της επιχειρήσεως, η οποία την κάνει να είναι υπερχρεωμένη και να επιβαρύνεται με πρόσθετα χρηματοοικονομικά έξοδα κ.ά.
Αντίθετα, μια ευνοϊκή, από μακροχρόνια σκοπιά, οικονομική κατάσταση μπορεί να εξουδετερωθεί από μια δυσμενή τρέχουσα κατάσταση στα κεφάλαια κινήσεως της επιχειρήσεως. Σαν παραδείγματα μπορούν να αναφερθούν η ανεπάρκεια των κεφαλαίων κινήσεως, οι μεγάλες απαιτήσεις, τα υψηλά αποθέματα, των οποίων η ταχύτητα κυκλοφορίας είναι χαμηλή κ.λ.π.

Είδη Αριθμοδεικτών Βιωσιμότητας και Διάρθρωσης κεφαλαίου:
1) Αριθμοδείκτης Ιδίων Κεφαλαίων προς Συνολικά Κεφάλαια (Ratio of Owner’s Equity to Total Assets) και Αριθμοδείκτης Δανειακών Κεφαλαίων και Αριθμοδείκτης Υπερχρέωσης
2) Αριθμοδείκτης Αυτοχρηματοδοτήσεως
3) Αριθμοδείκτης Χρηματοδότησης Παγίων με Ίδια Κεφάλαια και Αριθμοδείκτης Παλαιότητας Παγίων
4) Αριθμοδείκτης Παγιοποίησης Της Περιουσίας
5) Αριθμοδείκτης Ρευστοποίησης Της Περιουσίας
6) Αριθμοδείκτης Ιδίων Κεφαλαίων προς Δανειακά Κεφάλαια (Ratio of Owner’s Equity to Total Liabilities)
7) Αριθμοδείκτης Ιδίων Κεφαλαίων προς Πάγια (Ratio of Owner’s Equity to Fixed Assets)
8) Αριθμοδείκτης Κυκλοφορούντος Ενεργητικού προς Συνολικές Υποχρεώσεις (Ratio of Current Assets to Total Liabilities)
9) Αριθμοδείκτης Παγίων προς Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις (Ratio of Fixed Assets to Long Term Liabilities)
10) Αριθμοδείκτης Κάλυψης Κυκλοφορούν Ενεργητικού με Διαρκή Κεφάλαια
11) Αριθμοδείκτης Καλύψεως Τόκων (Number of Times Interest Earned)

Άλλοι Αριθμοδείκτες Βιωσιμότητας και Διάρθρωσης Κεφαλαίου, είναι:
1) Αριθμοδείκτης Έντασης Κεφαλαίου
2) Αριθμοδείκτης Μακροπρόθεσμης Χρηματοδοτήσεως
3) Αριθμοδείκτης Κάλυψης Τοκοχρεολυσίων
4) Αριθμοδείκτης Απλής Μόχλευσης
5) Αριθμοδείκτης Χρηματοοικονομικής Μόχλευσης
6) Αριθμοδείκτης Λειτουργικής Μόχλευσης
7) Αριθμοδείκτης Συγκριτικής Μόχλευσης
8) Αριθμοδείκτης Κεφαλαιακής Μόχλευσης

Αριθμοδείκτης Ιδίων Προς Συνολικά Κεφάλαια
(Ratio Of Owner’s Equity To Total Assets) και
Αριθμοδείκτης δανειακών κεφαλαίων και
Αριθμοδείκτης υπερχρεώσεως
Η σχέση αυτή δείχνει το ποσοστό του συνόλου των ενεργητικών στοιχείων μιας επιχειρήσεως, που έχει χρηματοδοτηθεί από τους φορείς της. Ο προσδιορισμός του δείκτη αυτού δίδεται από της σχέση:

Αριθμοδείκτης Ιδίων Προς Συνολικά Κεφάλαια

=100χ
Ίδια Κεφάλαια (Σύνολο Υποχρεώσεων)
Συνολικά Κεφάλαια (Σύνολο Εν. ή Παθ.)

Θα πρέπει να γίνει σαφής προσδιορισμός των στοιχείων που περιλαμβάνονται στα ίδια και στα δανειακά κεφάλαια μιας επιχειρήσεως διότι, δυστυχώς , υπάρχει διχογνωμία και ασάφεια τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη. Για το λόγο αυτόν, όταν υπολογίζεται ο αριθμοδείκτης αυτός, πρέπει εκ των προτέρων να έχει αποφασιστεί που ακριβώς θα περιληφθούν τα διάφορα στοιχεία.
Η διαφορά αυτού του αριθμοδείκτη από το 100 δείχνει το ποσοστό των Ξένων Κεφαλαίων, που προσφέρθηκαν από τους πιστωτές για τη χρηματοδότηση του Ενεργητικού.
Ο αριθμοδείκτης Ξένων ή Δανειακών Κεφαλαίων δίδεται από τη σχέση:

Αριθμοδείκτης Δανειακών Κεφαλαίων
= 100χ
Ξένα κεφάλαια
Συνολικά κεφάλαια

Ο αριθμοδείκτης αυτός δείχνει το ποσοστό των περιουσιακών στοιχείων που έχει χρηματοδοτηθεί από τους βραχυπρόθεσμους- μακροπρόθεσμους πιστωτές της επιχειρήσεως.
Οι δύο παραπάνω αριθμοδείκτες δείχνουν τη σχέση των Ιδίων και των Δανειακών κεφαλαίων μεταξύ τους, ως και το βαθμό προστασίας των πιστωτών μιας επιχειρήσεως. Έτσι, όσο μεγαλύτερο είναι το ύψος των Ιδίων Κεφαλαίων μιας επιχειρήσεως σε σχέση με τις υποχρεώσεις της, τόσο μικρότερη πίεση ασκείται σ’ αυτή για την εξόφληση των υποχρεώσεών της και την πληρωμή τόκων. Παρ’ όλα αυτά ένας υψηλός αριθμοδείκτης Ιδίων Κεφαλαίων προς τα Συνολικά Κεφάλαια δεν αποτελεί απαραίτητα ένδειξη ότι η επιχείρηση ακολουθεί τον επωφελέστερο τρόπο χρηματοδοτήσεως της.
Ένας υψηλός αριθμοδείκτης Ιδίων προς Συνολικά Κεφάλαια δείχνει ότι υπάρχει μικρή πιθανότητα οικονομικής δυσκολίας για την εξόφληση των υποχρεώσεων μιας επιχειρήσεως. Αντίθετα, ένας πολύ χαμηλός αριθμοδείκτης αποτελεί ένδειξη μιας πιο επικίνδυνης καταστάσεως, λόγω της πιθανότητας να προκύψουν μεγάλες ζημίες στην επιχείρηση, των οποίων το βάρος για την κάλυψη θα φέρουν τα Ίδια Κεφάλαια. Τούτο γίνεται εμφανέστερο σε περιόδους χαμηλών κερδών, συνοδευόμενων από την πίεση εξοφλήσεως υποχρεώσεων, τότε επιχειρήσεις με χαμηλή σχέση Ιδίων προς Συνολικά Κεφάλαια βρίσκονται σε δύσκολη θέση.
Έτσι, όταν τα Ίδια Κεφάλαια μιας επιχειρήσεως είναι πολύ λίγα, σε σύγκριση με τις υποχρεώσεις της, τότε τυχόν μείωση των πωλήσεων, συνοδευόμενη από μεγάλες ζημίες, μπορεί να μειώσει τα Ίδια Κεφάλαια της σε επικίνδυνο σημείο και να χρειαστεί αναδιοργάνωση.
Πάντως, εκείνο το οποίο μπορούμε να πούμε γενικά είναι ότι, όταν τα Ξένα Κεφάλαια είναι πολύ λίγα, σε σχέση με τα Ίδια Κεφάλαια, τότε η θέση της επιχειρήσεως είναι πάρα πολύ ασφαλής. Αντίθετα ο υπερδανεισμός αντανακλά, συνήθως, μια πιο επισφαλή για την επιχείρηση και τους πιστωτές της κατάσταση. Στην περίπτωση αυτή, ενδέχεται οι πιστωτές της επιχειρήσεως να θελήσουν να εκμεταλλευθούν τη δύσκολη θέση της και να τη θέσουν σε κατάσταση πτωχεύσεως, ή να αναλάβουν οι ίδιοι τη διαχείριση της, γεγονός το οποίο οδηγεί σε απώλεια της ανεξαρτησίας της.
Κατά τη σύγκριση του αριθμοδείκτη αυτού , για μια σειρά ετών, οι διαφορές μεταξύ επιχειρήσεων του αυτού κλάδου, που τυχόν παρατηρούνται, ενδέχεται να οφείλονται είτε στην αξία των παγίων και στο ύψος των διενεργουμένων αποσβέσεων, είτε στην ακολουθούμενη οικονομική πολιτική κάθε μιας επιχειρήσεως.
Ακόμη χρησιμοποιείται πολύ ο δείκτης Δανειακής Επιβαρύνσεως ή Υπερχρεώσεως με τον οποίο μετράμε τη συσσώρευση ή μη χρεών στην οικονομική μονάδα.
Δίδεται από τον τύπο:

Δείκτης Δανειακής Επιβαρύνσεως
= Ξένα κεφάλαια
Ίδια κεφάλαια

Για παράδειγμα, ένας δείκτης ίσος με 5, σημαίνει ότι τα Ξένα Κεφάλαια είναι πενταπλάσια των Ιδίων Κεφαλαίων ή η σχέση είναι ένα προς πέντε
Με τους παραπάνω δείκτες εξετάζουμε δηλαδή: α) την αυτονομία της επιχειρήσεως, β) την ανεξαρτησίας της Διοικήσεως της επιχειρήσεως και γ) την αυτοχρηματοδότηση ή αυτοκεφαλαιοδότηση της επιχειρήσεως.

Αριθμοδείκτης Αυτοχρηματοδοτήσεως
Ο πιο σημαντικός αριθμοδείκτης αυτοχρηματοδοτήσεως είναι:

Αριθμοδείκτης Αυτοχρηματοδοτήσεως = Αποθεματικά Κεφάλαια
Μετοχικό Κεφάλαιο

Ακόμη ο γενικός αυτός αριθμοδείκτης μπορεί να παρασταθεί με πιο ειδικούς, όπως Βαθμός Αυτοχρηματοδοτήσεως με Τακτικό Αποθεματικό, με Έκτακτο Αποθεματικό κ.τ.λ.
Οι σχετικοί αριθμοδείκτες είναι:

Τακτικό Αποθεματικό
Μετοχικό Κεφάλαιο
Έκτακτο Αποθεματικό
Μετοχικό Κεφάλαιο

Ειδικά Αποθεματικά
Μετοχικό Κεφάλαιο
Το μειονέκτημα της αυτοχρηματοδοτήσεως είναι ότι θυσιάζουν οι φορείς της επιχειρήσεως σημερινά οφέλη, με την προσδοκία να καρπωθούν στο μέλλον πολύ μεγαλύτερα. Ακόμη υψηλός Βαθμός Αυτοχρηματοδοτήσεως σημαίνει μεγάλη μείωση διανομής μερίσματος και επομένως μείωση της αποδοτικότητας της μετοχής και παραπέρα πτώση της τιμής της.
Τα πλεονεκτήματα όμως είναι πολλά, γιατί η επιχείρηση χρηματοδοτείται, σχεδόν ανέξοδα, μόνη της και αποκτά αυτάρκεια Ιδίων Κεφαλαίων με όλα τα επακόλουθα οφελήματα, όπως πιστοληπτική και πιστοδοτική ικανότητα, μείωση της οικονομική εξάρτησης, ανεξαρτησία δράσης. Η αυτοχρηματοδότηση μειώνει της ανάγκες σε Ξένα Κεφάλαια και επομένως τα έξοδα χρηματοδότησης με αποτέλεσμα την αύξηση των κερδών. Ακόμα βελτιώνεται η ρευστότητα της, αφού μειώνονται οι καταβολές τοκοχρεολυσίων.

Αριθμοδείκτης χρηματοδότησης παγίων με ίδια κεφάλαια
Αριθμοδείκτης Παλαιότητας Παγίων
Δίνεται από τον τύπο:

Αριθμοδείκτης Χρηματοδότησης Παγίων με Ίδια Κεφάλαια

Ίδια κεφάλαια
Καθαρή Αξία Παγίων

Αν ο πιο πάνω αριθμοδείκτης είναι ίσος ή μεγαλύτερος από τη μονάδα σημαίνει αναμφισβήτητα ότι το Πάγιο Ενεργητικό χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου με Ίδια Κεφάλαια, έτσι εξασφαλίζεται μακροχρόνια ισορροπία και ασφάλεια στον τρόπο χρηματοδοτήσεως των μέσων δράσεως της επιχειρήσεως καθώς και ανεξαρτησία της από τους διάφορους πιστωτές της. Το πάνω από τη μονάδα ποσοστό του αριθμοδείκτη αυτού σημαίνει υπερκεφαλαίωση και είναι θετικό στοιχείο για την επιχείρηση αν οι συνθήκες της αγοράς επιτρέπουν να αυξήσει τις δραστηριότητές της. Σε περίπτωση που ο αριθμοδείκτης είναι μικρότερος από τη μονάδα, δηλαδή τα ίδια κεφάλαια είναι μικρότερα από το Πάγιο Ενεργητικό, τότε στην επιχείρηση η διαφορά αυτή πρέπει να προέρχεται οπωσδήποτε από Μακροπρόθεσμα Ξένα Κεφάλαια που η επιβάρυνσή τους , με τόκους και άλλες δαπάνες, θα πρέπει να είναι μικρότερη από την αναμενόμενη πρόσοδό τους στην εκμετάλλευση της επιχειρήσεως.
Ο αριθμοδείκτης Παλαιότητας Παγίων δίδεται από τη σχέση:

Αριθμοδείκτης Παλαιότητας Παγίων
= Συσσωρευμένες Αποσβέσεις
Αξία Κτήσεως Παγίου

Αριθμοδείκτης Παγιοποιήσεως της Περιουσίας
Απεικονίζει την αναλογία των κεφαλαίων που έχουν διατεθεί σε πάγιες επενδύσεις σε σχέση με το σύνολο του ενεργητικού της επιχειρήσεως.
Δίδεται με τον αριθμοδείκτη:

Αριθμοδείκτης Παγιοποιήσεως της Περιουσίας
=100χ Πάγιο Ενεργητικό
Σύνολο Ενεργητικού

Όταν ο αριθμοδείκτης αυτός είναι πάνω από 50%, τότε η επιχείτηση λέγεται εντάσεως της πάγιας περιουσίας και αν είναι μικροτερος, λέγεται εντάσεως της κυκλοφοριακής.
Τα βασικά χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων εντάσεως πάγιας περιουσίας είναι: α) Ανελαστικό κόστος, γιατί έχουν μεγάλη αναλογία σταθερών κόστων – εξόδων, όπως αποσβέσεις, τόκους κ.λ.π., β) Η παραγωγή τους πρέπει να είναι μεγάλη, για να μειώνεται το κόστος των προϊόντων τους, γ) Είναι ευπαθείς στις οικονομικές κτέσεις, γιατί όταν μειώνεται η παραγωγή τους, αυξάνεται το κόστος των προϊόντων τους, δ) Έχουν ανάγκη από Μακροπρόθεσμα Κεφάλαια, ε) Δεν είναι εύκολη η αλλαγή του τόπου εγκαταστάσεώς τους, στ) Επιθυμούν να δημιουργήσουν συνασπισμούς με άλλες ομοειδή επιχειρήσεις που δεν είναι εντάσεως πάγιων κεφαλαίων.

Αριθμοδείκτης Ρευστοποιήσεως της Περιουσίας
Απεικονίζει την αναλογία των κεφαλαίων που έχουν διατεθεί σε κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία, σε σχέση με το Σύνολο του Ενεργητικού.
Δίδεται ως εξής:

Αριθμοδείκτης Ρευστοποιήσεως της Περιουσίας
= Κυκλοφορούν Ενεργητικό
Σύνολο Ενεργητικού

Όταν ο αριθμοδείκτης αυτός είναι μικρότερος από 50%, τότε η επιχείρηση λέγεται εντάσεως της κυκλοφοριακής περιουσίας και αν είναι μεγαλύτερος, λέγεται εντάσεως της πάγιας περιουσίας.  

Οι επιχειρήσεις εντάσεως κυκλοφοριακής περιουσίας έχουν, βασικά, τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: α) Μικρά σταθερά κόστη – έξοδα, από τα οποία δεν επηρεάζεται σημαντικά το κόστος των προϊόντων τους από την αύξηση ή μείωση της παραγωγής τους, β) Δεν επηρεάζονται πολύ από τις οικονομικές κρίσεις, γ) επιδιώκουν μεγαλύτερα κέρδη, πουλώντας σε υψηλές τιμές, δ) Έχουν ανάγκη μόνο βραχυπρόθεσμων κεφαλαίων, ε) Είναι εύκολη η αλλαγή του τόπου εγκαταστάσεώς τους.

Αριθμοδείκτης Ιδίων Προς Δανειακά Κεφάλαια
(ή Αριθμοδείκτης Οικονομικής Ανεξαρτησίας)
(Ratio Of Owner’s Equity To Total Liabilities)
Ο αριθμοδείκτης Ιδίων προς Δανειακά Κεφάλαια χρησιμοποιείται για να διαπιστωθεί αν υπάρχει ή όχι υπερδανεισμός σε μια επιχείρηση και εκφράζει τη σχέση μεταξύ των Ιδίων Κεφαλαίων (Μετοχικό Κεφάλαιο + Αποθεματικά) προς το Σύνολο των Δανειακών Κεφαλαίων (Μακροπρόθεσμες + Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις).
Ο αριθμοδείκτης αυτός δίνεται από τη σχέση:
Αριθμοδείκτης Οικονομικής Ανεξαρτησίας = Ίδια Κεφάλαια
Ξένα Κεφάλαια

Ο αριθμοδείκτης αυτός δείχνει την ασφάλεια που παρέχει η επιχείρηση στους δανειστές της. Αν είναι μεγαλύτερος της μονάδας, μας δείχνει ότι οι φορείς της επιχειρήσεως συμμετέχουν σ’ αυτή με περισσότερα κεφάλαια από ότι οι πιστωτές της. Εξ άλλου, όσο μεγαλύτερη είναι αυτή η σχέση, τόσο μεγαλύτερη ασφάλεια παρέχεται στους πιστωτές της επιχειρήσεως. Ένας αριθμοδείκτης π.χ. 2, δείχνει ότι μια μονάδα υποχρεώσεων της επιχειρήσεως καλύπτεται από δύο μονάδες Ιδίων Κεφαλαίων. Αντίθετα, ένας αριθμοδείκτης 0,5 της μονάδος Ιδίων Κεφαλαίων, δείχνει ότι υπάρχει πολύ περιορισμένη εξασφάλιση των πιστωτών της επιχειρήσεως.

Αριθμοδείκτης Ιδίων Κεφαλαίων Προς Πάγια
(Ratio Of Owner’s Equity To Fixed Assets)
Με τον υπολογισμό του αριθμοδείκτη αυτού σκοπείται η εύρεση του τρόπου χρηματοδοτήσεως των παγίων επενδύσεων μιας επιχειρήσεως. Έτσι, όταν τα ίδια κεφάλαια μιας επιχειρήσεως είναι μεγαλύτερα των επενδύσεών της σε πάγια, τότε ένα μέρος των κεφαλαίων κινήσεως αυτής προέρχεται από τους μετόχους της. Αντίθετα, όταν τα Ίδια Κεφάλαια είναι μικρότερα των επενδύσεων σε πάγια, τότε για τη χρηματοδότηση των παγίων στοιχείων της έχουν χρησιμοποιηθεί εκτός από τα ίδια και Ξένα Κεφάλαια.
Ο δείκτης υπολογίζεται από τη σχέση:
Αριθμοδείκτης Ιδίων Κεφαλαίων προς Πάγια =
Ίδια Κεφάλαια
Πάγια

Αριθμοδείκτης Κυκλοφορούντος Ενεργητικού Προς Συνολικές Υποχρεώσεις
(Ratio Of Current Assets To Total Liabilities)
Ο αριθμοδείκτης αυτός είναι σημαντικός αν ληφθεί υπόψη ότι, ορισμένα κυκλοφοριακά στοιχεία έχουν σχετικά χαμηλό βαθμό ρευστοποιήσεως. Ο αριθμοδείκτης αυτός επηρεάζεται αντίστροφα (αρνητικά) από λειτουργικές και έκτακτες ζημίες. Είναι φανερό ότι, οι βραχυχρόνιοι πιστωτές προστατεύονται περισσότερο καθώς το κεφάλαιο κινήσεως μιας επιχειρήσεως αυξάνεται με κεφάλαια των φορέων αυτής. Ένας σχετικά υψηλός αριθμοδείκτης παρέχει ένδειξη ότι, αν δεν υπάρξουν υπερβολικές ζημιές από τη ρευστοποίηση των κυκλοφοριακών στοιχείων, οι μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις θα μπορούν να εξοφληθούν από τα κεφάλαια κινήσεως.
Ο δείκτης υπολογίζεται από τη σχέση:

Αριθμοδείκτης Κυκλοφορούντος Ενεργητικού προς Συνολικές Υποχρεώσεις

= 100χ
Κυκλοφορούν Ενεργητικό
Σύνολο Υποχρεώσεων

Αριθμοδείκτης Παγίων Προς Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις
(Ratio Of Fixed Assets To Long Term Liabilities)
Ο αριθμοδείκτης αυτός αντανακλά, κατά κάποιο τρόπο, το βαθμό ασφαλείας που απολαμβάνουν οι μακροχρόνιοι πιστωτές της επιχειρήσεως. Επίσης, στην περίπτωση που υπάρχει εγγραφή υποθήκης ή προσημειώσεως επί των παγίων περιουσικών της στοιχείων παρέχει ένδειξη για το αν μπορούν να αποκτηθούν επί πλέον κεφάλαια με την παροχή της ιδίας εμπράγματης ασφάλειας.
Η παρακολούθηση του αριθμοδείκτη αυτού για μια σειρά ετών δείχνει την πολιτική που ακολουθεί η επιχείρηση στην χρηματοδότηση των παγίων περιουσιακών της στοιχείων. Μια αύξηση του αριθμοδείκτη διαχρονικά δείχνει τη μεταβολή του περιθωρίου ασφαλείας που απολαμβάνουν οι μακροχρόνιοι πιστωτές, καθώς και ότι τυχόν επέκταση των παγίων περιουσιακών στοιχείων χρηματοδοτήθηκε από κεφάλαια των φορέων (αύξηση κεφαλαίου) της επιχειρήσεως. Αντίθετα, μια μείωση του αριθμοδείκτη αυτόύ διαχρονικά δείχνει ότι μειώθηκε το περιθώριο ασφαλείας των μακροχρονίων πιστωτών και ότι τυχόν επέκταση των παγίων χρηματοδοτήθηκε με την προσφυγή στο δανεισμό.
Σύγκριση του αριθμοδείκτη Παγίων προς Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις με τον αντίστοιχο αριθμοδείκτη ομοειδών επιχειρήσεων, παρέχει ένδειξη της πολιτικής κάθε μιας επιχειρήσεως στον τομέα των επενδύσεων σε πάγια και του τρόπου χρηματοδοτήσεως αυτών. Χρειάζεται όμως προσοχή σε τέτοιου είδους συγκρίσεις λόγω της διαφορετικής πολιτικής αποσβέσεων που ακολουθούν οι επιχειρήσεις.

Ο δείκτης υπολογίζεται από τη σχέση:
Αριθμοδείκτης Παγίων προς Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις
= Πάγια
Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις

Αριθμοδείκτης Κάλυψης Κυκλοφορούντος Ενεργητικού με Διαρκή Κεφάλαια
Κεφάλαιο κινήσεως απότελεί η αξία των περιουσιακών στοιχείων που κυκλοφορούν και που είναι δυνατό να ρευστοποιηθουν σε σύντομο χρονικό διάστημα, αφού αφαιρεθούν από την αξία αυτή οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις.
Το ύψος του κεφαλαίου κινήσεως όπως προσδορίζεται από το Ε.Γ.Λ.Σ., είναι:
Κεφάλαιο Κινήσεως= (Αποθέματα + Απαιτήσεις + Χρεόγραφα + Διαθέσιμα – Κεφάλαιο Εισπρακτέο στην επόμενη χρήση + Μεταβατικοί Λογαριασμοί του Ενεργητικού ) – (Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις + Μεταβατικοί Λογαριασμοί του Παθητικού).
Ο βαθμός του κυκλοφορούντος ενεργητικού, το οποίο χρηματοδοτείται από το πλεόνασμα των διαρκών κεφαλαίων (ιδίων κεφαλαίων και μακροπρόθεσμων υποχρεώσεων), δίνεται με το δείκτη:

Αριθμοδείκτης Κάλυψης Κυκλοφορούντος Ενεργητικού με Διαρκή Κεφάλαια
= Κεφάλαιο Κινήσεως
Κυκλοφορούν Ενεργητικό

Όταν ο δείκτης αυτός είναι ίσος με τη μονάδα, το σύνολο του Παθητικού αποτελείται από διαρκή κεφάλαια, όταν είναι μηδέν δεν υπάρχει κεφάλαιο κινήσεως και όταν είναι μικρότερος από το μηδέν τότε τμήμα τον ακινητοποιήσεων χρηματοδοτείται από βραχυπρόθεσμα δανειακά κεφάλαια.

Αριθμοδείκτης Καλύψεως Τόκων
(Number Of Times Interest Earned)
Ο δείκτης αυτός εκφράζει την ικανότητα αποπληρωμής των εξόδων (τόκων, μισθωμάτων κλπ) που συνεπάγεται η ύπαρξη ξένων κεφαλαίων. Μπορεί να ειπωθεί επίσης ότι δείχνει τη δανειακή κατάσταση της επιχείρησης σε σχέση με την κερδοφορία της, με την έννοια ότι αν η δανειακή επιβάρυνση της επιχείρησης είναι μεγάλη αλλά είναι μεγάλος και ο δείκτης, αυτό σημαίνει ότι τα ξένα κεφάλαια αποδίδουν πολύ περισσότερο από ότι κοστίζουν. Ένας μεγάλος δείκτης φανερώνει επίσης ασφάλεια από τη μεριά των δανειστών ότι η επιχείρηση θα αποπληρώσει τις υποχρεώσεις της. Για καλύτερες πληροφορίες ο δείκτης πρέπει να εξετάζεται διαχρονικά και να συγκρίνεται με το μέσο δείκτη του κλάδου στον οποίο ανήκει η επιχείρηση.
Ο δείκτης υπολογίζεται από τη σχέση:

Αριθμοδείκτης Κάλυψης Χρηματοοικονομικών Εξόδων = Κέρδη Προ τόκων και φόρων
Χρηματοοικονομικά έξοδα

Για να βρεθεί ο αριθμοδείκτης αυτός, είναι απαραίτητο να προσδιοριστούν οι τόκοι των Μακροχρόνιων Υποχρεώσεων, το ύψος των δανειακών κεφαλαίων για τα οποία υπολογίστηκαν, καθώς και ο χρόνος παραμονής των κεφαλαίων αυτών στην επιχείρηση, ιδιαίτερα αν πρόκειται για νέες υποχρεώσεις.

Αριθμοδείκτης Έντασης Κεφαλαίου
Δίνεται από τον εξής τύπο:

Αριθμοδείκτης Έντασης Κεφαλαίου
= Αποσβέσεις (τρέχουσες τιμές)
Κόστος εργασίας

Αριθμοδείκτης Μακροπρόθεσμης Χρηματοδοτήσεως
Δίνεται από τον εξής τύπο:

Αριθμοδείκτης Μακροπρόθεσμης Χρηματοδοτήσεως
= Μακροπρόθεσμα Δάνεια
Σύνολο Παθητικού

Αριθμοδείκτης Κάλυψης Τοκοχρεολυσίων
Δίνεται από τον εξής τύπο:

Αριθμοδείκτης Κάλυψης Τοκοχρεολυσίων
= Κέρδη προ φόρων + Αποσβέσεις
Χρεολύσια + Τόκοι + Φόροι

Αριθμοδεικτης Απλής Μόχλευσης
Δίνεται από τον εξής τύπο:

Αριθμοδείκτης Απλής Μόχλευσης

Μακροπρόθεσμα Δάνεια
Ίδια Κεφάλαια + Μακροπρ. Δάνεια

Αριθμοδεικτης Χρηματοοικονομικής Μόχλευσης
Δίνεται από τον εξής τύπο:

Αριθμοδεικτης Χρηματοοικονομικής Μόχλευσης
= Σύνολο Υποχρεώσεων
Σύνολο Κεφαλαίων

Αριθμοδεικτης Λειτουργικής Μόχλευσης
Δίνεται από τον εξής τύπο:

Αριθμοδείκτης Λειτουργικής Μόχλευσης

Μικτό Περιθώριο (Αξία Πωλήσεων – Μτ. Κ.)
Ε προ τόκων και Φόρων (αξία πωλήσεων – Μτ.Κ. – Στ. Κ.)

Η όποια μεταβολή των πωλήσεων, επιφέρει τέτοια μεταβολή του Ε προ ΤΦ

Αριθμοδεικτης Συγκριτικής Μόχλευσης
Δίνεται από τον εξής τύπο:

Αριθμοδεικτης Συγκριτικής Μόχλευσης
= Μικτό Περιθώριο
Κέρδος

Η όποια μεταβολή των πωλήσεων επιφέρει τέτοια μεταβολή κερδών.

Αριθμοδεικτης Κεφαλαιακής Μόχλευσης
Δίνεται από τον εξής τύπο:

Αριθμοδεικτης Κεφαλαιακής Μόχλευσης

Αγ. Αξ. Προν. Μετοχών + αγ. Αξ. Ομολόγων + Μ. Δάνεια
Αγοραία αξία κοινών Μετοχών

2.5.5 ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ
(INVESTMENT RATIOS)

Οι αριθμοδείκτες αυτοί χρησιμοποιούνται από τους επενδυτές όταν πρόκειται ν’ αποφασίσουν αν θα πρέπει να αγοράσουν, να πωλήσουν ή να διατηρήσουν την επίνδυσή τους σε μετοχικούς τίτλους μιας επιχειρήσεως.

Οι περισσότεροι από τους ευρύτατα χρησιμοποιούμενους Επενδυτικούς Αριθμοδείκτες συσχετίζουν την τρέχουσα τιμή των μετοχών μιας επιχειρήσεως με κατά μετοχή μεγέθη του Ισολογισμού και της Καταστάσεως Αποτελεσμάτων Χρήσεως. Η αναφορά σε κατά μετοχή σχέσεις είναι χρήσιμη από πρακτική απόψεως διότι, οι τιμές που αναφέρονται στη Χρηματιστηριακή Αγορά αφορούν τη μια μετοχή και όχι συνολικά μεγέθη της επιχειρήσεως.

Είδη επενδυτικών αριθμοδεικτών:

1. τα Κατά Μετοχή Κέρδη (Earnings per Share ή E.P.S)
2. το Κατά Μετοχή Μέρισμα (Dividends per Share)
3. Μερισματική Απόδοση (Dividend Yield)
4. Ποσοστό Διανεμομένων Κερδών (Pay out Ratio)
5. Εσωτερική Αξία Μετοχής (Book Value per Share)
6. Λόγος Τιμής προς Κέρδη Κατά Μετοχή (P/E Ratio)
7. Ταμιακή Ροή Κατά Μετοχή (Cash Flow per Share)
8. Αριθμοδείκτης Αποδόσεως Μετοχής σε Ταμιακή Ροή (Cash Flow)
9. Αριθμοδείκτης ποσοστού Αυτοχρηματοδοτήσεως
10. Αριθμοδείκτης Διαρκείας Εξοφλήσεως Επενδύσεων
11. Απόσβεση Κατά Μετοχή (Depreciation per Share)

Κέρδη Κατά Μετοχή (Earnings Per Share – E.P.S.)
Τα κατά μετοχή κέρδη μιας επιχειρήσεως είναι ένας από τους πιο σπουδαίους δείκτες που χρησιμοποιείται στη χρηματοοικονομική ανά¬λυση, αλλά είναι συγχρόνως και ο πιο παραπλανητικός. Ο υπολογι¬σμός των κατά μετοχή κερδών μιας επιχειρήσεως, η οποία έχει μόνο κοινές και προνομιούχες μετοχές (με ψήφο ή χωρίς ψήφο) γίνεται:

Κέρδη Ανά Μετοχή (E.P.S = Σύνολο Καθαρών Κερδών Χρήσεως
Μέσος Αριθμός Μετοχών σε Κυκλοφορία

Σημειώνεται ότι, πολλοί αναλυτές, στην περίπτωση που θέλουν να υπολογίσουν τα κέρδη κατά μετοχή μιας επιχειρήσεως λαμβάνουν υπόψη τους μόνο τις κοινές με ψήφο μετοχές. Αυτό που κυριαρχεί είναι, ότι θα πρέπει να λαμβάνονται και οι δύο κατηγορίες μετοχών (κοινές και προνομιούχες), διότι στη χώρα μας οι προνομιούχες μετοχές δεν δια¬φέρουν σε τίποτα από τις κοινές, παρά μόνο στο ότι δεν έχουν δικαίω¬μα ψήφου. Σε αντιστάθμισμα αυτού έχουν προτεραιότητα στη λήψη μερίσματος ή δίνουν σταθερό ή και σωρευτικό μέρισμα, καθώς και προτεραιότητα στη λήψη των κεφαλαίων που αντιπροσωπεύουν σε πε¬ρίπτωση διαλύσεως της επιχειρήσεως.
Ο αριθμοδείκτης αυτός δείχνει το ύψος των καθαρών κερδών, που αντιστοιχεί σε κάθε μετοχή της επιχειρήσεως και επηρεάζεται, τόσο από το συνολικό ύψος των κερδών της επιχειρήσεως όσο και από τον αριθμό των μετοχών της. Το ύψος των κερδών, κατά μετοχή, αντανα¬κλά την κερδοφόρα δυναμικότητα μιας επιχειρήσεως, με βάση τη μια μετοχή της και χρησιμοποιείται ευρύτατα.
Διαφορές στα Κέρδη Κατά Μετοχή μεταξύ επιχειρήσεων είναι δύ¬σκολο να ερμηνευθούν για τον απλούστατο λόγο ότι όλες οι επιχειρή¬σεις δεν έχουν τον ίδιο αριθμό μετοχών. (Ακόμη και επιχειρήσεις που έχουν τα ίδια περιουσιακά στοιχεία και τα ίδια κέρδη μπορεί να εμφα¬νίζουν διαφορετικά κατά μετοχή κέρδη διότι έχουν διάφορο αριθμό μετοχών).
Επίσης, συγκρίσεις των κατά μετοχή κερδών της ίδιας επιχει¬ρήσεως διαχρονικά πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή διότι είναι δυνατόν η τυχόν υπάρχουσα διαφορά να οφείλεται στη μεταβολή της μερισματικής πολιτικής της επιχειρήσεως και όχι στη μείωση της κερ¬δοφόρας δυναμικότητας της.
Αν κατά τη διάρκεια της χρήσεως αυξηθεί το μετοχικό κεφάλαιο της επιχειρήσεως με καταβολή μετρητών και έκδοση νέων μετοχών τό¬τε, για να υπάρξει συνέπεια μεταξύ του αριθμητού (συνολικά κέρδη) και του παρονομαστού (Αριθμός μετοχών σε κυκλοφορία) θα πρέπει να βρεθεί ο σταθμικός μέσος όρος του αριθμού των μετοχών που υπήρχαν κατά τη διάρκεια της χρήσεως στην οποία πραγματοποιήθη¬καν τα κέρδη της επιχειρήσεως. Τούτο διότι τα κεφάλαια που προήλ-θαν από την αύξηση του κεφαλαίου συμμετείχαν στην παραγωγή κερ¬δών από τη στιγμή που μπήκαν στην επιχείρηση. Επομένως, ο νέος αριθμός μετοχών που βρίσκεται σε κυκλοφορία θα πρέπει να επηρεά¬σει το σύνολο των μετοχών της επιχειρήσεως κατά ένα ποσοστό, το οποίο εξαρτάται από τη χρονική διάρκεια που οι νέες μετοχές τέθηκαν σε κυκλοφορία.
Για καλύτερη κατανόηση των ανωτέρω αναφέρεται ότι, έστω:

100.000 μετοχές βρίσκονταν σε κυκλοφορία κατά τους 9 πρώτους μήνες του έτους, οπότε 100.000 χ 9/12 = 75.000
140.000 μετοχές βρίσκονταν σε κυκλοφορία κατά τους τρεις τελευταίους μήνες του έτους μετά την κατά 40.000 αύξηση του αριθμού αυτών την 1/10, ήτοι 140.000 χ 3/12 = 35000
Μέσος Σταθμικός Αριθμός Μετοχών σε Κυκλοφορία κατά τη διάρκεια του έτους 110.000

Τα παραπάνω δεν ισχύουν αν ο αριθμός των μετοχών μιας εταιρίας μεταβληθεί λόγω αυξήσεως του μετοχικού της κεφαλαίου από κεφα¬λαιοποίηση αποθεματικών ή της υπεραξίας των παγίων στοιχείων, ως και λόγω κατατμήσεως (split) ή συμπτύξεως (reverse split) των μετο¬χών της που κυκλοφορούν.
Όταν πρόκειται να γίνουν συγκρίσεις με τα κατά μετοχή κέρδη προηγουμένων χρήσεων, στις περιπτώσεις διανομής δωρεάν μετοχών λόγω κεφαλαιοποιήσεως αποθεματικών, ή υπεραξίας παγίων, ή κερ¬δών, τότε γίνεται προσαρμογή των κατά μετοχή κερδών όλων των προηγουμένων χρήσεων με βάση τον πιο πρόσφατο αριθμό μετοχών, θεωρούμε δηλαδή ότι και οι νέες μετοχές βρίσκονταν σε κυκλοφορία καθ’ όλη την υπό κρίση περίοδο.
Ο λόγος που δίνεται τόσο μεγάλη σημασία στο δείκτη κερδών ανά μετοχή ως προς τη δραστηριότητα της επιχείρησης, είναι ότι επιτρέπει στον επενδυτή να διαπιστώσει πόσα από τα κέρδη η επιχείρηση πληρώνει για μερίσματα και πόσα ξαναεπενδύει σε αναπτυξιακά προγράμματά της. Σε περίπτωση που η εταιρεία καθυστερήσει να δώσει μερίσματα, για επενδυτικούς λόγους, αυτά που θα δοθούν μελλοντικά θα πρέπει να είναι πολύ μεγαλύτερα για να αποζημιώνουν τους μετόχους.
Η μερισματική πολιτική που ακολουθεί η εταιρεία είναι το κλειδί για να αναλύσουμε τη χρηματοοικονομική στρατηγική της επιχείρησης. Συνήθως οι επιχειρήσεις προσπαθούν να διατηρούν μια ελαφρώς δυναμική αύξηση των μερισμάτων ανά μετοχή και επενδύουν ξανά ένα σημαντικό μέρος των καθαρών κερδών.
Οι εταιρείες που κλείνουν φτωχά την οικονομική τους χρήση, συνήθως έρχονται αντιμέτωπες με πολλά ερωτηματικά όσον αφορά τη μερισματική πολιτική τους όπως:
• το κόψιμο του μερίσματος
• να διατηρεί τα μερίσματα, υποστηρίζοντας τα μερικά από τα αποθεματικά της κεφάλαια
Βέβαια, προτού η Διοίκηση πάρει τις αποφάσεις της πρέπει να αξιολογήσει σωστά την παρούσα κατάσταση της επιχείρησης, την επενδυτική της στρατηγική, τις υποχρεώσεις της, την δυναμική της αγοράς και ιδιαίτερα το όφελος και την οικονομική υγεία των μετόχων.
Τα Κέρδη Ανά Μετοχή είναι η μόνη απόδειξη για επιτυχημένες επενδύσεις της εταιρείας και βασικός παράγοντας για μακροπρόθεσμες τοποθετήσεις στην αγορά.
Όταν αγοράζονται μετοχές προσδοκάται από τους μετόχους, την περίοδο που θα τις κατέχουν να εισπράττουν μέρισμα και όταν τις πουλήσουν να επιτύχουν τιμή μεγαλύτερη από εκείνη που τις αγόρασαν.
Προϋπόθεση όμως για επίτευξη και διανομή μερίσματος και κεφαλαιακών κερδών, είναι η δυνατότητα ύπαρξης μελλοντικών κερδών.
Σημαντικό για τον επενδυτή είναι η αύξηση των κερδών ανά μετοχή, επειδή η αύξησή τους σημαίνει επιτυχημένες επενδύσεις, κάτι που δεν δεικνύουν τα συνολικά κέρδη. Αυτά δηλαδή μπορούν να αυξηθούν μετά από κάθε επένδυση που χρηματοδοτήθηκε με πώληση, π.χ. μετοχών, μόνο εφόσον είναι επιτυχημένη, ενώ συνολικά ακόμη και αν είναι αποτυχημένη.

Το Κατά Μετοχή Μέρισμα (Dividends per Share)
Ο δείκτης των Κατά Μετοχή Κερδών μιας επιχειρήσεως παρέχει ένδειξη του ποσοστού των κερδών που μοιράζονται στους μετόχους (μέρισμα) και αυτού που παρακρατείται από την επιχείρηση με τη μορφή διαφόρων αποθεματικών. Για τούτο ο υπολογισμός του ύψους του Κατά Μετοχή Μερίσματος αποτελεί χρήσιμο δείκτη και
βρίσκεται από τον εξής τύπο:

Κατά Μετοχή Μέρισμα
= Σύνολο Μερισμάτων
Αριθμός Μετοχών σε Κυκλοφορία

Μερισματική Απόδοση (Dividend Yield)
Η Μερισματική Απόδοση δείχνει την απόδοση που απολαμβάνουν οι επενδυτές από τα μερίσματα των μετοχών που έχουν επενδύσει τα κεφάλαιά τους.
Βρίσκεται ως εξής:

Μερισματική Απόδοση
=100χ Μέρισμα Κατά Μετοχή
Τιμή Μετοχής στο Χρηματιστήριο

Όσο μεγαλύτερη είναι η Μερισματική Απόδοση μιας μετοχής τόσο πιο ελκυστική γίνεται στους επενδυτές. Οι μερισματικές αποδόσεις διαφόρων επιχειρήσεων διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους και τούτο διότι το ύψος των μερισμάτων που καταβάλλει κάθε μία εξαρτάται από τη μερισματική πολιτική που ακολουθεί.

Ποσοστό Διανεμομένων Κερδών (Pay out Ratio)
Βρίσκεται ως εξής:

Ποσοστό Διανεμομένων Κερδών

=100χ Σύνολο Μερισμάτων Χρήσεως
Σύνολο Καθαρών Κερδών Χρήσεως

Όσο μεγαλύτερο είναι το Ποσοστό των Διανεμομένων Κερδών τόσο μεγαλύτερο είναι το καταβαλλόμενο στους μετόχους μέρισμα. Αντίθετα, όσο μικρότερο είναι το ποσοστό αυτό, τόσο πιο συντηρητική είναι η μερισματική πολιτική που ακολουθεί η επιχείρηση και τόσο μεγαλύτερο το ύψος των παρακρατουμένων κερδών, με τη μορφή διαφόρων αποθεματικών, για τη χρηματοδότηση μελλοντικών επενδύσεων. Αυτή την τακτική ακολουθούν συνήθως νέες και αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις, τείνουν δηλαδή να έχουν χαμηλό ποσοστό διανεμομένων κερδών.

Εσωτερική Αξία Μετοχής (Book Value per Share)
Βρίσκεται ως εξής:

Εσωτερική Αξία Μετοχής
(με βάση τη λογιστική καθαρά θέση)
= Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων
Αριθμός Μετοχών σε Κυκλοφορία

Λόγος Τιμής προς Κέρδη ανά Μετοχή (P/E Ratio)
Βρίσκεται ως εξής:

Ρ/Ε
= Τρέχουσα Αξία Μετοχής
Κέρδη Κατά Μετοχή

Ο δείκτης αυτός δείχνει πόσες φορές διαπραγματεύεται μια μετοχή τα κέρδη του προηγουμένου έτους στο Χρηματιστήριο, ή πόσα ευρώ είναι διατεθειμένος να καταβάλει ένας επενδυτής για κάθε ευρώ κέρδους της επιχειρήσεως ή μας δίνει πόσα χρόνια απαιτούνται για να πάρουμε τα χρήματα μας πίσω με την προϋπόθεση ότι τα κέρδη της εταιρείας διατηρούνται σταθερά. Συγχρόνως μας πληροφορεί για τον αριθμό των ετών που απαιτούνται σε καθαρά κέρδη ανά μετοχή, για να αγοραστεί η μετοχή. Ο υπολογιζόμενος κατ’ αυτό τον τρόπο λόγος τιμής προς κέρδη προϋποθέτει ότι τα κέρδη, με βάση τα οποία υπολογίζεται, θα παραμείνουν τα ίδια και στο μέλλον.
Αριθμοδείκτης Αποδόσεως Μετοχής σε Ταμιακή Ροή (Cash Flow)
H Κατά Μετοχή Ταμιακή Ροή είναι σημαντικό μέγεθος, ιδίως για τους επενδυτές στο Χρηματιστήριο αλλά και για τους δανειστές, τις τράπεζες και γενικά τους ενδιαφερομένους για μια επιχείρηση. Αυτό γιατί το ύψος της Ταμιακής Ροής δεν επηρεάζεται από τους χειρισμούς εκείνους που μπορούν να αλλοιώσουν τα οικονομικά αποτελέσματα μιας επιχειρήσεως. Πάντως, ο υπολογισμός της Ταμιακής Ροής κατά μετοχή αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν συνδυάζεται με τη χρηματιστηριακή αξία των μετοχών μιας επιχειρήσεως δηλαδή τον αριθμοδείκτη Αποδόσεως της Μετοχής σε Ταμιακή Ροή.
Βρίσκεται ως εξής:
Αριθμοδείκτης Αποδόσεως Μετοχής σε Ταμιακή Ροή
=100χ Ταμιακή Ροή Κατά Μετοχή
Χρηματιστηριακή Τιμή Μετοχής

Ο αριθμοδείκτης αυτός συμπληρούμενος και από τον αριθμοδείκτη Χρηματιστηριακής Τιμής προς Κέρδη Κατά Μετοχή βοηθά σε μεγάλο βαθμό, την ανάλυση των μετοχών μιας επιχειρήσεως, με την προϋπόθεση συγκρίσεως του με το Ρ/Ε άλλων ομοειδών επιχειρήσεων ή τον αριθμοδείκτη Ρ/Ε του κλάδου που ανήκει η συγκεκριμένη επιχείρηση.

Αριθμοδείκτης Ποσοστού Αυτοχρηματοδοτήσεως
Η σύγκριση του Cash Flow μιας επιχειρήσεως με τις επενδύσεις δείχνει το ύψος της αυτοχρηματοδοτήσεώς της μέσα σε μια χρήση. Έτσι, με την ευρεία έννοια του όρου, το Cash Flow ταυτίζεται με την αυτοχρηματοδότηση.
Βρίσκεται ως εξής:

Αριθμοδείκτης Ποσοστού Αυτοχρηματοδοτήσεως
=100χ Ταμιακή Ροή
Καθαρές Πωλήσεις Χρήσεως

Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμοδείκτης αυτός, τόσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό της χρηματοδοτήσεως μιας επιχειρήσεως από τα Ίδια Κεφάλαιά της. Για να γίνει όμως ορθή ερμηνεία του αριθμοδείκτη αυτού απαιτείται να παραμένει σταθερή η σχέση πωλήσεων προς τα απασχολούμενα κεφάλαια, διαφορετικά μπορεί να οδηγηθεί κανείς σε εσφαλμένα συμπεράσματα.
Αριθμοδείκτης Διαρκείας Εξοφλήσεως Επενδύσεων
Για να βρεθεί η διαρκεια, κατά την οποία το σύνολο των επενδύσεων μιας επιχειρήσεως σε πάγια θα αποδεσμευτεί με τη μορφή κερδών και αποσβέσεων, υπολογίζεται ο αριθμοδείκτης Καθαρών Παγίων προς Ταμιακή Ροή, ο οποίος είναι:

Αριθμοδείκτης Διαρκείας Εξοφλήσεως Επενδύσεων
= Καθαρά Πάγια
Ταμιακή Ροή

Όσο μεγαλύτερος είναι αυτός ο αριθμοδείκτης, τόσο περισσότερος χρόνος απαιτείται μέχρι να εξοφληθούν τα πάγια της επιχειρήσεως, λαμβανομένων υπόψη μόνο των εισροών από τη δραστηριότητά της.
Απόσβεση κατά Μετοχή (Depreciation per Share)
Επειδή για πολλές εταιρίες το ύψος των ετησίων αποσβέσεων είναι πολύ σημαντικό, η δε πολιτική αποσβέσεων διαφέρει σημαντικά από επιχείρηση σε επιχείρηση. Είναι χρήσιμο παράλληλα με το συντελεστή αποσβέσεων, να προσδιορίζεται και το ύψος των Κατά Μετοχή Αποσβέσεων της Χρήσεως.

Βρίσκεται ως εξής:

Απόσβεση κατά Μετοχή
= Σύνολο Αποσβέσεως Χρήσεως
Αριθμός Μετοχών σε Κυκλοφορία

Το ύψος των αποσβέσεων, που αντιστοιχεί σε κάθε μετοχή μιας επιχειρήσεως, είναι χρήσιμο όταν συγκρίνουμε διάφορες ανταγωνιστικές επιχειρήσεις και κυρίως όταν το συσχετίζουμε με τα Κατά Μετοχή Κέρδη και την Ταμιακή Ροή.

Αριθμοδείκτες MOTOR PRESS HELLAS Α.Ε

Ας δούμε συγκεντρωτικά τι αριθμοδείκτες έχει να μας επιδείξει η MOTOR PRESS HELLAS Α.Ε., για την τριετία 1998-2000, χωρίς περαιτέρω αναλύσεις και συγκρίσεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

1. «Χρηµατοοικονοµική ανάλυση λογιστικών καταστάσεων» Νιάρχος Α. Νικήτας, Εκδόσεις Α.Σταµούλης.
2. Κάντζος Κωνσταντίνος, Ανάλυση Χρηματοοικονομικών Καταστάσεων, Αθήνα 1994
3. Νιάρχος, Α. Νικήτας, Χρηματοοικονομική Ανάλυση Λογιστικών Καταστάσεων, τέταρτη έκδοση, Εκδόσεις Α. Σταμούλης, Αθήνα-Πειραιάς 1994
4. Τσακλάγκανος, Άγγελος, Λογιστική Εταιριών, Εκδόσεις Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1992
5. Αριθμοδείκτες και Management, Ciaran Walsh, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2004.

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

3. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ

3.1 Τα Λογιστικά Βιβλία
Τα διάφορα λογιστικά στοιχεία, όπως Δελτία Αποστολής, Τιμολόγια, Απο¬δείξεις κ.ά., αφού περιέλθουν στην διάθεση της επιχειρήσεως, πρέπει να κα¬ταχωρηθούν στα λογιστικά βιβλία. Κατά τον Εμπορικό Νόμο οι έμποροι οφείλουν να τηρούν:
• Το Ημερολόγιο, στο οποίο εγγράφονται κατά χρονολογική σειράν όλα τα λογιστικά γεγονότα.
• Το Βιβλίο Απογραφών, όπου καταχωρούνται κατ’ έτος τα στοιχεία απογραφής του Ενεργητικού και Παθητικού της επιχειρήσεως, ο Ισολογι¬σμός και οι Καταστάσεις Γενικής Εκμεταλλεύσεως και Αποτελεσμάτων Χρήσεως, καθώς και ο Πίνακας Διανομής Κερδών και άλλες πληροφορίες του Προσαρτήματος,
• Το Βιβλίο Αντιγραφής Επιστολών.
Κατά τον Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων (ΚΒΣ – βλ. ΠΔ 186/ΦΕΚ, Α’ 84/26.5.1992) ο επιτηδευματίας εντάσσεται σε μίαν εκ των τριών κατηγοριών βιβλίων, με βάση το σύνολον των ακαθαρίστων εσόδων και τηρεί τα αντίστοι¬χα λογιστικά βιβλία.
Εκτός των αναφερομένων στον πίνακα λογιστικών βιβλίων, ο ΚΒΣ προ¬βλέπει την τήρηση και άλλων ειδικών βιβλίων, όπως ποσοτικής παραλαβής αγαθών, επενδύσεων, κινήσεως πελατών, εισπρακτέων και πληρωτέων γραμ¬ματίων, πρακτικών Γενικών Συνελεύσεων Μετόχων Α.Ε. και πρακτικών συνε¬δριάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου, Βιβλίο Πρακτικών Συνελεύσεως και Βιβλίο Πρακτικών Διαχειρίσεως ΕΠΕ κ.ά.

Όρια κατηγοριών και αντίστοιχα βιβλία τον ΚΒΣ:
Κατ. Βιβλίων Όρια Ακαθαρίστων Εσόδων Υποχρεωτικώς τηρούμενα λογιστικά βιβλία
Α’
Μέχρι 100.000 ευρώ
Βιβλίο Αγορών

Β’
Μέχρι 1.000.000 ευρώ
Βιβλίο Εσόδων-Εξόδων

Γ’
Άνω των 1.000.000 ευρώ
Βιβλίο Απογραφών
Γενικό Ημερολόγιο

Γενικό Καθολικό πρωτοβ. λ/σμοί)
Αναλυτικά Καθολικά
Βιβλίο Αποθήκης (όπου αναγκαίο)

Τα ανωτέρω βιβλία υπόκεινται σε κανόνες θεωρήσεως και τηρήσεως, έχουν αποδεικτική αξία, είναι κατά κανόνα απόρρητα και πρέπει να διαφυ¬λάσσονται επί έξι (6) έτη μετά την λήξη της διαχειριστικής χρήσεως, στην οποίαν αναφέρονται.

3.2 Λογιστικές Διαδικασίες
Κρίνεται σκόπιμο να πούμε ότι, οι διάφορες ενέργειες στις οποίες προβαίνει το λογιστήριο μιας επιχειρηματικής μονάδας, από τη στιγμή που το πρώτο λογιστικό γεγονός της χρήσεως λάβει χώρα, μέχρι τη στιγμή της καταρτίσεως των λογιστικών καταστάσεων στο τέλος της χρήσεως, καλούνται Λογιστικές Διαδικασίες.
Οι διαδικασίες αυτές, όπως είναι φανερό, επαναλαμβάνονται σε κάθε λογιστική χρήση. Ο κύκλος ή το κύκλωμα αυτών των λογιστικών διαδικασιών εμφανίζεται στο παρακάτω διάγραμμα.

ΚΥΚΛΟΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ
Αρχή Χρήσεως
()Διαδικασία 1 Αρχή ΑΝΟΙΓΜΑ ΒΙΒΛΙΩΝ Ημερολογιακή εγγραφή ανοίγματος και μεταφοράς αυτής στο Γ.Κ. Διαδικασία 2 Κατά τη διάρκεια της χρήσης χρήσης Συγκέντρωση δικαιολογητικών εγγράφων Διαδικασία 3 Ανάλυση λογιστικών γεγονότων Διαδικασία 4 Ημερολογιακές εγγραφές λογιστικών γεγονότων Διαδικασία 5 Μεταφορά ημερολογιακών εγγραφών στο Γενικό και Αναλυτικά Καθολικά ()Διαδικασία 6
Κατάρτιση περιοδικών-προσωρικών ισοζυγίων
Διαδικασία 7
Κατάρτιση τελευταίου προσωρινού ισοζυγίου
Διαδικασία 8
Διενέργεια απογραφής
()Διαδικασία 9 Κατάρτιση φύλλου εργασίας Διαδικασία 10 Ημερολογιακές εγγραφές προσαρμογής Κατά το τέλος της χρήσης ()Διαδικασία 11
Κατάρτιση προσαρμοσμένου ισοζυγίου
Διαδικασία 12
Ημερολογιακές εγγραφές προσδιορισμού του αποτελέσματος
Διαδικασία 13
Κατάρτιση οριστικού ισοζυγίου
Διαδικασία 14
Κατάρτιση λογιστικών καταστάσεων
(*)Διαδικασία 15
ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΒΙΒΛΙΩΝ
Ημερολογιακή εγγραφή κλεισίματος και μεταφορά αυτής στο Γ.Κ.
Τέλος χρήσης

(*)Προαιρετική Διαδικασία

Η εύρεση της πραγματικής οικονομικής καταστάσεως μιας οικονομικής μονάδας σε μία δεδομένη χρονική στιγμή επιτυγχάνεται με τη διενέργεια απογραφής. Απογραφή είναι το σύνολο των ενεργειών των σχετικών με τη λεπτομερή περιγραφή, τη μέτρηση και την απόδοση σε χρηματικές μονάδες των στοιχείων του ενεργητικού, του παθητικού και της καθαρής θέσεως μίας οικονομικής μονάδας σε μία δεδομένη χρονική στιγμή.
Από τον παραπάνω ορισμό προκύπτει ότι για την ολοκλήρωση της απογραφής απαιτείται να γίνουν οι εξής τρεις διαφορετικές ενέργειες: α) Λεπτομερής περιγραφή. Κάθε στοιχείο περιγράφεται αναλυτικά, ώστε να μπορεί να διακριθεί από τα άλλα στοιχεία (διαστάσεις, ποιότητα, τύπος, διεύθυνση κάθε οφειλέτη ή πιστωτή, χρόνος λήξεως απαίτησης κλπ.), β) Μέτρηση. Τα υλικά στοιχεία του ενεργητικού μετρούνται με τη χρησιμοποίηση διαφόρων μονάδων μετρήσεως, όπως μονάδες βάρους, όγκου, μήκους κ.λπ. Ως μέτρηση των απαιτήσεων και των υποχρεώσεων εννοούμε τον καθορισμό του ποσού κάθε απαιτήσεως και υποχρεώσεως. Ο προσδιορισμός του ποσού στηρίζεται στα δεδομένα των λογαριασμών και των δικαιολογητικών, καθώς και στα στοιχεία των οφειλετών και πιστωτών, γ) Απόδοση σε χρηματικές μονάδες. Η απόδοση των στοιχείων της απογραφής σε χρηματικές μονάδες καλείται αποτίμηση (μέθοδος ιστορικού κόστους).
Η απογραφή που αναπτύχθηκε πιο πάνω καλείται πραγματική ή φυσική ή εξωλογιστική ή εξωτερική απογραφή. Η πραγματική απογραφή μπορεί να καταχωρηθεί σε Βιβλίο ή Καταστάσεις. Πάντως, η ελληνική νομοθεσία επιβάλλει την καταχώρησή της σε βιβλίο το οποίο ονομάζεται Βιβλίο Απογραφών. Είναι δηλαδή εκείνο τα εξωλογιστικό έγγραφο στο οποίο καταγράφονται αναλυτικά τα περιουσιακά στοιχεία κατά την ποσότητα και αξία.
Η απογραφή γίνεται κυρίως τη νύχτα της 31ης Δεκεμβρίου. Σε πολλές επιχειρήσεις αρχίζει από το απόγευμα. Εάν τυχόν δε γίνει την 31 Δεκεμβρίου ή την 1η Ιανουαρίου, ημέρα κατά την οποίαν είναι κλειστά τα καταστήματα, δεν δύναται να υπολογισθούν κατόπιν τα πραγματικά υπάρχοντα εμπορεύματα διότι στις 2 Ιανουαρίου αρχίζουν οι αγοραπωλησίες.
Υποχρεωτική απογραφή κάνουμε στις εξής περιπτώσεις: α) όταν γίνεται έναρξη της λειτουργίας της επιχειρήσεως, β) στο τέλος της κάθε περιόδου, γ) όταν πρόκειται να αρχίσει η εκκαθάριση της επιχειρήσεως λόγω διαλύσεώς της, δ) όταν οι εκκαθαριστές δεν συμφωνούν με την αξία την οποία εμφανίζονται στον Ισολογισμό τα διάφορα περιουσιακά στοιχεία της επιχειρήσεως, ε) στο τέλος κάθε εκκαθαριστικής χρήσεως, υπό των εκκαθαριστών, στ) όταν τελειώσει η εκκαθάριση, συντασσόμενη υπό των εκκαθαριστών. Δύναται εάν το επιθυμεί ο επιχειρηματίας να γίνεται κατά διαστήματα απογραφή, αλλά αυτή δε θα καταχωρείται στα θεωρημένα βιβλία.
Σύμφωνα με το άρθρο 27 του Κ.Β.Σ. ο επιτηδευματίας που τηρεί βιβλία τρίτης κατηγορίας οφείλει να κάνει απογραφή όλων των στοιχείων της επαγγελματικής του περιουσίας. Ο επιτηδευματίας που πρόκειται να τηρήσει για πρώτη φορά βιβλία τρίτης κατηγορίας υποχρεωτικά ή προαιρετικά, συντάσσει απογραφή έναρξης στις προθεσμίες που προβλέπονται από το άρθρο 17 παρ. 7 και 8 του Κ.Β.Σ. Όταν δεν υπάρχουν περιουσιακά στοιχεία ή αποθέματα, αντί για σύνταξη απογραφής έναρξης, καταχωρούνται αναλυτικά τα λοιπά στοιχεία του ενεργητικού και παθητικού στην Εγγραφή Ανοίγματος των βιβλίων.
Με βάση την πραγματική απογραφή θα μπορούσαμε να καταρτίσουμε τον Ισολογισμό της οικονομικής μονάδας, διότι ο Ισολογισμός εμφανίζει ακριβώς τα ίδια στοιχεία που εμφανίζει και η Απογραφή. Οι μόνες διαφορές μεταξύ Ισολογισμού και Απογραφής είναι ότι: α) ο Ισολογισμός είναι συνοπτική λογιστική κατάσταση, ενώ η Απογραφή εμφανίζει τα διάφορα στοιχεία λεπτομερώς, β) ο Ισολογισμός εμφανίζει μόνο χρηματικά ποσά, ενώ η Απογραφή παρουσιάζει ποσότητες και χρηματικά ποσά. Η κατάρτιση του Ισολογισμού απ’ ευθείας από τα στοιχεία της Απογραφής δεν είναι, εντούτοις, η διαδικασία που ακολουθείται από τη Χρηματοοικονομική Λογιστική.

3.3 Πρακτικά θέματα που απαιτούνται για την ορθή απογραφή:

1. Οργάνωση της απογραφής.
   Μετά τη σύσταση της επιτροπής Απογραφής, πρώτο ζήτημα είναι να προσδιοριστούν:
   • Ποιοι θα απογράψουν και πώς.
   • Από πού θα αντληθούν στοιχεία για την απογραφή και ειδικότερα την αποτίμηση των παγίων.
   • Με ποια έντυπα θα γίνει η καταγραφή. Τα έντυπα πρέπει να βοηθούν στην σύνταξη του μητρώου παγίων, δηλαδή να συγκεντρώνουν όλα τα απαραίτητα στοιχεία που χρειάζονται.
   • Ένα ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι το «Τι θα κάνουμε με τα καταστραμμένα πάγια».
2. Καταγραφή όλης της πάγιας περιουσίας.
   • Η προσπάθεια που θα γίνει είναι να μην διαφύγουν της Απογραφής κάποια περιουσιακά στοιχεία.
   • Για την διαπίστωση της πληρότητας της απογραφής θα συνταχθούν πρωτόκολλα καταμέτρησης , τα οποία θα υπογραφούν και θα αρχειοθετηθούν, έτσι ώστε σε κάθε χρονική στιγμή να είναι δυνατή η απόδειξη ότι η απογραφή πραγματοποιήθηκε με επιμέλεια.
3. Αποτίμηση της πάγιας περιουσίας
   • Τα ακίνητα αποτιμώνται με το σύστημα των αντικειμενικών αξιών.
   • Τα λοιπά πάγια αποτιμώνται στην τρέχουσα αξία τους.
4. Καταγραφή, χωρίς αποτίμηση, των περιουσιακών στοιχείων που δεν ανήκουν ιδιοκτησιακά στην επιχείρηση, αλλά σε τρίτους.
   • Τα περιουσιακά στοιχεία που ευρίσκονται στα χέρια της επιχείρησης προς χρήση θα καταγραφούν, αλλά δεν θα αποτιμηθούν. Θα εμφανιστούν σε λογαριασμούς τάξεως με αξία μνείας (1λεπτό του ευρώ).
5. Ομαδοποίηση των παγίων στοιχείων κατά λογαριασμό .
   • Σταδιακά πρέπει να ομαδοποιούνται τα ποσά ανά λογαριασμό, μέσω της καταχώρισής τους στο μητρώο παγίων, και συνολικά να ενημερώνονται οι αντίστοιχοι λογαριασμοί της πρώτης ομάδας της Γενικής Λογιστικής.
   • Η ομαδοποίηση αυτή θα γίνει με βάση την διάταξη του λογιστικού σχεδίου, ως εξής:
6. Έγκριση της Απογραφής από το Δημοτικό Συμβούλιο.
   • Η επιτροπή απογραφής θα εισηγηθεί στο Δημοτικό Συμβούλιο την απογραφή με Έκθεση που θα υποβάλλει σε συνεδρίασή του. Το Δ.Σ. θα κληθεί να αποφασίσει επί της Έκθεσης, να την συμπληρώσει ή να την διορθώσει και τελικά να την εγκρίνει, ως την απεικόνιση της περιουσιακής κατάστασης της επιχειρήσεως.
7. Καταχώρηση των παγίων στοιχείων στο μητρώο παγίων.
   • Η καταχώριση στο μητρώο παγίων θα γίνεται σταδιακά με την συγκέντρωση και αποτίμηση των παγίων στοιχείων. Η ενημέρωση του μητρώου πριν από την έγκριση της απογραφής θα βοηθήσει στην εξαγωγή σωστών στοιχείων για τις αποσβέσεις, ενώ θα βοηθήσει και στη σύνταξη των συνοδευτικών εντύπων που θα επισυνάψουμε στην εισήγηση της επιτροπής.
   Με την έγκριση της απογραφής από το Δημοτικό Συμβούλιο το μητρώο παγίων θα είναι επίσημο και θα μπορεί να εκτυπωθεί σε θεωρημένο βιβλίο.

3.4 Λογιστικές Ενέργειες μετά την Απογραφή

Μετά τη διενέργεια της Απογραφής ακολουθεί σύγκριση των υπολοίπων των λογαριασμών του Ενεργητικού και του Παθητικού με τα δεδομένα της απογραφής και οι τυχόν διαφορές τακτοποιούνται, ώστε οι λογαριασμοί να εμφανίσουν τελικώς τα δεδομένα της απογραφής, κατόπιν, με βάση τους λογαριασμούς που εμφανίζουν υπόλοιπα, καταρτίζεται ο Ισολογισμός. Είναι φανερό ότι με τη διαδικασία αυτή πάλι καταλήγουμε στο ίδιο αποτέλεσμα, ήτοι σε Ισολογισμό που εμφανίζει όλα τα στοιχεία της πραγματικής απογραφής.
Κρίνεται σκόπιμο να πούμε ότι, μεταξύ των δεδομένων των Βιβλίων και της Απογραφής υπάρχουν, κατά κανόνα, διαφορές. Οι διαφορές αυτές οφείλονται είτε σε λάθη που έγιναν κατά την καταχώρηση των λογιστικών γεγονότων και τα οποία λάθη δεν αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια της χρήσεως, είτε στη μη καταχώρηση λογιστικών γεγονότων όταν αυτά έλαβαν χώρα. Η μη καταχώριση μπορεί να οφείλεται σε λόγους αντικειμενικής αδυναμίας ή απλοποιήσεως της λογιστικής εργασίας.
Η προσαρμογή ή τακτοποίηση των λογαριασμών στο τέλος της χρήσεως γίνεται με κατάλληλες ημερολογιακές εγγραφές, οι ποίες καλούνται εγγραφές προσαρμογής ή τακτοποιήσεως ή αναμορφώσεως. Διευκρινίζεται ότι οι εγγραφές που γίνονται για τη διόρθωση λαθών δεν αποτελούν στην κυριολεξία εγγραφές προσαρμογής.
Μετά τη μεταφορά των εγγραφών προσαρμογής στο γενικό καθολικό, είναι φανερό ότι οι λογαριασμοί θα εμφανίζουν τα πραγματικά στοιχεία της λογιστικής μονάδας. Η επόμενη λογιστική εργασία είναι ο προσδιορισμός του αποτελέσματος της χρήσεως.
Για τον προσδιορισμό του αποτελέσματος μεταφέρονται, ή αλλιώς συγκεντρώνονται, όλοι οι λογαριασμοί που εμφανίζουν τους προσδιοριστικούς παράγοντες του αποτελέσματος σε έναν συγκεντρωτικό λογαριασμό με τίτλο «Αποτελέσματα Χρήσεως». Η μεταφορά αυτή γίνεται με κατάλληλες ημερολογιακές εγγραφές, οι οποίες καλούνται εγγραφές προσδιορισμού του αποτελέσματος.
Μετά τη συγκέντρωση όλων των λογαριασμών προσδιορισμού του αποτελέσματος στον λογαριασμό «Αποτελέσματα Χρήσεως», ο λογαριασμός αυτός εμφανίζει , κατά κανόνα, κάποιο υπόλοιπο, το οποίο αποτελεί και το αποτέλεσμα της χρήσεως. Το υπόλοιπο αυτού του λογαριασμού μεταφέρεται σε κατάλληλο λογαριασμό με τίτλο «Κέρδη Χρήσεως» ή «Ζημίες Χρήσεως». Το κέρδος ή ζημία χρήσεως, ανάλογα με τη νομική μορφή που έχει η επιχειρηματική μονάδα, μεταφέρεται σε κατάλληλους λογαριασμούς, στις ατομικές επιχειρήσεις. Το αποτέλεσμα αυτό μεταφέρεται στον λογαριασμό «Κεφάλαιο» ή «Ίδιο Κεφάλαιο». Στον λογαριασμό αυτόν μεταφέρεται επίσης και το υπόλοιπο του λογαριασμού «Ατομικές Αναλήψεις».
Μετά τις εγγραφές προσδιορισμού του αποτελέσματος και τη μεταφορά τους στους λογαριασμούς του Γενικού Καθολικού, γίνεται έλεγχος για να διαπιστωθεί η ορθότητα αυτών των καταχωρήσεων. Ο έλεγχος αυτός γίνεται με τη βοήθεια ενός ισοζυγίου. Το ισοζύγιο αυτό, το οποίο είναι και το τελευταίο της χρήσεως , καλείται Οριστικό Ισοζύγιο.
Σημειώνεται ότι στο Οριστικό Ισοζύγιο οι μόνοι λογαριασμοί που εμφανίζουν υπόλοιπα είναι οι λογαριασμοί του Ενεργητικού, του Παθητικού και της Καθαρής Θέσεως. Όλοι οι λογαριασμοί των εσόδων , των εξόδων, των έκτακτων κερδών και εκτάκτων ζημιών είναι εξισωμένοι, αφού τα υπόλοιπά τους έχουν μεταφερθεί στον λογαριασμό «Αποτελέσματα Χρήσεως».
Η τελευταία λογιστική ενέργεια στον κύκλο των λογιστικών διαδικασιών είναι η Κατάρτιση των Λογιστικών Καταστάσεων. Έτσι, ο Ισολογισμός καταρτίζεται με βάση τους λογαριασμούς του Γενικού Καθολικού που εμφανίζουν υπόλοιπα. Η Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσεως καταρτίζεται με βάση τους λογαριασμούς προσδιορισμού του αποτελέσματος που έχουν μεταφερθεί στον λογαριασμό «Αποτελέσματα Χρήσεως». Η κατάστασή αυτή εμφανίζει, ως γνωστό, αναλυτικά τα έσοδα, τα έξοδα, τα έκτακτα κέρδη και τις έκτακτες ζημίες, τα οποία στον λογαριασμό «Αποτελέσματα Χρήσεως» εμφανίζονται συγκεντρωτικά. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσεως αποτελεί ανάλυση του λογαριασμού «Αποτελέσματα Χρήσεως». Ακριβώς για τον λόγο αυτόν, η Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσεως καλείται « Ανάλυση του Λογαριασμού Αποτελέσματα Χρήσεως» και «Κατάσταση του Λογαριασμού Αποτελέσματα Χρήσεως».
Εκτός από την υποχρέωση καταρτίσεως ετήσιων λογιστικών καταστάσεων, οι Ανώνυμες Εταιρίες και οι Εταιρίες Περιορισμένης Ευθύνης είναι υποχρεωμένες να δημοσιεύουν τις καταστάσεις αυτές στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και σε μια οικονομική και μια πολιτική εφημερίδα. Οι βασικοί νόμοι που προβλέπουν τα της δομής, καταρτίσεως και δημοσιεύσεως είναι ο Ν. 2190/1920 «Περί Ανωνύμων Εταιριών» και ο Ν. 3190/1955 « Περί Εταιριών Περιορισμένης Ευθύνης», όπως αυτοί τροποποιήθηκαν με τα Π.Δ. 409/1986 και 419/1986 αντίστοιχα.
Πιο συγκεκριμένα, οι νόμοι αυτοί επιβάλλουν στις Α.Ε. και τις Ε.Π.Ε. να καταρτίζουν τις εξής οικονομικές καταστάσεις: α) τον Ισολογισμό, β) τον Λογαριασμό Αποτελέσματα Χρήσεως, γ) τον Πίνακα Διαθέσεως Αποτελεσμάτων και δ) το Προσάρτημα. Οι τρεις πρώτες από αυτές, είναι εκείνες που υποβάλλονται στη σχετική δημοσίευση και πρέπει να καταρτίζονται σύμφωνα με τα υποδείγματα που περιλαμβάνονται στο Π.Δ. 1123/1980 «Περί ορισμού του περιεχομένου και του χρόνου ενάρξεως της προαιρετικής εφαρμογής του Γενικού Λογιστικού Σχεδίου» (ΦΕΚ Α΄75/1980). Η τέταρτη κατάσταση δεν δημοσιεύεται, αλλά υποβάλλεται στο Υπουργείο Εμπορίου.
Σημειώνεται ότι επιχειρήσεις που τηρούν πλήρως το Ε.Γ.Λ.Σ. είναι υποχρεωμένες να καταρτίζουν και μία πέμπτη κατάστασή, η οποία ονομάζεται «Κατάσταση του Λογαριασμού Γενικής Εκμεταλλεύσεως»

3.5 Πρακτική Εφαρμογή Προσδιορισμού Οικονομικών Αποτελεσμάτων
Εξαγωγή Συμπερασμάτων με Εφαρμογή Αριθμοδεικτών

Ας υποθέσουμε πως η επιχείρηση «ΕΛΕΝΑ Α.Ε.», μετά από μια σειρά ενεργειών, παρουσιάζει στο τέλος της διαχειριστικής περιόδου 2001-2002, τα εξής σε Ευρώ(€):
Γενικό Καθολικό

10 Εδαφικές εκτάσεις 11 Κτίρια-εγκ.Κτ.-τεχ.Έργ. 14 Έπιπλα & Λ. εξοπλισμός
10.000 15.000 5.000

16.12 Ασώματες Ακινην. 20 Εμπορεύματα 25 Αναλώσιμα
1.000 200.000 10.000

30 Πελάτες 38 Ταμείο 40.00 Κεφάλαιο
55.000 55.000 60.000

41 Αποθεματικά 50 Προμηθευτές 52 Τράπεζες
6.000 20.000 4.000

53.12 Πιστωτές Διάφοροι 54 Υποχ. Φ-Τ 55 Ασφαλ. Οργανισμοί
3.000 5.000 8.000

60 Αμοιβές Προσωπικού 61 Αμοιβές Τρίτων 62 Παροχές Τρίτων
5.000 7.000 3.000

63 Φόροι – Τέλη 64 Διάφορα Έξοδα 65 Τόκοι & Συναφή Έξοδα
4.000 9.000 2.000

66 Αποσβέσεις Παγίων 70 Πωλήσεις Εμπ/των 73 Πωλήσεις Υπηρεσιών
5.000 230.000 38.000

76 Έσοδα Κεφαλαίου
12.000

Επίσης: 1) Τα αποθέματα αρχής των 20 είναι «10.000» και των 25 «2.000».
Τα αποθέματα τέλους των 20 είναι «17.000» και των 25 «3.000»

64.00 2.000
64.01 1.500
64.02 1.800
64.05 1.700
64.07 2.000
2) Ο λογαριασμός 64 αναλύεται σε:

3) Ο Φόρος Εισοδήματος είναι 37,5%, το Α’ Μέρισμα είναι το ελάχιστο νόμιμο(35%), παρακρατείται ποσό 20% για έκτακτο αποθεματικό, το υπόλοιπο φέρεται εις νέον.

1. Έξοδα Διοικητικής Λειτουργίας 9.900
2. Έξοδα Λειτουργίας Διάθεσης 13.200
3. Έξοδα Έρευνας και Ανάπτυξης 6.600
   4) Από το Φύλλο Μερισμού ισχύει:

Υποθέτουμε πως οι κατάλληλες ημερολογιακές εγγραφές ανοίγματος βιβλίων και όλων των άλλων λογιστικών γεγονότων, καθώς και η συγκέντρωση των δικαιολογητικών εγγράφων, έχουν γίνει. Μετά το πέρας, λοιπόν, της απογραφής και όλων των άλλων διενεργειών, αυτό που εμείς αρχικά πρέπει να κάνουμε είναι να κλείσουμε τα ποσά του Γενικού Καθολικού με τις κατάλληλες ημερολογιακές εγγραφές και έπειτα να συντάξουμε τις απαραίτητες Οικονομικές Καταστάσεις.

1. 80 Γενική Εκμετάλλευση 210.000
   20 Εμπορεύματα αρχής 10.000
   25 Αναλώσιμα αρχής 2.000
   Αγορές Εμπορευμάτων 190.000
   Αγορές Αναλωσίμων 8.000
   Μεταφορά του Β σε Α
2. 70 Πωλήσεις Εμπορευμάτων
   230.000
   73 Πωλήσεις Υπηρεσιών 38.000
   80 Γενική Εκμετάλλευση 268. 000
   Μεταφορά του Α σε Β
3. 76 Λοιπά Οργανικά Έξοδα
   12.000
   80 Γενική Εκμετάλλευση 12.000
   Μεταφορά του Α σε Β
4. Απόθεμα Εμπορευμάτων 17.000
   Απόθεμα Αναλωσίμων 3.000
   80 Γενική Εκμετάλλευση 20.000
   Μεταφορά του Α σε Β
5. 80 Γενική Εκμετάλλευση 35.000
   60 Αμοιβές προσωπικού 5.000
   61 Αμοιβές Τρίτων 7.000
   62 Παροχές Τρίτων 3.000
   63 Φόροι-Τέλη 4.000
   64 Διάφορα έξοδα 9.000
   64.00 Έξοδα Μεταφορών 2.000
   64.01 Έξοδα Ταξιδιών 1.500
   64.02 Έξ. Προβ.&Διαφ. 1.800
   64.05 Συνδρομές-Εισφορές 1.700
   64.07 Έντυπα&Γραφική ύλη 2.000
   65 Τόκοι&Συναφή Έξοδα 2.000
   66 Αποσβέσεις Παγίων 5.000
   Μεταφορά του Β σε Α
6. 80 Γενική Εκμετάλλευση 55.000
   ΣΕ ΜΕΤΑΦΟΡΑ
   ΑΠΟ ΜΕΤΑΦΟΡΑ
   80.01 Μικτά Κέρδη Εκμετάλ. 55.000
   Προέκυψε Κέρδος
7. 80.01 Μικτά Κέρδη Εκμετάλλευσ.
   55.000
   86.00 Αποτελέσματα Εκμετ. 55.000
   Μεταφορά του Α στον Β
8. 86.00 Αποτελέσματα Εκμετάλ. 55.000
   86.99 Καθαρά Αποτελ. Χρ. 55.000
   Μεταφορά του Α στον Β
9. 86.99 Καθαρά Αποτελ. Χρήσεως 55.000
   88.00 Καθαρά Κέρδη Χρησ. 55.000
   Μεταφορά του Α στον Β
10. 88.00 Καθαρά Κέρδη Χρήσεως 20.625
    88.08 Φόρος Εισοδήματος (55.000χ37,5) 20.625
    Υπολογισμός Φόρου Εισοδήματος
11. 88.00 Καθαρά Κέρδη Χρήσεως
    34.375
    88.99 Κέρδη Προς Διάθεση 34.375
    Μεταφορά του Α στον Β
12. 88.99 Κέρδη Προς Διάθεση 34.375
    41.02 Τακτικό Αποθεματικό (34.375χ5%) 1.718,75
    53.01 Α΄ Μέρισμα Πληρ (34.375χ35%) 12.031,25
    41.05 Έκτακτο Αποθεματικό (34.375χ20%) 6.875,00
    42.00 Υπόλ. Κερδών εις νέο 13.750,00
    Διανομή Κερδών

Τα ποσά που έμειναν ανοιχτά με τους επιπλέον λογαριασμούς που εμφανίζονται, αποτελούν το Οριστικό Ισοζύγιο και με αυτά θα συντάξουμε τον Ισολογισμό:

80 Γεν. Εκμετάλλευση 80.01 Μικτά Κέρδη Εκμετ. 86.00 Αποτελ. Εκμετάλ.
210.000 268.000 (55.000) 55.000 (55.000) 55.000
35.000 12.000
(55.000) 20.000

86.99 Καθ. Αποτελ. Χρ. 88.00 Καθαρά Κέρδη Χρ. 88.08 Φόρος Εισοδήματος
(55.000) 55.000 (20.625) 55.000 20.625
(34.375)

88.99 Κέρδη Προς Διάθεση 41.02 Τακτικό Αποθεματικό 41.05 Έκτακτο Αποθεματικό
(34.375) 34.375 1.718,25 6.875,00

42.00 Υπ. Κερδών σε Νέον 53.01 Α΄ Μέρισμα Πληρ.
13.750,00 12.031,25

  Αφού τακτοποιήσαμε τους λογαριασμούς με τις κατάλληλες ημερολογιακές εγγραφές, μπορούμε πλέον να προχωρήσουμε στη σύνταξη των οικονομικών καταστάσεων. 

Ως πρώτο βήμα έχουμε την σύνταξη της:

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ Λ/80
ΧΡΕΩΣΗ ΠΙΣΤΩΣΗ

1. Αποθέματα Έναρξης 1. Πωλήσεις
   20 Εμπορεύματα 10.000 70 Εμπορεύματα 230.000
   25 Αναλώσιμα 2.000 12.000
   73 Υπηρεσίες 38.000 268.000
2. Αγορές Χρήσεως 2. Λοιπά Οργανικά Έσοδα
   20 Εμπορεύματα 190.000 76 Έσοδα Κεφαλαίων 12.000
   25 Αναλώσιμα 8.000 198.000

Σύνολο Αρχικών Αποθεμάτων&Αγορών 210.000

3. ΜΕΙΟΝ: Αποθέματα Τέλους
   20 Εμπορεύματα 17.000
   25 Αναλώσιμα 3.000 20.000

Αγορές και Διαφορές Αποθεμάτων 190.000

4. Οργανικά Έξοδα
   60 Αμοιβές προσωπικού 5.000
   61 Αμοιβές Τρίτων 7.000
   62 Παροχές Τρίτων 3.000
   63 Φόροι-Τέλη 4.000
   64 Διάφορα έξοδα
   64.00 Έξοδα Μεταφορών 2.000
   64.01 Έξοδα Ταξιδιών 1.500
   64.02 Έξ. Προβ.&Διαφημισ. 1.800
   64.05 Συνδρομές-Εισφορές 1.700
   64.07 Έντυπα&Γραφική ύλη 2.000
   65 Τόκοι&Συναφή Έξοδα 2.000
   66 Αποσβέσεις Παγίων 5.000 35.000

Συνολικό Κόστος 225.000

80.00 Κέρδη Εκμεταλλεύσεως 55.000
280.000 280.000

Αφού εμφανίσαμε τα αναλυτικά στοιχεία του μικτού κέρδους, συνεχίζουμε με την ικανότητα της επιχειρήσεως να ικανοποιεί κέρδη, δηλαδή με την:

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ Λ/86
I. Αποτελέσματα Εκμεταλλεύσεως
Κύκλος Εργασιών 268.000
ΜΕΙΟΝ: Κόστος Πωλήσεων 190.000
Μικτά Αποτελέσματα(Κέρδη) Εκμεταλλεύσεως 78.000

ΜΕΙΟΝ:

1. Έξοδα Διοικητικής Λειτουργίας 9.900
2. Έξοδα Λειτουργίας Διάθεσης 13.200
3. Έξοδα Έρευνας και Ανάπτυξης 6.600 33.000
   Μερικά Αποτελέσματα(Κέρδη) Εκμεταλλεύσεως 45.000

ΠΛΕΟΝ:

4. Πιστωτικοί Τόκοι (Λ/76) 12.000
   ΜΕΙΟΝ:
   Χρεωστικοί Τόκοι (Λ/65) 2.000 10.000
   Ολικά Αποτελέσματα(Κέρδη) Εκμεταλλεύσεως (Λ/86.00) 55.000

ΜΕΙΟΝ:
Σύνολο Αποσβέσεων Παγίων (Λ/66) 5000
μείον: οι από αυτές ενσωματωμένες στο Λειτουργικό Κόστος 5.000 Ø
Καθαρά Αποτελέσματα (Κέρδη) Χρήσεως προ Φόρων (Λ/86.99) 55.000

Αφού βρήκαμε ποια είναι τα Καθαρά Αποτελέσματα της επιχείρησης, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι Κέρδη, μπορούμε να προχωρήσουμε στη διαδικασία διάθεσης αυτών. Έχουμε:

ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Λ/88
Καθαρά Αποτελέσματα Κέρδη Χρήσεως 55.000
ΜΕΙΟΝ: Φόρος Εισοδήματος(Λ/88.08) (55.000χ37.5%) 20.625
Κέρδη Προς Διάθεση (Λ/88.99) 34.375

Η Διάθεση των Κερδών γίνεται ως εξής:

1. Τακτικό Αποθεματικό (34.375χ5%) 1.718,75
2. Α’ Μέρισμα Πληρωτέο (34.375χ35%) 12.031,25
3. Έκτακτο Αποθεματικό (34.375χ20%) 6.875,00
4. Κέρδη εις νέον 13.750,00

Όπως είπαμε τα ποσά που έμειναν αποτελούν το Οριστικό Ισοζύγιο και με αυτά θα συντάξουμε τον Ισολογισμό. (Βέβαια πρέπει να εικονίζεται και ο Ισολογισμός της προηγούμενης χρήσης αλλά για λόγους διατύπωσης παραλείπεται).
Έχουμε:

ΑΛΕ Α.Ε.
ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 31ης ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2002
1η ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ (1 Ιανουάριος-31 Δεκεμβρίου)
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΠΟΣΑ ΚΛΕΙΟΜΕΝΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΠΟΣΑ ΚΛΕΙΟΜΕΝΗΣ ΧΡ.

Γ. ΠΑΓΙΟ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΑΞΙΑ ΚΤΗΣΕΩΣ ΑΠΟΣΒ
ΕΣΕΙΣ ΑΝΑΠ.
ΑΞΙΑ Α. ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ
I Ασώματες Ακινητοποιήσεις Ι Κεφάλαιο Μετοχικό (1.000 μετοχές των 60€
16.12 1. Έξοδα ερευνών και αναπτύξεως 1.000 — 1000 40.00 1. Καταβλημένο 60.000
II Ενσωματωμένες Ακινητοποιήσεις ΙΙ Διαφορές από έκδοση υπέρ το άρτιο (41.00) 6.000
10 1. Γήπεδα-Οικόπεδα 10.000 — 10.000 IV Αποθεματικά Κεφάλαια
11 3. Κτίρια και Τεχνικά Έργα 15.000 — 15.000 41.02 1. Τακτικό Αποθεματικό 1.718,75
14 6. Έπιπλα & Λοιπός Εξοπλισμός
5.000 — 5.000 41.05 4. Έκτακτο Αποθεματικό 6.875
ΣΥΝΟΛΟ ΑΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΩΝ (ΓΙ+ΓΙΙ)
31.000 — 31.000 V Αποτελέσματα εις νέον
Δ. ΚΥΚΛΟΦΟΡ. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ 42.00 Υπόλοιπο Κερδών εις νέον
13.750
Ι Αποθέματα ΣΥΝΟΛΟ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ (ΑΙ+ΑΙΙ+ΑIV+ΑV)
88.343,75
20 1. Εμπορεύματα 17.000 Γ. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ
25 4. Αναλώσιμα 3.000 ΙΙ Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις
ΙΙ Απαιτήσεις 50 1. Προμηθευτές 20.000
30 1. Πελάτες 55.000 52 3. Τράπεζες 4.000
ΙV Διαθέσιμα 54.08 5. Υποχρ. από Φ-Τ (Φόρος Εισοδήματος) 20.625
38.00 1. Ταμείο 55.000 55 6. Ασφαλιστικοί Οργανισμοί 8.000

ΣΥΝΟΛΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝΤΟΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ (ΔΙ+ΔΙΙ) 130.000 53.17 7. Μακροπρ. υποχρ. πληρ. σε επόμενη χρήση 5.000

            53.12   9. Υποχ. προς λοιπές συμμετοχ. ενδιαφέρ. Επ/σεις    3.000
53.01 10. Μερίσματα Πληρωτέα
12.031,25
ΣΥΝΟΛΟ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ (ΓΙΙ)    72.656,25

ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ 161.000
ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟΥ
161.000

ΚΟΖΑΝΗ 31/12/2002   

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ Δ.Σ. Ο Δ/ΝΩΝ ΤΟΥ Δ.Σ. Ο ΛΟΓΙΣΤΗΣ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΣΙΚΟΛΑΤΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
Α.Δ.Τ. Ρ 548755 Α.Δ.Τ. Ν 558966 Α.Δ.Τ. Σ 482949

ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟΥ ΟΡΚΩΤΟΥ ΕΛΕΓΚΤΗ ΛΟΓΙΣΤΗ
Ελέγξαμε τις ανωτέρω οικονομικές καταστάσεις καθώς και το σχετικό προσάρτημα της Ανώνυμης Εταιρίας «ΕΛΕΝΑ Α.Ε.» της εταιρικής χρήσεως που έληξε την 31η Δεκεμβρίου 2002. Ο έλεγχός μας έγινε σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 37 του ΚΝ 2190/1920 περί ¨Ανωνύμων Εταιριών¨ και τις ελεγκτικές διαδικασίες που κρίναμε κατάλληλες, βάσει των αρχών και κανόνων ελεγκτικής που ακολουθεί το Σώμα Ορκωτών Λογιστών. Τέθηκαν στη διάθεσή μας τα βιβλία και στοιχεία που τήρησε η εταιρεία και μας δόθηκαν οι αναγκαίες για τον έλεγχο πληροφορίες και επεξηγήσεις που ζητήσαμε. Η εταιρία εφάρμοσε ορθά το Γενικό Λογιστικό Σχέδιο. Δεν τροποποιήθηκε η μέθοδος απογραφής σε σχέση με την προηγούμενη χρήσης και το κόστος παραγωγής που προκύπτει από τα λογιστικά βιβλία προσδιορίστηκε σύμφωνα με τις παραδεγμένες αρχές λογισμού του κόστους. Επαληθεύσαμε την συμφωνία του περιεχομένου της Εκθέσεως Διαχειρίσεως του Διοικητικού Συμβουλίου προς την Τακτική Γενική Συνέλευση ων Μετόχων με τις σχετικές Οικονομικές Καταστάσεις. Το Προσάρτημα περιλαμβάνει τις πληροφορίες που προβλέπονται από την παράγραφο 1 του άρθρου 43α του ΚΝ 2190/1920. Από τον παραπάνω έλεγχό μας προέκυψε ότι: η εταιρία και στην παρούσα χρήση εφαρμόζοντας την υπ’ αριθμόν 205/1988 γνωμοδότηση των Νομικών Συμβούλων Διοικήσεως, δεν σχημάτισε πρόβλεψη για αποζημίωση του προσωπικού της λόγω εξόδου από την υπηρεσία για συνταξιοδότηση. Εάν η εταιρία σχημάτιζε την πρόβλεψη αυτή για το σύνολο του προσωπικού της θα ανερχόταν στο πόσό των 5.000Ε περίπου. Κατά της γνώμη μας οι ανωτέρω Οικονομικές Καταστάσεις οι οποίες προκύπτουν από τα βιβλία και στοιχεία της εταιρίας, απεικονίζουν μαζί με το Προσάρτημα, αφού ληφθούν υπόψη η παραπάνω σημείωσή μας και οι σημειώσεις της εταιρίας κάτω από τον Ισολογισμό, την περιουσιακή διάρθρωση και την οικονομική θέση της εταιρίας κατά την 31η Δεκεμβρίου 2002, καθώς και τα Αποτελέσματα χρήσεως που έληξε αυτή την ημερομηνία, βάσει των σχετικών διατάξεων που ισχύουν και λογιστικών αρχών, οι οποίες έχουν γίνει γενικά παραδεκτές και δεν διαφέρουν από εκείνες που η εταιρία εφάρμοσε στην προηγούμενη χρήση.

Αθήνα, 14 Μαρτίου 2003

Ο ΟΡΚΩΤΟΣ ΕΛΕΓΚΤΗΣ ΛΟΓΙΣΤΗΣ
ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
Α.Μ.Σ.Ο.Ε. 6701
Σ.Ο.Λ. α.ε.ο.ε.

Αριθμοδείκτες

Α. Ρευστότητας 2002
Σχέση 2002
Δείκτης 2001 Δείκτης Δείκτης
Κλάδου

1. Γενικής Ρευστότητας 130.000 1,79 φ. 1,69 φ. 2 φ.
   72.656,25
2. Ειδικής Ρευστότητας 130.000-20.000 1,51 φ. 1,41 φ. 1,3 φ.
   72.656,25
3. Ταμειακή Ρευστότητας 55.000 0,76 φ. 0,75 φ. Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
   72.656,25
4. Αμυντικού Διαστήματος 130.000-20.000 180
   ημέρες 175 ημέρες 170 ημέρες 190.000+33.000
   365
5. 3ου Βαθμού 31.000 0,34 φ. 0,32 φ. 0,30 φ.
   130.000
   Παρατηρήσεις
   Γενικής Ρευστότητας: Το κυ¬κλοφορούν ενεργητικό είναι 1,79 φορές μεγαλύτερο των βραχυπροθέσμων υποχρε¬ώσεων της επιχειρήσεως, ή η σχέση μεταξύ των παραπάνω κονδυ¬λίων του Ισολογισμού είναι 1,79:1, δηλαδή κάθε ένα ευρώ τρεχουσών υποχρεώσεων καλύπτεται από 1,79 ευρώ κυκλοφοριακών στοιχεί¬ων της επιχειρήσεως. 1/1,79 = 56%, ρευστοποιώντας το 56 % των ενεργητικών εξοφλούνται οι πιστωτές. Επιπλέον παρατηρούμαι την αυξητική πορεία του δείκτη μεταξύ των ετών που σημαίνει πως συνεχίζει να παρέχει ασφάλεια στους πιστωτές της.
   Ειδικής ρευστότητας: Τα ταχέως ρευστοποιήσιμα στοιχεία της επιχειρήσεως καλύπτουν τις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις της 1,51 φορές. Ο δείκτης ειδικής ρευστότητας του κλάδου είναι 1,3 που σημαίνει ότι η επιχείρηση «ΈΛΕΝΑ Α.Ε.» συγκρίνεται ευνοϊκά με τις επιχειρήσεις του κλάδου. Ο διευθυντής των χρηματοοικονομικών γνωρίζει ότι εάν πουλήσει τα διαπραγματεύσιμα χρεόγραφα στην ονομαστική τους αξία και αν μπορέσει να εισπράξει τους εκκρεμείς λογαριασμούς θα μπορεί να εξοφλήσει τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις του χωρίς να πουλήσει αποθέματα.
   Ταμειακή Ρευστότητας: Δεν υπάρχει μεγάλη επάρκεια μετρητών στην επιχείρηση σε σχέση με τις τρέχουσες λειτουργικές της ανάγκες. Ο αριθμοδείκτης ταμειακής ρευστότητας παρουσιάζει τον αυστηρότερο τρόπο μέτρησης της ικανότητας της επιχείρησης να ικανοποιεί τις βραχυχρόνιες υποχρεώσεις της. Αυτό συμβαίνει επειδή έχει περισσότερα κυκλοφοριακά στοιχεία από ότι διαθέσιμα.
   Αμυντικό Διάστημα: Για 180 ημέρες τα υπάρχοντα διαθέσιμα συν τα ποσά που θα προκύψουν από την ρευστοποίηση των χρεογράφων και την είσπραξη των απαιτήσεων, μπορούν να καλύψουν τα αναμενόμενα έξοδα λειτουργίας της επιχείρησης. Σχετικά ικανοποιητική ένδειξη αν αναλογιστούμε ότι η αύξησή του από την προηγούμενη χρονιά είναι κατά 5 ημέρες, και συγκριτικά με τον κλάδο ανώτερη κατά 10 ημέρες. Αυτό δείχνει ευνοϊκή εξέλιξη στην κατάσταση της επιχειρήσεως. Χρειάζεται πάντως αύξηση των διαθεσίμων της.
   Β. Εκμετάλλευσης στοιχείων 2002
   Σχέση 2002
   Δείκτης 2001 Δείκτης Δείκτης
   Κλάδου
6. Ανακύκλωσης Ενεργητικού 268.000 1,66 1,56 1,8 φορές
   161.000
7. Ανακύκλωσης Πάγιου Ενεργητικού 268.000 8,64 8,54 10 φορές
   31.000
8. Ανακύκλωσης Αποθεμάτων 190.000 9,50 φ.
   Μ.Δ. 38 ημ. 8,9φ.
   Μ.Δ. 41 ημ. 8 φορές
   Μ.Δ. 45 ημέρ
   20.000
9. Ανακύκλωσης Πελατών 268.000 4,87 φ.
   Μ.Δ.75 ημ. 4,85 φ.
   Μ.Δ. 75 ημ. 8 φορές
   Μ.Δ. 45 ημέρ.
   55.000
10. Ανακύκλωσης Προμηθευτών
    (έστω) 100.000 1,38 φ.
    Μ.Δ.264ημ. 1,3 φ.
    Μ.Δ. 280ημ. 2 φ.
    Μ.Δ. 182 ημ.
    72.656,25
11. Κεφαλαίου Κίνησης 130.000-72.656,25 0,65 φ. 0,63 φ. 0,6 φ.
    88.343,75
12. Ανακύκλωσης Ιδίων Κεφαλαίων 268.000 3,03 φ. 3 φ. 2,8 φ.
    88.343,75
13. Ανακύκλωσης Κυκλοφορούν Ενεργητικού 268.000 2,06 φ. 2,4 φ. 2,2 φ.
    130.000
14. Ανακύκλωσης Συνολικού Απασχολουμένου Κεφαλαίου 268.000 1,66 φ. 1,55 φ. 1,5 φ.
    161.000
    Παρατηρήσεις
    Ανακύκλωσης Ενεργητικού: Η επιχείρηση για κάθε ευρώ που έχει επενδύσει στο ενεργητικό της επιτυγχάνει πωλήσεις περίπου 1,66 ευρώ. Ο δείκτης είναι χαμηλότερος από το μέσο δείκτη του κλάδου, που σημαίνει ότι η επιχείρηση δεν χρησιμοποιεί τόσο εντατικά όσο θα έπρεπε τα περιουσιακά της στοιχεία προκειμένου να πραγματοποιεί τις πωλήσεις της. Αυτό σημαίνει ότι ο κύκλος εργασιών της εταιρίας δεν είναι ικανοποιητικός σε σχέση με τις επενδύσεις σε περιουσιακά στοιχεία – θα πρέπει είτε να αυξηθούν οι πωλήσεις είτε να πωληθούν περιουσιακά στοιχεία ή και τα δύο. Η ανοδική πορεία του εν λόγω αριθμοδείκτη διαχρονικά όμως από 1,56 σε 1,66 παρέχει ένδειξη μιας πιο εντατικής εκμεταλλεύσεως των στοιχείων του ενεργητικού.
    Ανακύκλωσης Πάγιου Ενεργητικού: Η αύξηση του εν λόγω αριθμοδείκτη διαχρονικά κατά 0,5 φορές αποτελεί ένδειξη μιας πιο εντατικής χρησιμοποιήσεως των παγίων σε σχέση με τις πω-λήσεις. Ο δείκτης της εταιρίας όμως είναι μικρότερος από το μέσο όρο του κλάδου, πράγμα που σημαίνει ότι ο βαθμός απασχόλησης του δυναμικού της επιχείρησης δεν είναι τόσο ψηλός όσο στις άλλες επιχειρήσεις του κλάδου. Ο διευθυντής χρηματοοικονομικών θα πρέπει να το έχει υπόψη του, όταν οι επικεφαλείς της παραγωγής ζητήσουν κεφάλαια για νέες κεφαλαιακές επενδύσεις.
    Ανακύκλωσης Αποθεμάτων: Η κυκλοφοριακή ταχύτητα των αποθεμάτων (9,50) συγκρίνεται ευνοϊκά με το μέσο δείκτη του κλάδου (8) αλλά και με τον περσινό. Αυτό σημαίνει ότι η εταιρεία δεν διατηρεί υπερβολικά αποθέματα, τα πωλεί σχετικά γρήγορα. Η ψηλή κυκλοφοριακή ταχύτητα των αποθεμάτων ενισχύει την πίστη του Διευθυντή χρηματοοικονομικών της επιχείρησης στο δείκτη ρευστότητας. Αν κρίνουμε και από την Μέση Διάρκεια παραμονής των Αποθεμάτων στην επιχείρηση, μέχρις ότου να πωληθούν, βλέπουμε πως ανανεώνονται κάθε 38 ημέρες (διαφορά μιας εβδομάδας μεταξύ του κλάδου).
    Ανακύκλωσης Πελατών: Ο δείκτης είναι χαμηλός και σημαίνει πως οι απαιτήσεις της επιχειρήσεως εισπράττονται 4,87 φορές έναντι 8 φορών του κλάδου. Αυτό σημαίνει ότι παραχωρεί μεγάλες πιστώσεις ή έχει πολλές επισφαλείς απαιτήσεις. Πάντως, δεν έχει καλή πιστωτική πολιτική, επίσης διαχρονικά η πολύ μικρή αύξηση του δείκτη δεν είναι ενθαρρυντική. Αν κρίνουμε και από την Μέση Διάρκεια παραμονής των Απαιτήσεων στην επιχείρηση ( 45 ημέρες έναντι 75 του κλάδου-διαφορά ενός μήνα), μέχρις ότου να εισπραχθούν, βλέπουμε πως υπάρχει δυσκολία στην είσπραξη των απαιτήσεων.
    Ανακύκλωσης Υποχρεώσεων: Ο δείκτης είναι χαμηλός και σημαίνει πως οι υποχρεώσεις της επιχειρήσεως πληρώνονται 1,38 φορές έναντι 2 φορών του κλάδου. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχει καλή πιστωτική πολιτική. Από την Μέση Διάρκεια παραμονής των απλήρωτων Υποχρεώσεων ( 264 ημέρες έναντι 182 του κλάδου-διαφορά 2,7 μηνών), μέχρις ότου να πληρωθούν, βλέπουμε πως υπάρχει δυσκολία στην πληρωμή των υποχρεώσεων. Ανακύκλωση Ιδίων Κεφαλαίων: Προκύπτει ότι με 1 ευρώ ιδίων κεφαλαίων, πραγματοποίησε πωλήσεις 3,3 ευρώ. Η θέση της επιχειρήσεως είναι πολύ καλή, διότι πραγματοποιεί μεγάλες πωλήσεις, με σχετικά μικρό ύψος ιδίων κεφαλαίων, γεγονός το οποίο οδηγεί σε αυξημένα κέρδη. Από πλευράς ασφάλειας όμως, ο Αριθμοδείκτης ταχύτητας κυκλοφορίας Ιδίων Κεφαλαίων, δείχνει ότι η θέση της επιχειρήσεως είναι λιγότερο ευνοϊκή, γιατί λειτουργεί βασιζόμενη κυρίως στα ξένα κεφάλαια. Γ. Αποδόσεως και Αποδοτικότητας Κεφαλαίου 2002
    Σχέση 2002
    Δείκτης 2001 Δείκτης Δείκτης
    Κλάδου
15. Μικτού Περιθωρίου Κέρδους 100χ 78.000 29,10% 28,85% 28,50%
    268.000
16. Καθαρού Περιθωρίου Κέρδους 100χ 55.000 20,52% 20% 19%
    268.000
17. Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων 100χ 55.000 62,25% 57% 55%
    88.343,75
18. Αποδοτικότητας Ενεργητικού 100χ 55.000 34,16% 32,16% 31%
    161.000
19. Αποδοτικότητας Συνολικού Κεφαλαίου 100χ 55.000+2.000(1-0,375) 37,6% 35,5% 36%
    (έστω 160.000+161.000)
    2
20. Αποδοτικότητας Πωλήσεων 100χ 55.000 20,52% 19% 18%
    268.000
21. Περιθωρίου Πωλήσεων 100χ 45.000 16,80% 16% 15,5%
    268.000
    Παρατηρήσεις
    Μικτού Περιθωρίου Κέρδους: Το περιθώριο μεταξύ των δύο χρή¬σεων ανέβηκε από 28,85% στο 29,1%, η εταιρία δηλαδή πωλεί με πε¬ρισσότερο κέρδος τα προϊόντα της. Η αύξηση στο μικτό περιθώριο κέρδους σημαίνει είτε καλύτερες τιμές είτε πτώση του κόστους παρα¬γωγής. Μπορούμε να πούμε πως η λειτουργική αποτελε¬σματικότητα της επιχειρήσεως, καθώς και η πολιτική των τιμών της, είναι ικανοποιητική. Μπορεί να αντιμετωπίσει χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία αύξηση του κόστους των πω¬λουμένων προϊόντων της.
    Καθαρού Περιθωρίου Κέρδους: Το ποσοστό κέρδους, που μένει στην επιχείρηση μετά την αφαίρεση από τις καθαρές πωλήσεις του κόστους πωληθέντων και των λοιπών εξόδων, είναι 20,52%. Η επιχείρηση φαίνεται να είναι επικερδής. Προκύπτει ότι από πωλήσεις 100 ευρώ επι¬τυγχάνεται καθαρό κέρδος 20,52 ευρώ. Διαχρονικά ο δείκτης αυτό αυξάνεται με μικρούς αλλά σταθερούς ρυθμούς.
    Αποδοτικότητας Ιδίων Κεφαλαίων: Ο δείκτης μετρά την απόδοση των ιδίων κεφαλαίων σε σχέση με τα καθαρά κέρδη χρήσης. 62,5 ευρώ κερδίζει η επιχείρηση για κάθε ευρώ που οι ιδιοκτήτες της έχουν θέσει στη διάθεσή της. Αναλογικά με πέρυσι αυξήθηκε ραγδαία, γεγονός ευοίωνο για την επιχείρηση.
    Αποδοτικότητας Ενεργητικού: έχει υψηλό περιθώριο κέρδους στις πωλήσεις και υψηλή ταχύτητα ενεργητικού, που φτάνει το 34,16% του συνόλου, 3 μονάδες υψηλότερη από το δείκτη του κλάδου.
    Αποδοτικότητας Συνολικού Κεφαλαίου: Αν ο προηγούμενος δείκτης ενδιαφέρει κυρίως τους ιδιοκτήτες της επιχείρησης ο συγκεκριμένος ενδιαφέρει την επιχείρηση στο σύνολό της. Ένας χαμηλός αριθμοδείκτης αποδοτικότητας συνόλου απα¬σχολουμένων κεφαλαίων μπορεί εύκολα να μηδενιστεί σε περίπτωση που η επιχείρηση αντιμετωπίσει περίοδο κρίσεως. Αυτός ο κίνδυνος υπήρχε την προηγούμενη χρονιά που ο δείκτης ήταν χαμηλότερος του κλάδου (35,5% έναντι 36%). H φετινή διαφορά από τον κλάδο (37,6%, μεγαλύτερη κατά 1,6% του κλάδου) οφείλεται, είτε στο υψηλό περιθώριο κέρδους, είτε στη υψηλή κυκλοφοριακή ταχύτητα ενεργητικού της «ΈΛΕΝΑ Α.Ε.»
    Δ. Κεφαλαιακής Δομής και Βιωσιμότητας 2002
    Σχέση 2002
    Δείκτης 2001 Δείκτης Δείκτης
    Κλάδου
22. α) Ιδίων προς Συνολικά Κεφάλαια 100χ 88.343,75 54,88% 52,88% Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    161.000
23. β) Δανειακών Κεφαλαίων 100χ 72.656,25 45,12% 47,12% Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    161.000
24. γ) Υπερχρέωσης 72.656,25 0,82 φ. 0.8 φ. 1 φ.
    88.343,75
25. Αυτοχρηματοδοτήσεως 1.718,75 + 6.875 0,14 0,13 Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    60.000
26. Χρηματοδοτήσεως Παγίων Με Ίδια Κεφάλαια 88.343,75 2,85 φ. 1,5 φ. 1 φ.
    31.000
27. Παγιοποίησης Περιουσίας 100χ 31.000 19,25% 18,25 % Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    161.000
28. Ρευστοποίησης Περιουσίας 100χ 130.000 80,75% 81,75% Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    161.000
29. Ίδίων Προς Δανειακά Κεφάλαια 88.343,75 1,21 φ. 1,15 φ. Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    72.656,25
30. Ιδίων Προς Πάγια 88.343,75 2,85 φ. 2,75 φ. Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    31.000
31. Κυκλοφορούντος Ενεργητικού Προς Συνολικών Υποχρεώσεων
    100χ
    130.000 17,89% 15% Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    72.656,25
32. Καλύψεως Κυκλοφορούντος Ενεργητικού Με Διαρκή Κεφάλαια

20.000 + 55.000 + 55.000
1 0,9% Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
130.000

10. Καλύψεως Τόκων 55.000 27,5 φ. 29 φ. 15 φ.
    2.000
11. Χρηματοοικονομικής Μόχλευσης 72.656,25 0,45 φ. 0,49 φ. Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    161.000
    Παρατηρήσεις
    Υπερχρέωσης: Σημαίνει ότι τα ξένα κεφάλαια αποτελούν το 0,8 ποσοστό των ιδίων κεφαλαίων ή η σχέση είναι ένα προς 0,8. Η αυτοχρηματοδότηση ή αυτοκεφαλαιοδότηση της επιχειρήσεως είναι σχετικά καλή. Όταν τα ξένα κεφάλαια είναι λιγότερα από τα ίδια κεφάλαια, τότε η θέση της επιχειρήσεως είναι ασφαλής.
    Χρηματοδοτήσεως Παγίων Με Ίδια Κεφάλαια: Ο δείκτης είναι κατά πολύ μεγαλύτερος από τη μονάδα (2,85) που σημαίνει αναμφισβήτητα ότι το πάγιο ενεργητικό χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου με ίδια κεφάλαια, έτσι εξασφαλίζεται μακροχρόνια ισορροπία και ασφάλεια στον τρόπο χρηματοδοτήσεως των μέσων δράσεως της επιχειρήσεως καθώς και ανεξαρτησία της από τους διάφορους πιστωτές της. Το πάνω από τη μονάδα ποσοστό του αριθμοδείκτη αυτού σημαίνει υπερκεφαλαίωση και είναι θετικό στοιχείο για την επιχείρηση αν οι συνθήκες της αγοράς επιτρέπουν να αυξήσει τις δραστηριότητές της.
    Παγιοποίησης Περιουσίας: Ο δείκτης απεικονίζει την αναλογία των κεφαλαίων που έχουν διατεθεί σε πάγιες επενδύσεις (19,25%) σε σχέση με το σύνολο του ενεργητικού της επιχειρήσεως. Ο αριθμοδείκτης αυτός είναι μικρότερος από 50%, αυτό σημαίνει πως η επιχείρηση είναι εντάσεως της κυκλοφοριακής περιουσίας. Η αύξηση κατά μία μονάδα σημαίνει πως η επιχείρηση έχει αρχίσει τις πάγιες επενδύσεις.
    Ρευστοποίησης Περιουσίας: Ο δείκτης αυτός απεικονίζει την αναλογία των κεφαλαίων που έχουν διατεθεί σε κυκλοφορούντα περιουσιακά στοιχεία, σε σχέση με το σύνολο του ενεργητικού. Ο αριθμοδείκτης αυτός είναι μεγαλύτερος από 50%, αυτό σημαίνει πως η επιχείρηση είναι εντάσεως της κυκλοφοριακής περιουσίας. Η σχετική μείωσή του οφείλεται προφανώς στο γεγονός ότι η επιχείρηση θέλει να φτάσει σε μια ιδανικότερη ισορροπία την πάγια και κυκλοφοριακή περιουσία της. Καλύψεως Κυκλοφορούντος Ενεργητικού Με Διαρκή Κεφάλαια: Ο δείκτης αυτό δείχνει τον βαθμό του κυκλοφορούντος ενεργητικού, το οποίο χρηματοδοτείται από το πλεόνασμα των διαρκών κεφαλαίων. Στην επιχείρηση «ΕΛΕΝΑ Α.Ε.», ο δείκτης αυτός είναι ίσος με τη μονάδα, που σημαίνει ότι το σύνολο του παθητικού της αποτελείται από διαρκή κεφάλαια. Καλύψεως Τόκων: Η δανειακή επιβάρυνση της επιχείρησης είναι μεγάλη αλλά είναι μεγάλος και ο δείκτης (27,5), αυτό σημαίνει ότι τα ξένα κεφάλαια αποδίδουν πολύ περισσότερο από ότι κοστίζουν. Η επιχείρηση για κάθε Ευρώ χρηματοοικονομικών εξόδων έχει 27,5 Ευρώ στη διάθεσή της ή ότι οι τόκοι με τους οποίους επιβαρύνθηκε η επιχείρηση για τα ξένα κεφάλαια, καλύπτονται στο 27,5πλάσιο από τα κέρδη της ή μπορεί να καλύψει τα χρηματοοικονομικά της έξοδα 27,5 φορές. Ένας μεγάλος δείκτης φανερώνει επίσης ασφάλεια από τη μεριά των δανειστών ότι η επιχείρηση θα αποπληρώσει τις υποχρεώσεις της. Διαχρονικά όμως και σε σύγκριση με το μέσο δείκτη του κλάδου η επιχείρηση, φαίνεται πως έχει αρχίσει να χάνει την ασφάλεια αυτή. Το μέγεθος αυτού του αριθμοδείκτη αντικατοπτρίζει τις προτιμήσεις της διοικήσεως έναντι του αναλαμβανομένου επιχειρηματικού κινδύνου. Το ιδανικό μέγεθος του αριθμοδείκτη αυτού εξαρτάται από τη σταθερότητα των κερδών και από το είδος της επιχειρήσεως.
    Ε. Επενδυτικοί Αριθμοδείκτες 2002
    Σχέση 2002
    Δείκτης 2001 Δείκτης Δείκτης
    Κλάδου
12. Κέρδη κατά Μετοχή 55.000 55
    ευρώ 54 ευρώ Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    1.000
13. Κατά Μετοχή Μέρισμα 34.375 34,37
    ευρώ 33,37 ευρώ Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    1.000
14. Μερισματική Απόδοση
    100χ (έστω) 5 10% 10% Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    (έστω) 50
15. Ποσοστό Διανεμόμενων Κερδών 100χ 34.375 62,5% 62% Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    55.000
16. Εσωτερική Αξία Μετοχής 88.343,75 88,34
    ευρώ 87,34 ευρώ Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    1.000
17. Ρ/Ε
    (έστω) 50 10 φ. 10 φ. Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    5
18. Ταμιακή Ροή κατά Μετοχή 55.000 55
    ευρώ 54 ευρώ Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    1.000
19. Αποδόσεως Μετοχής σε Ταμιακή Ροή 100χ (έστω) 17 34% 33% Εξαρτάται από κάθε επ/ση.
    (έστω) 50
    Παρατηρήσεις
    Μερισματική Απόδοση: Η μερισματική απόδοση δείχνει την απόδοση που απολαμβάνουν οι επενδυτές από τα μερίσματα των μετοχών που έχουν επενδύσει τα κεφάλαιά τους. Στη συγκεκριμένη επιχείρηση το 10% θεωρείται ικανοποιητικό. Οι μερισματικές αποδόσεις διαφόρων επιχειρήσεων διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους και τούτο διότι το ύψος των μερισμάτων που καταβάλλει κάθε μία εξαρτάται από τη μερισματική πολιτική που ακολουθεί. Για το λόγο αυτό, οποιαδήποτε σύγκριση πρέπει να είναι πολύ προσεκτική για να μην οδηγήσει σε παραπλανητικά αποτελέσματα.
    Ρ/Ε: Δείχνει πως ο επενδυτής είναι διατεθειμένος να καταβάλει 10 ευρώ για κάθε ευρώ κέρδους της επιχειρήσεως. Οι επενδυτές αγοράζουν τις μετοχές τις επιχειρήσεις, διότι έχουν εμπιστοσύνη στην ικανότητά της να διατηρήσει και να βελτιώσει τα κέρδη της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΡΙΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

1. «Χρηµατοοικονοµική ανάλυση λογιστικών καταστάσεων» Νιάρχος Α. Νικήτας, Εκδόσεις Α.Σταµούλης.
2. Κάντζος Κωνσταντίνος, Ανάλυση Χρηματοοικονομικών Καταστάσεων, Αθήνα 1994

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ

ΟΜΙΛΟΣ ΠΛΑΙΣΙΟ

Επισκόπηση Οικονομικών Καταστάσεων
Τα στοιχεία του Ομίλου είναι ενοποιημένα, παρουσιάζουν δηλαδή τις οικονομικές καταστάσεις όλων των συνδεδεμένων εταιριών. Παρακάτω παρουσιάζονται όσες έχουν την δυνατότητα να δημοσιευθούν.
3.1. Ισολογισμός

3.2. Κατάσταση Αποτελεσμάτων Χρήσης

3.3. Κατάσταση μεταβολών Ιδίων Κεφαλαίων

3.4. Σχόλια επί των Οικονομικών Καταστάσεων

Οι παρούσες ενοποιημένες οικονομικές καταστάσεις έχουν συνταχθεί από τη Διοίκηση σύμφωνα με τα Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Αναφοράς (ΔΠΧΑ) και έχουν συνταχθεί με βάση την αρχή του ιστορικού κόστους. Το κόστος επισκευών και συντηρήσεων καταχωρείται στην Κατάσταση Αποτελεσμάτων. Η γη δεν αποσβένεται, έτσι οι αποσβέσεις των άλλων στοιχείων των ενσώματων παγίων υπολογίζονται με την σταθερή μέθοδο με ισόποσες ετήσιες επιβαρύνσεις στο διάστημα της αναμενόμενης ωφέλιμης ζωής του στοιχείου, έτσι ώστε να διαγραφεί το κόστος στην υπολειμματική του αξία. Η αναμενόμενη ωφέλιμη ζωή των στοιχείων παγίου ενεργητικού είναι για τα κτίρια 30 – 50 έτη, για τα μεταφορικά μέσα & μηχανολογικό εξοπλισμό 5 – 10 έτη, έπιπλα και λοιπός εξοπλισμός 3 – 6 έτη.
Τα αποθέματα αποτιμώνται στην χαμηλότερη αξία μεταξύ κόστους κτήσης και της καθαρής ρευστοποιήσιμης αξίας. Οι διαφορές μεταξύ κόστους κτήσης και της καθαρής ρευστοποιήσιμης αξίας καταχωρούνται ως ζημίες στην Κατάσταση Αποτελεσμάτων.
Η διανομή μερισμάτων στους μετόχους της μητρικής αναγνωρίζεται ως υποχρέωση στις οικονομικές καταστάσεις όταν η διανομή εγκρίνεται από την Γενική Συνέλευση των μετόχων.
Οι πωλήσεις των ηλεκτρονικών υπολογιστών και ψηφιακών εφαρμογών ανήλθαν σε 184.591 χιλ. ευρώ παρουσιάζοντας μείωση 16,9% από το 2010, αντικατοπτρίζοντας το 59,1% των συνολικών πωλήσεων του Ομίλου. Οι πωλήσεις από προϊόντα τηλεφωνίας ανήλθαν σε 32.209 χιλ ευρώ παρουσιάζοντας μείωση κατά 2,0% σε σχέση με το 2010 αντικατοπτρίζοντας το 10,3% των συνολικών πωλήσεων του Ομίλου, ενώ οι πωλήσεις από είδη γραφείου ανήλθαν σε 92.927 χιλ ευρώ, παρουσιάζοντας μείωση 7,6% από το 2010 αντικατοπτρίζοντας το 29,8% των συνολικών πωλήσεων του Ομίλου. Τέλος, οι πωλήσεις υπηρεσιών ανήλθαν σε 2.569 χιλ ευρώ, παρουσιάζοντας αύξηση 2,0% σε σχέση με το 2010. Τα άλλα έσοδα ανήλθαν σε 191 χιλ ευρώ έναντι 318 χιλ ευρώ του 2010.

3.5. Λοιπές καταστάσεις

Ο Όμιλος κατά την 31.12.2011 απασχολούσε 1.203 άτομα έναντι 1.223 την 31.12.2010. Η εξέλιξη των μεγεθών του Ομίλου, τις προηγούμενες τέσσερις χρήσεις καθώς και στη χρήση 2011 απεικονίζεται στου παρακάτω πίνακες.

Ανάλυση Αποδοτικότητας

Η εταιρία έθεσε ως πρώτη προτεραιότητα το cash-flow που η έλλειψη του αποτελεί άμεσο κίνδυνο για τη βιωσιμότητα της επιχείρησης, ως δεύτερη την ύπαρξη κερδοφορίας που η έλλειψη της αποτελεί μακροπρόθεσμο κίνδυνο για την επιχείρηση και ως τρίτη την αύξηση του μεριδίου αγοράς που όμως δεν αποτελεί ικανή συνθήκη για την επιτυχία της επιχείρησης.

4.1. Κλασσικός τρόπος ανάλυσης

Οι δείκτες απόδοσης δείχνουν το πόσο αποτελεσματικά λειτουργεί η εξεταζόμενη επιχείρηση.
• Δείκτης περιθωρίου κέρδους = Καθαρό κέρδος / πωλήσεις
• Αποδοτικότητα Επενδυμένων κεφαλαίων = κέρδη προ τόκων και φόρων / μέση αξία περιουσιακών στοιχείων
• Αποδοτικότητα ιδίων κεφαλαίων = καθαρό κέρδος / καθαρή θέση

Αριθμοδείκτες οικονομικής διάρθωσης Ομίλου

Αριθμοδείκτες αποδόσεως Ομίλου

Καταστάσεις τάσης

Με τη μέθοδο αυτή (ονομάζεται και Συγκριτικές χρηματοοικονομικές καταστάσεις), συγκρίνονται οι μεταβολές διαφόρων ομάδων του ισολογισμού και της κατάστασης αποτελεσμάτων σε μια σειρά ετών. Το έτος βάσης χρησιμοποιείται ως παρονομαστής κατά τη διαίρεση των ποσών των επομένων χρήσεων. Ωστόσο μπορεί να προκύψουν διάφορα θέματα όπως το γεγονός ότι μπορεί να εφαρμοστούν διαφορετικές λογιστικές πρακτικές κατά τη διάρκεια των ετών που εξετάζονται και να χρειαστούν προσαρμογές.
Ο κύκλος εργασιών του Ομίλου το 2011 ανήλθε σε 312.296 χιλ. ευρώ έναντι 358.183 χιλ. ευρώ το 2010, παρουσιάζοντας μείωση 12,8%. Συγκεκριμένα, οι πωλήσεις των ηλεκτρονικών υπολογιστών και ψηφιακών εφαρμογών ανήλθαν σε 184.591 χιλ. ευρώ παρουσιάζοντας μείωση 16,9% από το 2010, οι πωλήσεις από προϊόντα τηλεφωνίας ανήλθαν σε 32.209 χιλ ευρώ παρουσιάζοντας μείωση κατά 2,0% σε σχέση με το 2010, ενώ οι πωλήσεις από είδη γραφείου ανήλθαν σε 92.927 χιλ ευρώ, παρουσιάζοντας μείωση 7,6% από το 2010. Τέλος, οι πωλήσεις υπηρεσιών ανήλθαν σε 2.569 χιλ ευρώ, παρουσιάζοντας αύξηση 2,0% σε σχέση με το 2010. Τα άλλα έσοδα ανήλθαν σε 191 χιλ ευρώ έναντι 318 χιλ ευρώ πέρσι.
Ωστόσο, η ως άνω μείωση των πωλήσεων υπέρ-καλύφθηκε από την ακόμα μεγαλύτερη υποχώρηση του Κόστους Πωληθέντων, το οποίο διαμορφώθηκε στα 242.139 χιλ. Ευρώ, ή 18,0% χαμηλότερο σε σχέση με το 2010. Συνεπεία των ανωτέρω, τα Μικτά Κέρδη του Ομίλου ανήλθαν σε 70.157 χιλ. Ευρώ έναντι 62.828 χιλ. Ευρώ το 2010, η δε ποσοστιαία αύξηση που επιτεύχθηκε έφθασε το 11,7%.
ΚΑΡΕΛΙΑΣ ΑΕ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ

3.3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ

Ακολουθεί η ανάλυση των αριθμοδεικτών για την εταιρεία «Καρέλιας» τα έτη 2007-2010 .

Δείκτες Γενικής και Άμεσης ρευστότητας 2007
1 ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 338 %

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» διατηρεί εξαιρετικότατη Γενική Ρευστότητα (338 %) και δεν πρέπει να αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα στην ομαλή κάλυψη των Βραχυπρόθεσμων Υποχρεώσεων της. Μπορεί (μάλλον) να ασκεί σε μεγάλο βαθμό την Πολιτική τιμών , πιστώσεων και πληρωμών που επιθυμεί.

2 ΑΜΕΣΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 116 %

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» διατηρεί εξαιρετική Άμεση Ρευστότητα (=116 % (> 20%) και σε μεγάλο βαθμό μπορεί να καλύψει άμεσες – έκτακτες Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις της.

Δείκτες Αποτελεσματικότητας 2007
1 ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ = Χ 365 ημέρες = 65 ημέρες

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» μετατρέπει (ανακυκλώνει) τα Αποθέματα-Εμπορευματα της σε πωλήσεις κάθε 65 ημέρες (< 90).

2 ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 25 ημέρες

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» εισπράττει τις Απαιτήσεις από τους πελάτες της (κατά μέσο όρο) σε 25 ημέρες (< 60 ημέρες), άρα πρόκειται για μία επιχείρηση Εντάσεως Εργασίας (εκτός εξαιρέσεων). Θετικό είναι το γεγονός ότι είναι μικρότερη (ταχύτερη χρονικά) από την μέση Πληρωμή των Υποχρεώσεων.

3 ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 86 ημέρες

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πληρώνει τις Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις της (κατά μέσο όρο) σε 86 ημέρες, η οποία συγκρίνεται με την Ταχύτητα Είσπραξης Απαιτήσεων (25 ημέρες). Θετικότατο είναι το γεγονός ότι η Γενική Ρευστότητα είναι 192 % (>100%) άρα η σύντομη χρονικά πληρωμή των Υποχρεώσεων δεν οφείλεται σε πίεση των Πιστωτών της (φοβούμενοι ενδεχόμενα την ρευστότητα και την γενική πορεία της επιχείρησης).

Δείκτες Αποδοτικότητας 2007
1 ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΜΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 14 %

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πωλεί το τελικό της προϊόν με ένα ακαθάριστο ποσοστό κέρδους ίσο με 14% (οριακό). Το ποσοστό αυτό πρέπει να το συγκρίνουμε με το Καθαρό Περιθώριο, την Παγιοποίηση του Ενεργητικού (=αποσβέσεις) και τον Δείκτη Δανειακής Επιβάρυνσης (=τόκοι, έξοδα). Τα Πάγια αποτελούν το 28 % (> 20%) του Συνόλου του Ενεργητικού , επομένως οι αποσβέσεις δεν είναι ασήμαντες άρα πιθανόν να έχουμε Ζημίες ή οριακά Κέρδη ως τελικό – καθαρό αποτέλεσμα. Όμως θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι οι αποσβέσεις είναι έξοδο που υπολογίζεται με βάση Φορολογικό Νόμο και όχι ποσά που πραγματικά δαπάνησε η επιχείρηση.

2 ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 6 %
Ο δείκτης αυτός μας δείχνει: Δείχνει σε % το Καθαρό περιθώριο Κέρδους με το οποίο πωλεί η επιχείρηση το παραγόμενο προϊόν (άρα δείχνει την καλή και συνετή διαχείριση και οργάνωση της επιχείρησης). Καταδεικνύει (ιδιαίτερα) και την ένταση του ανταγωνισμού στην «αγορά» του προϊόντος. Όσο μεγαλύτερο το ποσοστό τόσο καλύτερα.

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πωλεί το τελικό της προϊόν με ένα Καθαρό ποσοστό κέρδους ίσο με 6%. Όσο μεγαλύτερο το Ποσοστό τόσο πιο «μικρό» είναι το επίπεδο του ανταγωνισμού.

3 ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ = Χ 100 = 12 %
Ο δείκτης αυτός μας δείχνει: Σε % τον βαθμό αξιοποίησης των Ιδίων Κεφαλαίων, την ικανότητα δηλαδή του επιχειρηματία να αξιοποιεί τα Ίδια Κεφάλαια (χρήματα των Συνεταίρων) και να παράγει από αυτά Καθαρά Κέρδη. Όσο μεγαλύτερο το ποσοστό τόσο καλύτερα.

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» αξιοποιεί τα Ίδια Κεφάλαια (χρήματα των μετόχων) και παράγει Κέρδος σε ποσοστό 12%. Αυτό το ποσοστό είναι σαφώς μεγαλύτερο από το ποσοστό απόδοσης των προθεσμιακών καταθέσεων, επομένως η επιλογή των μετοχών ήταν σωστή να επενδύσουν στην εταιρεία.

Δείκτες Δραστηριότητας 2007

1 ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ = Χ 100 = 181 %
Ο δείκτης αυτός μας δείχνει: Τι % των Ξένων Κεφαλαίων (Δάνεια, Προμηθευτές, Πιστωτές κ.λ.π) αποτελούν τα Ίδια Κεφάλαια της επιχείρησης (συμμετοχή των μετόχων). Όσο μεγαλύτερο το ποσοστό τόσο καλύτερα (όμως μεγάλη σημασία έχει η φύση της επιχείρησης).

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί δικά της Ίδια Κεφάλαια σε ποσοστό 181% των Ξένων (Δανειακών) Κεφαλαίων .Άρα ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσει στην απόδοση των Ίδιων Κεφαλαίων (που είναι 12%) για να έχει ευχαριστημένους μέτοχους που θα της συνδράμουν σε μελλοντικές επενδυτικές κινήσεις.

2 ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ = Χ 100 = 36 %
Ο δείκτης αυτός μας δείχνει: Το % των Ξένων Κεφαλαίων (Δάνεια, Προμηθευτές, Πιστωτές κ.λ.π) σε σχέση με το Σύνολο του Παθητικού (Υποχρεώσεις). Δείχνει το βαθμό εξάρτησης της επιχείρησης από Ξένα (προς αυτή) Κεφάλαια.

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί Ξένα Κεφάλαια (Δάνεια – Προμηθευτές – Πιστωτές κ.λ.π Υποχρεώσεις) σε (25% < μέτριο <50%) ποσοστό 36 % των Συνολικών Κεφαλαίων που χρησιμοποιεί (Ίδια + Ξένα κ.λ.π). Άρα ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσει (εκτός των άλλων), στην απόδοση των Ιδίων Κεφαλαίων (=ευχαριστημένοι μέτοχοι), στην αξιοποίηση των σημαντικών (μάλλον) Πάγιων στοιχείων, στην αύξηση της παραγωγής, στην ανανέωση των Παγίων κ.λ.π. ΟΚ

3 ΠΑΓΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ = Χ 100 = 28 %
Ο δείκτης αυτός μας δείχνει: Δείχνει το % των Πάγιων Εγκαταστάσεων (Κτίρια, μηχανήματα, έπιπλα, εξοπλισμός κ.λ.π ) σε σχέση με το Σύνολο του Ενεργητικού («απαιτήσεις» – περιουσία επιχείρησης). Ο δείκτης εκτιμάται σε σχέση με την φύση της επιχείρησης.

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί Παγια (Κτίρια, Μηχανήματα, εξοπλισμός κ.λ.π ..) σε (20% < αξιόλογο < 40%) ποσοστό 28% του συνόλου του Ενεργητικού. Η επιχείρηση είναι ένας συνδυασμός επιχείρησης Εντάσεως Παγίων και Εντάσεως Εργασίας.

Δείκτες Γενικής και Άμεσης ρευστότητας 2008

1. ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 429 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» διατηρεί πολύ καλή Γενική Ρευστότητα (429 %) και δεν πρέπει να αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα στην ομαλή κάλυψη των Βραχυπρόθεσμων Υποχρεώσεων της.
2. ΑΜΕΣΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 159 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» διατηρεί εξαιρετική Άμεση Ρευστότητα (=159% (> 20%) και σε μεγάλο βαθμό μπορεί να καλύψει άμεσες – έκτακτες Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις της.

Δείκτες Αποτελεσματικότητας 2008

1. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ = Χ 365 ημέρες = 42 ημέρες
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» μετατρέπει (ανακυκλώνει) τα Αποθέματα-Εμπορευματα της σε πωλήσεις κάθε 42 ημέρες (< 90).
2. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 37 ημέρες
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» εισπράττει τις Απαιτήσεις από τους πελάτες της (κατά μέσο όρο) σε 37 ημέρες (< 60 ημέρες).
3. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 71 ημέρες
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πληρώνει τις Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις της (κατά μέσο όρο) σε 71 ημέρες, η οποία συγκρίνεται με την Ταχύτητα Είσπραξης Απαιτήσεων (37 ημέρες). Θετικότατο είναι το γεγονός ότι η Γενική Ρευστότητα είναι 429 % (>100%) άρα η σύντομη χρονικά πληρωμή των Υποχρεώσεων δεν οφείλεται σε πίεση των Πιστωτών της (φοβούμενοι ενδεχόμενα την ρευστότητα και την γενική πορεία της επιχείρησης).
   Δείκτες Αποδοτικότητας 2008
4. ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΜΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 15 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πωλεί το τελικό της προϊόν με ένα ακαθάριστο ποσοστό κέρδους ίσο με 15% (οριακό).

1 ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 7%
Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πωλεί το τελικό της προϊόν με ένα Καθαρό ποσοστό κέρδους ίσο με 7%. Όσο μεγαλύτερο το Ποσοστό τόσο πιο «μικρό» είναι το επίπεδο του ανταγωνισμού. Συγκρίνουμε με τον δείκτη Μεικτό Περιθώριο Κέρδους.

3. ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ = Χ 100 = 13 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» αξιοποιεί τα Ίδια Κεφάλαια (χρήματα των μετόχων) και παράγει Κέρδος σε ποσοστό 13%. Αυτό το ποσοστό είναι σαφώς μεγαλύτερο από το ποσοστό απόδοσης των προθεσμιακών καταθέσεων, επομένως η επιλογή των μετοχών ήταν σωστή να επενδύσουν στην εταιρεία

Δείκτες Δραστηριότητας 2008

1. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ = Χ 100 = 251 %

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί δικά της Ίδια Κεφάλαια σε ποσοστό 251% των Ξένων (Δανειακών) Κεφαλαίων .Άρα ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσει στην απόδοση των Ίδιων Κεφαλαίων (που είναι 13%) για να έχει ευχαριστημένους μέτοχους που θα της συνδράμουν σε μελλοντικές επενδυτικές κινήσεις.

2. ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ = Χ 100 = 29 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί Ξένα Κεφάλαια (Δάνεια – Προμηθευτές – Πιστωτές κ.λ.π Υποχρεώσεις) σε (25% < μέτριο <50%) ποσοστό 29 % των Συνολικών Κεφαλαίων που χρησιμοποιεί (Ίδια + Ξένα κ.λ.π). Άρα ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσει (εκτός των άλλων), στην απόδοση των Ιδίων Κεφαλαίων (=ευχαριστημένοι μέτοχοι), στην αξιοποίηση των σημαντικών (μάλλον) Πάγιων στοιχείων, στην αύξηση της παραγωγής, στην ανανέωση των Παγίων κ.λ.π.
3. ΠΑΓΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ = Χ 100 27 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί Παγια (Κτίρια, Μηχανήματα, εξοπλισμός κ.λ.π ..) σε (20% < αξιόλογο < 40%) ποσοστό 27% του συνόλου του Ενεργητικού.

Δείκτες Γενικής και Άμεσης ρευστότητας 2009

1. ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 336 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» διατηρεί πολύ καλή Γενική Ρευστότητα (336 %).
2. ΑΜΕΣΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 116 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» διατηρεί εξαιρετική Άμεση Ρευστότητα (=116% (> 20%) και σε μεγάλο βαθμό μπορεί να καλύψει άμεσες – έκτακτες Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις της.

Δείκτες Αποτελεσματικότητας 2009

1. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ = = Χ 365 ημέρες = 79 ημέρες
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» μετατρέπει (ανακυκλώνει) τα Αποθέματα-Εμπορευματα της σε πωλήσεις κάθε 79 ημέρες (< 90).
2. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 30 ημέρες
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» εισπράττει τις Απαιτήσεις από τους πελάτες της (κατά μέσο όρο) σε 30 ημέρες (< 60 ημέρες).
3. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 105 ημέρες
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πληρώνει τις Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις της (κατά μέσο όρο) σε 105 ημέρες, η οποία συγκρίνεται με την Ταχύτητα Είσπραξης Απαιτήσεων (30 ημέρες). Θετικότατο είναι το γεγονός ότι η Γενική Ρευστότητα είναι 336 % (>100%) άρα η σύντομη χρονικά πληρωμή των Υποχρεώσεων δεν οφείλεται σε πίεση των Πιστωτών της (φοβούμενοι ενδεχόμενα την ρευστότητα και την γενική πορεία της επιχείρησης).

Δείκτες Αποδοτικότητας 2009

1. ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΜΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 12 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πωλεί το τελικό της προϊόν με ένα ακαθάριστο ποσοστό κέρδους ίσο με 12% (οριακό).

2 ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 4%
Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πωλεί το τελικό της προϊόν με ένα Καθαρό ποσοστό κέρδους ίσο με 4%. Όσο μεγαλύτερο το Ποσοστό τόσο πιο «μικρό» είναι το επίπεδο του ανταγωνισμού.

3. ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ = Χ 100 = 8 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» αξιοποιεί τα Ίδια Κεφάλαια (χρήματα των μετόχων) και παράγει Κέρδος σε ποσοστό 8%. Αυτό το ποσοστό είναι οριάκα μεγαλύτερο από το ποσοστό απόδοσης των προθεσμιακών καταθέσεων.

Δείκτες Δραστηριότητας 2009

1. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ = Χ 100 = 177 %

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί δικά της Ίδια Κεφάλαια σε ποσοστό 177% των Ξένων (Δανειακών) Κεφαλαίων .Άρα ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσει στην απόδοση των Ίδιων Κεφαλαίων (που είναι 8%) για να έχει ευχαριστημένους μέτοχους που θα της συνδράμουν σε μελλοντικές επενδυτικές κινήσεις.

2. ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ = Χ 100 = 37 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί Ξένα Κεφάλαια (Δάνεια – Προμηθευτές – Πιστωτές κ.λ.π Υποχρεώσεις) σε (25% < μέτριο <50%) ποσοστό 37 % των Συνολικών Κεφαλαίων που χρησιμοποιεί (Ίδια + Ξένα κ.λ.π). Άρα ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσει (εκτός των άλλων), στην απόδοση των Ιδίων Κεφαλαίων (=ευχαριστημένοι μέτοχοι), στην αξιοποίηση των σημαντικών (μάλλον) Πάγιων στοιχείων, στην αύξηση της παραγωγής, στην ανανέωση των Παγίων κ.λ.π.
3. ΠΑΓΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ = Χ 100 = 23 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί Παγια (Κτίρια, Μηχανήματα, εξοπλισμός κ.λ.π ..) σε (20% < αξιόλογο < 40%) ποσοστό 23% του συνόλου του Ενεργητικού.

Δείκτες Γενικής και Άμεσης ρευστότητας 2010

1. ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 671%
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» διατηρεί πολύ καλή Γενική Ρευστότητα (671 %).
2. ΑΜΕΣΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 262 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» διατηρεί εξαιρετική Άμεση Ρευστότητα (=262% (> 20%) και σε μεγάλο βαθμό μπορεί να καλύψει άμεσες – έκτακτες Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις της.
   Δείκτες Αποτελεσματικότητας 2010
3. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ = Χ 365 ημέρες = 40 ημέρες
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» μετατρέπει (ανακυκλώνει) τα Αποθέματα-Εμπορευματα της σε πωλήσεις κάθε 40 ημέρες (< 50). Αυτό σημαίνει ότι πωλούνται μετρητοίς ή με ολιγοήμερη πίστωση.
4. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 21 ημέρες
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» εισπράττει τις Απαιτήσεις από τους πελάτες της (κατά μέσο όρο) σε 21 ημέρες (< 60 ημέρες).
5. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 42 ημέρες
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πληρώνει τις Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις της (κατά μέσο όρο) σε 42 ημέρες, η οποία συγκρίνεται με την Ταχύτητα Είσπραξης Απαιτήσεων (21 ημέρες). Θετικότατο είναι το γεγονός ότι η Γενική Ρευστότητα είναι 671 % (>100%) άρα η σύντομη χρονικά πληρωμή των Υποχρεώσεων δεν οφείλεται σε πίεση των Πιστωτών της (φοβούμενοι ενδεχόμενα την ρευστότητα και την γενική πορεία της επιχείρησης).

Δείκτες Αποδοτικότητας 2010

1. ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΜΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 12 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πωλεί το τελικό της προϊόν με ένα ακαθάριστο ποσοστό κέρδους ίσο με 12% (οριακό). Τα Πάγια αποτελούν το 26% (> 20%) του Συνόλου του Ενεργητικού, επομένως οι αποσβέσεις δεν είναι και ασήμαντες άρα πιθανόν να έχουμε ζημίες ή οριακά Κέρδη ως τελικό – καθαρό αποτέλεσμα.

2 ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 5%
Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» πωλεί το τελικό της προϊόν με ένα Καθαρό ποσοστό κέρδους ίσο με 5%. Όσο μεγαλύτερο το Ποσοστό τόσο πιο «μικρό» είναι το επίπεδο του ανταγωνισμού.

3. ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ = Χ 100 = 10 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» αξιοποιεί τα Ίδια Κεφάλαια (χρήματα των μετόχων) και παράγει Κέρδος σε ποσοστό 10%. Αυτό το ποσοστό είναι σαφώς μεγαλύτερο από το ποσοστό απόδοσης των προθεσμιακών καταθέσεων, επομένως η επιλογή των μετοχών ήταν σωστή να επενδύσουν στην εταιρεία

Δείκτες Δραστηριότητας 2010

1. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ = Χ 100 = 392%

Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί δικά της Ίδια Κεφάλαια σε ποσοστό 392% των Ξένων (Δανειακών) Κεφαλαίων .Άρα ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσει στην απόδοση των Ίδιων Κεφαλαίων (που είναι 10%) για να έχει ευχαριστημένους μέτοχους που θα της συνδράμουν σε μελλοντικές επενδυτικές κινήσεις.

2. ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ = Χ 100 = 21 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί Ξένα Κεφάλαια (Δάνεια – Προμηθευτές – Πιστωτές κ.λ.π Υποχρεώσεις) σε (0% < μέτριο <25%) ποσοστό 21 % των Συνολικών Κεφαλαίων που χρησιμοποιεί (Ίδια + Ξένα κ.λ.π). Άρα ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσει (εκτός των άλλων), στην απόδοση των Ιδίων Κεφαλαίων (=ευχαριστημένοι μέτοχοι), στην αξιοποίηση των σημαντικών (μάλλον) Πάγιων στοιχείων, στην αύξηση της παραγωγής, στην ανανέωση των Παγίων κ.λ.π.
3. ΠΑΓΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ = Χ 100 = 26 %
   Με βάση τα στοιχεία μας, η εταιρεία «Καρέλιας» χρησιμοποιεί Παγια (Κτίρια, Μηχανήματα, εξοπλισμός κ.λ.π ..) σε (20% < αξιόλογο < 40%) ποσοστό 26% του συνόλου του Ενεργητικού.

Παρακάτω παρουσιάζουμε ένα συγκεντρωτικό πίνακα με όλους τους αριθμοδείκτες καθώς και αντίστοιχα διαγράμματα.
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
Δείκτες Γενικής και Άμεσης ρευστότητας 2007
Δείκτες Γενικής και Άμεσης ρευστότητας 2008
Δείκτες Γενικής και Άμεσης ρευστότητας 2009
Δείκτες Γενικής και Άμεσης ρευστότητας 2010

3 ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 338 %
3. ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 429 %
2. ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 336 %
2. ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 671%

2. ΑΜΕΣΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 116 %
   4. ΑΜΕΣΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 159 %
   5. ΑΜΕΣΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 116 %
   6. ΑΜΕΣΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = = 262 %

Δείκτες Αποτελεσματικότητας 2007
Δείκτες Αποτελεσματικότητας 2008
Δείκτες Αποτελεσματικότητας 2009
Δείκτες Αποτελεσματικότητας 2010

1. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ = Χ 365 ημέρες = 65 ημέρες
   4. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ = Χ 365 ημέρες = 42 ημέρες
   5. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ = = Χ 365 ημέρες = 79 ημέρες
   6. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ = Χ 365 ημέρες = 40 ημέρες
2. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 25 ημέρες
   5. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 37 ημέρες
   6. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 30 ημέρες
   7. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 21 ημέρες
3. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 86 ημέρες
   6. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 71 ημέρες
   7. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 105 ημέρες
   8. ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΠΛΗΡΩΜΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ = Χ 365 ημέρες = 42 ημέρες

Δείκτες Αποδοτικότητας 2007
Δείκτες Αποδοτικότητας 2008
Δείκτες Αποδοτικότητας 2009
Δείκτες Αποδοτικότητας 2010

1. ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΜΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 14%
   3. ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΜΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 15%
   4. ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΜΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 12%
   5. ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΜΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 12%
2. ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 6 %
   2 ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 7%
   3 ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 4%
   3 ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΚΑΘΑΡΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = Χ 100 = 5%
3. ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ = Χ 100 = 12 %
   4. ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ = Χ 100 = 13 %
   5. ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ = Χ 100 = 8 %
   6. ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΙΔΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ = Χ 100 = 10 %

Δείκτες Δραστηριότητας 2007
Δείκτες Δραστηριότητας 2008
Δείκτες Δραστηριότητας 2009
Δείκτες Δραστηριότητας 2010

1. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ = Χ 100 = 181 %
   2. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ = Χ 100 = 251 %
   3. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ = Χ 100 = 177 %
   4. ΚΕΦΑΛΑΙΑΚΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ = Χ 100 = 392%
2. ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ = Χ 100 = 36 %
   4. ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ = Χ 100 = 29 %
   5. ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ = Χ 100 = 37 %
   6. ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ = Χ 100 = 21 %
3. ΠΑΓΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ = Χ 100 = 28 %
   4. ΠΑΓΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ = Χ 100 27 %
   5. ΠΑΓΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ = Χ 100 = 23 %
   6. ΠΑΓΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ = Χ 100 = 26 %

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

1. Ετήσια Οικονομική Έκθεση 01/01 – 31/13/2011 ΠΛΑΙΣΙΟ COMPUTERS A.E.B.E.
2. Ετήσια Οικονομική Έκθεση ΚΑΡΕΛΙΑΣ ΑΕ
3. Οικονομική εφημερίδα Μέτοχος & Επενδύσεις, φύλλο 661ο
4. Παρατηρητήριο για την ΚτΠ (2007) Μελέτη των κλάδων Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα
5. Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Πληροφορικής και Επικοινωνιών Ελλάδας www.sepe.gr
6. Εφημερίδα Εξπρές 25/10/10, άρθρο για την ΠΛΑΙΣΙΟ
7. Ένωση Θεσμικών Επενδυτών http://www.ethe.org.gr/
8. Βρανάς, Α. Σ. (1990), Υποδείγματα Πιθανότητας για την πρόγνωση της Οικονομικής Αποτυχίας
9. Στοιχεία από την μελέτη της εταιρείας ICAP Α.Ε. για το κλάδο του καπνού
10. Στοιχεία από το σύνδεσμο Ελληνικών Καπνοβιομηχανιών
11. Στοιχεία από συνέντευξη της υπεύθυνης Μ.Μ.Ε της εταιρείας ΚΑΡΕΛΙΑ Κ. Καμαρινοπούλου Ιωάννας

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

2.1 ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2007

ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 31/12/2007
ΠΟΣΑ ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΕΥΡΩ
Ενεργητικό

Μη κυκλοφορούν Ενεργητικό
Ασώματες ακινητοποιήσεις 391
Ενσώματες ακινητοποιήσεις 77.807
Συμμετοχές 1.772
Λοιπές Μακροπρόθεσμες απαιτήσεις 47
Σύνολο Μη Κυκλοφορούντος Ενεργητικού 80.017

Κυκλοφορούν Ενεργητικό
Αποθέματα 71.282
Απαιτήσεις Πελατών-Γραμμάτια Εις. 14.984
Λοιπές Απαιτήσεις 12.984
Χρεόγραφα 865
Ταμειακά Διαθέσιμα και ισοδύναμα αυτών 109.757
Σύνολο κυκλοφορούντος Ενεργητικού 209.872
Σύνολο Ενεργητικού 289.889

Παθητικό

ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ
Ίδια Κεφάλαια
Μετοχικό Κεφάλαιο 21.252
Αποθεματικό υπέρ το άρτιο 34
Λοιπά αποθεματικά 89.646
Υπόλοιπο Κερδών εις νέον 75.651
Σύνολο ιδίων κεφαλαίων Μητρικής 186.583
Δικαιώματα Μειοψηφίας 0.00
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων 186.583

ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ
Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις
Αναβαλλόμενοι Φόροι 6.092
Αποζημίωση προσωπικού λόγω εξόδου από την υπηρεσία 2.743
Επιχορηγήσεις 0.00
Σύνολο μακροπρόθεσμων Υποχρεώσεων 8.835

Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις
Προμηθευτές και λοιπές Υποχρεώσεις 87.567
Υποχρεώσεις από συμβάσεις χρηματοδοτικής μίσθωσης 0.00
Βραχυχρόνιες Προβλέψεις για λοιπές υποχρεώσεις και έξοδα
Φόροι εισοδήματος πληρωτέοι 1.173
Σύνολο βραχυπρόθεσμων Υποχρεώσεων 94.471
Σύνολο Υποχρεώσεων 103.306
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων και Υποχρεώσεων 289.889

2.2 ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2008

ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 31/12/2008
ΠΟΣΑ ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΕΥΡΩ
Ενεργητικό

Μη κυκλοφορούν Ενεργητικό
Ασώματες ακινητοποιήσεις 254
Ενσώματες ακινητοποιήσεις 78.079
Συμμετοχές 1.759
Λοιπές Μακροπρόθεσμες απαιτήσεις 41
Σύνολο Μη Κυκλοφορούντος Ενεργητικού 80.133

Κυκλοφορούν Ενεργητικό
Αποθέματα 47.108
Απαιτήσεις Πελατών-Γραμμάτια Εις. 27.906
Λοιπές Απαιτήσεις 13.821
Χρεόγραφα 233
Ταμειακά Διαθέσιμα και ισοδύναμα αυτών 125.949
Σύνολο κυκλοφορούντος Ενεργητικού 215.017
Σύνολο Ενεργητικού 295.150

Παθητικό

ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ
Ίδια Κεφάλαια
Μετοχικό Κεφάλαιο 21.252
Αποθεματικό υπέρ το άρτιο 34
Λοιπά αποθεματικά 95.680
Υπόλοιπο Κερδών εις νέον 91.127
Σύνολο ιδίων κεφαλαίων Μητρικής 208.093
Δικαιώματα Μειοψηφίας 0.00
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων 208.093

ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ
Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις
Αναβαλλόμενοι Φόροι 4.950
Αποζημίωση προσωπικού λόγω εξόδου από την υπηρεσία 2.677
Επιχορηγήσεις 0.00
Σύνολο μακροπρόθεσμων Υποχρεώσεων 7.627

Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις
Προμηθευτές και λοιπές Υποχρεώσεις 65.031
Υποχρεώσεις από συμβάσεις χρηματοδοτικής μίσθωσης 0.00
Βραχυχρόνιες Προβλέψεις για λοιπές υποχρεώσεις και έξοδα 10.230
Φόροι εισοδήματος πληρωτέοι 4.169
Σύνολο βραχυπρόθεσμων Υποχρεώσεων 79.430
Σύνολο Υποχρεώσεων 87.057
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων και Υποχρεώσεων 295.150

2.3 ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2009

ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 31/12/2009
ΠΟΣΑ ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΕΥΡΩ
Ενεργητικό

Μη κυκλοφορούν Ενεργητικό
Ασώματες ακινητοποιήσεις 117
Ενσώματες ακινητοποιήσεις 74.461
Συμμετοχές 1.759
Λοιπές Μακροπρόθεσμες απαιτήσεις 86
Σύνολο Μη Κυκλοφορούντος Ενεργητικού 76.423

Κυκλοφορούν Ενεργητικό
Αποθέματα 86.847
Απαιτήσεις Πελατών-Γραμμάτια Εις. 14.462
Λοιπές Απαιτήσεις 18.297
Χρεόγραφα 370
Ταμειακά Διαθέσιμα και ισοδύναμα αυτών 133.412
Σύνολο κυκλοφορούντος Ενεργητικού 253.388
Σύνολο Ενεργητικού 329.811

Παθητικό

ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ
Ίδια Κεφάλαια
Μετοχικό Κεφάλαιο 21.252
Αποθεματικό υπέρ το άρτιο 34
Λοιπά αποθεματικά 100.648
Υπόλοιπο Κερδών εις νέον 85.070
Σύνολο ιδίων κεφαλαίων Μητρικής 207.004
Δικαιώματα Μειοψηφίας 0.00
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων 207.004

ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ
Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις
Αναβαλλόμενοι Φόροι 5.102
Αποζημίωση προσωπικού λόγω εξόδου από την υπηρεσία 2.569
Επιχορηγήσεις 0.00
Σύνολο μακροπρόθεσμων Υποχρεώσεων 7.671

Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις
Προμηθευτές και λοιπές Υποχρεώσεις 103.167
Υποχρεώσεις από συμβάσεις χρηματοδοτικής μίσθωσης 0.00
Βραχυχρόνιες Προβλέψεις για λοιπές υποχρεώσεις και έξοδα 10.202
Φόροι εισοδήματος πληρωτέοι 1.767
Σύνολο βραχυπρόθεσμων Υποχρεώσεων 115.136
Σύνολο Υποχρεώσεων 122.807
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων και Υποχρεώσεων 329.811

2.4 ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2010

ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 31/12/2010
ΠΟΣΑ ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΕΥΡΩ
Ενεργητικό

Μη κυκλοφορούν Ενεργητικό
Ασώματες ακινητοποιήσεις 26
Ενσώματες ακινητοποιήσεις 70.820
Συμμετοχές 1.955
Λοιπές Μακροπρόθεσμες απαιτήσεις 52
Σύνολο Μη Κυκλοφορούντος Ενεργητικού 72.853

Κυκλοφορούν Ενεργητικό
Αποθέματα 47.380
Απαιτήσεις Πελατών-Γραμμάτια Εις. 15.615
Λοιπές Απαιτήσεις 9.759
Χρεόγραφα 172
Ταμειακά Διαθέσιμα και ισοδύναμα αυτών 129.420
Σύνολο κυκλοφορούντος Ενεργητικού 202.346
Σύνολο Ενεργητικού 275.199

Παθητικό

ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ
Ίδια Κεφάλαια
Μετοχικό Κεφάλαιο 21.252
Αποθεματικό υπέρ το άρτιο 34
Λοιπά αποθεματικά 101.293
Υπόλοιπο Κερδών εις νέον 95.344
Σύνολο ιδίων κεφαλαίων Μητρικής 217.923
Δικαιώματα Μειοψηφίας 0.00
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων 217.923

ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ
Μακροπρόθεσμες Υποχρεώσεις
Αναβαλλόμενοι Φόροι 5.197
Αποζημίωση προσωπικού λόγω εξόδου από την υπηρεσία 2.670
Επιχορηγήσεις 0.00
Σύνολο μακροπρόθεσμων Υποχρεώσεων 7.867

Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις
Προμηθευτές και λοιπές Υποχρεώσεις 35.490
Υποχρεώσεις από συμβάσεις χρηματοδοτικής μίσθωσης 0.00
Βραχυχρόνιες Προβλέψεις για λοιπές υποχρεώσεις και έξοδα 6.532
Φόροι εισοδήματος πληρωτέοι 7.387
Σύνολο βραχυπρόθεσμων Υποχρεώσεων 49.409
Σύνολο Υποχρεώσεων 57.276
Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων και Υποχρεώσεων 275.199

ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΡΗΣΕΩΣ 2007-2010
ΠΟΣΑ ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΕΥΡΩ
2010 2009 2008 2007
Κύκλος εργασιών(Πωλήσεις) 433.029 399.816 411.080 400.426
Κόστος Πωληθέντων 381.876 349.979 349.186 342.806
Μικτό κέρδος 51.153 49.837 61.894 57.620

Άλλα έσοδα Εκμεταλλεύσεως 3.134 3.540 4.794 5.783
Φόροι Κατανάλωσης (288.076) (254.678) (253.234) (258.857)
Αναλώσεις Αποθεμάτων (74.535) (72.231) (73.384) (62.768)
Παροχές σε εργαζομένους (19.269) (20.727) (19.917) (18.892)
Αποσβέσεις (4.603) (6.393) (5.087) (5.049)
Άλλα έξοδα Εκμεταλλεύσεως (20.218) (25.731) (32.938) (29.374)
Αποτελέσματα Εκμεταλλεύσεως 29.462 23.596 31.314 31.269

Χρηματοοικονομικά έσοδα καθαρά 3.719 3.893 4.173 5.304
Πρόβλεψη υποτίμησης συμμετοχών – – (107) (38)
Συναλλαγματικές Διαφορές 1.659 (605) 3.440 (6.149)
Καθαρά Κέρδη Προ Φόρων 34.840 26.884 38.820 30.044
Φόρος εισοδήματος (11.557) (10.033) (10.355) (7.899)
Καθαρά Κέρδη μετά από φόρους 23.283 16.851 28.465 22.145

Βασικά κέρδη ανά μετοχή, μετά από φόρους
(Εκφρασμένα σε Ευρώ ανά μετοχή) 8.4359 6.1054 10,3134 8,0236
Απομειωμένα κέρδη ανά μετοχή, μετά από φόρους
(Εκφρασμένα σε Ευρώ ανά μετοχή) 8.4359 6.1054 10,3134 8,0236
Μέσος σταθμικός όρος Μετοχών 2.760.000 2.760.000 2.760.000 2.760.000

3 ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΑΜΕΙΑΚΩΝ ΡΟΩΝ 2007-2010

ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΑΜΕΙΑΚΩΝ ΡΟΩΝ 2007-2008
ΠΟΣΑ ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΕΥΡΩ
Ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες
2007 2008
Καθαρά Κέρδη(μετά από φόρους) 22145 28465
Προσαρμογές για:
Φόρο εισοδήματος 7899 10355
Αποσβέσεις ενσωμάτων ακινητοποιήσεων 4939 4950
Αποσβέσεις άυλων περιουσιακών στοιχείων 120 137
Αποσβέσεις επιχορηγήσεων (11) 0,00
Κέρδη/(ζημιές) από πώληση ενσωμάτων ακινητοποιήσεων 762 7
Έσοδα τόκων (4209 (4833)
Έξοδα τόκων 310 339
Κέρδη/(ζημιές) επενδύσεων σε εύλογη αξία μέσω αποτελεσμάτων

          45      

378
32000 39798
Μεταβολές Κεφαλαίου Κίνησης
(Αύξηση)/Μείωση Αποθεμάτων (36098) 24173
(Αύξηση)/Μείωση λογ./σιμών εισπρακτέων (5413) (13700)
Αύξηση/(Μείωση) υποχρεώσεων 29728 (25451)
Αύξηση/(Μείωση) προβλέψεων 300 2526
Αύξηση/(Μείωση) υποχρέωσης για αποζημίωση προσωπικού λόγω εξόδου από την υπηρεσία

27

(65)
(11456) (12517)
20544 27281
Καταβληθέντες τόκοι (310) (338)
Καταβληθείς Φόροι Εισοδήματος (10143) (5246)
Καθαρές ταμειακές εισροές από λειτουργική δραστηριότητα 10091 21697
Ταμειακές ροές από επενδυτικές δραστηριότητες
Αγορές ενσώματων ακινητοποιήσεων (4340) (3603)
Αγορές άυλων περιουσιακών στοιχείων (14) (3)
Πωλήσεις χρηματοοικονομικών στοιχείων 2866 311
Πωλήσεις ενσώματων ακινητοποιήσεων 163 5
Ίδρυση Επιχείρησης (700) (94)
Τόκοι που εισπράχθηκαν 4209 4833
Καθαρές εκροές από επενδυτικές δραστηριότητες 2184 1449
Ταμειακές ροές από χρηματοδοτικές δραστηριότητες
Μερίσματα πληρωθέντα σε μετόχους της εταιρείας (6958) (6954)
Πληρωμές κεφαλαίων χρηματοδοτικών μισθώσεων (176) 0,00
Καθαρές ταμειακές εκροές από χρηματοδοτικές δραστηριότητες
(7134)
(6954)

Καθαρή αύξηση στα ταμειακά διαθέσιμα & ισοδύναμα αυτών 5141 16192
Ταμειακά διαθέσιμα & ισοδύναμα αυτών στην αρχή της χρήσης 104416 109757
Ταμειακά διαθέσιμα & ισοδύναμα αυτών στο τέλος της χρήσης 109757 125949

ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΑΜΕΙΑΚΩΝ ΡΟΩΝ 2009-2010
ΠΟΣΑ ΣΕ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΕΥΡΩ
Ταμειακές ροές από λειτουργικές δραστηριότητες
2009 2010
Καθαρά Κέρδη(μετά από φόρους) 16851 23283
Προσαρμογές για:
Φόρο εισοδήματος 10033 11557
Αποσβέσεις ενσωμάτων ακινητοποιήσεων 5037 4466
Απομειώσεις ενσωμάτων παγίων 1219 0
Αποσβέσεις άυλων περιουσιακών στοιχείων 137 137
Κέρδη/(ζημιές) από πώληση ενσωμάτων ακινητοποιήσεων (17) 0
Έσοδα τόκων (3873) (4328)
Έξοδα τόκων 407 411
Κέρδη/(ζημιές) επενδύσεων σε εύλογη αξία μέσω αποτελεσμάτων

          1081    

805
30875 36331
Μεταβολές Κεφαλαίου Κίνησης
(Αύξηση)/Μείωση Αποθεμάτων (39740) 39467
(Αύξηση)/Μείωση λόγ./σμών εισπρακτέων 7414 6867
Αύξηση/(Μείωση) υποχρεώσεων 39072 (70932)
Αύξηση προβλέψεων 366 1575
Αύξηση/(Μείωση) υποχρέωσης για αποζημίωση προσωπικού λόγω εξόδου από την υπηρεσία

(108)

101
7004 (22922)
37879 13409
Καταβληθέντες τόκοι (407) (411)
Καταβληθείς Φόροι Εισοδήματος (12676) (5842)
Καθαρές ταμειακές εισροές από λειτουργική δραστηριότητα 24796 7156
Ταμειακές ροές από επενδυτικές δραστηριότητες
Αγορές ενσώματων ακινητοποιήσεων (3576) (2816)
Αγορές άυλων περιουσιακών στοιχείων 0 (47)
Πωλήσεις χρηματοοικονομικών στοιχείων 290 0
Πωλήσεις ενσώματων ακινητοποιήσεων 17 0
Ίδρυση Επιχείρησης 0 (249)
Τόκοι που εισπράχθηκαν 3873 4328
Καθαρές εκροές από επενδυτικές δραστηριότητες 604 1216
Ταμειακές ροές από χρηματοδοτικές δραστηριότητες
Μερίσματα πληρωθέντα σε μετόχους της εταιρείας (17937) (12364)
Συμμετοχή μειοψηφίας σε αύξηση Μ.Κ. θυγατρικής 0 0
Καθαρές ταμειακές εκροές από χρηματοδοτικές δραστηριότητες
(17937)
(12364)

Καθαρή αύξηση στα ταμειακά διαθέσιμα & ισοδύναμα αυτών 7463 (3992)
Ταμειακά διαθέσιμα & ισοδύναμα αυτών στην αρχή της χρήσης 125949 133412
Ταμειακά διαθέσιμα & ισοδύναμα αυτών στο τέλος της χρήσης 133412 129420

Βιβλιογραφία

Ελληνική:

1. Αναστασιάδης, Π., (2001) Τα Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης στη Νέα Οικονομία – η Νέα Ψηφιακή Μετα-μηχανογραφημένη Επιχείρηση
2. Βενιέρης Γ., (1998). Λογιστικά Πληροφοριακά Συστήματα. Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα.
3. Γκίνογλου Δ., Tαχυνάκης Π., Πρωτόγερος Ν., (2004). Λογιστικά Πληροφοριακά Συστήματα, Μηχανογραφημένη Λογιστική, Εισαγωγικές έννοιες των συστημάτων πληροφορικής, Μεθοδολογίες για την ανάπτυξη συστημάτων. Εκδοτικός Οίκος Rosili.
4. Καραγιώργος Θεοφάνης, Πετρίδης Ανδρέας (2006). Μηχανογραφημένη Λογιστική Θεωρία και Πράξη Μηχανογραφική Αντιμετώπιση Λογιστικών Θεμάτων με χρήση του προγράμματος ≪ΚΕΦΑΛΑΙΟ≫, Μηχανογραφημένη Λογιστική η Σύγχρονη προσέγγιση της Λογιστικής. Εκδόσεις Γερμανός, Θεσσαλονίκη.
5. Πολλάλης, Γ., Γιαννακόπουλος, Δ., Παπουτσής, Ι., (2004) Πληροφοριακά συστήματα επιχειρήσεων
6. Laudon Kenneth C., Laudon Jane Price, (2006). Πληροφοριακά Συστήματα Διοίκησης, Business Information Systems, The world of Information Systems: Introduction of Information Systems, Κλειδάριθμος.
7. Wilkinson, Cerullo, Raval, and Wong- On – Wing, (2000) Accounting Information Systems: Essential Concepts and Applications, The study of Accounting Systems, The business Enviroment of the Accounting Information Systems. John Wiley and Sons, Inc.

Ιστοσελίδες:

www.asxetos.gr
www.nautemporiki.gr
www.in.gr
www.geocities.com
www.logistis.gr
www.pathfinder.gr
www.soel.gr
www.motorhellas.gr
www.isologismoi.gr
www.istoselides.gr
www.lykos.gr
www.ypes.gr

Tsikolatas A. (2014) Inclusive Education in Greek Education System. Challenges and prospects. Athens

Introduction
Modern societies are distinguished by the diversity and composition of its members. Globalization as a tendency and need has become discernible even in conservative Greece. The mixture of traditional Greek society has changed radically and permanently. Greeks that belongs to low social and economic order, have disabilities, diverse sexual preferences, different ethnic backgrounds, religious beliefs, has been increased.
The school, as known, is an extension of society and therefore the dynamics of the ideas and attitudes are transported and operated in an identical manner in the school environment. Occasionally adjustments to state laws are made in order to absorb all pupils, but something seems to go wrong and this integration is not achieved.
As we said, the inclusive education concerns everyone, regardless of social class, economic opportunity, race, sex, religion, nationality, disability. For the purposes of this assessment we will focus on inclusive education of persons with disabilities in Greek education. We will study the way that approximates the Greek society, the state and the educational system. We will try to criticize this approach and analyze the reasons why it fails.
As teachers in special and typical education in the last four years, I worked with children who are diagnosed by medical state agencies with autism, mental retardation and various syndromes, in social education (independent living, money management, etc.), technological education (computers, electronic and electrical appliances, etc.) and economic general education courses. This year I work in typical education, at high school, where I practice the task of teaching accounting and other economic subjects to students with autism, mental retardation, learning difficulties, Rom and other ethnic groups.
This mixture in classrooms is the field of personal observation and research, and an attempt to determine whether there exist inclusion and if it applied.

Conceptual framework of inclusive education
The definition will be given to the integration has to do with how disability is defined by those who shape the policy of the state with the content and interpretation of laws, teachers, professionals, academics and researchers. The definition even up to the concept of disability determines the framework to build the inclusive education. In India and Palestine, for example, the term disability is different from that in Greece because the citizens of these countries are all potentially disabled because of everyday martial ceasefire. For example, in Syria able-bodied children will play with the handicapped children and the tools of them, because where they focus there is the child and not at the problem, in Sweden all the work would fall into the hands of assistants, while in Greece we neglect. The educational system must be adapted to the socio-political reality.
Thus, the pedagogy of inclusion or inclusive education is not just a theory or a technique but is the set of organized actions. Responsibility for the implementation of inclusive education has all entities (such as state, society, family) but the burden falls more to teachers who are spearheading our education system.
Merser (1973) demonstrated that the declared number of persons in the population with mental retardation is more function of age rather than any mental status, because the vast majority of people diagnosed as mentally retarded are not recognized before entering school and later disappear when that group reaches adulthood and in the labor market (Bogdan, 1986).
This means that the school with this way of operation, reinforces the construction of disability and puts obstacles in an equitable education for all. In what ways does this? At first, good school considered that which students have high academic achievement; school is competitive and is made only for the gifted. On the other hand, programs that have purely knowledge-based philosophy leave out a large percentage of abilities and skills of children. Student assessment is one-sided and focuses on performance without assessing the qualities of personality and other parameters.
Obstacles seems to be removed through to the implementation of inclusive education. But where it is based?

Inclusive education principles
1st principle
The inclusive education is not re-naming and repositioning the traditional special education. It becomes obvious that integration does not mean placing or moving a child from one context to another or abandonment of children in an environment without prior scheduling. Here should be mentioned that the term integration means that students will not lose its special identity as does the term integration.
In the last Law of special education (3699/08), there is a separation in the program that offered for inclusive education and specifically calls it “integration classes”.

2nd principle
The inclusive education concerns all students (poor, foreigners, from another language or religion, with learning difficulties or other disabilities) not only physically disabled.
The Law of 2008 in Article 3 does not include all students, it just naming those with disabilities. Also it contains which disabilities are excluded. We see thus a distinction in the distinction.

3nd principle
The inclusive education puts the relationship between expert professionals and disabled on a new basis. It promotes cooperation and focuses on the individual, not at the disability.
This contrasts with specific parts of the Law 2008 content where expert opinion (KEDDY) is stronger than parent or teacher. Furthermore the role of the parent in the child’s education is limited or sidelined. Role of the family should be equally strong and decision must be taken from all together (parents – experts – disabled) on the objectives which will be made each time.

4th principle
The inclusive education negotiates the dominant architecture of education enrollment (curriculum, pedagogy, assessment). It is appropriate to mention that Detailed Curriculum of special education does not exist and shall not be adopted that of general education.

Integration Distinction by law
Generally
As mentioned in the recent specials education Law (2008), students with disabilities and special educational needs are considered students who, for all or a certain period of their school life show significant school learning difficulties due to physical, mental, cognitive deficiencies and / or mental disorders according to the multidisciplinary evaluation affect the learning process. Students with disabilities and special educational needs are those with mental disability, sensory vision deficiencies (blind, partially sighted with low vision), sensory hearing impairment (deaf, hard of hearing), physical disabilities, chronic incurable diseases, speech-language disorders, special learning difficulties (eg dyslexia, attention deficit with or without hyperactivity), pervasive developmental disorders (autism spectrum), mental disorders and multiple disabilities.
Pupils with special educational needs are the students with special mental abilities and talents. As students with special mental abilities and talents, considers those who have one or more abilities developed to a degree that goes far beyond the expected for their age group. Those student who statistically rise about 5% of the student population, form a heterogeneous group with a wide range of different skills and talents.
Therefore, diagnose of special educational needs is complex and multi-layered. The Minister of Education creates and assigns evaluation models and special educational programs for students with special abilities and talents at universities that have expressed interest upon invitation.
Not included in the category of students with disabilities and special educational needs pupils with poor school performance that is causally linked to external factors (eg language or cultural differences).

Diagnostic services
At Educational services of special education are included diagnosis, differential diagnosis, assessment and mapping of special educational needs, systematic pedagogical intervention from specialists, educational tools and programs that are implemented by public health and educational services and the Centers of Differential diagnosis and Support of Special Educational Needs (KEDDY). Includes schools of special education with appropriate building infrastructure, inclusive programs, teaching home programs and the necessary diagnostic, evaluative and supportive services.
The special educational needs of students with disabilities are investigated and recorded by KEDDY, Special Diagnostic Evaluation Committee and certified by the Ministry of Education and other Ministries.
The Special Diagnostic Evaluation Committee works in special schools for monitoring and evaluating the progress of pupils who attend them. The Committee composed, as specified by the Director of School Unit, following the opinion of the association of school staff, and includes a psychologist, a special education teacher and a social worker. The group can be enlarged by adding persons of other specialties, according to the assessment cases, by decision of its members. The special education teacher receives the grant of special education teaching, Article 8, Law 3205/2003.
Pupils who require individualized education program, this program is designed by the KEDDY, taking into account the above evaluation, and – if parents agree – provided by KEDDY Individualized Education Program at least once a week at the student and according to the existing problem.
The KEDDY assess students up to 22 years old. The evaluation is carried out by a five interdisciplinary team, composed of a special education teacher (preschool or primary or secondary), a child psychiatrist or pediatric neurologist, a social worker, a psychologist and a speech therapist or occupational therapist. We must mention that graduates older than 18 years old who have not been evaluated as people with disabilities and special educational needs, are not in the responsibility of KEDDY. These cases are assessed on adult diagnostic services, operating in mental health centers and hospitals.

KEDDY have the following responsibilities:
a) detection and confirmation of the type and degree of difficulties of people with special educational needs in all school and preschool children. Within their competences, KEDDY cooperate with regional Health Services and Welfare of the Regions.
b) proposal for recording, classifying and studying in the appropriate school unit or other educational setting or program of special education, and the monitoring and assessment of educational progress of students, in collaboration with school counselors, competent as appropriate school counselors preschool education, primary and secondary general education, the special educational Personnel consultants of schools directors, school staff responsible for implementing the program and the special education staff employed by special schools.
c) To suggest to compile custom personalized or group psycho-educational programs and learning support and creative activities, in cooperation with class teachers and the Teaching Staff and implementing other scientific social and other supportive measures for people with disabilities and special educational needs, in schools, at the headquarters of KEDDY or at home. For all of the above meets the interdisciplinary team three times at least a month.
d) Provide ongoing counseling and information to teachers and others involved in the educational process and vocational training throughout the training and organizing information and training programs for the students and their parents exercising parental authority, at least one once a year in their area of competence, in the form of information sessions, organized under the responsibility of KEDDY concerned.
e) In determining the type of teaching aids and technical instruments that facilitate access to the site and in the learning process needs child in school or at home and that do not require medical opinion and prescription and proposals for improve access and retention of students in education. As for devices or instruments that enhance sensory functions and mobility, those are defined by medical reports which identify the problem and which are necessary to provide devices from their insurance carrier. For devices that require medical opinion need not suggest the KEDDY.
f) The proposal to replace the written tests for pupils with special educational needs in oral or other tests on promotion and graduation exams of primary and secondary education and for entry to higher education. Contributions to replace the written tests with other forms of primary and secondary education examinations concern other than students attending special schools, and students attending schools of general education. Especially for students with learning difficulties (eg dyslexia, dyscalculia, etc.), advocates teaching and assessment method for testing and certification of student’s knowledge in the subjects examined, according to curriculum.
g) To suggest to the competent services for the creation, abolition, promotion, demotion, conversion or merger of special schools and integration departments, adding sectors and segments specializations, their staffing and the increase or reduction of posts.
h) Annual activity report, which is submitted to the Directorate of special education of Ministry of Education.
i) Reporting or proposals for any Building and / or logistical assistance to be made in special education competence area of each KEDDY, so they can accommodate and support students with disabilities in their learning environment and program. Proposals submitted to the Agency of School Buildings, which has the responsibility for their implementation with the cooperation of local governments concerned.
j) Drafting customized reports – proposals for all pupils within each KEDDY, showing all educational aids, innovative advanced technology products or services or the modern educational approaches that can support the functionality and the participation of each student with disability separately, in the process of inclusive education with students of general educational framework.
k) The proposal for the implementation of early educational intervention programs as required.
As can be seen, many of these do not occur or where they performed, it is a standardized routine. For example, in order to detect a student’s difficulty there isn’t a multidisciplinary team assembled to examine the student’s potential for improvement but a mixture of experts that study that examines medical the students to identify and record the weaknesses against the majority defined as normal. Also monitoring the school environment is not taking place, the responsibility passes to the teachers, who they are influenced by the findings and they have low expectations in the provision of learning and other student benefits. By extension, there isn’t substantial cooperation between teachers, so the students problem either remains or intensifies. Also many times, even teachers who have different educational philosophy, do not have the tools or support to pursue their work.

Attendance Structures
Students with disabilities and special educational needs can be attended in the usual classroom, in the case of students with mild learning disabilities, supported by the class teacher, who works with KEDDY and with school counselors and special education and Special Education Staff consultants.
In a specially organized and appropriately staffed integration classes operating within the general schools in the form of two different types of programs: Common and specialized program, established on the proposal of KEDDY relevant for students with milder forms of special educational needs, which each student will not exceed 10 hours per week and Specialized extended hours program, established on the proposal KEDDY relevant for students with more severe special educational needs that are not covered by corresponding to the type and degree of independent schools. The specialized program can be independent of the public, consistent with the needs of students. In these cases the co-teaching is taking place in accordance with the proposals of diagnostic services.

Operation of Special Education
Special education, like general education is compulsory, as written in Law of 2008, operates as an integral part of the single public and free education and provided by the state in public primary and secondary education. Exclusive provider of special education is the Ministry of Education. The type and degree of special educational needs determine the form, type and category of special schools. In Special School Units and in inclusive programs, special education programs are taking place, according to the disabilities and special educational needs of students, as long as it is necessary, or for the entire duration of their school life. On special schools also applied systematic intervention programs, such as assessment, pedagogical and psychological support, physiotherapy, occupational therapy, speech therapy and any other service that supports the equal treatment of students, which are mainly provided through special schools and alternatively from the KEDDY.

Aims of special education
Students with disabilities and special educational needs, as stated in the Law of 2008, special education is provided, in primary, secondary, tertiary, non-formal and lifelong education and it aims to develop pupils personality and make them more autonomous in life. Particularly, special education aims:
a) The all-round and harmonious development of personality of students with disabilities and special educational needs.
b) The improvement and development of their capacities and skills to enable the integration or reintegration in the mainstream school, where and when possible.
c) On corresponding to their potential inclusion in the educational system, in social life and professional activity.
d) The mutual acceptance and harmonious coexistence with society and equitable social development.

These objectives are achieved by:
a) The early medical diagnosis.
b) The early diagnosis and evaluation of their special educational needs in public child guidance centers and KEDDY
c) Systematic intervention performed by the preschool age at special schools by creating early intervention sections. The implementation of specific educational programs and rehabilitation programs, adapting educational and teaching materials, the use of special equipment and provide all kinds of facilities and ergonomic arrangements of special schools and KEDDY.
Practice are far away from theory. Sometimes the law itself is not inclusive, in many places it wants to present itself as such.

Education of teachers working in Special Education
As stated in Law of 2008, scientific training of teachers is compulsory and continuous in all sectors serving in special education. This is achieved by teaching special education and training courses in all university departments that produce teachers, as well as establishing graduate programs in these schools, the annual seminars of at least 400 hours, on the Special Education.

Dimensions of inclusive education and criticism
Historical
In Greece in 1953 we have the formal integration of women in compulsory education. Between the 50s and 70s implemented the free compulsory education and in 70s – 80s we have the democratization of higher education where in universities can now be imported also the workers’ children. Special education is transferred from the private and charitable work to the Ministry of Education, an effort that lasted six years (1975-1981) and resulted in Law 1143/1981 which largely is translated from English Law of 1963. With the Law 2817 / 2000 established the compulsory education for the disabled.
In 1978 we have the Commission Warnock, from the “architect” of inclusive education Baroness Mary Warnock in England responsible for the education and integration. In 1981 in England, the Education Act is the start of inclusive education (integration). In 1992, in Italy has been achieved the abolition of public schools and classes.
So we see that the approach to disability and inclusive education comes more slowly in Greece than in other European countries and there is a tendency to adopt the practices without any special adaptation to Greek reality and necessity.

Legislative – Institutional
In Greece we have four laws for special education. Law 1143 / 1981 defines people as “mentally retarded.” Law 1566/1985 which mentions “those who have mental retardation.” Law 2817 / 2000 states “those who have cognitive impairment or immaturity.” Law 3699 / 2008 is standing with the medical term “mental disability”.
As perceived, Greek legislation examine disability from the medical standpoint, it starts by defining people with intellectual disabilities deprived mind, putting them unable for training or learning living. Greece appears to be 20 years back after translating and adopts English law of ’63 to define disability and the educational context.
Also the laws that follow seem to consider disability in the light of medical analysis, the normality of the individual abilities. Separate the education of the disabled by creating separate educational structures as designated in advance the criteria and fields of diagnosis, evaluation and input on these structures. Student is going to reference or forcing the referral to a specialist or medical center in order to be labeled.

Pedagogics
Through the political and social conditions and perceptions, teachers do not seem to form inclusive tactics. Also, the low expectations of teachers do not help in the pedagogical integration. What seems to help is the differentiated teaching.
In the process of differentiated teaching, teachers can differentiate the content of the activity, the process of the activity and the final result of the activity. In order for them to became true, readiness of the student must be taken under consideration (to the point of entry of a student in a particular concept or skill), interest and learning profile (eg some students better understand a concept in the process of discussion, others if they work individually, others need more visual, audio-visual material, etc.) (Nteropoulou. E 2014).
It must take account of the evolutionary rating, for example, that the student was able to go from ten degree to fourteen and not categorized as a student of fourteen, that it means a bad student. This evaluation focuses on the recording of achieving the goals of individuals, exclusively in terms of their own progress, without any link with their peers.
All this of course often seem to fail or not made practice due to the degree of difficulty they have, of insufficient resources, lack of educational adequacy of school infrastructure.

Politic
The integration began in the US for immigrants and then for the disabled (see Movement Education For All), which was intended to change existing educational practices to ensure equal opportunities for all pupils, while in Greece, by the disabled, is heading for the minorities. In Cyprus there is the term United Education occurring in inclusive education.
It is fact that the political design is a result of the economic objectives that set each time the State and thus forms the national education policy and the framework of the educational process. According to Giroux, (2003) schools are considered as mere branches of the labor market, and imposed assessment models at competitive framework that reproduce the wider social inequalities.
So nowdays, attempting integration of mentally retarded children in this competitive environment and intensified educational framework of general education is doomed to fail.

Inclusion approach Levels
In order to be able to speak of effective implementation of integration, it must be studied and approached at all three levels.
In micro-level, the attitude to be taken by the family to accept the child’s disability, maintain a positive attitude toward the possibilities and ways of training, work with stakeholders. We must also take into account the family composition. On his part, the school must consider the role and attitude towards all students.
In middle-level, the educational system has to consider the structure and the content of the detailed curriculum. Also the current education policy must consider the legislation for the existence of inclusive structures and to press when they attacked.
In macro-level, there must be a connection of the labor market and peoples with disability and their lifelong education. Moreover, the society needs to change in the structure what concerning values, attitudes, perceptions and opinions for the strengths, weaknesses, threats and risks faced by people with disabilities.

Conditions and requirements of inclusion education
The implementation of inclusive education requires creation of cultural context where the school community is welcome and support each other with respect to diversity, where those involved in the educational process will work for social advancement and integration of all. Where this is not the case, there should be interventions and other inclusive practices.
The inclusive values should be established in the mind and the philosophy of all and most, teacher should be alerted and cooperative. It aims to mobilize them to collide with entrenched truths and prejudices in order to learn, reflect and change. This is very difficult to implement. If we want to bring a social change in the perception of disability should primarily come a change in perceptions about disability and utopia or not the actual accession education. To achieve inclusion, teaching organization and structure interaction among students is important. Teachers good is possessed by high expectations for all students, to seek the lifting of all restrictions encountered by students and to promote equality between all members.
Moreover, within the school unit must seek to exercise integration policy, either it has to do with building infrastructure, or the workforce. Preparation of classroom and / or school is needed to accept all people who perhaps needs of one come in a conflict with the needs of another. Certainly there is no list of specific changes to be made, since this depends on the individual needs of each student and the circumstances.
Inclusive practices take account of pupils’ participation degree in learning, collaborative teaching, differentiated teaching and collaboration of teachers in teaching organization.
Finally, the required educational evaluation should be equal for all students and not be suspicious towards mentally retarded children who have or not, a medical diagnosis. Moreover, if there is a diagnosis, should be written what can be made by the child, what are his potential, where can be trained and not what are their weaknesses, what cannot be done or till where they can reach. The first places the base of the educational process for inclusive education, the second sets of social and educational barriers. Moreover, after the educational process, labels (as learning disabilities, mental retardation) can, many times, disappear and this is because in professional life there aren’t.

Teaching Differentiation
Differentiation of teaching is recommended on three main structures: module content, activity process, result of activity.
It is essential to take into account the student’s zone of proximal development (Vygotsky), the special interests and inclinations, his learning profile, ie the way in which they learn best.
The differentiated teaching proposed as the basis for the planning of the curriculum or the annual school programming and is based on the student’s interests and inclinations with respect to personality and learning profile. The evaluation within the differentiated teaching is continuous and presents the evolutionary progress of the student. Finally leverages multiple and alternative forms of work over a period adapted to the student.
Furthermore the individual educational plan must be interdisciplinary, involving all stakeholders, not just the teacher. Includes a comprehensive description, forms of educational intervention (cognitive, language, social development of the child). For the zone of proximal development that is drawn up at the first student’s entry month to school, there is collaboration and agreement through all. If there are obstacles in this context, must be made remodeling and are set short-term goals, which are a priority for teachers and long-term goals.

Prospects – Discussion
By Law 3699/2008 we see a decline of inclusive education while strengthening the separation since no mention is made for higher education for people with disabilities or lifelong learning processes. It takes into account the findings and diagnoses of students while is purely medically oriented. Also it’s not checked at all by the social perspective of the social model of disability approach.
The inclusive education is a system of values that can be studied and implemented at multiple levels:
• Micro-level: teachers must critically examine their current practice
• Medium-level: educational institutions to take a differentiated approach
• Macro-level: government policies to examine the cases of individuals who have been sidelined

School reproduce the social construction of disability, so we must be radical changes in the approach of disability. It is the responsibility of everyone, disabled, non-disabled people, family, society, state, information rich education.

Bibliography

1. Bogdan, R. (1986). The sociology of Special Education. Special Education: Research and Trends. In Morris, R., Blatt, B.,Pergamon general psychology series
2. Giroux, H. (2003). Public pedagogy and the politics of resistance: Notes on a critical theory of educational struggle. Educational Philosophy and Theory, Vol.35, no 1, pp5-16
3. Marks, D. (1999). The Social Construction of Disadility, Disability: Controversial debates and Rsychosocial Perspectives, London. New York: Routledge
4. Mercer, J. R. (1973). Labeling the mentally retarded. Berkeley: University of California Press.
5. Thomas G., & Walker, D., & Webb, J., (2001). Inclusive Education. The ideas and the practice. The Making Of The Inclusive School. London & N.Y: Routledge
6. Watson, N. (1997). Defending the Social Model. Disability & Society
7. Law 3699/2008 for Special Education
8. Nteropoulou Ε., (2014). Class notes «Mental Dissoreder». UOA, Athens
9. Sideri – Zoniou, Α. (2013). Class notes «Educational and social inclusiveness of disabled people». UOA, Athens